PRZEMYSŁAW ŻUKIEWICZ RADOSŁAW...

P R Z E M Y S A W U K I E W I C Z R A D O S A W F E L L N E R

P R Z E M Y S A W U K I E W I C Z

Magister politologii zwizany z Centrum Ksztacenia Kadr

Lotnictwa Cywilnego Europy rodkowo-Wschodniej

oraz Katedr Technologii Lotniczych Wydziau Transpor-

tu Politechniki lskiej, gdzie prowadzi zajcia w zakresie

prawa lotniczego i procedur operacyjnych. W obsza-

rze jego zainteresowa znajduj si: polityka lotnicza,

prawo lotnicze, innowacyjno w lotnictwie cywilnym,

a take zagadnienia zwizane z wykorzystaniem bezza-

ogowych statkw powietrznych. Odby sta w Parla-

mencie Europejskim. Przygotowuje rozpraw doktorsk

pt. Wpyw polityki pastwa na rozwj transportu lot-

niczego w Polsce i jego innowacyjno (20022014).

Czonek Polskiego Klubu Lotniczego oraz zespou Sky

Team RPAS. W latach 20102015 dziennikarz zwizany

m.in. z Radiem ZET, TVN24, TVN24 Biznes i wiat.

Dr hab. nauk spoecznych w zakresie nauk o polityce,

adiunkt w Instytucie Politologii Uniwersytetu Wrocaw-

skiego. Autor piciu ksiek i kilkudziesiciu artykuw

naukowych. Specjalizuje si w problematyce przywdz-

twa politycznego, systemw politycznych pastw Euro-

py rodkowej i Wschodniej oraz polityki transportowej.

Kierowa projektami bd uczestniczy w realizacji gran-

tw Midzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego,

Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego, Narodo-

wego Programu Rozwoju Humanistyki. Laureat nagrd

Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych: pierwszej na-

grody za najlepsz rozpraw doktorsk w zakresie nauk

o polityce (2011) oraz wyrnienia w konkursie na najlep-

sz ksik politologiczn roku (2014). Bloger, czechofil

i mionik kolei.

R A D O S A W F E L L N E R

P R Z E M Y S A W U K I E W I C Z R A D O S A W F E L L N E R

r e c e n z e n c i : dr hab. prof. UJK Agnieszka Kasiska-Metryka

dr hab. prof. USz ukasz Tomczak

w y d a w c a: Instytut Politologii Uniwersytetu Wrocawskiego

i s b n: 978-83-934585-0-9

l i c e n c j a: Creative Commons 3.0 Polska

m i e j s c e i r o k w y d a n i a: Wrocaw, 2015 (wydanie I)

s o w a k l u c z o w e: nauki o polityce, politologia, internet, cyfrowa nauka

p r o j e k t o k a d k i i s k a d: Magdalena Powalisz

p at r o n i p u b l i k a c j i :

a u t o r s t w o:

Przemysaw ukiewicz (rozdz. I: pkty 1, 2, 3.1, 3.2; rozdz. II; rozdz. III: pkty 1, 2, 3, 4.1);

Radosaw Fellner (rozdz. I: pkty 3.3, 4; rozdz. III: pkt 4.2; cz II).

Monografia powstaa dziki wsparciu finansowemu ze rodkw Ministerstwa Nauki i Szkol-

nictwa Wyszego na prowadzenie bada naukowych lub prac rozwojowych oraz zada

z nimi zwizanych, sucych rozwojowi modych naukowcw oraz uczestnikw studiw

doktoranckich (decyzja nr 5492/E-344/M/2015; projekt wewntrzny nr 1376/M/IPol/15).

Stan prawny i faktyczny na dzie 30 listopada 2015 r.

Zdjcie na okadce: Unsplash.com licencja CC Zero.2

Recenzenci:

dr hab. prof. UJK Agnieszka Kasiska-Metryka

Recenzent 2

Wydawca: Instytut Politologii Uniwersytetu Wrocawskiego

ISBN:

Licencja:

Rok wydania: 2015

Wydanie I

Liczba arkuszy wydawniczych:

Sowa kluczowe: nauki o polityce, politologia, internet, cyfrowa nauka

Patroni publikacji:

ProScholars.pl

Autorstwo:

Przemysaw ukiewicz (rozdz. I: pkty 1, 2, 3.1, 3.2; rozdz. II; rozdz. III: pkty 1, 2, 3.1);

Radosaw Fellner (rozdz. I: pkty 3.3, 4; rozdz. III: pkt 3.2; cz II).

Monografia powstaa dziki wsparciu finansowemu ze rodkw Ministerstwa Nauki i

Szkolnictwa Wyszego na prowadzenie bada naukowych lub prac rozwojowych oraz zada

z nimi zwizanych, sucych rozwojowi modych naukowcw oraz uczestnikw studiw

doktoranckich (decyzja nr 5492/E-344/M/2015; projekt wewntrzny nr 1376/M/IPol/15).

Stan prawny i faktyczny na dzie 30 listopada 2015 r.

http://uwolnijnauke.pl/otwarte-zasoby-odnowiony-portalhttp://www.ptnp.org.pl/https://www.proscholars.pl/

WSTP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

CZ I

Polska politologia w obliczu przemian

wybrane problemy teoretyczne i praktyczne

ROZDZIA I ZMIANA MODELU PROWADZENIA BADA NAUKOWYCH

A WYZWANIA DLA POLSKICH POLITOLOGW . . . . . . . . 16

1 . Upowszechnienie dostpu do wiedzy

i zmiana statusu naukowca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

2 . Ekonomizacja mylenia o uniwersytecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

3 . Wyzwania dydaktyczne stojce przed wspczesnym

uniwersytetem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3.1. Ewolucja form ksztacenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3.2. Spr o kompetencje poznawcze pokolenia Y . . . . . . . . . . . . . . .26

3.3. Moliwoci zastosowania nowych technologii

w politologicznej praktyce dydaktycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

4 . Nowe wyzwania etyczne stojce przed naukowcami . . . . . . . . . . 39

4.1. Etyczne zasady prowadzenia bada naukowych . . . . . . . . . . . . .40

4.2. Otwarto nauki jako problem etyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

4.3. Etyka bada naukowych w aktach normatywnych . . . . . . . . . . . 51

4.4. Aktualne problemy praktyczne zwizane z etyk

prowadzenia bada naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

ROZDZIA II POLSKA POLITOLOGIA

W ZMIENIAJCYM SI OTOCZENIU . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1 . Polskie naukowe orodki politologiczne

liczba i potencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

2 . Podzia dyscyplin naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3 . Zmiany w ofercie dydaktycznej polskich naukowych orodkw

politologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

S P I S T R E C I

4 . Stosunki pracy w ramach uczelni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

4.1. Prekaryzajca zawodu naukowca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86

4.2. Zanik praktyki wieloetatowoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90

5 . cieka awansu naukowego w dyscyplinie nauk o polityce . . . . 93

6 . Politolodzy w nowym systemie grantowym

raport z bada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115

ROZDZIA III POPULARYZACJA DZIAALNOCI NAUKOWO-

-DYDAKTYCZNEJ W ERZE NAUKI CYFROWEJ . . . . . . . 136

1 . Narzdzia cyfrowe w pracy naukowca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

2 . Zaoenia systemu publikuj albo gi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

3 . Polskie naukowe czasopisma politologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . 148

4 . Polska politologia w internecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

4.1. Aktywno internetowa polskich naukowych

orodkw politologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

4.2. Aktywno internetowa polskich politologw . . . . . . . . . . . . . . 165

CZ II

Indeks politologicznych rde cyfrowych

1 . Instytucje i organizacje politologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

2 . Prywatne portale politologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182

3 . Analizy i wyniki wyborw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

4 . Parlamentarne orodki badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

5 . Bazy danych statystycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

6 . Naukowe serwisy spoecznociowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

7 . Administracja publiczna w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

8 . Instytucje Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

9 . Parlamenty na wiecie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

10 . Konstytucje wybranych pastw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

11 . Partie polityczne i ruchy spoeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

12 . Midzynarodowe organizacje, stowarzyszenia i porozumienia 204

13 . System Narodw Zjednoczonych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

14 . Think tanki, organizacje III sektora, watchdogi . . . . . . . . . . . . . . 206

15 . Bazy i repozytoria umoliwiajce wolny dostp do rde

i materiaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

16 . Bazy czasopism i repozytoria o ograniczonym dostpie . . . . . . 219

17 . Katalogi i wyszukiwarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

18 . Orodki badania opinii publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

19 . Indeksy i rankingi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

20 . Sowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

21 . Varia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

ZAKOCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226

BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230

8p o l s k a p o l i t o l o g i a w o b l i c z u w y z w a n a u k i c y f r o w e j

WSTP


Zmiany spoeczne i instytucjonalne obserwowane na przeomie XX i XXI wie-

ku znaczco wpywaj na sposb uprawiania nauki i styl pracy naukowcw:

zarwno w aspekcie dydaktycznym, jak i badawczym. Niniejsza praca po-

wstaa, poniewa ciekawi bylimy tego, jak polscy politolodzy zareagowali (i wci

reaguj) na te zmiany. Zauwaalny by dla nas nastpujcy dysonans: z jednej

strony problemy demograficzne oraz reformy administracyjne wywoay ogrom-

ne poruszenie, a niekiedy nawet mobilizacj rodowiska studentw i uczonych

(vide takie ruchy, jak: Obywatele Nauki czy Komitet Kryzysowy Humanistyki Pol-

skiej), z drugiej za strony naukowcy podporzdkowali si nowym reguom

gry, uczestniczc aktywnie w rywalizacji o granty, tworzc sylabusy zgodne z wy-

mogami Krajowych Ram Kwalifikacji oraz dostosowujc swoje strategie publi-

kacyjno-organizacyjne do zmodyfikowanych kryteriw zwizanych z uzyskiwa-

niem stopni doktora oraz doktora habilitowanego, a take tytuu profesora.

Wyranie take dostrzegamy swoisty opr przed wykorzystywaniem przez ka-

dr naukow nowych technologii oraz sceptycyzm wielu naukowcw wobec

praktyk szerokiego upowszechniania wynikw swoich bada (zwaszcza w for-

mule wolnego dostpu Open Access na takich platformach, jak Platforma

Otwartej Nauki lub Otwrz Ksik) czy wobec aktywnoci popularyzatorskiej

na forum internetowym.

Zadalimy sobie zatem nastpujce oglne pytania badawcze:

1. W jaki sposb polskie naukowe orodki politologiczne reaguj na zauwa-

alny spadek zainteresowania politologi wizany z przemianami na ryn-

ku pracy oraz z problemami demograficznymi?

2. W jakim stopniu zmiany instytucjonalne w obszarze nauki i szkolnictwa

wyszego w ostatnich piciu latach wpyny w Polsce na dyscyplin

nauk o polityce?

http://obywatelenauki.pl/http://komitethumanistyki.pl/http://komitethumanistyki.pl/http://pon.edu.pl/http://pon.edu.pl/http://www.otworzksiazke.pl


3. Jak intensywnie polscy politolodzy oraz polskie naukowe orodki poli-

tologiczne wykorzystuj nowe technologie do komunikowania wynikw

bada oraz popularyzacji swojej dziaalnoci naukowo-dydaktycznej?

4. Jakie zasoby internetowe mog by szczeglnie przydatne we wspcze-

snych badaniach politologicznych?

Kademu oglnemu pytaniu badawczemu towarzyszyo kilka pyta szczeg-

owych.

Ad 1:

1.1. Jakie jest spoeczne to instytucjonalnych zmian, ktre wpywaj na funk-

cjonowanie polskich naukowych orodkw politologicznych?

1.2. Jakie kierunki i specjalnoci zostay w ostatnich latach uruchomione przez

polskie naukowe orodki politologiczne?

1.3. Jakie wyzwania dydaktyczne stoj przed polskimi naukowymi orodkami

politologicznymi w dobie rewolucji cyfrowej i spoeczestwa informacyj-

nego?

1.4. Jakie nowe wyzwania etyczne stoj przed polskimi politologami w dobie

rewolucji cyfrowej i spoeczestwa informacyjnego?

Ad 2:

2.1. Jak zmiany instytucjonalno-prawne zainicjowane w 2010 roku wpyny na

rodowisko pracy polskich politologw oraz na postpowania awansowe

prowadzone wedug nowych zasad i zmodyfikowanych kryteriw oceny?

2.2. Jak polscy politolodzy wykorzystali moliwoci zmodyfikowanego w 2010

roku systemu grantowego?

Ad 3:

3.1. Jak w ostatnich piciu latach zmienia si oferta polskich naukowych

czasopism politologicznych (traktowanych jako podstawowa platforma

wymiany informacji o wynikach prowadzonych bada)?

3.2. Jak funkcjonalne s strony internetowe polskich naukowych orodkw

politologicznych?


3.3. Czy polskie naukowe orodki politologiczne aktywne s w mediach spo-

ecznociowych?

3.4. Jak czsto polscy politolodzy korzystaj z nowych mediw: prowadz

blogi, posiadaj konta na portalach spoecznociowych, maj wasne

strony internetowe?

W ramach prowadzonych bada weryfikowalimy nastpujce hipotezy ba-

dawcze:

(H1): Polskie naukowe orodki politologiczne w ostatnich piciu latach po-

szerzyy znaczco swoj ofert dydaktyczn zarwno w wymiarze kra-

jowym, jak i midzynarodowym.

(H2): Reformy systemu nauki i szkolnictwa wyszego zainicjowane w 2010

roku w sposb istotny wpyny na dyscyplin nauk o polityce poprzez:

a) rozproszenie zasobw wiedzy i wpywu zwizane z nowym podziaem

dziedzin i dyscyplin naukowych; b) wzmocnienie potencjau badawczego

silnych orodkw dziki wsparciu grantowemu; c) zmian strategii publi-

kacyjnych przyjmowanych przez poszczeglnych naukowcw zwizan

z nowymi zasadami oceny parametrycznej jednostek naukowych.

(H3): Polscy politolodzy wykorzystuj narzdzia zwizane z upowszechnie-

niem nowych technologii, ale czyni to w sposb niewystarczajcy: pol-

skie naukowe orodki politologiczne posiadaj strony internetowe oraz

s aktywne na portalach spoecznociowych, natomiast dziaalno in-

dywidualna badaczy wci nie znajduje odzwierciedlenia w ich aktyw-

noci internetowej. Znaczco poprawia si natomiast liczba i dostp-

no internetowa polskich naukowych czasopism politologicznych.

Odpowiedzi na czwarte z postawionych pyta badawczych nie jest kolej-

na hipoteza, ale indeks politologicznych rde cyfrowych. Podjlimy prb

stworzenia swoistej bazy danych, ktr politolodzy bd mogli posugiwa si

w trakcie prowadzonych przez siebie bada, a ktra moe by take tak

mamy nadziej przydatn pomoc dydaktyczn dla prowadzcych seminaria

licencjackie, magisterskie czy doktoranckie. Nadmiar informacji, ktry staje si

bolczk wspczesnych uytkownikw internetu, przyczynia si bowiem do


tego, e istnieje coraz wiksza potrzeba selekcjonowania rde i sprawdza-

nia ich wiarygodnoci. Zdajemy sobie oczywicie spraw z tego, e wielu na-

ukowcw samodzielnie na wasny uytek organizuje tego typu zbiory danych,

niemniej jednak praca nad ich wielokrotnym uaktualnianiem zajmuje zwykle

cenny czas, ktry mona powici na czynnoci koncepcyjne czy analityczne.

Nasze badania prowadzilimy, wykorzystujc na rnych ich etapach wiele

klasycznych metod badawczych. Zmiany instytucjonalne rekonstruowalimy,

bazujc na dogmatycznej analizie aktw prawnych. Aktywno internetow

polskich naukowych orodkw politologicznych badalimy, wykorzystujc

metod analizy zawartoci (poszczeglnych witryn internetowych oraz profili

w portalach spoecznociowych), a take nowe narzdzie suce do pomia-

ru stopnia jasnoci tekstw aplikacj Jasnopis powsta w ramach projek-

tu badawczego zrealizowanego przez zesp pod kierunkiem Wodzimierza

Gruszczyskiego. Analiz postpowa habilitacyjnych oraz konkursw granto-

wych opieralimy gwnie na metodzie ilociowej, stosujc w niektrych miej-

scach elementy analizy statystycznej. Nie ukrywamy take tego, e niniejsze

badania prowadzilimy, bdc jednoczenie aktywnymi uczestnikami analizo-

wanego systemu instytucjonalno-spoecznego, std warte podkrelenia jest

wykorzystanie elementw metody obserwacji uczestniczcej dla uzyskania

miarodajnych wynikw niniejszego badania. Incydentalnie korzystalimy take

z metody historycznej, przeprowadzilimy rwnie kilka wywiadw nieustruk-

turyzowanych z ekspertami.

Pierwotn wersj opracowania jest wersja cyfrowa. Przyjlimy takie zaoenie

celowo: chcemy bowiem na bieco opiekowa si wnioskami pyncymi

z bada i co najmniej raz w roku aktualizowa dane, ktre zostay zgromadzo-

ne w niniejszej pracy. Jestemy take przekonani, e otwarty i darmowy dostp

do monografii przyczyni si do poszerzenia grona potencjalnych odbiorcw,

ktrymi stan si nie tylko przedstawiciele rodowiska polskich politologw,

ale take studenci i doktoranci, naukowcy reprezentujcy pokrewne humani-

styczne i spoeczne dyscypliny nauki oraz parlamentarzyci i pracownicy ad-

ministracji publicznej odpowiedzialni za okrelanie ram prawnych, w ktrych

http://jasnopis.pl/aplikacja


polskie naukowe orodki politologiczne i zatrudnieni w nich naukowcy prowa-

dz swoj dziaalno.

Chcemy wierzy, e nasza praca zostanie potraktowana jako swoisty suple-

ment do kanonicznych opracowa, ktre przygotoway w ostatnich latach ze-

spoy badaczy: z Uniwersytetu Jagielloskiego pod przewodnictwem Barbary

Krauz-Mozer (Krauz-Mozer, Borowiec, cigaj, 2011; Krauz-Mozer, Borowiec,

cigaj, 2012) oraz z Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem Wojcie-

cha Jakubowskiego (Jakubowski, Zaski, Zamcki, 2013). Wymienione prace

okrelajce aktualny stan prawny i faktyczny dyscypliny nauk o polityce nie

byy rzecz jasna jedynymi, z ktrych korzystalimy. W ujciu historycznym pol-

sk politologi zajmowali si m.in. Czesaw Mojsiewicz (2005), Teresa Sasi-

ska-Klas (2008) czy Karol B. Janowski (2011). Powstaway take prace zbio-

rowe powicone tej problematyce. Redagowali je Edward Olszewski (1997)

oraz Teresa o-Nowak (2001). Trudno natomiast niestety nie zauway

swoistego regresu, jeli chodzi o monografie powicone dydaktyce studiw

politologicznych. Zarwno w latach 90., jak i w pierwszej i drugiej dekadzie

XXI wieku problematyce tej powicono niewiele miejsca (wyjtki od tej reguy:

Ryszka, 1991; ukowski, 2006). Warto podkreli, e w pracy nie podejmujemy

fundamentalnego tematu wpywu narzdzi cyfrowych na metodologi bada

politologicznych nie dlatego, e uwaamy ten temat za niewart uwagi, ale

dlatego, e naszym zdaniem wymaga on odrbnego potraktowania.

Chcielibymy, by niniejsza praca bya ywa by zmieniaa si wraz z kolejnymi

zmianami instytucjonalnymi i technologicznymi. Dlatego z wielk wdziczno-

ci i yczliwoci przyjmiemy wszelkie uwagi dotyczce zaprezentowanych

poniej treci. By moe dydaktycy akademiccy uznaj, e warto podzieli si

z innymi koleankami i kolegami po fachu swoimi dowiadczeniami w aplikacji

nowoczesnych rozwiza technologicznych na zajciach; by moe wybrane

orodki politologiczne poszerz swoj ofert ksztacenia o kolejne ciekawe

propozycje, ktre mog sta si wzorcowymi dla innych orodkw; by moe

wreszcie badacze natkn si na wymagajce korekty bdy rzeczowe, ktrych

zapewne pomimo dooenia wszelkich wysikw na rzecz zachowania sta-

http://wnpid.amu.edu.pl/images/stories/pp/pp-1-2011/007-024.pdf


rannoci i rzetelnoci nie uniknlimy przy generowaniu i agregowaniu duej

liczby danych pochodzcych z rnych rde, a za ktre ponosimy pen

odpowiedzialno. Korespondencj dotyczc czci I mona kierowa na

adres: [email protected], dotyczc za czci II (indeksu)

na adres: [email protected].

Ostatnie uwagi dotycz kwestii terminologiczno-formalnych. Po pierwsze,

zdecydowalimy si na zapewne kontrowersyjne, cho w naszym mniemaniu

uzasadnione, rozrnienie poj nauk o polityce oraz politologii pierw-

sze z nich rezerwujc dla rozwaa na temat dyscypliny naukowej, drugie na-

tomiast dla rozwaa o dydaktyce. Wyjtek od tej zasady uczynilimy tylko

w tytuach, konsekwentnie posugujc si terminem politologia. Mamy pen

wiadomo stanu debaty terminologicznej, jaka wci toczy si w rodowi-

sku politologw w odniesieniu do tych poj, nie byo jednak naszym celem

doczanie do grona dyskutantw i opowiadanie si po ktrejkolwiek ze stron

sporu. Po drugie, w pracy konsekwentnie stosowano styl cytowania APA 6th

wci rzadko spotykany w polskich pracach politologicznych, natomiast b-

dcy popularnym formatem w rozprawach i czasopismach zagranicznych.


CZ I Polska politologia

w obliczu przemian

wybrane problemy

teoretyczne

i praktyczne


ROZDZIA I

ZMIANA MODELU

PROWADZENIA BADA NAUKOWYCH

A WYZWANIA DLA POLSKICH POLITOLOGW

Wiele procesw spoecznych, ktre naukowcy obserwuj i objania-

j w ostatnich latach, wpyno i wci wpywa na zmian mode-

lu uprawiania nauki. Najczciej wymieniane s w tym kontekcie:

globalizacja, rozwj technologii oraz mobilno spoeczna (Huff, 2011; Wendt,

Renn, 2012; Harris, 2006). Cz z tych procesw bdzie przedmiotem na-

szych rozwaa, cz bdzie stanowi zaledwie ich to, poniewa dotycz

zasadniczo innych anieli nauki o polityce dziedzin nauki. Warto jednak pod-

kreli ich oglnoakademick donioso, zgadzajc si z Bronisawem Sie-

mienieckim, ktry stwierdza, e:

Wspczesny uniwersytet, wchodzc w er spoeczestwa informacyjnego,

staje przed wyzwaniami, jakich w jego historii nigdy nie byo. Dokonujce si

zmiany w nauce, kulturze i spoeczestwie powoduj, e tradycyjne funkcjono-

wanie uniwersytetu zderza si z rzeczywistoci, co w efekcie daje dynamicz-

nie przebiegajcy proces rnorakich przeobrae. Pojawia si coraz wikszy

dysonans pomidzy funkcjonujcymi przez wieki strukturami uniwersytetu

a naporem nowego. Poznanie owych zmian ma istotne znaczenie dla ogra-

niczenia destabilizacji systemu uniwersyteckiego (Siemieniecki, 2014, s. 319).


1 . Upowszechnienie dostpu do wiedzy i zmiana

statusu naukowca

Jednym z najwaniejszych efektw wspomnianych procesw globalizacyjnych

okazao si upowszechnienie dostpu do wiedzy. Obecnie wci bywa on uza-

leniony od posiadanych zasobw materialnych, ale coraz bardziej miae da-

nia publikowania w formule wolnego dostpu wynikw bada finansowanych

ze rodkw publicznych (zob. rozdz. I, pkt 4.2.) pozwalaj sdzi, e w nieodle-

gej przyszoci i ta bariera zostanie przynajmniej czciowo zniesiona (co

nie bdzie wszake oznaczao, e kady na wiecie bdzie mia rwne szanse

do ledzenia postpw w interesujcej go dziedzinie nauki wci od zamo-

noci oraz poziomu kapitau spoecznego i kulturowego bdzie zalea na przy-

kad dostp do nauki jzykw obcych czy te do internetu).

Upowszechnienie dostpu do wiedzy powoduje nie tylko zmiany w sposo-

bach uprawiania nauki (piszemy o nich w kolejnych podrozdziaach), ale tak-

e zmian statusu naukowca (uczonego) w spoeczestwie. Kiedy moliwo

dotarcia do rde pisanych lub prowadzenia eksperymentw mieli wycznie

wybrani, tworzyli oni swoisty krg elity spoecznej. Nie bez przyczyny klasycy

teorii elit wymieniali elit uczonych jako jeden z typw elit spoecznych, obok

takich typw, jak elity polityczne, elity biznesowe czy elity wojskowe (Lasswell,

Kaplan, 1965, s. 208214). Elitarno krgu uczonych wzmacniana bya przez

rozmaite elementy symboliczne oraz instytucjonalne: tytuy naukowe tworzyy

swoist hierarchi (wskazujc na krgi wtajemniczenia), a symboliczne em-

blematy pracownikw uniwersytetu upodabniay ich do osb sprawujcych

wadz oraz wskazyway na daleko idc autonomi uczelni (bera, acuchy,

piercienie, togi) (zob. Henry, 2008; Principe, 2011).

Gdyby ow elitarno zawodu naukowca postrzega wycznie pozytyw-

nie, naleaoby stwierdzi, e uniemoliwiano w ten sposb (instytucjonal-

nie i funkcjonalnie) zajmowanie si kwestiami naukowymi przez laikw. Jeli

z kolei chcie by podkrela negatywne aspekty elitarnoci wiedzy, naleaoby

zwrci uwag na ryzyko kostnienia elit uczonych oraz zaburzone mecha-


nizmy kooptacji elity, powodujce nierzadko nadmierny konserwatyzm oraz

skonno do bezkrytycznej obrony teorii i prawide uznanych za powszech-

nie obowizujce.

Pomimo tego, e dawniej uczony by traktowany jako przedstawiciel wiata

elit, nierzadko zalea od czonkw innych elit, a jego zakres wewntrznej au-

tonomii ograniczony by warunkami materialnymi. W dobie wzrastajcej kosz-

tochonnoci bada oraz da podniesienia nakadw na nauk i szkolnic-

two wysze rzadko przypominany jest fakt, e naukowcy jeszcze kilka wiekw

temu uprawiali swj zawd gwnie dziki wsparciu mecenasw i traktowano

ich w tym konkretnym kontekcie na rwni z artystami (Mannheim, 1974,

s. 120). Do nierzadkich przypadkw naleeli uczeni, ktrzy mogli si powici

pracy naukowej tylko dziki temu, e urodzili si bd wychowali w bogatej

i arystokratycznej rodzinie (Monteskiusz pozostawa przykadowo pod kurate-

l swojego wuja, po ktrym nastpnie odziedziczy znaczcy majtek zob.

Shackleton, 1961).

Elitarnoci uprawiania nauki sprzyja dawniej powszechny analfabetyzm. To, e

znaczna cz spoeczestwa nie potrafia czyta i pisa, powodowao, e

krg osb, ktre mogy znale si w elicie uczonych, przez dugi czas po-

zostawa bardzo ograniczony. Ale fakt tego typu ogranicze nie niwelowa

wcale niebezpieczestw zwizanych z tradycyjnym uprawianiem nauki. Ucze-

ni za swoje pogldy nierzadko byli powszechnie krytykowani, zwaszcza ww-

czas, gdy ich teorie bd argumenty kwestionoway przyjmowane prawida

i wykraczay poza horyzont wyobrani wczesnych spoeczestw. Naukowcy

od wiekw poddawani byli take politycznym naciskom (zob. Lindberg, 2008;

Dear, 2009).

U progu XXI wieku elitarny model uprawiania nauki ustpi miejsca powszechne-

mu dostpowi do wiedzy. Jak ju wspomnielimy, zoyo si na to bardzo wiele

istotnych procesw spoecznych, spord ktrych jednym z waniejszych jest

upowszechnienie mediw masowych, w tym take upowszechnienie dostpu

do internetu. Powoduje ono, e osoba, ktra interesuje si rozwojem okrelonej


dziedziny nauki, ma praktycznie nieskrpowane moliwoci ledzenia postpw

w pracach badawczych oraz dyskusji naukowcw. Ewentualnymi barierami po-

zostaj w tym kontekcie jedynie bariery: jzykowa (wspczenie w przewa-

ajcej czci dziedzin nauki za lingua franca uchodzi jzyk angielski), techno-

logiczna (w wielu pastwach wiata powszechny dostp do sieci internetowej

wci nie jest standardem) oraz ekonomiczna (wiele rde naukowych wci

pozostaje patnych). Ta swoista emancypacja i demokratyzacja dostpu do wie-

dzy doprowadzia w niedugim czasie do wyodrbnienia nowej kategorii osb

parajcych si nauk, a mianowicie ekspertw. Na potrzeby niniejszej pracy

przyjmujemy, e ekspert to osoba posiadajca duy zasb informacji dotyczcy

okrelonej dziedziny nauki, ale niezwizana formalnie z tradycyjnymi instytucja-

mi naukowymi: uczelniami, centrami badawczymi czy instytutami naukowymi.

Coraz powszechniejszy udzia ekspertw w debacie akademickiej (stymulowa-

ny dodatkowo przez ustawodawc poprzez system zacht do zatrudniania ich

w ramach uczelni na stanowiskach dydaktycznych), a nawet szerzej publicz-

nej, wywouje dwojakie reakcje. Z jednej strony rodowisko uczonych wyraa

zaniepokojenie tym, e za rwnoprawnych uczestnikw tej debaty uznaje si

tych, ktrych przynajmniej formalnie nie obowizuj zasady przyjmowane

powszechnie jako kanoniczne podczas prowadzenia bada naukowych; nie-

ktrzy wyraaj wrcz obawy tosame z obawami Andrew Keena, o ktrych

pisa on w pracy Kult amatora: obawy o powicenie jakoci na rzecz atrak-

cyjnoci i widzialnoci efektw bada (Keen, 2007, s. 6869). Z drugiej stro-

ny nie ulega wtpliwoci, e uczeni tradycyjnie zwizani z instytucjami nauki

s poddani kontroli ju nie tylko wzajemnej (od dawna przyjmujcej posta

recenzji naukowych czy dyskusji toczcych si na amach czasopism lub na

konferencjach i seminariach), ale take kontroli ekspertw, ktrzy s w stanie

krytycznie analizowa i dyskutowa publicznie dostpne wyniki bada, nie le-

gitymujc si przy tym stopniami bd tytuami naukowymi.

Warto zauway, e zjawiska globalizacyjne (atwo i szybko kontaktu,

moliwo porozumiewania si w jzyku angielskim) oraz upowszechnienie

dostpu do internetu zrewolucjonizoway nie tylko sposb uprawiania nauki,


ale wpyny take na zmiany w obrbie innych zawodw. Dobrym przyka-

dem jest tu dziennikarstwo dawniej zajcie czasochonne, wymagajce du-

ych nakadw czasu oraz rodkw finansowych, zarezerwowane dla osb

o wysokich kompetencjach jzykowych i analitycznych, natomiast wspcze-

nie profesja, w ktrej coraz mniej liczy si warsztat pracy i pogbiona analiza,

a bardziej: sensacyjno, skrtowo i denie do informowania jako pierw-

szy (nawet kosztem jakoci wykonywanej pracy) (por. Keen, 2007, s. 7071).

2 . Ekonomizacja mylenia o uniwersytecie

Przywodzi to na myl kolejn konsekwencj procesu upowszechnienia nauki

a mianowicie ujawnienie si sporu o sens jej uprawiania w dotychczasowej

formule finansowania oraz o cele, ktre powinna realizowa w spoeczestwie.

Z jednej strony apologeci neoliberalnej wizji pastwa i stosunkw spoecznych

uznaj, e brak jest podstaw do powszechnego finansowania z budetu pastwa

zarwno bada naukowych, jak i dydaktyki. Skonni s co najwyej zgodzi si na

jak form dofinansowania prowadzenia bada majcych bezporedni wpyw

na wzrost wartoci indeksw wskazujcych na rozwj ekonomiczny pastwa (co

zreszt prowadzi niektrych badaczy do zakwestionowania sensownoci opozy-

cji prywatnepubliczne w odniesieniu do dyskusji o uniwersytecie zob. Szad-

kowski, 2015, s. 81). Z drugiej strony zwolennicy interwencjonizmu pastwowego

uznaj, e donioso spoeczna uniwersytetu wymaga od wadz publicznych

transferowania znaczcych rodkw budetowych sucych rozwojowi i pro-

wadzeniu bada, nie przeciwstawiaj si przy tym moliwoci udzielania wspar-

cia poszczeglnym orodkom badawczym przez prywatnych przedsibiorcw.

Zwolennicy urynkowienia usug szkolnictwa wyszego czsto sprzeciwiaj si

dotowaniu wszystkich kierunkw studiw i ksztaceniu w ich ramach, sugeru-

jc, e kady dorosy czowiek powinien samodzielnie ponosi koszty swojej

edukacji na poziomie wyszym. Przytaczaj przy tym argumenty wspierajce

hipotez, jakoby fakt indywidualnego ponoszenia ryzyka mia powodowa, e

potencjalni studenci, kierujc si obaw o brak zatrudnienia, wybior wycz-


nie cieki ksztacenia dajce im przydatne na rynku pracy umiejtnoci, na-

tomiast skonni bd rezygnowa ze studiowania dziedzin niegwarantujcych

uzyskania konkretnych (zwaszcza twardych) kompetencji, a nastawionych

na ksztatowanie umiejtnoci krytycznego mylenia i spojrzenia na rzeczy-

wisto spoeczn z szerokiej i wieloaspektowej perspektywy. Tego typu ar-

gumentacji uy midzy innymi japoski minister edukacji, ktry w 2015 roku

zaapelowa do wadz uniwersyteckich o lepsze dostosowanie nauk spoecz-

nych i humanistycznych do potrzeb spoeczestwa, co spowodowao de fac-

to ograniczenie naboru lub likwidacj niektrych spord tego typu kierunkw

na ponad dwudziestu uczelniach w tym kraju (Jenkins, 2015).

W ostatnich latach przedstawiciele polskiego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Wyszego (MNiSW) wielokrotnie przekonywali o koniecznoci zreformowania

systemu szkolnictwa wyszego wanie w kierunku modelu neoliberalnego za-

rwno w kontekcie naukowym, jak i dydaktycznym (zob. Kudrycka, 2012; An-

tonowicz, 2015, s. 289 i n.). Wyjtkiem w deniu do tego celu miao by utrzy-

manie zasady finansowania ksztacenia na poziomie wyszym przez pastwo,

cho i w tym przypadku prbowano ograniczy zakres tego finansowania do

jednego wycznie kierunku studiw w toku edukacji (ograniczenie to miao nie

dotyczy 10% studentw osigajcych najlepsze wyniki na pierwotnym kierunku).

Takie rozwizanie spotgowao problemy demograficzne, z ktrymi borykay si

jednostki prowadzce studia stosunkowo rzadko wybierane jako priorytetowe.

Najgoniejszym echem odbi si w skali caego kraju przypadek kierunku fi-

lozofia na Uniwersytecie w Biaymstoku (UwB), ktry to kierunek na wniosek

Rady Instytutu Socjologii oraz Rady Wydziau Historyczno-Socjologicznego

UwB mia zosta zamknity z uwagi na jego nierentowno. Sprawa ta staa si

na tyle bulwersujca, e wywoaa protest intelektualistw, ktrzy wystosowali

do MNiSW list otwarty w obronie biaostockiej filozofii. Podpisali si pod nim

nie tylko przedstawiciele tej wanie dyscypliny nauki, ale take historycy (Jerzy

Jedlicki), politolodzy (Antoni Dudek, Andrzej de Lazari), socjolodzy (Zdzisaw

Krasnodbski, Jadwiga Staniszkis, Jerzy Szacki, Andrzej Zybertowicz) czy eko-

nomici (Ryszard Bugaj). Ostatecznie Trybuna Konstytucyjny orzek (Wyrok TK

http://time.com/4035819/japan-university-liberal-arts-humanities-social-sciences-cuts/http://wyborcza.pl/1,75968,11732957,Gospodarka_dla_uczelni__uczelnie_dla_gospodarki__To.htmlhttp://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/downloadOrzeczenieDoc?dok=44967


z dnia 5 czerwca 2014 r. Sygn. akt K 35/11), e pobieranie opat za studiowanie

na drugim kierunku studiw jest niezgodne z obowizujc konstytucj, na-

tomiast wadze Wydziau Historyczno-Socjologicznego UwB podjy si uru-

chomienia nowego kierunku studiw: filozofia i etyka, ktry zastpi dotych-

czasowe studia filozoficzne na poziomie licencjackim (Krzemiska, 2014).

Te pozytywne z punktu widzenia kierunkw uznawanych za niszowe roz-

strzygnicia nie spowodoway jednake odejcia od zarysowanego kierunku

zmian w systemie ksztacenia wyszego i nauki, zwaszcza w odniesieniu do

dydaktyki. MNiSW wprowadzio wiele rozwiza, ktre przynajmniej w zao-

eniu doprowadzi miay do zblienia uczelni do rynku pracy i zagwaranto-

wania studentom zatrudnienia po ukoczeniu studiw.

Sztandarowym projektem mieszczcym si w tym neoliberalnym duchu byo

uruchomienie programu kierunkw zamawianych MNiSW ustalio list kie-

runkw studiw, ktre powinny by dodatkowo stymulowane poprzez przy-

znanie studentom specjalnych stypendiw motywacyjnych w wysokoci

1 tysica zotych miesicznie. Miao to skutkowa wzrostem zainteresowania tymi

dziedzinami nauki i obnieniem ryzyka braku zatrudnienia po ukoczeniu stu-

diw (w zamyle MNiSW na stypendia zasugiwali studenci kierunkw gwarantu-

jcych pene zatrudnienie). Na licie kierunkw zamawianych znalazy si kierun-

ki matematyczne, przyrodnicze i techniczne, takie jak na przykad: matematyka

stosowana, ochrona rodowiska, biotechnologia, informatyka czy budownictwo.

rodki na finansowanie programu kierunkw zamawianych pochodziy z fundu-

szy unijnych (Program Operacyjny Kapita Ludzki, dziaanie 4.1, poddziaanie 4.1.2).

Kontrole osignicia celw programu przeprowadzone przez niezalenych au-

dytorw, a take przez Najwysz Izb Kontroli, dowiody tego, e nie przyczyni

si on do wzrostu poziomu zatrudnienia absolwentw kierunkw zamawianych,

skutkowa natomiast licznymi patologiami, takimi jak to, e studenci rezygnowali

ze studiw, nie ponoszc tego adnych finansowych konsekwencji (NIK, 2015).

Wykorzystanie przez uczelnie okrelonych mechanizmw rynkowych samo

w sobie nie jest niczym nagannym. Wiele bada prowadzonych w rnych

http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/downloadOrzeczenieDoc?dok=44967http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1567015,1,filozofia-na-wygnaniu.read


dyscyplinach nauki wspfinansowanych jest przez prywatnych przedsibior-

cw, zasadnicza cz nauk stosowanych musi bra pod uwag potrzeby od-

biorcw rynkowych. Jeli proces w nie jest jednak regulowany przez pa-

stwo, a budetowe dotacje nie wystarczaj na zaspokojenie podstawowych

potrzeb jednostek naukowych, nastpuje stopniowe uzalenianie si post-

pw badawczych od finansowania pyncego z sektora prywatnego. Pojawiaj

si tu zasadnicze kwestie zwizane z etyk prowadzenia bada naukowych

(czy ich wyniki s w istocie rzetelne, czy moe s odpowiedzi na zapotrze-

bowanie zamawiajcego) oraz z czerpaniem korzyci z patentw oraz innych

materialnych efektw bada (zob. Filisiuk, Gobek, 2015).

Problem dywersyfikacji rde finansowania nauki i dydaktyki dotyczy jednak

przede wszystkim bada podstawowych, w przypadku ktrych bezporednie

zastosowanie efektw prac badawczych nie jest moliwe stanowi dopie-

ro pocztek okrelonego cyklu wdroeniowego oraz ksztacenia na kierun-

kach humanistyczno-spoecznych, ktrych absolwenci s wyposaani przede

wszystkim w aparat wiedzy oglnej, pozwalajcy nastpnie na krytyczne po-

dejcie do rozwizywania okrelonych problemw.

Sami zreszt pracodawcy zdaj si odchodzi od cisego trzymania si kano-

nw i podziaw wiedzy, uznajc, e otoczenie, w ktrym funkcjonuj, zmienia

si na tyle szybko, e potrzebny jest im taki pracownik, ktry nie tyle posiada

okrelone kompetencje i umiejtnoci (do wykonywania pewnych czynnoci),

ile potrafi szybko adaptowa si do zmieniajcych si okolicznoci, dostrzega

wano procesu uczenia si przez cae ycie oraz nie obawia si nowych

wyzwa. Te umiejtnoci s niezalene od nazwy oraz rodzaju studiw. Takie

przekonanie wyrazili niedawno menederowie znanej midzynarodowej kor-

poracji, Ernst & Young, ktrzy stwierdzili, e poziom wyksztacenia nie wpy-

wa na wysze prawdopodobiestwo osigania sukcesw w pracy zawodo-

wej, dlatego kandydatom do pracy w korporacji zaprzestali zadawania pyta

o uczelni, ktr ci ukoczyli (Sheriff, 2015). Nawet jednak w tych firmach,

w ktrych presti ukoczonego kierunku wci jest znaczc wskazwk do-

tyczc wiedzy i umiejtnoci kandydatw do pracy, osoby odpowiedzialne

http://www.woiz.polsl.pl/znwoiz/z77/5_FLISIUK%20B.pdfhttp://www.huffingtonpost.co.uk/2015/08/04/ernst-and-young-removes-degree-classification-entry-criteria_n_7932590.html


za rekrutacj weryfikuj nie tylko twarde informacje dotyczce przyszego

stanowiska pracy, ale sprawdzaj take poziom wiedzy oglnej i przygldaj si

zainteresowaniom kandydatw (niegocka, 2009).

Wikszo polskich naukowych orodkw politologicznych proponuje swoim

studentom atrakcyjne praktyki zawodowe i pomoc w kontaktach z potencjal-

nymi pracodawcami. Wbrew powszechnym opiniom wyraanym kilkukrotnie

przez byego premiera Donalda Tuska, a take przez byego ministra finansw

i byego prezesa Narodowego Banku Polskiego Leszka Balcerowicza kierunki

politologiczne nie s generatorami bezrobotnych absolwentw. Politolodzy

radz sobie w porwnaniu ze studentami, ktrzy ukoczyli inne kierunki hu-

manistyczno-spoeczne cakiem niele, znajdujc zatrudnienie w jednost-

kach administracji publicznej, organizacjach pozarzdowych, korporacjach

midzynarodowych, partiach politycznych, zwizkach zawodowych i su-

bach mundurowych (Krauz-Mozer, Borowiec, cigaj, 2011, s. 206210). Bada-

nia przeprowadzone w wojewdztwie pomorskim w 2012 roku przez tamtej-

szy oddzia Gwnego Urzdu Statystycznego oraz Wojewdzki Urzd Pracy

dowiody, e zdecydowanie wikszy problem ze znalezieniem pracy mieli ab-

solwenci takich kierunkw, jak: pedagogika, psychologia, geografia, historia,

chemia czy technologia ochrony rodowiska (WUP Gdask, 2014, s. 4142).

Racj ma zatem Witold Zontek, ktry podkrela konieczno zachowania

umiaru w krytyce:

Amerykaski komik Andy Samberg w 2013 roku w swojej humorystycznej

mowie do absolwentw Harvardu powiedzia, e dla absolwentw nauk hu-

manistycznych nie ma miejsca na wiecie, chyba e przekuj je w aplikacj

na iPhonea. To jedno ekstremum mona by rzec twrz innowacj, albo

gi. Przeciwstawi temu moemy jednak kultowe ju usprawiedliwienie

wszelkich nieuzasadnionych dziaa, czyli stwierdzenie To jest mi na miar

naszych moliwoci!. Czyli prosz nie pyta o nic, bd prowadzone bada-

nia. Zdrowy rozsdek nakazuje zatem ulokowa podejmowanie aktywnoci

naukowej bez presji kadorazowego przeoenia jej wynikw na aplikacj na

smartfona, ale jednak z koniecznoci wskazania, e jej wycznym celem

nie jest jedynie w mi na miar moliwoci badacza (Zontek, 2014, s. 191).

http://wup.gdansk.pl/g2/2014_01/1ff52d5f407c02e4a5a87cb89232ff03.pdf


3 . Wyzwania dydaktyczne stojce przed wspczesnym

uniwersytetem

3 .1 . Ewolucja form ksztacenia

Obserwowane zmiany cywilizacyjne wpywaj na jeszcze jeden aspekt pracy na-

ukowcw, o ktrym naley wspomnie mianowicie na proces dydaktyczny, kt-

ry w przypadku wikszoci badaczy zatrudnionych na uczelniach wyszych sta-

nowi integraln cz ich obowizkw zawodowych. Jeszcze w drugiej poowie

XX wieku najbardziej powszechn form dydaktyczn charakteryzujc wyszy

szczebel edukacji by wykad akademicki, w trakcie ktrego studenci zapoznawa-

ni byli z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie naukowej oraz z wynikami

bada lub docieka prowadzonych przez samych wykadowcw bd te przez

zespoy przez nich nadzorowane. Proces ksztacenia na poziomie wyszym uzu-

peniany by o wiczenia laboratoryjne (gwnie w naukach eksperymentalnych

i stosowanych) lub o konwersatoria (gwnie w dziedzinie humanistyki), w trakcie

ktrych studenci mieli okazj doskonali swoje kompetencje analityczne i wyka-

zywa si indywidualnymi postpami w nauce.

Nakrelony powyej model ksztacenia upowszechni si rwnie na polskich

uczelniach. Formy zaj dydaktycznych dodatkowo rnicowano poprzez przy-

jcie zaoenia, e wykad akademicki moe by prowadzony jedynie przez tak

zwanych samodzielnych pracownikw naukowych (to znaczy osoby ze stop-

niem doktora habilitowanego lub tytuem profesora), natomiast zajcia wicze-

niowe lub konwersatoryjne mog by prowadzone przez adiunktw lub asysten-

tw1. Na etapie postpowania habilitacyjnego zwracano uwag na konieczno

posiadania kompetencji dydaktycznych w zakresie prowadzenia wykadw, cze-

go wyrazem byo to, e po zoonym kolokwium habilitacyjnym (odpowiedzi na

1 Przedstawiciele ostatnich dwch grup pracownikw uczelni mieli moliwo wy-

kadania w wyjtkowych sytuacjach: po udzieleniu im przez rady naukowe veniam

legendi. Obecnie coraz czciej veniam legendi udzielane bd przeduane jest

mechanicznie wystarczajcym powodem do tego s na przykad wzgldy polityki

kadrowej wydziau/uczelni.


uwagi recenzentw oraz pytania czonkw rady naukowej jednostki, w ramach

ktrej przeprowadzano postpowanie) habilitant musia wygosi wykad habi-

litacyjny, ktry take stanowi element oceny w ostatecznym gosowaniu nad

nadaniem stopnia doktora habilitowanego.

Wspczenie zaobserwowa mona stopniowe odchodzenie od tego kla-

sycznego podziau zaj dydaktycznych. W wielu orodkach politologicznych

wykady prowadzone s przez adiunktw lub asystentw ze stopniem doktora,

natomiast zajcia konwersatoryjne/laboratoryjne prowadz take samodzielni

pracownicy naukowi. Coraz mniejsz cz dydaktyki w oglnym rozliczeniu

godzinowym zajmuj zreszt same wykady: uznaje si je za najmniej efek-

tywn form nabywania wiedzy i umiejtnoci, postulujc ich uzupenianie

o treci prezentowane audiowizualnie lub wrcz o dyskusj na okrelone te-

maty. Obok zaj wiczeniowych lub konwersatoryjnych pojawiaj si w pro-

gramach studiw takie formy dydaktyczne, jak: warsztaty, zajcia terenowe

czy praktyki zawodowe. To zrnicowanie wynika tyle z oczekiwa samych

studentw, ktrzy dysponuj innymi umiejtnociami i kompetencjami ni stu-

denci przed pidziesiciu czy stu laty, co z naciskw urzdnikw i potencjal-

nych pracodawcw, ktrzy szkolnictwo wysze coraz czciej traktuj jako

kolejny etap edukacji przygotowujcy absolwentw do podjcia pracy, nie za

jako szko mylenia analitycznego pozwalajc odnale si w coraz bar-

dziej skomplikowanej i zmiennej rzeczywistoci spoecznej.

3 .2 . Spr o kompetencje poznawcze pokolenia Y

Nierozstrzygnity (kto wie, czy kiedykolwiek dajcy si podda rozstrzygniciu)

pozostaje spr o kompetencje i umiejtnoci pokolenia wspczesnych studen-

tw, ktrzy rozpoczli studiowanie w pierwszej lub drugiej dekadzie XXI wieku.

W wielu opracowaniach naukowych podkrela si po prostu inno perspektywy

spojrzenia na wiat wynikajc z dorastania w rodowisku nowych technolo-

gii, rodowisku dostarczajcym natychmiastowych bodcw i wzmagajcych

oczekiwania natychmiastowych efektw swoich dziaa (upraszczamy te wnio-

ski, bo nie jest naszym celem dokadna diagnoza kompetencji modego pokole-


nia szerzej patrz: Black, 2010). Zrnicowane pozostaj natomiast oceny tego

stanu rzeczy. Konserwatyci tacy jak wspomniany ju wczeniej Andrew Keen

wieszcz wrcz upadek cywilizacji zwizany z powrotem do czasw pisma

obrazkowego (wspczenie raczej: przekazu audiowizualnego), postpowcy

jak chociaby Don Tapscott gloryfikuj pozytywn umiejtno adaptacji do

zmian, wielokulturowo czy te niezomn wiar we wasne moliwoci, ktre

dostrzegaj u przedstawicieli modego pokolenia (Tapscott, 2010).

Nie ulega wtpliwoci, e kadra akademicka nie moe pozosta niewraliwa

na przemiany kulturowe, jakie dokonuj si w wiecie wspczesnym (std co-

raz czciej podnoszony jest postulat dostosowania procesu dydaktycznego

do warunkw percepcyjnych i intelektualnych kolejnych pokole studentw),

ale jednoczenie nie moe zrezygnowa z klasycznych funkcji uniwersytetu,

jakimi byy kreacja pola do publicznej debaty oraz dyskursywny charakter wy-

kuwanej wsplnym wysikiem wiedzy (zob. Sajdak 2013, s. 214222).

Problemem modego pokolenia dla ktrego w pracach socjologicznych re-

zerwuje si takie okrelenia, jak pokolenie Y (niekiedy nawet pokolenie Z) lub

millenialsi nie jest poszukiwanie i odnajdowanie informacji oraz posugiwa-

nie si w tym celu wieloma przydatnymi narzdziami technologicznymi (Sajduk,

2013, s. 21 i n.). Problemem staje si, po pierwsze, oddzielanie ziarna od plew

to znaczy odrnianie rde wiarygodnych od tych, ktre nie nadaj si do wy-

korzystania a po drugie, umiejtne uycie cyfrowego narzdzia w taki sposb,

by realnie mogo ono usprawnia prac, a nie byo jedynie substytutem (wcale

nie bardziej efektywnym) narzdzia analogowego. Wielu obecnych studentw

uznaje bowiem kad tre dostpn w zasobach internetu za prawdziw i god-

n zaufania (std bez przeszkd cytuj j w esejach zaliczeniowych czy te pra-

cach dyplomowych), natomiast narzdzie technologiczne za efektywne tylko

wwczas, gdy potrafi si nim intuicyjnie posuy (innymi sowy: gdy nie musi

si go uczy). Obie te tendencje mog powodowa frustracj nauczycieli aka-

demickich, nierzadko werbalizowan i uoglnian w postaci nastpujcych fraz:

pokolenie wspczesnych studentw jest intelektualnie zacofane, oni potrafi

rozwizywa tylko testy, nic nie czytaj, niczym si nie interesuj.

http://dydaktyka-akademicka.pl/1http://dydaktyka-akademicka.pl/1


Tymczasem badania empiryczne przecz jednoznacznie tym obiegowym opi-

niom: pokolenie millenialsw nie jest mniej inteligentne od pokolenia swoich

rodzicw (wziwszy pod uwag badania poziomu inteligencji), ani te mniej

oczytane (wziwszy pod uwag badania czytelnictwa w rnych grupach wie-

kowych) (zob. Deal, Altman, Rogelberg, 2010), przyzwyczajenie za do testo-

wego weryfikowania poziomu wiedzy nie jest przecie zasug tego pokole-

nia, ale pokolenia rodzicw, ktrzy zdecydowali o takim, a nie innym modelu

edukacji na poziomie podstawowym i rednim.

Niestety badania wykazuj take, e do kategorii mitw naley zaliczy prze-

konanie o rzekomej wietnej orientacji modego pokolenia w problematyce

nowych technologii. Dua cz z jego przedstawicieli potrafi sprawnie po-

sugiwa si komputerem i telefonem, ale wycznie na poziomie rozrywki

(gry, sieci spoecznociowe, komunikacja wizualna), natomiast nie jest przy-

gotowana do tego, by nabywa coraz to nowych kompetencji zwizanych

ze skomplikowanymi programami czy aplikacjami pozwalajcymi na rozwizy-

wanie realnych problemw. (Zasadno wprowadzenia do szk przedmiotu

programowanie jawi si w tym kontekcie jako bezdyskusyjna). Kci si to

z wysok samoocen wspczesnych studentw w obszarze wasnych umie-

jtnoci cyfrowych (Wojtaszczyk, 2013).

Drugim zauwaalnym negatywnym trendem jest obnianie si poziomu wie-

dzy oglnej, bdcej jeszcze do niedawna wyznacznikiem dobrego wykszta-

cenia. W popularnej w krgach akademickich i wielokrotnie cytowanej ksice

Mats Alvesson przytacza dowd majcy potwierdza t hipotez: w trakcie

bada poziomu wiedzy matematycznej studentw I roku studiw inynier-

skich na Uniwersytecie Technologicznym w Lund w latach 19972005 od-

kryto, e liczba sabych wynikw zwikszya si dwukrotnie, natomiast liczba

najlepszych wynikw ulega trzykrotnemu zmniejszeniu (Alvesson 2013, s. 87).

Tej samej zreszt tendencji dowodzi cho nienaukowo popularny swego

czasu w Polsce cykliczny program pt. Matura to bzdura emitowany w kanale

YouTube obnaajcy niewiedz modych Polakw na tematy zwizane z r-

nymi dziedzinami ycia spoecznego.

http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/49/id/1003


3 .3 . Moliwoci zastosowania nowych technologii w politologicznej

praktyce dydaktycznej

Wyzwaniem dla politologii w erze cyfrowej jest wyksztacenie specjalistw

gotowych do prowadzenia bada i analiz dotyczcych teorii polityki, syste-

mw politycznych, historii polityki i myli politycznej, stosunkw midzyna-

rodowych, instytucji i organizacji politycznych, postaw i zachowa spoecz-

nych w odniesieniu do decyzji politycznych i instytucji wadzy (MRPiPS, 2015).

Co wicej, wspczesny politolog powinien umie przekaza i udostpnia

uzyskan wiedz, nie tylko jako podstaw do podejmowania decyzji i dziaa

w sferze publicznej, ale take w toku procesu dydaktycznego. Wrd zawodo-

wych wyzwa politologa wymienia si (zob. MRPiPS, 2015):

rozwijanie teorii politologicznych, wyjaniajcych uwarunkowania,

przebieg i nastpstwa zachodzcych procesw politycznych, zarw-

no w wymiarze krajowym, jak i midzynarodowym;

rozpoznawanie, na podstawie bada empirycznych, politycznych

struktur wspczesnych spoeczestw: systemw rzdw, politycznej

reprezentacji partii politycznych i systemw partyjnych, ruchw spo-

ecznych;

ustalanie historycznych uwarunkowa dokonujcych si przeobrae

spoecznych, ekonomicznych i politycznych;

analizowanie postaw i pogldw spoeczestwa na pastwo, gospo-

dark, polityk;

prowadzenie bada empirycznych na zlecenie instytucji i organizacji

politycznych, dotyczcych: oceny decyzji politycznych rzdu, zasad-

noci przepisw prawa stanowionych przez parlament, preferencji po-

litycznych, zachowa wyborczych rnych grup spoecznych;

analizowanie rnych aspektw stosunkw midzynarodowych i poli-

tyki zagranicznej;

prowadzenie zaj dydaktycznych z zakresu wiedzy o spoeczestwie

w szkoach rednich oraz nauk o polityce w szkoach wyszych;

prowadzenie dziaalnoci naukowej z zakresu teorii polityki, systemw

politycznych, historii polityki i myli politycznej;

http://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodowhttp://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow


udzia w seminariach i konferencjach naukowych, spotkaniach eksper-

tw z dziedziny polityki wewntrznej i zagranicznej;

prowadzenie dziaalnoci publicystycznej (w rodkach masowego

przekazu);

wykonywanie ekspertyz politologicznych na zlecenie parlamentu, rz-

du, prezydenta, partii politycznych i grup interesu.

Natomiast spord wielu perspektyw zmian w uniwersyteckim procesie dydak-

tycznym, ktre to zmiany wyszczeglni B. Siemieniecki (2014, s. 327328), na

podkrelenie zasuguj zwaszcza:

odejcie od masowoci na rzecz zindywidualizowania ksztacenia;

odejcie od edukacji formalnej na rzecz samoksztacenia;

odejcie od modelu przekazywania przez uniwersytet wiedzy na rzecz

poszukiwania i tworzenia na uniwersytecie nowej wiedzy;

odejcie od ksztacenia w zakresie przedmiotw do ksztacenia kom-

petencji.

Jeli wic nawet przyjmiemy, e mechanizmy korygujce, postulowane przez

rodowisko naukowe, wpyn na to, e na uczelnie bd przyjmowani kan-

dydaci o wikszych kompetencjach intelektualnych i kulturowych ni ma to

miejsce w tej chwili, nie zmieni to faktu, e bd to osoby wychowane i ufor-

mowane w bardzo specyficznym otoczeniu spoecznym otoczeniu zdomi-

nowanym przez formy komunikowania medialnego. Mamy tu na myli nie tylko

dane wiadczce o penym stechnologizowaniu modego pokolenia (obecnie

w Polsce posiadanie komputera lub tabletu lub telefonu komrkowego jest

standardem zob. Diagnoza Spoeczna, 2015, s. 355356), ale take to, e

uywa ono mediw w sposb dalece bardziej intuicyjny ni przedstawiciele

pokolenia ich rodzicw (w duym uproszczeniu, albowiem w obu grupach

zdarzaj si kreatywni liderzy zmian technologicznych oraz osoby cyfrowo

wykluczone). Wyzwaniem pozostaje zatem dla dydaktykw zmodyfikowanie,

a by moe nawet wymylenie na nowo, metod nauczania uznawanych dotd

za efektywne, oczywiste i niepodwaalne.

http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2015.pdf


Powysze stwierdzenie warto skonfrontowa z opini, i postp technolo-

giczny wcale nie musi oznacza erozji, zmian czy zaniku tradycyjnych metod

nauczania, jak wykad, konwersatorium i seminarium. Badacze przekonuj do

tego stanowiska, argumentujc, e nic nigdy nie zastpi kontaktu i wymiany

zda z rwienikami oraz inspirujcej i intelektualnie podnej dyskusji w ra-

mach relacji ucze-mistrz. Technologie informacyjne i komunikacyjne mog

tu raczej stanowi uzupenienie procesu dydaktycznego.

Jedn z metod, ktre nauczyciele mog zaadaptowa do praktyki dydaktycz-

nej uniwersytetu, jest zastosowanie gier i symulacji do rozwizywania okre-

lonych problemw. Moe to przybiera rnorodne formy: od grywalizacji

jako pomysu na ca specjalno w ramach programu studiw (vide: Game-

dec w ramach kierunku Humanistyka 2.0 uruchomionego na Wydziale Huma-

nistycznym Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), a skoczywszy

na wplataniu elementw symulacyjnych do programw poszczeglnych za-

j dydaktycznych. Tymczasem studenci wci bywaj zdziwieni na zajciach,

ktre przeprowadza si w innej formule ni klasyczny wykad (nauczyciel mwi

studenci suchaj) czy konwersatorium (nauczyciel poleca tekst studenci

czytaj tekst jest dyskutowany na zajciach).

Cytowany ju przez nas B. Siemieniecki pisze o dobrej praktyce wielu uczelni

na wiecie w tym Harvardu ktre wykorzystay do celw dydaktycznych

popularn gr symulacjn Second Life. Zasady jej funkcjonowania wiernie

odwzorowujce realne stosunki spoeczne pozwalay symulowa zjawiska

i procesy spoeczne, ale take pomagay nawizywa blisze relacje na linii stu-

dent wykadowca oraz midzy samymi studentami. Second Life byo jednak

nie tylko platform dydaktyczn, ale take badawcz swoistym poligonem

dowiadczalnym dla badaczy nauk spoecznych, ktrzy swoje hipotezy mogli

testowa na stosunkowo duej populacji, nie ponoszc przy tym znaczcych

kosztw (zob. Siemieniecki, 2014, s. 323).

Wyzwania dydaktyczne, ktre staj wspczenie przed nauczycielami akade-

mickimi, wymagaj od nich cigego doskonalenia i nabywania nowych kom-

http://gamedec.ukw.edu.pl/badanie-projektowanie-gier-gamedec/http://gamedec.ukw.edu.pl/badanie-projektowanie-gier-gamedec/http://humanistyka2.pl/http://secondlife.com/


petencji. W ich przypadku formua long-life learning dotyczy nie tylko uczenia

si podczas prowadzenia bada, ale take cigego doksztacania si w obsza-

rze dydaktyki akademickiej. Niestety, nie da si nie zauway, e w Polsce ta

ostatnia jest aktywnoci uniwersyteck wyjtkowo niedowartociowan i spy-

chan na margines. Pomimo e na studiach doktoranckich ksztaci si take

kadr akademick (zob. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wysze-

go z dnia 1 wrzenia 2011 r. w sprawie ksztacenia na studiach doktoranckich

w uczelniach i jednostkach naukowych [Dz.U. 2011 nr 196 poz. 1169] 4,

pkt 2), niewiele zaj powiconych jest metodyce konkretnych przedmiotw.

Doktoranci s zobowizani do odbycia praktyk dydaktycznych w wymiarze od

10 do 90 godzin rocznie, ale nie musi to wcale oznacza prowadzenia zaj

ze studentami. Zdarzaj si do liczne przypadki, w ktrych z uwagi na brak

godzin pensum dla etatowych pracownikw zatrudnionych w jednostkach

nie przewiduje si adnych moliwoci prowadzenia kursw przez doktoran-

tw. Wwczas praktyk dydaktyczn zaliczaj oni, uczestniczc w zajciach

w charakterze obserwatora, co nie daje im wystarczajcych kompetencji do

tego, by w przyszoci prowadzi atrakcyjne zajcia.

Technologie informacyjne i komunikacyjne oraz postpujca digitalizacja form

i narzdzi nauczania powinny zacz by traktowane jako czynniki wpywaj-

ce na politologiczn dydaktyk akademick. Kreuj one bowiem nowe moli-

woci edukacyjne oraz uatrakcyjniaj proces ksztacenia, co wpywa na lepsze

utrwalenie wiedzy, rozwijanie wymaganych umiejtnoci i moe generowa

kolejne innowacje w edukacji. Dlatego te warto pokrtce wspomnie o cyf-

rowych narzdziach nauczania, ktre z powodzeniem mog by wykorzysty-

wane na studiach politologicznych. Do najwaniejszych z nich naley zaliczy:

1. Elektroniczne publikacje internet umoliwia dostp do wysokiej jakoci

treci naukowych na niespotykan dotd skal. W studiowaniu pomagaj

cyfrowe repozytoria ksiek, czasopism i artykuw naukowych, specja-

listyczne wyszukiwarki, bazy danych i rejestry. Z myl o pocztkujcych,

ale i o dowiadczonych badaczach stworzylimy indeks cyfrowych narz-

dzi politologicznych przydatnych nie tylko w procesie planowania i pro-

http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=758AEEE8D479B2B32C450AE5EB0C1482?id=WDU20111961169&type=2http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=758AEEE8D479B2B32C450AE5EB0C1482?id=WDU20111961169&type=2http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=758AEEE8D479B2B32C450AE5EB0C1482?id=WDU20111961169&type=2


wadzenia bada naukowych, ale take w procesie dydaktycznym (indeks

zamieszczony jest w drugiej czci niniejszej publikacji nie stanowi jed-

nak wyczerpujcej listy rde; w naszym zamyle ma stanowi zaledwie

wstp do poszukiwania i gromadzenia kolejnych informacji);

2. Internetowe aplikacje i serwisy internet umoliwia nie tylko szybk

wymian danych, ale take skrcenie dystansu pomidzy obywatelami

a instytucjami lokalnymi, pastwowymi i ponadpastwowymi. Dobrym

tego przykadem jest chociaby serwis ask the EU uatwiajcy uzyskanie

dostpu do informacji publicznej na poziome Unii Europejskiej poprzez

moliwo stosunkowo prostego wygenerowania obywatelskiego wnio-

sku o dostp do informacji publicznej.

Na poziomie krajowym podobn funkcj moe spenia aplikacja moje

pisma oferowana na platformie mojepanstwo.pl, ktrej inicjatorem jest

fundacja ePastwo. Wykorzystujc odpowiednie szablony, mona przy jej

pomocy zoy wniosek o udostpnienie informacji publicznej, wysa

skarg na bezczynno organu lub przesa petycj. Serwis internetowy

mojepanstwo.pl mona rwnie traktowa jako podstawow baz da-

nych szereg aplikacji pozwala ledzi prac Sejmu RP (sejmometr), mie

wgld w struktur finansw publicznych pastwa i poszczeglnych gmin

(finanse publiczne), zapozna si z danymi demograficznymi (bank da-

nych lokalnych) czy przeglda teksty aktw prawnych (prawo). T ostat-

ni funkcjonalno posiada take Internetowy System Aktw Prawnych.

Nauczyciele akademiccy mog take w ramach zaj, podczas ktrych

poruszana jest problematyka bada empirycznych, wykorzystywa funk-

cjonalnoci serwisw uatwiajcych tworzenie interaktywnych formularzy.

Studenci mog uczy si konstruowa ankiety przy pomocy takich narz-

dzi, jak: https://docs.google.com/forms/, http://ankiety.interaktywnie.

com/, http://www.interankiety.pl, http://moje-ankiety.pl. Wyranie przy

tym naley zaznaczy, e jest to pomoc przydatna wycznie na etapie

tworzenia i planowania bada empirycznych samo ich przeprowadze-

http://www.asktheeu.org/https://mojepanstwo.pl/moje-pismahttps://mojepanstwo.pl/moje-pismahttps://mojepanstwo.pl/http://mojepanstwo.plhttps://mojepanstwo.pl/dane/instytucje/3214,sejm-rzeczypospolitej-polskiejhttps://mojepanstwo.pl/finansehttps://mojepanstwo.pl/bdlhttps://mojepanstwo.pl/bdlhttps://mojepanstwo.pl/prawohttp://isap.sejm.gov.pl/https://docs.google.com/forms/http://ankiety.interaktywnie.com/http://ankiety.interaktywnie.com/http://www.interankiety.plhttp://moje-ankiety.pl


nie musi ju wiza si z doborem odpowiedniej prby badanych, ktrej

to usugi wikszo z dostawcw tych narzdzi nie oferuje.

Innym ciekawym narzdziem, ktre z powodzeniem mona wykorzysty-

wa w pracy dydaktycznej, jest tworzenie quizw. Tak funkcjonalno

oferuje na przykad serwis http://www.quizdini.com/ (rejestracja w serwi-

sie jest patna).

3. Gry decyzyjne wspomagane komputerowo kolejn ciekaw propo-

zycj dydaktyczn stanowi tzw. problem-based learning, czyli nauczanie

poprzez analiz i rozwizywanie problemw. Mona w tym celu wyko-

rzystywa case studies (studia przypadku). Zadaniem prowadzcego

zajcia jest przygotowanie scenariuszy na podstawie realnie zaobser-

wowanych przypadkw (nawizanie do prawdziwych zdarze) lub te

na podstawie symulacji i projekcji rzeczywistoci. Wykorzystanie anali-

zy przypadkw uatwia prowadzenie dyskusji teoretycznej i praktycznej,

skania take do zadawania pyta.

Odmian metody nauczania w oparciu o problem stanowi gra decyzyjna

(symulacja procesw decyzyjnych). Wymaga ona od uczestnikw wik-

szego zaangaowania i wczeniejszego przygotowania w zakresie obo-

wizujcych w danej strukturze decyzyjnej procesw, zasad tworzenia

dokumentw, zakresu oddziaywania innych aktorw, mechanizmw

negocjacji. Zadaniem graczy jest rozwizanie problemu z perspektywy

uczestnika sytuacji, ktremu przydzielono okrelon rol. W politologii

gry decyzyjne dotycz najczciej kampanii wyborczych, prac polskie-

go parlamentu, posiedze Rady Unii Europejskiej, obrad Zgromadzenia

Oglnego Organizacji Narodw Zjednoczonych i tym podobnych.

Przykadem gry decyzyjnej moe by Parlament polski projekt reali-

zowany w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

w ramach kursu Gry decyzyjne i symulacje polityczne i koordynowany

przez Jacka Zikowskiego. Gra ma na celu symulowanie typowych sy-

http://www.quizdini.com/


tuacji zwizanych z funkcjonowaniem parlamentu. Uczestnicy odgrywaj

wyznaczone im role, podejmuj interakcje o charakterze rywalizacyjnym

oraz d do maksymalizacji swego wyniku. Gra uczy prezentacji wa-

snych stanowisk, kooperacji (pozytywnej i negatywnej), mylenia taktycz-

nego, racjonalnych kalkulacji. Z kolei w Instytucie Politologii Uniwersytetu

Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie Andrzej Rudowski organi-

zuje gr Kampania wyborcza symulacje gry politycznej.

Gry symulacyjne mog by wspomagane komputerowo. Tak funkcjonal-

no posiada na przykad symulator gosowania w Radzie Unii Europej-

skiej, ktry pozwala sprawdzi wyniki gosowania Rady wedug wasnego

pomysu. W przypadku Parlamentu Europejskiego przydatna moe si

okaza aplikacja portalu VoteWatch Europe oraz widety.

W dydaktyce politologicznej, a zwaszcza w odniesieniu do takich przed-

miotw, jak stosunki midzynarodowe, geopolityka czy marketing politycz-

ny, swoj uyteczno potwierdza take grywalizacja (gamifikacja), czyli

zastosowanie technik i mechanizmw uywanych w grach komputerowych

w innych dziedzinach ycia, ktre wpywaj na sposb zachowania poprzez

zwikszanie motywacji i zaangaowania w dan czynno (Rodwald, 2015, s. 19).

Najczciej przybiera ona form uywania komputerowych gier symula-

cyjnych. Mamy w nich do czynienia z uproszczonym odwzorowaniem

wiata realnego i jego problemw. Tym niemniej pozwalaj one na:

ukazanie wieloci drg uzyskania sukcesu/wygranej,

nakonienie do dziaania zespoowego,

nauk reakcji na zdarzenia losowe.

Barier w stosowaniu gier moe stanowi nieodpowiednia infrastruktura

uczelni. Uywanie symulatorw zazwyczaj wie si z koniecznoci za-

kupu licencji. Istotnym ograniczeniem jest konieczno powicenia przez

wykadowc czasu na zapoznanie si z gr i opracowanie jej regu, a po-

tem na stworzenie systemu oceny dziaa i postpw studentw (Kami-

http://www.votewatch.eu/


ski, 2013). Stosowanie symulatorw, oprcz korzyci dydaktycznych, przy-

nosi take inne profity na przykad wzrost liczby studentw obecnych na

wykadach nawet o 34% (Rodwald, 2015, s. 27) czy ksztatowanie wrd

studentw wizerunku wykadowcy jako osoby nowoczesnej wykorzystuj-

cej innowacyjne technologie (Kamiski, 2013, s. 115).

Ciekawym przykadem zastosowania symulacji jest LegSim opracowany na

University of Washington w Stanach Zjednoczonych. Program umoliwia stu-

dentom odegranie roli ustawodawcy. Podczas gry studenci decyduj o tym,

ktre ustawy bd procedowane, z kim wej w koalicj, a przy okazji pozna-

j od wewntrz specyfik procesu legislacyjnego w Kongresie (Wilkerson,

Fruland, 2006, s. 38). W Polsce za przykad moe posuy wykorzystanie

gry Geopolitical Simulator 2 w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikar-

stwa Uniwersytetu lskiego (w ramach zaj: prognozowanie i symulacje

midzynarodowe). Studenci odgrywaj role przywdcw pastw (demokra-

tycznych i niedemokratycznych), a ich celem jest osignicie jak najwyszych

wskanikw ekonomiczno-spoecznych. Mog podejmowa inicjatywy

w wielu obszarach: wydatkw budetowych, podatkw, wspierania gospo-

darki, zabezpieczenia emerytalnego, polityki spoecznej, wojskowoci, polity-

ki wewntrznej i zagranicznej, ochrony rodowiska, kultury. Kada decyzja, na

przykad o podwyce podatkw czy wypowiedzeniu wojny, ma jednak swj

skutek w postaci spadku poparcia, strajku czy najazdu wroga.

4. Masowe otwarte kursy online (ang. Massive Open Online Courses)

oferuj one niskokosztowy sposb upowszechniania rozmaitych narz-

dzi i materiaw dydaktycznych (Bitner, Kamiska, 2014, s. 11). Stanowi

ciekawe rozwinicie e-learningu przekazywania na odlego wiedzy,

nauczania za pomoc rodkw elektronicznej transmisji danych. Oprcz

tego, e sprzyjaj nabyciu wiedzy, pozwalaj rwnie porwnywa per-

spektywy badawcze, ukazywa nowe aspekty zagadnie poruszanych na

rodzimych i zagranicznych uczelniach. Umoliwiaj indywidualizacj tem-

pa nauki i powtarzanie zada. Zalety e-learningu ju dawno dostrzegy

najwaniejsze zagraniczne orodki naukowe, tworzc specjalne platformy

http://info.legsim.org/http://www.rulers-of-nations.com/presentation.php?langue=en


zawierajce rnego rodzaju kursy2. Wielu uczonych uwaa wrcz, e for-

mua Massive Open Online Courses z czasem wyprze tradycyjne uniwer-

syteckie metody dydaktyczne. Z punktu widzenia politologa interesujce

powinny by dla niego przede wszystkim:

MIT OpenCourseWare oferuje ponad 130 kursw w dyscyplinie nauk

o polityce;

EdX w obszarze nauk spoecznych w jzyku angielskim udostpniono

90 kursw oferowanych przez najlepsze wiatowe uniwersytety, wrd

nich kursy powicone: wpywowi biologii na zachowania wyborcze, zwal-

czaniu terroryzmu, prawom czowieka, budowaniu instytucji pastwowych

i efektywnej administracji pastwowej;

iversity na platformie znajduje si kilka kursw w jzyku angielskim lub

niemieckim podejmujcych zagadnienia zwizane z dyscyplin nauk o po-

lityce, takich jak: instytucje UE, tworzenie unijnych polityk, filozofia politycz-

na, globalne zarzdzanie, decydowanie polityczne;

FutureLearn zawiera ponad 20 kursw powiconych problemom poli-

tycznym oraz stosunkom midzynarodowym;

Coursera twrcy portalu proponuj 97 anglojzycznych kursw, midzy

innymi na temat stosunkw midzynarodowych, zarzdzania oraz relacji

etnicznych;

Open Yale Courses autorzy oferuj trzy kursy w dyscyplinie nauk o polityce;

Open2Study na platformie oferowane s kursy powicone fenomenowi

przywdztwa oraz zmianom klimatycznym;

2 W wikszoci s one bezpatne. W wielu przypadkach uczestnik musi uici opat

wycznie za wydanie certyfikatu zawiadczajcego o ukoczeniu kursu.

http://ocw.mit.edu/index.htmhttps://www.edx.org/https://iversity.org/https://www.futurelearn.com/https://www.coursera.org/http://oyc.yale.edu/https://www.open2study.com/


Poynter zawiera kilka kursw powiconych problematyce dziennikar-

stwa politycznego.

5. Webquesty to wykorzystanie przez studentw internetowych zasobw

wiedzy i narzdzi technologii informacyjno-komunikacyjnych w rozwi-

zywaniu zada przedstawionych przez prowadzcego zajcia. Najcz-

ciej sprowadza si to do sprawdzania przekazywanych wiadomoci, wy-

szukania informacji i dokonania na tej podstawie charakterystyki obiektu,

podmiotu, zjawiska lub krtkiej analizy.

Kady prowadzcy zajcia akademickie powinien indywidualnie dobiera na-

rzdzia i metody dydaktyczne. Nauczanie oparte na technologiach informa-

cyjnych i komunikacyjnych niewtpliwie uatrakcyjnia ofert dydaktyczn pol-

skiego naukowego orodka politologicznego. Z pewnoci uwalnia potencja

technologii i treci cyfrowych, co powinno przekada si na poszerzenie za-

sobu wiedzy, umiejtnoci i utrwalenie cyfrowych kompetencji studentw.

Krtko scharakteryzowane powyej narzdzia warte s uwagi, gdy jak wska-

zuj badania zawartoci sylabusw przedmiotw metodologicznych na kie-

runku politologia (cigaj, 2015, s. 74) na studiach I i II stopnia prowadzcy

rzadko wspominaj o takich metodach i technikach dydaktyczno-badawczych,

jak eksperyment, metoda decyzyjna, metoda symulacyjna.

Chcielibymy w tym miejscu zwrci uwag na jeszcze jeden aspekt popu-

larnoci internetu, ktry wie si bezporednio z redefinicj relacji pomidzy

obywatelem i pastwem, a ktry moe mie due znaczenie dla politologicz-

nej dydaktyki. Chodzi o nastpujce koncepcje:

1. E-government (e-administracja) czyli wykorzystanie technologii infor-

macyjnych i komunikacyjnych w celu zapewnienia i poprawy jakoci

usug sektora publicznego (OECD, 2002) poprzez umoliwienie przedsi-

biorstwom i obywatelom uzyskania informacji, prowadzenie dialogu i in-

terakcj z organami administracji publicznej (Parlament Europejski i Rada,

http://about.poynter.org/training


2004), jak rwnie wzmocnienie pozycji obywateli poprzez dostp do

informacji i bardziej efektywne zarzdzanie (World Bank, 2015);

2. Open Government (otwarty rzd) czyli umoliwienie obywatelom sze-

rokiego dostpu do informacji i ujawniania informacji na temat dziaa

rzdu na kadym szczeblu wadzy (Open Government Declaration, 2011),

wczanie obywateli w podejmowanie decyzji oraz wykorzystywanie ich

wiedzy i umiejtnoci (MAiC, 2013), przejrzysto dziaa rzdu, dostp-

no usug publicznych i informacji oraz reagowanie na nowe pomysy

rzdu (OECD, 2009, s. 8).

Dostpno danych statystycznych, dokumentw legislacyjnych oraz innych

informacji publicznych moe przyczyni si do przyswojenia przez studentw

nowego zasobu wiedzy oraz do zwikszenia zainteresowania zarwno po-

stawami obywatelskim, jak i teoriami oraz hipotezami weryfikowanymi w ba-

daniach prowadzonych przez politologw wanie w odniesieniu do nowych

form elektronicznej komunikacji pastwa i obywateli.

4 . Nowe wyzwania etyczne stojce przed naukowcami

Nowe wyzwania, jakie staj przed naukowcami, ale take nowe moliwoci,

jakie daje wspczesna technologia, powoduj powstanie nowych problemw

natury etycznej dotyczcych prowadzenia bada w dyscyplinie nauk o poli-

tyce. Pod pojciem etyka (gr. thiks obyczajowy, zwyczajowy, od thos

zwyczaj, obyczaj) bdziemy rozumieli og zasad i norm postpowania, ocen

moralnych charakterystycznych dla danej zbiorowoci spoecznej (w naszej

analizie grupy naukowcw, jakimi s politolodzy), wskazujcych na to, co jest

dobre (wskazane, poyteczne, obowizkowe, chwalebne), a co ze (naganne,

pode) (Hartman, 2015, s. 510). Problem wymaga szczeglnej uwagi, ponie-

wa to etyka i sumienie s instancjami kontrolnymi, mechanizmami samo-

regulacji nauki w praktyce postpowania badawczego i wyznaczania strategii

rozwoju nauki (Promieska, 2010, s. 158).

http://nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/viewFile/287/282


4 .1 . Etyczne zasady prowadzenia bada naukowych

Nieskrpowana wolno wyboru obiektu bada, wzgldna niezaleno ba-

daczy, swobodna wymiana myli i sw s oczywistymi fundamentami nauki,

umoliwiajcymi jej rozwj. Jak jednak zauwaa Janusz Gokowski:

wolno mylenia i dziaania naukowego to konsekwencja obarczenia uczo-

nego odpowiedzialnoci za czynnoci i wytwory na polu eksploracji i peda-

gogiki (Gokowski, 1988, s. 156).

A zatem naukowiec powinien mie pen wolno wyboru, jeli chodzi

o przedmiot swojego badania, natomiast badania przeprowadzi musi zgod-

nie ze wszystkimi obowizujcymi reguami oraz pod warunkiem, e wemie

pen odpowiedzialno za to, co w efekcie tego procesu wytworzy. Halina

Promieska twierdzi, e naley walczy ze wszelkimi przejawami

wyalienowania si nauki od mylenia w kategoriach szeroko rozumianej odpo-

wiedzialnoci za przyszo wiata i ludzkiej kultury (Promieska, 2010, s. 158).

W 2014 roku gonym echem w rodowisku badaczy odbia si sprawa dwch

politologw Michaela LaCoura z University of California w Los Angeles (od-

powiedzialnego za prac koncepcyjn) oraz Donalda Greena z Columbia Uni-

versity (odpowiedzialnego za metodologi) ktrzy badali, w jaki sposb roz-

mowa aktywistw na rzecz osb LGBTQ z napotkanymi przechodniami moe

wpyn na zmian opinii tych drugich na temat zrwnania w prawach ma-

estw i zwizkw osb tej samej pci. Badacze dowodzili tego, e krtka bez-

porednia rozmowa moe pozytywnie wpyn na zmian postaw rozmw-

cw, a swj artyku opublikowali w jednym z najbardziej cenionych na wiecie

periodykw naukowych czasopimie Science (LaCour, Green, 2014).

Publikacja co oczywiste wzbudzia zainteresowanie innych politologw.

David Broockman ze Stanford University, Joshua Kalla z University of California

i Peter Aronow z Yale University postanowili nawet zweryfikowa przedstawione

http://etyka.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2014/05/Etyka24_J_Go%C4%87kowski.pdfhttp://nauka-pan.pl/index.php/nauka/article/viewFile/287/282


hipotezy i w tym celu przeprowadzili podobne badania. W ich trakcie odkryli, e

M. LaCour napisa w artykule nieprawd. Nie do, e firma, ktra miaa mu po-

mc w zorganizowaniu sondau, nic o tym nie wiedziaa, to na dodatek badacz

zatai informacje o sponsorach bada, a cz danych zaczerpn bez odpo-

wiednich odwoa z analiz przeprowadzonych w 2012 roku w ramach innego

projektu badawczego. Co wicej, ustalono, e w badaniach M. LaCoura wzia

udzia inna grupa osb ni ta opisana w publikacji, a surowe (nieopracowane

jeszcze) dane z eksperymentu zostay zniszczone (Broockman, Kalla, Aronow,

2015). M. LaCour odrzuci wprawdzie oskarenia, ale na prob drugiego autora,

D. Greena, artyku, ktry ukaza si w Science, zosta wycofany (Morin, 2015).

Powyszy przykad stanowi interesujcy punkt wyjcia do rozwaa na temat

wybranych aspektw etycznych dotyczcych prowadzenia bada w erze na-

uki cyfrowej. Po pierwsze unaoczni rol opiekuna naukowego (przeoonego-

-mistrza, promotora) w procesie badawczym. Jako osoba o bogatym dowiad-

czeniu, dorobku i pozycji powinien on nie tylko doradzi wybr odpowiedniej

metodologii, ale take czuwa nad caoci prac, weryfikujc jej poszczeglne

etapy, a zatem realnie wczy si w przedsiwzicie, zasugujc tym samym na

uwzgldnienie jako penoprawny wspautor pniejszego artykuu. Nie powin-

na mie nigdy miejsca sytuacja, w ktrej opiekun godzi si na umieszczenie na-

zwiska w artykule, bo albo powiksza to liczbowo jego naukowy dorobek, albo

zwiksza szanse na opublikowanie artykuu w czasopimie naukowym, podczas

gdy nie przyczynia si on wymiernie do jego powstania. Po drugie, opiekun po-

winien udzieli modszemu, uczcemu si nadal badaczowi sugestii i porad do-

tyczcych warsztatu sposobu pracy, gromadzenia materiau, jego opracowa-

nia i archiwizacji (by zapobiec niszczeniu danych). Co wicej, powinien zwrci

podopiecznemu uwag na wszelkie wtpliwoci i kwestie etyczne, jakie wi

si z badaniem dotyczcym mniejszoci seksualnych.

Po trzecie, bd dotyczy zatajenia informacji o sponsorach bada, co z jednej

strony nie pozwolio oceni i osadzi w odpowiednim kontekcie przeprowa-

dzonych ankiet i ich wynikw, a z drugiej stanowio dowd nierzetelnoci

i samo w sobie obniyo wiarygodno badacza.

http://stanford.edu/~dbroock/broockman_kalla_aronow_lg_irregularities.pdfhttp://stanford.edu/~dbroock/broockman_kalla_aronow_lg_irregularities.pdfhttp://www.latimes.com/science/sciencenow/la-sci-sn-retraction-response-20150529-story.html


Po czwarte, analizowany przypadek wskazuje, e na adnym etapie badacze

nie przewidywali moliwoci replikacji ich bada przez innych.

Po pite wreszcie, mielimy do czynienia z plagiatem naukowcy przytoczyli

w artykule dane bez podania ich autorw i rda. Niemal pewne jest, e mu-

siao to mie charakter intencjonalny, gdy w czci metodologicznej badacze

cytowali prace innych, a wic nieumiejtno w redagowaniu przypisw mo-

na wykluczy (szerzej zjawisko plagiatu omwione zostanie w rozdziale 4.4.2).

Dotychczasowe rozwaania prowadz do wniosku, e trzeba wyrni przynaj-

mniej kilka grup kwestii etycznych dotyczcych prowadzonych przez politolo-

gw bada. Pierwsza z nich dotyczy traktowania osb, ktre poddana zostaj

badaniu, i istotna jest zwaszcza z punktu widzenia badaczy prowadzcych ba-

dania empiryczne. Wane s w tym przypadku takie aspekty jak: dobrowolne

uczestnictwo osb w badaniu, poszanowanie ich godnoci (Galewicz, 2009,

s. 51), zapewnienie anonimowoci i poufnoci, udzielenie wyczerpujcej infor-

macji na temat badania (jego celu, zasad, przebiegu, zakoczenia), unikanie sta-

wiania badanych w stresujcej i krpujcej sytuacji, niewyrzdzanie badanym

krzywdy (Babbie, 2008, s. 7985).

Naley pamita o tym, e zarwno samo badanie, jak i prezentacja jego wy-

nikw nie mog by dla nikogo poniajce. Szczeglnie uwraliwieni w tym

wzgldzie powinni by badacze grup mniejszociowych i/lub wykluczonych

(std szczeglnie naganne byo postpowanie M. LaCoura i D. Greena, ktrzy

zdecydowali si przeprowadzi badania powicone przedstawicielom mniej-

szoci seksualnych, ale w ostatecznoci potraktowali badanych przedmioto-

wo). Mona w tym kontekcie zgodzi si z twierdzeniem, e

ciekawo naukowa nie jest bezwarunkowym dobrem i e powstrzymywanie si

od zadawania niektrych zasadnych pyta jest jedn z ofiar, ktr nawet nauko-

wiec powinien by skonny uczyni dla godnoci ludzkiej (Chargaff, 1987, s. 22).

http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/serwis/pdf/diam19_galewicz.PDF


Drugi typ kwestii etycznych dotyczcych bada zwizany jest z wpywem, jaki

moe wywrze na spoeczestwo efekt docieka naukowcw. Syntetycznie

ujto to w Europejskiej Karcie Naukowca, w ktrej czytamy, e

w swoich badaniach naukowcy powinni kierowa si dobrem ludzkoci oraz

zmierza do poszerzenia granic wiedzy naukowej, jednoczenie korzystajc

z wolnoci przekona i wypowiedzi, a take wolnoci okrelania metod roz-

wizywania problemw (Komisja Europejska, 2006).

W przypadku nauk o polityce wpyw ten moe nie by tak bezporedni jak

w przypadku nauk eksperymentalnych, co nie oznacza, e nie bdzie on wy-

stpowa w ogle. Oczywicie, tak samo jak trudno przewidzie wyniki bada

a przez to ich spoeczne konsekwencje tak te i nowy zasb wiedzy moe

w niektrych przypadkach posuy politycznemu szarlatanowi do robienia

zych rzeczy (Shively, 2009, s. 11). Anna Wolff-Powska twierdzi, e:

decydujce s indywidualna etyka naukowca i poczucie odpowiedzialno-

ci. To wane, komu i w jaki sposb su wyniki bada. Politolog moe

i powinien mie wpyw na wiadomo spoeczestwa i kultur polityczn.

Pytanie, ktre si nasuwa, brzmi, dlaczego, pomimo tumu politologw i in-

nych badaczy nauk spoecznych, wiadomo polityczna obywateli jest tak

zatrwaajca (Wolff-Powska, 2014, s. 41).

Sytuacja naukowcw jest o tyle trudna, e ich przekonania sta mog w sprzecz-

noci z mniemaniami wikszoci spoeczestwa, a to, co z punktu widzenia dzi-

siejszych pokole wydaje si bdne i szkodliwe, dla kolejnych moe okaza si

przydatne i waciwe. Obowizkiem naukowca jest ponadto brak posuszestwa

w myleniu. Stanisaw Ossowski pisze, e badaczowi nie wolno by posusznym:

ani synodowi, ani komitetowi, ani ministrowi, ani cesarzowi, ani Panu Bogu

(). Jeeli jest posuszny, jeeli pogldy swoje zmienia na rozkaz, albo jeeli

myl jego nie jest w zgodzie z jego sowami, sprzeniewierza si swoim obo-

wizkom, tak jak si sprzeniewierza inynier, ktry dla witego spokoju, albo

dla zysku, albo przez lenistwo, albo przez maoduszno pustakami zastpu-

je elazobeton albo drewnem granit (Ossowski, 1956, s. 4).

44p o l s

PRZEMYSŁAW ŻUKIEWICZ RADOSŁAW...

Documents

Transcript of PRZEMYSŁAW ŻUKIEWICZ RADOSŁAW...