Państwa „demokracji ludowej”

Przyczyny sowietyzacji Europy środkowowschodniej

II wojna światowa przyniosła ogromne straty ludnościowe, migracje uciekających przed działaniami wojennymi lub przemieszczających się w różnych kierunkach w wyniku nowego podziału ziem po zakończeniu wojny, ruinę gospodarczą, chaos i destabilizację sytuacji społeczno-politycznej

• do społeczeństw zmęczonych wojną łatwiej trafiały hasła reformy rolnej, nacjonalizacja przemysłu, powszechnej oświaty i zabezpieczeń społecznych

• wśród wielu narodowości silne były tradycje rusofilskie i rozczarowanie postawą Zachodu (np. w Czechosłowacji)

• zwycięstwo Armii Czerwonej, która stacjonowała na zajętych ziemiach, wprowadzała siłą komunizm – „eksport rewolucji”, terror, aresztowania i likwidacja opozycji

• masowe fałszowanie wyborów, jednoczenie partii, delegalizacja partii niekomunistycznych

• na konferencji Wielkiej Trójki zagwarantowano Stalinowi wpływy w Europie środkowowschodniej

• rywalizacja między super mocarstwami w okresie zimnej wojny wpłynęło na przyspieszenie budowy systemu totalitarnego w państwach „demokracji ludowej”

Czechosłowacja• po powrocie z emigracji prezydent Edward Benesz powołał

w 1945 koalicyjny Rząd Frontu Narodowego Czechów i Słowaków

• 27 III 1945 rząd ogłosił w Koszycach program, który zapowiadał

1. Reformę rolną

2. Nacjonalizację

3. Demokrację parlamentarną

4. Federacyjny ustrój państwa

5. Sojusz z ZSRR

W V 1946 odbyły się wybory

• Komunistyczna Partia Czechosłowacji uzyskała 38% głosów i utworzyła rząd z komunistą Klementem Gottwaldem

Pod naciskiem Stalina następowała likwidacja życia demokratycznego

- odrzucono plan Marshalla

- Edward Benesz w II 1948 zmuszony był odwołać niekomunistycznych ministrów w rządzie Klementa Gottwalda

W 1948 ogłoszono konstytucję

- konstytucja określiła „ustrój demokracji ludowej”

Edward Benesz odmówił podpisania konstytucji i został zmuszony do dymisji

- rządy przejęli komuniści, którzy w wyborach w V 1948 wystawili tylko jedną listę wyborczą

Węgry W czasie wojny stanęły po stronie państw faszystowskich

- od 1944 Niemcy wprowadzili okupację państwa węgierskiego

W XII 1944 na zajętych przez Armię Czerwoną wschodnich terenach Węgier powstał Rząd Tymczasowy z siedzibą w Debreczynie

- wypowiedział wojnę Niemcom

- ogłosił reformę rolną

- brak poparcia aliantów, którzy zgodzili się na wpływy Stalina

Sprawiający poczciwe wrażenie Chruszczow w 1956 kazał krwawo stłumić antykomunistyczne powstanie na Węgrzech.. (Fot. Bridgeman)

v W XI 1945 odbyły się wolne wybory parlamentarne

- zwycięstwo odniosła Partia Drobnych Rolników 57 %

- komuniści uzyskali tylko 17%

Pod naciskiem Armii Czerwonej na czele rządu stanął komunista Laszko Rajk

W I 1946 Węgry ogłoszono republiką

- aresztowanie opozycji i eliminowanie przeciwników tzw. Taktyką salami

Po wyborach w VIII 1947 i V 1949 komuniści przejęli władzę, ogłaszając w VIII 1949 konstytucję

Rumunia W czasie wojny była po stronie państw

faszystowskich do VIII 1944

W 1944 wkroczyła Armia Czerwona, która traktowała państwo jak kraj podbity

W X 1944 – założenie przez komunistów Narodowego Frontu Demokratycznego

- opowiadał się za radykalnymi reformami społeczno-gospodarczymi

- powołał oddziały milicji patriotycznej

Zmuszenie króla Michała do mianowania w II 1945rządu komunistycznego premiera Petru Grozy

- sfałszowanie wyborów do parlamentu w 1946, terror, likwidacja opozycji

- reforma rolna

W 1947 król Michał abdykował i udał się na emigrację

W III 1948 komuniści uzyskali 98% mandatów do parlamentu i ogłosili nową konstytucję, wprowadzając

„ustrój demokracji ludowej”

Bułgaria W czasie wojny znalazła się po stronie państw

faszystowskich, ale nie brała udziału w wojnie z ZSRR

W 1944 – wkroczenie Armii Czerwonej

IX 1944 – przejęcie władzy przez Front Ojczyźniany, w którego skład weszli komuniści Bułgarskiej Partii Komunistycznej i ich sojusznicy

- początek terroru

- do opozycji przeszli socjaldemokraci i Bułgarski Ludowy Związek Chłopski

Fałszowanie wyborów w 1945

- premierem został przywódca komunistów, Georgi Dymitrow

1946 – sfałszowanie referendum znoszącego monarchię

-ogłoszenie republiki ludowej

- nacjonalizacja przemysłu

-kolektywizacja rolnictwa

XII 1947 – konstytucja wprowadziła ustrój „demokracji ludowej”

• Jugosławia

W czasie wojny prężnie działała komunistyczna partyzantka pod dowództwem Josipa Broz Tito

- w 1944 wyzwoliła znaczną część państwa

W czasie konferencji w Jałcie zdecydowano, że w Jugosławii powstanie koalicyjny rząd złożony z komunistów oraz przedstawicieli rządu emigracyjnego i zostaną przeprowadzone demokratyczne wybory parlamentarne

- komuniści jednak nie chcieli się dzielić władzą

W III 1945 powołano koalicyjny Rząd Jedności Narodowej

W XI 1945 odbyły się wybory parlamentarne

- zwyciężył w nich komunistyczny Front Narodowy, który uzyskał 90% głosów i powołał nowy rząd

W I 1946 uchwalono konstytucję i ogłoszono Jugosławię Federacyjną Ludową Republiką

- terror, likwidacja opozycji, obozy koncentracyjne

- Josip Broz Tito przeciwstawił się Moskwie

- chciał stworzyć federację bałkańską z udziałem Jugosławii i Bułgarii

Oskarżenie w 1948 JBT o „błędy i odstępstwa” od marksizmu-leninizmu i o nacjonalizm

Postawa Tito była nieugięta wobec Moskwy

- zdobył sobie tym poparcie wśród społeczeństwa

- otworzył państwo na Zachód – układy gospodarcze z USA i Wielką Brytanią

- zaniechano kolektywizacji

- rady robotnicze przejęły zarząd w zakładach pracy

- uchwalono konstytucję – stworzono komunizm samorządowy

- spowodowało to zerwanie stosunków państw „demokracji ludowej” z Jugosławią

W VIII 1954 Grecja, Jugosławia i Turcja podpisały Pakt Bałkański, który wprowadził Jugosławię w strefę wpływów NATO

- pakt nie odegrał większej roli z powodu nowej polityki wobec Jugosławii po 1956

Aktywny udział Jugosławii w ruchu państw niezaangażowanych Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej

• Albania Zwycięstwo komunistów w wyborach parlamentarnych

w XII 1945

- Albania oddała Jugosławii Kosow-Metohiji, w którym mieszkało więcej Albańczyków

W I 1946 zniesiono monarchię

Całe państwo było pod ścisłą kontrolą i dyktaturą Komunistycznej Partii Albanii na czele z Denverem Hodżą, który skupił w swoich rękach władzę dyktatorską

Po 1956 komuniści nie zerwali e stalinowską przeszłością, poparli ideologią chińskiego maoizmu

W 1961 Albania zerwała stosunki dyplomatyczne z ZSRR i wystąpiła z RWPG

•

Rewolucja kubańska W 1952 ponownie do dyktatorskiej władzy doszedł

Fulgencio Batista

- wywołało to protest lewicujących intelektualistów z braćmi Castro na czele

26 VII 1953 grupa młodzieży pod przewodnictwem Fidela Castro zaatakowała koszary Santiago de Kuba

- po nieudanej akcji partyzanci zostali aresztowani, a po dwóch latach udali się na emigrację, gdzie założyli „Ruch 26 lipca”

- niepowodzenie akcji

- blokada morska Kuby przez USA

- pomoc ZSRR dla Castro

- rozmieszczenie na wyspie strategicznych wyrzutni rakietowych

- w odpowiedzi 22 X 1962 błyskawiczna, całkowita blokada Kuby przez USA /kryzys karaibski/

- groźbie wybuchu wojny próbowali zapobiec m. in. sekretarz ON U Thant i papież Jan XXIII

28 X 1962 podpisano porozumienie

- USA zrezygnowały z inwazji na Kubę, a ZSRR wycofał wyrzutnie rakietowe

Podporządkowanie Moskwie Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych

/Kominform/ zostało powołane we IX 1947 na spotkaniu przedstawicieli partii komunistycznych w Szklarskiej Porębie

- jego celem była „walka z imperializmem” i wzajemna pomoc

- w praktyce ingerowało w wewnętrzne sprawy państw

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

- została utworzona w I 1949 przez: ZSRR, Polskę, Bułgarię, Czechosłowację, Rumunię, Węgry, Albanię, NRD

- narzucono jednolity system gospodarczy według radzieckiego wzorca, rozwinięto współpracę naukowo-techniczną

Budowa „systemu promienistego” na zasadzie dwustronnych kontaktów państw satelickich z Moskwą

- żadne decyzje nie mogły zapaść bez wiedzy i zgody Stalina

„czystki” w partiach satelickich

Wprowadzenie cenzury; podporządkowanie oświaty i kultury władzy partii; represje wobec kościoła; marksistowska interpretacja dziejów

Potępienie przez Stalina i Kominform przywódcy Jugosławii, Josipa Broz Tito za stworzenie modelu komunizmu samorządowego i niepodporządkowanie się Moskwie

Powstanie wojskowego sojuszu obronnego

Układ Warszawski /14 V 1955 – 1 VII 1991/: Albania /wystąpiła w 1968/ Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia, Węgry ZSRR

Zgoda na czasowe stacjonowanie wojsk radzieckich na terytorium sojusznika