Państwo stanu wyższej koniecznościJak Orbán zmienił Węgry

andrzej Sadecki

41

NUMER 41WARSZAWAKWIECIEŃ 2014

Andrzej Sadecki

Państwo stanu wyższej konieczności JAK ORbáN ZMIENIł WęgRy

© Copyright by Ośrodek Studiów Wschodnichim. Marka Karpia / Centre for Eastern Studies

Redakcja merytorycznaOlaf Osica, Mateusz gniazdowski

Redakcja Halina Kowalczyk

Współpraca Katarzyna Kazimierska, Anna łabuszewska

Opracowanie graficzne PARA-bUCH

DTPgroupMedia

Zdjęcie na okładce PAP

WyKRESyWojciech Mańkowski

WyDAWCAośrodek studiów wschodnich im. Marka karpia Centre for Eastern Studies

ul. Koszykowa 6a, WarszawaTel. + 48 /22/ 525 80 00Fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl

ISbN 978-83-62936-44-1

Spis treści

TEZy /5

WSTęP /7

I. POLITyKA WEWNęTRZNA /10

1. Reformy konstytucyjne /102. Hegemonia partii Fidesz w instytucjach państwa /123. Osłabienie instytucji niezależnych /134. Utrwalenie władzy i „nieodwracalność” zmian /135. Dominująca pozycja premiera Orbána /146. Zaplecze biznesowe i medialne partii Fidesz /15

II. POLITyKA gOSPODARCZA /18

1. Polityka fiskalna /192. Więcej państwa w gospodarce /213. Rezultaty /23

III. POLITyKA EUROPEJSKA I ZAgRANICZNA /27

1. Polityka europejska /272. Krytyka międzynarodowa /293. Polityka w Europie Środkowej /324. Otwarcie na Wschód /35

PODSUMOWANIE I PERSPEKTyWy /38

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

5

TEZY

• Po dojściu do władzy w sytuacji głębokiego kryzysu poli-tycznego igospodarczegoViktorOrbándokonałwpaństwiezmian na dużą skalę, podważających dotychczasowy porzą-dek gospodarczy i polityczny. Znacznie ograniczone zostałymechanizmy równowagi i kontroliwładzy, a rola opozycji –zmarginalizowana. Wzbudziło to poważne kontrowersje zagranicą, a rządyOrbánastały sięprzyczynkiemdodyskusjiogranicachdemokracjiipaństwaprawawUniiEuropejskiej.Reformy nie podważyły jednak zasadniczych cech ustrojuparlamentarnego,ustalonegow1989roku.Wnowejustawiezasadniczej znalazły się potrzebne rozwiązania, jak choć-by konstytucyjne ograniczenie długu publicznego. Zmianysprowadzały się jednak przede wszystkim do wzmocnieniawładzycentralnejorazrozszerzeniadominacjiFideszunawę-gierskiejsceniepolitycznej.

• Po czterech latach rządów głównym osiągnięciem Fideszuw gospodarce jest konsolidacja finansów publicznych i nie-znaczneobniżenienajwyższegowregioniedługupublicznego.Nieudałosięnatomiastprzezwyciężyćtrwającejod2007rokustagnacjigospodarczej.Częstezmianywprawieprzyczyniłysię do pogorszenia klimatu inwestycyjnego, choć dzięki po-litycewsparciadlawybranych sektorówgospodarkiniena-stąpiłodpływinwestycji.Spadekzaufaniarynkówskutkowałnatomiastprzejściowymitrudnościamizobsługązadłużeniapaństwa.Rządpoczyniłszeregdziałańdoraźniepoprawiają-cychsytuacjęWęgrów,jednakniewidaćwyraźnychperspek-tywpodniesieniadynamikiwzrostugospodarczego.

• W polityce europejskiej i zagranicznej nie nastąpiła funda-mentalna zmiana kierunku. Polityka zagraniczna Węgiercharakteryzowała się niewielką aktywnością i inicjatywąwramachUE iNATO.StosunkizUSAiwiększościądużychpaństwUEuległyochłodzeniunaskutekkontrowersjiwokół

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

6

węgierskichreform.ChoćpolitycyFideszuwkrajuniestroni-liodretorykieurosceptycznej,wpraktyceBudapesztpodążałza głównymnurtemUE. Rząd Orbána podtrzymywał zobo-wiązania w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego, jednakdalszemuzmniejszeniuuległywydatkiwojskowe.

• OrbánprzejawiałtendencjedotraktowaniawspółpracywGru-pieWyszehradzkiejnietylejakoformatuuzupełniającegopro-ces integracji europejskiej i będącego podstawą koalicji poli-tycznychwUnii Europejskiej, ile ugrupowania, które będzieprzeciwwagą dla „dyktatu” Brukseli i największych państwUE. Choć Węgry nie zyskały wsparcia dla takiego podejściaupartnerów,zaangażowałysięwewspółpracęV4,wytykającprzytymzaniedbania, jakichwtejdziedziniedopuszczalisięsocjaliści.ZdrugiejstronyFideszprowadziłznaczniebardziejaktywnąpolitykęwobecmniejszościwęgierskich za granicą,cowywoływałozadrażnieniawrelacjachzsąsiadami.

• Ogłoszonanapoczątkukadencji Fideszu strategia „otwarciana Wschód” polityki zagranicznej przyniosła ograniczoneefekty, pomimo zainwestowania sporych nakładów dyplo-matycznych.PoczątkowopriorytetowotraktowanozbliżeniegospodarczezChinami,zczasemnajważniejszympaństwemstała się Rosja. Choć będąc w opozycji, Fidesz ostro kryty-kował politykę bliskiej współpracy z Moskwą w kwestiachenergetycznych, po wyborach kontynuował politykę lewi-cy. Cowięcej, rządOrbána postanowił kompleksowo ułożyćnajważniejsze kwestie dla węgierskiej energetyki, opierającsięnawspółpracyzRosją.AktywniewspierałbudowęSouthStream,apodkonieckadencjizadecydowałopowierzeniuro-syjskiejspółcerozbudowyelektrownijądrowejwPaks–naj-większejinwestycjinaWęgrzechpo1989roku.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

7

WSTĘP

W 2010 roku prawicowy Fidesz przejął pełnię władzyw kraju.Razemzeswojąfaktycznąprzybudówką–Chrześcijańsko-Demo-kratycznąPartiąLudową(KDNP)–wkwietniuodniósłmiażdżącezwycięstwowwyborachparlamentarnych.Uzyskał53%głosów,coprzymieszanej ordynacjiwyborczejdałomu68%mandatówwparlamencie, czyliwiększośćkonstytucyjną.Wygrananastą-piłapodwóchkolejnychporażkachw roku2002 i 2006, a liderpartiiViktorOrbán(szefrząduwlatach1998–2002)ponowniezo-stałpremierem.WczerwcuprezydentemWęgierzostałwybranyprzezparlamentposełFideszuPálSchmitt.Wpaździernikupar-tiaOrbánazdobyła58%głosówwwyborachsamorządowych,ajejkandydacinaburmistrzówwygraliw22z23największychmiast,wtymwBudapeszcie.

U źródeł dominacji Fideszu na węgierskiej scenie politycznejleży kryzys gospodarczo-polityczny państwa, który rozpocząłsięw okresie rządów lewicyw latach 2002–2010.Wpierwszejkadencji koalicyjny rząd socjalistów i liberałów doprowadziłdoskokowegowzrostuzadłużeniapaństwaikryzysufinansówpublicznych,aWęgrywdużomniejszymstopniuniżpozostałenowepaństwaczłonkowskieskorzystałyzkoniunkturygospo-darczejpowejściudoUniiEuropejskiej.Powyborachw2006rokupremierFerencGyurcsánywezwałnazamkniętymposiedzeniuWęgierskiej Partii Socjalistycznej (MSZP) do reform, stwier-dzającrównocześnie,żedotychczasowedziałaniajegogabinetubyłyporażkąijedyniedziękiukrywaniutrudnejsytuacjifinan-sowejikłamstwomwyborczymudałosięsocjalistomutrzymaćuwładzy.Pokilkumiesiącachprzemówieniewyciekłodoprasyiwywołałonajwiększywstrząspolitycznypo1989roku.Przezkrajprzetoczyłasięfalademonstracjiantyrządowych,wBuda-peszciedoszłodoostrychstarćmanifestantówzpolicją,wktó-rych kilkaset osób zostało rannych. Rząd Gyurcsánya utrzy-małsięuwładzy, jednakpopularnośćlewicyzaczęładrastycz-niespadać.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

8

KompromitacjęlewicywykorzystałFidesz,któryrazemzKDNPprzedstawiał się jako jedyny prawowity przedstawiciel naroduwęgierskiego. Po ujawnieniu nagrania kompromitującego pre-mieraGyurcsánya,podczasjegowystąpieńwparlamenciefrakcjaFidesz-KDNPzakażdymrazemopuszczałasalęobrad.Wzainicjo-wanymprzezFideszreferendumw2008roku,którebyłoplebi-scytemprzeciwkorządomlewicy,obywateleopowiedzielisięzacofnięciemnałożonychprzezgabinetGyurcsányaopłatzastudiawyższe,wizytylekarskieipobytwszpitalu.Fideszniedążyłna-tomiast do skrócenia kadencji, licząc na dalszą utratę popular-nościprzez socjalistów.Lewicęostateczniepogrążyłmiędzyna-rodowykryzysgospodarczy,któryspowodowałmasowyodpływkapitałuzagranicznegozWęgier.Krajznalazłsięnaskrajunie-wypłacalności,wpadłwgłębokąrecesję(-6,8%PKBw2009roku),przedsiębiorstwadokonywałymasowych zwolnień. Sytuacjafi-nansowazostałaustabilizowanadopierodziękikredytowiudzie-lonemuprzezMiędzynarodowyFunduszWalutowy i reformomdokonanymwporozumieniuzFunduszemprzezrządtechnicznyGordonaBajnaia.Cięciabudżetoweipodwyżkipodatkówspowo-dowałyjednakdalsząutratępoparciaprzezMSZP,którauzyskaławwyborachzaledwie19%(spadekz40%wwyborachz2006).

Fideszpotrafiłzagospodarowaćrosnącąfrustracjęspołeczeństwawęgierskiego, rozczarowanego kolejnymi skandalami politycz-nymi i trudną sytuacją gospodarczą1.Wwyborach z 2010 rokuprzełamanyzostałtakżedotychczasowyukładpartyjnyidopar-lamentudostałysiędwiepartieantyestablishmentowe:ksenofo-biczny inacjonalistyczny Jobbikorazopowiadającasięzazrów-noważonymrozwojemiochronąśrodowiskaLMP(PolitykaMoże

1 WbadaniuPewResearchCentrez2009roku94%respondentówzWęgierne-gatywnieoceniłosytuacjęgospodarcząwkraju,a72%uznałojązagorsząniżwepocekomunistycznej.71%uznało,żeczłonkostwowUEosłabiłogospodar-kęwęgierską. Choć poparcie dlawartości demokratycznych byłowysokie,wystąpiłozarazemgłębokierozczarowaniestanemdemokracjiwęgierskiej,którąnegatywnieoceniło77%.Więcej:HungaryDissatisfiedwithDemocracy,butNotItsIdeals,http://www.pewglobal.org/2010/04/07/hungary-dissatisfied-with-democracy-but-not-its-ideals/

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

9

Być Inna). Fidesz, Jobbik i LMPkwestionowały, choćw różnymstopniu,dotychczasowyporządekipewneelementyfunkcjonują-cegoodczasutransformacjiustrojowejkonsensusucodowolnegorynku,demokracjiliberalnejorazorientacjieuroatlantyckiej.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

10

I. POLITYKA WEWNĘTRZNA

Wretorycewładzkondycjapaństwa,które„naród”odzyskał,tostan wyższej konieczności, uprawniający rządzących do wpro-wadzania głębokich zmian i poszukiwania nowych rozwiązań.ProgramwyborczyFideszuz2010rokuniezapowiadałpoważnejprzebudowypaństwa.SwojewysokiezwycięstwoFideszprzed-stawiał jednak jako „rewolucję przy urnach”, będącą wyrazemspołecznegoprzyzwolenianazmianyustrojowe,azarazemwo-tum nieufności dla skompromitowanych, liberalnych i lewico-wych elit politycznych. Symbolicznym otwarciem nowej epokibyła deklaracja o „systemie współpracy narodowej”, przyjętana początku kadencji parlamentu i następnie wywieszona wewszystkichbudynkachadministracjipaństwowej.Obwieszczonowniejpowstanienowejumowyspołecznej,będącejzwieńczeniemrozpoczętejw1956rokuwalkiowolność.Wrezultacie„poczter-dziestu sześciu latach okupacji i dyktatury oraz chaotycznychdwóchdekadachprzejściowychWęgry odzyskały prawo i zdol-ność do samostanowienia”2. Parlament zadeklarował powstanienowego systemupolitycznego i gospodarczego,któregofilaramibędą„praca,dom,rodzina,zdrowieiporządek”.Dowspólnotypo-litycznejzaliczonoWęgrówżyjącychpozagranicamikraju.Doty-czyłotoprzedewszystkimmniejszościwęgierskichwpaństwachsąsiednich,zamieszkałychnaterenachutraconychprzezWęgryw 1920 roku. Pierwszą decyzją parlamentu byłowprowadzenieułatwieńwuzyskiwaniuobywatelstwawęgierskiego.

1. Reformy konstytucyjne

Korzystając zwiększości dwóch trzecichw parlamencie, Fideszdokonał znacznej przebudowy państwa. Przyjęto nową konsty-tucję i prawowyborcze, zreorganizowanowiększość instytucji.Przeprowadzone zostały reformy m.in. samorządów, kodeksu

2 „Legyenbéke,szabadságésegyetértés”,14.06.2010,http://www.kormany.hu/download/2/33/00000/Politikai_Nyilatkozat.pdf

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

11

pracy,systemuemerytalnego,szkolnictwa,służbyzdrowiaisłużbspecjalnych. Parlament od początku kadencjiwmaju 2010 rokudogrudnia2013rokuprzyjąłaż840ustaw(wporównaniuz583wcałejpoprzedniejkadencji).Nieuległyjednakzmianiezasadni-czecechyustrojuwęgierskiego,ustalonepodczasobradokrągłegostołuw1989roku,aprzepisywnowejustawiezasadniczejwokoło80%pokrywająsięzestarąkonstytucją.Zachowanyzostałsystemparlamentarno-gabinetowyznieznaczniewzmocnionymiupraw-nieniamiparlamentuirządu.Prezydenttakjakdotychczasmabyćwybieranyprzezparlamentiniedysponowaćszerokimipreroga-tywami,choćnowakonstytucjaprzyznałamuprawodorozwiąza-niaparlamentu,jeślitennieuchwalibudżetudo31marcadanegoroku. Zmniejszono liczbę posłóww jednoizbowym parlamenciez386do199.Uproszczononiecosystemwyborczy,zachowującjed-nakordynacjęwiększościowo-proporcjonalną.

ReformywprowadzoneprzezrządOrbánacechowały tendencjecentralistyczne. Nowelizacja ustawy o samorządzie lokalnym,która weszła w życie wraz z nową konstytucją 1 stycznia 2012roku,oznaczałaczęściowyodwrótodwprowadzonejw1990rokudecentralizacji państwa. Przywróciła między innymi kontrolęurzędówcentralnychnad instytucjamioświatowymi i szpitala-mi,będącymidotychczaswgestiiwojewództw (megye).Zlikwi-dowanyzostał funkcjonujący od 1998 rokupubliczno-prywatnysystem emerytalny, a aktywaOFE przejęte zostały przez skarbpaństwa.

Wprowadzono też szereg zmian o charakterze symbolicznymiświatopoglądowym.Nowakonstytucjazmieniłanazwępaństwaz„RepublikiWęgierskiej”(Magyar Köztársaság)nakrótkąformę„Węgry”(Magyarország),comiałosymbolizowaćwyraźneodcię-cie sięoddziedzictwaWęgierskiejRepublikiLudowej.Wnowejustawie zasadniczej znalazły się przepisy mówiące o ochronieżycia ludzkiego od poczęcia oraz rodziny jako związku kobietyimężczyzny.Nieuchylonojednakprzepisówdopuszczającychle-galnąaborcjęizwiązkipartnerskiedlaosóbtejsamejpłci.Partia

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

12

rządzącaobawiała siębowiemzmieniać rozwiązaniapopieraneprzezznacznączęśćspołeczeństwa3.

2. Hegemonia partii Fidesz w instytucjach państwa

Przebudowa instytucji państwaumożliwiłaFideszowiwprowa-dzeniegłębokichzmianpersonalnychwadministracjipaństwo-wej.Choćwymianakadrwinstytucjachpaństwowychispółkachskarbupaństwanie jestnaWęgrzechzjawiskiemnowym–głę-bokichczystekdokonałalewicapozwycięstwiew2002roku–poobjęciuwładzyprzezFideszprzeprowadzonabyłanawyjątkowodużąskalę.Zmianybyłyuzasadnianekoniecznościąrozliczenianieudolnychrządówlewicy,asłużyćtemumiałaprzyjętanapo-czątku kadencji ustawa ułatwiająca zwolnienia pracownikówadministracji.PoobjęciuurzęduprezydentaprzezSchmitta,wy-mieniononiemalwszystkichpracownikówkancelarii,mimożejegopoprzedniksprawowałurządznominacjiFideszu4.Zmianypersonalneobjęłytakżeorganyregulacyjneorazinstytucjekul-turalneinaukowe.

Reorganizacjalubtworzenienowychinstytucjipozwoliłynawy-mianę niemal całej kadry kierowniczej, w wielu przypadkachprzedkońcemkadencji.PrzykłademmożebyćprezesSąduNaj-wyższego,któryporeorganizacji tej instytucji izmianienazwy(od 2012 roku –Kúria)musiał ustąpić przedupływemkadencji.Zwiększyłosięteżupolitycznienie instytucjipaństwowych.Do-tychczaswymógwiększościkwalifikowanejwparlamencieprzywyborzedyrektorówurzędówregulacyjnych,prezesaSąduNaj-wyższego, sędziów Sądu Konstytucyjnego i innych wysokichfunkcjonariuszypaństwowychsprawiał,żekandydacibyliwyła-nianiwwynikukompromisumiędzypartiąrządzącąaopozycją.

3 Hiábavédettamagzat,nemszigorodikazabortusz,Index,11.03.2011,http://index.hu/belfold/2011/03/11/az_abortuszrol_torveny_valtozasa_varhato

4 Sólyom szintemindenmunkatársát kirúgták, Szabadnémaradhat,Népsza-badság, 3.08.2010, http://nol.hu/belfold/solyom_szinte_minden_munkatar-sat_kirugtak_schmittek

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

13

3. Osłabienie instytucji niezależnych

Wybory z 2010 roku dały Fideszowi niezwykle silną władzę,umożliwiającąprzeforsowaniedowolnegoaktuprawnego.Osła-bionezostałyinstytucjepełniącefunkcjęrównoważącąikontro-lną(checks and balances)wobecorganówustawodawczychiwyko-nawczych.DotyczyłotoprzedewszystkimSąduKonstytucyjnego(SK),którywobecsłabejpozycjiprezydentaibrakuizbywyższejparlamentuodgrywałwustrojupaństwaszczególnieistotnąrolę.NowakonstytucjaograniczyłamożliwośćorzekaniaSKwspra-wach budżetowych, a parlamentowi przyznała prawo wyboruprzewodniczącegoSądu(wcześniejwybieraligospośródswojegogrona sędziowie). Obóz władzy wielokrotnie defacto podważałostatecznycharakterorzecznictwaSK.WkilkuprzypadkachpouznaniuprzezSąddanejustawyzaniezgodnązkonstytucją,par-lamentnowelizowałkonstytucjęiponownieprzyjmowałustawęw niezmienionym kształcie lub podnosił jej przepisy do rangikonstytucyjnych. Fideszkilkukrotnie stosował tenmanewrza-równopodczasobowiązywaniastarejkonstytucji,jakitejprzy-jętej głosami partii rządzącej. Najgłośniejszy przypadek miałmiejscewmarcu 2013 roku, gdy parlament, nowelizując po razczwartynowąkonstytucję,przyjąłpakietkilkunastupoprawekw sprawach wcześniej zakwestionowanych przez Sąd Konsty-tucyjny.Ostatecznie pod presjąUnii Europejskiej, RadyEuropyiUSAzniektórychzmianFideszsięwycofał5.

4. Utrwalenie władzy i „nieodwracalność” zmian

NawetwprzypadkuutratywładzyFideszbędziemógłmiećznacz-nywpływ na sytuacjęw państwie dziękiwydłużeniu kadencjiwysokich funkcjonariuszy państwowych oraz obsadzeniu tychstanowisk przez lojalistów partyjnych. Przykładem może być

5 Należy zaznaczyć, że część istotnych orzeczeń Sądu Konstytucyjnego, naprzykładouznaniuobowiązkurejestracjiwyborczejzaniezgodnyzkonsty-tucją,zostałauszanowanaprzezwiększośćparlamentarną.

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

14

choćbykwestianadzorunadmediami.Szefutworzonegow2010rokuNarodowegoUrzęduds.Mediów iŚrodkówPrzekazuorazczłonkowieRadyds.Mediówwybranizostalina9-letniekaden-cje. Reformywprowadzone przez Fideszmogą się także okazaćniezwykletrudnedozmianyprzeznastępneekipyrządzące.Spe-cyfikąwęgierskiegosystemuprawnegojestszerokikatalogtzw.ustaw konstytucyjnych (sarkalatos törvények), przyjmowanychwiększościąkwalifikowanądwóchtrzecichgłosówwparlamen-cie.Wtymtrybieprzyjmowanesąustawydotyczącenaprzykładprawa wyborczego, zakresu uprawnień Sądu Konstytucyjnegoi innych instytucji centralnych. Nowa konstytucja rozszerzyłazakres przedmiotowy ustaw konstytucyjnych o takie kwestie,jak polityka rodzinna, system emerytalny i podatkowy. Stano-witopoważneograniczeniedlaprzyszłychgabinetów,którebezwiększościdwóchtrzecichgłosówbędąmiećznacznieutrudnio-ne realizowanie postulatów politycznych. Na przykład odejścieodwprowadzonegoprzezFideszliniowegopodatkudochodowe-go wymagałoby szerokiego konsensusu w parlamencie. Ponad-to wzmocniono uprawnienia obsadzonej przez osoby związanezFideszemRadyBudżetowej,któramożewprzyszłościodegraćistotnąrolępolityczną.Jeślizawetujebowiemustawębudżetową,arządniezdążywterminieprzyjąćnowej,prezydentbędziemógłrozwiązaćparlamentirozpisaćnowewybory.

5. Dominująca pozycja premiera Orbána

WładzęFideszucharakteryzujeniezwyklesilnapozycjapremie-ra Orbána. Jest on niekwestionowanym liderem partii. Mimoże Fidesz skupia różnorodne środowiska węgierskiej prawi-cy,nieujawniająsię frakcjewewnątrzpartyjne,aOrbánniemakonkurentówwpartii.Osobydawniej odgrywające istotna rolęwpartiizostałybądźtozmarginalizowane(ZoltánPokorni,Ta-más Deutsch), bądź zajmują wysokie stanowiska państwoweinieprzejawiająsamodzielnychambicjipolitycznych(prezydentJánosÁder,przewodniczącyparlamentuLászlóKövér).WbliskimotoczeniuOrbána są przedewszystkim lojalni politycy Fideszu

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

15

młodszegopokolenia (30–40-latkowie).Główną rolęwśródnichodgrywaszefKancelariiPremieraJánosLázár,któryjestwymie-nianywśródpotencjalnychnastępcówOrbána.

W pierwszych dwóch latach, kiedy dokonywano przebudowykonstytucyjnej, urządgłowypaństwa sprawował lojalnywobecpartiiPálSchmitt.Zastąpiłonzwiązanegozprawicąicieszące-go się dużym autorytetem prezydenta László Sólyoma, któregoFidesz niewybrał jednak na drugą kadencję. Schmitt zaakcep-towałwszystkie aktyprawne,któreprzedstawionomudopod-pisu,niekorzystającanirazuzmożliwościodesłaniaustawydoparlamentudoponownegorozpatrzenialubskierowaniadoSąduKonstytucyjnego.PoustąpieniuSchmittawkwietniu2012rokuwwynikuaferyplagiatowej,nanowegoprezydentaposłowieFi-deszu wybrali dotychczasowego posła w Parlamencie Europej-skimJánosaÁdera.Nowyprezydentpokazałpewnąniezależność,kierująckilkaustawdoSąduKonstytucyjnegoprzezdwapierw-szelataurzędowania,jednakwzasadniczychsprawachpodzielałliniępartii.

Wzmocnieniu uległ ośrodekwładzy przy premierze.Wmiejscedwunastu ministerstw w poprzednich gabinetach utworzonoosiemsilnychresortów,wniezmienionej formiepozostały jedy-nieMinisterstwoSprawZagranicznych iMinisterstwoObrony.Rozszerzono kompetencje Kancelarii Premiera. Przejęła ona odMSZ kwestie zagranicznej współpracy gospodarczej oraz poli-tyki „otwarcia naWschód”. Narodowa Agencja Rozwoju, odpo-wiedzialna za rozdzielanie funduszy europejskich, zostałapod-porządkowanaw sierpniu 2013 roku Kancelarii Premiera, a najejczelestanął JánosLázár.KancelariiPremierapodlegasłużbawywiaducywilnego.

6. Zaplecze biznesowe i medialne partii Fidesz

DominującąpozycjęwaparaciewładzyFideszwykorzystałtakżedowzmocnieniazapleczabiznesowegoimedialnegopartii.Prasa

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

16

węgierska nagłaśniała szereg przykładówwspierania przedsię-biorcówzwiązanychzpartią.Czołowąrolęodgrywałholdingbu-dowlanyKözgép,którywostatnichlatachregularniewygrywałwprzetargachpublicznych.JegowłaścicielemjestLajosSimicska,współlokatorOrbána z czasów studenckich,w latachdziewięć-dziesiątychdyrektorfinansowyFideszu.Tylkow2013rokufirmaKözgép samodzielnie lub jako część konsorcjum wygrała kon-traktypaństwoweowartościconajmniej430mldforintów(ok.6mldzłotych)6,przedewszystkimnaprojektyinfrastrukturalne.Znacznekontrowersjewzbudziłyustawyregulującesprzedażar-tykułówtytoniowychorazobrótziemią.Wobuprzypadkachsko-rzystalinanichprzedsiębiorcyzwiązanizprawicą.

Fidesz uzyskał też większy wpływ na scenie medialnej, choćwśrodkachmasowegoprzekazuniebrakujeopiniikrytycznychwobecrządu.NapoczątkukadencjiFideszrozwiązałdotychczasdziałające instytucjenadzorującedziałalnośćmediów i powołałNarodowyUrządds.MediówiŚrodkówPrzekazuorazRadęds.Mediów.Wobuinstytucjachnawieloletniekadencjezasiadłyoso-byznominacjiFideszu.Upolitycznienietychinstytucjiorazprze-pisynowejustawymedialnejwywołałyostrąkrytykękrajowychi zagranicznych środowisk dziennikarskich oraz węgierskiejopozycji. Zwróciły też uwagę znacznej części państw unijnych,ponieważzmianyzostałydokonaneprzezrządwprzededniuroz-poczęciaprezydencjiWęgierwRadzieUE.Wśródzastrzeżeńwy-mienianoprzedewszystkimmożliwośćnakładaniawysokichkarnamedia oraz przepisy zmuszające do ujawnienia przez dzien-nikarzywpewnychokolicznościachźródełinformacji.Niektóreprzepisy, które mogły naruszać prawo europejskie, złagodzonopod naciskiem Komisji Europejskiej, jednak zasadnicza częśćustawy zostałautrzymana.Niemniejniedoszłowostatnich la-tachdorażącychnaruszeńwolnościsłowa(wyjątkiemmogąbyć

6 SzacunkowedanezaportalemdziennikarstwaśledczegoAtlatszo.hu,http://atlatszo.blog.hu/2014/01/08/kozgepes_kozbeszerzesek_2013-ban_tu-l_a_400_milliardon

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

17

problemyzuzyskaniemkoncesjiprzezlewicoweKlubrádió).Ma-sowych zwolnień dokonano natomiastwmediach publicznych,które–podobnie jakzarządówlewicy–mająwyraźnieprorzą-dowyprofil.

Rząd przedsięwziął szereg działań propagandowych, mającychnacelupopularyzacjęswoichdziałańiosiągnięć.Prowadzonoza-krojonenaszerokąskalęakcjereklamowenazywane„informacjąrządową”.Ześrodkówpublicznychfinansowanocałostronicowereklamywnajwiększychdziennikachwęgierskich,reklamyin-ternetowena głównychportalach informacyjnych oraz plakatyibillboardy.Popojawieniusięwpaździerniku2012rokuwme-diachspekulacjiowarunkach,najakichMiędzynarodowyFun-dusz Walutowy miałby udzielić kredytu Węgrom (niepotwier-dzonychprzezMFW),rządprzeprowadziłkampaniępodhasłem„NieulegniemyMFW!”7.Pozakończeniuunijnejprocedurynad-miernegodeficytuwobecWęgierw czerwcu 2013 roku rząd za-mieściłwprasiereklamymówiąceotym,żeUE„byłazmuszona”dozakończeniaprocedury,akażdyobywatelotrzymałinformu-jącyo tym list odpremieraOrbána8.Wostatnimrokukadencjirządprzeprowadziłszeregakcjireklamowychpodhasłem„Wę-gryradząsobielepiej”(Magyarország jobban teljesít),obwieszczającosiągnięciarząduwreklamachprasowych inaplakatachwca-łymkraju,wszaciegraficznejnawiązującejwprostdomateriałówpartyjnychFideszu.Tegorodzajureklamypojawiłysięwtelewi-zji także podczas kampanii wyborczej, co stanowiło faktyczneobejścieprzezFideszlimituspotówreklamowych,ustalonegodlapartiipolitycznych.

7 Reklamynastępującej treści pojawiły sięw siedmiugłównychdziennikachogólnokrajowych 9 października.2012 roku: „Czego oczekujemy od MFW?Szacunku,zaufania!NiezrezygnujemyzniezależnościWęgier”,„Zmniejsze-niewsparciadlarodzin–Nie!NieulegniemyMFW!”,„Podatekodnieruchomo-ści–Nie!NieulegniemyMFW!”.http://index.hu/belfold/2012/10/09/nem_en-gedunk_az_imf-nek_-.hirdeti_a_kormany/

8 List Orbána opublikowany na portalu fn24, 09.08.2013, http://fn.hir24.hu/Root/Shared/Pictures/2013/08/09/orban-levele.jpg

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

18

II. POLITYKA GOSPODARCZA

Fidesz przejął władzę w trudnej sytuacji gospodarczej kraju.ZaledwierokwcześniejWęgrydoświadczyłynajgłębszejrecesjiwostatniejdekadzie(spadekPKBo6,8%w2009roku).Zarazemfinansepaństwanieznajdowałysięwdramatycznejsytuacji.Re-alnagroźbabankructwapaństwazostałaoddalonadziękiprzy-znanemuw2008rokukredytowizMFWorazinnychinstytucjifinansowych w wysokości 20mld euro. Porozumienie zMFWrozpoczęłoprocesuzdrawianiafinansówpublicznych,dziękire-formomtechnicznegogabinetuGordonaBajnaia9.Jegopolityka,prowadzonawścisłymporozumieniuzMFW,byłaostrokryty-kowanaprzezFidesz,którywtrakciekampaniiwyborczejgłosiłhasłaodejściaodpolityki„zaciskaniapasa”oraznowegootwarciawpolityce gospodarczej.Wpraktyce jednakprogramuFideszuniemożnaokreślićjakospójnejstrategiigospodarczej.Wpocząt-kowymokresie obejmowałaonaelementypobudzaniawzrostugospodarczegopoprzezobniżkipodatkówdlamałychiśrednichprzedsiębiorstw,byzkoleiwkolejnychlatachpodjąćpróbękon-solidacjifinansówpublicznych,przyunikaniucięćwsferzeso-cjalnej.Głównereformy,jakiewprowadziłFidesz,obejmowały:

a) znaczne zmiany w systemie podatkowym państwa, m.in.wprowadzenieniskichpodatkówdochodowych,azarazemnało-żeniewysokichpodatkównabanki,telekomunikację,energety-kę,siecihandlowe,atakżepóźniejszepodwyższanieinakładanienowychpodatkówprzyutrzymującejsiętrudnejsytuacjifinan-sówpaństwa;

b)poważnezmianywsystemieemerytalnympoprzezfaktycznydemontaż publiczno-prywatnego systemu emerytalnego i prze-

9 M.in.wydłużeniewiekuemerytalnego(z62do65 lat,stopniowowokresie2010–2022),zamrożenienadwalatapłacilikwidacjatzw.trzynastekdlapra-cownikówadministracji,podwyżkapodatkuVAT(z20do25%).

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

19

jęcie środkówzgromadzonychwOFEprzez państwowy systememerytalny;

c)silnyetatyzmwgospodarce,któregoprzykładamisąm.in.bu-dowaniekrajowegoczempionaenergetycznego,rosnącaingeren-cjawcenyenergiiiograniczanieroliniezależnegourzęduregu-lacjienergetyki.

Strategia gospodarcza Fideszu zakładała, iż redukcja podat-kówdochodowychodosóbfizycznychorazmałychiśrednichfirmożywipogrążonąwstagnacjiwęgierskągospodarkę,na-tomiastspecjalnepodatkisektoroweorazpowrótdopaństwo-wegosystemuemerytalnegoistotniepoprawiąsytuacjęfiskal-nąpaństwa.Planyrząduzderzyłysięjednakzwewnętrznymii zagranicznymi ograniczeniami. Pod wpływem reakcji ryn-kówfinansowychnareformywęgierskie,zmiennejsytuacjinarynkach zagranicznych, dyscyplinujących działań UE wobecpolityki budżetowej i utrzymującej się stagnacji rząd wielo-krotniewtrakciekadencjidokonywałznacznychmodyfikacjipolitykigospodarczej.

1. Polityka fiskalna

WpierwszymrokurządówFideszprzeprowadziłobniżkępodat-kówdochodowych, szukającrównocześnie innychźródełwpły-wówdobudżetu.Od2011rokuzacząłobowiązywać16-procentowypodatekliniowyodosóbfizycznychwmiejscedotychczasowychdwóchprogówpodatkowych(18%i36%).Dotychczasowy16-pro-centowypodatekdochodowyodprzedsiębiorstw(CIT)rozbitonadwiestawki:19%iobniżoną10%dlafirmodochodzieponiżej500mlnforintów(ok.7,5mlnzł).Mniejszewpływydobudżetumiałykompensowaćpodatkikryzysowenałożonenabanki,firmyubez-pieczeniowe, przedsiębiorstwa energetyczne, telekomunikacyj-neisiecihandlowe.Wlutym2011rokupaństwoprzejęłośrodkiotwartychfunduszyemerytalnychowartościok.10mldeuro,cooznaczałode factodemontażreformyz1998rokuwprowadzającej

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

20

publiczno-prywatnysystememerytalny.Środkitezostaływyko-rzystanenabieżącepotrzebypaństwa.

Nałożeniedodatkowychobciążeńnasektoryzdominowaneprzezkapitałzagraniczny,odstąpienieodcięćbudżetowychizastoso-wanie rozwiązań dających jednorazową poprawę sytuacji bu-dżetowejwywołałonegatywnąreakcjęrynkówfinansowych.Naprzełomie2011i2012rokunajważniejszeagencjeratingowe(Fitch,Moody’siStandard&Poor’s)obniżyłyocenęwęgierskichobligacjidopoziomu„nieinwestycyjnego”.Wbrewprognozomrządowym,któreprzewidywaływzrostrzędu3–5%wlatach2011–201310,go-spodarkawęgierskaponowniewpadławrecesję(-1,7%PKB)w2012roku.Równocześniewstrefieeuronastąpiłopogłębieniekryzysufinansowego.Węgryponowniezaczęłymiećtrudnościzobsługązadłużenia. Ponadto Komisja Europejska rygorystycznie rozli-czałaWęgryzograniczaniadeficytu,nieuznającjednorazowychwpływówdobudżetuzatrwałąpoprawęsytuacjifinansowej.PorazpierwszysięgnęławobecpaństwabędącegoczłonkiemUEponajostrzejszenarzędziewramachprocedurynadmiernegodefi-cytu,czylizawieszenieczęściśrodkówzFunduszuSpójności(odczegoodstąpiłapowprowadzeniuprzezrządpakietureform).

Rządmusiałwprowadzić znaczne zmianywpolityce gospodar-czej. Oznaczały one przede wszystkim wprowadzenie nowychobciążeńpodatkowychiograniczonychcięćwydatków.Wlatach2011–2013parlamentprzyjąłłącznie11pakietówustawstabilizu-jącychsytuacjębudżetową.PodniesionyzostałpodatekVATz25do 27% (najwyższywUE).Wprowadzonopodatekod transakcjifinansowych (FTT), początkowo w wysokości 0,1%, następniezwiększonydo0,3% (podnaciskiemUEwyłączono zniegoWę-gierski Bank Narodowy). Od 2013 roku przestał obowiązywaćpodatekodfirmtelekomunikacyjnychisiecihandlowych,nato-

10 NGM-prognózis: Csökkenő adóterhek és újraelosztás, Origo, 02.10.2010,http://www.origo.hu/gazdasag/hirek/20101102-ngm-2011ben-3-szazalekos--2012ben-35-szazalekos-gazdasagi-novekedes.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

21

miastpozostałepodatkikryzysowezostałyutrzymane.Podatekbankowy,którymiałbyćzniesionypodwóchlatach,stałsiętrwa-łym elementem węgierskiego systemu podatkowego. Programcięć budżetowych objął przede wszystkim rozrośnięte wydatkisocjalnepaństwa.Ograniczonezostałyzasiłkidlabezrobotnychoraz emerytury pomostowe. Ponadto zmniejszono nakłady naszkolnictwowyższe,obniżonodopłatydotransportupubliczne-goilekarstw,ograniczonowydatkiposzczególnychministerstw.W rezultacie rząd doprowadził do trwałego obniżenia deficytuponiżej3%,aRadaUniiEuropejskiejzakończyławczerwcu2013rokuproceduręnadmiernegodeficytu (EDP),któraprowadzonabyłaodmomentuwejściaWęgierdoUEw2004roku.

2. Więcej państwa w gospodarce

Po2010rokuwzrosłytendencjeetatystycznewgospodarce.Pomi-motrudnejsytuacjifinansowejpaństwoodkupiłoodwłaścicieliprywatnychszeregdawniejsprywatyzowanychprzedsiębiorstw.Najbardziej spektakularne przejęcia miały miejsce w sektorzeenergetycznym. Rząd odkupił za 1,88 mld euro od rosyjskiegoSurgutnieftiegazu 21% udziałów w koncernie MOL, który jestwaznym graczem regionalnym na rynku naftowym i operato-remwęgierskiejsieciprzesyługazu.PaństwowykoncernMVMkupiłza870mlneuroodniemieckiegoE.ON-uspółkimającedo-minującą pozycję wmagazynowaniu gazu i handlu surowcem.Oprócztegomiałomiejsceszeregmniejszychtransakcjiprzejmo-waniapodmiotówdziałającychnarynkuenergiiodspółekzagra-nicznych(np.RWE,ENI).Silniejszapozycjapaństwawsektorzeenergetycznym ma umożliwić zwiększenie wpływu rządu nakierunekrozwojuenergetyki,atakżenacenynośnikówenergii.Premier Orbán zapowiedział, że docelowo podmioty zajmującesięhandlemenergiąmajądziałaćnazasadzienon-profit11.Dzięki

11 Orbán:Brüsszelbenkellmegvívnia rezsiharcot,Magyar Nemzet, 31.01.2014,http://mno.hu/belfold/orban-brusszelben-kell-megvivni-a-rezsihar-cot-1208377

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

22

przejęciuodE.ON-uspółkikupującejgazodGazpromutokoncernpaństwowy będzie negocjował nowy kontrakt długoterminowyzRosją(obecnywygasazkońcem2015roku).

Zwiększyła się pozycja państwaw sektorze finansowym.Nale-żącydopaństwaWęgierskiBankRozwoju(MFB)odkupiłodnie-mieckiegoDZBankudziaływzrzeszającymspółdzielnieoszczęd-nościoweTakarékbank,któryzostałnastępniedokapitalizowanyprzezpaństwo.Wsytuacjigdyakcjakredytowaznaczniespowol-niła zpowoduwysokiegoopodatkowaniabanków, rządpróbujepoprzezbankinależącedopaństwazwiększyćdostępnośćkredy-tówdlaprzedsiębiorców.Zewzględunatrudnąsytuacjęfinanso-wądalszeprzejęcianiebyłymożliwe,jednakmożnasięspodzie-waćkontynuacji tegoprocesuwkolejnych latach. JakdeklarujepremierOrbán,wprzyszłościconajmniejpołowakrajowegosek-tora bankowego powinna być w rękach węgierskich – obecniewok.90%należydokapitałuzagranicznego12.

RządFideszu selektywniepodchodził doobecnościkapitału za-granicznego na Węgrzech. Nałożył dodatkowe obciążenia naprzedsiębiorstwa działające w sektorze usługowym, przedewszystkim z branży energetycznej, finansowej, telekomunika-cyjnej i handlowej, na preferencyjne traktowanie mogły nato-miastliczyćpodmiotyzagranicznezbranżyprodukcyjnej.Ztegotypukoncernamirządpodpisałszeregumówowspółpracystra-tegicznej.Porozumienia temiaływzmocnićwtychfirmachpo-czucie bezpieczeństwa w warunkach licznych zmian regulacjiizachęcićjedodalszychinwestycji.Umowyowspółpracystrate-gicznejrządpodpisałz43przedsiębiorstwami(wtym13zbranżymotoryzacyjnej).Premierosobiściepodpisałm.in.porozumieniazkoncernamiAudi,Daimler,Coca-ColaiSuzuki.

12 OverhaulofHungarianbankingsectorkicksoff–7factsaboutOrbán’sdream,Portfolio, 11.12.2013, http://www.portfolio.hu/en/economy/overhaul_of_hun-garian_banking_sector_kicks_off_7_facts_about_orbans_dream.27062.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

23

RządwprowadziłszeregrozwiązańmającychdoraźniepoprawićsytuacjęWęgrówwwarunkach utrzymującej się od 2006 rokustagnacji gospodarczej. Sięgnięto przedewszystkim po rozwią-zania obciążające sektor prywatny.W 2011 roku wprowadzonomożliwość jednorazowej spłaty kredytów hipotecznych w wa-lutach obcychpo obniżonymkursie, na czym skorzystali głów-niezamożniejsikredytobiorcy.Rządusiłowałtakżewymusićnabankachzaprzestanieudzielaniakredytówhipotecznychwwa-lutach obcych oraz konwersję kredytówwwalutach obcych nakredytywforintach,jednakdokońcakadencjinieudałosiętegoprzeforsować. Najważniejszym posunięciem, które odczuwalnejestprzezwszystkichkonsumentów, jestzmuszeniekoncernówenergetycznychdoobniżeniacendlaklientówindywidualnych13.W2013rokucenyenergiielektrycznej,gazuicentralnegoogrze-waniaspadłyo20%,akwestiaobniżekcenenergiistałasięgłów-nym motywem kampanii wyborczej Fideszu przed wyboramiwkwietniu2014roku.

3. Rezultaty

Głównym osiągnięciem rządu jest niewątpliwie utrzymywaniedyscypliny finansowej i ograniczenie poziomu deficytu budże-towegodopoziomuponiżej3%.Pozytywnymkrokiemjesttakżewprowadzenie przez Fidesz konstytucyjnego limitu długu pu-blicznegowwysokości50%PKB.Jeślidługprzekraczatenpoziom,takjakobecnie,toustawabudżetowamusizakładaćjegozmniej-szenie.RządOrbánanieznacznie obniżył długpubliczny,wciążjednakutrzymujesięonnanajwyższymwregioniepoziomieoko-ło80%.Problemempozostajerównieżwysokipoziomzadłużeniazagranicznego.

13 Więcej:A.Sadecki,WalkarząduWęgierzzagranicznymikoncernamienerge-tycznymi,Analizy OSW,27.03.2013,http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/anali-zy/2013-03-27/walka-rzadu-wegier-z-zagranicznymi-koncernami-energe-tycznymi

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

24

Rządowi nie udało się natomiast przełamać trwającej nieprze-rwanie od 2006 roku stagnacji gospodarczej, a w 2012 roku poraz drugiw ostatnich latachWęgry zanotowały recesję (-1,7%).Niskipodatekliniowyprzyczyniłsiędozwiększeniapopytuwe-wnętrznego,zaspokajanego jednakprzedewszystkimartykuła-mipochodzącymizimportu.Wprowadzeniedodatkowychobcią-żeńpodatkowychnabankiznacznieograniczyłodostępnośćkre-dytówdlaprzedsiębiorstw.Nałożeniepodatkówkryzysowychnaniektórebranże,częstezmianywprawieorazwiększaingerencjapaństwanarynkuwpłynęłynegatywnienaklimatinwestycyjny.ChoćniedoszłodoznaczącegoodpływuinwestycjizWęgier,zna-czącozmniejszyłysięszansenapozyskanienowychinwestorów.

W ostatnich czterech latach nie udało się doprowadzić do zna-czącego podniesienia poziomu zatrudnienia (głównym postula-temFideszuwkampaniiw2010rokubyłoutworzeniewciągu10latmilionamiejscpracy).Choćbezrobociespadłoz11,2%w2010rokudo10,2%w2013roku,powstałowtymokresieniewieleno-wychmiejscpracy.Dospadkubezrobociaprzyczyniłosięprzedewszystkim rozszerzenie programu robót publicznych, którympodkoniec2013 rokuobjętoniemal300 tys.osób14.Wostatnichlatach znacznie zwiększyła się emigracja zWęgier, głównie doNiemiec.Bezrobocienadalniewróciłodoprzedkryzysowegopo-ziomu7,4%(2007).Słabościągospodarkiwęgierskiejwciążpozo-stajebardzoniskipoziomzatrudnienia.Wprzedzialewiekowym20–64latawynosi62,1%,podczasgdyśredniawUEto68,4%15.

14 Közelíta300ezerhezaközmunkásokszáma,Világgazdaság,18.11.2013,http://www.vg.hu/kozelet/kozelit-a-300-ezerhez-a-kozmunkasok-szama-416015

15 Employment rate by sex, age group 20-64, Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pco-de=t2020_10

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

25

Wykres 1.Wzrostgospodarczy(%PKB)

2004

[% PKB]4,8

4,0 3,9

0,10,9

-6,8

1,11,6

-1,7

1,1*

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-7-6-5-4-3-2-1012345

Źródło:WęgierskiUrządStatystyczny(KSH)*daneszacunkowe

Wykres 2.Bezrobocie(%)[%]

6,1

7,2 7,5

7,4

7,8

10,0

11,2

10,910,910,2

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 20135

6

7

8

9

10

11

12

Źródło:WęgierskiUrządStatystyczny(KSH)

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

26

Wykres 3.Deficytbudżetowy(%PKB)

-6,5

-7,9

-9,4

-5,1

-3,7-4,6 -4,3

4,3*

-2,0 -2,4-3,0

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

2004

[% PKB]

2005 2006 2007 2008 2009 20102011

2012 2013** 2014**

Źródło:Eurostat*nadwyżkabudżetowadziękiprzejęciuprzezskarbpaństwaśrodkówOFE**prognozaKomisjiEuropejskiej

Wykres 4.Długpubliczny(%PKB)

59,5 61,765,9 67,0

73,079,8 82,2 82,1 79,8 77,8 79,1

0

20

40

60

80

100

2004

[% PKB]

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013* 2014*

Źródło:Eurostat*prognozaKomisjiEuropejskiej

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

27

III. POLITYKA EUROPEJSKA I ZAGRANICZNA

RządOrbánaniedokonałfundamentalnejzmianykierunkuwpo-lityce europejskiej i zagranicznej. W ostatnich czterech latachpolityka zagraniczna Węgier charakteryzowała się niewielkąaktywnościąiinicjatywąwramachUEiNATO.StosunkizUSAiwiększością dużych państwUE uległy ochłodzeniu na skutekkontrowersji wokół węgierskich reform. Choć politycy Fideszunie stronili od retoryki eurosceptycznej,w praktyce Budapesztpodążał za głównym nurtem UE. Rząd Orbána podtrzymywałzobowiązaniawramachSojuszuPółnocnoatlantyckiego, jednakdalszemuzmniejszeniuuległywydatkinawojsko.Obecniewyno-sząonezaledwieok.0,8%PKB(2014),coumożliwiapodtrzymaniebieżącychzdolnościarmii,niepozwala jednaknamodernizacjęprzestarzałegosprzętuwojskowego.

RządFideszuwykazałwiększe zainteresowaniewspółpracą re-gionalną, szczególniew ramachGrupyWyszehradzkiej. Jednakpolityka wobec mniejszości węgierskich w krajach ościennychwywoływałanapięciawstosunkachz sąsiadamiWęgier, szcze-gólniezeSłowacjąiRumunią.WobeckryzysugospodarczegonaZachodzieoraznarastającychnapięćpolitycznychzczęściątra-dycyjnychpartnerówWęgier,Budapeszt dążył do zintensyfiko-wania relacji politycznych i gospodarczych z państwami poło-żonyminawschodzie.Wramachpolityki„otwarcianaWschód”nastąpiłoprzedewszystkimzbliżeniepolityczne ienergetycznezRosją.

1. Polityka europejska

Z wypowiedzi przedstawicieli rządu czy dokumentów strate-gicznychniewyłaniasięspójnawizjarozwojuUniiEuropejskiej.Wstrategiipolitykizagranicznejz2011rokuwyrażonopoparciedla pogłębienia integracji oraz prymatu metody wspólnotowejnadmiędzyrządowąwprocesiedecyzyjnymUE.Zarazemakcen-towana jest konieczność wzmocnienia pozycji demokratycznie

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

28

wybranychrządów16.Rozbieżnościpojawiająsięteżmiędzywy-powiedziamiministra spraw zagranicznych JánosaMartonyie-go, deklarującego poparcie dla ściślejszej integracji, i premieraOrbána, odwołującego się do tradycji „Europynarodów”.Orbánakceptujepogłębienie integracjifinansowejpaństwstrefyeuro,ponieważWęgromzależynastabilnościnajważniejszychpartne-rówgospodarczych,natomiastopowiadasięzapozostawieniemjak największej suwerenności gospodarczej państwom spozastrefyeuro.

W praktyce w ostatnich czterech latach Węgry akceptowałygłównekierunki integracji europejskiej (zwyjątkiem tzw. pak-tueuroplus).Nieblokowałytakżedecyzjiunijnychwkwestiachwymagających jednomyślności państw członkowskich. PodczassprawowaniaprezydencjiwRadzieUEwpierwszejpołowie2011roku przyczyniły się do postępóww pracach nad tzw. sześcio-pakiem,czylipakietemregułzarządzaniagospodarczegowUE.PoczątkowoWęgry,podobniejakWielkaBrytaniaiCzechy,byłysceptycznewobecpaktufiskalnego,jednakwprzeciwieństwiedotychpaństwostateczniegopoparły.Choćzamiarprzyjęciaeurojestwzmiankowanywoficjalnychdokumentach,działania ide-klaracjepolitykówFideszuoznaczająde factorezygnacjęzestarańoprzyjęciewspólnejwaluty.WopiniipremieraOrbánaWęgryniepowinnyrozważaćprzyjęciaeurodomomentuosiągnięciapozio-mu90%średniegoPKBwpaństwachstrefyeuro17.Wnowejkon-stytucjizapisano,żewęgierskąwalutą jestforint,cododatkowoutrudniaprzyjęcieeuro.Oznaczatobowiem,żedoprzyjęciaeurokonieczna będzie nowelizacja konstytucji i szeroki kompromispolityczny.

16 Hungary’sForeignPolicyafter theHungarianPresidencyof theCounciloftheEuropeanUnion,2011,http://www.kormany.hu/download/e/cb/60000/foreign_policy_20111219.pdf

17 Orbánmegismételteazeurócsatlakozásegyikfeltételét,Portfolio.hu,12.10.2013,http://www.portfolio.hu/gazdasag/orban_megismetelte_az_eurocsatlako-zas_egyik_feltetelet.190419.html

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

29

WażnymiwyzwaniamidlaWęgierwpolityceeuropejskiejostat-nichczterechlatbyłaprezydencjawRadzieUEwpierwszejpo-łowie2011rokuoraznegocjacjenadwieloletnimiramamifinan-sowymiUEna lata 2014–2020.Dyplomacjawęgierska sprawniekierowałapracamiRadyUEwpierwszejpołowie2011roku.Zre-alizowana została znaczna część założonych priorytetów, mię-dzy innymi podpisanie traktatu akcesyjnego z Chorwacją orazprzyjęciestrategiiUEdlaregionuDunaju(EUSDR).Naoceniewę-gierskiejprezydencjizaciążyłyjednakprzyjętaprzezparlamentwęgierskiwprzededniu rozpoczęciaprezydencji kontrowersyj-naustawamedialnaorazkonfrontacyjnewypowiedzipremieraOrbána.WnastępnychlatachpriorytetemBudapesztubyłouzy-skaniekorzystnegorezultatuwnegocjacjachnadnowąperspek-tywąfinansową.Węgrynależałydo tzw. grupyprzyjaciół poli-tykispójności,atakżedokoalicjipaństwopowiadającychsięzasilnąwspólnąpolityką rolną.Choćostatecznieuzyskałyzwięk-szenie środków w stosunku do pierwotnej propozycji KomisjiiwciążbędąotrzymywaćwięcejzbudżetuUE,niżdoniegowpła-cać, otrzymają kwoty znacząco niższe w porównaniu z latami2007–2013.WramachFunduszuSpójnościwnastępnychsiedmiulatachotrzymają18,34mldeuro,czylio20%mniejwporównaniuzpoprzedniąperspektywąfinansową18.

2. Krytyka międzynarodowa

Stosunkizpartneramizachodnimiuległypoważnemuochłodze-niu.Fideszbyłkrytykowanyza„nadużywanie”większościdwóchtrzecichwparlamencieoraznadmiernąkoncentracjęwładzy.Za-rzuty dotyczyłym.in. ograniczania roli niezależnych instytucjipaństwowych(szczególnieSąduKonstytucyjnegoiWęgierskiegoBanku Narodowego) oraz próby kontroli mediów. Krytyka za-granicznadotyczyłatakżenakładaniadodatkowychobciążeńnasektorygospodarkizdominowaneprzezkapitałzagraniczny.

18 Többévespénzügyikeret–versenyképességésszolidaritás,http://eu.korma-ny.hu/tobbeves-penzugyi-keret-2014-2020

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

30

ZarzutywobecrząduWęgierformułowałaprzedewszystkimdy-plomacjaamerykańska iniemieckaorazprzewodniczącyKomi-sjiEuropejskiej.Krytycznewobecreformustrojowychrezolucjeprzyjął Parlament Europejski oraz Rada Europy, uznając częśćwęgierskichprzepisówzaniezgodnezeuropejskimporządkiempaństwaprawa.Zaleconownichwprowadzeniezmian,niesię-gniętojednakpoostrzejszeinstrumenty,jaknaprzykładrozpo-częcie procedury zawieszenia prawa głosu państwa członkow-skiegowRadzieUE.Kroki podejmowaneprzezUEw stosunkudoWęgier łagodził fakt przynależności Fideszu do EuropejskiejPartiiLudowej (EPP)–największej frakcjiwParlamencieEuro-pejskim–choćtakżewramachEPPpojawiałysięgłosykrytycznewobecpolitykiOrbána.Wstrzemięźliwośćwoceniewęgierskichrządów,względnieteżgłosywsparciawobliczunieproporcjonal-niesilnejkrytyki,płynęłyzwłaszczaodpartnerówWęgierzGru-pyWyszehradzkiej.

PodpresjązagranicznąBudapesztrezygnowałzczęściplanowa-nychzmianlubwycofywałnajbardziejkontrowersyjneprzepisy.Przeważnie godził się na ograniczoneustępstwawskuteknaci-skuzewnętrznego.Budapesztbył skłonnywycofać się szczegól-nieztychzmian,wobecktórychKomisjawszczynałaprocedurędotyczącąnaruszeniaprawaUE,mogącązakończyćsięsankcja-miTrybunałuSprawiedliwościUniiEuropejskiej,atakżewspra-wachstawianychostroprzezWaszyngtonczyBerlin.Większośćkrytykowanychzmianpozostałajednakwmocy.

Kontrowersje wokół węgierskich reform oraz działania rząduuderzającew zagranicznybiznesnadwyrężyły pozycjęmiędzy-narodową Węgier oraz spowodowały ochłodzenie w relacjachzpaństwamiEuropyZachodniej iUSA.Relacje te zostałyogra-niczonedowspółpracywielostronnejwramachUEiNATO.Po-litycy zachodni omijali Budapeszt, dyplomacja węgierska mia-ła trudności z zorganizowaniem nielicznych wizyt premieraiprezydentaWęgierwstolicachzachodnioeuropejskich(Londyn,Berlin).NapiętebyłystosunkizNiemcami,głównympartnerem

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

31

handlowyminajwiększyminwestorem.Berlinwytykałrządowinaruszanie europejskich standardów państwa prawa oraz pro-testował przeciwko przepisom niekorzystnym dla niemieckichprzedsiębiorstwobecnychnaWęgrzech.Krytykapłynęłanawetz południowych landów niemieckich, pomimo zaangażowaniaWęgierwewspółpracędunajskąorazbliskichzwiązkówmiędzyCSUaFideszem.Niemniej stosunkiBudapeszt–Berlinpozostaływzględniestabilne,takżedziękiznacznymwysiłkomstronywę-gierskiej.

Napięcia w relacjach zagranicznych nie spowodowały spadkupopularności Fideszu w kraju, przeciwnie, przyczyniły się dokonsolidacjielektoratuprawicy.Rządprzedstawiałzastrzeżeniawęgierskichreformjakonieuzasadnionąingerencjęwsuweren-nedecyzjeWęgier.Politycypartiirządzącejsugerowali,żekryty-kazmianustrojowychprzezpaństwazachodniewynikaprzedewszystkimznaruszeniaprzezrządWęgierinteresówfirmzagra-nicznychizmiankonserwatywnych,przyjmowanychniechętniezpozycjiliberalno-lewicowych.PolitycyFideszudziałaniarząduprzedstawialijakokontynuacjęprowadzonejwprzeszłości„wal-kiowolność”,odwołującsięmiędzyinnymidopowstaniaWiosnyLudówz lat 1948–1949.Natomiast premierOrbángłosił nawie-cachprawicy,żeBrukselaniemożedyktowaćWęgrom,comająrobić,takjakdawniejczyniłatosowieckaMoskwaihabsburskiWiedeń19.Deprecjonowaniekrytykizagranicznejułatwiałpolity-komFideszutonatakówniektórychmediówipolitykówzachod-nich, napastliwie atakujących rząd lub opisujących sytuację naWęgrzechwsposóbmałorzetelny.PozwalałotoodwrócićuwagęodkonkretnychzarzutówKomisjiEuropejskiejorazkrytycznychopinii prawnych na temat reform ustrojowych, jakie przedsta-wiałanaprzykładKomisjaWenecka(ciałodoradczeRadyEuropyds.Konstytucyjnych).

19 1848és2010ismegújulásthozott,15.03.2011,http://www.kormany.hu/hu/mi-niszterelnokseg/miniszterelnok/beszedek-publikaciok-interjuk/1848-es-2010-is-megujulast-hozott

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

32

3. Polityka w Europie Środkowej

Wwarunkachostrychsporówzinstytucjamieuropejskimiwła-dzeWęgierprzejawiałyczasemtendencjedotraktowaniawspół-pracywGrupieWyszehradzkiejnietylejakoformatuuzupełnia-jącegoprocesintegracjieuropejskiejibędącegopodstawąkoalicjipolitycznychwUE,ilejakogremium,którebędzieprzeciwwagądla„dyktatu”Brukseliinajwiększychpaństw.ChoćBudapesztniezyskałpolitycznegowsparciadlatakiegopodejściaupartnerów,zaangażował sięwewspółpracęV4,wytykając przy tymzanie-dbania, jakichw tejdziedziniedopuszczali się socjaliści.GrupaWyszehradzkaokazałasiędlaWęgiercennymformatemwspół-pracywobliczupogarszaniasięstosunkówzinnymipaństwamiUEiKomisjąEuropejską.

Współpraca środkowoeuropejska jest tradycyjnym składnikiemmyślenia o polityce zagranicznej części konserwatywnych elitFideszu.PodstawowąplatformąwspółpracyregionalnejdlaWę-gier była GrupaWyszehradzka, choćWęgrzy promowali takżewspółdziałanie w innych formatach, przede wszystkim w ra-machstrategiiUEdlaregionuDunaju.BudapesztprzykładałdużąwagędokwestiirozwojupołączeńinfrastrukturyenergetycznejidrogowejwramachV4.Wistotnymdla„czwórki”obszarzepo-lityki wobec sąsiedztwa UEWęgry promują przede wszystkimzaangażowanie w regionie Bałkanów Zachodnich, choć popie-rają także działania wobec obszaru PartnerstwaWschodniego.Węgry,sprawująceprezydencjęwGrupieWyszehradzkiej(lipiec2013–czerwiec2014),zadeklarowałychęćkontynuacjidziałańza-początkowanychprzezprzewodnictwoPolski,którauważanajestzastrategicznegopartneraWęgierwregionie.

W polityce zagranicznej – w porównaniu z rządami lewicy –znaczniewiększąrolęodgrywakwestia liczącychokoło2,2mlnosóbmniejszościwęgierskichw państwach sąsiednich. Poziomwsparciafinansowegodlamniejszościwzrósłwniewielkimstop-niu,zwiększyłosięnatomiastzaangażowanieBudapesztuwży-

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

33

cie politycznewspólnotwęgierskich. RządOrbána selektywniewspierał partiewęgierskiewpaństwach sąsiednich, popierającte,któremocniejopowiadają sięzauzyskaniemautonomii, sto-jąctwardonagruncieprawkolektywnychmniejszości.Wprowa-dzonoułatwionąścieżkęnadawaniaobywatelstwawęgierskiego,zktórejskorzystałowlatach2011–2013ponadpółmilionaWęgrów.NowaordynacjawyborczaprzyznałaobywatelomWęgiernieza-meldowanymwkrajuczynneprawowyborcze,choćwniepełnymwymiarze20.Wzmocnionoteżprzepisykonstytucyjne,wskazującwprost,żepaństwowęgierskie„ponosiodpowiedzialność”zalosWęgrówżyjącychpozagranicamikraju”21.

Politykawobecmniejszościwęgierskichwywoływałaprzejścio-we napięciaw relacjach z państwami sąsiednimi. Na początkukadencjiparlamentustanowił„DzieńJednościNarodowej”,upa-miętniający rocznicę podpisania traktatuw Trianon 4 czerwca1920roku,któregokonsekwencjąbyłautrataprzezWęgryziemzamieszkanychwówczasprzezponad 3mln rodaków.Choćpa-mięć o Trianon była stałym składnikiem tożsamości prawicywęgierskiej,rządOrbánauczyniłz niegoelementideologiipań-stwowej.SpotkałosiętozeszczególniemocnąkrytykąSłowacji.Kwestialiczącej460tys.(8,5%populacji)mniejszościwęgierskiejstała się w 2010 roku jednym z głównych tematów słowackiejkampaniiwyborczej, a ustępujący rządw odpowiedzi na szyb-ką ścieżkę nadawania obywatelstwa węgierskiego wprowadziłprzepisy umożliwiające pozbawienie obywatelstwa słowackie-gowprzypadkuubiegania sięoobywatelstwo innegopaństwa.W kolejnych latach klimat stosunków węgiersko-słowackich,mimonierozwiązanychkwestiispornych,znaczniesiępoprawił,nacisk położono na współdziałanie w zakresie infrastruktury

20 Wramachproporcjonalno-większościowegosystemuwyborczegoobywatelewęgierscyniezameldowaninaWęgrzechmogągłosowaćjedynienapartyjnelistykrajowe,anienakandydatówwokręgachjednomandatowych.

21 Więcej:M.Gniazdowski,A.Sadecki,KonstytucjanowychWęgier–implikacjekrajoweiregionalne,KomentarzeOSW,nr60,29lipca2011roku,http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_60.pdf

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

34

energetycznej i transportowej, a także rozwój współpracy wy-szehradzkiejiwspólnotęinteresówwUE.

WspółpracawUniiEuropejskiej iGrupieWyszehradzkiej, takżew formacie „V4+”, z udziałem innych sąsiadówWęgier, pozwoli-ła łagodzić kontrowersje związane zewzmocnieniem zaangażo-wania Budapesztu w życie polityczne społeczności węgierskichw państwach ościennych. Niemniej w drugiej połowie kadencjiOrbánadoszłodoochłodzeniarelacjizRumunią,gdziespołecznośćwęgierska jest najliczniejsza (1,23 mln, 6,5% ludności Rumunii).PoprzejęciuwładzyprzezFidesznastąpiło zbliżeniewęgiersko--rumuńskie, cementowaneprzezdobrerelacjepremieraOrbánaiprezydentaTraianaBăsescu.CentroprawicowewładzeRumuniizezrozumieniempodchodziłydowęgierskiejustawyoobywatel-stwie,międzyinnymidlatego,żepaństwotostosujepodobneroz-wiązaniawobec obywateliMołdawii iUkrainy.Opozycjakryty-kowałajednakobózprezydenckizaustępstwawobecWęgrów,cowokresiekryzysupolitycznegowRumuniiz2012rokudoprowa-dziłodonapięćwęgiersko-rumuńskich.CorazwiększyopórwRu-muniizaczęłowywoływaćwsparcieBudapesztudlaaspiracjiau-tonomicznychmniejszościwęgierskiejorazaktywnośćpolitykówzWęgierwrumuńskimSiedmiogrodzie,zabiegającychoelekto-rat,zwłaszczaotwarcierewizjonistycznegoJobbiku.Mimoprzej-ściowychnapięć,związanychzesporemorestytucjęmieniautra-conegopowojnieprzezWęgrówzWojwodiny(ok.250tys.),dobrzeukładałysięstosunkiwęgiersko-serbskie,aWęgrystawiałymo-delochronymniejszościnarodowychwSerbiizawzór.

Kwestia praw mniejszości węgierskiej zdominowała stosunkizUkrainą(ok.150tys.Węgrówzamieszkujeobwódzakarpacki).W okresie protestów na Majdanie, rozpoczętych w listopadzie2013roku,reakcjewęgierskieograniczałysiędooficjalnychko-munikatówpotępiającychprzemoc.WęgrypopierałyeuropejskieaspiracjeKijowa,jednakzainteresowaniepolitykówwęgierskichsytuacjąunajwiększegosąsiadabyłoznikome.WładzewBuda-peszcie doceniały koncesje na rzecz mniejszości dokonywane

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

35

przezWiktoraJanukowycza(m.in.wprowadzenieustawyojęzy-kachregionalnych)orazobawiałysiędojściadowładzyprzedsta-wicieli ruchów nacjonalistycznych.Bardziej zdecydowany tonpojawił się po rosyjskiej interwencji na Krymie, którą potępiłministersprawzagranicznychMartonyi,opowiadającsięzasu-werennościąinienaruszalnościągranicUkrainy.PremierOrbánakcentował jednak bezstronność stanowiska Węgier i podkre-ślał,żenajważniejszejestbezpieczeństwoWęgrówzakarpackich.UzasadnianieneutralnejpostawyWęgiertroskąolosmniejszościpozwalało też osłabiać zarzut uległościwobec Rosji,wysuwanyprzezlewicowąopozycję.

4. Otwarcie na Wschód

RządOrbánanadał duże znaczenie polityczne strategii „otwar-cia naWschód”. W obliczu kryzysu gospodarczego u tradycyj-nychpartnerówWęgiernaZachodzie,zakładałaonazacieśnieniewspółpracy ze wschodzącymi potęgami gospodarczymi, szcze-gólnieztakimipaństwami jakChiny,Azerbejdżan,ArabiaSau-dyjska, a z czasem także Rosja. Opróczwzmocnieniawymianyhandlowej,którajużzarządówsocjalistówsystematycznierosła,„otwarcienaWschód”miałoprzyciągnąć inwestycjeorazpozy-skaćnoweźródłafinansowaniadlawęgierskiegozadłużenia.Bu-dowaniuwięzizpartneraminaWschodzietowarzyszyłyzapew-nienia o nieuchronnym rozkładzie UE i cywilizacji zachodniejorazszansie,jakąWęgromdaje„wiatrwiejącyzeWschodu”.

Zintensyfikowanierelacjidyplomatycznychnieprzyniosłozapo-wiadanychszybkichefektów,choćwdłuższejperspektywiemożemiećpozytywnywpływnadywersyfikacjęwęgierskichstosun-ków gospodarczych. Chiny i państwa arabskie nie były zainte-resowanekupnemobciążonychwysokimryzykiemobligacjiwę-gierskich.Nienastąpiłteżspektakularnywzrostinwestycjizkie-runkuwschodniego.Choćpodpisanoszereglistówintencyjnych,międzyinnymioinwestycjachkolejowychChinnaWęgrzech,ichrealizacjawciąż pozostajew sferze planów. Eksport do państw

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

36

spozaUEstopniowowzrasta,jednakpodstawowymkierunkiempozostająrynkieuropejskie,naktórekierowanejestok.3/4wę-gierskiego eksportu. Polityka „otwarcia naWschód” i zbliżeniezpaństwamirządzonymisilnąrękąpokazała teżpewnezagro-żenia.Węgry,niedługopowizycieOrbánawBakuw2012roku,przekazałydoojczyznyazerskiegoporucznikaRamilaSafarowa,któryodsiadywałnaWęgrzechwyrokzabrutalnezabójstwoar-meńskiegooficerapodczasszkoleniaNATOwBudapeszciew2004roku. W Azerbejdżanie został on natychmiast ułaskawiony, cospowodowało zamrożenie relacji dyplomatycznych z WęgramiprzezArmenię,atakżekrytykęspołecznościmiędzynarodowej.Kontrowersjewywołało takżeposzukiwanieprzez rządOrbánaideologicznejpodbudowypolityki„otwarcianaWschód”poprzezodwoływaniesiędomitycznejwspólnotyWęgrówzHunamiiin-nyminarodami turańskimi– teoriimającejnawęgierskiejpra-wicydługątradycję,aleszczególniepopularnejwśrodowiskachskrajnych.

Najważniejszym państwem w ramach polityki „otwarcia naWschód”stałasięzczasemRosja.ChoćbędącwopozycjiFideszostrokrytykowałrządlewicyzauległośćwobecMoskwy,szcze-gólniezazgodęnaudziałwprojekciegazociąguSouthStream,powyborach kontynuował politykę poprzedników. PodtrzymanozdecydowanepoparciedlabudowySouthStreamu,arządOrbánajako jeden zpierwszychwycofał poparciedlakonkurencyjnegogazociąguNabucco.Rządpostanowił takżepowierzyćbezprze-targurosyjskiej spółcepaństwowejRosatomrealizacjęnajwięk-szejinwestycjinaWęgrzechpo1989roku.Wstyczniu2014rokuzawartowMoskwieumowęobudowienowychreaktorówelek-trowni jądrowejwPaks,akredyturozłożonegona30 latwwy-sokościokoło10mldeuromająudzielićrosyjskiebanki.Współ-pracy energetycznej towarzyszy zbliżenienapłaszczyźniepoli-tycznej,gospodarczejikulturalnej,apremierOrbánopowiadasięzawzmocnieniemwspółpracymiędzyUEiNATOaRosją.Inten-sywnebyłykontaktynaróżnychszczeblachwładzy,sampremier

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

37

Orbán trzykrotnie składał wizyty wMoskwie22. Elektorat pra-wicowyzaufałOrbánowi,żejestwstaniezabezpieczyćinteresyWęgierw stosunkach z Rosją,mimo że przez lata prezentowałsceptycznystosunekdoRosji,aistotnymelementemtożsamościpartiiFideszbyłapamięćostłumionymprzezwojskasowieckiepowstaniuz1956roku.

ZbliżeniepolitycznezRosjąwynikazchęcikompleksowegoroz-wiązaniaproblemówstojącychprzedwęgierskąenergetykąoraztraktowaniaRosjijakogłównegoiwiarygodnegopartnera.Cenyrosyjskiegogazu sądlawładzwBudapeszcie jednymznajważ-niejszych tematów politycznych ze względu na duże znaczenietego surowca dla gospodarkiWęgier23.Węgry stoją także przedwyzwaniem rozbudowy jedynej elektrowni jądrowej, ponieważtermin zakończenia eksploatacji działających obecnie czterechreaktorów upływa w latach 2032–2037. Ponadto zacieśnieniewspółpracyzRosjąkorespondujezprocesembudowykrajowychczempionówwenergetyce.ZakadencjiOrbánaznaczącowzrosłarolapaństwowegokoncernuMVM,comożepozwolićnawzmoc-nieniepozycji przetargowejWęgierw relacji zRosją.W rękachMVM skupione zostały bowiem wszystkie kwestie podlegającenegocjacjom z Moskwą (rozbudowa elektrowni jądrowej, kon-trakt gazowy, budowa South Streamu). Wkrótce rozpoczną sięnegocjacjenadnowymkontraktemnadostawygazu(obecnywy-gasazkońcem2015roku).

22 ZacieśnianiewspółpracyzRosjąobejmuje takżezbliżeniemiędzypartiamiu władzy w obu państwach. Politycy Fideszu uczestniczyli na przykładwzjazdachpartiiJednaRosja.W2013rokuprzewodniczącyRadyDyrektorówGazpromu, b. premier Wiktor Zubkow otrzymał Węgierski Krzyż OrderuZasługi(notabenepodobneodznaczenieotrzymałw2005rokuzrąkpremieraGyurcsányaprezesGazpromuAleksiejMiller).

23 RządOrbánakontynuowałzarazemwysiłkipoprzedniegogabinetunarzeczdywersyfikacji dostaw gazu, któremają zmniejszyć uzależnienie od rosyj-skiegosurowca(np.budowypołączeńmiędzysystemowych).

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

38

PODSUMOWANIE I PERSPEKTYWY

Pomimo lawinowych zmian konstytucyjnych i gospodarczych,ostrejkrytykiwkrajuizagranicąoraztrudnejsytuacjigospodar-czej rządzący Fideszutrzymał znaczną część elektoratu i przezcałąkadencjęprowadziłwewszystkichsondażach.Popularnościpartiinie zaszkodziło instrumentalne traktowanieprawazko-rzyściądlapartiiijejzaplecza,atakżenaprzykładaferaplagia-towa, zakończona rezygnacjąprezydenta,nominowanegoprzezFidesz.NiewielkiwpływnapoparciedlaFideszumiałamiędzy-narodowakrytykaorazsporytoczoneprzezrządzinstytucjamiUE,RadąEuropyczyUSA.

Jedną z przyczynutrzymującego się poparcia dla partiiOrbánajestto,żereformynienaruszyłyinteresówżadnejgrupyspołecz-nej.Nawprowadzeniupodatkuliniowegoskorzystalilepiejzara-biający,stanowiącyistotnączęśćelektoratuFideszu.Równocze-śnierządpodniósłpłacęminimalną,cobyłogestemważnymdlamałozarabiających.Pomimotrudnejsytuacjifinansowejpaństwacorokudokonywanorewaloryzacjiemerytur,copodtrzymywa-łopoparciedlaFideszuwliczącejokoło2mlngrupieemerytów.Wprowadzonewostatnimrokukadencjiobniżkicenenergiidlaklientówindywidualnychpozwoliłyodwrócićuwagęodwzrostuobciążeńpodatkowych i stagnacji gospodarczej. Były oneposu-nięciemodczuwalnymprzezwszystkichkonsumentów.Rządowiudałosiętymsamymuniknąćniepokojówspołecznych.Demon-stracjeograniczałysiędostolicyidotyczyłysprawniemającychbezpośredniegowpływunacodzienneżycieobywateli,takichjakobronawolnościsłowa,rządówprawaitrójpodziałuwładzy.

Dodatkoweobciążeniapodatkowenałożononadużeprzedsiębior-stwazsektorówgospodarkizdominowanychprzezkapitałzagra-niczny.Wywołałotonegatywnereakcjezagraniczneidługofalowomożeodbićsięnaklimacieinwestycyjnymipozycjimiędzynaro-dowejWęgier,jednaknapięciazpartneramizagranicznymiFideszpotrafił wykorzystywać do konsolidacji elektoratu wokół haseł

PU

NK

T W

IDZ

ENIA

04/

2014

39

obrony suwerenności kraju. Utrzymanie poparcia było możliwetakże dzięki stałej mobilizacji elektoratu, poprzez m.in. wielo-tysięcznemarsze poparcia dla rządu (tzw.marsze pokoju), akcjezbieraniapodpisówpodprojektamiFideszu,listywysyłaneprzezpremieradoobywateliikampaniereklamowerządu.WażnabyłatakżeutrzymującasiępopularnośćsamegopremieraOrbána.

SilnapozycjaFideszujesttakżepochodnąsłabościopozycji.Lewicaniebyławstanieskutecznieodciąćsięodnegatywnieocenianychrządóww latach 2002-2010 i zaproponować atrakcyjnej alterna-tywypolitycznejdlarządówOrbána.Nowe inicjatywy, jakchoć-bywejściedopolitykitechnokratyGordonaBajnaia,przyciągnęłyniewielką część centrowego elektoratu rozczarowanego rządamiFideszu. W styczniu 2014 roku główne partie lewicowo-liberal-ne postanowiły wystawić wspólną listę wyborczą i kandydatóww okręgach jednomandatowych, co zwiększa ich szanse wybor-cze.Dużymobciążeniembędziedlanichjednakobecnośćwsoju-szupolitykówskompromitowanych,np.byłegopremieraFerencaGyurcsánya.Trzeciaobecniesiławparlamencie,skrajnieprawico-wyJobbik,utrzymaładotychczasowypoziompopularności.Reali-zacjaprzezFideszczęścipostulatówskrajnejprawicyisilneakcen-towanieprzezniąwątkównarodowychihistorycznych,zmniejszaszansęJobbikunapoprawęwynikusprzedczterechlat.

JeśliFideszzgodniezprognozamiwygrawyboryparlamentarne,to w kolejnych latach najprawdopodobniej skoncentruje się nadalszymwzmacnianiurolipaństwawgospodarce.Budzącenaj-więcejkontrowersjizmianyustrojowezostałyjużwprowadzonew obecnej kadencji, dlatego można się spodziewać złagodzeniasporówzpartneraminaZachodzie, choć incydentalnenapięciamogą się pojawiać. Gdyby jednak doszło do pogorszenia relacjizpartneramiwUEiNATO,niemożnawykluczyćbardziejaktyw-nychpróbposzukiwaniaprzezWęgrysojusznikównaWschodzie.

ANDRZEJ SADECKIPrace nad tekstem zakończono w marcu 2014 roku