Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i ... · Ćwiczenia poranne Zabawy i gry...

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015

DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO

ROZDZIAŁ XX

1Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Faculty of Health Science, Jan Kochanowski University in Kielce

2Wydział Pedagogiczny i Artystyczny,

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Faculty of Pedagogy and Art., Jan Kochanowski University in Kielce

MAŁGORZATA MARKOWSKA1, AGNIESZKA PRZYCHODNI2,

GRAŻYNA NOWAK-STARZ1

Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych

i szkolnych w środowisku miejskim i wiejskim

Organization of physical activities in pre-school and school in urban

and rural environments

Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, zajęcia ruchowe, 6-latki, miasto, wieś.

Key words: physical activity, physical activities, 6-year-olds, town, village.

Zwiększona aktywność fizyczna dziecka wpływa korzystnie na proces jego wzra-

stania, przyspieszając i zwiększając tempo biologicznych przemian. Konsekwencją są

większe ostateczne wymiary ciała, lepsza wydolność i sprawność funkcjonalna. Brak

aktywności fizycznej u dzieci zaburza w mniejszym lub większym stopniu ich rozwój.

Aktywność 6-latka charakteryzuje ciągła gotowość do ruchu i systematyczne dosko-

nalenie naturalnej motoryczności. Jej ograniczenie skutkuje utratą szansy zrealizowa-

nia potencjału rozwojowego zarówno w sferze motorycznej jak i psychospołecznej.

Problem niskiej aktywności fizycznej dotyka każdej grupy wiekowej i zawodo-

wej, w tym również dzieci i młodzież. Konkurencją dla aktywnych form spędzania

czasu wolnego stały się bardziej atrakcyjne, niż gry i zabawy ruchowe z rówieśni-

kami: komputer, telewizja, elektroniczne urządzenia. Skutkuje to wielogodzinnym

unieruchomieniem i przebywaniem w pomieszczeniu zamiast aktywnym spędzaniem

czasu wolnego na świeżym powietrzu. Konsekwencją tego w wielu krajach, także w

Polsce, jest dramatyczny wzrost frakcji dzieci i młodzieży z problemem nadwagi i

otyłości [3, 4, 5, 6, 7, 8, 9].


Dobrostan i społeczeństwo

284

Ruch wzmacnia również układ nerwowy zwiększając zdolność do pracy umysło-

wej. Uczestnictwo w ćwiczeniach dostarcza zadowolenia i satysfakcji z osiągniętych

efektów, co podnosi poczucie pewności siebie i rozbudza potrzeby ruchowe u dzieci.

Kształtowanie ich w młodszym wieku zaowocuje trwałymi nawykami w kolejnych

etapach ontogenezy [2].

To zajęcia edukacji motorycznej powinny wyposażać w niezbędną wiedzę, jak się

usprawniać i żyć zdrowo a przede wszystkim mają zapewnić dzieciom odpowiednią

ilość ruchu, wyrównującą jego niedobory wynikające ze współczesnego stylu życia.

Powinny wpływać na motywowanie ich do ćwiczeń i rozbudzanie potrzeby stałej ak-

tywności fizycznej ukierunkowując ich na samodzielną aktywność ruchową [1].

Walkę o większą aktywność fizyczną należy rozpocząć na podłożu powszechno-

ści a nie specjalizacji, uznania wyższości lekcji nad innymi formami zajęć kultury

fizycznej, ponieważ aktywność sportowa, mimo różnorodnych form, nie obejmuje

swym zasięgiem wszystkich uczniów, a jedynie pewną wyselekcjonowaną część [1].

Podstawą skuteczności oddziaływań mających na celu zainteresowanie kulturą fi-

zyczną i aktywnego uczestnictwa w niej, jest pełna integracja procesów nauczania i

wychowania, wpływu rodziny, szkoły i środowiska pozaszkolnego.

Celem pracy była analiza organizacji zajęć ruchowych 6-latków w placówkach

przedszkolnych i szkolnych w środowisku miejskim i wiejskim na terenie kraju oraz

charakterystyka poziomu ich aktywności fizycznej w czasie wolnym.

MATERIAŁ I METODY

Materiał opracowania stanowiły wyniki badań przeprowadzonych w ramach ogól-

nopolskiego projektu „Sześciolatek w Polsce. Diagnoza badanych sfer rozwoju”. Ba-

dania zostały przeprowadzone w 2006 roku w dwóch turach, kwiecień – maj oraz

wrzesień – październik. Objęto nimi 65 088 dzieci, w tym 31 731dziewcząt i 33 357

chłopców. Ten cykl badań obejmował około 10% populacji dzieci urodzonych w 1999

i około 10% populacji dzieci urodzonych w 2000 roku w całej Polsce, uczęszczają-

cych do 1 364 placówek przedszkolnych lub szkolnych. Wśród wybranej do analizy

grupy, do przedszkoli uczęszczało 33 838 badanych, natomiast do szkoły 26 394

dzieci. W pracy uwzględniono również miejsce zamieszkania badanych sześciolat-

ków. Zastosowano dychotomiczny podział na – miasto i wieś. W mieście mieszkało

34 476 badanych a na wsi 25 756 chłopców i dziewcząt.

W celu zbadania poziomu aktywności fizycznej dzieci w ciągu dnia poproszono

rodziców, by określili, czy ich dziecko wykonuje wysiłek taki, że jest spocone, szybko

oddycha, jest zmęczone. Zaproponowano trzy możliwe odpowiedzi tj. prawie nigdy;

kilka razy w ciągu dnia; „cały czas”. Pytania dotyczyły także uczestnictwa w zorga-

nizowanej aktywności fizycznej w czasie wolnym w ciągu tygodnia. Opracowaniu

poddano 54 233 prawidłowo wypełnione ankiety. Nauczyciele w liczbie 5 820, odpo-

wiadali na pytania dotyczące organizacji zajęć ruchowych w placówkach przedszkol-

nych i szkolnych.

Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz

Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych

w środowisku miejskim i wiejskim

285

WYNIKI BADAŃ

Charakteryzując czas trwania wymienionych form zajęć ruchowych w zależności

od środowiska, nie stwierdzono zasadniczych różnic w ich długości w placówkach

miejskich i wiejskich. Zaobserwowano natomiast tendencję do wydłużania zajęć z

zabaw i gier ruchowych w środowisku wiejskim i do dłużej trwających zajęć z domi-

nacją ćwiczeń gimnastycznych w placówkach miejskich, czyli planowanych zajęć ru-

chowych realizujących zadania edukacji motorycznej (wychowania fizycznego)

(wyk. 2,3,4). Niepokoi fakt, że tylko niespełna 20 % nauczycieli realizowało je w

czasie dłuższym niż 30 min.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ćwiczenia poranne Zabawy i gry

ruchowe

Ćwiczenia

gimnastyczneWyk. 1. Czas trwania zajęć ruchowychh w ciągu dnia w

badanych placówkach

10

20

30

pow. 30

0%

20%

40%

60%

80%

100%

10 min. 20 min. 30 min. pow. 30 min.

Wyk. 2. Czas trwania ćwiczeń porannych w ciągu dnia w

podziale na środowisko (miasto, wieś)

m

w



286

Podobny fakt zanotowano na korzyść placówek przedszkolnych, w których czę-

ściej niż w szkole zajęcia ruchowe oparte na ćwiczeniach gimnastycznych trwały 30

i ponad 30 min. (wyk. 5,6,7). Nasuwa się uwaga, że zbyt często, zarówno w szkołach

jak i w przedszkolach, czas trwania tych zajęć nie przekraczał 20 min., a nawet 10

min.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

do 10 min. do 20 min. do 30 min. pow. 30 min.Wyk. 3. Czas trwania zabaw i gier ruchowych w podziale na

środowisko (miasto, wieś)

m

w

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

do 10 min. do 20 min. do 30 min. pow. 30 min.

Wyk. 4. Czas trwania ćwiczeń gimnastycznych w podziale na

środowisko (miasto, wieś)

m

w




287

0%

20%

40%

60%

80%

100%

do 10 min. do 20 min. do 30 min. pow. 30 min.Wyk. 5. Czas trwania ćwiczeń porannych w ciągu dnia w

podziale na placówkę (przedszkole, szkoła)

P

Sz

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


Wyk. 6. Czas trwania zabaw i gier ruchowych w ciągu dnia w


P

Sz



288

Po zebraniu od nauczycieli informacji o częstotliwości organizowania zajęć ru-

chowych w palcówkach w ciągu tygodnia okazało się, że 85% nauczycieli codziennie

organizowało zajęcia poranne, często odbywały się zajęcia z przewagą zabaw i gier

ruchowych (kategorie codziennie wybrało ponad 70% nauczycieli). Najczęściej, od 1

do 2 razy w tygodniu organizowano zajęcia z przewaga ćwiczeń gimnastycznych (ok.

60%). Zaledwie ok. 35% nauczycieli wprowadzało tę formę zajęć 3 i więcej razy w

tygodniu, w tym ok. 6% codziennie (wyk. 8).

Około 40% wychowawców organizowało ćwiczenia muzyczno-ruchowe 1-2 razy

w tygodniu i podobny procent 3-4 razy w tygodniu (dane nie przedstawione graficz-

nie).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


Wyk. 7. Czas trwania ćwiczeń gimnastycznych w ciągu dnia w


P

Sz




289

Analizując częstotliwość prowadzenia ćwiczeń porannych stwierdzono, że za-

równo w środowisku miejskim jak i wiejskim istnieją placówki, w których te zajęcia

prowadzone były bardzo rzadko, 1 do 2 razy w tygodniu a nawet rzadziej (wyk. 9).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Ćwiczenia poranne Zabawy i gry ruchowe Ćwiczenia

gimnastyczne

Wyk. 8. Częstotliwość organizowania zajęć ruchowych w

ciągu tygodnia w badanych placówkach

codziennie

3 - 4 razy

1 - 2 razy

rzadziej

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

codziennie 3-4 razy 1-2 razy rzadziej

Wyk. 9. Częstotliwość organizowania ćwiczeń porannych w

ciągu tygodnia w podziale na środowisko (miasto, wieś)

m

w



290

Około 73 % nauczycieli ze środowiska miejskiego i niespełna 70% w środowisku

wiejskim codziennie realizowało zabawy i gry ruchowe. W obu środowiskach zda-

rzały się placówki, gdzie ta forma zajęć wprowadzana była rzadziej niż 1 raz w tygo-

dniu (wyk. 10).

Na korzyść środowiska wiejskiego rozkładają się wyniki częstotliwości organizo-

wania ćwiczeń gimnastycznych w ciągu tygodnia (codziennie i 3-4 razy). Najczęściej

jednak, w obu środowiskach, odbywały się one 1-2 razy w tygodniu. I w tym przy-

padku były placówki, w których rzadziej niż raz na tydzień dzieci uczestniczyły w

tego typu zajęciach (wyk. 11).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


Wyk. 10. Częstotliwość organizowania zabaw i gier

ruchowych w ciągu tygodnia w podziale na środowisko

(miasto, wieś)

m

w




291

Zarówno w placówkach przedszkolnych jak i szkolnych ponad 80% nauczycieli

codziennie prowadziło ćwiczenia poranne, w niewielkim procencie na korzyść

przedszkoli. W porównaniu z nimi, w szkołach częściej zanotowano czętotliwość: 3-

4 razy oraz 1-2 razy w tygodniu i rzadziej (wyk.12).

Podobnie wyglądała realizacja zabaw i gier ruchowych. W placówkach

przedszkolnych częściej niż w szkole, były wprowadzane codziennie, w tych drugich

częściej odbywały się z mniejszą częstotliwością (wyk. 13).

W tygodniowym rozkładzie zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i

szkolnych, ćwiczenia gimnastyczne odbywały się najczęściej 1-2 razy (odpowiednio

0%

20%

40%

60%

80%

100%


Wyk. 11. Częstotliwość organizowania ćwiczeń

gimnastycznych w ciągu tygodnia w podziale na środowisko

(miasto, wieś)

m

w

0%

20%

40%

60%

80%

100%

codziennie 3-4 razy 1-2 razy rzadziejWyk. 12. Częstotliwość organizowania ćwiczeń porannych w

ciągu tygodnia w podziale na placówkę (przedszkole, szkoła)

P

Sz



292

ok. 65% i 51%). W szkołach częściej niż w przedszkolach realizowane były 3-4 razy

w tygodniu i codziennie (wyk. 14).

Opinie rodziców o częstotliwości intensywnej aktywności fizycznej – przyspie-

szającej oddech powodującej zmęczenie, pocenie - w ciągu dnia wyrażonej sponta-

niczną zabawą, grą, ćwiczeniami gimnastycznymi, jazdą na rowerze, biegiem itd.,

0%

20%

40%

60%

80%

100%

codzinnie 3-4 razy 1-2 razy rzadziejWyk. 13. Częstotliwość organizowania zabaw i gier

ruchowych w ciągu tygodnia w podziale na placówkę

(przedszkole, szkoła)

P

Sz

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%


Wyk. 14. Częstotliwość organizowania ćwiczeń

gimnastycznych w ciągu tygodnia w podziale na placówkę

(przedszkole, szkoła)

P

Sz




293

przedstawia wykres 15. Stwierdzono różnice w częstości podejmowania przez chłop-

ców i dziewczęta intensywnych ćwiczeń fizycznych, zwłaszcza w kategorii ćwiczą-

cych przez „cały czas” na niekorzyść dziewcząt. Również w kategorii nie ćwiczących

„w ogóle” dominowały dziewczęta. Około 60% dziewcząt jak i chłopców było ak-

tywnych fizycznie kilka razy dziennie, 20-25% dzieci było aktywnych przez cały

czas.

Wykres 16 przedstawia wyniki procentowe uczestnictwa w zorganizowanej, sys-

tematycznej aktywności fizycznej (tenis, zajęcia na pływalni, taniec, sporty walki,

gimnastyka). Zdecydowana większość sześciolatków (ok.80%), w tym nieco większy

odsetek chłopców, nie brało udziału w zorganizowanych zajęciach ruchowych poza

placówką przedszkolna i szkolną. Do 20% dzieci (w tym około 3% więcej dziewcząt)

było aktywnych od 1 do 4 razy w tygodniu. Niespełna 1% dzieci miał kontakt z sys-

tematyczną aktywnością ruchową 5 i więcej razy w tygodniu.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

cały czas kilka razy w ogóle

Wyk. 15. Częśtotliwość intensywnej aktywności fizycznej

6-latków w ciągu dnia

ch

dz

ogółem



294

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Idealny rozkład zajęć ruchowych dla 6-latków to codziennie realizowane ćwicze-

nia poranne, trwające przynajmniej 10 min; kilka razy dziennie, w tak zwanym ,,toku

dnia”, prowadzona zabawa lub gra ruchowa i przynajmniej 3 razy w tygodniu reali-

zowany zestaw ćwiczeń gimnastycznych, trwający minimum 30 min.

Przedstawiony powyżej obraz czasu trwania, częstotliwości i różnorodności zajęć

ruchowych w badanych placówkach w ciągu dnia i w tygodniu okazał się typowy we

wszystkich wydzielonych grupach, miasto – wieś, przedszkole – szkoła. Duża część

nauczycieli organizowała wszystkie rodzaje obowiązujących zajęć zgodnie z założe-

niami programowymi tego etapu edukacji. Niepokoi fakt, że zdarzały się przedszkola

i szkoły, w których nie zawsze odbywały się ćwiczenia poranne, zbyt mało wprowa-

dzano zabaw i gier w toku dnia a ćwiczenia gimnastyczne, realizujące w największym

stopniu cele wychowania fizycznego, odbywały się rzadziej niż 3 razy w tygodniu.

Zdecydowana większość 6-latków nie uczestniczyła w zorganizowanych, syste-

matycznych zajęciach sportowych poza placówką. Około 20% dzieci było aktywnych

od 1 do 4 razy w tygodniu. Niespełna 1% dzieci miał częstszy kontakt z systematyczną

aktywnością ruchową .

Analizując intensywną spontaniczną aktywność dzieci okazało się, że około 13%

badanych w ogóle nie wykazywało tego rodzaju aktywności, a jedynie 22%, w opinii

rodziców, przejawiało taki poziom ruchu przez cały czas.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

5 i więcej razy 1-4 razy w ogóle

Wyk. 16. Częstotliwość zorganizowanej aktywności fizycznej

6-latków w ciągu tygodnia

ch

dz

ogółem




295

WNIOSKI

Aktywność fizyczna jest pozytywnym miernikiem zdrowia, stąd zmiana stylu ży-

cia z nieaktywnego na aktywny, to jeden z głównych priorytetów rekomendowanych

przez WHO. Szczególną rolę odgrywa na tym etapie rozwoju, gdyż powinna zabez-

pieczać potrzeby ruchowe dzieci i stymulować rozwój ich organizmu.

PIŚMIENNICTWO

1. Bielski J.: Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego. Oficyna Wyd. „Im-

puls”, Kraków 2005.

2. Drozdowski Z.: Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego. AWF w

Poznaniu, Poznań 2002.

3. de Jond, E. i wsp.: Association between TV viewing, computer use and over-

weight, determinants and competing activities of screen time in 4-13-years-old

children. Int J Obes, 2011 Dec, 37: 47-53.

4. Kalies H. i wsp.: Prevalence of overweight and obesity and trends in body mass

index in German pre-school children, 1982-1997. Int J Obes, 2002 Jan, 26: 1211-

1217.

5. Kozieł S. i wsp.: Changes in the BMI of Polish conscripts between 1965 and 2001;

secular and socio-occupational variation. Int J Obes, 2005 Dec, 39: 1382-1388.

6. Król, H.: Uwarunkowania środowiskowe kształtowania się wybranych cech so-

matycznych dzieci sześcioletnich w regionie świętokrzyskim. Problemy Pielę-

gniarstwa, 2004; 1-2: 71-75.

7. Lioret, S. i wsp.: Child overweight in France and its relationship with physical

activity, sedentary behavior and socioeconomic status. Eur J Clin Nutr, 2006 Sep,

61: 509-516.

8. O’Neill, J.L. i wsp.: Prevalence of overweight and obesity in Irish school children,

using four different definitions. Eur J Clin Nutr, 2006 Dec, 61: 743-751.

9. Oblacińska, A., Jodkowska, M. (red.): Otyłość u polskich nastolatków. Epidemio-

logia, styl życia, samopoczucie. IMiD , Warszawa 2007.

STRESZCZENIE

Celem pracy była analiza poziomu aktywności fizycznej spontanicznej i zorgani-

zowanej dzieci 6-letnich zamieszkałych w Polsce. Materiał opracowania stanowiły

wyniki badań przeprowadzonych w ramach ogólnopolskiego projektu „Sześciolatek

w Polsce. Diagnoza badanych sfer rozwoju”. Badania zostały przeprowadzone w

2006 roku w dwóch turach, kwiecień – maj oraz wrzesień – październik. Objęto nimi

65088dzieci, w tym 31731dziewcząt i 33357 chłopców. Ten cykl badań obejmował

około 10% populacji dzieci urodzonych w 1999 i 2000 roku w całej Polsce, uczęsz-

czających do 1364 placówek przedszkolnych lub szkolnych. Rodzice i nauczyciele



296

wszystkich badanych dzieci byli poproszeni o wypełnienie szczegółowej ankiety za-

wierającej szereg pytań dotyczących badanych sfer. W celu zbadania poziomu aktyw-

ności fizycznej dzieci w ciągu dnia poproszono rodziców, by określili, czy ich dziecko

wykonuje wysiłek taki, że jest spocone, szybko oddycha, jest zmęczone. Zapropono-

wano trzy możliwe odpowiedzi tj. prawie nigdy; kilka razy w ciągu dnia; „cały czas”.

Opracowaniu poddano 54233 prawidłowo wypełnione ankiety. Nauczyciele w liczbie

5820, odpowiadali na pytania dotyczące organizacji zajęć ruchowych w placówkach

przedszkolnych i szkolnych.

ABSTRACT

The aim of this study was to analyze the level of spontaneous and organized phys-

ical activity of 6-year-old children living in Poland. The study material were the re-

sults of the studies conducted in the framework of the national project "A six-year-old

in Poland. Diagnosis of the tested spheres of development". The studies of the six-

year-olds were done in 2006 in months April – May and September – October an hey

comprised xxx children, in this xx girls and xxx boys.This series of tests covered about

10% of the population of children born in 1999 end 2000 in Poland, attending 1364

kindergartens or schools. Parents end teachers of all the children were asked to fill out

a detailed questionnaire containing a series of questions concerning the tested spheres.

In order to examine the physical activity level of children during the day parents were

asked to determine whether their child takes such effort that he/she is sweating, fast

breathing, tired. There were three possible answers suggested, ie almost never, several

times a day, "all the time".

Artykuł zawiera znaków ze spacjami 14604 znaków ze spacjami + grafika

Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i ... · Ćwiczenia poranne Zabawy i gry...

Documents

Transcript of Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i ... · Ćwiczenia poranne Zabawy i gry...