OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1: 50...

P AŃ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y P AŃ S T W O W Y I N S T Y T U T B A D A W C Z Y

O P R A C O W A N I E Z A M Ó W I O N E P R Z E Z M I N I S T R A Ś R O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA

DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI

1: 50 000

Arkusz BEŁśYCE (748)

Warszawa, 2011

Autorzy: Aleksandra Dusza-Dobek*, Paweł Kwecko*,

Jerzy Miecznik*, Joanna Szyborska-Kaszycka*,

Krystyna Wojciechowska**

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*

Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska*

Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka*

Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* – Państwowy Instytut Geologiczny, ul Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

** – Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN…

Copyright by PIG-PIB and MŚ, Warszawa, 2011

Spis treści

I. Wstęp – J. Szyborska-Kaszycka ............................................................................... 3

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Dusza-Dobek............................. 4

III. Budowa geologiczna – A. Dusza-Dobek .................................................................. 7

IV. ZłoŜa kopalin – A. Dusza-Dobek............................................................................ 10

1. Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego ................................................. 12

2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej................................................................... 12

3. Kruszywo naturalne............................................................................................. 13

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Szyborska-Kaszycka ................................ 14

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – A. Dusza-Dobek ...................... 15

VII. Warunki wodne ...................................................................................................... 17

1. Wody powierzchniowe – J. Szyborska-Kaszycka ............................................... 17

2. Wody podziemne – A. Dusza-Dobek .................................................................. 18

VIII. Geochemia środowiska .......................................................................................... 21

1. Gleby – P. Kwecko .............................................................................................. 21

2. Pierwiastki promieniotwórcze – J. Miecznik....................................................... 24

IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska .......................................................... 26

X. Warunki podłoŜa budowlanego – A. Dusza-Dobek ............................................... 30

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Dusza-Dobek ................................................ 31

XII. Zabytki kultury – J. Szyborska-Kaszycka .............................................................. 35

XIII. Podsumowanie – A. Dusza-Dobek, J. Szyborska-Kaszycka, K. Wojciechowska ... 37

XIV. Literatura ................................................................................................................ 38

3

I. Wstęp

Arkusz BełŜyce Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 wraz z tekstem obja-

śniającym wykonany został w Zakładzie Geologii Środowiskowej Państwowego Instytutu Geo-

logicznego-Państwowego Instytutu Badawczego oraz w Przedsiębiorstwie Geologicznym

POLGEOL SA w roku 2011. Przy opracowaniu autorzy wykorzystali Mapę geologiczno-

gospodarczą Polski w skali 1:50 000, arkusz BełŜyce (Kochanowska, Chwieduk-Niźnik, 2005).

Mapa została sporządzona na podkładzie topograficznym w układzie „1942” zgodnie

z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” wydaną przez

Państwowy Instytut Geologiczny (Instrukcja..., 2005).

Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch plansz. Plansza A zawiera zaktualizowaną

treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, plansza B zawiera warstwę informacyjną „Za-

groŜenia powierzchni ziemi” opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składo-

wania odpadów.

Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko-

paliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki pod-

łoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury.

Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie-

dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów

w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane

na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego

składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych

obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi,

lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osa-

dów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne przy wskazywaniu optymalnych kierun-

ków zagospodarowania terenów zdegradowanych.

Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych

i jednostek administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami

środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw

o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma-

pie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju

regionów, projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, wojewódzkich, powiato-

wych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami, a takŜe

w opracowaniach ekofizjograficznych.

4

Do opracowania niniejszej mapy wykorzystano materiały znajdujące się w Centralnym

Archiwum Geologicznym PIG-PIB, Banku HYDRO, Krajowym Ośrodku Badań i Dokumen-

tacji Zabytków, Urzędzie Marszałkowskim w Lublinie, urzędach gmin: Konopnica, Jastków,

Garbów, Wojciechów, Niedrzwica DuŜa i Nałęczów oraz urzędzie miasta i gminy BełŜyce.

Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym jesienią

2010 roku.

Mapa przygotowana jest w wersji cyfrowej, jako baza danych Mapy geośrodowiskowej

Polski (MGśP).

Dane dotyczące złóŜ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych

dla komputerowej bazy danych o złoŜach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza BełŜyce połoŜony jest między 22°15’ a 22°30’ długości geograficznej

wschodniej i między 51°10’ a 51°20’ szerokości geograficznej północnej. Według podziału

administracyjnego omawiany teren leŜy w obrębie województwa lubelskiego i obejmuje

fragmenty powiatu lubelskiego (z miastem i gminą BełŜyce oraz gminami Garbów, Jastków,

Konopnica, Wojciechów i Niedrzwica DuŜa) i puławskiego (z gminą Nałęczów) oraz frag-

ment miasta Lublin na prawach powiatu.

Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Polski (Kondracki, 2000) północna i cen-

tralna część arkusza naleŜy do PłaskowyŜu Nałęczowskiego (fig. 1), a południowo-zachodnia

do Równiny BełŜyckiej. Oba regiony stanowią północno-zachodnią część WyŜyny Lubel-

skiej.

PłaskowyŜ Nałęczowski, wznoszący się między 200 a 250 m n.p.m. (z kulminacją

253,9 m n.p.m. w okolicy Motycza), zbudowany jest ze skał kredowych przykrytych utwora-

mi trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi (z miąŜszą pokrywą utworów lessowych). Rozcię-

ty jest dolinami trzech rzek – Bystrej, Ciemięgi i Czechówki tworzącymi głębokie wąwozy.

Równina BełŜycka charakteryzuje się łagodniejszymi formami rzeźby pochodzenia denuda-

cyjnego, o niewielkich wysokościach względnych. NajniŜej połoŜone tereny na arkuszu znaj-

dują się w dolinie Ciemięgi (ok. 190 m n.p.m.), która jest największą formą pochodzenia

rzecznego na omawianym terenie.

Obszar arkusza naleŜy do terenów słabo zalesionych. Lasy zajmują około 10% po-

wierzchni i najczęściej tworzą kompleksy nieprzekraczające 100 ha. Lasy znajdują się pod

nadzorem nadleśnictw Puławy, Kraśnik i Świdnik.

5

Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują rozległe tereny w dolinie Ciemięgi

oraz w niewielkiej dolinie w rejonie Kolonii Sadurki, przy zachodniej granicy arkusza.

Urodzajne gleby wykształcone na lessach i skałach węglanowych tworzą ciągłą pokry-

wę na znacznej powierzchni arkusza. Są to gleby brunatne i płowe naleŜące do klas bonita-

cyjnych I–IVa. W dolinach rzecznych dominują gleby torfowe (Program…, 2004).

Arkusz BełŜyce leŜy w regionie klimatycznym wschodniomałopolskim (Woś, 1999).

Charakteryzuje się występowaniem stosunkowo małej liczby dni z pogodą umiarkowanie

ciepłą – średnio 122 w roku. Spośród nich 64 dni cechuje brak opadu, a około 58 jest desz-

czowych. Dni z duŜym zachmurzeniem jest mniej niŜ 40, natomiast z pogodą przymrozkową,

umiarkowanie zimną z opadem jest w roku około 14. Okres wegetacyjny z temperaturą po-

wyŜej 5°C trwa 210–220 dni. PrzewaŜają tu wiatry z kierunków zachodnich.

Na terenie arkusza BełŜyce występują dogodne warunki do produkcji rolnej z uwagi na

korzystne warunki klimatyczne oraz duŜą powierzchnię gleb dobrej jakości. PrzewaŜają tu

kilkuhektarowe indywidualne gospodarstwa rolne o profilu ogólnorolniczym. W strukturze

upraw dominują: jęczmień, rzepak, pszenica, buraki cukrowe i chmiel. DuŜa część uŜytków

rolnych przeznaczona jest pod uprawę warzyw, drzew i krzewów owocowych (jabłoni, malin,

czarnej porzeczki) oraz truskawek. Sady i szkółki roślin znajdują się głównie w rejonie Babi-

na. Omawiane tereny stwarzają bardzo dobre warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego

oraz agroturystyki.

Na terenie gminy Jastków i BełŜyce zlokalizowane są fermy drobiu, a w gminie Konop-

nica fermy drobiu i trzody.

Z uwagi na rolniczy charakter regionu, jedną z podstawowych gałęzi przemysłu stanowi

przetwórstwo rolno-spoŜywcze. WaŜniejszymi zakładami przemysłowymi są: ZOMAR

Chłodnia SA – Oddział w Motyczu, wytwórnia koncentratów i mieszanek paszowych Akro-

pol w Motyczu, producent maszyn i urządzeń przemysłu spoŜywczego Spomasz BełŜyce SA

oraz zakład przetwórstwa spoŜywczego LTS Polska Sp. z o.o. w BełŜycach. Na terenie arku-

sza działa Grupa Producencka Owoców i Warzyw Lub-Sad Sp. z o.o. (zrzeszająca ponad 100

producentów z województwa lubelskiego), Grupa Producencka Trzody Chlewnej w Babinie

(gm. BełŜyce) oraz Zrzeszenie Producentów Warzyw Kal-Brok w KręŜnicy Jarej (gm. Nie-

drzwica DuŜa).

W Lublinie funkcjonuje Wytwórnia Surowic i Szczepionek BIOMED – Wydział Orga-

nopreparatów. Ponadto istnieją tu małe firmy usługowe, handlowe i produkcyjne działające

na potrzeby lokalne.

6

W Rudawcu DuŜym zlokalizowane jest lotnisko uŜytkowane przez Aeroklub Lubelski

i lotnictwo sanitarne. Zajmuje 116 ha powierzchni trawiastej.

WieprzMinina

Bystra

Czerka

Chodelka

Bys

trzyc

a

Ciemięga

343.14

318.98

343.12

343.16

343.13

343.17

343.15

Lubartów

Kurów

Markuszów

Nałęczów

BełŜyce

Niedrzwica

Bychawa

Lublin

Chodel

0 5 10 15 20 25 km

1 2 3 Fig. 1. PołoŜenie arkusza BełŜyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000)

1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – zbiornik wód powierzchniowych

Prowincja: NiŜ Środkowoeuropejski podprowincja Niziny Środkowopolskie podprowincja WyŜyna Lubelsko-Lwowska makroregion Niziny Południowopolskie makroregion WyŜyny Lubelskie mezoregion Wysoczyzna Lubartowska (318.98) mezoregiony PłaskowyŜ Nałęczowski (343.12) Równina BełŜycka (343.13) Kotlina Chodelska (343.14) Wzniesienia Urzędowskie (343.15) PłaskowyŜ Świdnicki (343.16) Wyniosłość Giełczewska (343.17)

We wschodniej części arkusza znajduje się niewielki fragment Lublina, miasta woje-

wódzkiego, duŜego ośrodka administracyjnego, gospodarczego, kulturalnego i akademickie-

go. Drugim pod względem wielkości miastem na omawianym arkuszu są BełŜyce liczące ok.

14 tys. mieszkańców. Jest to lokalny ośrodek administracyjny, kulturalny i gospodarczy.

Na arkuszu BełŜyce funkcjonuje komunikacja kolejowa i drogowa. Do najwaŜniejszych

naleŜą droga krajowa Warszawa–Lublin–Hrebenne przebiegająca przez północno-wschodnią

część omawianego terenu oraz linia kolejowa Warszawa–Lublin przechodząca przez środek

7

arkusza. We wschodniej części arkusza przebiega planowana trasa ekspresowa, mająca pełnić

funkcję obwodnicy Lublina.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru objętego arkuszem BełŜyce przedstawiono na podstawie

Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz BełŜyce wraz z objaśnie-

niami (Henkiel, Danel, 2008).

Teren arkusza połoŜony jest w obrębie rowu mazowiecko-lubelskiego, jednostki struk-

turalnej naleŜącej do niecki nadbuŜańskiej (Stupnicka, 2007). Na powierzchni odsłaniają się

utwory naleŜące do mezozoicznego piętra kredowego i kenozoicznego (paleogen, neogen,

czwartorzęd).

Najstarszymi utworami, których obecność na obszarze arkusza BełŜyce została stwier-

dzona wierceniami, są osady dewonu górnego (famenu). Dolomity, wapienie i margle dolomi-

tyczne oraz wapienie gruzłowe nawiercono na głębokości około 2700 m w otworach wiertni-

czych w okolicach BełŜyc, Radawca DuŜego oraz Kolonii Palikije.

W osadach karbonu dolnego (wizen) dominują mułowce z wkładkami wapieni i pia-

skowców o miąŜszości od 314 do 425 m. Do karbonu górnego naleŜą osady namuru, wystę-

pujące we wszystkich głębokich wierceniach na terenie arkusza, o łącznej miąŜszości 610 m.

Namur A (warstwy komarowskie) reprezentowany jest przez iłowce i mułowce z wkładkami

wapieni. Namur B (warstwy buŜańskie) to mułowce i piaskowce z nielicznymi wkładkami

węgla kamiennego. Namur C (warstwy kumowskie) wykształcony jest jako mułowce, iłowce

i piaskowce z wkładkami węgla kamiennego. Najmłodszą serię osadów górnokarbońskich

(westfal A i B) stanowią mułowce i iłowce z wkładkami piaskowców zawierające 36 wkładek

węgla kamiennego.

Osady jurajskie zostały stwierdzone w rdzeniach wiertniczych w rejonie Kolonii Paliki-

je, Radawca DuŜego, Panieńszczyzny i BełŜyc. Do jury środkowej (dogger) zaliczono szare

piaskowce o niewielkiej miąŜszości. Utwory jury górnej (oksford) reprezentują wapienie peli-

towe, organodetrytyczne i oolitowe oraz dolomity, margle dolomityczne, wapienie pelitowe

i margliste naleŜące do kimerydu.

Osady kredy górnej są reprezentowane przez wapienie piaszczyste, wapienie i margle

z glaukonitem i fosforytami (cenoman), wapienie, wapienie margliste, opoki z czertami (tu-

ron), wapienie margliste (santon, koniak, kampan), wapienie margliste, margle i kreda pisząca

(mastrycht dolny), margle, opoki, wapienie i gezy z glaukonitem (mastrycht górny). Osady

mastrychtu górnego są najstarszymi spośród odsłaniających się na powierzchni terenu (fig. 2)

8

(w okolicy BełŜyc, Babina, Wojciechowa i Zemborzyc Wojciechowskich). MiąŜszość utwo-

rów kredowych na arkuszu waha się od 644 do 760 m.

0 5 10 15 20 25 km

O

3 5 8 9 10

11 22 24 25 28 29

32 34 38 42 43 44

6

kemy ozy

moreny czołowe

zasięg lądolodu zlodowacenia odryO

6

0 5 10 15 20 25 km

Ciągi drobnych form:

29

Fig. 2. PołoŜenie arkusza BełŜyce na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa,

A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

Czwartorzęd; Holocen: 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 6 – piaski i Ŝwiry stoŜków napływowych, 8 – lessy, 9 – lessy piaszczyste i pyły lessopodobne; Plejstocen: zlodowacenia północnopolskie: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne, 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, zlodowacenia środkowopolskie: 22 – piaski i mułki jeziorne, 24 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 25 – piaski i mułki kemów, 28 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe, interglacjał mazowiecki: 29 – piaski i mułki rzeczno-jeziorne, zlodowacenie południowopolskie: 32 piaski i Ŝwiry sandrowe, 34 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe. Neogen; Mio-Pliocen: 38 – wapienie organodetrytyczne. Paleogen; Eocen: 42 – iły, mułki, piaski z fosforytami i burszty-nem, miejscami węgiel brunatny, Paleocen: 43 – gezy, wapienie, opoki, piaski i piaskowce glaukonitowe, margle, mułki i iły. Kreda; Kreda górna: 44 – wapienie, kreda pisząca z krzemieniami, opoki, margle, wkładki piaskowców i gezy.

Zachowano oryginalną numerację z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

9

Najstarsze osady paleogenu reprezentowane są przez paleoceńskie gezy, piaskowce, iły,

mułki i piaski. Utwory te są wykształcone w postaci kilku serii. Gezy występują na po-

wierzchni w rejonie BełŜyc i Zemborzyc, w dolinie Bystrej w Palikijach oraz w dolnie Cze-

chówki w Dąbrowicy. Kolejne dwie serie osadów, zbudowane z miękkich piaskowców

glaukonitowych i mułowców gezowatych oraz iłów, mułków i piasków z duŜą ilością glauko-

nitu, zostały stwierdzone jedynie w wierceniach. Eocen dolny stanowią utwory gliniasto-ilaste

z gruzem i otoczakami skał podłoŜa paleoceńskiego, niestwierdzone na powierzchni terenu.

Morskie utwory eocenu górnego wykształcone w postaci piasków glaukonitowych oraz iłów

z wkładkami mułków marglistych odsłaniają się w wyrobisku w Sporniaku Palikijskim. Osa-

dy oligocenu znane są tylko z jednego otworu wiertniczego w okolicy Radawca DuŜego. Są

to gliny ze Ŝwirami o miąŜszości 3,5 m.

Neogen reprezentowany jest przez osady mio-pliocenu, do którego zaliczono utwory se-

rii brunatnowęglowej wypełniające strukturę Radawca oraz piaski kwarcowe widoczne

w odsłonięciach w rejonie Trojaczkowic i Radawca Małego.

Osady czwartorzędu o duŜym zróŜnicowaniu litologicznym i genetycznym pokrywają

większość powierzchni arkusza. Plejstocen reprezentują utwory zlodowacenia narwi, zlodo-

waceń południowopolskich, środkowopolskich oraz północnopolskiego.

Do zlodowacenia narwi zaliczono zastoiskowe mułki ilaste odsłaniające się w rejonie

Zembrzyc Wojciechowskich. Piaski rzeczne najstarszego interglacjału augustowskiego

stwierdzono jedynie w wierceniach w okolicy Motycza.

Osady zlodowaceń południowopolskich to piaszczyste, piaszczysto-ilaste i piaszczysto-

pylaste gliny zwałowe (zlodowacenie sanu 1), mułki i piaski z mułkami jeziorne i rzeczno-

rozlewiskowe (interglacjał ferdynandowski) oraz piaski wodnolodowcowe (zlodowacenie

sanu 2). Obecność tych osadów stwierdzono jedynie w wierceniach w okolicy Radawca, Mo-

tycza i Jastkowa.

Do najstarszych osadów zlodowaceń środkowopolskich naleŜą piaski i mułki zasto-

iskowe nawiercone w okolicy Zemborzyc i Motycza Leśnego. Największe rozprzestrzenienie

oraz miąŜszości stwierdzone w wierceniach mają osady stadiału górnego zlodowacenia odry.

Na terenie arkusza stwierdzono jedynie ich niewielkie wychodnie – mułki zastoiskowe wi-

doczne są w odsłonięciu w rejonie Radawca DuŜego, piaski i piaski ze Ŝwirami wodnolodow-

cowe stwierdzono na północ od BełŜyc i Babina, a gliny zwałowe w okolicach Wojciechowa,

Radawca DuŜego, Marynia i w dolinie Motyczanki w Motyczu. Do osadów zlodowacenia

warty zaliczono rzeczno-peryglacjalne piaski róŜnoziarniste z wkładkami Ŝwirów występują-

10

ce w dolinie Bystrej, KręŜniczanki i Ciemięgi Południowej przepływającej przez Radawiec.

Obszar arkusza po raz ostatni został przykryty lądolodem w czasie zlodowacenia odry (fig. 2).

Na obszarze arkusza utworami interglacjału eemskiego są gleby kopalne. Stwierdzono

je w dwóch miejscach: w rowie przydroŜnym w Babinie i na dnie wąwozu w Węgliku. Są to

typowe gleby leśne o silnie rozwiniętym poziomie iluwialnym.

Najstarsze osady zlodowacenia wisły (zlodowacenie północnopolskie) zanotowano

w wierceniach w okolicy Jastkowa, są to piaski oraz mułki jeziorne i rozlewiskowe. Lamino-

wane lessy deluwialne, występujące w rejonie Dąbrowica–Jastków, opisywane są jedynie

w materiałach archiwalnych (Henkiel, Danel, 2008). Wymienione osady, stwierdzone w spą-

gu pokryw lessowych, występują na znacznej powierzchni PłaskowyŜu Nałęczowskiego.

W obrębie PłaskowyŜu Nałęczowskiego, w trakcie zlodowacenia wisły, dominowały

procesy eolicznej sedymentacji lessów. Wierzchowinę PłaskowyŜu buduje pokrywa lessowa

o średniej miąŜszości 12–15 m, za wyjątkiem płatów deluwialnych lessów piaszczystych wy-

ścielających zagłębienia terenu w rejonie Sadurek i Mosznej. Na Równinie BełŜyckiej domi-

nowały natomiast procesy peryglacjalnego wietrzenia starszych utworów glacjalnych o zasię-

gu 1–4,5 m p.p.t. Wykształcone w ten sposób utwory deluwialne – mułki, piaski i gliny zwie-

trzelinowe pokrywają znaczną powierzchnię terenu na południu arkusza.

Spąg holoceńskich serii osadowych tworzą piaski drobnoziarniste wypełniające wąskie

odcinki doliny Ciemięgi i Czechówki. Są to osady zawodnione, tworzące kurzawki. W dolinie

Ciemięgi Południowej odpowiednik tych osadów tworzą piaski grubo- i róŜnoziarniste. Wąwo-

zy powstałe w przykrawędziowych i przydolinnych partiach pokrywy lessowej oraz suche doli-

ny na Równinie BełŜyckiej wypełniają piaski i pyły deluwialne. W niektórych odcinkach Cie-

mięgi, KręŜniczanki i Bystrej wykształciły się mady zbudowane z piasków, iłów i mułków ila-

stych facji powodziowej. Większość dolin rzecznych i zagłębień bezodpływowych na arkuszu

wypełniają namuły mineralno-organiczne. Pokłady torfów występują w rejonie BełŜyc, Radaw-

ca Małego, w dolinie Strugi Tomaszowickiej i Ciemięgi, gdzie osiągają miąŜszość do 8 m.

IV. ZłoŜa kopalin

W wyniku prowadzonych prac geologicznych na obszarze arkusza BełŜyce udokumen-

towano dotychczas osiem złóŜ kopalin pospolitych (Wołkowicz i in. (red.), 2010). Znajduje

się wśród nich jedno złoŜe glin do produkcji kruszyw lekkich, trzy złoŜa glin ceramiki bu-

dowlanej oraz cztery złoŜa kruszywa naturalnego. Charakterystykę gospodarczą oraz klasyfi-

kację złóŜ przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1

ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geologiczne bilansowe

(tys. t, tys. m3*)

Kategoria rozpoznania

Stan zagospodaro-wania złoŜa

Wydobycie (tys. t,

tys. m3*)

Zastosowanie kopaliny

Klasyfikacja ZłoŜa

Numer złoŜa

na mapie

Nazwa złoŜa Rodzaj

kopaliny

Wiek kompleksu

litologiczno- surowcowego

wg stanu na 31.12.2009 r. (Wołkowicz, 2010) Klasy 1–4

Klasy A–C

Przyczyny konflikto-

wości złoŜa

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 Dębówka g(gr) Q 3 511* C2 N - Skb 4 B Gl, W 2 Dębówka g(gc) Q 966* A, B N - Scb 4 B Gl, W

3 Płouszowice g(gc) Q 1 317* A, B Z - Scb 4 B Gl, W

4 Zakątek g(gc) Q 43* C1 G - Scb 4 B Gl, W

5 Sporniak p Q 15 C1 Z - Sd 4 B Gl, W

6 Radawiec DuŜy p Q - C1 Z - - - - -

7 Radawiec DuŜy II p Q 573** C1 Z - Skb 4 B Gl, W

8 Zosin p Q 36 C1 Z - Skb 4 B Gl, W

Rubryka 3: g(gc) – gliny ceramiki budowlanej, g(gr) – gliny o róŜnym zastosowaniu (do produkcji kruszyw lekkich, lessy), p – piaski; Rubryka 4: Q – czwartorzęd; Rubryka 5: ** zasoby nieaktualne, eksploatacja nie była zgłaszana do Bilansu… Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych A, B, C1, C2; Rubryka 7: złoŜa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane; Rubryka 9: kopaliny skalne: Scb – ceramiki budowlanej, Sb – budowlane, Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych; Rubryka 10: złoŜa: 4 – powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne; Rubryka 11: złoŜa: B – konfliktowe; Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, W – ochrona wód podziemnych.

11

12

1. Surowce ilaste do produkcji kruszywa lekkiego

ZłoŜe „Dębówka” zostało udokumentowane w kategorii C2 na powierzchni 26,01 ha

(Czarnecki, 1967). Jest zlokalizowane przy drodze Lublin–Kurów. Kopalinę w złoŜu stano-

wią lessy. MiąŜszość złoŜa osiąga 11,8–15,8 m, średnio 13,5 m. Nadkład o średniej grubości

0,2 m stanowi gleba. Spąg złoŜa wyznacza poziom piasków drobno- i średnioziarnistych, py-

lastych, miejscami z otoczakami. Kopalina nie jest zawodniona. Na podstawie oceny makro-

skopowej, w serii lessowej wydzielono dwie odmiany róŜniące się odmiennymi wartościami

badanych parametrów. Zawartość Al2O3 wynosi 6,80% (odm. I) i 6,63% (odm. II), zawartość

Fe2O3 – 2,22% (odm. I) i 2,37% (odm. II), zawartość SiO2 – 76,92% (odm. I) i 79,51%

(odm. II), zawartość CaO+MgO – 5,61% (odm. I) i 4,50% (odm. II). Straty praŜenia w tempe-

raturze 1000°C wynoszą 4,51% (odm. I) i 3,26% (odm. II). Wytrzymałość na zgniatanie

otrzymanego kruszywa frakcji 5–10 mm wynosi 26,2 kG/cm2 (odm. I) i 21,2 kG/cm2

(odm. II), a dla frakcji 10–20 mm – 18,1 kG/cm2 (odm. I) i 14,7 kG/cm2 (odm. II). Surowiec

moŜe być wykorzystany do produkcji kruszywa lekkiego – agloporytu.

2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

ZłoŜe glin do produkcji ceramiki budowlanej „Dębówka” udokumentowane w kategorii

A i B (Jurek, Przesmycki, 1959) zajmuje powierzchnię 8,88 ha, w tym 2,98 ha (kat. A)

i 5,90 ha (kat. B). Kopaliną są lessy o miąŜszości od 9,3 do 14,4 m, średnio 11,2 m. Nadkład

o średniej grubości 0,4 m stanowi gleba. W spągu złoŜa występują piaski średnioziarniste.

ZłoŜe jest suche. Parametry jakościowe kopaliny są następujące: woda zarobowa 21,4–25,3%;

skurczliwość wysychania 3,2–5,2%. Badania jakościowe wykonane dla tworzywa ceramicz-

nego wypalonego w temperaturach 850°C, 900°C i 1000°C wykazały, Ŝe optymalną tempera-

turą wypalania lessów jest 1000°C. Po wypale w tej temperaturze wytrzymałość na ściskanie

gotowego produktu wynosi od 12,1 do 17,1 MPa, śr. 14,5 MPa; nasiąkliwość od 11,0 do

13,5%, śr. 12,0%; skurczliwość całkowita od 3,5 do 4,9%. Kopalina jest przydatna do pro-

dukcji cegły pełnej.

ZłoŜe „Płouszowice” zostało udokumentowane w kategorii A i B (Mikitiuk, 1960) na

powierzchni 12,50 ha (kat. A – 4,56 ha, kat. B – 7,94 ha). W 1999 r. dodatkiem nr 1 do do-

kumentacji geologicznej (Więckowski, 1999) wyłączono ze złoŜa obszar, w którym była

prowadzona eksploatacja i zaktualizowano zasoby. Obecnie powierzchnia złoŜa wynosi

11,82 ha (kat. A – 3,88 ha, kat. B – 7,94 ha). W górnych partiach złoŜa występują lessy gli-

niaste, odwapnione, a poniŜej lessy szaro-Ŝółte. W dolnej partii złoŜa, w kilku otworach

13

wiertniczych, stwierdzono występowanie szaro-niebieskiego mułku. MiąŜszość kopaliny wy-

nosi od 8,8 do 14,5 m, średnio 12,7 m. Spąg lessów nie został nawiercony, nadkład stanowi

gleba o średniej grubości 0,4 m. ZłoŜe jest suche. Zawartość wody zarobowej w lessach wy-

nosi 22,3–23,2%, a skurczliwość wysychania kształtuje się w granicach 3,3–4,6%. Optymalną

temperaturą wypalania jest 950°C. Cegły uformowane i wypalone w tej temperaturze wyka-

zują wytrzymałość na ściskanie 7,51–8,13 MPa, skurczliwość całkowitą 2,8–3,4% oraz nasią-

kliwość 15,8–16,9%. Kopalina jest przydatna do produkcji cegły pełnej klasy 50–75.

ZłoŜe glin ceramiki budowlanej „Zakątek” połoŜone jest w granicach administracyjnych

Lublina. ZłoŜe udokumentowane jest w kategorii C1 na powierzchni 0,80 ha (Czaja-Jarzmik,

Fyda, 1998). MiąŜszość kopaliny (lessy) waha się w granicach 4,0–16,3 m, średnio wynosi

8,8 m. W nadkładzie o średniej grubości 0,2 m występuje gleba. ZłoŜe jest suche. Szczegóło-

wych badań kopaliny nie wykonano. Określono jedynie parametry gotowych wyrobów cera-

micznych – cegły pełnej klasy 100. Wytrzymałość na ściskanie wynosi od 8,3 do 13,1 MPa,

śr. 10,1 MPa (w dokumentacji nie określono temperatury wypału).

3. Kruszywo naturalne

ZłoŜe piasków „Sporniak” zlokalizowane jest około 300 m od wsi Sporniak. W obrębie

suchej doliny rzecznej wypełnionej osadami deluwialnymi, zostały udokumentowane w kate-

gorii C1 piaski róŜnoziarniste na powierzchni 0,32 ha (Wójcik, Smuszkiewicz, 1998). Pokład

piasków ma miąŜszość od 1,5 do 5,6 m, średnio 2,9 m. W nadkładzie o średniej grubości

1,4 m występuje gleba, pył i glina pylasta. ZłoŜe jest suche. Jakościowych badań kopaliny nie

wykonano. Kruszywo moŜe być wykorzystywane w drogownictwie.

W okolicy wsi Radawiec DuŜy, w obrębie plejstoceńskich utworów rzeczno-peryglac-

jalnych, są zlokalizowane dwa złoŜa.

W złoŜu „Radawiec DuŜy” udokumentowano piaski średnioziarniste, skaleniowo-kwar-

cowe w kategorii C1 (Gazda, Szydeł, 1993) na powierzchni 0,29 ha. MiąŜszość serii okru-

chowej wynosiła 1,4–4,8 m, średnio 3,0 m. Nadkład o średniej grubości 0,9 m stanowiły gle-

ba i glina, natomiast w spągu złoŜa stwierdzono obecność piasku drobnoziarnistego i pyłu.

Jakościowych badań kopaliny nie wykonano. Piasek spełnia wymogi naturalnych kruszyw

drobnych do produkcji zapraw i betonów oraz mieszanek bitumiczno-mineralnych, jak rów-

nieŜ kruszyw do robót ziemnych.

ZłoŜe „Radawiec DuŜy II” udokumentowane zostało w kategorii C1 na powierzchni

8,00 ha (Więckowski, 1998). Kopalinę główną stanowią plejstoceńskie piaski róŜnoziarniste

z wkładkami Ŝwirów o miąŜszości od 1,5 do 6,5 m, średnio 4,1 m. W nadkładzie grubości

14

śr. 3,2 m występuje gleba, gliny pylaste, piaszczyste i piaski gliniaste. ZłoŜe jest suche. Para-

metry jakościowe kruszywa są następujące: wskaźnik uziarnienia 2,1–2,7%; zawartość pyłów

mineralnych 2,3–5,0%, śr. 3,65%; punkt piaskowy (zawartość ziaren o średnicy poniŜej

2 mm) wynosi średnio 94,3%; wskaźnik piaskowy – średnio 58% Kopalina jest przydatna do

celów budowlanych.

ZłoŜe „Zosin” zlokalizowane jest w południowo-zachodniej części arkusza, na północ

od Jaroszewic. ZłoŜe udokumentowane w kategorii C1 o powierzchni 1,05 ha (Wójcik, Szy-

deł, 1993), stanowią piaski wodnolodowcowe zlodowaceń środkowopolskich. MiąŜszość ko-

paliny waha się w granicach 2,1–3,2 m, średnio 2,7 m. W nadkładzie o średniej grubości

1,25 m występuje gleba, pyły, pyły piaszczyste i pospółka. Spąg złoŜa wyznacza poziom za-

wodnionych piasków gliniastych i glin. ZłoŜe jest częściowo zawodnione. Kruszywo piasz-

czyste charakteryzuje się następującymi parametrami: zawartość ziaren o średnicy do 2 mm

(punkt piaskowy) 98,3–100%, śr. 99,54%; wskaźnik uziarnienia 3,7–4,1, śr. 3,9, zawartość

pyłów mineralnych 2–3%, śr. 2,46%; gęstość objętościowa w stanie utrzęsionym 1,283–

1,510 t/m3, śr. 1,408 t/m3. Piaski nie zawierają zanieczyszczeń organicznych. Spełniają wy-

mogi dla piasków zwykłych przeznaczonych do zapraw oraz betonów.

Z powodu wyeksploatowania w całości udokumentowanej kopaliny, złoŜe „Radawiec

DuŜy” powinno być wskazane przez odpowiednie słuŜby (starostę powiatu lubelskiego) do

skreślenia z Krajowego bilansu zasobów kopalin. Z tej samej przyczyny nie zostało ono skla-

syfikowane pod kątem ochrony złóŜ i nie określono dla niego stopnia konfliktu ze środowi-

skiem.

Pozostałe złoŜa zlokalizowane na arkuszu BełŜyce zostały zaklasyfikowane do złóŜ po-

wszechnych, licznie występujących i łatwo dostępnych (klasa 4). Z uwagi na ochronę środo-

wiska określono je jako konfliktowe (połoŜone są na obszarze występowania gleb chronio-

nych oraz na terenie udokumentowanego GZWP nr 406).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza BełŜyce eksploatowane jest jedno złoŜe surowca ilastego

do produkcji ceramiki budowlanej – „Zakątek”. Eksploatacja jest prowadzona przez prywat-

nego uŜytkownika od lat 60., a obecnie odbywa się na podstawie koncesji wydanej w 2003 r.

i waŜnej do 29.07.2013 r. Obszar i teren górniczy zajmują taką samą powierzchnię – 0,89 ha.

Eksploatacja jest prowadzona w wyrobisku stokowo-wgłębnym. Po zakończeniu wydobycia

przewidywany jest tu rolny lub leśny kierunek rekultywacji. Surowiec jest na miejscu przera-

biany w cegielni zlokalizowanej w pobliŜu złoŜa – produkuje się z niego cegłę pełną. Z po-

15

wodu kilkuletnich juŜ problemów ze sprzedaŜą produkowanego surowca dalsza działalność

wydobywcza i produkcyjna zostanie prawdopodobnie wstrzymana.

Wydobycie ze złoŜa lessów „Płouszowice” było prowadzone od lat 60. do roku 1997.

Wydobycie odbywało się w stokowo-wgłębnym wyrobisku. Z surowca w miejscowej cegielni

produkowano cegłę pełną. Obecnie zakład juŜ nie istnieje, został zdewastowany. Po zakoń-

czeniu eksploatacji teren miał być zrekultywowany i przeznaczony pod budowę mieszkanio-

wą. Jak dotąd nie poczyniono w tym kierunku Ŝadnych kroków – wyrobisko zarasta samo-

siejkami i jest miejscem nielegalnego składowania odpadów.

ZłoŜe piasków „Radawiec DuŜy II” było eksploatowane od roku 1998. Wydobycie pro-

wadzono w wyrobisku skokowo-wgłębnym. Eksploatacja jest zaniechana, niezrekultywowane

wyrobisko częściowo wypełniło się wodą.

Piaski w miejscu udokumentowanego w latach 90. złoŜa „Sporniak” były juŜ eksplo-

atowane „na dziko” od lat 50. XX wieku. Po zaniechaniu eksploatacji wyrobisko miało być

zrekultywowane w kierunku rolnym. Aktualnie jest ono zarośnięte samosiejkami.

W latach 90., na podstawie koncesji, prowadzona była eksploatacja piasków ze złoŜa

„Zosin”. Po jej zaniechaniu (koncesja wygasła w 1998 r.) pozostało wgłębne wyrobisko zaro-

śnięte samosiejkami i częściowo wypełnione wodą i odpadami.

W latach 90. prowadzona była eksploatacja piasków ze złoŜa „Radawiec DuŜy”. Po jej

zakończeniu wyrobisko zostało całkowicie zrekultywowane w kierunku rolnym (nie zaznacza

się na powierzchni terenu). Po wykonaniu dodatku rozliczeniowego złoŜe powinno być przez

właściwe organy wnioskowane do skreślenia z bilansu zasobów kopalin.

W kilku miejscach na obszarze arkusza (okolice Sławina, Dąbrowicy i Sporniaka) pro-

wadzona była niekoncesjonowana eksploatacja piasków lub lessów na potrzeby lokalne. Za-

znaczone zastały na mapie jako punkty eksploatacji kopalin.

Na południe od złoŜa „Zakątek” prowadzona była od lat 70. na duŜą skalę niekoncesjo-

nowana eksploatacja lessów. Wydobycie było prowadzone w wyrobisku stokowo-wgłębnym

przy uŜyciu sprzętu mechanicznego. Surowiec przerabiano w zlokalizowanej w wyrobisku

cegielni na cegłę pełną. Od pięciu lat (według informacji otrzymanych u właścicielki złoŜa

„Zakątek”) eksploatacja nie jest prowadzona. Dla tego punktu została sporządzona karta in-

formacyjna.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Analizę moŜliwości udokumentowania nowych złóŜ w obrębie arkusza BełŜyce prze-

prowadzono na podstawie informacji na temat budowy geologicznej (Henkiel, Danel, 2008),

16

połączonych z wizją terenową i rejestracją lokalnie eksploatowanych wystąpień kopaliny.

Uwzględniono takŜe materiały archiwalne, inwentaryzacje oraz sprawozdania z poszukiwań

złóŜ.

Na obszarze arkusza poszukiwano złóŜ surowców ilastych ceramiki budowlanej, kru-

szywa naturalnego piaszczystego i torfów.

Badania mające na celu udokumentowanie surowców ilastych dla potrzeb ceramiki bu-

dowlanej prowadzono w rejonie między Sadurkami a Matczynem (Sieroń, Jarosz, 1997). Ba-

daniami objęto utwory lessowe. Pokład lessów na obszarze połoŜonym na północ od wsi

Maszki ma miąŜszość od 0,4 do 14,9 m, na północ od wsi Sporniak stwierdzono wierceniem

less o miąŜszości 5 m. Z powodu braku danych dotyczących jakości kopaliny oraz umoŜliwia-

jących oszacowanie ilości zasobów nie wyznaczono obszarów perspektywicznych dla tych

kopalin.

Prace mające na celu udokumentowanie złóŜ kopalin okruchowych prowadzono w po-

łudniowej części arkusza. Badaniami objęto neogeńskie piaski kwarcowe pochodzenia rzecz-

nego w rejonie Trojaczkowic (Wagner, 1968). Wykonano 7 sond geologicznych do głęboko-

ści maksymalnej 4,3 m oraz trzy wykopy do 1,5 m p.p.t., w których następnie wykonano

otwory do głębokości maksymalnej 6,0 m. Stwierdzono występowanie piasków suchych, za-

wierających grudki gliny, bez zanieczyszczeń organicznych. W ich nadkładzie występuje gle-

ba, glina piaszczysta, Ŝwir i less. Spągu warstwy piasków nie przewiercono. Średnia miąŜ-

szość piasków wynosi 3,8 m. Badania laboratoryjne przeprowadzono dla czterech próbek kru-

szywa z wykopów i sond. Zawartość pyłów mineralnych wynosiła od 1,2 do 9,3%, cięŜar

objętościowy od 1,72 do 1,81 G/cm3. Ze względu na zanieczyszczenie piasków gliną oraz

uziarnienie (piaski drobnoziarniste) nie mogą być one uŜywane do produkcji betonu, zapraw

budowlanych, a takŜe cegły wapienno-piaskowej. Rejon ten został zaznaczony jako obszar

negatywnego rozpoznania.

W potencjalnej bazie zasobowej Polski (OstrzyŜek, Dembek, 1996) na arkuszu BełŜyce

nie ma obszarów perspektywicznych złóŜ torfów. Jednak w latach 50., 60. i 70. XX wieku

prowadzono prace poszukiwawcze w kilku miejscach na terenie arkusza. Materiały archiwal-

ne (głównie uproszczone dokumentacje geologiczne) zgromadzone zostały w obszernym

opracowaniu charakteryzującym torfowiska regionu lubelskiego (Borowiec, 1990).

W dolinie KręŜniczanki poniŜej Babina stwierdzono występowanie torfów niskich, szu-

warowych z nadkładem mineralnym, o miąŜszości maksymalnej 2,6 m, średnio 1,3 m. Ich

powierzchnia wynosi 73 ha. Zasoby określono na 927 tys. m3. Torfy charakteryzują się 40,8%

popielnością i 30% stopniem rozkładu. Torfowisko porasta roślinność turzycowiskowa i ole-

17

sowa leśna. Jest połoŜone na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, częściowo poza

granicami arkusza.

Pokłady torfów niskich zostały równieŜ rozpoznane w całej dolinie Strugi Tomaszowic-

kiej. Są to torfy typu turzycowiskowo-mechowiskowego o średniej miąŜszości 2,5 m, mak-

symalnie 3,2 m. Charakteryzują się 47,2% popielnością. Na powierzchni 106,5 ha ustalono

zasoby w wysokości 2 662 tys. m3.

W dolinie Ciemięgi, w rejonie Mirocina, opisano nagromadzenie torfów niskich, me-

chowiskowych i mechowiskowo-turzycowiskowych o miąŜszości średniej 2,2 m, maksymal-

nie 3,0 m. Zasoby obliczone na powierzchni 221,3 ha wynoszą 4 869 tys. m3. Torfy charakte-

ryzują się popielnością w granicach 45,2–48,1% i 30% stopniem rozkładu.

W dolinie Ciemięgi stwierdzono takŜe obecność drugiego, znacznie większego torfowi-

ska niskiego. Rozciąga się ono wzdłuŜ doliny, od OŜarowa do Snopkowa, na powierzchni

583 ha. Są to torfy mechowiskowe, miejscami z nadkładem mineralnym, o średniej miąŜszo-

ści 1,8–2,2 m, maksymalnie 3,7 m. Obliczone zasoby wynoszą 6 089 tys. m3. Torfowisko

porasta roślinność turzycowiskowa oraz łąkowa. Na odcinku Moszenki–Jastków stwierdzono

występowanie torfu mszystego o miąŜszości 0,5–1,0 m, który stanowi osobliwość przyrodni-

czą. Torfom towarzyszy pokład gytii węglanowej o średniej miąŜszości 2,0–2,6 m, maksy-

malnie 4,4 m. Jego powierzchnia wynosi 420 ha, a zasoby 10 298 m3.

Opisane pokłady torfów nie spełniają kryteriów bilansowości z powodu zbyt wysokich

wartości popielności (>30%). Na mapie rejony te zostały zaznaczone jako obszary negatyw-

nego rozpoznania.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza BełŜyce jest połoŜony w całości w zlewni Wisły. Bezpośrednim dopły-

wem Wisły jest Bystra, która bierze swój początek ze źródła zlokalizowanego w Palikijach.

Płynie w kierunku zachodnim i uchodzi do Wisły w okolicach Bochotnicy (poza obszarem

arkusza). Pozostałe cieki są dopływami Bystrzycy. Przez południową część arkusza przepły-

wa KręŜniczanka. Swój początek ma w okolicy BełŜyc, następnie płynie w kierunku wschod-

nim. W pobliŜu miejscowości Babin przyjmuje dopływ spod Radawca, tzw. Ciemięgę Połu-

dniową lub Potok spod Radawca. Uchodzi do Bystrzycy koło Zęborzyc Górnych. Czechówkę,

która odwadnia wschodnią część arkusza, tworzą dwie strugi łączące się we wsi Dąbrowica.

Pierwsza z nich zwana Motyczanką ma swoje źródła w okolicy wsi Motycz, druga koło Płou-

18

szowic. Rzeka płynie w głębokiej, wciętej dolinie. Uchodzi do Bystrzycy w lubelskiej dziel-

nicy Tatary. Przez Konopnicę przepływa struga zwana Konopniczanką, biorąca swój początek

w Kozubszczyźnie. Niegdyś uchodziła do Czechówki, obecnie zanika w okolicy ulicy Nałę-

czowskiej na terenie Lublina.

NajdłuŜszą rzeką arkusza jest Ciemięga. Jej źródła znajdują się w Motyczu Leśnym. Po-

czątkowo płynie w kierunku północno-zachodnim. Odcinek ten w okresach suszy nie funk-

cjonuje, a stały przepływ formuje się dopiero od Błot OŜarowskich. W tym rejonie rzeka

skręca na północny wschód. Przyjmuje tam dopływ – Strugę Tomaszowicką. Szerokie dno

doliny tego odcinka Ciemięgi jest pocięte licznymi rowami melioracyjnymi. Koryto rzeczne

zostało tam uregulowane. W okolicy Wysokiego rzeka kieruje się na wschód. PoniŜej Jastko-

wa jest zasilana licznymi źródłami. Dno doliny jest tu węŜsze, a zbocza strome. Rzeka ucho-

dzi do Bystrzycy w miejscowości Sobianowice (Michalczyk, Wilgat, 1998).

W okolicach Jastkowa i Snopkowa w dolinie Ciemięgi znajdują się liczne stawy hodow-

lane.

Przez obszar arkusza przebiegają działy wodne drugiego, trzeciego i czwartego rzędu.

Jakość wód powierzchniowych na obszarze arkusza została określona ostatnio w 2006 r.

przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie (Raport..., 2007). Badania

przeprowadzono na rzece Bystrej w Palikijach, Ciemiędze koło Jastkowa, Czechówce

w Dąbrowicy i KręŜniczance koło BełŜyc, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska

z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchnio-

wych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyni-

ków i prezentacji stanu tych wód (DzU nr 32, poz. 284 z dnia 1 marca 2004 r.). Ciemięga

i Bystra prowadziły wody IV klasy jakości (niezadowalającej), Czechówka i KręŜniczanka

trzeciej (zadowalającej). O zaliczeniu do danej klasy zadecydowały: w przypadku Bystrej

zawiesina ogólna, tlen rozpuszczony, BZT5, liczba bakterii coli typu kałowego i liczba bak-

terii grupy coli, Ciemięgi – fitoplankton, liczba bakterii grupy coli, Czechówki – liczba bak-

terii coli typu kałowego, a KręŜniczanki zawiesina ogólna, ChZTCr i liczba bakterii coli typu

kałowego.

2. Wody podziemne

Charakterystyka warunków hydrogeologicznych arkusza BełŜyce została opracowana na

podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz BełŜyce wraz z objaśnie-

niami (Pietruszka i in., 2002) oraz danych z Banku HYDRO.

19

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczyński, 1993, 1995) obszar arkusza mie-

ści się w regionie lubelsko-podlaskim (IX).

Według mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych wymagających szcze-

gólnej ochrony (fig. 3), cały omawiany arkusz znajduje się w obrębie zbiornika nr 406 –

Niecka lubelska (Kleczkowski, 1990). W 2008 r. została wykonana dokumentacja hydroge-

ologiczna określająca warunki dla ustanowienia obszaru chronionego tego zbiornika (Czer-

wińska-Tomczyk red., 2008).

Fig. 3. PołoŜenie arkusza BełŜyce na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w ośrodku poro-wym, 4 – granica GZWP w ośrodku szczelinowo-porowym, 5 – zbiornik wód powierzchniowych. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 222 – Dolina rzeki środkowej Wisły (Warszawa–Puławy), czwartorzęd (Q), 406 – Niecka lubelska (Lublin), kreda (K), 407 – Niecka lubelska (Chełm–Zamość), kreda (K).

Głównym uŜytkowym poziomem wodonośnym na arkuszu jest poziom górnokredowo-

paleoceński. Profil litologiczny wodonośnej serii skalnej wykazuje wyraźną cykliczność se-

dymentacyjną – warstwy twardych odmian margli, wapieni marglistych i opok rozdzielone są

miękkimi marglami ilastymi, iłami i kredą piszącą. Występowanie w profilu miękkich odmian

skał powoduje, Ŝe zasięg pionowy spękań ciosowych jest ograniczony do poszczególnych

20

warstw, co przyczynia się do lokalnego rozdzielania się warstwy wodonośnej na częściowo

izolowane od siebie hydraulicznie poziomy. Cała seria skalna została jednak uznana za jeden

poziom wodonośny o charakterze szczelinowym.

Utwory wodonośne charakteryzują się miąŜszością od 50,4 do 82,7 m, współczynnikiem

filtracji od 2,1 do 6,2 m/d, modułem zasobów odnawialnych od 234 do 312 m3/d/km2 oraz

modułem zasobów dyspozycyjnych kształtującym się w granicach 137–204 m3/d/km2.

Wody z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych mają na omawianym arkuszu

znaczenie lokale i są ujmowane studniami kopanymi. Występują w osadach wypełniających

doliny rzeczne lub obniŜenia w powierzchni skał węglanowych (np. zapadlisko Radawca).

Wschodnia część arkusza znajduje się pod wpływem drenaŜu przez ujęcia wód pod-

ziemnych dla Lublina. Jego wpływ wyraŜa obecnością rozległego leja depresji wzdłuŜ

wschodniej granicy arkusza oraz lokalnym odwróceniem związków hydraulicznych pomiędzy

wodami podziemnymi a rzekami (Pietruszka i in., 2002).

Oceny jakości wód przedstawionej w objaśnieniach do mapy hydrogeologicznej doko-

nano korzystając z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie

warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda

w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sani-

tarnej (DzU nr 82, poz. 937 z dnia 12 września 2000 r.). Do klasy I (jakość bardzo dobra)

zaliczono wody, które bez uzdatniania spełniają kryteria podane w tym rozporządzeniu. Do

klasy IIa (jakość dobra) zaliczono wody wymagające prostego uzdatniania ze względu na

nieznaczne przekroczenia wartości podanych w rozporządzeniu. Klasa IIb (jakość średnia)

obejmuje wody wymagające uzdatniania (Pietruszka i in., 2002).

Wody o bardzo dobrej jakości (klasy I) występują lokalnie w okolicach Matczyna, Ba-

bina, Dąbrowicy i Snopkowa. Większy obszar wód tej klasy ciągnie się od Kozubszczyzny

w kierunku Lublina. Wody klasy IIa występują w południowej i wschodniej części arkusza,

poza rejonem zwartej pokrywy lessowej. Przekroczenia dopuszczalnych wartości dotyczą

Ŝelaza, manganu, mętności i barwy. Wody o średniej jakości (klasa IIb) występują na pozosta-

łym obszarze arkusza.

Wody podziemne są bezbarwne, a ich odczyn zmienia się od słabo kwaśnego do słabo

zasadowego (pH wynosi od 6,6 do 7,9). Są to wody średnio twarde i twarde. Mineralizacja,

określona na podstawie suchej pozostałości, zmienia się od 137 do 582 mg/dm3, są to więc

wody słodkie.

Na mapie zaznaczono ujęcia komunalne w OŜarowie, Jastkowie, Konopnicy, Moty-

czu, Płouszowicach, Palikijach, Matczynie, BełŜycach, Radawcu DuŜym, Bogucinie i Lu-

21

blinie oraz ujęcia przemysłowe w Snopkowie, Motyczu i Lublinie, eksploatujące wody

z poziomu kredowego. Wydajność tych ujęć przekracza 50 m3/h. Ujęcie komunalne w Beł-

Ŝycach posiada strefę ochrony pośredniej utworzoną w 1997 r. W zachodniej części arkusza

znajduje się fragment strefy ochrony pośredniej ujęcia wody dla zakładu „Nałęczowianka”

w Nałęczowie.

Na obszarze arkusza znajduje się część strefy ochronnej „C” uzdrowiska Nałęczów.

Według Ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach

i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, strefa „C” obejmuje

obszar mający wpływ na zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych oraz ochronę

złóŜ naturalnych surowców leczniczych (DzU nr 167, poz. 1399 z dnia 1 września 2005 r.).

W strefie tej zabrania się nieplanowego wyrębu drzew, prowadzenia działań powodujących

niekorzystną zmianę stosunków wodnych, lokalizacji nowych uciąŜliwych obiektów budow-

lanych i innych uciąŜliwych obiektów, w tym zakładów przemysłowych, prowadzenia działań

mających wpływ na fizjografię uzdrowiska i jego załoŜenia przestrzenne lub właściwości

lecznicze klimatu.

W dolinie Ciemięgi występują liczne, choć zanikające, źródła typu podzboczowego

i dolinnego o wydajności do 1 l/s. W prywatnym sadzie w Konopnicy znajduje się źródło

św. Józefa, zasilające Konopniczankę, znane lokalnie ze swych właściwości leczniczych.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali

określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r.

w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165, poz. 1359

z dnia 4 października 2002 r.). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup

uŜytkowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 748 – BełŜy-

ce, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o przeciętnej za-

wartości (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej za-

nieczyszczonych w kraju).

22

Tabela 2

Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.)

Zakresy zawartości w glebach na

arkuszu 748 – BełŜyce

N=5

Wartość przeciętnych (median) w glebach na

arkuszu 748 – BełŜyce

N=5

Wartość przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabu-dowanych Polski 4)

N=6522

Grupa B 2) Grupa C 3)

Frakcja ziarnowa

23

siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojo-

wej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach oczka 2 mm.

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia an-

tropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne z gleb. Gleby minerali-

zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia

As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej

ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec-

trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma

firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej

techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem

spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie ozna-

czenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon-

trolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo

w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil,

SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna

do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi

w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna

próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicz-

nych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów.

Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przed-

stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasy-

fikowanych do grupy A i B zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze-

śnia 2002 r.

Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawartość co

najmniej jednego pierwiastka przewyŜszała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej gru-

pie. Na mapie umieszczono symbole pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb

z danego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września

24

2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca-

łego kraju (tabela 2).

Przeciętne zawartości: arsenu, kadmu i ołowiu w badanych glebach arkusza są na ogół

niŜsze lub równe w stosunku do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów nieza-

budowanych Polski. WyŜszą wartość mediany wykazuje zawartość: baru, cynku, chromu,

kobaltu, miedzi, niklu i rtęci. W przypadku niklu i miedzi wzbogacenie jest ponad dwukrotne,

a chromu prawie dwukrotne w stosunku do przyjętych wartości przeciętnych.

Pod względem zawartości metali 4 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfika-

cji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne

uŜytkowanie.

Do grupy B (standard terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych i terenów komuni-

kacyjnych) zaklasyfikowano próbkę gleby z punktu 5, ze względu na zawartość cynku

(151 ppm).

Koncentracja wskazanego pierwiastka występuje w pobliŜu terenu zurbanizowanego

(Stasin) i prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny. Dokładne określenie źródła i zasię-

gu podwyŜszonej zawartości wymaga dokładniejszych badań.

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli-

wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań

Do określenia wartości promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych do Map

radioekologicznych Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994).

Pomiary gamma-spektrometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N–S, prze-

cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary robiono co 1 km, a w przypadku stwierdzenia

podwyŜszonej promieniotwórczości zagęszczano je do 0,5 km. Sonda pomiarowa była

umieszczona na wysokości 1,5 m nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty.

Pomiary wykonywano spektrometrem czeskim GS–256 produkowanym przez „Geofizykę”

Brno.

748W PROFIL ZACHODNI 748E PROFIL WSCHODNI

Fig. 4. Zawartość pierwiastków promieniotwórczych w glebach na terenie arkusza BełŜyce (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60

5671777

5674213

5677693

5679656

5683098

5687529

m

nGy/h

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50 60 70

5674522

5678608

5686299

5688750

m

nGy/h

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

5671777

5674213

5677693

5679656

5683098

5687529

m

kBq/m2

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 1 2 3 4 5 6 7

5674522

5678608

5686299

5688750

m

kBq/m2

25

26

Prezentacja wyników

PoniewaŜ gęstość pomiarów nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali

1:50 000, wyniki przedstawiono w postaci słupków dla dwóch krawędzi arkusza mapy (za-

chodniej i wschodniej). Było to moŜliwe gdyŜ krawędzie arkusza ogólnie pokrywają się

z przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe zostały sporządzone dla punktów

pomiarowych zlokalizowanych na opisanym arkuszu, przy czym do interpretacji wykorzysta-

no takŜe informacje z punktów znajdujących się na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej

lub wschodniej granicy.

Przedstawione wyniki pomiarów promieniowania gamma stanowią sumę promieniowa-

nia pochodzącego z radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

We wschodnim profilu gdzie występują prawie wyłącznie lessy wartości promieniowa-

nia gamma są wyrównane (50–60 nGy/h). Większe zróŜnicowanie widać w profilu zachod-

nim, od 28 do 53 nGy/h, gdzie obok lessów są obecne piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, piaski

i gliny deluwialne oraz eluwia glin zwałowych, a takŜe aluwia (Malinowski, Mojski, 1981).

Warto dodać, Ŝe średnia wartość promieniowania gamma w Polsce wynosi 34,2 nGy/h.

StęŜenie radionuklidów poczarnobylskiego cezu jest bardzo niskie i niskie, w granicach

0,3–6,4 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów typuje się uwzględnia-

jąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU nr 39,

poz. 251 z dnia 5 marca 2007 r., tekst jednolity) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska

z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, bu-

dowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk

odpadów (DzU nr 61, poz. 549 z dnia 10 kwietnia 2003 r.). Z uwagi na skalę i specyfikę

opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjmuje się zmodyfikowane

rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umoŜliwiające późniejszą wery-

fikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk.

Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza-

cyjne dla przyszłych składowisk odpadów róŜnicuje się w nawiązaniu do 3 typów składowisk:

27

N – odpadów niebezpiecznych,

K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne,

O – odpadów obojętnych

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian bocznych poten-

cjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 3).

Tabela 3

Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ

składowiska miąŜszość

[m] współczynnik filtracji [m/s]

rodzaj gruntów

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9

K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie:

─ warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami dla określonego typu skła-

dowisk (przyjętymi w tabeli 3),

─ zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod

przykryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m, miąŜszość lub jednorodność

warstwy izolacyjnej jest zmienna).

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowiska”

wchodzą w skład warstwy informacyjnej „ZagroŜenia powierzchni ziemi” i są przedstawione

razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski.

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego

uŜytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza BełŜyce Mapy hydrogeologicznej

Polski w skali 1:50 000 (Pietruszka i in., 2002). Stopień zagroŜenia wód podziemnych wy-

znaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest

on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności po-

ziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych, takich jak

istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień

ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne i antropogeniczne uwarun-

kowania.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze objętym arkuszem BełŜyce bezwzględnemu wyłączeniu z moŜliwości skła-

dowania odpadów podlegają:

28

− obszary połoŜone w zasięgu udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych

nr 406 Niecka Lubelska (cała powierzchnia terenu objętego arkuszem),

− strefa ochrony pośredniej ujęcia w BełŜycach,

− strefa „C” ochrony uzdrowiska „Nałęczów”,

− obszar źródliskowy połoŜony na zachód od Jastkowa,

− strefy (do 250 m) wokół źródeł w Jastkowie, Snopkowie, Konopnicy i Babinie,

− pokrywy lessowe – PłaskowyŜ Nałęczowski między miejscowościami Wojciechów –

Marynin i Stawin (Henkiel, Danel, 2008) – około 75% powierzchni terenu,

− zabudowa Lublina, siedziby władz wojewódzkich, miejskich, starostwa powiatowego

i BełŜyc będących siedzibą urzędów miasta i gminy,

− obszar lotniska sportowego Lublin-Radawiec,

− bardzo liczne obszary zagroŜone ruchami masowymi: dolina rzeki Ciemięgi od Siepra-

wic do Snopkowa, rejony Psich Górek (północno-zachodnia część arkusza), OŜarowa,

Sieprawek, na północny zachód i południowy zachód od Sadurek w dolinie bezimienne-

go cieku, Moszny i Miłocina (krawędź rzeki Ciemięgi), rejon Maszki – Palikije w doli-

nie Bystrej, krawędź doliny Czechówki i jej dopływu w rejonie Płouszowice – Sławin,

Motycz – Wola Sławińska, dolina cieku między Konopnicą i Lublinem, rejony Zembo-

rzyc, Wojcieszyna, Motycza Leśnego (Grabowski (red.) i in., 2007),

− tereny o nachyleniu powyŜej 10°,

− obszary leśne o powierzchni powyŜej 100 hektarów,

− tereny bagienne, podmokłe, łąki wykształcone na glebach organicznych,

− powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek:

Bystrej, Ciemięgi, KręŜniczanki, Czechów i pozostałych cieków,

− strefy (do 250 m) wokół akwenów (stawy).

Problem składowania odpadów

Teren objęty arkuszem BełŜyce został całkowicie wyłączony z moŜliwości składowania

odpadów. PołoŜony jest w zasięgu udokumentowanego głównego zbiornika wód podziem-

nych nr 406 Niecka Lubelska. Zbiornik tworzą szczelinowe osady węglanowe kredy górnej,

lokalnie paleoceńskie, neogeńsko-kredowe lub czwartorzędowo-górnokredowe.

Na obszarach w zasięgu zbiornika Niecka Lubelska wprowadzono liczne zakazy, naka-

zy i zalecenia sposobu uŜytkowania terenu. Między innymi jest to zakaz lokalizowania no-

wych składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych, wylewisk komunalnych i prze-

29

mysłowych, mogilników oraz lokalizacji obiektów przemysłowych uciąŜliwych dla środowi-

ska (Czerwińska-Tomczyk red., 2008).

Zaostrzony rygor zagospodarowania tych terenów wynika z konieczności ochrony wód

podziemnych, działalność proekologiczna powinna odgrywać tu rolę nadrzędną. System za-

kazów gwarantuje terenom szczególnej ochrony utrzymanie charakteru ich uŜytkowania

i funkcji. Występowanie wód podziemnych związane jest ze szczelinowym masywem skal-

nym kredy górnej i paleogenu, lokalnie z osadami czwartorzędowymi zalegającymi w dnach

dolin rzecznych i osadami neogeńskimi wypełniającymi obniŜenia na powierzchni skał wę-

glanowych. Głównym poziomem uŜytkowym jest poziom górnokredowo-paleoceński. W po-

łudniowej części terenu uŜytkowy poziom wodonośny nie posiada izolacji, w części północ-

nej jest słabo izolowany od powierzchni terenu pokrywą lessów, pociętą licznymi wąwozami

i dolinami rzek. W wielu miejscach, w dolinach rzek, osady węglanowe odsłaniają się na po-

wierzchni. Skutkiem tego poziom wodonośny na znacznych częściach powierzchni analizo-

wanego terenu jest słabo odporny na zagroŜenia antropogeniczne. Wody podziemne w spęka-

nych skałach węglanowych kredy górnej są wysokiej jakości i powinny być chronione przed

antropopresją. Na przewaŜających częściach terenu wody podziemne zalegają na głębokości

15–50 m, podrzędnie 5–15 m (w niewielkich jego częściach na północnym zachodzie na głę-

bokości 50–100 m i poniŜej 5 m w części południowo zachodniej) (Pietruszka i in., 2002).

Zasilanie poziomów wodonośnych odbywa się głównie drogą infiltracji wód opadowych

w miejscach wychodni skał węglanowych. W strefach gdzie zbiornik jest przykryty, zasilanie

odbywa się przez pakiet stosunkowo dobrze przepuszczalnych skał nadkładu. Kredowy

zbiornik wód podziemnych jest drenowany w sposób naturalny przez rzeki. Wody poziomów

górnokredowego, paleoceńskiego i lokalnie występującego czwartorzędowego pozostają

w łączności hydraulicznej.

Obszary bardzo podatne i podatne na zagroŜenia zajmują około 74% ogólnej po-

wierzchni zbiornika Niecka Lubelska. Formy ochrony zbiornika muszą zapobiegać jakościo-

wej degradacji wód i zapewnić ich ochronę ilościową. System ochrony nie wymaga nadzwy-

czajnych działań i decyzji, konieczne jest wzmocnienie działań kontrolnych w zakresie go-

spodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami. Nie przewiduje się ograniczenia pro-

dukcji rolnej, a jedynie ograniczenie lokalizacji dla inwestycji stanowiących potencjalne za-

groŜenie dla wód podziemnych.

Na analizowanym terenie nie ma składowisk odpadów komunalnych.

30

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza BełŜyce dokonano zgeneralizowanej oceny warunków podłoŜa bu-

dowlanego na postawie mapy geologicznej (Henkiel, Danel, 2008), hydrogeologicznej (Pie-

truszka i in., 2002) oraz topograficznej w skali 1:25 000. Z analizy wyłączono tereny lasów,

łąk na glebach pochodzenia organicznego, gruntów rolnych zaliczonych do wysokich klas

bonitacyjnych (I–IVa), zieleni urządzonej, zwartej zabudowy Lublina i BełŜyc oraz obszary

występowania złóŜ o powierzchni ponad 5 ha (zaznaczonych obszarowo na mapie).

W tak określonych granicach, analizą warunków podłoŜa budowlanego objęto niecałe

10% powierzchni arkusza. WyróŜniono dwa rodzaje obszarów – o warunkach korzystnych dla

budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo.

Warunki korzystne dla budownictwa wyznaczono na obszarze PłaskowyŜu Nałęczow-

skiego i Równiny BełŜyckiej, w miejscach, gdzie zwierciadło wód gruntowych połoŜone jest

poniŜej 2 m p.p.t., a nachylenie stoków nie przekracza 12% (nie występują zjawiska geody-

namiczne). W obrębie PłaskowyŜu obszary te występują w rejonie Czesławic, Tomaszowic,

Snopkowa, Woli Sławińskiej, Palikijów, Motycza, Kozubszczyzny i Radawca DuŜego. Wy-

stępują tam grunty mało spoiste, głównie pyły i pyły piaszczyste w stanie twardoplastycznym.

Korzystanie z tych terenów jest związane z koniecznością przestrzegania zasad obowiązują-

cych na terenach lessowych, gdzie naleŜy zapobiegać zawilgoceniu, które powoduje wystę-

powanie osiadania zapadowego oraz procesów sufozyjnych. Na tych terenach istnieje potrze-

ba wykonywania dokumentacji geologiczno-inŜynierskich. Na terenie Równiny BełŜyckiej

obszary o warunkach korzystnych występują na podłoŜu zbudowanym z gruntów spoistych

w stanie twardoplastycznym (gliny, gliny pylaste i piaszczyste) w rejonie Wojcieszyna.

Na arkuszu BełŜyce przewaŜają obszary o niekorzystnych warunkach dla budownictwa.

Są związane z dolinami KręŜniczanki, Ciemięgi, Bystrej, Motyczanki i Czechówki oraz ich

dopływów. Doliny te są wypełnione nieskonsolidowanymi osadami akumulacji rzecznej. Są

to grunty organiczne (torfy, namuły) w stanie plastycznym i miękkoplastycznym, mady

rzeczne wykształcone w postaci glin i pyłów plastycznych oraz grunty niespoiste (piaski róŜ-

nej granulacji) w stanie luźnym. Czynnikiem niekorzystnym jest równieŜ płytko występujące

zwierciadło wód gruntowych. Na obszarze PłaskowyŜu Nałęczowskiego, w dolinach cieków

o nachyleniu zboczy przekraczającym 12%, wyznaczono tereny zagroŜone występowaniem

ruchów masowych (Grabowski red., 2007). Na arkuszu udokumentowano niewielkie (0,03

ha), aktywne osuwisko typu spływowego w Motyczu.

31

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Bardzo duŜą część powierzchni arkusza BełŜyce (ok. 80%) zajmują gleby wysokich klas

bonitacyjnych (I–IVa), co stanowi bardzo dobre warunki dla rozwoju rolnictwa. Występują tu

gleby brunatne i płowe wykształcone na lessach i skałach węglanowych. W południowej czę-

ści arkusza, na utworach piaszczystych i glinach zwietrzelinowych wykształciły się gleby

rdzawe i bielicowe. W obniŜeniach terenu i w dolinach rzecznych dominują gleby torfowe.

Niewielka część obszaru odwzorowanego w granicach arkusza BełŜyce podlega przy-

rodniczej ochronie prawnej. Od północnego-zachodu na teren arkusza sięga otulina Kazimier-

skiego Parku Krajobrazowego. Park został utworzony w 1979 r. i zajmuje powierzchnię

14 961 ha. Otaczającą go strefę ochronną wyznaczono na powierzchni 24 189 ha. W parku

ochronie podlega m.in. rzeźba terenu z unikatową w skali europejskiej gęstością sieci wąwo-

zów lessowych, występujących w zachodniej części PłaskowyŜu Nałęczowskiego (około

11 km/km2).

W północno-wschodniej części arkusza, poniŜej Snopkowa, rozciąga się Obszar Chro-

nionego Krajobrazu Dolina Ciemięgi. Został on utworzony w 1990 r., na powierzchni

2 627 ha. Ochronie podlegają w nim walory przyrodnicze i krajobrazowe doliny Ciemięgi,

którą tworzy lessowy jar o zboczach porozcinanych licznymi wąwozami i suchymi dolinkami.

Występują tu liczne trzcinowiska, turzycowiska, olsy, wilgotne łąki oraz źródła. Ze względu

na występujące tu cenne gatunki roślin planowane jest utworzenie rezerwatu florystycznego

im. Heleny Koporskiej na wschód od Snopkowa (jego zachodni fragment znalazłby się w gra-

nicach arkusza). Dolina Ciemięgi jest atrakcyjnym obszarem turystyczno-mieszkalnym.

Niewielki fragment w południowo-wschodniej części arkusza znajduje się na terenie

Czerniejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który został utworzony w 1990 r. na

powierzchni 19 510 ha. Ochroną objęto obszar charakteryzujący się bardzo urozmaiconą

rzeźbą terenu, duŜymi i dobrze zachowanymi kompleksami leśnymi, licznymi źródłami oraz

malowniczymi dolinami rzecznymi. Fragment w obrębie arkusza obejmuje zwarty kompleks

leśny, w którym pod względem gatunkowym dominują buki.

Jedyny na arkuszu zespół przyrodniczo-krajobrazowy znajduje się w Radawcu DuŜym

(tab. 4). Utworzono go w 1994 r. na powierzchni 11 ha dawnego parku podworskiego z cen-

nymi okazami drzew (głównie modrzewi) oraz stawami zasilanymi wodą źródlaną.

W dolinie Ciemięgi, w rejonie Motycza Leśnego projektowane jest utworzenie zespołu

przyrodniczo-krajobrazowego, który ma objąć ochroną las łęgowy.

32

Tabela 4

Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, uŜytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych

Gmina Lp.

Forma ochrony

Miejscowość Powiat

Rok za-twierdzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6

Jastków 1 R* Snopków

lubelski *

Fl – Rezerwat florystyczny w Doli-nie Ciemięgi im. Heleny

Koporskiej (24,5*)

Nałęczów 2 P Czesławice puławski

2002 PŜ – lipa drobnolistna

Nałęczów 3 P Czesławie puławski



2002 PŜ – miłorząb japoński


2002 PŜ – sosna wejmutka


2002 PŜ – modrzew europejski


2002 PŜ – sosna wejmutka

Nałęczów 8 P Czesławice puławski

2002 PŜ – buk zwyczajny

Nałęczów 9 P Sadurki puławski


Jastków 10 P Tomaszowice lubelski

1987 PŜ – 2 kasztanowce zwyczajne


1987 PŜ – modrzew europejski


1987 PŜ – aleja drzew pomnikowych – 142 lipy drobnolistne Wojciechów 13 P Miłocin

lubelski 1988 PŜ – lipa drobnolistna

Wojciechów 14 P Młocin lubelski


Wojciechów 15 P Miłocin lubelski


Konopnica 16 P Motycz Leśny lubelski

2009 PŜ – dąb szypułkowy „Wojciech”

Konopnica 17 P Motycz lubelski

* PŜ – jesion wyniosły






* PŜ – lipa drobnolistna



Wojciechów 22 P Palikije lubelski



1992 PŜ – dąb szypułkowy

Wojciechów 24 P Palikije

lubelski 1992 PŜ – dąb szypułkowy


1992 PŜ – choina kanadyjska

33

1 2 3 4 5 6

Lublin 26 P Lublin lubelski

1997 PŜ – 27 dębów szypułkowych





Konopnica 29 P Radawiec DuŜy lubelski





* PŜ – 5 modrzewi europejskich


* PŜ – aleja lipowa, 30 drzew

BełŜyce 33 P BełŜyce lubelski

1992 PŜ – 2 buki pospolite

BełŜyce 34 P BełŜyce lubelski


Niedrzwica DuŜa 35 P Radawczyk I lubelski

* PŜ – 20 świerków

Niedrzwica DuŜa 36 P Radawczyk I lubelski

* PŜ – 2 lipy drobnolistne i dąb bezszypułkowy Niedrzwica DuŜa 37 P Radawczyk I

lubelski * PŜ – 4 lipy drobnolistne

Jastków 38 U OŜarów lubelski

* Stawy rybne (8) Jastków 39 U OŜarów-Moszna lubelski

* Łąki w dolinie Ciemięgi (30) Jastków 40 U Jastków lubelski

* Las olsowy i stawy rybne (32 ha) Jastków 41 U Snopków lubelski

* „Wąwozy w Snopkowie” (30) Jastków 42 U Miłocin lubelski

* Las grądowy i pastwisko (0,13) Konopnica 43 U Motycz

lubelski * „Dolina Motyczanki” (47**)

Konopnica 44 U Konopnica lubelski

* „Dolina Konopniczanki” (46**) Konopnica 45 U Radawiec DuŜy

lubelski * „Dolina cieku spod Radawca” (3**)

Konopnica 46 Z Motycz Leśny

lubelski *

„Las łęgowy koło Motycza Leśnego”

(8**) Konopnica

47 Z Radawiec DuŜy lubelski 1994 Zespół przyrodniczo-krajobrazowy

w Radawcu DuŜym (11)

Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo- krajobrazowy; * obiekt połoŜony częściowo poza granicami arkusza BełŜyce Rubryka 5 – * obiekt projektowany; Rubryka 6 – rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej;

– rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny * powierzchnia oszacowana na podstawie Stadium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennego gminy Jastków (2006) ** powierzchnia oszacowana na podstawie Stadium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennego gminy Konopnica (2010)

W rejonie OŜarowa, OŜarowa-Mosznej, Jastkowa, Snopkowa, Miłocina, Motycza, Ko-

nopnicy i Radawca DuŜego projektowane jest utworzenie uŜytków ekologicznych. Obejmą

34

one cenne przyrodniczo fragmenty doliny Ciemięgi, Motyczanki, Konopniczanki i Potoku

spod Radawca.

Na obszarze arkusza BełŜyce ochroną prawną w formie pomników przyrody objęto lub

planuje się objąć liczne drzewa (tab. 4). Są to okazałe lipy drobnolistne, dęby szypułkowe,

świerki, sosny wejmutki, kasztanowce zwyczajne, modrzewie europejskie, miłorząb japoński,

choina kanadyjska oraz aleja 142 lip drobnolistnych.

Według systemu ECONET (Liro, 1998) w północno-zachodniej części arkusza BełŜyce

znajduje się fragment obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym 23M – Dolina

Środkowej Wisły (fig. 5). Jego powierzchnia pokrywa się z granicą otuliny Kazimierskiego

Parku Krajobrazowego. Na terenie arkusza nie wyznaczono obszarów objętych programem

Natura 2000 (specjalną ochroną ptaków i siedlisk).

WieprzMinina

Bystra

Czerka

Chodelka

Bys

t rzyc

a

Ciemięga

Lubartów

Kurów

Markuszów

Nałęczów

BełŜyce

Niedrzwica

Bychawa

Lublin

Chodel

65k

64k

23M

23M

0 5 10 15 20 25 km

1 2 323M 64k

Fig. 5. PołoŜenie arkusza BełŜyce na tle systemów ECONET (Liro red., 1998)

1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym: 23M – Dolina Środkowej Wisły; 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym: 64k – Wzniesienia Urzędowskie, 65k – Wieprza; 3 – zbiornik wód powierzchniowych.

Przez południową część arkusza przebiegają dwa szlaki turystyczne o znaczeniu po-

nadregionalnym: pieszy Szlak WyŜynny Zachodni (LU0301) prowadzący z Kazimierza Dol-

nego do Lublina oraz rowerowy z Kazimierza Dolnego przez Nałęczów do Lublina.

35

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza BełŜyce najstarsze ślady dawnych kultur pochodzą z epoki kamie-

nia – neolitu. Znaleziska archeologiczne obejmują dawne osady, ślady osadnictwa, pozostało-

ści zabudowy oraz przedmioty codziennego uŜytku. Większość zachowanych stanowisk ar-

cheologicznych ma charakter wielokulturowy, reprezentujący kultury: amfor kulistych, pu-

charów lejkowatych, trzcinieckiej i łuŜyckiej. Znaleziska pochodzą równieŜ z czasów śre-

dniowiecza. Bardzo ciekawy jest skarb 272 monet (szelągów) Jana Kazimierza pochodzących

z 1666 roku, odkryty w BełŜycach przy ulicy Zielonej.

No obszarze arkusza znajduje się szereg obiektów objętych ochroną konserwatorską

i wpisanych do rejestru zabytków.

Do zabytków sakralnych zalicza się kościół parafialny pw. Nawrócenia św. Pawła

w BełŜycach. Powstał on w latach 1654–95. Jest to murowana jednonawowa świątynia w sty-

lu późnorenesansowym, z cegły i kamienia. Obok znajduje się dzwonnica pochodząca z XIX

wieku i cmentarz kościelny. Kolejnym jest cmentarz parafialny w Konopnicy. Został on zało-

Ŝony najprawdopodobniej w pierwszej połowie XVIII stulecia. W jego obrębie znajduje się

drewniana kaplica cmentarna wzniesiona na przełomie XVIII i XIX w. W Tomaszowicach

zlokalizowana jest kaplica z 1854 roku.

Na omawianym obszarze znajdują się dwa zabytki techniczne. Pierwszym jest zespół

wagi w miejscowości Bogucin. Pochodzi on z XIX wieku. W jego skład wchodzi budynek

wagi, rampa kolejki wąskotorowej i budynek gospodarczy. W miejscowości Sadurki zlokali-

zowany jest natomiast zespół stacji kolejowej zbudowany w latach 1875–1876.

Na obszarze arkusza BełŜyce znajduje się szereg zabytków architektonicznych. W Łu-

gowie znajduje się dwór pochodzący z XIX wieku. Zespół pałacowy w Jastkowie, w skład

którego wchodzi pałac i kordegarda, wzniesiony został staraniem Nikodema Budnego ok.

roku 1880. Obecnie jest własnością i siedzibą urzędu gminy. Pałac w Snopkowie pochodzi

z lat 80. XIX wieku. Aktualnie naleŜy do prywatnego właściciela i jest miejscem organizacji

imprez okolicznościowych. Pochodzący z XIX wieku zespół pałacowy w Czesławicach skła-

da się z pałacu, powozowni i zabytkowego ogrodzenia. W skład neoklasycystycznego zespołu

pałacowego w Tomaszowicach z XIX wieku wchodzi pałac i kaplica wraz z ogrodzeniem.

W Palikijach, w 1906 roku, na fundamentach starszego, pochodzącego z 1682 roku, powstał

murowany dwór. Zachowały się przy nim fragmenty starego budynku oraz dwukondygnacyj-

ne piwnice o ceglanych sklepieniach kolebkowych. W dworze w Moszenkach (z 1916 roku)

do 1999 roku funkcjonowała szkoła. Obecnie jest on remontowany i dostosowywany do wy-

36

korzystania przez Centrum Opieki Długoterminowej. W Motyczu znajduje się dworek pocho-

dzący z połowy XIX wieku. W 1991 roku przeszedł gruntowny remont i obecnie ma prywat-

nego właściciela. W Dąbrownicy zlokalizowana jest baszta – pozostałość po pałacu Firlejów

zbudowanym w latach 1610–1630, świadcząca o rozmachu dawnej budowli. W Lublinie przy

ulicy Kraśnickiej połoŜony jest zespół dworski pochodzący z lat 80. XIX wieku (dwór i spi-

chlerz). Obecnie popada w ruinę wskutek ciągłego odkładania decyzji o remoncie. Praktycz-

nie pozostały z niego szczątki murów. Pochodzący z przełomu XIX i XX wieku dwór w Mat-

czynie po remoncie i modernizacji jest siedzibą Dziennego Centrum Aktywizacji. Zamek

w BełŜycach powstał około 1416 roku. Był dwukondygnacyjny, murowany z kamienia i ce-

gły. W końcu XVI wieku urządzono w nim szkołę i zbór arian. W XIX wieku rozebrano

umocnienia, wzniesiono browar i gorzelnię. W czasie II wojny światowej został zaadaptowa-

ny na mleczarnię, która znajduje się tam do dziś. Obecnie z zamku zachowała się dolna część

murów z kolebkowymi sklepieniami. Zlokalizowany w BełŜycach dwór pochodzi z 1840 ro-

ku. Dwór znajdujący się w Babinie powstał w początku XX wieku. Opuszczony i zrujnowany

przez lata uŜytkowania obiekt w końcu lat 90. trafił w prywatne ręce. Po skończeniu remontu

właściciel zamierza w części jego pomieszczeń zaaranŜować dawne wnętrza dworskie i udo-

stępnić je zwiedzającym.

Liczne na obszarze arkusza parki podworskie znajdują się w: Ługowie, Snopkowie,

Czesławicach, Tomaszowicach, Motyczu, Lublinie (Węglinie), Matczynie, BełŜycach, Babi-

nie, Palikijach i Antopolu. Najczęściej są zlokalizowane w sąsiedztwie dworów. W Antopolu

park otacza dawny dwór, kompletnie niestety przebudowany.

Na obszarze arkusza znajdują się dwa miejsca pamięci. Cmentarz Legionistów Polskich

w Jastkowie powstał po bitwie pod Jastkowem (w lecie 1915 roku) pomiędzy wojskami au-

striackimi, w skład których wchodziła I Brygada i 4 pułk piechoty Legionów Polskich, a wy-

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1: 50...

Documents

Transcript of OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1: 50...