OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000

P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N Y P A Ń S T W O W Y I N S T Y T U T B A D A W C Z Y

O P R A C O W A N I E Z A M Ó W I O N E P R Z E Z M I N I S T R A ŚR O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ

POLSKI 1 : 50 000

Arkusz BANIE (305)

Warszawa 2008

Autorzy: plansza A: Andrzej Stoiński *, Barbara PraŜak *, Dariusz Wieczorek * plansza B: Izabela Bojakowska **, Paweł Kwecko **, Anna Pasieczna**,

Hanna Tomassi-Morawiec**, Krystyna Bujakowska***

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska**

Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska** Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabryś-Godlewska**

Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka**

* GEOCONSULT Sp. z o.o., ul. Mielczarskiego 139/143, 25-611 Kielce ** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

*** POLGEOL SA ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2008

Spis treści I. Wstęp (A. Stoiński).................................................................................................................. 3

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Stoiński, D. Wieczorek) ............................ 4

III. Budowa geologiczna (A. Stoiński, D. Wieczorek) ................................................................ 6

IV. ZłoŜa kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek) ........................................................................... 9

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek).......................................... 11

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Stoiński, D. Wieczorek).................... 12

VII. Warunki wodne (A. Stoiński, D. Wieczoreki) ................................................................... 14

1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 14

2. Wody podziemne...................................................................................................... 15

VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 16

1. Gleby (A. Pasieczna, P. Kwecko)............................................................................. 17

2. Osady (I. Bojakowska) ............................................................................................. 19

3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .......................................... 22

IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska)............................................................................ 24

X. Warunki podłoŜa budowlanego (A. Stoiński, D. Wieczorek) .............................................. 30

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (B. PraŜak)....................................................................... 32

XII. Zabytki kultury (B. PraŜak) .............................................................................................. 41

XIII. Podsumowanie (A. Stoiński, K. Bujakowska).................................................................. 42

XIV. Literatura ......................................................................................................................... 43

3

I. Wstęp

Arkusz Banie Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGśP) został wykona-

ny w firmie GEOCONSULT Kielce w 2008 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano

materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Banie Mapy geologiczno-

gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym w 1999 roku w Oddziale Po-

morskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Szczecinie (Fuszara, Wiśniowski, 1999).

Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej

Polski” (Instrukcja..., 2005).

Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor-

macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne,

ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa-

dów), warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre-

sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji pań-

stwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego.

Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu prze-

strzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzysty-

wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz pro-

jektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowaniach ekofizjogra-

ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy

wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz

planów gospodarki odpadami.

Materiały do wykonania mapy zebrano w Zachodniopomorskim Urzędzie Wojewódz-

kim w Szczecinie, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomorskiego

w Szczecinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie, starostwach

powiatowych w Gryfinie, Pyrzycach i Myśliborzu, w urzędach miast i gmin, w Centralnym

Archiwum Geologicznym w Warszawie, Instytucie Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa

w Puławach oraz u uŜytkowników złóŜ. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem tereno-

wym przeprowadzonym we wrześniu i październiku 2008 roku.

Informacje dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych

opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złoŜach i wystąpieniach kopalin.

4

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Banie, o powierzchni około 312 km2 ograniczony jest południkami

14º30’ i 14º45’ długości geograficznej wschodniej oraz równoleŜnikami 53º00’ i 53º10’ sze-

rokości geograficznej północnej.

Administracyjnie obszar arkusza naleŜy do województwa zachodniopomorskiego

i obejmuje gminy Banie, Trzcińsko-Zdrój, Chojna, Widuchowa i Gryfino w powiecie gryfiń-

skim, Bielice i Kozielice w powiecie pyrzyckim oraz Myślibórz w powiecie myśliborskim.

Według podziału Polski na jednostki fizycznogeograficzne (Kondracki, 2002) arkusz

połoŜony jest w obrębie dwóch podprowincji: PobrzeŜa Południowobałtyckie i Pojezierza

Południowobałtyckie. Granica pomiędzy nimi przebiega prawie równoleŜnikowo (fig. 1).

Północna większa część terenu arkusza leŜy w mezoregionie Równiny Wełtyńskiej,

w obrębie PobrzeŜa Szczecińskiego. Południowa część obszaru arkusza naleŜy do Pojezierza

Myśliborskiego, w makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie.

W krajobrazie obszaru arkusza szczególnie wyróŜnia się malownicze rozcięcie erozyjne

falistej wysoczyzny moreny dennej, wykorzystane przez układ rzeczno-jeziorny tj. rzekę Ty-

wę i łańcuch jezior rynny bańskiej (Święte, Strzeleckie, Mostowe, DłuŜec, Długie, Górne,

Grodziskie). Największe z jezior – Długie, posiada powierzchnię 344 ha, maksymalną głębo-

kość 6,8 m, a długość linii brzegowej 9200 m (Dobracki i in., 1998). Forma geomorfologicz-

na rynny jezior bańskich, o orientacji północ-południe, ciągnie się na południu od pasma

wzgórz moreny czołowej w środkowej części gm. Trzcińsko Zdrój (poza arkuszem), a na pół-

nocy na obszarze gm. Gryfino kontynuuje się jako rynna subglacjalna Tywy (takŜe poza arku-

szem). Rozcięcie to jest korytarzem ekologicznym o regionalnym znaczeniu łączącym nad-

rzeczne obszary faunistyczne gmin: Trzcińsko Zdrój, Banie i Gryfino z Odrą. Stanowi rów-

nieŜ atrakcyjny obszar turystyczno – rekreacyjny wykorzystywany przez liczne ośrodki wy-

poczynkowe.

Lasy zajmują około 25,0% powierzchni arkusza. Rozmieszczenie ich jest nierówno-

mierne. Największe kompleksy leśne znajdują się w części południowo-wschodniej obszaru

arkusza oraz wzdłuŜ rynny bańskiej. W północnej, intensywnie wykorzystywanej rolniczo

części obszaru arkusza dominują tereny bezleśne. Większość obszarów zalesionych znajduje

się pod zarządem Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie. Lasy w północnej

części naleŜą do Nadleśnictwa Gryfino, a na południu do Nadleśnictwa Myślibórz.

5

WaŜnym potencjałem zasobów środowiska przyrodniczego na obszarze arkusza Banie

są grunty rolne. Zajmują one około 55% powierzchni arkusza. Dominują w nich gleby III i IV

klasy w gruntach ornych i uŜytkach zielonych.

Fig. 1. PołoŜenie arkusza Banie na tle jednostek fizycznogeograficznych wg. J. Kondrackiego (2002)

1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica państwa Prowincja NiŜ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja PobrzeŜa Południowobałtyckie (313) Mezoregiony makroregionu PobrzeŜe Szczecińskie (313.2–3): 313.24 – Dolina Dolnej Odry, 313.25 – Równina Goleniowska, 313.27 – Wzgórza Bukowe, 313.28 – Równina Wełtyńska, 313.31 – Równina Pyrzycka

Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie (314–316) Mezoregiony makroregionu Pojezierza Zachodniopomorskie (314.4): 314.41 – Pojezierze Myśliborskie Mezoregiony makroregionu Pojezierza Południowopomorskie (314.6–7): 314.61 – Równina Gorzowska

Obszar arkusza Banie leŜy w obrębie dwóch krain klimatycznych: północnej (VII kraina

Goleniowsko-Pyrzycka) i południowej (IX kraina Pojezierza Myśliborskiego) (Dobracki i in.,

1998). Charakterystyka klimatyczna jest następująca: średnia temperatura roczna wynosi

6

7,9ºC, średnia temperatura lipca 17,2ºC, średnia temperatura stycznia –1,6ºC, średnie roczne

sumy opadów 500–600 mm, liczba dni mroźnych 32 (Woś, 1999).

Na omawianym obszarze nie ma Ŝadnego miasta ani większych zakładów przemysło-

wych. Jest to teren o intensywnej gospodarce rolniczej. Największymi przedsiębiorstwami są

zakłady rolno-produkcyjne, i gminne spółdzielnie wykorzystujące występujące tutaj gleby

wysokich klas bonitacyjnych.

Wpływ na środowisko mają dwa duŜe zakłady umiejscowione poza jego granicami: Ze-

spół Elektrowni Dolna Odra zlokalizowanej na północny zachód od obszaru arkusza oraz Za-

kłady Chemiczne i Papiernicze w Schwedt w Niemczech (na zachód od granicy arkusza).

Emisje gazów i pyłów z zakładów w Schwedt w ponad 80% przedostają się na teren Polski,

co stanowi powaŜne zagroŜenie dla jakości powietrza w tym rejonie.

Omawiany obszar jest atrakcyjny dla turystyki, w szczególności pieszej i rowerowej.

Dzika przyroda, malowniczo połoŜone jeziora, duŜe róŜnice wysokości (rejon rynny bańskiej)

są niepodwaŜalnymi walorami tego terenu. Nad jeziorem Długim, na południe od Bań zloka-

lizowanych jest kilka ośrodków wypoczynkowych.

Obszar arkusza przecinają drogi wojewódzkie: nr 121 Gryfino – Rów (koło Myślibo-

rza), oraz nr 122 Pyrzyce – Krajnik Dolny (przejście graniczne z Niemcami). Obecnie, w pół-

nocno-wschodniej części arkusza w rejonie Parnicy, Kunowa budowana jest autostrada A3,

docelowo biegnąca od rejonu Szczecina (Kołbaskowo) na Dolny Śląsk.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza (fig. 2) opisano na podstawie Szczegółowej mapy

geologicznej Polski w skali 1: 50 000, arkusz Banie (Kurzawa, 2000).

W podpermskim planie strukturalnym obszar arkusza ulokowany jest na północnym skra-

ju orogenu waryscyjskiego. W obrębie kompleksu permomezozoicznego obszar ten leŜy na

pograniczu czterech jednostek strukturalnych: niecki szczecińskiej, bloku Gorzowa Wielkopol-

skiego oraz jednostki brandenburskiej i wschodniomeklembursko-brandenburskiej. Rozwój

budowy geologicznej w kenozoiku modelowany był przez reaktywizowane dyslokacje Pyrzyce-

KrzyŜ i dolnej Odry oraz mobilne struktury solne Bani, Widuchowej, Chabowa oraz Gryfina.

Kompleks trzeciorzędowy, rozpoznany w otworach poszukiwawczych za węglem bru-

natnym ma miąŜszość zmieniającą się od 32 do 146 m. Jest on zbudowany z piaszczysto-

mułkowych serii eocenu, iłowców i mułowców oligocenu dolnego oraz mioceńskich piasków

i mułków z wkładkami węgla brunatnego.

Osady czwartorzędu tworzą ciągłą pokrywę o miąŜszości od 83 do 224 m. Profil plej-

stocenu, określony przez badania litopetrograficzne, zawiera siedem poziomów glin zwało-

7

wych i rozdzielające je utwory wodnolodowcowe i zastoiskowe. Osady te reprezentują zlo-

dowacenia południowopolskie, środkowopolskie i północnopolskie. Nie stwierdzono wystę-

powania osadów interglacjalnych (Kurzawa, 2000).

Fig. 2. PołoŜenie arkusza Banie na tle mapy geologicznej regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka

i K. Piotrowskiej

Czwartorzęd, holocen: 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; zlodowacenia północnopolskie: 11 – pia-ski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiru san-drowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwie-trzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; paleogen, oligocen: 41 – piaski, lokalnie z bursztynem, mułki, iły i węgiel brunatny Uwaga: zachowano oryginalną numerację z Mapy geologicznej (2006)

Najstarsze zachowane utwory czwartorzędowe powstały podczas okres zlodowaceń po-

łudniowopolskich (zlodowacenia Sanu). Reprezentowane są przez dwa poziomy glin zwało-

wych oraz odpowiadające im serie piasków i mułków zastoiskowych, oraz piasków i Ŝwirów

8

wodnolodowcowych. Dolne gliny zwałowe mają miąŜszość 10-26 m natomiast miąŜszość

górnych nie przekracza 10 m. Serie zastoiskowe osiągają miąŜszości do 30 m, natomiast

wodnolodowcowe do 20 m, ale najczęściej oscylują w granicach kilku-kilkunastu metrów.

Następne zlodowacenie (Odry) pozostawiło po sobie dolne, środkowe i górne osady za-

stoiskowe, dwa poziomy glin zwałowych, oraz dolne i górne osady wodnolodowcowe. Osady

zastoiskowe wykształcone są jako mułki i piaski szare, drobnoziarniste i laminowane. Ich miąŜ-

szości dochodząca do 25 m w seriach podglinowych i zmniejszają się do kilku metrów

w seriach nadglinowych. Osady wodnolodowcowe to piaski róŜnoziarniste z drobnymi Ŝwirka-

mi, kwarcowo-skaleniowe dochodzące do 20 m miąŜszości. Gliny zwałowe charakteryzują się

ciemnoszarą barwą, oraz obecnością wkładek mułkowych i piaszczystych. Nie ma większych

róŜnic litologicznych między glinami dolnego i górnego poziomu, natomiast gliny dolne mają

większą miąŜszość (do 34 m), przy kilkunastu metrach miąŜszości glin górnego poziomu.

Zlodowacenie Warty pozostawiło po sobie pełny, klasyczny profil osadów, tj. dolne za-

stoiskowe i wodnolodowcowe, glinę zwałową oraz górne osady wodnolodowcowe i zasto-

iskowe. Zastoiska warciańskie to tłuste, brunatno-szare iły z laminami mułków i piasków

drobnoziarnistych o miąŜszości około 20 m (kaŜda z serii – dolna i górna). Gliny zwałowe

zlodowacenia Warty charakteryzują się szarą barwą oraz duŜym udziałem frakcji piaszczys-

tych w swej budowie (gliny piaszczyste). Ich miąŜszość wynosi 5–14 m, ale są miejsca gdzie

zostały one całkowicie zerodowane (południowa część obszaru arkusza). Piaski i Ŝwiry wod-

nolodowcowe tak dolne, jaki i górne tworzą serie o miąŜszościach rzędu 20–30 m. Są to naj-

częściej piaski średnio- i drobnoziarniste, szare i Ŝółtobrązowe.

Podczas zlodowacenia Wisły wyróŜnia się na tym obszarze dwa stadiały – środkowy

i górny (leszczyńsko-pomorski) (Kurzawa, 2000). Stadiał środkowy reprezentują piaski i mułki

zastoiskowe dolne, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe dolne, następnie gliny zwałowe oraz górne

utwory wodnolodowcowe i zastoiskowe. Dolne piaski i mułki zastoiskowe tworzą ciągły po-

ziom na prawie całym obszarze arkusza o miąŜszości 15–20 m, natomiast dolne piaski i Ŝwiry

wodnolodowcowe dolne znane są tylko z rejonu Babinka, gdzie tworzą 17-metrową serię. Gliny

zwałowe tego stadiału są szare, miejscami brunatno-czerwone, piaszczyste, z licznymi głazika-

mi. Ich miąŜszość wynosi 20-30 m; poza krawędziami rynny bańskiej w rejonie miejscowości

Banie nie odsłaniają się jednak na powierzchni arkusza. Pokrywające je piaski i Ŝwiry wodno-

lodowcowe tworzą ciągły poziom niemal na całym obszarze arkusza, o miąŜszości 10–30 m.

Górne piaski i mułki zastoiskowe mają niewielką miąŜszość i rozprzestrzenienie.

Osady ostatniego lądolodu (stadiał górny zlodowacenia Wisły) pokrywają całą po-

wierzchnię arkusza. Profil utworów tego stadiału rozpoczynają piaski wodnolodowcowe dol-

ne, odsłaniające się w rynnie bańskiej. Charakteryzują się Ŝółtą i Ŝółto-brązową barwą oraz

9

miąŜszością do 20 m. Gliny zwałowe występują powszechnie na powierzchni arkusza, two-

rząc pokrywę miąŜszości 3-6 m, miejscami do 15-17 m. Są to gliny piaszczyste, brązowe

i brązowo-szare. Gliny te miejscami występują pod przykryciem utworów pochodzących

z deglacjacji, m.in. sandrowych, czołowomorenowych oraz ozów i kemów.

Piaszczysto-Ŝwirowe osady wodnolodowcowe występują w południowo-wschodniej

części arkusza, gdzie tworzą pokrywę sandrową o miąŜszości 5–10 m. Moreny czołowe, zbu-

dowane z materiału piaszczysto-głazowego i gliniastego występują w okolicach Górnowa

i Baniewic. Wały wzgórz ozowych występują w rejonie śarczyna i śelechowa. Zbudowane są

z przekątnie warstwowanych piasków ze Ŝwirami. Osady kemów i tarasów kemowych wystę-

pują powszechnie w rynnie bańskiej i rynnie jezior Kiełbicze. Stropowe partie w tarasach

kemowych tworzą piaski ze Ŝwirami, skośnie warstwowane, niŜej przechodzące w piaski róŜ-

noziarniste z wkładkami mułków i iłów. MiąŜszość osadów kemowych dochodzi do 10–15 m.

W południowo-zachodniej części obszaru arkusza, w dolinie Rurzycy występują piaski

z wkładkami Ŝwirów, budujące taras nadzalewowy w dolinie tej rzeki.

Osady holocenu reprezentowane są przez torfy, gytie, kredę jeziorną, namuły i deluwia.

Występują one w zagłębieniach wytopiskowych, dolinach rzek i dnach rynien subglacjalnych.

Torfy osiągają miąŜszości z reguły 1,5–3 m, miejscami tylko 5–6 m. Są to torfy niskie. Gytie

i kreda jeziorna współwystępują z torfami tworząc pokłady do 5–6 m miąŜszości.

IV. ZłoŜa kopalin

Na obszarze arkusza Banie znajduje się jedno udokumentowane złoŜe kruszywa natu-

ralnego. Jest to złoŜe „Parnica” (Janicki, 2007), zlokalizowane w północno-wschodniej części

omawianego obszaru, przy wschodniej granicy arkusza. Kopaliną są piaski o średnim punkcie

piaskowym 96,9 % i zawartości pyłów mineralnych 14,0 %. ZłoŜe udokumentowane jest

w obrębie tarasu kemowego, który wykształcił się przy bryle martwego lodu podczas degla-

cjacji tego obszaru. ZłoŜe reprezentuje więc wodnolodowcowy typ genetyczny. Taka pozycja

geologiczna tłumaczy wysoki udział frakcji piaszczystej, jak równieŜ duŜą zawartość pyłów

w kopalinie. ZłoŜe jest praktycznie w całości zawodnione. ZłoŜe udokumentowane zostało

przez prywatnego przedsiębiorcę, a uŜytkowane jest obecnie na potrzeby budowanej w bez-

pośrednim sąsiedztwie autostrady A3.

Charakterystykę gospodarczą i klasyfikację sozologiczną złoŜa przedstawiono w tabeli 1.

Szczegółowe informacje o złoŜu „Parnica” zawarte są w karcie informacyjnej, opracowanej dla

komputerowej bazy danych; natomiast w tabeli 2 zestawiono najwaŜniejsze parametry jako-

ściowe kopaliny z tego złoŜa, wraz z podstawowymi parametrami geologiczno-górniczymi.

Tabela 1

ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby geologiczne bilansowe

(tys. t)

Kategoria rozpoznania

Stan zago-spodarowa-nia złoŜa

Wydobycie (tys. t)

Zastosowa-nie kopaliny

Klasyfikacja złóŜ Numer złoŜa

na mapie

Nazwa złoŜa Rodzaj

kopaliny

Wiek kom-pleksu litolo-

giczno-surowcowego

wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in. (red)., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C

Przyczyny konfliktowo-ści złoŜa

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 PARNICA p Q 1 188 C1 G - Sd 4 A -

Rubryka 3: p – piaski; Rubryka 4: Q – czwartorzęd; Rubryka 6: kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych – C1; Rubryka 7: złoŜa: G – zagospodarowane; Rubryka 9: kopaliny skalne: Sd – drogowe; Rubryka 10: złoŜa: 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne; Rubryka 11: złoŜa: A – małokonfliktowe,

10

11

Tabela 2

Wybrane parametry geologiczno-górnicze złoŜa i jakościowe kruszywa naturalnego Nazwa złoŜa

Parametry Parnica

powierzchnia złoŜa od–do śr.

(ha) 10,47

miąŜszość złoŜa od–do śr.

(m) 2,2–12,9

5,6

grubość nadkładu od–do śr (m)

0,2–1,6 0,5

N/Z 0,02–0,36

0,12

zawartość ziaren do 2 mm (punkt piasko-wy)

od–do śr.

(%) 92,4–99,4

96,9

zawartość pyłów mineralnych od–do śr.

(%) 8,0–23,6

14,0

cięŜar nasypowy w stanie utrzęsionym od–do śr.

(g/cm3) 1,794–1,998

1,892 warunki hydrogeologiczne złoŜe zawodnione zastosowanie wg dokumentacji drogownictwo

ZłoŜe poddano klasyfikacji ze względu na skalę konfliktowości zagospodarowania gór-

niczego z elementami chronionymi środowiska przyrodniczego występującymi w jego oto-

czeniu, oraz z punktu widzenia ochrony samego złoŜa. Klasyfikacji dokonano zgodnie z obo-

wiązującymi wytycznymi zamieszczonymi w „Instrukcji...” (2005). ZłoŜe „Parnica” z punktu

widzenia jego ochrony sklasyfikowano jako powszechne, licznie występujące i łatwo dostęp-

ne (klasa 4). Z uwagi na moŜliwość zagospodarowania górniczego złoŜa uznano je mało kon-

fliktowe (klasa A).

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

W obrębie arkusza eksploatowane jest tylko złoŜe „Parnica”. Udokumentowane zostało

w 2007 r., a eksploatowane jest od 2008 roku na podstawie koncesji udzielonej uŜytkowni-

kowi (spółce z o.o.) przez Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego w dniu

28.05.2008 r. W koncesji tej ustanowiono obszar i teren górniczy „PARNICA” o powierzch-

niach odpowiednio 8,20 i 9,38 ha. ZłoŜe eksploatowane jest odkrywkowo, w sposób ciągły,

za pomocą koparek gąsienicowej podsiębiernych, jednym poziomem. Wyrobisko eksploata-

cyjne osiągnęło juŜ kształtem i rozmiarami granice obszaru górniczego. Nadkład zdjęty z ca-

łej powierzchni złoŜa zalega na tymczasowych zwałowiskach zewnętrznych, zlokalizowanych

wokół niemal całej krawędzi wyrobiska, natomiast humus zeskładowany jest w południowej

części obszaru górniczego, równieŜ na zewnątrz wyrobiska. Będzie on uŜyty do rekultywacji

wyrobiska poeksploatacyjnego. Wyrobisko jest suche, wody gruntowe zbierane są rowami

opaskowymi wzdłuŜ konturu dna wyrobiska, do niewielkiego rząpia w południowej części

12

złoŜa, z którego jest ona odpompowywana do bezimiennego cieku. Nie stosuje się Ŝadnej

przeróbki kopaliny.

ZłoŜe eksploatowane jest na potrzeby budowanej w bezpośrednim sąsiedztwie autostra-

dy A3. Sprzęt wydobywczy i transportowy pracujący na złoŜu jest własnością przedsiębior-

stwa budującego autostradę. Jak wynika z informacji uzyskanych w czasie wizji na złoŜu

(podczas zwiadu terenowego), ze względu na niską jakość kopaliny uŜywana jest ona głównie

do wymiany gruntów, budowy nasypów i podbudów stabilizowanych cementem. Po ukoń-

czeniu prac budowlanych (ziemnych) autostrady A3, eksploatacja złoŜa zostanie zakończona

(moŜe to nastąpić nawet w 2008 r.).

W obrębie arkusza Banie w kilku miejscach prowadzona jest niekoncesjonowana eks-

ploatacja poza udokumentowanymi złoŜami. Zlokalizowano tutaj cztery okresowo czynne

wyrobiska w rejonie miejscowości Lubanowo, Kunowo, Banie i śelechowo, gdzie eksplo-

atowane są kruszywa naturalne na potrzeby lokalne (sporządzono karty informacyjne). Po-

niewaŜ eksploatacja ta powoduje degradację powierzchni terenu i krajobrazu, a wyrobiska te

często stają się nielegalnymi składowiskami odpadów – powiatowe i gminne organy ochrony

środowiska powinny monitorować te zjawiska w celu skutecznego im zapobiegania.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Dotychczas w obrębie arkusza nie prowadzono systematycznych i obejmujących więk-

sze obszary prac poszukiwawczych za surowcami mineralnymi. Jest to obszar bardzo ubogi

w opracowania geologiczno-surowcowe, dlatego analizę moŜliwości udokumentowania no-

wych złóŜ w obrębie arkusza Banie przeprowadzono na podstawie Szczegółowej mapy geo-

logicznej Polski, arkusz Banie (Kurzawa, 2000), zwiadu terenowego oraz punktów występo-

wania kopaliny. Spowodowane jest to faktem Ŝe większość powierzchni arkusza stanowi ob-

szar gliniastej moreny dennej, nie budził on w związku z tym zainteresowania od strony su-

rowcowej.

Jedynym eksploatowanym w obrębie arkusza surowcem jest kruszywo naturalne, głów-

nie piaszczyste i lokalnie piaszczysto-Ŝwirowe. Wystąpienia kruszyw naturalnych w obrębie

arkusza mają jednak charakter lokalny, dlatego nie ma tutaj perspektyw na udokumentowanie

duŜego złoŜa tej kopaliny. Obecnie udokumentowane, lub teŜ eksploatowane „na dziko” wy-

stąpienia kruszyw naturalnych związane są bądź z tarasami kemowymi w obrębie rynien sub-

glacjalnych (np. punkty występowania kopaliny nr 2/p i 3/p) i zagłębień po martwym lodzie

(złoŜe „Parnica”, punkt 4/pŜ), bądź teŜ z niewielkimi wzniesieniami będącymi morenami czo-

łowymi lub stoŜkami glacimarginalnymi (punkt 1/pŜ) (Kurzawa, 2000). Takie wystąpienia

13

kopaliny nie gwarantują znalezienia duŜych zasobów geologicznych, poza tym występująca

w nich kopalina charakteryzuje się niską jakością, w szczególności duŜym udziałem frakcji

drobnopiaszczystych i pyłowych (co przekłada się na wysoki punkt piaskowy i wysoką za-

wartość pyłów mineralnych). Częste mogą być takŜe wkładki glin i mułków, dodatkowo po-

garszające warunki geologiczno-górnicze eksploatacji takich wystąpień kopaliny. Sytuację

taką potwierdzają prace zwiadowcze za kruszywem naturalnym wykonane w Baniach (Profic,

1961). Poszukiwania kruszywa naturalnego przydatnego do produkcji wyrobów betonowych,

Ŝelbetonowych na zboczu rynny bańskiej, bezpośrednio na północ od Bań dały wynik nega-

tywny. PoniewaŜ prace obejmowały obszar niedający się odwzorować w skali, nie zaznaczo-

no tego obszaru na mapie.

Biorąc pod uwagę przytoczone wyŜej rozwaŜania geologiczno-surowcowe, nie wyzna-

czano obszarów perspektywicznych dla udokumentowania złóŜ kruszywa naturalnego w są-

siedztwie punktów występowania kopaliny stwierdzonych podczas zwiadu terenowego.

W południowej części arkusza (na południe od Dłuska Gryfińskiego) wydzielono w obrębie

obszaru sandrowego obszar perspektywiczny dla udokumentowania piasków i Ŝwirów jako

kontynuację z sąsiedniego arkusza Trzcińsko-Zdrój.

Powierzchnia wysoczyzny morenowej falistej obfituje w podmokłe zagłębienia wypeł-

nione torfami, lokalnie takŜe gytiami. Większe obszary występowania torfów, spełniające

kryteria potencjalnej bazy zasobowej (OstrzyŜek, Dębek, 1996) zaznaczono jako obszary per-

spektywiczne dla udokumentowania tej kopaliny. Największe obszary zlokalizowane są w re-

jonie Babinka, Kunowa (północna część arkusza), oraz w rejonie rynny bańskiej, na południe

od jeziora Długie. Są to torfowiska niskie, a najczęściej występującym typami są torfy turzy-

cowe i olesowe. MiąŜszość torfów wynosi średnio 2-3 m, maksymalnie do 4,8-5 m. NaleŜy

dodać, iŜ wystąpienia torfów w większości występują w obszarach chronionych bądź propo-

nowanych do ochrony, obszarach występowania gleb chronionych pochodzenia organicznego,

bądź w obszarach rezerwuarowych dla wód. Ich zagospodarowanie górnicze wiązałoby się

z szeregiem ograniczeń, ale nie moŜna wykluczyć eksploatacji przynajmniej części z nich

(oczywiście po wcześniejszym udokumentowaniu zasobów).

Największy udział w powierzchniowej budowie geologicznej obszaru mają gliny zwa-

łowe, ale obecnie nie są one brane pod uwagę jako surowiec ceramiczny. Jak dotąd nie były

w obrębie arkusza nigdzie badane, ani eksploatowane.

14

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Głównym elementem sieci hydrograficznej na arkuszu Banie jest rzeka Tywa biorąca

swój początek na południe od jezior rynny bańskiej. Rynna ta o przebiegu południkowym

stanowi główną oś hydrograficzną w tym rejonie. Tywa wypływa spod Góralic (arkusz

Trzcińsko-Zdrój) na rzędnej około 67,5 m n.p.m. i płynie poprzez jeziora: DłuŜyna, Leśne,

Długie, DłuŜec i Święte, w kierunku północnym głęboko wciętą doliną. Uchodzi do Odry

w Gryfinie. Rzeka ma 49,3 km długości i powierzchnię dorzecza 256,4 km2. Zachodnia część

obszaru arkusza leŜy w zlewni Rurzycy i Marwickiej Strugi. Rurzyca na niewielkim odcinku

płynie przez obszar arkusza (na południe od Strzelczyna). Wschodnią część obszaru arkusza

obejmuje zlewnia rzeki Płoni, ze zlewnią cząstkową jeziora Piaseczno i Kanału Bańskiego.

Spośród wymienionych cieków, badane pod względem jakości wód powierzchniowych są

Tywa i Rurzyca, jednak punkty monitoringowe połoŜone są poza obszarem arkusza. Wody

Tywy przy ujściu do Odry i wody Rurzycy przy ujściu do Odry w 2006 r. charakteryzowały

się IV klasą jakości (Stan..., 2007). Wskaźnikami obniŜającymi jakość rzek tego rejonu są

najczęściej miano Coli, oraz wskaźniki zanieczyszczeń powodujących eutrofizację wód (za-

wartość związków fosforu i azotu, wysoka koncentracja chlorofilu „a”), a takŜe wskaźniki

zanieczyszczeń organicznych (BZT5, CHZT, OWO). NaleŜy jednak dodać, iŜ wysokie wskaź-

niki zanieczyszczeń organicznych oraz barwa wody są często pochodzenia naturalnego.

Na południowy zachód od śelechowa zlokalizowane jest obniŜenie terenu będące obsza-

rem źródliskowym dla bezimiennego dopływu Rurzycy. Źródliska występują takŜe wokół

jeziora Górnego – wody te spływają do jeziora Górnego i dalej do jezior bańskich, skąd są

odprowadzane przez Tywę.

W środkowej części arkusza Banie występuje szereg jezior. Jest to system jezior prze-

pływowych znajdujących się w dnie rynny lodowcowej. Rynna ta o przebiegu południkowym

rozpoczyna się na południe od Bań w okolicy Trzcińska-Zdroju (arkusz Trzcińsko-Zdrój)

zagłębieniami jezior: Miejskiego, Trzcińskiego i Strzeszowskiego (poza granicami arkusza).

Następnie juŜ na obszarze arkusza znajdują się jeziora: DłuŜyna, Leśne, Grodziskie, Długie,

DłuŜec, Mostowe, Strzeleckie i Święte. Największe z jezior – Długie posiada powierzchnię

344 ha, maksymalną długość 3,9 km, maksymalną szerokość 1,2 km, maksymalną głębokość

6,8 m. Miejscowość Banie połoŜona jest nad jeziorem DłuŜec, o powierzchni około 80 ha.

Jezioro to ma średnią głębokość 6,1 m. Wszystkie jeziora rynny bańskiej połoŜone są w ob-

szarach zalesionych, w malowniczej dolinie (rynnie lodowcowej), o krawędziach dochodzą-

15

cych do 40 m wysokości. Z uwagi na czyste wody i walory krajobrazowe stanowią podstawę

dla rozwoju bazy turystycznej w tym regionie.

We wschodniej części omawianego terenu znajdują się trzy mniejsze jeziora rynnowe:

Bukowno, Piaseczno oraz jezioro Czarne. W części zachodniej znajduje się fragment jeziora

Kiełbicze, które połączone jest z Marwicką Strugą (na arkuszu Widuchowa). Z wymienio-

nych, tylko wody jeziora Piaseczno były badane pod względem jakościowym. Wody tego

jeziora, badane w 2005 r. charakteryzowały się III klasą czystości wody (Raport..., 2006).

2. Wody podziemne

Wody podziemne o charakterze uŜytkowym występują w obrębie czwartorzędowego

piętra wodonośnego. W obrębie utworów mioceńskich stwierdzono słabo wydajne warstwy

wodonośne bez znaczenia uŜytkowego, a w piętrze mezozoicznym występują wody silnie

zasolone.

Zgodnie z Mapą hydrogeologiczną Polski w skali 1: 200 000 (Jarząbek, 1986, 1990) ob-

szar arkusza połoŜony jest w szczecińskim regionie hydrogeologicznym, do którego naleŜy

mniejsza jednostka hydrogeologiczna: rejon Gryfina, śelisławca, Bań. W rejonie tym, obej-

mującym cały obszar mapy, znaczenie uŜytkowe posiada czwartorzędowy, międzyglinowy

poziom wodonośny. Warstwa wodonośna występuje na głębokości 20-60 m. Lokalnie w za-

głębieniach podłoŜa czwartorzędowego moŜe występować poziom podglinowy na głębokości

do 120 m. MiąŜszość warstwy wodonośnej dochodzi do 40 m, a wydajności potencjalne stud-

ni głębinowych osiągają 30-70 m3/h.

W obrębie obszaru arkusza nie występują główne zbiorniki wód podziemnych. NajbliŜ-

szej połoŜony GZWP to międzymorenowy zbiornik nr 123 Stargard – Goleniów (fig 3).

Na omawianym obszarze uŜytkowane są wyłącznie wody z poziomu czwartorzędowego

(Mądry, Połaniecka, 2000). Występuje tutaj kilka ujęć wód podziemnych o wydajnościach

przekraczających 50 m3/h. Do większych ujęć zaliczyć moŜna ujęcia wiejskie: Baniewice

o wydajności 50 m3/h, Banie – 52 m3/h, Piaseczno – 50 m3/h. Wody podziemne poziomów

uŜytkowych zaliczyć moŜna do Ia i II klasy czystości wód podziemnych, z uwagi na przekro-

czenia dopuszczalnej dla wód pitnych zawartości Ŝelaza (do 2 mg/dm3) i manganu (Mądry,

Połaniecka, 2000). Wody te wymagają prostego uzdatnianiu. W obszarze arkusza nie ma

punktów monitoringu krajowego jakości wód podziemnych.

16

Fig. 3. PołoŜenie arkusza Banie na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol-

sce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1 : 500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 2 – granica GZWP w ośrodku porowym, 3 – granica państwa, Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodonośnych: 123 – Stargard–Goleniów, czwartorzęd (Q),

Obszar arkusza połoŜony jest w strefie występowania wód termalnych o temperaturze

powyŜej 35oC w utworach jury dolnej (Biernat, Parecki, 1992). Głębokość zalegania tych

utworów jest zróŜnicowana i wynosi od 1200 m do 2000 m przy maksymalnej miąŜszości 250 m

i mineralizacji 121g/dm3. Występowanie wód termalnych daje szansę do pozyskania energii

cieplnej jako uzupełnienie innych droŜszych źródeł energii w systemie ogrzewania. Od 1996 r.

ciepłownia geotermalna pracuje w niedalekich Pyrzycach.

17

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń metali

określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.

w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 październi-

ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup uŜyt-

kowania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 305 – Banie,

umieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawartości prze-

ciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej za-

nieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych

wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1: 2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró-

bowanie w siatce 5x5 km oraz „Atlasu geochemicznego aglomeracji szczecińskiej 1:200 000,

część I” (Lis, Pasieczna, 1999) − opróbowanie w siatce 1x1 km.

Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2) m.

Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. pokojowej, kwartowana i prze-

siewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm.

Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia an-

tropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo-

wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd,

Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze-

niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry)

z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-

Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką

zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem spektrome-

tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wy-

konano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jako-

ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach

analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710,

SRM 2711, IAEA/Soil 7).

18

Tabela 3

Zawartość metali w glebach (w mg/kg)

Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.)

Zakresy zawarto-ści w glebach na arkuszu 305 –

Banie

N=94

Wartość prze-ciętnych (me-

dian) w glebach na arkuszu 305

– Banie

N=94

Wartość przecięt-nych (median)

w glebach obszarów niezabudowanych

Polski 4)

N=6522

Grupa B 2) Grupa C 3)

Frakcja ziarnowa <1 mm

Mineralizacja HCl (1:4)

Głębokość (m p.p.t.)

Metale

Grupa A 1)

0,0–0,3 0–2 Głębokość (m p.p.t.)

0,0–0,2

As Arsen 20 20 60 <5–5 <5 <5

Ba Bar 200 200 1000 3–48 18 27

Cr Chrom 50 150 500 <1–8 4 4

Zn Cynk 100 300 1000 5–103 19 29

Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5

Co Kobalt 20 20 200 2–3 2 2

Cu Miedź 30 150 600 <1–19 4 4

Ni Nikiel 35 100 300 <1–8 3 3

Pb Ołów 50 100 600 3–19 9 12

Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05–0,06 <0,05 <0,05

Ilość badanych próbek gleb z arkusza 305 – Banie w poszczególnych grupach uŜytkowania As Arsen 94 Ba Bar 94 Cr Chrom 94 Zn Cynk 93 1 Cd Kadm 94 Co Kobalt 94 Cu Miedź 94 Ni Nikiel 94 Pb Ołów 94 Hg Rtęć 94 Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arkusza 305 – Banie do poszczególnych grup uŜytko-wania (ilość próbek)

93 1

1) grupa A a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru

poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne,

b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za-groŜenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob-szarów tych stęŜenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego,

2) grupa B – grunty zaliczone do uŜytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio-ne, nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbani-zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych,

3) grupa C – tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tereny komunikacyjne,

4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000

N – ilość próbek

Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2, czy 1 próbka na

około 1 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków

zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie

w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arku-

sza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punk-

tów.

19

Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przed-

stawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasy-

fikowanych do grupy A i B (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze-

śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczenia gleb do grupy B, gdy zawartość co

najmniej jednego pierwiastka przewyŜszała górną granicę wartości dopuszczalnej w grupie A.

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz-

czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września

2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca-

łego kraju (tabela 3).

Przeciętne zawartości metali w badanych glebach arkusza są niŜsze lub równe w sto-

sunku do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski.

Pod względem zawartości metali 93 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfi-

kacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne

uŜytkowanie. Do grupy B (standard uŜytków rolnych, gruntów leśnych oraz zadrzewionych

i zakrzewionych nieuŜytków, a takŜe gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) zaklasyfi-

kowano próbkę gleby z punktu 82, ze względu na wzbogacenie w cynk (103 ppm). PodwyŜ-

szona zawartość występuje w pobliŜu nieczynnego kamieniołomu i prawdopodobnie ma cha-

rakter antropogeniczny.

Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜli-

wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie

ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstających na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se-

dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodzących z erozji, a takŜe składników

wytrącających się z wody oraz osadzania się materiału docierającego ze ściekami przemysło-

wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związ-

ków organicznych trafiających do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne

mogą szkodliwe oddziaływać na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i często pośred-

nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawartości szkodliwych składników są poten-

cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Część szkodliwych składników zawartych

w osadach moŜe ulegać ponownemu uruchomieniu do wody w następstwie procesów che-

micznych i biochemicznych przebiegających w osadach, jak równieŜ mechanicznego poru-

20

szenia wcześniej odłoŜonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów

albo podczas transportu bądź bagrowania. TakŜe podczas powodzi zanieczyszczone osady

mogą być przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów

Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami cięŜkimi oceniono

na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia

2002 r. w sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanie-

czyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze

względów ekotoksykologicznych zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) –

określające zawartość pierwiastka, powyŜej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ

zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono obowiązujące

w Polsce dopuszczalne zawartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji

rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów

wodnych Polski i ich wartości PEL.

Tabela 4 Zawartość pierwiastków i trwałych zanieczyszczeń organicznych

w osadach wodnych (mg/kg)

Pierwiastek Rozporządzenie MŚ* PEL** Tło geochemiczne

Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05

* – ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.

** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel-opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody badań laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki

badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In-

spektora Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ).

Próbki osadów jeziornych pobrano z głęboczków jeziora. W badaniach analitycznych

wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niŜ 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu,

miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem

plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą kró-

21

lewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji

płomieniowej (FAAS) takŜe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą

królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii ab-

sorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wyko-

nano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w War-

szawie.


Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta

o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub

niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych wartościach PEL (niebieski). Przy

klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, Ŝadnego

pierwiastka nie przewyŜszała górnej granicy wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypad-

ku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego kaŜdy punkt opisano na mapie symbolami

pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Spośród jezior znajdujących się na arkuszu zbadane zostały osady jezior Długiego, Dłu-

Ŝec (Długie Bańskie), Dołgiego (DłuŜyna) i Piaseczna. Osady jezior Długiego i Dołgiego cha-

rakteryzują się niskimi zawartościami potencjalnie szkodliwych pierwiastków w porównaniu

do wartości ich tła geochemicznego. W osadach jezior DłuŜec i Piaseczno występują podwyŜ-

szone zawartością badanych pierwiastków, zwłaszcza cynku i ołowiu. JednakŜe są to zawar-

tości niŜsze od ich dopuszczalnych stęŜeń według Rozporządzenia Ministra Środowiska

z dnia 16 kwietnia 2002 r., są one takŜe niŜsze od ich wartości PEL, powyŜej której obserwu-

je się szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne.

Tabela 5

Zawartość pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg)

Pierwiastek Długie

(2001 r.)

DłuŜec (Długie Bańskie)

(1995 r.)

Dołgie (DłuŜyna) (1996 r.)

Piaseczno (2005 r.)

Arsen (As) <5 5 <5 6 Chrom (Cr) 3 20 1 14 Cynk (Zn) 42 129 34 96 Kadm (Cd) <0,5 1,5 <0,5 0,5 Miedź (Cu) 12 18 4 16 Nikiel (Ni) 3 14 2 14 Ołów (Pb) 17 59 16 48 Rtęć (Hg) 0,066 0,09 0,05 0,111

22

Dane prezentowane na mapie umoŜliwiają jedynie ocenę zanieczyszczenia osadów

w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla

odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych

i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do-

puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań

Do określenia dawki promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobyl-

skiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu

Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993).

Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S, prze-

cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku

stwierdzenia stref o podwyŜszonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km.

Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas

pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym

przez „Geofizykę” Brno (Czechy).


Z uwagi na to, Ŝe gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych

w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi ar-

kusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdyŜ te dwie krawędzie są

zbieŜne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono

jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji

wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej

lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania

pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuŜ profilu zachodniego wynoszą około

22 nGy/h i około 48 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbliŜona do

średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. WzdłuŜ profilu wschodniego wartości

promieniowania gamma wahają się w przedziale od około 26 do około 42 nGy/h i przeciętnie

wynoszą takŜe około 35 nGy/h.

305W PROFIL ZACHODNI 305E PROFIL WSCHODNI

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Banie (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50

5875904

5877917

5879934

5881661

5883731

5892991

m

nGy/h

Dawka promieniowania gamma

0 10 20 30 40 50

5877546

5881754

5882723

5883692

5884660

m

nGy/h

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

5875904

5877917

5879934

5881661

5883731

5892991

m

kBq/m2

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3

5877546

5881754

5882723

5883692

5884660

m

kBq/m2

23

24

W obydwu profilach pomiarowych zarejestrowane dawki promieniowania gamma są

mało zróŜnicowane (przewaŜają wartości z zakresu: 25–35 nGy/h), co świadczy o tym, Ŝe

występujące wzdłuŜ profilu osady (gliny zwałowe, utwory wodnolodowcowe i utwory ke-

mów) cechują się podobnym poziomem radioaktywności. Jednak najwyŜsze wartości promie-

niowania gamma (35-48 nGy/h) są zazwyczaj związane z glinami zwałowymi.

StęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuŜ obu profili są bar-

dzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. W profilu za-

chodnim wynoszą od 0 do 4,2 kBq/m2, a wzdłuŜ profilu wschodniego wahają się od 0,2 do

3,1 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano

uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r.

(DzU 2001 nr 62 poz. 628) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003

roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji

i z mknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (DzU

z 2003 r. nr 61 poz. 549). Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nie-

licznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych

aktów prawnych, umoŜliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na

etapie projektowania składowisk.

Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza-

cyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróŜnicowane w nawiązaniu do 3 typów skła-

dowisk:

N – odpadów niebezpiecznych,

K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne,

O – odpadów obojętnych.

Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko-

wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje:

− wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie moŜna lokalizować składowisk od-

padów,

− warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich

władz i słuŜb,

25

− wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i skarp potencjalnych

składowisk.

Na mapie, w nawiązaniu do powyŜszych kryteriów, wyznaczono:

− obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów,

− obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu

składowisk odpadów,

− obszary moŜliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadające naturalnej warstwy

izolacyjnej.

Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola-

cyjności pozwala wyróŜnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich

obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie:

− izolacyjnych właściwości podłoŜa – odpowiadających wyróŜnionym wymaganiom

składowania odpadów,

− rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyję-

tych obszarów ochrony.

Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymie-

nione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz doku-

mentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego.

Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian bocznych poten-

cjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 6).

Tabela 6

Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej

Typ składowiska miąŜszość

[m] współczynnik filtracji [m/s]

rodzaj gruntów

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9

K – odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-9

iły, iłołupki

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie:

− warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami dla określonego typu skła-

dowisk (przyjętymi w tabeli 6),

26

− zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod

przykryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m, miąŜszość lub jednorod-

ność warstwy izolacyjnej jest zmienna).

Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi-

ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „ZagroŜenia powierzchni ziemi” i są przedsta-

wione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do

materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wierceń, których

profile geologiczne wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów POLS.

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego

uŜytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza Banie Mapy hydrogeologicznej

Polski w skali 1:50 000 (Mądry, Połaniecka, 2000). Stopień zagroŜenia wód podziemnych

wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski)

i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności

poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych, takich jak

istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień

ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne i antropogeniczne uwarun-

kowania. Dlatego teŜ obszarów o róŜnym stopniu zagroŜenia nie naleŜy wprost porównywać

z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o do-

brej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o róŜnym zagroŜeniu jakości

wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze objętym arkuszem Banie bezwzględnemu wyłączeniu z moŜliwości skła-

dowania odpadów podlegają:

− zabudowa miejscowości gminnej Banie oraz miejscowości: Dłusko Gryfińskie, Pia-

seczno, Grzybno, Swobnica, śelechowo, Baniewice,

− obszar objęty ochroną prawną w europejskim systemie NATURA 2000 „Dolina Dolnej

Odry” PLB 320003 (dyrektywa ptasia) zajmujący niewielki fragment w północno-

zachodniej części terenu objętego arkuszem,

− lasy o powierzchni powyŜej 100 hektarów (około 25% obszaru),

− obszary bagienne, podmokłe i łąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego,

− obszary źródliskowe (na południowy-zachód od śelechowa, na południowy-wschód od

śelechowa, na zachód od Górnowa i na południe od Piaskowa),

27

− powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek

Tywy i Rurzycy oraz mniejszych cieków,

− strefy (do 250 m) wokół jezior: Wielkiego, Małego Steklna, Czarnego (Czarnowa), Bu-

kówna (DłuŜyńskiego), Piaseczna, Świętego, Strzeleckiego, Mostowego, Długiego

Bańskiego (DłuŜca), Długiego, Górnego (Zielonego), Kiełbiczy, Strzeleckiego, Grodz-

kiego, Grzybna (Leśnego), Dołgiego (DłuŜyny), Krzywego oraz licznych mniejszych

zbiorników wodnych,

− strefa ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych (północno–wschodnia część terenu),

− tereny o nachyleniu powyŜej 10º (doliny rzeczne, misy jezior, zbocza rynien subgla-

cjalnych).

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniające wymagania dla składowania

odpadów obojętnych

Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian

bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na

powierzchni występują grunty spoiste spełniające kryteria przepuszczalności (tabela 6) lub

grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej, niŜ 2,5 m p.p.t..

W morfologii analizowanego terenu dominuje falista wysoczyzna morenowa, połoŜona

głównie na wysokościach 65–95 m n.p.m., lokalnie wyŜej niŜ 100 m n.p.m. Powszechnie na

jej powierzchni występują piaszczyste gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia Wisły,

tworzące pokrywę o miąŜszości od 3 do 6 m, miejscami 15–17 m.

W miejscach występowania tych glin w strefie przypowierzchniowej wyznaczono ob-

szary predysponowane do składowania odpadów obojętnych. Powierzchnie wysoczyzn zbu-

dowanych z tych glin są znacznie zróŜnicowane hipsometrycznie i są urozmaicone licznymi

wzniesieniami, pagórkami i obniŜeniami lokalnie wypełnionymi osadami organicznymi.

W skali mapy są to obszary bardzo małe i niewyodrębnione w generalnym obrazie budowy

geologicznej, ale ich obecność moŜe nieco utrudniać budowę nowych składowisk odpadów

(Kurzawa, 2000).

Obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów obojętnych wyznaczono na te-

renie gminy Widuchowa w rejonach miejscowości: Kłodowo, śarczyn, śarczyn–śelechowo

i Kiełbice. W gminie Banie obszary te znajdują się w rejonach: Trzaski, Sosnowo Gryfińskie–

Kunowo, Lubanowo–Banie, Banie–Piaseczno–Dłusko Gryfińskie oraz Swobnica. W gminie

Chojna są to rejony miejscowości Grzybno i Strzelczyn, w gminie Gryfino rejon Włodkowic,

a w gminie Kozielice rejon Maruszewa.

28

W miejscach, w których gliny zwałowe są przykryte róŜnoziarnistymi piaskami z do-

mieszką Ŝwirów, z duŜą zawartością frakcji pyłowej i ilastej, o miąŜszości 1–2 m wskazano

zmienne warunki izolacyjne. Warunki zmienne mają równieŜ obszary wyznaczone w obrębie

glin zwałowych moren czołowych zlodowacenia Wisły, z uwagi na złą selekcję materiału

oraz współwystępowanie piasków ze Ŝwirami i głazów z przewarstwieniami gliniastymi.

Wzgórza moren z wyciśnięcia w rejonie Baniewic i Górnowa, gdzie zlokalizowano obszary

predysponowane do składowania odpadów obojętnych, przykryte są pokrywami gliniastymi.

Ograniczeniem warunkowym budowy składowiska odpadów w rejonie Grzybno–

Strzelczyn w gminie Chojna jest połoŜenie w granicach strefy ochronnej Cedyńskiego Parku

Krajobrazowego. Natomiast obszary preferowane wyznaczone w sąsiedztwie Bań mają ogra-

niczenia związane z bliskością zwartej zabudowy miejskiej.

Wyznaczone obszary mają przewaŜnie duŜe powierzchnie i są połoŜone przy drogach

dojazdowych. Pozwala to na lokalizację ewentualnych składowisk odpadów w dogodnej od-

ległości od zabudowy miejscowości.

Problem składowania odpadów komunalnych

Na analizowanym terenie, w strefie głębokości do 2,5 m nie występują osady, których

właściwości izolacyjne spełniałyby kryteria przyjęte dla składowania odpadów komunalnych.

W kilku z odwierconych tu otworów wiertniczych stwierdzono występowanie glin zwa-

łowych o znacznych miąŜszościach.

W odległości około 1 km na południe od miejscowości śarczyn w gminie Widuchowa

występują gliny o miąŜszości powyŜej 33 m; w Grzybnie w gminie Chojna pokład glin ma

miąŜszość 20 m. W gminie Banie w otworach odwierconych w rejonie Babinka stwierdzono

występowanie glin zwałowych o miąŜszościach 10,9–21,0 m; w Skotnikach gliny mają

29,5 m miąŜszości, a w Baniewicach w dwóch otworach pokłady gliniaste mają po 28,0 m.

Tereny w sąsiedztwie tych otworów moŜna dodatkowo rozpoznać pod kątem ewentual-

nego przeznaczenia na składowanie odpadów komunalnych. Konieczne jest potwierdzenie

badaniami geologicznymi rozprzestrzenienia i miąŜszości tych glin.

W przypadku budowy składowisk odpadów komunalnych w obrębie tych glin naleŜy

się liczyć z koniecznością wykonania dodatkowych, sztucznych barier izolacyjnych podłoŜa

obiektu.

W Kunowie w gminie Banie funkcjonuje składowisko odpadów komunalnych. PodłoŜe

składowiska nie jest uszczelnione, nie ma prowadzonego monitoringu, drenaŜu odcieków, nie

zainstalowano urządzeń odgazowujących. Drugie składowisko znajduje się w Sosnowie. Wy-

29

korzystano naturalne zagłębienie terenu, dno zafoliowano. Składowisko jest monitorowane,

zainstalowano tu cztery piezometry.

W Baniach znajdował się mogilnik, w którym przechowywano przeterminowane środki

ochrony roślin i opakowania po nich. Składał się on z 48 zbiorników o betonowych dnach

grubości 20 cm i o ścianach z betonowych kręgów o grubości 10 cm. Całość pokryta była

uszczelniającym lepikiem. W 2002 r. został zlikwidowany, teren zrekultywowano. W rejonie

Grzybna w niewielkim wyrobisku poŜwirowym nielegalnie składowane są odpady komunalne

i gruz.

Obiekty są zlokalizowane na obszarach bezwzględnie wyłączonych z moŜliwości skła-

dowania odpadów.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych.

Warunki geologiczne w granicach obszarów wyznaczonych pod składowanie odpadów

są korzystne. Gliny zwałowe mają znaczne rozprzestrzenienie, a wykonane w ich obrębie

otwory wiertnicze potwierdziły występowanie glin zwałowych o duŜych miąŜszościach (mak-

symalnie 33,0 m w śarczynie w gminie Widuchowa). Przekroje hydrogeologiczne wykonane

dla potrzeb Mapy hydrogeologicznej Polski wskazują na występowanie glin o kilkudziesię-

ciometrowych miąŜszościach w rejonach Swobnicy, Baniewic i Bań. W otworze wiertniczym

wykonanym w centrum miejscowości gminnej Banie, pod 15,0 m pokładem glin zwałowych,

nawiercono iły o miąŜszości 6,0 m. Pod iłami zalegają gliny piaszczyste o 9 m miąŜszości

podścielone kolejną, 8 m warstwą iłów (otwór nie został umieszczony na mapie, ze względu

na lokalizację w miejscowości gminnej).

Warunki hydrogeologiczne rozpatrywane pod kątem lokalizacji składowisk odpadów są

korzystne. Wyznaczone obszary znajdują się na terenach o niskim i bardzo niskim stopniu

zagroŜenia wód poziomu uŜytkowego, podrzędnie średnim. W rejonie śelechowa, śarczyna

i Tywic nie ma głównego uŜytkowego poziomu wodonośnego. W pozostałych obszarach po-

ziomy uŜytkowe występują na głębokościach 15–50 m i 50–100 m p.p.t. i są dobrze izolowa-

ne od powierzchni glinami o duŜych miąŜszościach.

Jedynie na obszarze wyznaczonym na północ (około 1,5 km) od miejscowości Czar-

nówko w gminie Widuchowa stopień zagroŜenia wód głównego poziomu uŜytkowego w osa-

dach czwartorzędu jest wysoki. Spowodowane jest to płytszym występowaniem wód (5–

15 m p.p.t.), niewielką miąŜszością izolujących glin zwałowych oraz rolniczym uŜytkowa-

niem terenu.

30

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Niewielkie punkty niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw naturalnych zlokalizowa-

ne w okolicy Bań i Kunowa znajdują się na obszarach bezwzględnie wyłączonych z moŜliwo-

ści składowania odpadów.

Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróŜnio-

nych typów odpadów naleŜy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozy-

cji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicz-

nych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia

24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy,

eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na

obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowa-

dzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie

dokumentacji geologiczno – inŜynierskiej i hydrogeologicznej, dołączonych do wniosku

o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska od-

padów.

Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów

lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równieŜ na etapie uzgodnienia warun-

ków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szcze-

gólnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan

środowiska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego

typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obej-

mują zasięgi występowania w podłoŜu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stano-

wiących dobrą naturalną lokalizację dla połoŜonych głębiej poziomów wodonośnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podłoŜa budowlanego na obszarze arkusza Banie opracowano na podstawie

mapy geologicznej (Kurzawa, 2000), w nawiązaniu do rzeźby i hydrografii terenu (mapy to-

pograficzne i zwiad terenowy). Z waloryzacji geologiczno-inŜynierskiej wyłączono: kom-

pleksy leśne, obszary gleb chronionych (grunty rolne klasy III–IVa i gleby pochodzenia orga-

nicznego) oraz obszary zwartej zabudowy. Uwzględniono równieŜ obszary wskazane na ma-

pie osuwisk i obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych (Grabowski

31

(red.), 2007). Rejony wyłączone z waloryzacji stanowią zdecydowaną większość obszaru ar-

kusza.

Czynnikami, które naleŜy brać pod uwagę przy określaniu geologiczno-inŜynierskich

warunków dla potrzeb budownictwa są rodzaj gruntów i ich dopuszczalne obciąŜenia, warto-

ści spadków terenu, głębokość występowania pierwszego zwierciadła wody gruntowej oraz

moŜliwość występowania procesów geodynamicznych. Warunki korzystne dla budownictwa

występują na gruntach spoistych w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Grunty spoiste

występujące na powierzchni terenu na obszarze arkusza są nieskonsolidowane lub małoskon-

solidowane. Nie występują tutaj na powierzchni grunty skonsolidowane. Korzystnymi warun-

kami dla budownictwa cechują się takŜe grunty niespoiste, sypkie – zagęszczone i średnioza-

gęszczone. Występują one jednakŜe znacznie rzadziej niŜ grunty spoiste. Dla obu rodzajów

gruntów (spoistych i niespoistych) waŜnym jest, aby nie były one naraŜone na występowanie

zjawisk geodynamicznych, a poziom wód gruntowych znajdował się na głębokości poniŜej

2 m i nie podlegał znacznym wahaniom.

Obszary o warunkach korzystnych nie występują na mapie w sposób zwarty na więk-

szych powierzchniach. Większe tereny o warunkach korzystnych wyznaczono w rejonie

Strzelczyna i Grzybna w południowo-zachodniej części obszaru arkusza oraz w sąsiedztwie

rynny jezior bańskich na południe od Bań. W innych przypadkach są to niewielkie obszary

występujące w rozproszeniu.

Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo obejmują grunty

słabonośne: antropogeniczne, organiczne, grunty spoiste w stanie miękkoplastycznym i pla-

stycznym, zwietrzeliny gliniaste, grunty niespoiste luźne, rejony w których zwierciadło wody

gruntowej znajduje się na głębokości mniejszej niŜ 2 m; obszary podmokłe i zabagnione; ob-

szary o spadkach terenu powyŜej 12%. Najczęściej związane są one z obszarami podmokłymi

i zabagnionymi w dolinach rzeki Tywy i innych mniejszych cieków: Marwickiej Strugi, do-

pływów Rurzycy i Tywy oraz z równinami torfowymi w rynnie jezior bańskich. Część obsza-

rów podmokłych związana jest z bezodpływowymi zagłębieniami na wysoczyznach, wypeł-

nionymi najczęściej słabonośnymi namułami organicznymi.

W obszarze arkusza nie występują osuwiska, ale strefy krawędziowe rynien polodow-

cowych i strome zbocza pagórków (głównie kemowych) predysponowane są do rozwoju ru-

chów masowych (Grabowski (red.), 2007). Obszary te waloryzowane są jako niekorzystne dla

budownictwa.

32

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Banie połoŜony jest na wysoczyźnie morenowej rozciętej układem

rzeczno-jeziornym Tywy. Obszary prawnie chronione zajmują około 5% jego powierzchni.

W południowo-zachodniej części arkusza znajduje się fragment strefy ochronnej Cedyńskiego

Parku Krajobrazowego (CPK), który w większości połoŜony jest na sąsiednich arkuszach.

Obejmuje on dolinę Odry, ze strefą krawędziową i kompleksami leśnymi na wysoczyźnie

morenowej. Walorami ponadlokalnymi są rzeźba terenu oraz występujące tam zbiorowiska

roślinne, w których spotykane są murawy kserotermiczne.

Wiele obszarów i obiektów w obrębie arkusza zasługuje na ochronę równieŜ ze wzglę-

du na walory przyrodnicze. Są to 4 rezerwaty przyrody, 46 pomników przyrody Ŝywej

i 80 uŜytków ekologicznych. Ochroną pomnikową objęte są 3 pojedyncze drzewa w Baniach

(lipa drobnolistna o obw. 620 cm i dąb szypułkowy o obw. 400 cm) i grupa drzew w Sosno-

wie (9 sosen pospolitych z bluszczem pospolitym o obw. 89–124 cm). Pozostałe obiekty są

projektowane do objęcia ochroną (tabela 7).

W granicach arkusza proponuje się objęcie ochroną rezerwatową czterech obszarów, na

których ekosystemy zachowane są w stanie naturalnym lub mało zmienionym i występują

w nich rzadkie gatunki roślin i ginące gatunki ptaków i zwierząt. Są to:

− rezerwat „Dolina Tywy przy Trzaskach” obejmie odcinek doliny rzeki Tywy o wyso-

kich walorach krajobrazowych,

− rezerwat „Las Baniewicki” obejmie kompleks buczyn, gradów, łęgów olsów ze śródle-

śnymi mokradłami o charakterze naturalnym,

− rezerwat „Jezioro Górne” jest śródleśnym zbiornikiem o bardzo przejrzystej wodzie i n-

aleŜy do jednych z najbardziej malowniczych. Występują tu: kozłek bzowy, czartawa

pośrednia i drobna, szczaw gajowy, kalina koralowa, kruszyna pospolita pępawa błotna,

− rezerwat „ Dziczy Las” stanowi kompleks mezofilnych lasów liściastych i torfowisk.

W jego południowej części znajduje się rozległe torfowisko mszarne. W części wschod-

niej znajduje się otoczone olsem torfowisko wysokie. W środkowej części torfowiska

występuje mszar z czerwono zabarwionymi torfowcami wełnianką i wrzosem zwyczaj-

nym. W części wschodniej występują duŜe płaty mszarów z wierzbą rokitą, turzycą

i trzciną pospolitą.

UŜytki ekologiczne reprezentują pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla za-

chowania unikatowych elementów środowiska przyrodniczego. Przypisuje się im dwie funk-

33

cje: biocenotyczną (ostoje ginących zwierząt i roślin) o raz fizjocenotyczną (ekologiczne

„wyspy” w lasach i uŜytkach rolnych). Na obszarze arkusza projektuje się utworzenie

80 uŜytków ekologicznych, którymi będą głównie podmokłe łąki, torfowiska, śródleśne je-

ziorka, oczka wodne, śródpolne mokradła.

Tabela 7

Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, uŜytków ekologicznych

Lp. Forma

ochrony Miejscowość

Gmina Powiat

Rok zatwier- dzenia

Rodzaj obiektu (powierzchnia w ha)

1 2 3 4 5 6

1 R Dolina Tywy

przy Trzaskach Banie

gryfiński *

K „Dolina Tywy przy Trzaskach” (ok. 35)

2 R leśn. Grzybno Banie

gryfiński *

L „Las Baniewicki” (ok. 45)

3 R Jezioro Górne Banie

gryfiński *

W, L ekosystemy leśne i wodne (ok. 70)

4 R leśn. Piaseczno Banie

gryfiński *

L, T „Dziczy Las” (ok. 110)

5 P obręb leśny Baniewice

Banie gryfiński

* PŜ, dąb szypłkowy

6 P RóŜnowo Banie

gryfiński * PŜ, 2 dęby szypułkowe

7 P RóŜnowo Banie

gryfiński * PŜ, dąb szypułkowy

8 P Sosnowo Banie

gryfiński 1986

PŜ, 9 drzew: sosna zwyczajna i bluszcz pospolity


Banie gryfiński

* PŜ, jesion wyniosły


Banie gryfiński



Banie gryfiński


12 P Babinek Banie

gryfiński * PŜ, wiąz pospolity

13 P Lubanowo Banie

gyfiński * PŜ, platan klonolistny

14 P Lubanowo Banie

gryfiński * PŜ, wiąz szypułkowy

15 P Lubanowo Banie

gryfiński * PŜ, cis pospolity

16 P Lubanowo Banie

gryfiński *

PŜ, aleja lip drobnolistnych i kasztanowców


Banie gryfiński

* PŜ, wiciokrzew pomorski

18 P Banie Banie

gryfiński 1999 PŜ, lipa drobnolistna

19 P Banie Banie

gryfiński 1983 PŜ, dąb szypułkowy

20 P śarczyn Widuchowa

gryfiński * PŜ, lipa drobnolistna

34

1 2 3 4 5 6

21 P Dudzin Kozielice gryfiński

* PŜ, topola czarna

22 P Baniewice Banie

Gryfiński * PŜ, aleja lip drobnolistnych


gryfiński * PŜ, aleja lip drobnolistnych


gryfiński * PŜ, szpaler lip drobnolistnych

25 P Piaskowo Banie

gryfiński * PŜ, jesion wyniosły

26 P Piaskowo Banie

gryfiński * PŜ, lipa drobnolistna

27 P obręb leśny Piaseczno

Banie gryfiński

* PŜ, dąb szypułkowy


Banie gryfiński

* PŜ, 15 buków zwyczajnych i 6 dębów bezszypułkowych


Banie gryfiński

* PŜ, buk zwyczajny

30 P obręb leśny

Grzybno Banie


31 P obręb leśny

Grzybno Banie


32 P Górnowo Banie

gryfiński * PŜ, lipa robnolistna


Banie gryfński

* PŜ, 29 dębów szypułkowych


Banie gryfiński


35 P Swobnica Banie

gryfiński * PŜ, aleja buków

36 P Swobnica Banie


37 P Piaski Banie

Gryfiński * PŜ, szpaler klonów pospolitych

i jaworów

38 P Górnowo Banie

gryfiński * PŜ, szpaler lip drobnolistnych


Banie gryfiński

* PŜ, 28 dębów szypułkowych


Banie gryfiński


41 P Swobnica Banie

gryfiński * PŜ, 4 lipy drobnolistne

42 P Swobnica Banie


43 P Swobnica Banie

gryfiński * PŜ, klon, jawor

44 P Swobnica Banie

gryfiński * PŜ, aleja buków zwyczajnych

45 P Dłusko Gryfińskie Banie

gryfiński *

PŜ, szpaler dębów bezszypułko-wych, buków zwyczajnych

i grabów zwyczajnych

46 P obręb leśny

Krusze Myślibórz

myśliborski * PŜ, dąb szypułkowy

47 P obręb leśny

Krusze Myślibórz

myśliborski * PŜ, dąb

35

1 2 3 4 5 6

48 P obręb leśny

Krusze Myślibórz

myśliborski * PŜ, dąb zwyczajny

49 P obręb leśny

Góralice Banie

gryfiński * PŜ, buk zwyczany

50 P obręb leśny

Góralice Banie


51 U Białostroń I Banie

gryfiński *

2 jeziorka leśne (ok. 15)

52 U Białostroń II Banie

gryfiński *

oczka wodne (ok. 15)

53 U Kunowo Banie

gryfiński *

oczka wodne i łąki (ok. 10)

54 U Łozy Kunowskie Banie

gryfiński *

kompleks torfowisk niskich (ok. 25)

55 U Babinek Banie

gryfiński *

niewielkie zbiorniki śródpolne (ok. 15)

56 U Koziliny Banie

gryfiński *

bagno z torfowiskiem (ok. 25)

57 U torfowisko w lesie

koło Baniewic Banie

gryfiński *

ekosystem torfowiskowy (ok. 20)

58 U wąwóz Sosnowo Banie

gryfiński *

wąwóz przy drodze Trzaski-Sosnowo (poniŜej 5)

59 U jeziorko koło Sosnowa Banie

gryfiński *

jeziorko śródpolne (poniŜej 5)

60 U Kunowo Banie

gryfiński *

małe zeutrofizowane zbiorniki (poniŜej 5)

61 U Kunowo Banie

gryfiński *


62 U Kunowo Banie

gryfiński *


63 U Kunowo Banie

gryfiński *

małe zeutrofizowane zbiorniki (38)

64 U Babinek Banie

gryfiński *

niewielkie zbiorniki śródpolne (poniŜej 5)

65 U Babińskie Szuwary Banie

gyfiński *

kompleks wilgotnych łąk (ok. 35)

66 U Jezioro Lubanowo Banie

gryfiński *

jezioro śródpolne (ok. 15)

67 U trzcinowiska przy Jezio-

rze Czystym Banie

gryfiński *

ekosystem wodny (ok. 15)

68 U Jezioro Czyste Banie

gryfiński *

ekosystem wodny (ok. 25)

69 U Trzcinowisko Kunowskie Banie

gryfiński *

rozległy kompleks trzcinowisk (ok. 25)

70 U oczko leśne koło Babinka Banie

gryfiński *

śródleśne jeziorko (poniŜej 5)

71 U Babinek Banie

gryfiński *


72 U Babinek Banie

gryfiński *


73 U Grzybieniowe Oczko Banie

gryfiński *

ekosystemy szaty roślinnej i faunistyczne (poniŜej 5)

74 U Kunowo Banie

gryfiński *


36

1 2 3 4 5 6

75 U Kunowo Banie

gryfiński *


76 U Kunowo Banie

gryfiński *


77 U Kłodowskie Bagna Widuchowa

gryfiński *

tereny podmokłe (ok. 100)

78 U Jezioro Lipiany Widuchowa

gryfiński *

tereny podmokłe (ok. 35)

79 U DłuŜyna Banie

gryfiński *

szereg naturalnych śródpolnych oczek wodnych i łąk (ok. 15)

80 U Baniewice Banie

gryfiński *



gryfiński *



gryfiński *



gryfiński *



gryfiński *



gryfiński *


86 U Piaseczno Banie

gryfiński *


87 U Swobnickie Jeziorka Banie

gryfiński *

kompleks śródpolnych jezior i mokradeł (ok. 55)


gryfiński *


89 U Piaskowy Wąwóz Banie

gryfiński *

zbocze porośnięte roślinnością ciepłolubną (poniŜej 5)

90 U Piaskowe Zbocza Banie

gryfiński *

murawy i zarośla ciepłolubne (poniŜej 5)


gryfiński *

szereg naturalnych śródpolnych oczek wodnych i łąk (poniŜej 5)


gryfiński *



gryfiński *


94 U Górnowskie Zbocze I Banie

gryfiński *


95 U Górnowskie Zbocze II Banie

gryfiński *


96 U Bagna pod śelechowem Widuchowa

gryfiński *

tereny podmokłe, miejsca rozrodu ptaków i płazów (ok. 50)

97 U Swobnica Banie

gryfiński *


98 U Górnowo Banie

gryfiński *

ciepłolubne zbocze i szereg natu-ralnych niewielkich zbiorników

śródpolnych (ok. 100)

99 U Swobnica Banie gryfiński

* szereg naturalnych śródpolnych oczek wodnych i łąk (poniŜej 5)



37

1 2 3 4 5 6



102 U obręb leśny Swobnica Banie

gryfiński *

jeziorka śródleśne z ramienicami (poniŜej 5)

103 U obręb leśny Swobnica Banie

gryfiński *

jeziorka śródleśne ramienicami (poniŜej 5)

104 U Mszar śurawinowy Banie

gryfiński *

śródleśne torfowisko mszarne (poniŜej 5)

105 U Mszar Bagnicowy Banie

gryfiński *


106 U Oczka pod Maruszewem Kozelice gryfiński

* podmokłe obniŜenia

wytopiskowe (poniŜej 5)

107 U Dudzin Kozielice gryfiński














wytopiskowe (ok. 30)

112 U Łozy Swobnickie Banie

gryfiński *

śródpolne mokradła (ok. 20)

113 U Piaski Banie

gryfiński *

murawy napiaskowe (poniŜej 5)

114 U Dłusko Gryfińskie Banie

gryfiński *

obniŜenia wytopiskowe z liczny-mi oczkami wodnymi (poniŜej 5)


gryfiński *



gryfiński *



gryfiński *



gryfiński *

śródpolne mokradła (poniŜej 5)


gryfiński *

śródpolne mokradła (ok. 20)


gryfiński *



gryfiński *

liczne oczka wodne (poniŜej 5)

122 U Dłuskie Mokradło Banie

gryfiński *


123 U oczka koło Grzybna I Chojna

gryfiński *

małe oczka śródpolne (ok. 50)


gryfiński *


125 U obręb leśny Krusze Myślibórz

myśliborski *

śródleśne torfowisko (poniŜej 5)


myśliborski *

oczko wodne (poniŜej 5)

38

1 2 3 4 5 6


myśliborski *

torfowisko przejściowe (poniŜej 5)


myśliborski *

śródleśne oczko wodne (poniŜej 5)


gryfiński *

podmokłe obniŜenia wytopiskowe (ok. 30)

130 U oczka koło Grzybna II Chojna

gryfiński *

siedliska rozrodu płazów i gadów (ok. 75)

Rubryka 2: R – rezerwat przyrody, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny Rubryka 5: * – obiekt projektowany do ochrony Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – leśny, W – wodny, K – krajobrazowy, T – torfowiskowy

rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej

Lasy zajmują około 25,0% powierzchni arkusza. Największe kompleksy znajdują się

w środkowej i południowej części mapy. PrzewaŜają lasy mieszane i liściaste. Lasy ochronne

o znaczeniu wodochronnym otaczają jeziora bańskie oraz jeziora Steklno, Bukowno i Pia-

seczno, zajmują teŜ dolinę Tywy.

Gleby wykorzystywane rolniczo to gleby klas I–IV występujące w północnej i środko-

wej części arkusza. Gleby te zajmujące około 60% powierzchni są podstawą intensywnej go-

spodarki rolnej, z której słynie ten region.

W obrębie granic arkusza występuje niewielki fragment obszaru Natura 2000. Europej-

ska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej.

Celem wyznaczenia tych obszarów jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i za-

groŜonych, składników róŜnorodności biologicznej (http://www.mos.gov.pl/1strony_tematy-

czne/natura2000/index.shtml). W jej skład wchodzą obszary specjalnej ochrony ptaków

(OSO), oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Wyznaczenie obszaru Natura 2000

następuje w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska. W północno-zachodniej części ob-

szaru arkusza połoŜony jest fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków PLB 320003 „Doli-

na Dolnej Odry”. Obszar ten w ujęciu całościowym (łącznie z częścią połoŜoną poza grani-

cami arkusza) jest ostoją ptaków o randze europejskiej. Teren szczególnie waŜny jest dla pta-

ków wodno-błotnych (zarówno w okresie lęgowym, wędrówkowym i zimowiskowym), które

występują tu w duŜych koncentracjach. Szczególne znaczenie mają populacje takich gatun-

ków jak: podróŜniczek, czapla siwa, bielik, kania czarna, kania ruda, krakwa, rybitwa biało-

czelna i rybitwa czarna, batalion, bąk, błotniak łąkowy, błotniak stawowy, błotniak zboŜowy,

gąsiorek, kropiatka, puchacz, rybołów, sowa błotna, trzmielojad, derkacz, jarzębatka, wod-

niczka i zielonka, zimorodek i Ŝuraw. W „Dolinie Dolnej Odry” występuje równieŜ bogata

39

fauna innych zwierząt kręgowych (w tym łosie i bobry). Wykaz obszarów Natura 2000 za-

mieszczono w tabeli 8.

Krajowa sieć ekologiczna ECONET – Poland (Liro (red.), 1998) jest wielkoprzestrzen-

nym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym

i reprezentatywnych dla róŜnych regionów przyrodniczych kraju. Obszary węzłowe połączo-

ne są miedzy sobą siecią korytarzy ekologicznych. Na obszarze arkusza nie występują obsza-

ry węzłowe sieci ECONET, a tylko korytarze ekologiczne. Południe arkusza zajmuje korytarz

ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym Pojezierze Myśliborskie, łączący obszary wę-

złowe Puszczy Barlineckiej i Ujścia Odry (fig. 5).

Fig. 5. PołoŜenie arkusza Banie na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998)

1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 1M – Ujścia Odry; 2 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym (K), jego numer i nazwa: 2K – Puszczy Barlineckiej; 3 –korytarz ekolo-giczny o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 3m – Pojezierza Myśliborskiego; 4 –korytarz ekologicz-ny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 1k – Płoni; 5 – granica państwa.

Tabela 8

Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 PołoŜenie centralnego

punktu obszaru PołoŜenie administracyjne obszaru

(w obrębie arkusza) Lp.

Typ obszaru

Kod ob-szaru

Nazwa obszaru

i symbol ozna-czenia na mapie

Długość geogr. E

Szerokość geogr. N

Powierzchnia obszaru (ha) Kod

NUTS Województwo Powiat Gmina

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

1 J PLB

320003

Dolina Dolnej Odry

(P) 14°24’48’’ 53°05’06’’ 60 207,1* PL 0G1

zachodnio-pomorskie

gryfiński Widuchowa

Rubryka 2: J – obszar specjalnej ochrony ptaków, częściowo przecinający się ze specjalnym obszarem ochrony siedlisk; Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków; Rubryka 7: * – powierzchnia całkowita, łącznie z obszarem połoŜonym poza granicami arkusza.

40

41

XII. Zabytki kultury

Na arkuszu Banie zachowało się wiele zabytków. Do obiektów wpisanych do rejestru

zabytków województwa zachodniopomorskiego zaliczyć naleŜy niewielkie kościółki w więk-

szości wsi: Baniach, Sosnowie, Lubanowie, Zarczynie, Baniewicach, Piasecznie, Swobnicy,

Dłusku Gryfińskim, Grzybnie i Strzelczynie, zabytkowe obszary urbanistyczne (teren starego

miasta w Baniach), szereg zabytkowych parków podworskich (Babinek, Lubanowo, śele-

chowo, Grzybno) oraz nieliczne pozostałości zabudowań warownych. Najstarszą miejscowo-

ścią na terenie arkusza są Banie. Były one osadą nadaną w 1234 r. zakonowi templariuszy

przez księcia Bramina I. Z zabytków zachowały się mury wypalonej gotyckiej kaplicy św.

Jerzego z początku XV wieku. Pod tą kaplicą zbierały się tłumy na średniowieczne przedsta-

wienia pasyjne, aŜ do 1498 r. W 1798 r. zostały zburzone fortyfikacje miejskie, a z 20 baszt

otaczających miasto pozostała tylko jedna – Baszta Prochowa z XVII wieku. Przetrwała rów-

nieŜ kamienna bazylika św. Magdaleny z XIII wieku z przybudówkami z lat 1853-54. Banie

posiadają herb przedstawiający św. Magdalenę z olejkami w ręku, a obok niej tarczę z gryfem

ksiąŜąt szczecińskich i biały krzyŜ joanitów. Miasto zostało zniszczone w czasie II wojny

światowej, a po 1945 r. nie odzyskało juŜ praw miejskich. Średniowieczne załoŜenia urbani-

styczne osady widoczne w układzie ulic i na pozostałościach murów miejskich objęte są

ochroną konserwatorską.

W Strzelczynie zachował się zabytkowy, rzadko spotykany szachulcowy kościół o pio-

nowym układzie belek. Swobnica jest starą słowiańską osadą, którą Bramin I nadał templariu-

szom w 1234 r., a po kasacji zakonu w 1312 r. wieś przejęli joannici. Oni to zbudowali dla

komtura potęŜny zamek obronny, połoŜony na wyspie i połączony mostem zwodzonym z lą-

dem. Po zamku pozostały XIV wieczna wieŜa (125 m), u dołu kwadratowa, zakończona cy-

lindrycznie oraz trzy skrzydła przebudowane w XVII wieku. Znajduje się tu takŜe zabytkowy

kościół późnoromański z lat 1230-1250 z 21 warstw granitu. W latach 50-tych na grodzisku

nad jeziorem Górnym odkryto wczesnośredniowieczny gród warowny, a pod nim umocnienia

obronne kultury łuŜyckiej sprzed 2 500 lat.

W Grzybnie zachował się dwukondygnacyjny pałac z dachem mansardowym i przyle-

gający do niego park, w którym rosną między innymi stare jedlice Douglasa, wejmutki, stara

jodła biała, buki czerwone i lipy drobnolistne. Do rejestru zabytków wpisane zostały takŜe

stare dwory w śelechowie i Swobnicy.

42

W Baniewicach pozostały tylko ruiny późnoromańskiego kościoła z kostki granitowej

z połowy XIII wieku, otoczone murem. W okresie kultury łuŜyckiej istniała w tym miejscu

osada, o czym świadczą odnalezione wyroby ceramiczne i narzędzia.

W Piasecznie zachował się zabytkowy kościół z kwadr granitowych z XIII wieku

z drewnianą wieŜą. W Tywicy znajduje się okrągły wiatrak z cegły typu holender, a w Luba-

nowie kościół z XII wieku i młyn wodny na rzece Tywie.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Banie połoŜony jest na pograniczu PobrzeŜy i Pojezierzy Południowo-

bałtyckich. Rzeźba terenu jest stosunkowo słabo urozmaicona. Dominującym elementem

rzeźby jest wysoczyzna morenowa, rozcięta południkową rynną bańską.

Obszar arkusza charakteryzuje się niewielką gęstością zaludnienia. Podstawową funkcją

gospodarczą tych terenów jest rolnictwo. Większość obszaru zajmują tereny rolnicze

z gruntami klas I–IV, będącymi podstawą rozwoju intensywnej produkcji roślinnej (zboŜa,

buraki cukrowe). Funkcję lokalnego ośrodka administracyjnego i obsługi rolnictwa pełnią

Banie.

W powierzchniowej budowie geologicznej omawianego terenu zaznaczają się wyłącz-

nie utwory czwartorzędowe, zlodowaceń północnopolskich oraz holocenu. Zaznacza się do-

minacja glin zwałowych, przy mniejszym udziale osadów wodnolodowcowych. Niewielki

udział mają utwory rzeczne i organiczne.

Baza surowcowa na obszarze arkusza jest uboga. Aktualnie istnieje tutaj tylko jedno

udokumentowane i eksploatowane złoŜe kruszywa naturalnego. Na podstawie dotychczaso-

wego rozpoznania moŜna stwierdzić, iŜ nie ma perspektyw na udokumentowanie większych

złóŜ tego, jak i innych surowców.

Obszar arkusza zasobny jest w wody powierzchniowe, do których zaliczyć naleŜy mię-

dzy innymi jeziora połoŜone w rynnie bańskiej i rzekę Tywę. Wody podziemne, wykorzysty-

wane są w niewielkim stopniu, chociaŜ międzyglinowa warstwa wodonośna jest bardzo zasobna

i posiada wody dobrej jakości, w zupełności pokrywające obecne zapotrzebowanie mieszkańców.

Na terenie objętym arkuszem Banie wytypowano obszary predysponowane do składo-

wania odpadów obojętnych. Wyznaczono je na terenie gmin: Widuchowa, Banie, Chojna,

Gryfino i Kozielice.

Pod kątem składowania odpadów komunalnych moŜna rozpatrywać tereny w bezpo-

średnim sąsiedztwie otworów, w których występują warstwy glin o duŜych miąŜszościach

(śarczyn, Grzybno, Babinek, Skotniki, Baniewice).

43

Wytypowane obszary znajdują się na terenach o bardzo niskim i niskim stopniu zagro-

Ŝenia wód uŜytkowych poziomów wodonośnych, podrzędnie średnich. W rejonie śelechowa,

śarczyna i Tywic nie ma poziomu uŜytkowego.

Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu

przestrzennym mogą być rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla

środowiska i zdrowia ludzi bądź pogarszających stan środowiska. Wskazane tereny spełniają

w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska ujęte w ustawodawstwie polskim.

W północno-zachodniej części obszaru arkusza połoŜony jest fragment obszaru Natura

2000 – obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnej Odry”. W południowej części arku-

sza przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym Pojezierze Myśliborskie,

łączący obszary węzłowe Puszczy Barlineckiej i Ujścia Odry. Walory przyrodnicze omawia-

nego terenu: bogactwo róŜnorodnych naturalnych drzewostanów, czyste jeziora w okolicach

Bań sprawiają, Ŝe oprócz głównego, rolniczego wykorzystania przestrzeni istnieją warunki do

rozwoju zaplecza turystycznego dla mieszkańców aglomeracji szczecińskiej.

Tereny te mają ciekawą i bogatą przeszłość historyczną, związaną z ich połoŜeniem na

styku kultur słowiańskiej i germańskiej.

XIV. Literatura

BIERNAT H., PARECKI A., 1992 – MoŜliwość wykorzystania wód liasowych poziomów

zbiornikowych jako nośnika energii geotermalnej na obszarze Niecki Szczecińskiej

i Bloku Gorzowa, Energia Geotermiczna w Ochronie Środowiska. Sympozjum na-

ukowe, Politechnika Szczecińska, Szczecin.

DOBRACKI R., RYTER Z., WIŚNIEWSKI M., 1998 – Studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gminy Banie. Fizjografia. WIMAR s. z o.o.,

Szczecin.

FUSZARA P., WIŚNIOWSKI Z., 1999 – Mapa geologiczno-gospodarcza w skali 1:50 000,

ark. Banie. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

GIENTKA M., MALON A., DYLĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód pod-

ziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2007 r., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 –

System Osłony Przeciwosuwiskowej – Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predyspo-

nowanych do występowania ruchów masowych w województwie zachodniopomor-

skim. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol. Warszawa.

44

INSTRUKCJA..., 2005 – Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali

1:50 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

JANICKI T., 2007 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Parnica” w kat.

C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol. Warszawa.

JARZĄBEK H., 1986 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 200 000, arkusz Pyrzyce.

Wyd. Geol., Warszawa.

JARZĄBEK H., 1990 – Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1: 200 000,

arkusz Pyrzyce. Wyd. Geol., Warszawa.

KLECZKOWSKI A.S., (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziem-

nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000.

AGH, Kraków.

KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.

KURZAWA M., 2000 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 + Objaśnie-

nia, arkusz Banie (305). Państw. Inst. Geol., Warszawa.

LIRO A., 1998 – Strategia wdraŜania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wy-

dawnictwo Fundacja IUCN – Poland, Warszawa.

MACDONALD D., 1994 − Approach to the Assessment of sediment quality in Florida

Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment

guidelines.

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna

Polski w skali 1: 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MĄDRY J., POŁANIECKA B., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1: 50 000, ark.

Banie (305). Państw. Inst. Geol., Warszawa.

OSTRZYśEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóŜ torfowych

w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ-

nieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. IMUZ Fa-

lenty. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol.

Warszawa.

LIS J., PASIECZNA A., 1998 – Atlas geochemiczny aglomeracji szczecińskiej 1:200 000,

część I. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

PROFIC K., 1961 – Wyniki wierceń geologiczno-poszukiwawczych kruszywa mineralnego

w Baniach. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol. Warszawa.

45

RAPORT..., 2006 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w la-

tach 2004 – 2005. WIOŚ Szczecin. (http://www.wios.szczecin.pl).

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów

jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. DzU nr 165 z dnia 4 października

2002 r., poz. 1359.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów

oraz stęŜeń substancji, które powodują, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. DzU nr 55

poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r.

ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło-

wych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim

powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. DzU 2003 nr 61 poz.

549.

STAN..., 2007 – Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku. WIOŚ

Szczecin. (http://www.wios.szczecin.pl).

STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Atlas

Radioekologiczny Polski w skali 1: 750 000, cz. I i II. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. DzU 2001 nr 62 poz. 628.

WOŚ A., 1999 – Klimat Polski. PWN Warszawa.

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000

Documents

Transcript of OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000