O nowy ład finansowy w Polsce. Rekomendacje dla animatorów ...

Patronat honorowy:

Dziekan Kolegium Zarzdzania iFinansw Szkoy Gwnej Handlowej wWarszawie dr hab. Ryszard Bartkowiak, prof. SGH

JM Rektor Szkoy Gwnej Handlowej wWarszawie

prof. dr hab. Tomasz Szapiro

Partnerzy*:

Sponsorzy*:

* Partnerzy i Sponsorzy zostali wymienieni wedug kolejnoci alfabetycznej

Kochanej Pani Prof. dr hab. Irenie Olchowicz

Drogiej Jubilatce z okazji pidziesiciolecia

pracy zawodowej ksik t dedykuje

Rodzina Finansistw

O NOWY AD FINANSOWY W POLSCE

Szkoa Gwna Handlowa w WarszawieKolegium Zarzdzania i Finansw

Katedra Finansw

redaktor naukowyJanusz Ostaszewski

Opracowanie naukowe z serii Przedsibiorczo

SZKOA GWNA HANDLOWA W WARSZAWIEWARSZAWA 2015

O NOWY AD FINANSOWY W POLSCERekomendacje dla animatorw ycia gospodarczego

RecenzenciStanisaw FlejterskiGrzegorz GobiowskiJacek Grzywacz

RedaktorMagdalena Rokicka

Copyright by Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2015Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie caoci lub fragmentw niniejszej publikacji bez zgody wydawcy zabronione.

Wydanie I

ISBN 978-83-7378-975-3

Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie Oficyna Wydawnicza 02-554 Warszawa, al. Niepodlegoci 162tel. +48 22 564 94 77, 22 564 95 46www.wydawnictwo.sgh.waw.ple-mail: [email protected]

Aktualizacja okadki Monika Trypuz

Skad i amanieDM Quadro

Druk i oprawaQUICK-DRUK s.c.tel. +48 42 639 52 92 e-mail: [email protected]

Zamwienie 44/IV/15

SPIS TRECI

Janusz OstaszewskiZamiast wstpu ........................................................................................................................ 9

Cz I. INSTYTUCJE FINANSOWE

Beata Domaska-SzarugaRynek firm poyczkowych wPolsce ipropozycje jego uregulowania .............................. 19

Magorzata Iwanicz-Drozdowska, Elbieta Malinowska-MisigRestrukturyzacja bankw wstron wikszej przejrzystoci informacji ........................ 33

Waldemar Rogowski, Mariusz LipskiKoncentracja sektora bankowego wPolsce .......................................................................... 45

Marta SzczytowskaWyzwania regulacyjne wzakresie rozwiza prawnych wobszarze bancassurance wPolsce ..................................................................................................................................... 57

Pawe SmagaProcykliczno przyczyny isposoby zapobiegania .......................................................... 71

Pawe WoczkiewiczNowe podejcie do regulowania adekwatnoci kapitaowej wUnii Europejskiej naprzykadzie wprowadzania wycie regulacji kapitaowej (Bazylea III) ...................... 89

Cz II. FINANSE PRZEDSIBIORSTWA

Dorota BemUbezpieczenia spoeczne akoszty przedsibiorcy .............................................................. 105

Jacek Grzywacz, Kamil GemraObligacje jako instrument finansowania przedsibiorstw stan obecny iperspektywy rozwoju ............................................................................................................ 119

Rafa GrabowskiRozdzielanie iczenie umw ousugi budowlane jako instrument manipulowania wynikiem finansowym ........................................................................................................... 135

Adriana HalikowskaAtrakcyjno brany jako czynnik ryzyka ........................................................................... 153

Spis treci6

Katarzyna Kreczmaska-GigolIstota iuwarunkowania pynnoci strukturalnej ................................................................ 167

Janusz OstaszewskiKapita obrotowy netto wprzedsibiorstwie imetody jegopomiaru ............................... 185

Monika Pasternak-MalickaNiski poziom aktywnoci zawodowej ibezrobocie wrd modych osb jako czynnik determinujcy nieformalne zatrudnienie .............................................................. 197

Danuta RedelWpyw zmian koniunktury naefektywno wykorzystania czynnika pracy .................. 217

Piotr RusselWpyw zmian przepisw prawnych narozwj leasingu konsumenckiego wPolsce ...... 229

Danuta Seretna-Saamaj, Agnieszka SzparaZarzadzanie finansami przedsibiorstw zuwzgldnieniem czynnika wraliwoci naryzyko .................................................................................................................................. 239

Monika SikorskaUchwyci nieuchwytne sprawozdanie finansowe amarka jakokategoria wpywajca nawarto przedsibiorstwa ............................................................................. 255

Dorota Strubelrda iznaczenie informacji wprocesie odzyskiwania nalenoci ................................ 267

Cz III. ROZWJ NAUKI O FINANSACH

Monika CzerwonkaCharakterystyka wskanikw modelu kulturowego Hofstede .......................................... 281

Anna KarmaskaStandaryzacja wartoci godziwej jakowyraz wprowadzania adu wjzyku ekonomii, finansw, zarzdzania irachunkowoci ............................................................................... 293

Teresa Szot-GabrySpoecznie odpowiedzialne inwestowanie aspoecznie odpowiedzialne inwestycje ..... 311

Magdalena WalczakMarketing mix jako przykad praktycznego wykorzystania bada neuroekonomicznych ............................................................................................................. 323

Cz IV. RYNKI FINANSOWE I GIEDY

Ewa Cichowicz, AgnieszkaK.NowakAnaliza dziaa narzecz dzieci imodziey podejmowanych przez banki wPolsce wramach Spoecznej Odpowiedzialnoci Biznesu ............................................................. 337

Spis treci 7

Eryk onCykl prezydencki wUSA azmiany indeksw giedowych ................................................ 351

Czesaw Martysz, Marcin RzeszutekZnaczenie irola zaufania narynkufinansowym ................................................................ 361

Leszek MosiejkoWybrane aspekty relacji inwestorskich wwietle asymetrii informacji narynkukapitaowym ............................................................................................................ 379

Rafa TuzimekCzynniki behawioralne adecyzje zarzdcze iinwestycyjne napublicznym rynkukapitaowym ................................................................................................................. 389

Piotr WiniewskiInteligentna beta (smart beta) jako nowa strategia inwestycyjna pastwowych funduszy majtkowych (sovereign wealth funds) ................................................................ 401

Micha WrzesiskiStrategie inwestycyjne oparte namnonikach rynkowych naGiedzie Papierw Wartociowych wWarszawie wlatach 20102013 ............................................................. 411

Cz V. FINANSE PUBLICZNE

Andrzej BuszkoEkonomia moralna aredystrybucja PKB wkontekcie rozwoju szarej strefy ................ 437

Jolanta Ciak, Jan GuchowskiOpotrzebie powoania rady fiskalnej wPolsce ................................................................... 451

Bernadetta Fijakowska, Jarosaw MaroszekZaduenie podmiotw leczniczych efekt domina .......................................................... 465

JerzyP.GwizdaaPomoc publiczna wpastwach UniiEuropejskiej wwarunkach kryzysu gospodarczego ......................................................................................................................... 477

Lech JaczukPlanowanie budetowe wjednostkach samorzdu terytorialnego ................................... 493

Magdalena KnapiskaProblemy finansowania polityki rynkupracy wPolsce iwkrajach UniiEuropejskiej .. 505

Elbieta Malinowska-MisigKryzys akonsolidacja fiskalna wPolsce ............................................................................... 517

Renata MakowskaWydatki publiczne naochron zdrowia wPolsce po2000roku wybrane problemy dynamiki istruktury zmian ................................................................................................... 533

Spis treci8

Barbara PczekCzynniki demograficzne wanaliziestabilnoci fiskalnej ................................................... 545

Wiesawa ZikowskaKontrowersje wok dugu sektora general government wkrajach Europy rodkowej iWschodniej wkontekcie ostatniego kryzysu .................................. 577

Cz VI. PODATKI I SYSTEM PODATKOWY

Marcin JamroyMotywy podatkowe bezporednich inwestycji zagranicznych polskich przedsibiorcw ....................................................................................................................... 597

Mestwin Stanisaw KostkaPodatek instrument realizacji celw zrwnowaonego rozwoju ................................... 617

Piotr KwapieSukcesja firm rodzinnych inieruchomoci wwietle polskiego prawa podatkowego ... 629

Tomasz OwsiakOcena roli podatku od towarw iusug wzasilaniu budetu pastwa ............................ 643

Anna Pczkowska, Magdalena WalczakPolski system podatkowy wkontekcie zasad podatkowych A.Smitha .......................... 655

Agnieszka SobiechStosowanie przepisw ocenach transferowych do spek osobowych ............................ 669

Joanna Szlzak-MatusewiczOptymalizacja opodatkowania poyczek wgrupach kapitaowych nagruncie podatku od czynnoci cywilnoprawnych ............................................................................. 683

Cz VII. FINANSE UNII EUROPEJSKIEJ

Artur BartoszewiczTryby finansowania projektw zerodkw UE wlatach 20142020 pomoc publiczna, projekty dochodowe iniedochodowe oraz projekty hybrydowe ................... 699

Sawomir KowalskiFinansowanie rolnictwa wramach dopat bezporednich ................................................. 715

Andrzej czakFundusze UE jako rdo finansowania innowacji wprzedsibiorstwach orazefektywno ich wykorzystania wPolsce wlatach 20042013 ................................. 733

Micha MatusewiczDylematy zwizane zintegracj PolskizUGW .................................................................. 753

ZAMIAST WSTPU

Po raz jedenasty spotykamy si nacorocznej konferencji zcyklu Przedsibior-czo. W2015roku powracamy do kochanych iuwielbianych przez nas Mikoajek. Jedynie wzeszym roku konferencja odbya si gdzie indziej, wAugustowie.

Mam nadziej ijestem przekonany, e mikoajkowe majowe spotkania kojarz si zdysputami, ktre powinny stanowi cenion zarwno przez rodowisko akade-mickie, jak iprzez przedstawicieli praktyki okazj do wymiany pogldw, bdcych wynikiem bada iprzemyle ocharakterze naukowym. Wyraam wielk rado, e moemy kontynuowa nasze sympozja merytoryczne, ktre nastae zagociy wkalendarzu spotka integrujcych rodowisko akademickie ianimatorw ycia gospodarczego. Staralimy si tak dobiera tematyk konferencji, aby nabieco wpisywa si wnurt zagadnie finansowych, ktre byyby interesujce iinspiruj-ce dla jej uczestnikw. Tegoroczne sympozjum zostao zatytuowane Onowy ad finansowy wPolsce. Rekomendacje dla animatorw ycia gospodarczego.

yjemy wdo niespokojnych czasach oduej dynamice zdarze ekonomicz-nych. Cigle zastanawiamy si, czy ostatni kryzys gospodarczy ju min, czy te nadal trwa. Obserwujc rozwj finansw, zwaszcza rynkw finansowych, widzimy jak bardzo wiat wirtualny ucieka od wiata rzeczywistego. Powstaje wyobraenie, e tedwa wiaty, wzajemnie si przeplatajce, tworz odrbne, samoistne byty. Te same dochody izasoby materialne stanowi zabezpieczenie dla coraz wikszej liczby aktyww finansowych. Zadajemy sobie pytanie dokd doprowadzi postpujca finansjalizacja naszego ycia i jakie negatywne skutki wywoa? Niedoskonao inieskuteczno wbudowaniu mostw czcych wiat wirtualny ze wiatem rzeczy-wistym jest grona imoe spowodowa wybuch kolejnego kryzysu, ktrego zasigu ikonsekwencji nie znamy. Dlatego te interesujca dla organizatorw konferencji wydaa si problematyka analizy obowizujcego wPolsce systemu finansowego iudzielenie odpowiedzi napytanie wjakim kierunku powinny zmierza zmiany ijakie nowe rozwizania powinny by wprowadzone wcelu porzdkowania obowi-zujcych zasad inarzdzi finansowych? Problematyka jest bardzo szeroka, dlatego, majc nauwadze konieczno usystematyzowania dysput naukowych, proponujemy pi nastpujcych paneli dyskusyjnych:

Janusz Ostaszewski10

PanelI.Sektor bankowy dziaania naprawcze iregulacyjne. Panel II. Wkierunku podanych zmian wanalizie finansowej, zarzdzaniu

finansami iinnowacyjnoci przedsibiorstw. Panel III. Rozwj nauki ofinansach ipraktyczne aspekty funkcjonowania ryn-

kw finansowych. Panel IV. Dyscyplina fiskalna astabilno finansowa. PanelV.Kierunki zmian wzakresie opodatkowania przedsibiorstwa.

Dyskusj wzmocni 50 zrecenzowanych opracowa naukowych, ktre zostay przedstawione wniniejszej monografii, opublikowanej przez Oficyn Wydawni-czSGH. Bd szczliwy, jeeli teksty te, stanowice wyniki bada pracownikw naukowych reprezentujcych 14 orodkw akademickich wPolsce, przyczyni si do oywionych rozwaa naukowych nawysokim poziomie merytorycznym. Oczekuj tym samym wykreowania wartoci dodanej, ktra bdzie dorobkiem wszystkich uczestnikw tego sympozjum.

Globalny kryzys finansowy wymusi nawadzy publicznej finansowanie restrukturyzacji bankw, atake liczne zmiany wzakresie regulowania inadzoro-wania sektora bankowego. Na konsekwencje tych dziaa mona spojrze dwojako. Wprzypadku dziaa naprawczych zjednej strony agodz one skutki kryzysu inie blokuj dopywu kredytu do gospodarki, ale zdrugiej wzmagaj pokus naduycia. Ponadto mona mie zastrzeenia dotyczce przejrzystoci informacji dotyczcych kosztw restrukturyzacji (zob.opracowanie natemat restrukturyzacji bankw iwikszej przejrzystoci informacyjnej). Wodniesieniu do zmian wsferze regula-cyjno-nadzorczej zasadniczym ich celem jest utrzymanie wdugiej perspektywie stabilnoci finansowej. Jednak tak liczne zmiany maj take niekorzystny wpyw nasektor bankowy, przejawiajcy si ograniczaniem akcji kredytowej, aby speni wymogi nadzorcze, atake rosncymi kosztami utrzymania sieci bezpieczestwa finansowego.

Problematyka taniezmiernie ciekawa iaktualna zostanie rozwinita wpierwszym panelu, otwierajcym konferencj, natemat Sektor bankowy dziaania naprawcze iregulacyjne. Wielkim wyrnieniem dla uczestnikw konferencji bdzie wyst-pienie prezesa Zwizku Bankw Polskich Pana Krzysztofa Pietraszkiewicza, ktry zaprezentuje problemy europejskiej bankowoci, wtym polskiej, odnoszce si do podstawowych inewralgicznych regulacji systemowych. Inspiracj do rozszerzonej dyskusji natemat rynku usug finansowych, zwaszcza rynku kredytowego ifirm poyczkowych, bdzie wystpienie Pana Waldemara Rogowskiego, przedstawiciela Biura Informacji Kredytowej SA. Pomocne mog si okaza rwnie opracowania zamieszczone wmonografii (np.opracowanie natemat propozycji uregulowania rynku poyczkowego wPolsce). Wcentrum uwagi znajd si te inne zagadnienia

Zamiast wstpu 11

zwizane zfunkcjonowaniem systemu bankowego (zob.opracowanie o procykliczno ci jej istocie isposobach zapobiegania), atake dotyczce wspczesnej inynierii finansowej wykorzystywanej wsystemach bankowych.

Zaobserwowane wostatnich latach wPolsce iwinnych krajach europejskich do liczne bankructwa przedsibiorstw, ktre niekoniecznie musiay mie ni-ski stopie efektywnoci, nakazuj zwrcenie szczeglnej uwagi nazarzdzanie pynnoci finansow. Dlatego te aspekty utrzymania naodpowiednim poziomie pynnoci finansowej przedsibiorstw znajd si wcentrum uwagi drugiego pa-nelu dyskusyjnego, zatytuowanego Wkierunku podanych zmian wanalizie finansowej, zarzdzaniu finansami iinnowacyjnoci przedsibiorstw. Zostan wnim zaprezentowane poraz pierwszy niepublikowane dotychczas wtakim zakresie, oryginalne narzdzia suce analizie zarzdzania kapitaem obrotowym netto idotyczce metod jego pomiaru, atake zagadnienia zwizane zpynnoci strukturaln (zob.opracowania natemat kapitau obrotowego netto imetod jego pomiaru oraz oistocie iuwarunkowaniach pynnoci strukturalnej).

Zamierzamy poprowadzi rwnie dyskusj natemat wykorzystania funduszy unijnych wpobudzaniu przedsibiorczoci ikreowaniu innowacji wprzedsibiorstwach (otym traktuje opracowanie ofunduszach unijnych jako rdle finansowania in-nowacji wprzedsibiorstwach).

Ostatnio duo publikacji ibada dotyczy rynku pracy wPolsce. Formuowane spogldy natemat negatywnego wpywu niskiego poziomu aktywnoci zawodowej iduego bezrobocia wrd modych osb narozszerzanie szarej strefy, zwizanej znieformalnym zatrudnianiem pracownikw przez przedsibiorcw (zob.opra-cowanie owpywie niskiej aktywnoci zawodowej ibezrobocia nanieformalne zatrudnienie). Jak przeciwdziaa temu zjawisku natopytanie bdziemy chcieli znale odpowiedzi podczas toczcej si dyskusji.

Rozwj ekonomii wspdzielonej (sharing economy) jest odpowiedzi nazachodz-c rewolucj wwiadomoci konsumenckiej. Rewolucja taoparta narefleksji poco posiada, skoro mona uywa wywouje bardzo due zmiany we wspczesnych modelach biznesowych. Coraz czciej sukcesy ekonomiczne odnosz przedsibiorstwa, ktre nie snastawione nasprzeda wyrobw lub towarw, ale naudostpnianie ich do odpatnego korzystania napodstawie umw cywilnoprawnych. Midzy innymi polski rynek usug leasingowych jest jednym znajbardziej dynamicznie rozwijajcych si rynkw wEuropie ima coraz wikszy udzia wfinansowaniu inwestycji wPol-sce. Tym niemniej wykorzystanie leasingu przez konsumentw wcigu ostatnich 25latbyo znikome, co stanowio wyrany kontrast wporwnaniu do rynku euro-pejskiego (zob.opracowanie oleasingu konsumenckim). Wzwizku zpowyszym dysputy prowadzone wtym panelu powinny wskaza nauwarunkowania prawne


dotyczce leasingu konsumenckiego, ze szczeglnym uwzgldnieniem zmian prze-pisw prawnych dokonanych w2011roku, regulujcych zasady opodatkowania umw leasingowych, wktrych korzystajcym jest osoba fizyczna nieprowadzca dziaalnoci gospodarczej. Wszczeglnoci zostanie podjta prba odpowiedzi napytanie, na ile zmienione przepisy przyczyniaj si wpodanym stopniu do rozwoju leasingu konsumenckiego wPolsce.

Obserwujc rzeczywisto ikonfrontujc j zmodelami ekonomicznymi, mona odnie wraenie, e nauki ekonomiczne, wtym nauka ofinansach, znalazy si wprzestrzeni turbulencji naukowej pomidzy nauk normaln inauk rewolu-cyjn. rodowisko finansistw, szczeglnie powybuchu kryzysu subprime, dochodzi do wniosku, e nie dysponuje dobrym modelem teoretycznym wyjaniajcym rze-czywisto inie potrafi wskaza, jakim modelem naley zastpi ten, ktry zosta poddany wwtpliwo1. Wzwizku zpowyszym nastpuje eksplozja nowych nurtw wnauce ofinansach. Dynamicznie rozwijaj si finanse behawioralne, neuroekono-mia (zob.opracowanie opraktycznym wykorzystaniu bada neuroekonomicznych), finanse kulturowe, mikro- inanofinanse, ekonomia eksperymentalna, ekonomia wspdzielona itp. Odnotowujemy rwnie ogromne postpy wrozwoju rachun-kowoci. Holistycznie rzecz ujmujc, mona oceni, i finanse toobszar, wktrym jednoznaczne komunikowanie si midzy innymi wobszarze wyceny iwartoci determinuje przyszo, wnajszerszym znaczeniu, wwielu aspektach ikontekstach. Efekty wyceny (tj.ustalone wartoci) rzutuj bowiem nadecyzje wobszarze inwe-stycyjnym, operacyjnym ifinansowym, inie ma tuznaczenia, ojakim poziomie gospodarczej ispoecznej odpowiedzialnoci mwimy. Uporzdkowanie metodyki wyceny kategorii finansowych, ktre simmanentnym elementem wiata finansw iszerzej biznesu, jest wic obszarem okluczowym znaczeniu dla wprowadzania adu wfinansach, zarwno napoziomie mikro-, jak imakroekonomicznym. Wtym szczeglnym kontekcie ujawnia si potrzeba wprowadzania adu wkomunikowaniu si praktykw iakademikw wobszarze ekonomii, finansw, zarzdzania irachunko-woci, uywajcych kluczowej obecnie, nabierajcej coraz szerszego zasigu wartoci godziwej (temat ten zosta rozwinity wopracowaniu ostandaryzacji wartoci godziwej). Powysza tematyka znajdzie si wcentrum dyskusji trzeciego panelu zatytuowanego Rozwj nauki ofinansach ipraktyczne aspekty funkcjonowania rynkw finansowych. Problematyka rynkw finansowych bdzie drugim obok rozwoju nauki moduem stanowicym przedmiot rozwaa wtej czci dysput

1 M.Czerwonka, J.Ostaszewski, M.Rzeszutek, M.Walczak, Wposzukiwaniu mainstreamu wdys-cyplinie finanse, w:Rozwj nauki ofinansach. Stan obecny ipodane kierunki jej ewolucji, red.J.Osta-szewski, E.Kosycarz, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, 2014, s.23.

Zamiast wstpu 13

naukowych. Dyskusja bdzie dotyczy analizy wynikw symulacji strategii inwe-stycji wakcje notowane naGiedzie Papierw Wartociowych wWarszawie (GPW) wokresie od stycznia 2010roku do czerwca 2013roku. Podstawowym wyzwaniem naukowym bdzie zbadanie moliwoci osignicia ponadprzecitnych stp zwrotu zinwestycji wakcje naGPW wWarszawie woparciu ostrategie wykorzystujce analiz fundamentaln oraz porwnanie skutecznoci poszczeglnych wskanikw finansowych imnonikw rynkowych jako metod doboru spek giedowych do portfela inwestycyjnego (zob.opracowanie natemat strategii inwestycyjnych opartych namnonikach rynkowych). Problematyka strategii finansowej jest take rozwinita winnym opracowaniu, traktujcym owykorzystaniu inteligentnej bety wbudowa-niu portfeli inwestycyjnych przez pastwowe fundusze majtkowe. Przedmiotem rozwaa bd rwnie zagadnienia dotyczce czynnikw wpywajcych nazmiany indeksw giedowych (zob.opracowania natemat wpywu cyklu prezydenckiego wUSA narynek kapitaowy oraz natemat wpywu czynnikw behawioralnych nadecyzje inwestycyjne).

Rozwj rynkw finansowych jest uzaleniony od zaufania inwestorw, ktre powstaje wwczas, gdy rynek jest transparentny iefektywny, ajego uczestnicy maj rwne prawa. Dlatego te wnastpnej kolejnoci bdziemy dyskutowa ostopniu ochrony inwestorw narynku finansowym przed niepodanymi dziaaniami (zob.opracowanie natemat zaufania narynku finansowym).

Stan finansw publicznych zarwno wPolsce, jak iw innych krajach Unii Europejskiej wskazuje naaktualno iwag problematyki dyscypliny fiskalnej istabilnoci finansowej. Oskutkach braku dyscypliny finansw publicznych najle-piej wiadczy sytuacja gospodarek wielu krajw Europy Poudniowej. Dlatego te dyscyplina fiskalna istabilno finansowa bd przedmiotem rozwaa prowa-dzonych wramach czwartego panelu natemat Dyscyplina fiskalna astabilno finansowa. Gwatowne pogorszenie stanu finansw publicznych wkrajach Unii Europejskiej zwizane zwybuchem kryzysu finansowego spowodowao konieczno wzmocnienia Paktu Stabilnoci iWzrostu. Wprowadzono take regulacje zwik-szajce przejrzysto decyzji budetowych iwzmacniajce koordynacj wstrefie euro. Dyskusja powinna pomc wudzieleniu odpowiedzi nanurtujce finansistw pytanie wjakim zakresie nowe regulacje wpywaj nawzmocnienie istabilizacj finansw publicznych wPolsce iinnych krajach UE? Wprowadzeniem do dyskusji bdzie prezentacja szeciu opracowa poruszajcych problematyk konsolidacji fiskalnej wPolsce, wpywu czynnikw demograficznych nastabilno fiskaln, dugu sektora instytucji rzdowych isamorzdowych, potrzeby powoania rady fiskalnej wPolsce, finansowania polityki rynku pracy, planowania finansowego wjednostkach samorzdu terytorialnego.


Wpanelu pitym iostatnim pt. Kierunki zmian wzakresie opodatkowa-nia przedsibiorstwa dyskusja bdzie dotyczya reformy wzgldnie usprawnie wobowizujcym systemie podatkowym. Przedsibiorcy podkrelaj, e wan barier rozwoju ich dziaalnoci wPolsce jest nieprzyjazne iniestabilne otoczenie podatkowe. Koszty stosowania przepisw podatkowych sdla podatnikw rela-tywnie wysokie. Istotnym zadaniem pastwa, rwnie wkontekcie postpujcej globalizacji, jest stworzenie odpowiednich ram prawnych dla prowadzenia dzia-alnoci gospodarczej. Zarysowuje si niebezpieczna dla finansw publicznych tendencja migracji podatkowej przedsibiorcw (otym traktuje opracowanie nate-mat motyww podatkowych bezporednich inwestycji zagranicznych). Bdziemy poszukiwali odpowiedzi napodstawowe pytania: w jakim kierunku powinien zmierza system opodatkowania przedsibiorstw wPolsce, najakich wartociach powinien zosta oparty (sprawiedliwo versus efektywno), czy istnieje potrzeba uprzywilejowania niektrych grup lub form przedsibiorstw (zob.opracowanie dotyczce sukcesji firm rodzinnych). Wreszcie, warto przedyskutowa, naile nowe tzw.uszczelniajce rozwizania wprowadzone do polskiego systemu podatkowe-go 1stycznia 2015roku speniaj swoj rol, wszczeglnoci przepisy dotyczce opodatkowania dochodw zagranicznych spek kontrolowanych, niedostatecznej kapitalizacji czy cen transferowych idokumentacji podatkowej (zob.opracowanie natemat cen transferowych).

ycz wszystkim Uczestnikom konferencji niezapomnianych wrae inte-lektualnych, moliwoci przedstawienia wasnych pogldw, nawet sprzecznych zpogldami adwersarzy, ycz odwagi wformuowaniu wnioskw naukowych iwy-trwaoci wdeniu do goszenia prawdy, co jest powinnoci osb wykonujcych zawd zaufania publicznego. ycz dalszego rozwijania wizi interpersonalnych, poniewa budowanie kapitau intelektualnego jest wane, ale jednoczenie trud-ne. ycz take czasu naprowadzenie rozmw narne nurtujce nas tematy, kierujc si zasad, e sednem czowieka nie jest praca, natomiast sednem pracy jest czowiek.

Przygotowanie sympozjum nie byoby moliwe bez wsparcia merytorycznego, organizacyjnego i finansowego ludzi, dla ktrych takonferencja stanowi wane wydarzenie naukowe. Dzikuj Jego Magnificencji Rektorowi Szkoy Gwnej Handlowej wWarszawie prof. dr. hab. Tomaszowi Szapiro iDziekanowi Kolegium Zarzdzania iFinansw prof. dr. hab. Ryszardowi Bartkowiakowi za objcie kon-ferencji honorowym patronatem. Jest todla nas szczeglne wyrnienie. Dzikuj partnerom konferencji Alior Bankowi iZwizkowi Bankw Polskich za wszech-stronn pomoc wprzygotowaniu irealizacji sympozjum. Sowa podzikowania kieruj rwnie wstron sponsorw Centrum Prawa Bankowego iInformacji,

Zamiast wstpu 15

organizatora programu Nowoczesne Zarzdzanie Biznesem, Krajowego Depozytu Papierw Wartociowych oraz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Jeszcze raz wyraam wdziczno iuznanie dla Patronw, Partnerw iSponsorw tego przedsiwzicia naukowego.

prof. zw. dr hab. Janusz Ostaszewskidyrektor Instytutu Finansw

Szkoy Gwnej Handlowej wWarszawie

Cz I

INSTYTUCJE FINANSOWE

Beata Domaska-SzarugaUniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny wSiedlcach

RYNEK FIRM POYCZKOWYCH WPOLSCE IPROPOZYCJE JEGO UREGULOWANIA

1. Wprowadzenie

System finansowy toukad wzajemnie powizanych instytucji finansowych, rynkw finansowych iinnych elementw infrastruktury, przez ktry podmioty sfery realnej inwestuj wolne zasoby pienine, pozyskuj fundusze izaspokajaj potrzeby zwizane zfinansow sfer funkcjonowania. Wtej strukturze niebagateln rol od-grywaj instytucjonalne, regulacyjne inadzorcze ramy funkcjonowania, zwane sieci bezpieczestwa finansowego, ktrych elementem jest midzy innymi nadzr nad rynkiem finansowym. Celem nadzoru jest zapewnienie waciwego funkcjonowania rynku finansowego, jego stabilnoci, bezpieczestwa iprzejrzystoci, budowanie zaufania do instytucji finansowych, atake zapewnienie ochrony interesw uczest-nikw tego rynku. Obok instytucji funkcjonujcych wsystemie rynku regulowanego dziaalno prowadz te przedsibiorstwa finansowe pozostajce namarginesie regulacji inadzoru. Okrelane snajczciej pojciami: shadow banking, rwnolegy system bankowy czy parabanki. Znaczna ich cz tofirmy poyczkowe, ktrych dziaalno wywouje wiele burzliwych dyskusji, skupiajcych si gwnie wok zwikszenia poziomu ochrony konsumentw ipotrzebie regulowania dziaalnoci przedsibiorstw niebankowych funkcjonujcych wobszarze customer finance.

Celem opracowania jest charakterystyka rynku firm poyczkowych wPolsce ze szczeglnym uwzgldnieniem podstaw prawnych ich funkcjonowania oraz wskazanie naniektre zmiany proponowane waktach prawnych normujcych funkcjonowanie rynku kredytw konsumpcyjnych.

Beata Domaska-Szaruga20

2.Bankowo rwnolega problemy definicyjne

Dokonujce si wspczenie przeobraenia strukturalne wiatowych systemw bankowych ikonkurencja narynku finansowym sprawiy, e podmioty zajmujce si dziaalnoci niebankow zaczy przejmowa funkcje tradycyjnie wykonywane przez banki wramach ich podstawowej dziaalnoci1. Funkcjonujcy obok regulo-wanego sektora bankowego rynek tzw.bankowoci rwnolegej zacz odgrywa wgospodarce coraz wiksz rol, jednoczenie generujc potencjalne ryzyko dla caego systemu. Termin bankowo rwnolega jest wzasadzie polskim odpo-wiednikiem anglojzycznego okrelenia shadow banking, pozbawiony jest przy tym ocen emocjonalnych iodwouje si do rwnolegoci wystpowania wparze ztradycyjn, regulowan bankowoci2. Wliteraturze przedmiotu instytucje dzia-ajce wramach rwnolegego systemu bankowego srwnie okrelane terminem parabanki, ktry ma pejoratywne zabarwienie iwwarunkach polskich kojarzy si zaferami finansowymi, zwizanymi midzy innymi zdziaalnoci Amber Gold czy Finroyal. Mona jednak zauway, e wliteraturze przedmiotu pojcia shadow banking, rwnolegy system bankowy, parabanki suywane zamiennie oraz rnie definiowane isegmentowane.

Niezwykle ciekawej analizy genezy iskutkw funkcjonowania bankowoci rw-nolegej dokona profesor J. K.Solarz. Jest on zdania, e bankowo rwnolega jest zjawiskiem pieninym, finansow innowacj systemow iprzejawem demokratyzacji finansw. Jest towspczesny etap rozwoju pienidza, nowa architektura rozlicze inowy rodzaj instrumentw finansowych. Jej rdze stanowi banki inwestycyjne oraz inne instytucje rynku kapitaowego nieobjte regulacj inadzorem powstaym powielkim kryzysie 1929roku3.

Wpublikacjach ekspertw opisujcych system finansowy nie uywa si jednak najczciej okrelenia rwnolegy system bankowy, lecz anglojzycznej nazwy shadow banking. Termin shadow banking system zosta poraz pierwszy uyty przez Paula McCulleya, dyrektora firmy inwestycyjnej PIMCO, nakonferencji wJackson Hole pod koniec 2007roku4. Definiowa on shadow banking jako mechanizm finansowa-nia krtkoterminowymi zobowizaniami dugoterminowych aktyww instytucji

1 K.Waliszewski, Porednictwo kredytowe wPolsce, CeDeWu, Warszawa 2010, s.52.2 J. K. Solarz, Shadow banking: systemowa innowacja finansowa, Spoeczna Akademia Nauk,

dWarszawa 2014, s.11.3 Ibidem, s.30.4 P.McCulley, Teton Reflections, PIMCO, Newport Beach, August/September 2007, za: P.asak, Nowe

regulacje dla shadow banking, Bezpieczny Bank 2012, nr1 (46), s.106.

Rynek firm poyczkowych wPolsce ipropozycje jego uregulowania 21

finansowych, funkcjonujcy pozaregulowanym systemem bankowym. Aktualnie wliteraturze trudno ojednoznaczn definicj shadow banking, gdy chodzi tunie tyle osystem, co zesp operacji dokonywanych narynkach pozagiedowych, ktre mog by przeprowadzane pozajakimkolwiek nadzorem5. Unijna Rada Stabilnoci Finansowej (Financial Stability Board FSB) przy Komitecie Bazylejskim okrela shadow banking jako system porednictwa kredytowego, ktry obejmuje podmioty idziaania pozaregularnym systemem bankowym6. Sfera shadow banking obejmuje wiele rnorodnych podmiotw idziaalnoci. Dziaalno tawie si zprzyjmowa-niem rodkw finansowych, udzielaniem kredytw, transferem ryzyka, stosowaniem dwigni finansowej, sekurytyzacj iwieloma innymi usugami, ktre swoim cha-rakterem szblione do czynnoci bankowych. Dziaalno tnaley jednak uzna za legaln, jeli instytucje parabankowe nie ami przepisw prawa zakazujcych wykonywania okrelonych usug finansowych bez stosownego zezwolenia inadzoru.

Dziaalno instytucji sektora parabankowych budzi wiele kontrowersji, wype-niaj one jednak pewn luk wsystemie bankowym. S alternatyw dla inwestorw wstosunku do depozytw bankowych, stanowi alternatywne rdo finansowania dla gospodarki realnej, sszczeglnie przydatne wprzypadku, gdy tradycyjne kanay bankowe lub rynkowe sczasowo niedostpne.

Badania nad bankowoci rwnoleg znajduj si nawstpnym etapie groma-dzenia faktw. Od wprowadzenia do obiegu naukowego terminu shadow banking w2007roku przez Paula McCulleya mino zbyt mao czasu, aby pozna ca zoono tej innowacji finansowej. Dopiero od niedawna szbierane dane staty-styczne niezbdne do monitorowania bankowoci rwnolegej7. Wedug szacunkw zawartych wZielonej ksidze KE warto globalnego systemu parabankw wynosia okoo 46 bilionw euro w2010roku, co stanowio 30% caego systemu finansowego ipoow aktyww bankowych8.

Dane statystyczne dla strefy euro przygotowane przez Europejski Bank Centralny dotyczce innych porednikw zostay oszacowane napoziomie 10,8 bilionw euro (stan na30czerwca 2011roku)9. Financial Stability Board (FSB)10 szacuje, e

5 P.Masiukiewicz, Regulacje aryzyko shadow banking wPolsce, Zarzdzanie iFinanse 2012, nr4, t.II, Uniwersytet Gdaski, Gdask 2012.

6 Shadow Banking: Strengthening Oversight and Regulation Recommendations of the Financial Stabil-ity Board, Financial Stability Board 2011; Zielona ksiga. Rwnolegy system bankowy, Komisja Europej-ska, COM(2012) 102 final, Bruksela, 19marca 2012, s.3.

7 J. K.Solarz, Shadow banking, op.cit., s.215.8 Zielona ksiga, op.cit., s.5.9 ECB, Shadow Banking inthe Euro Area: An Overview, Occasional Paper Series 2012, No.133.10 Rada Stabilnoci Finansowej (FSB) tomidzynarodowa organizacja, ktra monitoruje iwydaje zale-

cenia dotyczce globalnego systemu finansowego.


wiatowy sektor shadow banking, ktry zosta wdokumencie FSB oznaczony jako kategoria inni porednicy finansowi, nakoniec roku 2011 by wart 67 trylionw dolarw, natomiast nakoniec 2013roku 75,2 trylionw dolarw zudziaem wak-tywach wiatowego systemu finansowego 25%11.

Wkontekcie prowadzonych rozwaa naley zauway, e nie mona trakto-wa regulowanego inieregulowanego sektora finansowego/bankowego jako dwch niezalenych systemw. Naley je traktowa jako jeden system wzajemnie si prze-nikajcy iuzupeniajcy. Dodatkowo naley zwrci uwag nafakt, i uczestnikami shadow banking sczsto same banki, adokadnie wydzielone zbankw spki ifundusze. Dziaalno tak okrelamy mianem arbitrau regulacyjnego. Polega on naprzenoszeniu czci dziaalnoci, zwykle dziaalnoci przeregulowanej, wobszar nieobjty dziaaniami regulacyjnymi12. Ograniczenia regulacyjne szreszt czsto przyczyn dywersyfikacji rynku irdem innowacji finansowych.

3. Instytucje poyczkowe narynku finansowym wPolsce

WPolsce podmiotami najczciej utosamianymi zsektorem bankowoci rw-nolegej sinstytucje poyczkowe. Wodbiorze spoecznym budz czsto mieszane uczucia, sjednak istotnym uczestnikiem rynku usug finansowych dla klientw indywidualnych (zob.rysunek 1). Udzielaj one poyczek zarwno osobom fizycz-nym, jak ipodmiotom gospodarczym, zapewniajc dostp do usug finansowych gwnie tym podmiotom, dla ktrych oferta bankowa zrnych powodw moe by trudno dostpna lub mao atrakcyjna. Polska Klasyfikacja Dziaalnoci przewiduje prowadzenie dziaalnoci pod nazw Pozostae formy udzielania kredytw13. Do form tych zaliczymy midzy innymi udzielanie kredytw konsumpcyjnych, poyczki pienine pozasystemem bankowym, udzielanie kredytw mieszkaniowych przez specjalistyczne instytucje nieprzyjmujce depozytw czy udzielanie poyczek pod zastaw (lombardy). Dziaalnoci tak zajmuj si zarwno firmy poyczkowe, jak idue sieci handlowe czy portale aukcyjne. Naley przy tym zauway, e znaczna cz dziaalnoci poyczkowej tego typu przenosi si do internetu.

11 FSB, Global Shadow Banking Monitoring Report 2012, s.3; FSB, Global Shadow Banking Monitoring Report 2014, s.8.

12 B.Domaska-Szaruga, A. M.Rak, Shadow banking narynku usug finansowych, w:Rola instytucji irynku finansowego wwietle celw oraz zasad zrwnowaonego rozwoju, red.G.Borys, A.Janusz, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr330, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicz-nego we Wrocawiu, Wrocaw 2013.

13 K.Opolski iin., Sektor shadow banking wPolsce, Wysza Szkoa Informatyki iZarzdzania zsie-dzib wRzeszowie, CeDeWu, Warszawa 2015, s.22.


BankiSKOK

Peer-to--peer

Lombardy

Firmypoyczkowe

Piramidynansowe

Poyczkiw szarejstree

Przyjmowanie depozytw Udzielanie kredytw i poyczek

Podmioty objtenadzorem KNF

Podmiotypozostajce pozanadzorem KNF

Rysunek 1. Firmy poyczkowe narynku usug finansowych dla klientw indywidualnychrdo: Rynek firm poyczkowych wPolsce, PwC Polska, Warszawa 2013, s.9.

Dziaalnoci firm wiadczcych usugi polegajce naudzielaniu poyczek pie-ninych nie jest dedykowany aden akt prawny ocharakterze ustawowym, nie jest torwnie dziaalno regulowana wrozumieniu art. 5 pkt5 Ustawy zdnia 2lipca 2004roku oswobodzie dziaalnoci gospodarczej14. Do jej wykonywania nie jest potrzebne uzyskanie koncesji, wpisu do rejestru dziaalnoci regulowanej, zezwo-lenia, zgoszenia ani zgody. Firmy tenie podlegaj Komisji Nadzoru Finansowego. Podstaw prawn ich dziaalnoci jest art. 6 ust. 1 ustawy oswobodzie dziaalnoci gospodarczej ipodlegaj one tym samym zasadom, co inne podmioty uczestniczce wobrocie gospodarczym15.

Dla dziaalnoci firm poyczkowych podstawowe znaczenie maj przepisy Ustawy zdnia 12maja 2011roku okredycie konsumenckim16. Stanowi ona implementa-cj dyrektywy Parlamentu Europejskiego iRady 2008/48/WE zdnia 23kwietnia

14 Ustawa zdnia 2lipca 2004roku oswobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. 2004 nr220 poz.1447 zpn.zm.).

15 Problematyka regulacji rynku firm poyczkowych wPolsce, Fundacja Republikaska, Warszawa 2013, s.23.

16 Ustawa zdnia 12maja 2011roku okredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr126 poz.715).


2008roku wsprawie umw okredyt konsumencki17. Ustawa okredycie konsumenc-kim definiuje kredytodawc bardzo szeroko. Moe nim by kady przedsibiorca, ktry udziela kredytu konsumenckiego lub daje przyrzeczenie udzielenia kredytu konsumenckiego wformie odroczonej patnoci, poyczki lub innego podobnego wiadczenia finansowego.

Dziaalno firm poyczkowych jest legalna izgodna zprawem, jeli udzielaj one poyczek ze rodkw wasnych, poniewa tylko instytucje bdce bankami wrozumieniu art. 2 Prawa bankowego mog obcia ryzykiem rodki powierzone przez klientw pod jakimkolwiek tytuem zwrotnym. Sankcjonuje toart. 171 Prawa bankowego.

Liczba podmiotw zaliczanych do kategorii parabankw, ktre zajmuj si po-rednictwem kredytowym, jest stosunkowo dua wporwnaniu do liczby bankw, natomiast niska jest warto ich aktyww wporwnaniu zaktywami systemu bankowego (poniej 1% aktyww rynku bankowego) iudzia wrynku poyczek konsumenckich (zob.rysunek 2). Szacuje si jednak, e firmy poyczkowe obsuguj znaczn liczb poyczajcych Polakw (do 20%), udzielajc wzgldnie niewielkich poyczek. Rynek ten rozwija si dynamicznie (zob.rysunek 3) zwaszcza wsytuacji restrykcji wobsza-rze kredytw konsumpcyjnych udzielanych przez banki18. Ronie bowiem wwczas liczba osb dotknitych wykluczeniem kredytowym19 wbankach idecydujcych si nakorzystanie zpoyczek pozabankowych. Decyzje testaj si czsto przyczyn pau-peryzacji gospodarstw domowych naskutek dugw niewspmiernych do dochodw.

Korzystanie zusug instytucji poyczkowych nie stanowi problemu, gdy jest dobrowolnym iwiadomym wyborem obydwu stron (klienta i instytucji) inie amie prawa. Naley zwrci uwag nato, e klientami shadow banking sczsto osoby wykluczone ibezrobotne znisk wiadomoci finansow20. Za podstawowe zagroenie uznaje si brak nadzoru iregulacji, co stwarza ryzyko wykorzystywania niewiadomoci klientw isytuacji pilnej potrzeby zdobycia rodkw finansowych. Praktyki takie nie stoj wprawdzie wsprzecznoci zprawem, wywouj jednak powane konsekwencje spoeczne.

17 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego iRady 2008/48/WE zdnia 23kwietnia 2008roku wspra-wie umw okredyt konsumencki oraz uchylajca dyrektyw Rady 87/102/EWG (Dz.Urz.UE L 133/66, 22maja 2008).

18 Spadek wolumenu idynamiki kredytw konsumpcyjnych towaciwie splot kilku czynnikw. Zali-cza si do nich midzy innymi: zjawiska kryzysowe, proces samoregulacji ze strony bankw naskutek pogorszenia jakoci portfeli kredytowych, rekomendacje nadzorcze zaostrzajce warunki kredytowania, arbitra regulacyjny bankw specjalizujcych si wconsumer finance oraz efekt bazy statystycznej.

19 Szerzej zob.B.Domaska-Szaruga, A. M.Rak, Wykluczenie finansowe jako istotny czynnik rozwoju instytucji parabankowych, Zarzdzanie iFinanse 2013, nr2, cz 1, Uniwersytet Gdaski, Gdask 2013.

20 M.Zaleska, Szara bankowo, Gazeta Bankowa 2012, nr9, s.16.


1,2% 1,2% 1,1% 1,1% 1,5% 1,7% 2,1% 4,7% 5,5% 5,9% 6,6% 7,2% 7,2% 7,5%

94,1% 93,3% 93,1% 92,2% 91,4% 91,1% 88,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Firmy poyczkowe SKOK Sektor bankowy

Rysunek 2. Struktura rde finansowania kredytu konsumenckiegordo: K.Opolski iin., Sektor shadow banking, op.cit., s.42.

117

101

110

127

114

128

135

121

115

106

100

104 114

113

101 97

95 103

90

95

100

105

110

115

120

125

130

135

140

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Firmy poyczkowe SKOK Sektor bankowy

Rysunek 3. Dynamika wartoci udzielanych kredytw konsumenckichrdo: K.Opolski iin., Sektor shadow banking, op.cit., s.42.

4. Regulowanie rynku instytucji poyczkowych

Wzwizku zkoniecznoci neutralizacji zagroe dla klientw idla systemu finansowego, jakie wynikaj zdziaalnoci instytucji parabankowych naszczeblu Rady


Stabilnoci Finansowej21 iUnii Europejskiej, jak rwnie wPolsce, sprowadzone prace zmierzajce do uregulowania sektora bankowoci rwnolegej izagodzenia jej negatywnych nastpstw dla stabilnoci systemw finansowych. Po ponad dwch latach dyskusji natemat regulowania rynku firm poyczkowych wydaje si, e dziaalno regulatorw wtym zakresie nabiera tempa. Dyskutowane jest zarwno objcie firm poyczkowych nadzorem iwprowadzenie rejestru tych firm, jak ipropozycje zmian wustawach regulujcych funkcjonowanie rynku finansowego.

WPolsce zakres kompetencji regulacyjnych ikontrolnych KNF, zdefiniowany przez ustaw onadzorze nad rynkiem finansowym, nie obejmuje firm poyczkowych. Nie istnieje te wymg prowadzenie rejestru firm poyczkowych, aczkolwiek rejestr taki uruchomi od stycznia 2015roku Zwizek Firm Poyczkowych22. Kraje Unii Europejskiej podchodz do obowizku rejestracji firm poyczkowych iobjcia ich nadzorem organw pastwa wsposb zrnicowany (zob.tabela 1). Wpastwach, wktrych brak jest nadzoru finansowego nad firmami poyczkowymi, dziaalno tych firm reguluj przepisy oglne dotyczce dziaalnoci gospodarczej iprzepisy dotyczce kredytu konsumenckiego.

Tabela 1. Nadzr ilicencjonowanie firm poyczkowych wwybranych krajach europejskich

Kraj Objcie nadzorem Ustawowe ograniczenie RRSO

Niemcy Dziaalno firm poyczkowych jest objta nadzorem finansowym (BaFIN) zarwno waspekcie nadzoru konsumenckiego, jak iostronociowego

Brak ustawowego ograniczenia limitu, istniej natomiast limity wypracowanie przez sdy (napoziomie 200%)

Wielka Brytania

Nadzr sprawuje Biuro Ochrony Konkurencji iKonsumentw, ktre jednoczenie prowadzi rejestr firm poyczkowych

Brak

Szwajcaria Nadzr wadz kantonw, naktrych terenie firmy poyczkowe prowadz dziaalno. Wadze kantonw prowadz rwnie rejestry firm poyczkowych

Maksymalna RRSO ograniczona do 15%

Francja Dziaalno instytucji poyczkowych nie jest objta nadzorem

Maksymalna RRSO ograniczona do 1/3 ponad redni stop procentow okrelan kwartalnie przez bank centralny

21 Rada Stabilnoci Finansowej toinstytucja wspierajca ikoordynujca dziaanie najwikszych kra-jowych organw finansowych naszczeblu midzynarodowym (ministerstw finansw, bankw central-nych, midzynarodowych instytucji finansowych).

22 Zwizek Firm Poyczkowych tobranowe stowarzyszenie przedsibiorstw funkcjonujcych narynku poyczek pozabankowych. Wrejestrze stowarzyszenia widnieje blisko 100 firm, ktre udzielaj pozaban-kowych krtkoterminowych poyczek.


Kraj Objcie nadzorem Ustawowe ograniczenie RRSO

Wochy Nadzr banku centralnego, ktry jest jednoczenie organem nadzory finansowego. Bank centralny prowadzi rwnie rejestr firm poyczkowych

Maksymalna RRSO ograniczona do 1/4 ponad redni stop procentow okrelan kwartalnie przez bank centralny

Hiszpania Dziaalno instytucji poyczkowych nie jest objta nadzorem

Brak

Szwecja Nadzr nad instytucjami poyczkowymi sprawuje Szwedzki Urzd Nadzoru Finansowego

Brak

Dania Nadzr nad instytucjami poyczkowymi sprawuje Duski Urzd Nadzoru Finansowego, ale tylko wzakresie przeciwdziaania praniu pienidzy ifinansowaniu terroryzmu

Brak

Litwa Nadzr banku centralnego, ktry nadzoruje rynek finansowy

Maksymalne RRSO wynosi 200%

Czechy Dziaalno instytucji poyczkowych nie jest objta nadzorem

Brak ustawowego ograniczenia limitu, istniej natomiast limity wypracowanie przez sdy

Sowacja Nadzr banku centralnego, ktry nadzoruje rynek finansowy

Brak ustawowego ograniczenia limitu, istniej natomiast limity wypracowanie przez sdy

rdo: opracowanie napodstawie oceny skutkw regulacji (Ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw) przez Ministerstwo Finansw, https://legi-slacja.rcl.gov.pl/projekt/262790/katalog/262791#262791 (30.03.2015) oraz dokumentw: Rynek firm poyczkowych wPolsce, PwC Polska, 2013, s.45; Problematyka regulacji rynku firm poyczkowych wPolsce, Fundacja Republi-kaska, Warszawa 2013, s.38.

Zpunktu widzenia regulacji prawnych, ktre porzdkowayby funkcjonowanie rynku firm poyczkowych wPolsce naszczegln uwag zasuguj zmiany wpro-wadzane do ustaw regulujcych funkcjonowanie rynku finansowego. Najnowsze zmiany szaproponowane wprojekcie ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw zdnia 23padziernika 2014roku23. Celem projektu jest24: zwikszenie poziomu ochrony konsumentw korzystajcych zusug finansowych

firm udzielajcych kredytw konsumenckich, nieobjtych nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego,

23 Projekt ustawy o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo ban-kowe oraz niektrych innych ustaw, Rzdowe Centrum Legislacji, https://legislacja.rcl.gov.pl/pro-jekt/262790/katalog/262791#262791 (30.03.2015). Projekt zosta opracowany napodstawie zaoe do projektu przyjtych przez Rad Ministrw wdniu 8maja 2014roku. Wtoku prac nad projektem wpro-wadzono te niektre regulacje wykraczajce pozatezaoenia.

24 Na podstawie: Uzasadnienie do projektu ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finan-sowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw, Rzdowe Centrum Legislacji, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/262790/katalog/262791#262791 (30.03.2015).


umoliwienie skutecznego eliminowania zobrotu gospodarczego podmiotw wykonujcych dziaalno reglamentowan narynku finansowym bez zezwolenia, wszczeglnoci podmiotw prowadzcych dziaalno zzamiarem oszustwa,

usprawnienie dotychczasowych iwprowadzenie nowych regulacji umoliwiajcych identyfikacj iodpowiednio szybkie reagowanie wodniesieniu do podmiotw naruszajcych prawo,

zwikszenie bezpieczestwa iwiarygodnoci rynku finansowego.Oprcz zmian wustawie onadzorze nad rynkiem finansowym iustawie Prawo

bankowe projekt przewiduje zmiany wkodeksie cywilnym iustawie okredycie konsumenckim. Rekomendowane rozwizania wprojekcie ustawy to:1) Rozszerzenie tzw.definicji sowniczkowych wustawie Prawo bankowe oraz

wustawie okredycie konsumenckim odefinicj instytucji poyczkowej. Zgodnie ztdefinicj instytucja poyczkowa tokredytodawca, ktrego dziaalno, bd-ca rdem wikszoci przychodw, polega naudzielaniu poyczek ze rodkw wasnych, inny ni podmiot, ktrego dziaalno polega naudzielaniu poyczek ze rodkw wasnych wpostaci odroczenia zapaty ceny lub wynagrodzenia nazakup towarw iusug wsystemie ratalnym.

2) Rozszerzenie uprawnie Komisji Nadzoru Finansowego do prowadzenia post-powania wyjaniajcego wobec podmiotw, co do ktrych zachodzi podejrzenie, e wykonuj dziaalno licencjonowan bez stosownego zezwolenia.

3) Usprawnienie wsppracy KNF zorganami cigania wzakresie zawiadomie skadanych przez KNF opodejrzeniu popenienia przestpstwa.

4) Zaostrzenie sankcji karnych za przyjmowanie bez odpowiedniego zezwolenia rodkw finansowych innych osb wcelu obciania ich ryzykiem (kara finan-sowa do 10 000 000 z, kara pozbawienia wolnoci do lat5).

5) Reglamentacja dziaalnoci instytucji poyczkowych poprzez okrelenie wy-mogw niezbdnych do podjcia iwykonywania dziaalnoci poyczkowej. Ograniczenie formy prowadzenia dziaalnoci przez instytucje poyczkowe do formy spki zograniczon odpowiedzialnoci ispki akcyjnej oraz wpro-wadzenie minimalnego progu kapitau zakadowego 200 000 z, przy czym kapita ten nie moe pochodzi zkredytu, poyczki, emisji obligacji lub rde nieudokumentowanych.

6) Okrelenie zasad dostpu instytucji poyczkowych do rejestrw kredytowych iwymiany informacji oudzielonych kredytach konsumenckich.

7) Ograniczenie kosztw kredytu konsumenckiego.Spord rnych propozycji dotyczcych regulowania rynku firm poyczkowych

naszczegln uwag zasuguje propozycja okrelenia cakowitej wielkoci kosztu poyczek. Celem regulacji wtym zakresie jest wyeliminowanie odsetek nadmiernych


(lichwiarskich) iwyrwnanie pozycji stron stosunku zobowizaniowego poprzez wprowadzenie mechanizmu powodujcego obnienie odsetek za opnienie, je-eli przewysz one dopuszczaln granic, do poziomu odsetek maksymalnych. Opracowania iraporty Konferencji Przedsibiorstw Finansowych wPolsce oraz stanowisko teje instytucji do projektu ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw zdnia 23padziernika 2014roku oceniaj teregulacje krytycznie25. Krytycznie ocenia projekt rwnie Zwizek Firm Poyczkowych26 iFundacja Republikaska27, ktrej dziaacze uwaaj proponowane rozwizania za nieuprawnion ingerencj wwolny rynek istosunki gospodarcze28. Wskazuje si zwaszcza naryzyko zmniejszenia konkurencji narynku consumer finance iwzrost liczby podmiotw udzielajcych poyczek wszarej strefie29. Niewtpliwie zaproponowane przez Ministerstwo Finansw zmiany wkrtkim okresie wpyn nazahamowanie dynamicznej ekspansji sektora poyczkowego wPolsce, obserwowanej naprzestrzeni ostatnich kilku lat. Jednak kluczowe znaczenie ma ocena nowych regulacji wdugim horyzoncie czasowym30. Zdadz one egzamin, jeli rzeczywicie rozwi problemy ochrony konsumentw iproblemy zwizane z funkcjonowaniem narynku poyczkowym podmiotw, ktre ami prawo.

5. Zakoczenie

Rynek firm poyczkowych wPolsce, ze wzgldu naich udzia waktywach sektora finansowego iudzia wfinansowaniu potrzeb konsumentw, jest raczej marginalny inie generuje ryzyka dla systemu bankowego. Jednak liczba osb obsugiwanych przez ten sektor rynku jest do dua, dlatego problem wiadomego zacigania dugu iodpowiedzialne finansowanie ze strony instytucji poyczkowych sproblemami,

25 P.Biaowolski, Skutki maksymalnego oprocentowania wpyw napolski rynek finansowy, Konferen-cja Przedsibiorstw Finansowych wPolsce, luty 2013roku; Stanowisko do projektu zdnia 23padziernika 2014roku ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw, Konferencja Przedsibiorstw Finansowych wPolsce, Gdask, 18grudnia 2014.

26 . Gbski, Analiza skutkw regulacji rynku poyczkowego, materia przygotowany na zlecenie Zwizku Firm Poyczkowych, Instytut Analiz Rynkowych, maj 2014.

27 Zaoona w2009roku wformule fundacji organizacja pozarzdowa prowadzca dziaalno typu think tank oraz dziaalno edukacyjn iwydawnicz.

28 Skutki regulacji na rynku poyczek pozabankowych, Fundacja Republikaska, 28 sierpnia 2013, http://cafr.pl/skutki-regulacji-na-rynku-pozyczek-pozabankowych (11.02.2015).

29

30 Ocena wpywu proponowanych zmian regulacyjnych nakrajowy sektor poyczkowy, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow, Warszawa 2014.


ktre wymagaj rozwizania. Projektowane regulacje mog spowodowa zmniej-szenie aktywnoci dostawcw kredytu konsumenckiego inegatywnie wpyn nakonkurencj narynku, jednak wydaj si niezbdne wzwizku zpowracajcymi problemami tej sfery usug finansowych. Zpewnoci wpyn nabezpieczestwo konsumentw inawzrost zaufania do rynku finansowego.

Dziaania majce nacelu regulacj funkcjonowania firm poyczkowych naley jednak podejmowa zdu ostronoci. Dowiadczenia rynku wskazuj bowiem nadu wraliwo sektora finansowego nanadmierne regulacje, co powoduje przenoszenie przeregulowanej czci dziaalnoci wobszar nieobjty regulacj, anawet wszar stref.

BibliografiaBiaowolskiP., Skutki maksymalnego oprocentowania wpyw napolski rynek finansowy,

Konferencja Przedsibiorstw Finansowych wPolsce, luty 2013.Domaska-SzarugaB., RakA. M., Shadow banking narynku usug finansowych, w:Rola

instytucji i rynku finansowego w wietle celw oraz zasad zrwnowaonego rozwoju, red.G.Borys, A.Janusz, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr330, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013.

Domaska-Szaruga B., Rak A. M., Wykluczenie finansowe jako istotny czynnik rozwoju instytucji parabankowych, Zarzdzanie iFinanse 2013, nr2, cz 1, Uniwersytet Gdaski, Gdask 2013.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego iRady 2008/48/WE zdnia 23kwietnia 2008roku wsprawie umw okredyt konsumencki oraz uchylajca dyrektyw Rady 87/102/EWG (Dz.Urz.UE L 133/66, 22maja 2008).

ECB, Shadow Banking inthe Euro Area: An Overview, Occasional Paper Series 2012, No.133.

FSB, Global Shadow Banking Monitoring Report 2012.FSB, Global Shadow Banking Monitoring Report 2014.Gbski., Analiza skutkw regulacji rynku poyczkowego, materia przygotowany nazle-

cenie Zwizku Firm Poyczkowych, Instytut Analiz Rynkowych, maj 2014.asakP., Nowe regulacje dla shadow banking, Bezpieczny Bank 2012, nr1 (46).MasiukiewiczP., Regulacje aryzyko shadow banking wPolsce, Zarzdzanie iFinanse

2012, nr4, t.II, Uniwersytet Gdaski, Gdask 2012.McCulley P., Teton Reflections, PIMCO, Newport Beach, August/September 2007.Ocena wpywu proponowanych zmian regulacyjnych nakrajowy sektor poyczkowy, Insty-

tut Bada nad Gospodark Rynkow, Warszawa 2014.


OpolskiK. iin., Sektor shadow banking wPolsce, Wysza Szkoa Informatyki iZarzdza-nia zsiedzib wRzeszowie, CeDeWu, Warszawa 2015.

Problematyka regulacji rynku firm poyczkowych wPolsce, Fundacja Republikaska, War-szawa 2013.

Projekt ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw, Rzdowe Centrum Legislacji, https://legisla-cja.rcl.gov.pl/projekt/262790/katalog/262791#262791.

Shadow Banking: Strengthening Oversight and Regulation Recommendations of the Finan-cial Stability Board, Financial Stability Board 2011.

Skutki regulacji narynku poyczek pozabankowych, Fundacja Republikaska, 28sierpnia 2013, http://cafr.pl/skutki-regulacji-na-rynku-pozyczek-pozabankowych.

SolarzJ. K., Shadow banking: systemowa innowacja finansowa, Spoeczna Akademia Nauk, dWarszawa 2014.

Stanowisko do projektu zdnia 23padziernika 2014roku ustawy ozmianie ustawy onad-zorze nad rynkiem finansowym, ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw, Konferencja Przedsibiorstw Finansowych wPolsce, Gdask, 18grudnia 2014.

Ustawa zdnia 12maja 2011roku okredycie konsumenckim (Dz.U. 2011 nr126 poz.715).Ustawa zdnia 2lipca 2004roku oswobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. 2004 nr220

poz.1447 zpn.zm.).Uzasadnienie do projektu ustawy ozmianie ustawy onadzorze nad rynkiem finansowym,

ustawy Prawo bankowe oraz niektrych innych ustaw, Rzdowe Centrum Legislacji, https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/262790/katalog/262791#262791.

WaliszewskiK., Porednictwo kredytowe wPolsce, CeDeWu, Warszawa 2010.ZaleskaM., Szara bankowo, Gazeta Bankowa 2012, nr9.Zielona ksiga. Rwnolegy system bankowy, Komisja Europejska, COM(2012) 102 final,

Bruksela, 19marca 2012.

Magorzata Iwanicz-DrozdowskaSzkoa Gwna Handlowa wWarszawie

Elbieta Malinowska-MisigSzkoa Gwna Handlowa wWarszawie

RESTRUKTURYZACJA BANKW WSTRON WIKSZEJ PRZEJRZYSTOCI INFORMACJI1

1. Wprowadzenie

Trwajcy globalny kryzys finansowy zmusi kraje Unii Europejskiej do wsparcia finansowego bankw przeywajcych kopoty finansowe. Co do zasady wszelka pomoc pastwowa, ktra niesie za sob zakcenia konkurencji poprzez sprzyjanie niektrym przedsibiorstwom lub sprzyjanie produkcji niektrych towarw, jest niezgodna zrynkiem wewntrznym wzakresie, wjakim wpywa nawymian han-dlow midzy pastwami czonkowskimi (art.107 Traktatu oFunkcjonowaniu Unii Europejskiej TFUE). Za zgodne zrynkiem wewntrznym uznano pewne formy pomocy, wtym m.in. pomoc przyznawan wcelu naprawienia szkd spowodowanych przez klski ywioowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia. Komisja Europejska moe te zezwoli napomoc pastwa majc nacelu zaradzenie powanym zaburzeniom wgospodarce pastwa czonkowskiego (art.107 ust. 3 lit.b TFUE).

Wspomaganie zagroonych przedsibiorstw przez pastwo nie moe by norm icile okrelono warunki izasady udzielania takiej pomocy. Wyrniono dwie formy pomocy: pomoc wcelu wsparcia (ratowania) ipomoc wcelu restrukturyzacji. Jednym zwarunkw przyznania pomocy jest wdroeniem planu restrukturyzacji, majcego nacelu przywrcenie dugoterminowej rentownoci przedsibiorstwa. Plan

1 Opracowanie zostao przygotowane wramach badania statutowego pt. Ratowanie instytucji finan-sowych wUnii Europejskiej wlatach 20072013 koszty, skuteczno ikonsekwencje (KZIF/S/14/14).

Magorzata Iwanicz-Drozdowska, Elbieta Malinowska-Misig34

ten powinien zawiera opis okolicznoci, ktre doprowadziy do trudnej sytuacji przedsibiorstwa, atake rne scenariusze naprzyszo wzalenoci od przyjcia mniej lub bardziej korzystnych zaoe.

Kwota pomocy pastwa powinna by ograniczona do minimum, odpowiadajcego kosztom niezbdnym do podjcia restrukturyzacji. Beneficjenci pomocy powinni wnie znaczcy wkad wasny ze rodkw pochodzcych np.ze sprzeday aktyww lub zewntrznych rde finansowania. Wprowadzanie planw restrukturyzacji jest kontrolowane przez Komisj Europejsk. Pastwa czonkowskie szobowizanie do systematycznego przesyania dokumentw umoliwiajcych ocen prawidowoci ich wdraania.

Wyrane osabienie instytucji finansowych wynikajce zkryzysu skonio Rad ds. Gospodarczych iFinansowych (ECOFIN) jesieni 2008roku do podjcia dziaa majcych nacelu popraw kondycji istabilnoci systemu finansowego. Wpadzierniku 2008roku Komisja Europejska wydaa tzw.pierwszy komunikat bankowy, zatytu-owany: Zastosowanie zasad pomocy pastwa do rodkw podjtych wodniesieniu do instytucji finansowych wkontekcie obecnego, globalnego kryzysu finansowego2. Wlatach 20082013 wydano jeszcze sze komunikatw dotyczcych wsparcia finansowego dla bankw. Ostatni znaczco zmieniajcy wczeniejsze wytyczne zosta wydany wsierpniu 2013roku3. Dla instytucji finansowych przewidywano cztery formy pomocy pastwa: gwarancje dotyczce zobowiza instytucji finan-sowych, dokapitalizowanie instytucji finansowych, pomoc zwizan zaktywami oobnionej wartoci ipomoc nalikwidacj.

Na szczeblu UE wykazano odpowiedni dbao oprzejrzysto zasad udzielania wsparcia finansowego bankom i innym instytucjom finansowym. Mona jednak stwierdzi, e taka dbao nie pojawia si wzakresie przejrzystoci prezentowania danych dotyczcych kwot, kosztw iprzychodw zwizanych zratowaniem bankw. Wprawdzie dostpne sdane zagregowane dotyczce pomocy finansowej dla bankw, ale nie sone spjne zdanymi zbieranymi dla poszczeglnych przypadkw restruk-turyzacji, co zostao stwierdzone podczas prowadzonych bada4. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie skali tych rnic izaproponowanie sposobu raporto-wania naszczeblu restrukturyzowanych podmiotw isektora finansw publicznych.

2 Dz.U.C 270 z25padziernika 2008roku, s.8.3 Komunikat Komisji wsprawie stosowania od dnia 1sierpnia 2013roku regu pomocy pastwa wodnie-

sieniu do rodkw wsparcia narzecz bankw wkontekcie kryzysu finansowego (Dz.U.C 216 z30lipca 2013roku, s.1).

4 Badanie statutowe Ratowanie instytucji finansowych wUnii Europejskiej wlatach 20072013 koszty, skuteczno ikonsekwencje (KZIF/S/14/14). Zesp badawczy: M.Iwanicz-Drozdowska (kierownik), J.Ker-lin, A.Kozowska, E.Malinowska-Misig, A. K.Nowak, P.Smaga, P.Winiewski, B.Witkowski.

Restrukturyzacja bankw wstron wikszej przejrzystoci informacji 35

2. Skala wsparcia finansowego bankw

Wedug danych Komisji Europejskiej, od 1padziernika 2008roku do 1pa-dziernika 2012roku Komisja zatwierdzia pomoc dla sektora finansowego wcznej wysokoci 5 058,9 mldeuro. Wikszo tej pomocy zatwierdzono wroku 2008, dotyczya ona gwnie gwarancji naobligacje idepozyty bankowe. Po 2008roku zatwierdzona pomoc koncentrowaa si wwikszym stopniu nadokapitalizowaniu bankw inapomocy zwizanej zaktywami oobnionej wartoci5.

Dla gwarancji iinnych rodkw wsparcia pynnoci rokiem szczytowym by rok 2009, kiedy wyniosy one cznie 906,0 mldeuro, co odpowiadao 7,68% PKB krajw UE dla roku 2012. Najwysze gwarancje udzielane byy instytucjom finansowym wIrlandii (284,3 mldeuro), Wielkiej Brytanii (165,12 mldeuro) iwNiemczech (135,0 mldeuro).

Od czasu ustanowienia programw gwarancji nazobowizania do koca 2012roku kwota zrealizowanych gwarancji wyniosa tylko 2 mldeuro, podczas gdy opaty za udzielenie gwarancji wyniosy cznie 32,9 mldeuro6. Per saldo rzdy zyskay wic natej formie pomocy.

Wielko dokapitalizowania ipomocy zwizanej zaktywami oobnionej wartoci wyniosa wlatach 20082012 cznie 591,9 mldeuro. Za udzielon pomoc (cznie zpomoc pynnociow inn ni gwarancje) rzdy pastw UE otrzymay wynagrodzenie wkwocie 92,1 mldeuro7.

Nieco inaczej przedstawiaj si dane ointerwencjach pastwowych wstatystykach finansw publicznych wedug wprowadzonej we wrzeniu 2014roku metodolo-gii European System of Accounts 2010 (ESA 2010), ktra zastpia dotychczasow metodologi ESA 95. Wujciu ESA 2010 wlatach 20102013 wielko dochodw pastw UE ztytuu udzielonej pomocy dla instytucji finansowych wyniosa cznie 98,9 mldeuro, zczego niemal poow stanowiy odsetki. Wydatki zwizane zudzie-lon pomoc przekroczyy wsumie 252 mldeuro, co oznacza, e wpyw interwencji pastwowych pogbi deficyt pastw UE cznie o153,2 mldeuro. Najbardziej niekorzystny pod tym wzgldem okaza si rok 2010 i2012.

5 Komisja Europejska, Tabela wynikw wdziedzinie pomocy pastwa aktualizacja z2012roku. Spra-wozdanie natemat pomocy pastwa przyznanej przez pastwa czonkowskie UE aktualizacja z2012roku, Sprawozdanie Komisji, Bruksela, 21.12.2012, COM(2012) 778 final, s.10.

6 http://ec.europa.eu/competition/state_aid/scoreboard/financial_economic_crisis_aid_en.html#ta-bles (15.03.2015).

7 Ibidem.


Tabela 1. Pomoc dla instytucji finansowych wlatach 20082012

Dokapitalizowanie Pomoc zwizana zaktywami

oobnionej wartoci

Gwarancje (dane dla roku 2009)

rodki wsparcia pynnoci inne ni

gwarancje (dane dla roku 2009)

mldeuro % PKB 2012 roku

mld euro % PKB 2012 roku



Austria 9,35 3,02 0,5 0,16 15,45 5,58 0 0

Belgia 23,32 6,2 17,13 4,55 46,78 13,87 0 0

Cypr 1,8 10,06 0 0 0,56 3,29 0 0

Dania 10,77 4,41 0 0 6,45 2,89 1,97 0,88

Finlandia 0 0 0 0 0,06 0,03 0 0

Francja 25,05 1,23 1,2 0,06 92,73 4,86 0 0

Grecja 37,3 19,25 0 0 1,5 0,63 4,26 1,79

Hiszpania 59,74 5,69 28,4 2,71 36,13 3,44 19,31 1,84

Holandia 18,86 3,14 5 0,83 36 6,31 30,4 5,33

Irlandia 62,78 38,38 2,6 1,59 284,25 173,81 0 0

Litwa 0 0,01 0 0 0 0 0 0

Luksemburg 2,6 5,85 0 0 1,65 4,36 0,14 0,36

otwa 0,54 2,44 0,41 1,83 0,54 2,91 0,97 5,26

Niemcy 64,17 2,43 79,97 3,02 135,03 5,61 0 0

Portugalia 6,75 4,08 3,1 1,87 5,24 3,12 3,73 2,23

Sowenia 0,73 2,7 0 0 1 2,87 0 0

Szwecja 0,78 0,19 0 0 14,26 4,87 0 0

Wgry 0,21 0,22 0 0 0 0 2,46 2,64

Wielka Brytania 82,39 4,33 40,41 2,13 158,22 10,1 6,9 0,44

Wochy 6,05 0,39 0 0 0 0 0 0

Kraje UE-27 ogem 413,2 3,2 178,71 1,39 835,84 7,08 70,15 0,59

rdo: DG Competition, http://ec.europa.eu/competition/state_aid/scoreboard/financial_economic_crisis_aid_en.html (15.03.2015).

Od 2010roku wpyw dziaa zwizanych zpomoc publiczn dla instytucji finansowych nawielko dugu publicznego utrzymuje si napodobnym poziomie, przekraczajc nieco 5% PKB. Prowadzone interwencje miay najwikszy wpyw nadug publiczny wlatach 2010 i2012, powikszajc go odpowiednio o705,8 mldeuro i742,4 mldeuro.


Powysze dane byy prezentowane wdokumentach Komisji Europejskiej. Zracji tego, e zawieraj one wycznie wartoci zagregowane napoziomie danego kraju, nie mona byo ich wykorzysta do oceny kosztw i(wstpnej) skutecznoci ratowania bankw. Ztego te wzgldu przeprowadzilimy analiz 95 przypadkw ratowania (restrukturyzacji) bankw wkrajach UE, atake 6 instytucji powoanych wczasie kryzysu dla lat200820138.

Na podstawie analiz przypadkw restrukturyzacji przeprowadzonych przez zesp badawczy wielko zasilenia kapitaowego netto bankw (zasilenie kapita-owe pomniejszone odokonany zwrot), atake spek zarzdzajcych aktywami oobnionej jakoci (ich kapitay pocztkowe idodatkowe kapitay, ktre swykorzy-stywane do pokrywania strat zprowadzonej dziaalnoci) ze rodkw publicznych wlatach 20082013 oceniono cznie na535,5 mldeuro, zczego wikszo (67%) przypadaa nadwa pierwsze lata. Wcelach referencyjnych zamiecilimy wtabeli 2 take dane Komisji Europejskiej za lata 20082012 wrozbiciu nakraje. Wdalszej czci opracowania zostan przedstawione prawdopodobne przyczyny rnic wwy-kazywanych kwotach.

Zauwaalne jest wyrane zrnicowanie struktury beneficjentw pomocy. Wroku 2008 pomoc bya skierowana przede wszystkim do instytucji dziaajcych wWielkiej Brytanii trafio tam 125,7 mldeuro, co odpowiadao 57,8% cznej kwo-ty zasilenia kapitaowego wtym roku. Rok pniej zdokapitalizowania korzystay przede wszystkim niemieckie instytucje finansowe otrzymay one 98,1 mldeuro (71,7% caej pomocy udzielonej wtym roku). Wkolejnych dwch latach istotna cz pomocy trafia do instytucji wIrlandii (odpowiednio 55,1% i62,3%), ale byy to ju znacznie nisze kwoty, poniewa skala dofinansowania zostaa wyranie zmniejszona. Od 2010roku jednymi zwaniejszych beneficjentw pomocy byy instytucje finansowe Hiszpanii, ktre cznie wcaym badanym okresie zostay dokapitalizowanie kwot 91,2 mldeuro.

Nie we wszystkich krajach Unii Europejskiej konieczne byo dokapitalizowanie instytucji finansowych. Zpomocy takiej nie korzystano m.in. wCzechach, Estonii, Polsce czy naMalcie. Byy te kraje, np.otwa czy Litwa, ktre wspomagay swoje instytucje finansowe jedynie wbardzo ograniczonym zakresie (rysunek 1).

Kwota 535,5 mldeuro jest kwot dokapitalizowana netto, co oznacza, e zostaa pomniejszona owielko zwrconej pomocy. Cz pomocy zwrciy ju instytu-cje zkrajw, wktrych skala dokapitalizowania bya najwysza (Wielka Brytania, Niemcy), ale nadal nainstytucje wobu tych krajach przypada ponad 40% caej kwoty zasilenia finansowego netto wlatach 20082013. adna zhiszpaskich instytucji

8 Ratowanie instytucji finansowych, op.cit.


finansowych, bdcych trzecim co do wielkoci beneficjentem tej formy pomocy publicznej (91,3 mldeuro), do koca 2013roku nie rozpocza spat pomocy. Spaty takie rozpoczy natomiast instytucje finansowe dziaajce wIrlandii, naktre przypada cznie 11,6% caego dokapitalizowania netto wanalizowanym okresie.

20000

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

AT BE CY DK FR GR ES NL IE LT LU LV DE PT SI SE UK ITKosz

ty re

stru

ktur

yzac

ji (n

ad o

si p

ozio

m)

i kw

oty

odzy

skan

e (p

oni

ej o

si po

ziom

ej)

w m

ln e

uro

2009 2010 2011 2012 2013

Rysunek 1. Dokapitalizowanie bankw wkrajach UE wlatach 20082013rdo: opracowanie wasne napodstawie przeprowadzonych studiw przypadkw.

Dokapitalizowanie instytucji finansowych wSzwecji okazao si dla rzdu tego kraju przedsiwziciem rentownym wwyniku korzystnej sprzeday akcji Nordei szwedzki budet otrzyma w2013roku wicej ni przekaza wformie dokapitali-zowania wlatach 20082009.

Dane zebrane napodstawie studiw przypadku wskazuj, i wlatach 20082012 kraje UE wyasygnoway nazasilenie kapitaowe 84 bankw analizowanych in-dywidualnie, bankw objtych duskim pakietem kredytowym9 ipiciu spek zarzdzajcych aktywami oobnionej jakoci (Irlandia, Hiszpania, Niemcy, Sowenia iWielka Brytania) 513,3 mldeuro. Wedug danych Komisji Europejskiej zasilenie kapitaowe instytucji finansowych (pojcie szersze ni stosowane przez nas) wy-nioso 413,0 mldeuro. Odnotowujemy wic rnic rzdu 100,3 mldeuro. Jeeli pozostawimy wycznie pomoc udzielon 84 bankom, kwota rnicy zmniejsza si do 70,1 mldeuro.

9 Proces prowadzony przez dusk Finansiel Stabilitet.

Restrukturyzacja bankw wstron wikszej przejrzystoci informacji 39Ta

bela

2. D

okap

italiz

owan

ie b

ank

w w

kra

jach

UE

wla

tach

200

820

14 (w

mln

eur

o)

Kraj

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

RAZE

MRa

port

zesp

ou

bada

wcz

ego

(200

820

12)

Rapo

rt K

E (2

008

2012

)

AT4

550

5 02

51

000

01

970

1 4

201

350

9 77

512

545

9 34

7

BE10

170

3 50

00

4 00

05

851

750

500

14 8

3517

085

23 3

15

CY0

00

02

300

012

02

420

2 30

01

800

DK

603

26 0

530

00

00

26 6

5626

656

10 7

74

FR19

042

5 9

000

2 0

502

585

00

13 6

7713

677

25 0

45

GR0

3 59

00

3 65

931

493

8 76

60

47 5

0738

741

37 2

96

ES10

760

1 97

718

745

17 2

4926

194

16 3

3831

991

582

74 9

2559

743

NL

31 5

502

315

4 39

00

1 2

252

51

225

35 7

8037

030

18 8

57

IE0

11 0

0035

811

14 6

141

092

2 3

350

60 1

8262

517

62 7

80

LT0

00

00

231

023

10

0

LU1

352

00

00

00

1 35

21

352

2 60

0

LV0

137

145

00

00

282

282

543

DE

13 5

0098

145

4 00

01

2 79

54

702

350

1 3

0098

730

102

380

64 1

73

PT0

00

06

610

620

4 75

011

980

6 61

06

750

SI0

00

250

483

3 84

70

4 58

073

373

3

SE23

728

10

00

925

04

0751

878

0

UK12

5 72

61

3 25

087

00

00

011

3 34

611

3 34

682

394

IT0

4 05

00

1 4

500

1 30

00

3 90

02

600

6 05

0

raze

m21

7 49

013

6 92

364

961

23 4

7670

447

22 2

9781

453

6 40

851

3 29

741

2 98

0

rd

o: o

prac

owan

ie w

asn

e na

pod

staw

ie p

rzep

row

adzo

nych

stud

iw

prz

ypad

kw

ora

z D

G C

ompe

titio

n ht

tp://

ec.e

urop

a.eu

/com

petit

ion/

stat

e_ai

d/sc

oreb

oard

/fina

n-ci

al_e

cono

mic

_cri

sis_

aid_

en.h

tml (

15.0

3.20

15).


Wrozbiciu naposzczeglne lata mona stwierdzi, e wlatach 20082009 sza-cunki kwot pomocy dokonane napodstawie studiw przypadku swysze ni dane KE, za wlatach 20102012 sytuacja przedstawia si odmiennie. Wwyjanieniach metodycznych dostpnych nastronie internetowej10 napisano, e wrekapitalizacji sprzedstawiane kwoty dokapitalizowania zroku raportowania, akwoty ju spacone nie sbrane pod uwag. Sugerowaoby to, e wartoci wykazane wnaszej analizie powinny by nisze ni kwoty wykazane wzestawienia KE11. Sytuacja przedstawia si jednak inaczej. Nie mona jednoznacznie wskaza przyczyn wystpowania tych rnic, lecz jedynie przypuszczenia. By moe nie wszystkie zidentyfikowane przez nas zasilenia kapitaowe pochodziy explicite ze rodkw rzdowych. By moe byy torodki wyasygnowane przez agendy rzdowe szczebla centralnego, ktre miay uprawnienia do wykonywania takich operacji, bd samorzdy (lub landy/regiony). Moliwe jest take ujmowanie pewnych kwot zasilenia kapitaowego zopnieniem. Wreszcie, wprzypadku zasilenia kapitaowego moga by wykazywana tylko warto nominalna akcji bez premii emisyjnej. Nasze wtpliwoci wskazuj nabrak dosta-tecznej przejrzystoci statystyk, ktre supubliczniane. Na fali reform powinno tozosta zmodyfikowane, acelem powinno by zwikszenie przejrzystoci danych.

3. Model raportowania

Po zatwierdzeniu kwoty iformy wsparcia finansowego restrukturyzowanego banku organ odpowiedzialny wdanym kraju za restrukturyzacj, atake sam bank wswoich sprawozdaniach finansowych powinien informowa oszczegach udzie-lonego wsparcia. Biorc pod uwag wyodrbnione wczeniej formy pomocy, czyli: dokapitalizowanie, pomoc zwizan zaktywami oobnionej wartoci, gwarancje, rodki wsparcia pynnoci inne ni gwarancje,

mona dla kadego znich zaproponowa sposb raportowania.Przy dokapitalizowaniu przez rzd bd desygnowan instytucj jest konieczne

podanie przy objciu akcji: ich rodzaju (zwyke/uprzywilejowane), liczby, udziau wkapitale zakadowym iwgosach, wartoci nominalnej, ceny emisyjnej (bd premii emisyjnej), ewentualnych przychodw ztytuu objcia akcji. Wprzypadku kadej

10 http://ec.europa.eu/competition/state_aid/scoreboard/conceptual_remarks_crisis_aid_en.html (15.03.2015).

11 Co wicej, wnaszym raporcie nie ujmujemy kosztw zwizanych zrestrukturyzacj spek ioddzia-w bankw islandzkich.


zmiany liczby akcji naskutek ponownego dokapitalizowania przez rzd lub sektor prywatny bd te umorzenia akcji powysze informacje powinny by aktualizowane do czasu cakowitego wyjcia sektora rzdowego zinwestycji. Dodatkowo naley uwzgldni koszty pozyskiwania rodkw naobjcie akcji (koszt refinansowania). Wprzypadku zbycia akcji przez rzd inwestorowi zsektora prywatnego powinny by raportowane odpowiednio cena sprzeday iwynik finansowy osignity natej transakcji. Gdyby za doszo do umorzenia akcji, wtedy konieczne byoby poinfor-mowanie opoziomie wygenerowanej straty. Dane raportowane przez poszczeglne banki (atake inne instytucje finansowe) powinny by przedstawiane wzbiorczym raporcie wcyklu np.rocznym, ze wskazaniem ich wpywu nasektor finansw publicznych. Wmomencie zakoczenia inwestycji jest konieczne jej rozliczenie iwykazanie cakowitego wpywu nasektor finansw publicznych.

Pomoc zwizan zaktywami oobnionej wartoci wie si zfunkcjonowaniem specjalnie powoanych spek zarzdzajcych tzw.zymi aktywami (asset mana-gement company AMC)12. Wtym celu jest konieczne wsparcie kapitaowe AMC izapewnienie jej finansowania, aby moga ona efektywnie funkcjonowa narynku. Finansowanie jest najczciej zapewnione wdrodze emisji obligacji gwarantowanych przez rzd. Wykup zych aktyww jest dokonywany od banku zdyskontem. AMC prowadzi dziaania majce nacelu maksymalizacj odzyskiwanych kwot gwnie poprzez sprzeda skadnikw przejtych aktyww, ich restrukturyzacj iwindy-kacj. Taki proces trwa przynajmniej kilka lat. Raportowanie wzakresie tej formy pomocy powinno obejmowa cyklicznie informacj okapitaach wniesionych do AMC (warto nominalna iemisyjna), zmianach wtych zakresie, kosztach (AMC iwprzypadku realizacji gwarancji budet) iprzychodach (budet) zwizanych zgwarancjami rzdowymi dla rde finansowania AMC, kosztach finansowania AMC (oprocentowanie obligacji), przychodach ztytuu odzysku ikosztach poza-finansowych funkcjonowania AMC (np.koszty osobowe, koszty windykacji). Po zakoczeniu dziaalnoci AMC konieczne jest jej kompleksowe rozliczenie iwyka-zanie cakowitego wpywu nasektor finansw publicznych.

Jak wykazano we wczeniejszej czci opracowania, udzielanie gwarancji okazao si finansowo atrakcyjne dla budetu pastwa. Kwota przychodw (prowizji) ztytuu udzielenia gwarancji wielokrotnie przewyszaa kwot faktycznie zrealizowanych gwarancji. Wprzypadku tej formy pomocy sposb raportowania powinien obejmo-wa: wysoko gwarancji, rodzaje zdarze objtych gwarancj, czas obowizywania, wysoko prowizji, kwot zrealizowanych gwarancji. Wmomencie zakoczenia

12 Spki takie powoano wczasie trwajcego kryzysu finansowego wIrlandii (NAMA), Hiszpanii (SAREB), Sowenii (BAMC) iwWielkiej Brytanii (UK Resolution).


gwarancji niezbdne jest jej rozliczenie iwykazanie cakowitego wpywu nasektor finansw publicznych.

rodki wsparcia pynnoci inne ni gwarancje byy najmniej popularn form wspierania bankw. Wtym przypadku zakres raportowania powinien uwzgldnia: wysoko zasilenia rodkami pynnymi, odsetki iewentualne inne koszty, atake konsekwencje braku zwrotu tej formy wsparcia. Dodatkowo naley uwzgldni koszty pozyskiwania rodkw przez instytucj wspierajc (koszt refinansowania).

Powysze oglne zasady zaproponowano, biorc pod uwag cechy poszczeglnych form wspierania restrukturyzacji bankw ipodstawowe zasady oceny efektywnoci transakcji finansowych. Dane raportowane przez poszczeglne instytucje powinny by agregowane iodpowiednio ujmowane napoziomie sektora finansw publicznych. Celem byoby zapewnienie porwnywalnoci danych, ale take moliwo oceny dugofalowych konsekwencji ratowania bankw zperspektywy sektora finansw publicznych ide facto podatnikw.

4. Zakoczenie

Wkwestii promocji przejrzystoci wsektorze finansw publicznych iwdzia-alnoci instytucji finansowych naley przedyskutowa sposb przedstawiania iraportowania informacji dotyczcych wspierania restrukturyzacji bankw iinnych instytucji finansowych. Uatwioby totake uzyskanie odpowiedzi napytanie, czy ratowanie bankw opacao si podatnikom ijakie byy jego faktyczne koszty. Jak pokazuj dowiadczenia niektrych krajw, narestrukturyzacji bankw budet pastwa mg zyska, czego ewidentnym przykadem jest grupa Nordea, ktra powstaa pofuzjach iprzejciach wgronie bankw, ktre wlatach 90. XXwieku byy restrukturyzowane przez rzdy krajw skandynawskich. Rzd szwedzki by od lat90. jednym zakcjonariuszy banku powczeniejszym zaangaowaniu wjego restrukturyzacj. Wlatach 20112013 rzd szwedzki sprzedawa stopniowo akcje Nordei, aby poprawi sytuacj finansw publicznych przed wyborami w2014roku. Wperspektywie historycznej znaczco zyska naposiadaniu akcji tego banku. Wydaje si, e warto szuka odpowiedzi napytanie, czy restrukturyzacja bankw togwnie balast dla podatnikw czy te cakiem dobre przedsiwzicie inwestycyjne.


Bibliografiahttp://ec.europa.eu/competition/state_aid/scoreboard/financial_economic_crisis_aid_

en.html.http://ec.europa.eu/competition/state_aid/scoreboard/financial_economic_crisis_aid_

en.html#tables.Komisja Europejska, Tabela wynikw w dziedzinie pomocy pastwa aktualizacja

z 2012 roku. Sprawozdanie na temat pomocy pastwa przyznanej przez pastwa czonkowskie UE aktualizacja z2012roku, Sprawozdanie Komisji, Bruksela, dnia 21.12.2012, COM(2012) 778 final.

Komunikat Komisji Zastosowanie zasad pomocy pastwa do rodkw podjtych wodnie-sieniu do instytucji finansowych wkontekcie obecnego, globalnego kryzysu finansowego (Dz.U.C 270 z25.10.2008).

Komunikat Komisji wsprawie stosowania od dnia 1sierpnia 2013roku regu pomocy pa-stwa wodniesieniu do rodkw wsparcia narzecz bankw wkontekcie kryzysu finan-sowego (Dz.U.C 216 z30.7.2013)

Ratowanie instytucji finansowych wUnii Europejskiej wlatach 20072013 koszty, sku-teczno ikonsekwencje. Raport zbada, (KZIF/S/14/14), zesp badawczy: M.Iwa-nicz-Drozdowska (red.), J.Kerlin, A.Kozowska, E.Malinowska-Misig, A. K.Nowak, P.Smaga, P.Winiewski, B.Witkowski, Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie, War-szawa 2014.

Waldemar RogowskiSzkoa Gwna Handlowa wWarszawie

Mariusz LipskiSzkoa Gwna Handlowa wWarszawie

KONCENTRACJA SEKTORA BANKOWEGO WPOLSCE

1. Wprowadzenie

Ostatnie lata tookres postpujcej koncentracji sektora bankowego wPolsce. Dokonane, atake zapowiadane fuzje iprzejcia powoduj, e spada liczba podmio-tw funkcjonujcych narynku, jednoczenie jednak nasilaj si obawy dotyczce poziomu konkurencji wsektorze.

Konkurencja narynku usug bankowych, zuwagi narol, jak odgrywa sektor bankowy wgospodarce i systemie finansowym, pozostaje przedmiotem analiz izainteresowania naukowcw od wielu lat. Sektor usug bankowych jest ciekawym obiektem bada zracji bogactwa interesujcych zjawisk powodujcych, e kszta-towanie struktury rynkowej staje si kluczow kwesti zpunktu widzenia wzrostu konkurencyjnoci nie tyko sektora bankowego, lecz take caej gospodarki.

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie zmian wzakresie koncen-tracji polskiego sektora bankowego, jak rwnie prba wskazania dalszych tendencji wtym zakresie. Autorzy odnieli si take do tzw.reguy trzech, nawizujcej do struktury udziaw rynkowych poszczeglnych graczy narynkach dojrzaych1.

1 Regua tabya analizowana, m.inwkontekcie sektora bankw komercyjnych, przez S.Kasiew-cza iW.Rogowskiego w2006roku. Zob.S.Kasiewicz, W.Rogowski, Struktura rynku akonkurencyjno przedsibiorstw (regua trzech). Weryfikacja modelu amerykaskiego wwarunkach polskich, w:Amery-kaski model rozwoju gospodarczego. Istota, efektywno imoliwo zastosowania, red.W.Biekowski, M. J.Rado, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2006, s.467486.

Waldemar Rogowski, Mariusz Lipski46

Analizujc struktur rynku autorzy wykorzystali mierniki koncentracji, takie jak wskanik koncentracji CR-5 iwspczynnik Herfindahla-Hirschmana. Ocen struktury rynku poprzedzono krtk syntez najwaniejszych zjawisk, ktre wpy-waj nainterpretacj wynikw idaj szerszy pogld nato, wjakiej fazie rozwoju jest badany rynek bankowy wPolsce.

2. Sektor bankowy wPolsce

Sektor bankowy wPolsce jest zaliczany do najwikszych pod wzgldem wiel-koci aktyww ikapitaw wasnych wEuropie rodkowej iWschodniej. Na koniec 2014roku warto aktyww instytucji bankowych wynosia 1 532 mldz iby togwny element aktyww sektora finansowego. Na przestrzeni kilkunastu ostatnich latjest widoczny take wzrost roli instytucji bankowych wgospodarce. wiadczy otym m.in. obserwowany rosncy udzia aktyww sektora wPKB z55% w1999roku do 89% w2014roku2.

Pomimo e sektor bankowy wPolsce podobnie jak winnych nowych pa-stwach czonkowskich Unii Europejskiej istotnie rozwin si wcigu ostatnich kilkunastu lat, pozostaje jednak wdalszym cigu naduo niszym poziomie rozwoju ni wpastwach czonkowskich UE-15. Fakt ten ma rwnie pozytywne skutki, poniewa niski poziom rozwoju sektora bankowego, awszczeglnoci zaduenia przedsibiorstw igospodarstw domowych, by wskazywany jako czynnik, ktry wduym stopniu umoliwi polskiej gospodarce uniknicie negatywnych skutkw kryzysu finansowego z2008roku3.

Analizujc struktur sektora bankowego wostatnich latach zarwno wPolsce, jak iwEuropie, mona zaobserwowa procesy konsolidacyjne, bdce wistotnym stopniu skutkiem kryzysu finansowego i towarzyszcego mu spadku dochodw bankw4. Wefekcie jest widoczny proces koncentracji nawybranych rynkach bd konsolidacji wcelu osignicia korzyci skali izakresu dziaania. Jak wskazuje European Banking Federation, liczba instytucji kredytowych wUnii Europejskiej spada naprzestrzeni minionych piciu lato10%, tj.z8 558 nakoniec 2008roku do

2 Na podstawie wstpnych danych za 2014 rok zawartych nastronie internetowej Gwnego Urzdu Statystycznego, www.stat.gov.pl.

3 O.Kowalewski, Rozwj systemu finansowego, w:Polska. Raport okonkurencyjnoci 2014. Dekada czonkostwa Polski wUnii Europejskiej, red.M. A.Weresa, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2014, s.231.

4 Ibidem, s.227.

Koncentracja sektora bankowego wPolsce 47

7 726 nakoniec 2013roku5. Dane dotyczce zmian wPolsce zostay przedstawione wtabeli 1.

Tabela 1. Wybrane wskaniki struktury sektora bankowego wPolsce

2009 2010 2011 2012 2013 2014

Liczba podmiotw prowadzcych dziaalno bankow 643 646 642 642 640 631

banki komercyjne 49 49 47 45 41 38

oddziay instytucji kredytowych 18 21 21 25 28 28

banki spdzielcze 576 576 574 572 571 565

Struktura wasnociowa

liczba bankw kontrolowanych przez Skarb Pastwa 4 4 4 4 4 4

liczba bankw/oddziaw zprzewag kapitau prywatnego 582 582 580 577 577 571

liczba bankw/oddziaw zprzewag kapitau zagranicznego 57 60 58 61 59 56

Udzia piciu najwikszych bankw

waktywach 44,2% 43,9% 43,5% 45,0% 46,1% 48,5%

wdepozytach 54,4% 46,0% 44,1% 44,2% 45,9% 54,9%

wnalenociach sektora niefinansowego 42,6% 39,3% 39,3% 39,1% 42,5% 48,9%

rdo: opracowanie wasne napodstawie danych zawartych nastronie internetowej Komisji Nadzoru Finanso-wego, www.knf.gov.pl.

Jak wskazuj dane zawarte wtabeli 1, liczba bankw wPolsce wlatach 20092014 ulega zmniejszeniu z643 do 631 (przy czym spadek by widoczny zarwno wprzy-padku bankw komercyjnych, jak ibankw spdzielczych). Warto zwrci rwnie uwag nazmian charakteru dziaalnoci czci instytucji, czego dowodzi wzrost liczby oddziaw zagranicznych instytucji kredytowych przy jednoczesnym spadku liczby bankw komercyjnych.

Pomimo spadku wdalszym cigu istotna cz sektora jest kontrolowana przez inwestorw zagranicznych. Inwestorzy krajowi nakoniec 2013roku kontrolowali dziesi bankw komercyjnych iwszystkie banki spdzielcze, wtym Skarb Pa-stwa kontrolowa cztery banki komercyjne. Pod kontrol inwestorw zagranicznych znajdowao si 28 bankw komercyjnych iwszystkie oddziay instytucji kredyto-wych, co stanowio ponad 60% aktyww sektora. Kontrolne pakiety akcji posiadali

5 European Banking Federation, European Banking Sector, Facts & Figures 2014, www.ebf-fbe.eu (15.03.2015), s.13.

Waldemar Rogowski, Mariusz Lipski48

inwestorzy z17 krajw, przy czym dominujc rol odgrywali inwestorzy zWoch, Niemiec, Holandii iHiszpanii.

Zanalizy sektora bankowego przez pryzmat poziomu jego koncentracji ikonku-rencji wynika, e prezentuje on cechy konkurencji monopolistycznej, tj.struktury rynku posiadajcej cechy zarwno konkurencji doskonaej, jak imonopolu6. Kon-kurencja monopolistyczna przypomina konkurencj doskona, poniewa narynku funkcjonuje dua liczba uczestnikw, lecz oferowane przez nich produkty (usugi) nie sidentyczne. Tym samym ma miejsce zrnicowanie produktu, przez co kady bank jest monopolist zuwagi nawytwarzany przez siebie produkt. Ponadto istnieje rwnie swoboda wejcia iwyjcia do gazi innych uczestnikw rynku produku-jcych podobne produkty.

Jak zwraca uwag Komisja Nadzoru Finansowego, majc nauwadze fuzje do-konane wostatnich latach oraz planowane, jak te dowiadczenia innych krajw ozblionej wielkoci do Polski, wtym zwizane zkosztami przezwycienia kry-zysw, wydaje si, e poziom koncentracji polskiego sektora bankowego (mierzony np.udziaem wrynku piciu bd te dziesiciu najwikszych bankw) jest zbliony do optymalnego zpunktu widzenia zachowania odpowiedniej konkurencji oraz dugookresowej stabilnoci sektora bankowego igospodarki7.

Wocenie Narodowego Banku Polskiego, mimo zintensyfikowanych wostatnich latach procesw konsolidacyjnych wsektorze bankowym wPolsce, fuzje iprzejcia jedynie nieznacznie zwikszyy poziom koncentracji sektora. Stosunkowo niskie po-ziomy wspomnianych powyej miar plasuj Polsk wrd krajw Unii Europejskiej onajsabiej skoncentrowanych sektorach bankowych. Niskie poziomy omawianych wskanikw wznacznej mierze naley tumaczy istotnym wzrostem aktyww maych irednich bankw przed wystpieniem skutkw kryzysu finansowego lat200820098.

Na tle innych krajw europejskich poziom koncentracji napolskim rynku bankowym jest stosunkowo niski. Potwierdzaj todane zaprezentowane wtabelach 2 i3, wktrych zostay zawarte wartoci odpowiednio wskanika koncentracji Herfindahla-Hirschmana iwskanika CR-5 dla Polski9 idla wybranych krajw nalecych do Unii Europejskiej10.

6 M.Pawowska, Konkurencja wsektorze bankowym. Teoria iwyniki empiryczne, C. H.Beck, War-szawa 2014, s.29.

7 Por.Urzd Komisji Nadzoru Finansowego, Raport osy

O nowy ład finansowy w Polsce. Rekomendacje dla animatorów ...

Documents

Transcript of O nowy ład finansowy w Polsce. Rekomendacje dla animatorów ...