Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce

PROGRAM EDUKACYJNY

DLA ANIMATORÓW PRZEDSIĘBIORCZOŚCI SPOŁECZNEJ

W ŚRODOWISKACH LOKALNYCH

przewodnik

opracowali:

Barbara Sadwoska

Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”

Lidia Węsierska

Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka”

Sławomir Piwowarczyk

Instytut Społeczeństwa Obywatelskiego Pro Publico Bono

Przy współpracy z Kolegium Ekspertów Zadania.

Spis treści Wstęp ...................................................................................................................................................... 3

Problematyka modelu edukacyjno - formacyjnego ................................................................................ 5

Rekomendacje do edukacji animatorów w obszarze gospodarki solidarnej .......................................... 9

Uczestnicy .............................................................................................................................................. 16

Miejsce, warunki i czas realizacji programu .......................................................................................... 17

Formy pracy ........................................................................................................................................... 19

Wymagania dla prowadzących .............................................................................................................. 21

Studium psychologii rozwoju, reintegracji i etyki solidarności ............................................................. 22

Studium polityka wspólnoty lokalnej i dyplomacji społecznej .............................................................. 35

Studium twórczej przedsiębiorczości – część 1 ..................................................................................... 45

Studium twórczej przedsiębiorczości – część 2 ..................................................................................... 62

Studium myśli strategicznej i planowania rozwoju ............................................................................... 73

Program wizyty studyjnej ...................................................................................................................... 82

Wstęp

Niniejszy podręcznik powstał w ramach projektu „Wielkopolskie Centrum Ekonomii

Solidarności – koordynacja na rzecz zapewnienia trwałości funkcjonowania instytucji

ekonomii społecznej”.

Jednym z celów tego projektu było wypracowanie programu edukacyjnego przeznaczonego

dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w środowiskach lokalnych.

Kluczowym słowem w tytule projektu jest słowo „solidarność”, rozumianą jako postawa

współodpowiedzialności i budowania relacji opartych na zaufaniu. Taka postawa powinna

charakteryzować nie tylko bliskie relacje międzyludzkie, ale wszelkie relacje kształtujące

życie publiczne i społeczne. Można powiedzieć, że realizacja projektu to w dużym stopniu

tworzenie i rozwój narzędzi służących krzewieniu kultury solidarności.

Spojrzenie przez pryzmat solidarności na problemy społeczne sprawia, że w nowy sposób

możemy rozumieć tzw. osoby wykluczone. Wówczas przestają oni być jedynie

beneficjentami określonych form pomocy czy klientami opieki społecznej. Stają się

pełnoprawnymi uczestnikami życia społecznego, współtworzą lokalne społeczności.

Oczywiście, z uwagi na specyficzne problemy, z którymi nie potrafili sobie poradzić, osoby

te nadal wymagają wsparcia. Wsparcie to nie może jednak ugruntowywać sytuacji w jakiej się

znaleźli, lecz służyć wychodzeniu z problemów i rozwojowi tych osób.

Zmiana dotychczasowych form pomocy i rozwój potencjału solidarności możliwe będą

wówczas, gdy różne instytucje i organizacje, angażujące się na rzecz pomocy osobom

wykluczonym podejmą wzajemną współpracę. Podmiotów zaangażowanych w pomoc jest

bardzo dużo. Są to m.in. lokalne władze samorządowe, ośrodki pomocy społecznej,

instytucje rynku pracy, organizacje obywatelskie, przedsiębiorcy zaangażowani społecznie…

Często brakuje jednak porozumienia i współpracy. W efekcie osoba wykluczona czuje się

związana z określoną instytucją bądź organizacją poprzez pomoc którą może w danym

miejscu otrzymać. W ten sposób osoba ta tym bardziej nie ma szans na stawanie się

członkiem swojej wspólnoty lokalnej.

Zaproponowany w niniejszym przewodniku program edukacji ma na celu nie tylko

dostarczenie wiedzy na temat formalnych możliwości inicjowania i rozwoju tej współpracy,

nie tylko dostarcza przykładów dobrych praktyk, ale przede wszystkim jest on tak

skonstruowany, by wszyscy jego uczestnicy, reprezentujący rożne podmioty, mogli w ciągu

kilku miesięcy regularnej pracy doświadczyć pozytywnych efektów procesu grupowego, w

którym będą uczestniczyć. Ich osobiste doświadczenie przyczyni się do wzrostu wzajemnego

zaufania, które jest warunkiem koniecznym dla podjęcia współpracy.

Walorem takiego podejścia, prezentowanego w niniejszym poradniku, jest to, iż wyrasta ono

z doświadczenia. Przede wszystkim jest to doświadczenie Fundacji Pomocy Wzajemnej Barka

z Poznania, której twórcy są współautorami poradnika. Od samego początku istnienia

Fundacji stara jej twórcy starali się o to, by osób potrzebujących nie identyfikować z ich

problemami. Przywrócić często utraconą godność, pomóc w odzyskaniu wiary w siebie…

było to możliwe dzięki ich zaproszeniu do uczestnictwa w życiu wspólnot, które Barka

inicjowała w różnych miejscach Wielkopolski. Wspólnota mogła funkcjonować nie tylko dzięki

inicjatorom, ale także dzięki zaangażowaniu i wsparciu całego lokalnego środowiska. W

naturalny sposób dokonywała się też zmiana postrzegania tzw. osób wykluczonych.

Zmiana postaw to jedno z podstawowych oddziaływań edukacyjnych. Mamy nadzieję, że

proponowany program przyczyni się do kształtowania nowego podejścia do osób

potrzebujących i pozwoli na rozwój współpracy opartej na wzajemnym zrozumieniu i

zaufaniu.

Problematyka modelu edukacyjno - formacyjnego

Wspomniany problemem braku zintegrowania potencjałów osobowych, infrastrukturalnych i

kapitałowych dotyczy zarówno gminy jak i powiatu. Na poziomie gminy mamy do czynienia z

działaniami o charakterze sektorowym i branżowym. Instytucje i organizacje działają w

ramach własnych struktur i nie dostrzegają wzajemnie swoich potencjałów, co powoduje

powielanie działań w stosunku do tych samych grup beneficjentów, nieefektywne

wykorzystywanie środków finansowych i infrastrukturalnych, politykę dystrybucji dóbr w

stosunku do nieaktywnych członków społeczności. Podobnie na poziomie powiatu, nie

istnieje integracja gmin wobec wyzwań związanych z rosnącym w dobie kryzysu

bezrobociem i wykluczeniem społecznym. Powiaty powinny stać się promotorem działań na

rzecz rozwoju przedsiębiorczości społecznej w gminach, dzięki czemu powstające

instytucje gospodarki społecznej ( zakłady aktywizacji zawodowej ZAZ, centra integracji

społecznej CIS, spółdzielnie socjalne, spółki pożytku publicznego, przedsiębiorstwa

społeczne funkcjonujące w ramach stowarzyszeń i fundacji itp.,) umożliwiłyby włączenie w

system społeczno-gospodarczy dotychczas nieaktywnych członków społeczności lokalnych.

Podejmowanie tego typu działań związane jest z posiadaniem wiedzy na temat powoływania

i rozwoju instytucji gospodarki społecznej oraz kształtowaniem polityki spójności w

środowiskach lokalnych. Edukacja animatorów gospodarki społecznej dotyczyć powinna

przekazu wiedzy o mechanizmach włączenia społecznego, reintegracji społeczno-

zawodowej grup dysfunkcyjnych, budowania zintegrowanych strategii lokalnych w oparciu o

przywództwo lidera lokalnego, procesu integrowania partnerów lokalnych wokół idei

włączenia społecznego poprzez powoływanie przedsiębiorstw społecznych typu zakłady

aktywności zawodowej, centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne, spółki pożytku

publicznego. Istotnym elementem edukacji animatorów gospodarki społecznej jest

przeformułowanie roli organizacji obywatelskich nie jako organizacji pozarządowych ( co

sytuuje je [poza system relacji lokalnych ale jako zasobów/potencjałów funkcjonujących w

obszarze samorządności obywatelskiej. Organizacje są nie tylko dostarczycielami wsparcia

charytatywnego, ale również usługodawcami i pracodawcami.

Rozwój polityki społecznej po 1989 r. odbywał się pod hasłami decentralizacji państwa i

tworzenia samorządności lokalnej. Praktycznie do 2004 r. podmiotowość gmin w zakresie

prowadzenia polityki społecznej była ograniczona poprzez interesy branżowe grup

pracowników socjalnych podległych odpowiedniemu ministerstwu. Biurokratyzacja systemu

spowodowana była zwiększoną liczbą osób potrzebujących wsparcia przy ograniczonych

środkach. Skutkowało to koncentracją na dystrybucji środków finansowych i sprawowaniu

kontroli administracyjnej kosztem prowadzenia pracy socjalnej. Taka sytuacja nie prowadziła

do aktywizacji długoletnich „klientów” systemu pomocy społecznej.

W latach 2003-2004 wprowadzono reformy mające na celu ograniczenie kosztów

funkcjonowania oraz poprawę efektywności pomocy społecznej. Po części nastąpiło

„uzupełnienie” sektora samorządowej pomocy przez nowe formy działania organizacji

obywatelskich, określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z

2003r. Szczególnie znaczenie miały programy w zakresie podjęcia przez organizacje działań

przedsiębiorczych tworzących miejsca pracy. Podjęte zostały pierwsze próby aktywizacji

zawodowej zagrożonych wykluczeniem długotrwałych beneficjentów pomocy społecznej, co

też umożliwiła ustawa o zatrudnieniu socjalnym z 2003 r. oraz o spółdzielniach socjalnych z

2006 r.. Pomimo pozytywnego kierunku zmian, nadal potrzebne są strategie na rzecz

włączenia polityki społecznej do strategii rozwoju regionalnego, dostosowanych do potrzeb

rozwojowych oraz realizacji konstytucyjnej zasady społecznej gospodarki rynkowej i

subsydiarności.

Wspomniane zasady stanowią konkretne inspiracje do sięgania po narzędzia, które są w

stanie podjąć najbardziej newralgiczny problem – problem bezrobocia. Za te kwestie nie jest

odpowiedzialne wyłącznie państwo, pracodawcy, związki zawodowe itp. Odpowiedzią na

istniejące problemy jest kształtowanie zintegrowanego środowiska tzw. partnerstw z

udziałem przedstawicieli różnych instytucji i organizacji na poziomie lokalnym, powiatowym,

regionalnym i krajowym. W partnerstawach tych należy wzmacniać strategie polityki

regionalnej, w tym nowe rozumienie roli organizacji obywatelskich również jako

pracodawców, wyzwalając je z sektorowego usytuowania „na marginesie” działań lokalnych,

poza sferą gospodarowania i poza sferą samorządności.

Jakość wzajemnych relacji pomiędzy administracją publiczną a organizacjami

obywatelskimi jest dziś poważnym problemem wynikającym z uwarunkowań historycznych i

często trudnych doświadczeń w ostatnich 20 latach. Efektem tego jest niespójność

pojęciowa, która utrzymuje niezaradność, bierność, małą przedsiębiorczość obywatelską

pomimo wyjątkowo korzystnych warunków pomocowych w ramach integracji europejskiej.

Niespójność widoczna jest „w formach dialogu” i zawieraniu porozumień, które często mają

charakter „niepełnego paktowania” czyli zgody na stawiania instytucji państwa przed

wspólnotami lokalnymi i ich związkami. Potrzebne są przykłady wspólnego planowania,

koordynacji i realizacji zadań. Tymczasem taka strategia wspólnej odpowiedzialności

występuje niezwykle rzadko.

Dotychczasowe systemy edukacyjne przygotowują bardziej do funkcjonowania w ramach

branżowego modelu działania, do dystrybucji usług/świadczeń na rzecz osób z grup

dysfunkcyjnych, a nie do budzenia ich potencjału, możliwości współpracy, partycypacji,

animowania zajęć edukacyjnych i przedsiębiorczych. Osoby wykluczone napotykają na

różnorodne bariery na drodze reintegracji i aktywizacji zawodowej. Jedną z barier jest

doraźna i klientystyczna struktura instytucji pomocy społecznej ugruntowująca postawy

roszczeniowe. Żeby zmienić tę sytuację konieczna jest - z jednej strony – rewizja

dotychczasowych modeli działania instytucji, organizacji, przedsiębiorstw, z drugiej –

edukacja animatorów gospodarki społecznej.

Problemem jest jednak to, że na obecnym etapie cywilizacji i kultury, mechanizmy włączenia

społecznego nie są dostatecznie rozpoznane i brakuje przygotowanych formacyjnie

liderów/kadr. Osoby wykluczone postrzegane są jako ciężar, problem, balast, a nie jako

potencjał, który przy spełnieniu określonych warunków, można rozbudzać i rozwijać. W

obecnej filozofii polityki społecznej używa się określeń „klient pomocy społecznej” czy

„podopieczny”, które niosą ze sobą podejście jednostronne i wyższościowe, pomijające

potencjał rozwojowy osoby, która znalazła się w trudnościach życiowych.

Rozwój inicjatyw gospodarki społecznej wiąże się z przygotowaniem liderów lokalnych i

kadry, zdolnej do animacji działań i budowania współpracy we wspólnocie lokalnej, do

integracji osób najsłabszych w społeczności. Należy wypracować system edukacji, który

odpowiada na potrzeby odradzania się wspólnot lokalnych, na potrzeby rozwijania różnych

form wymiany, edukacji oraz przedsiębiorczości lokalnej.

Edukacja animatorów gospodarki społecznej włącza się w idee rewitalizacji społeczno-

ekonomicznej i aktywizacji społeczności lokalnych, odpowiada na niską zatrudnialność osób

długotrwale bezrobotnych, pasywną postawę życiową, brak umiejętności do podjęcia

inicjatywy oraz niski poziom wykształcenia. Wpisuje się też w strategię budowania

współpracy ponadsektorowej w rozwiązywaniu problemów lokalnych.

W ramach wypracowanego modelu edukacyjno-formacyjnego uruchamiane będą

mechanizmy współpracy i wymiany ekonomicznej, społecznej, kulturalnej na poziomie

wspólnoty lokalnej. Edukacja animatorów gospodarki społecznej ma doprowadzić do

kształtowania nowych możliwości rozwoju usług we wspólnocie lokalnej oraz tworzenia

nowego rodzaj komunikacji pomiędzy partnerami. Dodatkową wartością w wypracowywaniu

modelu edukacji animatorów są tzw. „świadectwa” osób z grup wykluczonych, co ma wartość

uwiarygadniającą jego skuteczność.

W wyniku wypracowania programu edukacji animatorów gospodarki społecznej nastąpi

integracja w obszarze gospodarki społecznej instytucji samorządowych tj. wójtów/

burmistrzów/ prezydentów, wydziałów urzędów gminy zajmujących się pomocą społeczną,

gospodarką komunalną i mieszkaniową, publicznych służb zatrudnienia, organizacji

obywatelskich, przedsiębiorstw komercyjnych itp.

Rekomendacje do edukacji animatorów w obszarze gospodarki

solidarnej

W prezentowanym modelu edukacji animatorów gospodarki społecznej rezultaty

prowadzonych działań edukacyjno-formacyjnych rozpatrywane będą na poziomie wiedzy,

umiejętności i postaw. Wiedza w obszarze gospodarki społecznej jest ciągle dalece

niewystarczająca w środowiskach lokalnych, stąd w programie edukacji animatorów

gospodarki społecznej powinny się znaleźć komponenty, które umożliwią pozyskanie wiedzy

(tutaj formą przekazu będzie wykład), pozyskanie umiejętności dotyczących powoływania

instytucji gospodarki społecznej (tutaj formą przekazu będą warsztaty) oraz kształtowanie

postaw związanych z kulturą solidarności nastawioną na rozwój zasobów ludzkich i

włączenie ich w system wzajemnych relacji we wspólnocie lokalnej ( tutaj formą przekazu

będą dyskusje oraz dobre praktyki przekazywane przez wójtów/ burmistrzów/

prezydentów, przedstawicieli organizacji obywatelskich, prezesów firm lokalnych,

przedstawicieli przedsiębiorstw społecznych, którzy rozwinęli różne formy współpracy

lokalnej na rzecz rozwoju przedsiębiorczości społecznej).

Istotnym elementem edukacji animatorów GS powinno być zaprezentowanie szerszego

kontekstu rozwoju przedsiębiorczości społecznej w ramach istniejącego porządku prawnego

w Polsce i Europie, zasady gospodarowania opartej na zapisie w Konstytucji RP o „społecznej

gospodarce rynkowej”. Chodzi o ukazanie powiązań pomiędzy gospodarką w ogóle a

gospodarką społeczną oraz o wpisanie przedsiębiorczości społecznej w szeroko rozumianą

strategię rozwoju lokalnego/regionalnego. Istotną kwestią dla animatorów GS jest

kształtowanie kultury solidarności w oparciu o budowanie partnerstwa lokalnego

odbudowującego kapitał społeczny, zaufanie pomiędzy partnerami oraz kształtowanie

polityki zrównoważonego rozwoju w środowiskach lokalnych pomiędzy procesami

nastawionymi na zysk a działaniami prozatrudnieniowymi poprzez rozwój przedsiębiorstw

społecznych. Istotnym elementem edukacji jest ukazanie roli przedsiębiorstw społecznych w

przekształcaniu nieaktywnego kapitału społecznego w kapitał rozwojowy (CIS, ZAZ) oraz roli

przedsiębiorstw społecznych w rozwoju rynku usług społecznych oraz alternatywnego rynku

pracy np. ekologia, budownictwo ekologiczne, odnawialne źródła energii, recykling itp.

W latach 2003- 2006 pojawiły się w Polsce warunki prawne do powoływania instytucji

przedsiębiorczości społecznej, których główną funkcją jest reintegracja społeczno-

zawodowa poprzez edukację i pracę. Są to ustawy nowej generacji: ustawa o działalności

pożytku publicznego i wolontariacie, ustawa o zatrudnieniu socjalnym, ustawa o

spółdzielniach socjalnych i ustawa o finansowym wsparciu budowy mieszkań socjalnych,

noclegowni i schronień dla bezdomnych, ustawa o rehabilitacji i zatrudnieniu osób

niepełnosprawnych. Wiedza o istniejących rozwiązaniach prawnych nie jest dostatecznie

uświadamiana. Dlatego w edukacji animatorów gospodarki społecznej tego rodzaju wiedza

będzie podstawą jednego z wypracowywanych modeli edukacji tj. studium

przedsiębiorczości społecznej.

W zakresie uzyskanej wiedzy edukacja animatorów gospodarki społecznej przyczyni się do

poznania mechanizmów reintegracji związanych ze zmianą postaw osób funkcjonujących

poza głównym nurtem życia społeczno-gospodarczego, rozpoznaniem roli pracy nie tylko

jako źródła utrzymania materialnego, ale również wartości pracy jako źródło zmiany postaw

moralnych.

Powołanie instytucji przedsiębiorczości społecznej będzie przedmiotem prowadzonych

warsztatów. Istotną umiejętnością, którą powinni nabyć animatorzy GS jest umiejętność

powołania centrum integracji społecznej, zarówno przez organizacje obywatelską, jak i

przez JST. Chodzi tutaj o umiejętność pozyskania statusu CIS od wojewody odpowiedniego

do siedziby CIS, pozyskania środków od marszałka województwa na pierwsze wyposażenie

warsztatów i adaptację pomieszczeń na prowadzenie działań edukacyjno-warsztatowych.

Kolejne umiejętności dotyczą współpracy z OPS i PUP w zakresie konstruowania

indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego oraz świadczeń reintegracyjnych, które

uczestnicy programów otrzymują w formie wynagrodzenia za pracę. Inne umiejętności

animatorzy lokalni powinni posiąść, aby wspierać rozwój przedsiębiorstw społecznych np.

spółdzielni socjalnych powoływanych zarówno przez osoby fizyczne, jak i przez osoby

prawne np. przynajmniej dwie organizacje lub dwie gminy lub forma mieszana. Chodzi tutaj

o umiejętność przeprowadzenia zebrania założycielskiego, skonstruowania statutu,

spółdzielni, podjęcia odpowiednich uchwał itp. Animatorzy lokalni powinni również mieć

wiedzę z zakresu funkcjonowania organizacji obywatelskich, możliwości prowadzenia

nieodpłatne, odpłatnej i gospodarczej, której celem jest tworzenie miejsc pracy i

generowanie środków

Istotą funkcją prowadzonej edukacji formacyjnej jest pozyskanie nie tylko wiedzy, ale

kształtowanie świadomości prowadzącej do zmiany postaw czyli przekraczania swoich

dotychczasowych możliwości i doświadczeń. W ramach prowadzonej edukacji istotne jest

kształtowanie podejścia pedagogicznego, które zakłada oddziaływanie umożliwiające

przechodzenie z jednego stanu w wyższy etap rozwoju i świadomości osoby podlegającej

procesom pedagogicznym. Rozwój osoby wymaga wyjścia poza dotychczasowe

doświadczenie i poglądy, otwarcie się na nowe możliwości, nowe kontakty, nowe programy i

nową wiedzę. Takie możliwości rodzą się w ramach zaplanowanych spotkań edukacji

formacyjnej animatorów lokalnych. Zgromadzenie w jednym miejscu i czasie przedstawicieli

różnych sektorów i branż umożliwia właśnie wyminę doświadczeń i wiedzy oraz poznanie

różnych kontekstów i punktów widzenia.

W trakcie pokazywania dobrych praktyk oraz tzw. świadectw i dyskusji niezwykle ważne jest

kształtowanie umiejętności pokazujących w jaki sposób pokonywane są bariery związane z

wprowadzaniem nowych, innowacyjnych rozwiązań w środowiskach lokalnych, w jaki sposób

przezwyciężać kryzysy w zespołach wprowadzających zmiany. Mechanizmy oporu tkwiącego

w jednostkach i grupach omawia Ryszard Praszkier i Andrzej Nowak w „Zmiany społeczne

powstałe pod wpływem działalności przedsiębiorców społecznych” (III Trzeci Sektor, nr 2-

wiosna 2005). Cytują oni koncepcję Joel O’ Toole, który wymienia kilka istotnych przyczyn

oporu przed zmianami: lęk przed nieznanym, obrona dotychczasowego „status quo”,

egocentryzm, myślenie na krótką metę, obrona przeciętności grupowej przed jednostką

wybijającą się, konformizm grupowy, przyzwyczajenia i utarte poglądy, poczucie, że jest się

wyjątkowym itp. Zaufanie do lidera wprowadzającego zmiany osiągane jest stopniowo w

miarę rozwoju pozytywnych rezultatów wprowadzanych zmian społecznych. Często lider

obawia się kryzysu w zespole, co powoduje, że różnego typu projekty są realizowane na

poziomie, który jest w stanie zaakceptować większość, co często nie jest wystarczające dla

osiągnięcia założonych celów związanych z wprowadzeniem trwałych zmian społecznych.

W ramach modelu edukacji animatorów gospodarki społecznej istotna jest świadomość

powstawania kryzysu w zespołach w obliczu wprowadzanych zmian i innowacji społecznych.

Doświadczenia te przekazywane są w ramach dyskusji i prezentacji dobrych praktyk przez

kierowników OPS, PUP, liderów organizacji obywatelskich, wójtów/ burmistrzów. starostów,

którym mimo oporu środowiska np. radnych, różnych zespołów pracowników, biznesu udało

się wprowadzić zmiany poprzez utworzenie partnerstw lokalnych i powołanie instytucji

gospodarki społecznej. Należy zastanowić się w procesach kształtowania postaw liderów

lokalnych, w jakim stopniu mechanizmy oporu w grupie/zespole/ społeczności lokalnej

utrudniają wprowadzanie zmian.

Kolejnym aspektem w kształtowaniu postaw etycznych jest podjęcie współpracy opartej na

relacji wzajemnościowej z osobami znajdującymi poza głównym nurtem życia społeczno-

gospodarczego. Istotą pracy jest kształtowanie postaw zaangażowania osobistego w pracę

nad włączeniem grup wykluczonych w system wzajemnych powiązań, w wymianę dóbr i

usług we wspólnocie lokalnej. Dotychczasowy model działania oparty jest na relacji

usługodawca – usługobiorca. Często usługodawca ( np. służby pomocy społecznej i

zatrudnienia) wykazuje postawę wyższościową lub paternalistyczną wobec osoby znajdującej

się w trudnościach życiowych. Taki rodzaj kontaktu uniemożliwia podjęcie efektywnej

współpracy, a pomoc odbierana jest jako rodzaj przemocy. Ważne jest kształtowanie

świadomości wśród animatorów lokalnych, że często pomoc służy w większym stopniu

pomagającemu niż potrzebującemu pomocy. Elementem kształtowania postaw i

świadomości są rozważania:

- czym jest pomoc i jakie są jej rzeczywiste cele

- jaki jest związek pomocy z mocą

- kiedy pomoc rodzi przemoc i jakie są granice pomocy

- jaka jest rola wspólnoty i pomocy wzajemnej

- co leży u podstaw włączenia i wykluczenia

- kiedy jest pomoc efektywna

- w jakim kierunku szukać właściwych rozwiązań

Istotą modelu edukacji animatorów GS jest uwzględnienie aspektu wspólnotowego

(komunitarystycznego) podkreślającego znaczenie partnerstwa lokalnego w rozwoju

gospodarki społecznej, kształtowania relacji wzajemnościowej i transcendentnej

umożliwiającej „przekształcanie postaw” w trakcie realizacji wspólnych działań,

motywowanie do odchodzenia od postaw roszczeniowych ku bardziej uczestniczącym i

aktywnym. W edukacji tej ważne są aspekty filozoficzne pokazujące więziotwórczy i

integracyjny charakter pracy oraz jej funkcje prowadzące do doskonalenia samego

człowieka, a nie tylko jej aspekty materialne, zapewniające byt (czego oczywiście nie można

też zlekceważyć). Należy odwoływać się też do systemów wartości opartych o solidaryzm i

sprawiedliwość społeczną uwzględniające też aspekty współwłasności czy własności środków

produkcji dające możliwość udziału w zyskach i funkcjonowania w miejscu pracy nie jako

pracownik najemny ale jako współgospodarz.

Zintegrowany system rozwoju gospodarki społecznej w środowiskach lokalnych

Powyższy schemat ilustruje możliwe formy współpracy w środowiskach lokalnych,

włączającej poprzez system przedsiębiorstw społecznych osoby wykluczone do głównego

nurtu życia społeczno-gospodarczego. W ramach edukacji animatorów GS wypracowywane

modele współpracy urzędu miasta/ gminy oraz ich wydziałów, przedsiębiorstw

komercyjnych z przedsiębiorstwami społecznymi mogą być zastosowane w konkretnych

powiatach/gminach. Takie modele przyczyniają się do zbudowania spójności społecznej we

wspólnocie lokalnej.

Słowniczek:

OPS – Ośrodek pomocy społecznej

PUP – powiatowy urząd pracy

CIS- centrum integracji społecznej

KIS- klub integracji społecznej

ZAZ- zakład aktywności zawodowej

WTZ – warsztaty terapii zajęciowej

ZGM- zarząd gospodarki mieszkaniowej

TBS – towarzystwo budownictwa społecznego

OWES- ośrodek wsparcia ekonomii solidarnej

CES – centrum ekonomii solidarnej

PZP- prawo zamówień publicznych

Uczestnicy

Niniejszy program edukacyjno – formacyjny powinien być realizowany w grupie do 15 osób

składającej się z przedstawicieli następujących podmiotów:

- władze samorządowe powiatu i gmin wchodzących w skład danego powiatu,

- pracownicy ośrodków pomocy społecznej,

- pracownicy instytucji rynku pracy,

- przedstawiciele organizacji obywatelskich,

- przedsiębiorcy gospodarki for profit i non profit.

Taki dobór uczestników umożliwi w przyszłości podjęcie przez nich koordynacji działań w

zakresie gospodarki społecznej na terenie całego powiatu, dzięki czemu możliwe będzie

osiągnięcie większej spójności społecznej poprzez włączenie gospodarki społecznej do

polityki rozwoju lokalnego i regionalnego.

Osoba, organizacja lub instytucja podejmująca się realizacji programu edukacyjnego

powinna więc zadbać o to, by w grupie uczestników znaleźli się przedstawiciele wszystkich

wymienionych podmiotów.

Miejsce, warunki i czas realizacji programu Program edukacyjny powinien być realizowany na terenie powiatu, z którego pochodzą jego uczestnicy. Wyjątkiem jest miejsce wizyty studyjnej (patrz program wizyty studyjnej). Zaleca się, aby każde z pięciu spotkań edukacyjnych odbyło się w pięciu rożnych miejscach właściwych dla przedstawiciela danego podmiotu tj. urząd gminy lub powiatu, siedziba organizacji, ośrodek pomocy społecznej, urząd pracy. Zmiana miejsc spotkań umożliwia bowiem lepsze poznanie specyfiki funkcjonowania poszczególnych podmiotów, których przedstawiciele tworzą grupę szkoleniową. Realizacja programu nie wymaga szczególnych warunków lokalowych. Wystarczająca będzie nieduża sala, w której swobodnie mogą usiąść wszyscy uczestnicy spotkania. Ważny jest również sam układ krzeseł dla uczestników. Z uwagi na warsztatowy charakter spotkań i prowadzenie dyskusji z uczestnikami, a także ze względu na potrzebę wzajemnego poznania i konfrontowania poglądów zaleca się ułożenie krzeseł w kręgu. Sala powinna być wyposażona we flipchart i pisaki. Z uwagi na wykorzystanie fragmentów filmu w jednym ze spotkań, należy na to spotkanie przygotować również rzutnik i ekran. Harmonogram spotkań powinien być ustalony przed rozpoczęciem realizacji programu. Pozwoli to jego uczestnikom zaplanować sobie czas, a regularność spotkań pozwoli na utrzymanie właściwej dynamiki pracy. Czas przeznaczony na realizację jednego spotkania to 5 godzin. Będzie to optymalny czas do tego, by uczestnicy nie tylko wysłuchali określonej porcji wiedzy, ale także, by mieli możliwość do dyskusji, zadawania pytań, realizacji ćwiczeń i wzajemnego poznawania się. Zakładając, że spotkania powinny odbywać się co 2-3 tygodnie, czas potrzebny na realizację całego programu to ok. 3 miesiące. Wizyta studyjna powinna mieć miejsce na zakończenie programu. Czas potrzebny na realizację programu wizyty to 2 dni.

Planując realizację programu w czasie należy uwzględnić jeszcze działania służące rekrutacji uczestników i promocji programu. Oznacza to, że minimalny czas potrzebny na przeprowadzenie procesu rekrutacji, realizację spotkań i wizyty studyjnej to 4,5 miesiąca.

Formy pracy Program edukacyjny jako całość ma formę złożoną. Przeplatają się w nim różne formy pracy z grupą, tj. twórcze dyskusje, miniwykłady, prezentacje, symulacje, analiza przypadku, praca w małych grupach, ćwiczenia indywidualne i grupowe, świadectwa. Aktywności te maja na celu jak najbardziej efektywne wykorzystanie potencjału grupy i osiągnięcie jak najlepszych rezultatów. Przekazywane w formie wykładów treści stanowią integralną część niniejszego podręcznika (patrz scenariusze poszczególnych studium). Przygotowując poszczególne treści zaleca się jednak, aby prowadzący skorzystał z wybranych ogólnodostępnych opracowań. Dlatego też na końcu poszczególnych scenariuszy prezentowana jest propozycja literatury przedmiotu. Z uwagi na charakter spotkań jeden miniwykład nie powinien przekraczać 20 min. Prowadzący powinien też zapewnić uczestnikom możliwość zadawania pytań w trakcie wykładu. Program edukacyjny został tak skonstruowany, aby uczestnicy mieli wiele okazji do podjęcia dyskusji, konfrontowania poglądów, wzajemnego poznawania specyfiki uwarunkowań, kompetencji i zadań, w charakterystycznych dla każdego z podmiotów. Weryfikacją zdobywanej wiedzy, a przede wszystkim sposobem na rozwijanie określonych umiejętności będzie realizacja ćwiczeń w grupach, np. opracowanie statutu spółdzielni socjalnej będzie wymagało od uczestników zarówno wykorzystania zdobytej wiedzy jak i umiejętności praktycznego poszukiwania rozwiązań uwzględniających specyfikę własnej wspólnoty lokalnej i jej zasobów. Program zakłada też prezentację dobrych praktyk. Na potrzeby każdego ze studium opisane zostały funkcjonujące już rozwiązania. Prezentacja dobrych praktyk ma walor motywacyjny – jest potwierdzeniem tego, że treści prezentowane podczas studium mają swoje konkretne praktyczne zastosowanie. Mówiąc o formach pracy z uczestnikami należy wskazać też na rzadko stosowaną w pracy szkoleniowej formę jaką jest świadectwo. Do udziału w spotkaniach (przynajmniej jednym) powinny zostać zaproszone osoby, które same doświadczyły problemu wykluczenia, a dzięki uczestnictwie w formach, które propaguje niniejszy model edukacyjny, dziś funkcjonują normalnie i są w stanie pomagać innym. Szczególną formą, która wpisana jest w proponowany program edukacyjny jest wizyta studyjna. Powinna ona zostać zorganizowana po drugim lub trzecim spotkaniu edukacyjnym. Dzięki wizycie

studyjnej uczestnicy będą mogli bezpośrednio zapoznać się z przykładami rozwiązań, które poznawali podczas zajęć i tworzyli teoretyczne ich modele. Dzięki zastosowaniu różnorodnych form kształcenia i prowadzenia go w sposób aktywny, uczestnicy będą mieli możliwość zdobycia rożnych umiejętności, m.in.: umiejętność inicjowania i rozwoju współpracy, umiejętność myślenia strategicznego, umiejętność rozwiązywania problemów poprzez podejmowanie działań edukacyjnych i przedsiębiorczych.

Wymagania dla prowadzących

Scenariusz pierwszego spotkania edukacyjnego

Studium psychologii rozwoju, reintegracji i etyki solidarności

Założenia ogólne:

Model edukacji animatorów gospodarki społecznej odpowiada na zapotrzebowanie na

kształtowanie nowego rodzaju przywództwa we wspólnocie samorządowej obywateli oraz

na potrzeby odradzania się wspólnot lokalnych, w których coraz poważniejszą rolę

odgrywają sieci współpracy i partnerstwa ponadsektorowe w miejsce dotychczas

funkcjonującego systemu sektorowo-branżowego. Program edukacji animatorów gospodarki

społecznej odpowiada na „zapotrzebowanie” na liderów zdolnych do budowania wspólnot

wzajemnej wymiany idei, informacji i dóbr oraz tworzenia nowego obszaru współpracy dla

rozwoju przedsięwzięć edukacyjnych i ekonomicznych z włączeniem osób znajdujących się

dotychczas poza głównym nurtem życia społeczno-gospodarczego.

Niniejsze studium obejmuje wybrane zagadnienia z zakresu psychologii społecznej i

psychologii rozwoju, reintegracji oraz etyki solidarności.

Wartością dodaną tego studium jest połączenie wiedzy teoretycznej z doświadczeniem

praktyków oraz świadectwami osób z grup wykluczonych, którzy poprzez relacje

wzajemności, edukacji i przedsiębiorczości, dokonały przemiany postaw i systemu wartości;

obecnie osoby te są włączone w system wsparcia dla innych osób w potrzebie.

Organizacja pracy

Studium psychologii rozwoju, reintegracji i etyki solidarności prowadzone będzie przez 5

godzin (włącznie z przerwą). Model zakłada trzy bloki tematyczne, prezentację trzech

dobrych praktyk/studium przypadków oraz debatę prowadzoną z udziałem wszystkich

uczestników spotkania.

Przebieg spotkania

1. Przekształcanie systemu pomocy społecznej w kierunku integracji z polityką rozwoju

regionalnego/gospodarczego (wykład i prezentacja dobrych praktyk).

2. Etyka pomagania. Filozofia procesów rozwojowych i reintegracyjnych (wykład i

świadectwa).

3. Etyka pracy. Rola pracy w odbudowie godności i potencjału osoby ludzkiej (wykład i

prezentacja dobrych praktyk).

4. Dyskusja; wypracowanie rekomendacji dla działań edukacyjnych prowadzonych w

ramach Wielkopolskiego Centrum Ekonomii Solidarności.

1. Przekształcanie systemu pomocy społecznej w kierunku integracji z polityką rozwoju

regionalnego/gospodarczego

Opis zagadnień

Problemy społeczno- gospodarcze nie mogą być rozwiązane poprzez tradycyjną politykę

społeczną opartą na dystrybucji środków od państwa do beneficjentów pomocy społecznej.

Po pierwsze dlatego, że wymaga to znacznych nakładów środków, co w obliczu kryzysu

finansów publicznych w Polsce i na świecie staje się coraz trudniejsze do realizacji. Ponadto

należy podkreślić, że w Polsce i tak te środki były bardzo skromne i sytuowały beneficjentów

pomocy społecznej poniżej granicy ubóstwa. Po drugie tradycyjna polityka społeczna łagodzi

tylko nieznacznie społeczne skutki autodestrukcyjnego działania rynku, ale nie doprowadza

do likwidacji ich przyczyn.

Jedna z zasadniczych zmian w sprawie reformy polityki społecznej powinna dotyczyć

rozdziału funkcji ośrodków pomocy społecznej związanych z zabezpieczeniami społecznymi

od funkcji pracy socjalnej, integracyjnej i animacyjnej. Wymaga to przejęcia np. przez ZUS

części zadań realizowanych dzisiaj przez ośrodki pomocy społecznej, co wiąże się ze

zmianami w ustawie o zabezpieczeniach społecznych i w ustawie o pomocy społecznej. Jeśli

chodzi o system kształcenia kadry instytucji pomocy społecznej to powinien on uwzględniać

przygotowywanie do animowania szerszych procesów integracyjnych we wspólnotach

lokalnych włączających w system wzajemnych relacji osoby z różnych grup dysfunkcyjnych,

które uczestniczyły wcześniej w programach reintegracyjnych.

W ustawie o pomocy społecznej aspekt dystrybucji świadczeń jest mocno zakorzeniony, co

jest przyczyną uformowania się podziału z jednej strony na świadczeniodawców, z drugiej -

świadczeniobiorców. Świadczeniodawca posiada władzę i decyzje, od których zależy

świadczeniobiorca, co kształtuje i ugruntowuje u niego postawy podległości i bierności. U

podstaw filozofii zabezpieczeń socjalnych leży przekonanie, że osoba wykluczona ma

ograniczony potencjał do zmiany swojej sytuacji, do podniesienia swoich dotychczasowych

umiejętności, zmiany biernych postaw, wyjścia z uzależnienia itp. Między świadczeniodawcą

a świadczeniobiorcą zachodzi jednostronna relacja, często ograniczona do wywiadu, który

de facto ma na celu rozpoznanie formalnych wymogów przyznania świadczenia a nie

potencjału osoby, jej predyspozycji, uzdolnień itp. Jednostronny akt przydzielenia wsparcia

rodzi bezradność i kształtuje postawy klientystyczne. Osoba w trudnościach życiowych nie

dochodzi do sytuacji zabezpieczania swoich potrzeb własnym staraniem, a otrzymywanie

wsparcia staje się stałym elementem jej życia i przyczyną wykluczenia, które często

odwzorowywane jest przez kolejne pokolenia.

Istnieje potrzeba sięgania po narzędzia, które są w stanie podjąć najbardziej newralgiczny

problem – problem bezrobocia. Za te kwestie nie jest odpowiedzialne wyłącznie państwo,

pracodawcy, związki zawodowe itp. Odpowiedzią na istniejące problemy jest kształtowanie

zintegrowanego środowiska tzw. partnerstw z udziałem przedstawicieli różnych instytucji i

organizacji na poziomie lokalnym, powiatowym, regionalnym i krajowym. W partnerstwach

tych należy wzmacniać nowe rozumienie roli organizacji obywatelskich również jako

pracodawców, wyzwalając je z sektorowego usytuowania „na marginesie” działań lokalnych,

poza sferą gospodarowania i poza sferą samorządności.

Należy kształtować zintegrowany system działań w środowiskach lokalnych, w wyniku

którego instytucje pomocy społecznej i publiczne służby zatrudnienia wraz z organizacjami

obywatelskimi stworzą przedsiębiorstwa społeczne, które zostaną włączone w system

społeczno-gospodarczy we wspólnocie lokalnej.

Prezentacja dobrych praktyk

Rozwiązania wprowadzone w gminie Kwilcz.

Problemy bezrobocia osób z popegeerowskich wiosek (wcześniej długoletnich beneficjentów

systemu pomocy społecznej) w gminie Kwilcz zostały podjęte poprzez powołanie dwóch

centrów integracji społecznej, spółki pożytku publicznego pn. Diakonijna Spółka

Zatrudnienia oraz trzech spółdzielni socjalnych. Spółka pożytku publicznego w Kwilczu jest

rezultatem współpracy gminy, organizacji obywatelskich, kościoła protestanckiego oraz

współpracy z firmą biznesową Volkswagen Poznań. Dzięki różnym formom współpracy w

gminie Kwilcz powstało ok. 50 nowych miejsc pracy dla osób dotychczas bezrobotnych.

2. Etyka pomagania. Filozofia procesów rozwojowych i reintegracyjnych

Opis zagadnień

Pomoc może mieć różny charakter: od pomocy dobrowolnej, ale spontanicznej, poprzez

dobrowolną, ale bardziej przemyślaną i zaplanowaną, aż po pomoc obowiązkową,

wynikającą np. z przepisów prawa.

W przypadku tej najpowszechniejszej pomocy, czyli państwowej, której zakres

określony jest przepisami prawa, pojawia się cała masa trudności i dylematów związanych z

jej udzielaniem. Jednym z pierwszych problemów jest problem, który najlepiej oddaje

pytanie: czy pomaganie obywatelom jest zadaniem państwa? Czy to państwo zatem jest

najodpowiedniejszą do tego instytucją. Jeśli odpowiedź brzmi: „tak”, to pojawia się dylemat,

związany z tym: Komu pomoc przyznać? Czy w innej wersji: Komu pomoc się należy?

Szczególnie trudnym problemem o charakterze nierozwiązywalnego dylematu jest

przydzielanie pomocy przy nieustannym braku wystarczających środków lub możliwości dla

zaspokojenia wszystkich zwracających się o pomoc. Inny dylemat związany jest z pytaniem:

Na podstawie jakich kryteriów przydzielać pomoc? Co z tymi, którzy ewidentnie wymagają

pomocy, ale aktualne przepisy nie uwzględniają ich sytuacji, ich sytuacja „nie pasuje”

bowiem do ustalonych kryteriów. Tu docieramy do problemu sprawiedliwości lub

niesprawiedliwości państwa w świadczeniu pomocy w sensie ogólnym, jak i bardziej

szczegółowym.

W pierwszym aspekcie, bardziej ogólnym, ustawodawca uznał takie, a nie inne

sytuacje, za wymagające pomocy i tak, a nie inaczej, sformułował kryteria jej udzielania.

Warto jednak zauważyć, że o tym, czy pomoc się należy, decyduje w każdym kraju inny

zespół czynników. W drugim aspekcie, bardziej szczegółowym, w Polsce owa należność

pomocy jest zróżnicowana na poziomie województw, powiatów, a także na poziomie gmin, a

nawet urzędów, zatem jeden obywatel w tej samej sytuacji uzyskuje wsparcie, kiedy drugi,

zamieszkujący inną część Polski, w tej samej trudnej sytuacji takiego wsparcia nie otrzymuje,

co oczywiście podważa idę sprawiedliwej pomocy. Ponadto, w przypadku pomocy

państwowej pojawia się jeszcze jedna trudność, wiążąca się z tym, czy pomoc udzielna

obywatelom pozostających w potrzebie powinna być bezwarunkowa czy czymś

uwarunkowana? (np.: adresem zameldowania – co jednak z tymi, którzy go nie mają;

wiekiem – co jednak z tymi, którzy są za młodzi lub za starzy; średnią dochodów na osobę –

co jednak z tymi, których dochód na osobę przekracza ustaloną kwotę o przysłowiową

złotówkę; dobrym sprawowaniem – co wtedy z tymi bardziej niepokornymi; itp.), a jeśli

uwarunkowana, to czym i w jakim zakresie?

Istotą reintegracji jest to, aby dotychczasowi beneficjenci czy uczestnicy programów w coraz

większym stopniu stawali się partnerami współdziałającymi, współwłaścicielami i

współzarządcami prowadzonych działań, a nie byli tylko przedmiotem oddziaływań, co

prowadzi do uzależniania i hamowania procesów usamodzielniania. Jest to wyzwanie głównie

dla instytucji pomocy i reintegracji, a w mniejszym stopniu dla uczestników programów,

którzy ze względu na swoje doświadczenie życiowe nie zawsze są gotowi do przyjmowania

realnej współodpowiedzialności za swój los. Osoby, które stają się beneficjentami i klientami

pomocy społecznej często nie są w stanie funkcjonować według współcześnie

obowiązujących norm. W ich dzieciństwie zasady obowiązujące w społeczeństwie nie tylko

nie były respektowane, ale często wzmacniane były zasady odbiegające od przyjętych zasad

współżycia społecznego. Przyszli klienci pomocy społecznej uwewnętrzniali system norm

funkcjonujących w destrukcyjnych środowiskach, w których się wychowywali i wzrastali.

Zadaniem pracownika socjalnego jest kształtowanie takich warunków i wykorzystywanie

takich narzędzi reintegracyjnych, które pozwolą na zmianę dotychczasowego doświadczenia

i przyzwyczajeń beneficjentów pomocy społecznej. Umożliwić to mogą instytucje gospodarki

społecznej: kluby integracji społecznej, centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne

oraz różnego typu grupy wsparcia jak grupy samokształceniowe czy samopomocowe, oparte

o udział osób, które pokonując swoje problemy, pomagają innym w trudnościach życiowych.

Potrzebna jest ponowna weryfikacja norm przyjętych wcześniej w niekorzystnych warunkach

wychowawczych. Ponowna internalizacja norm społecznych jest procesem długotrwałym,

jednak bez tego procesu nie jest możliwe podjęcie przez beneficjentów pomocy społecznej

ról społecznych, w tym ról rodzinnych, roli pracownika, konsumenta, sąsiada, obywatela itp.

Za inny rodzaj niewłaściwych relacji pomiędzy osobą udzielającą pomocy a osobą

wykluczoną można uznać różne formy nadopiekuńczości. Osoby, którym udzielana jest

pomoc określa się mianem „podopiecznych” różnych systemów pomocy (ośrodka pomocy

społecznej, organizacji pozarządowej czy kościelnej itp). Nierówność relacji podkreślona jest

przez samo nazwanie osoby znajdującej się w trudnym położeniu społeczno-ekonomicznym

„podopiecznym”. Jak sama nazwa wskazuje znajduje się ona w pozycji podległej albo

niższej. Postawa taka tylko pozornie wzmacnia osobę, nad którą sprawuje się opiekę.

Najczęściej przynosi ona dobre samopoczucie osobie pomagającej. Relacja ta prowadzi do

uzależnienia „podopiecznego” od wsparcia i systemu pomocy, rodzi brak wiary we własne

siły oraz lęk przed braniem odpowiedzialności za swoje życie. Często rodzi agresję w

stosunku do opiekuna.

Procesy reintegracji wymagają kształtowania relacji wzajemności, u podstaw której leży

chrześcijańska koncepcja osoby ludzkiej, która „stanowi wartość ze względu na to kim jest,

nie zaś na to, co posiada, czy też, co robi” oraz świadomość, że osoba ludzka jest zdolna do

„przekraczania samej siebie”. Kształtowanie relacji wzajemności umożliwia odbudowę

zaufania, poczucia własnej wartości u osoby wykluczonej oraz gotowość do podjęcia

współpracy w zakresie zdobywania wiedzy, umiejętności, odpowiednich nawyków, które

pozwolą lepiej wykorzystać własne zdolności i zasoby, a w końcu wejścia w obszar

zatrudnienia. Zasadnicza różnica tego podejścia w stosunku do wcześniejszych podejść

polega na położeniu akcentu na włączenie osób wcześniej wykluczonych do kręgu wymiany

dóbr i usług zamiast redystrybucji dóbr, usług itp.

W procesach reintegracji istotne są następujące zasady: praca „z osobą” zamiast praca „na

rzecz osoby”, wspólna praca w grupie (np. instruktor zawodu pracuje z uczestnikami,

członkowie spółdzielni socjalnej pracują wspólnie itp.). W procesach reintegracji konieczna

jest dbałość o pełny dostęp do informacji wszystkich uczestników procesów, przejrzystość

działań oraz jednorodność języka komunikacji. Kolejnym istotnym warunkiem reintegracji

jest zbudowanie konkretnej perspektywy poprawy sytuacji społeczno-zawodowej dla osób

będących poza głównym nurtem życia społeczno-gospodarczego oraz włączanie w pomoc

osób, które pokonały swoje problemy i dzielą się swoim doświadczeniem z innymi ( grupy

wsparcia). Reintegracja wymaga również interdyscyplinarnego podejścia polegającego na

zintegrowaniu polityk branżowych jak: polityka społeczna, edukacja, kultura, sport, polityka

zatrudnienia, religia, gospodarka, mieszkalnictwo, ekonomia społeczna itp. Zintegrowane

polityki odzwierciedlają holistyczną koncepcję rozwoju człowieka uwzględniające rozwój

funkcji intelektualnych, emocjonalnych, społecznych, zawodowych i życiowych.

Wzajemność i komunitaryzm są podstawą do kształtowania nowego modelu pomagania.

Komunitaryzm podkreśla, że człowiek nie może rozwijać się poza wspólnotą (rodzinną,

sąsiedzką, lokalną, zawodową itp.), która ma wpływ na kształtowanie się osobowości

członków wspólnoty, a oni z kolei oddziaływują na wspólnotę kształtując jej kapitał

społeczny. Podejście takie buduje odpowiedzialność członków za sprawy wspólnoty oraz

sprzyja samoorganizacji i spójności społecznej. Podstawą komunitaryzmu jest przekonanie,

że jednostki nie można opisywać jako abstrakcyjnego indywiduum, lecz trzeba brać pod

uwagę jej przynależność do różnych wspólnot, które mają wpływ na osobowość człowieka.

Komunitarianie podkreślają znaczenie tradycji i społecznego kontekstu w dokonywaniu ocen

moralnych. Niektórzy z nich odwołują się do starożytnej etyki cnót, w szczególności do

Arystotelesa.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Cnota

http://pl.wikipedia.org/wiki/Arystoteles

Analiza etyki pomagania w kontekście rezultatów pomagania: w praktyce, nader często,

występuje zachwianie relacji w pomaganiu na korzyść pomagającego. Taka sytuacja wynika

nie tylko z ludzkiego przyrodzonego egoizmu pomagających, w tym, organizacji, korporacji i

rządów, ale także z braku podstawowych kompetencji, na które składa się brak wiedzy o

reintegracji i rehabilitacji społecznej, słabe rozeznanie ograniczeń kulturowych adresatów

pomocy, brak zintegrowanej strategii rozwoju środowisk lokalnych, brak przygotowania kadr

do kształtowania relacji wzajemności w procesie pomagania.

Świadectwa

Prezentacja świadectw osób, które dzięki różnorodnym wspólnotom i programom

edukacyjno-przedsiębiorczym „wyszły” z systemu pomocy społecznej i obecnie pełnią różne

funkcje społeczne i zawodowe: założyły stowarzyszenia samopomocowe, prowadzą

przedsiębiorstwa społeczne, pomagają migrantom zarobkowym, którzy wyemigrowali z

ojczyzny w poszukiwaniu pracy zagranicą, założyli rodziny.

3. Etyka pracy. Rola pracy w odbudowie godności i potencjału osoby ludzkiej

Opis zagadnień

Podmiotowy charakter pracy

Pracy nie należy postrzegać tylko w aspektach wytworów i jej aspektów pieniężno-

usługowych. Ocenianie człowieka –pracownika według tego co on wytwarza jest wysunięciem

przedmiotu przed osobę, jest degradacją człowieka. Należy podkreślić nadrzędność rozwoju

człowieka wobec rozwoju dóbr i usług. Praca ma dopomagać człowiekowi, aby stawał się

lepszym, duchowo dojrzalszym, odpowiedzialniejszym człowiekiem (praca wchodzi w obszar

moralności).

Praca a kapitał

Wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się trwający do dzisiaj konflikt pomiędzy „światem

kapitału” a „światem pracy” tzn. pomiędzy wąską ale bardzo wpływową grupą właścicieli

posiadających kapitał a szeroką rzeszą ludzi pozbawionych kapitału, uczestniczących w

procesie produkcji wyłącznie przez pracę lub kompletnie pozbawionych pracy. Robotnicy

oddawali swoje siły do dyspozycji grupy przedsiębiorców, a ci kierując się zasadą

maksymalizacji zysku, usiłowali ustanowić najniższe wynagrodzenie za pracę wykonywaną

przez robotników. W konflikcie tym ujawnia się rozdzielnie pracy i kapitału, gdzie

pracodawcy nie doceniają człowieka jako podmiotu, kapitał stawiają przed osobą ludzką,

pracę traktują jak towar, pomijają moralne i duchowe aspekty pracy.

Współwłasność środków produkcji

Konieczne jest większe uspołecznienie środków produkcji oraz przezwyciężenie konfliktu

pomiędzy pracą a kapitałem. „Drogą do osiągnięcia takiego celu mogłaby być droga

połączenia, o ile to możliwe, pracy z własnością kapitału, i powołania do życia w szerokim

zakresie organizmów pośrednich o celach gospodarczych, społecznych, kulturalnych, które

cieszyłyby się rzeczywistą autonomią w stosunku do władz publicznych; dążyłyby do sobie

właściwych celów poprzez lojalną wzajemną współpracę, przy podporządkowaniu wymogom

wspólnego dobra i zachowywałyby formę oraz istotę żywej wspólnoty” I Jan Paweł II).

Przejawem dobrego uspołecznienia środków produkcji jest poczucie pracującego, że pracuje

„na swoim”

Więziotwórczy charakter pracy

Tam, gdzie praca wykonywana jest w sposób podmiotowy i twórczy tam następuje „wiązanie

człowieka z człowiekiem”, tam powstają różnorodne grupy społeczne, kształtuje się

międzyludzka solidarność, buduje się wspólnota. We wspólnocie tej w ostateczności muszą

się jakoś połączyć ci, którzy pracują, jak ci, którzy posiadają środki produkcji. Celem

przedsiębiorstwa nie może być tylko wytwarzanie zysku, ani zysk nie może być jedynym

regulatorem życia przedsiębiorstwa. Pracujący w nim ludzie powinni tworzyć wspólnotę i

stanowić szczególną grupę służącą całemu społeczeństwu. „Istotnie wielu, może nawet

znaczna większość ludzi, nie rozporządza takimi narzędziami, które pozwoliłyby im

rzeczywiście i w sposób godny przeniknąć do wnętrza systemu przedsiębiorstwa, w którym

praca zajmuje centralne miejsce. Nie jest dla nich dostępne zdobycie podstawowych

wiadomości, które pozwoliłyby im wyrazić ich zdolność tworzenia i rozwinąć swe

możliwości. Nie mają oni możliwości wejścia w układ wzajemnych powiązań, które by im

pozwoliły cieszyć się uznaniem i wykorzystywać posiadane przymioty. Krótko mówiąc są oni,

jeśli nie wyzyskiwania, to w znacznej mierze pozostawieni sami sobie” ( Jan Paweł II).


Analiza przykładów poprawy statusu społeczno-zawodowego bezrobotnych mieszkanek

wiosek popegeerowskich w gminie Lwówek, gdzie powstała spółdzielnia socjalna świadcząca

usługi opiekuńcze zlecane przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Powstało w ten

sposób 11 nowych miejsc pracy.

4.Dyskusja

Dyskusja prowadzona w oparciu o następujące zagadnienia:

- refleksje na temat przekształcania systemu polityki społecznej w kierunku integracji z

innymi politykami tj. edukacją, kulturą, zdrowiem, przedsiębiorczością, mieszkalnictwem,

ekologią itp.,

- refleksja nad modelami kształcenia kadr, zdolnych do kształtowania relacji wzajemności z

osobami znajdującymi się w trwałej sytuacji wykluczenia, animowania różnych form działań

edukacyjnych, kulturalnych, przedsiębiorczych, włączających we wspólnotę lokalną,

- obszary/nisze można rozwijać możliwości świadczenia różnorodnych usług na lokalnym

rynku, dających „pracę” jako istotny element odbudowy kapitału społecznego

Bibliografia

Bornstein, D. Jak zmieniać świat. Przedsiębiorcy społeczni – wizjonerzy naszych czasów.

Gdańsk: AnWero, 2009

Jan Paweł II. Centesimus Annus, Encyklika. Rzym 1991

Benedykt XVI. Caritas In Veritate – o integralnym rozwoju ludzkim w miłości i w prawdzie.

Encyklika. Rzym, 2009

Sadowski, T. Rewizja dotychczas stosowanych pojęć i strategii rozwoju społecznej

gospodarki. Miejsce podmiotów gospodarki społecznej w ramach istniejącego porządku

prawnego. w: Wielkopolskie Targi Przedsiębiorczości Społecznej. Poznań: Fundacja Barka,

2010

Jens Aage Bjorkoe. Pomoc dla samopomocy. Warszawa, 1997

Bartula Piotr. Liberalizm versus komunitaryzm. Annales, 2003, t.6

Bombała Bronisław. Personalistyczna koncepcja zarządzania jako odpowiedzialność

pozytywna. Warszawa, 2005

Taylor Charles. Sources of the Self, pol. Źródła podmiotowości. Warszawa, 1999

Michael Sandel. Liberalism and the Limits of Justice. Harvard, 1982

John Rawls. Teoria sprawiedliwości. wyd. 1971, wyd. pol. 1994

Janina Filek. Rozważania wokół fenomenu pomocy. Kwartalnik Ekonomia Społeczna nr 3,

Kraków, 2011

http://pl.wikipedia.org/wiki/Charles_Taylor_%28filozof%29

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Michael_Sandel&action=edit&redlink=1

http://pl.wikipedia.org/wiki/1971

http://pl.wikipedia.org/wiki/1994

Scenariusz drugiego spotkania edukacyjnego

Studium polityka wspólnoty lokalnej i dyplomacji społecznej

Założenia ogólne

Jednym z podstawowych warunków koniecznych do rozwoju gospodarki społecznej jest

odbudowywanie wspólnoty na różnych poziomach. W minionym 20-leciu pojawiło się bardzo

niebezpieczne myślenie, według którego ludzie niezaradni, bezrobotni, niesprawni są

ciężarem i przeszkodą w rozwoju gospodarczym. Tymczasem człowiek, który znalazł się w

trudnej sytuacji życiowej powinien znaleźć oparcie oraz rozwiązanie swojego problemu we

wspólnocie lokalnej. Dobrze funkcjonująca wspólnota zna potrzeby swoich mieszkańców i

potrafi trafnie na nie odpowiadać. W wielu rejonach społeczność lokalna jest jednak

pasywna, instytucje nie współpracują ze sobą, brakuje oddolnych inicjatyw obywatelskich, a

istniejący system pomocy społecznej opiera się jedynie na redystrybucji dóbr i usług. Rośnie

skala ubóstwa, które jest równoznaczne dla wielu z odcięciem od możliwości posiadania

udziału we własności oraz aktywności we wspólnocie lokalnej. W ten sposób coraz więcej

osób funkcjonuje na marginesie życia społeczno-gospodarczego, w utrwalającej się z

pokolenia na pokolenie kulturze przetrwania. Powstałe „przepaści” pomiędzy środowiskami

rozwijającymi się a pozostawionymi na marginesie „ranią” najsłabszych członków

społeczności. Zadaniem polityków, liderów lokalnych, kadry instytucji publicznych i

organizacji obywatelskich oraz środowisk kościelnych jest konstruowanie programów

inwestujących w odbudowanie „kapitału ludzkiego” oraz wprowadzających grupy wykluczone

w sieć wzajemnych powiązań i produktywności. Większość osób doświadczających

wykluczenia nie ma dostępu do zasobów i wiadomości, które pozwoliłyby im rozwijać się,

wyrażać siebie oraz wykorzystywać posiadane cechy i umiejętności. Rozwój społeczno-

gospodarczy odbywa się poza nimi.

Organizacja pracy

Studium polityka wspólnoty lokalnej i dyplomacji społecznej prowadzone będzie przez 5

godzin (włącznie z przerwą). Model zakłada poruszenie 5 zagadnień, prezentację dobrych

praktyk/studium przypadków oraz debatę prowadzoną z udziałem wszystkich uczestników

spotkania.

Przebieg spotkania

1. Rola partnerstwa w kształtowaniu rozwoju lokalnego (wykład, prezentacja przykładów).

2. Podstawy prawne tworzenia partnerstw lokalnych w Polsce na tle innych krajów UE

(wykład, analiza poszczególnych rozwiązań, przykłady).

3. Strategia funkcjonowania partnerstwa: zarządzanie, organizacja spotkań, tematyka

spotkań, częstotliwość, komunikacja, edukacja członków partnerstwa lokalnego,

wspólne działania/ projekty/integracja (omówienie).

4. Partnerstwa lokalne a instytucje ekonomii społecznej (prezentacja dobrych praktyk)

5. Bariery w tworzeniu i funkcjonowaniu partnerstw lokalnych w Polsce (prezentacja

praktyków)

6. Dyskusja: wypracowanie rekomendacji dla działań edukacyjnych prowadzonych

w ramach Wielkopolskiego Centrum Ekonomii Solidarności.

1. Rola partnerstwa w kształtowaniu rozwoju lokalnego

Opis zagadnień, prezentacja przykładów

Odbudowa kapitału społecznego

Budowanie kapitału społecznego w społeczności lokalnej, rozumianego jako sieć powiązań

cechująca się współpracą i wzajemnym zaufaniem uczestników, środki jakie jednostka może

zdobyć poprzez kontakty z innymi ludźmi, zaangażowanie jednostki w nieformalne i

formalne przedsięwzięcia obywatelskie. Ważną cechą kapitału społecznego jest zaufanie i

wspólne wartości, jakie posiadają członkowie danej społeczności. Jednak o zasobności

kapitału społecznego świadczą oddolne przejawy samoorganizowania się ludzi i

zaangażowania obywatelskiego. Należy również podkreślić, że kapitał społeczny wpływa na

wyniki ekonomiczne społeczności.

Podstawy filozoficzne kształtowania kapitału społecznego to komunitaryzm i personalizm.

Wskaźniki świadczące o zbudowaniu kapitału społecznego. Pomiar kapitału społecznego nie

jest prosty. W literaturze przedmiotu przyjmuje się takie wskaźniki, jak: poziom zaufania

(mierzony za pomocą badań ankietowych), poziom altruizmu (mierzony jako poziom

wydatków na cele charytatywne względem innych wydatków czynionych przez daną osobę),

członkostwo w grupach dobrowolnych, frekwencja wyborcza.

Rozwój społeczeństwa obywatelskiego, wzmocnienie partycypacji

Koncepcja tzw. „drabiny partycypacji” Sherry R. Arnsteina (patrz poniżej). Założył on w niej

osiem poziomów stopnia zaawansowania partycypacji (od poziomu manipulacji, która jest jej

zaprzeczeniem, do najwyższego szczebla, czyli stanu kontroli społecznej nad działaniami

władzy). Drabina partycypacji umożliwia zatem ocenę stopnia obecności mechanizmów

partycypacji i partnerstwa. Kluczowe jest zagadnienie, w jaki sposób przebiega rozwój

współdziałania i współodpowiedzialności różnych podmiotów tworzących lokalne wspólnoty

do najwyższego stopnia partycypacji.

kontrola obywatelska

delegowanie władzy

partnerstwo

łagodzenia

(udobruchanie)

konsultowanie

Informowanie

terapia

manipulacja

Rozwój gospodarki społecznej

Lokalne partnerstwa społeczne dają szansę takiego zbudowania rynków pracy, aby stawały

się one przyjazne społecznie, tzn., by zapewniały możliwie najwyższy poziom zatrudnienia

osobom doświadczonym przez los, a mającym różnorodne kwalifikacje. Partnerstwa mogą

bowiem tworzyć rozwiązania, które likwidują bariery przed jakimi stają niektórzy

poszukujący pracy, zwłaszcza osoby zagrożone marginalizacją i wykluczeniem społecznym.

Zmiana modelu zarządzania lokalnego

Przejście od modelu zarządzania opartego na tradycyjnie rozumianych władzach

terytorialnych jako centrum kierowania sprawami publicznymi do zarządzania lokalnego,

czyli systemu, w którym funkcjonuje wiele organizacji w sferze radzenia sobie z problemami

lokalnymi. Innymi słowy, władza terytorialna pozostaje wciąż ważnym podmiotem w sferze

lokalnego działania, jednak przy podkreśleniu, że jest jednym z wielu podmiotów (władza

publiczna jest rozumiana obecnie bardziej jako koordynator działań niż ich jedyny

wykonawca).

brak partycypacji

stopnie gestów symbolicznych

stopnie obywatelskiej władzy

2. Podstawy prawne tworzenia partnerstw lokalnych w Polsce na tle innych krajów UE

Opis zagadnień

Można odnieść wrażenie, że regulacje prawne obowiązujące w Polsce sprzyjają powstawaniu

i funkcjonowaniu partnerstw lokalnych. Bliższe przyjrzenie się sprawie, szczególnie z punktu

widzenia praktyka, prowadzi do odmiennego poglądu. Rozwiązania prawne stawiają

organizacje obywatelskie w roli alternatywnego świadczeniodawcy usług społecznych i raczej

promują relację kontraktowania pomiędzy sektorem publicznym i organizacjami, a nie

relację partnerską.

Obecnie partnerstwa lokalne w Polsce funkcjonują w postaci następujących form prawnych:

1. Stowarzyszenie i Związek Stowarzyszeń

2. Fundacja

3. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością o charakterze niedochodowym (non-profit).

Istnieją również partnerstwa nierejestrowane, działające w oparciu o porozumienie bądź

umowę. Każda z tych opcji ma swoje plusy i minusy.

Blisko związane z problematyką podstaw prawnych partnerstwa są także następujące

zagadnienia:

partnerstwo publiczno-prywatne,

rady działalności pożytku publicznego,

powiatowe rady zatrudnienia,

inicjatywy lokalne.

Podstawy prawne:

Ustawa o fundacjach (1984)

Prawo o stowarzyszeniach (1996)

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (2003)

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (2004)

Ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym (2008)

Właściwym tłem dla rozwiązań polskich są formy działania partnerstw w wybranych krajach

UE. W wielu krajach unijnych lokalne partnerstwa społeczne powstawały już w latach 80. Był

to czas, kiedy narastały problemy związane z wykluczeniem społecznym Partnerstwa okazały

się niezmiernie przydatne w zmaganiach lokalnych środowisk z trudnościami

ekonomicznymi i społecznymi. Komisja Europejska w 1997 roku sfinansowała duży program

zakładania partnerstw w krajach ówczesnej Wspólnoty. Okazał się on sporym sukcesem. W

wielu krajach powstały narodowe modele lokalnego partnerstwa. Często mają one charakter

bardzo sformalizowany. Wyposażone są w struktury organizacyjne i prawne, i finansowane z

centralnych grantów przeznaczonych specjalnie dla partnerstw. Dobrym przykładem są

rozwiązania funkcjonujące w Irlandii, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Austrii.

3. Strategia funkcjonowania partnerstwa: wypracowanie zasad, zarządzanie, organizacja

spotkań, tematyka spotkań, częstotliwość, komunikacja, edukacja członków partnerstwa

lokalnego, wspólne działania/ projekty/integracja (warsztaty). Rola lidera i partnerów.

Każde partnerstwo, oprócz wspólnie ustalonego celu, potrzebuje również podstawowych

zasad, na których opierać się będą jego działania. Zasady te powinny zostać wypracowane w

ramach procesu budowania współpracy partnerskiej i zaakceptowane przez wszystkich

partnerów. Zasady te stanowią fundament, na którym budowane jest partnerstwo, a w miarę

jego rozwoju pomogą też „scementować” współpracę. Zasady te powinny być wypracowane i

zaakceptowane przez wszystkich partnerów, powinny gwarantować jednakowe prawa

partnerów, a także przejrzystość (otwartość i uczciwość).

Kształtowanie się partnerstwa lokalnego jest procesem długoterminowym. Główne etapy

tego procesu to:

- Ustalenie zakresu działania,

- Identyfikacja partnerów,

- Zawiązanie partnerstwa,

- Planowanie,

- Wybór modelu zarządzania,

- Zapewnienie zasobów,

- Wdrożenie,

- Monitoring,

- Okresowa ocena,

- Korekta,

- Instytucjonalizacja,

- Kontynuacja współpracy.

Od strony organizacyjnej konieczne są regularne spotkania połączone z elementami edukacji

z obszaru gospodarki społecznej. W trakcie spotkań analizowane są cele, dla których

zawiązywane jest partnerstwo. Partnerzy opracowują strategię działania na podstawie

diagnozy sytuacji lokalnej, co wiąże się z mobilizowaniem zasobów ludzkich i finansowych

dla realizacji celów partnerstwa.

Zbudowanie dobrze funkcjonującego partnerstwa wymaga nie tylko odpowiednich struktur,

umiejętności i działań, ale również właściwej postawy i silnego zaangażowania. Ważne jest,

jak członkowie partnerstwa postrzegają w nim swoją rolę (czy wspólny cel jest też ich

celem?) oraz co sądzą o partnerstwie (czy są naprawdę zaangażowani we współpracę z

pozostałymi partnerami?). Rozwijanie i podtrzymywanie zaangażowania partnerów stanowi

poważne wyzwanie dla lidera partnerstwa. Wybór organizacji/ instytucji prowadzącej

partnerstwo (organizacje pozarządowe, samorząd lokalny, ośrodek pomocy społecznej, rada

parafialna, urząd pracy, przedstawiciele firm i przedsiębiorstw komercyjnych,

przedstawiciele spółdzielni socjalnych i przedsiębiorstw społecznych, spółdzielni

mieszkaniowych, instytucji edukacyjnych itp.) jest dokonywany na podstawie wiarygodności

partnera w środowisku lokalnym oraz jego umiejętności i możliwości integracyjnych, a także

zaangażowania w szerszy rozwój lokalny, a nie tylko cele swojej instytucji czy organizacji.

4. Partnerstwa lokalne a instytucje ekonomii społecznej


Przedstawiciele partnerstwa lokalnego zaprezentują przebieg jego tworzenia i

funkcjonowania, a także jego rolę w powoływaniu instytucji gospodarki społecznej: Centrum

Integracji Społecznej, spółdzielni socjalnych, przedsiębiorstw społecznych. Omówione

zostaną etapy tworzenia partnerstwa, rola poszczególnych partnerów w kontekście nowych

podmiotów GS, rezultaty podjętych działań, a także główne przeszkody i bariery (w

kontekście sposobów ich pokonania).

5. Bariery w tworzeniu i funkcjonowaniu partnerstw lokalnych w Polsce (prezentacja

praktyków)

Praktycy zidentyfikują główne bariery w tworzeniu i funkcjonowaniu partnerstwa lokalnego,

podając konkretne przykłady. Bariery zostaną uporządkowane zgodnie ze schematem:

a. Przeszkody formalno-prawne

b. Bariery kulturowe i społeczne

c. Niska jakość kultury organizacyjnej

d. Ograniczone zdolności do budowania grupowego systemu podejmowania decyzji

(współdecydowanie),

e. Niechęć do kompromisu

6. Dyskusja

Dyskusja poprowadzona zostanie w oparciu o następujące zagadnienia:

Dlaczego warto tworzyć partnerstwa: czy partnerstwo wprowadza nową jakość w

funkcjonowaniu wspólnoty lokalnej?

Jaka forma prawna partnerstwa jest najbardziej optymalna?

Jaka może być rola partnerów w rozwoju gospodarki społecznej na danym terenie?

Bibliografia:

1. Nowy początek. Społeczna gospodarka rynkowa, 1989 – 2009 (red. Barbara Sadowska)

Poznań, 2009

2. Z teorii i praktyki gospodarki społecznej – Zeszyty Gospodarki Społecznej – wydawca

Collegium Civitas (red. Ewa Leś i Małgorzata Ołdak)

3. Andrzej Zybała, Siła partnerstwa, Centrum Partnerstwa Społecznego Dialog, Warszawa

2007

4. F. Fukuyama, Kapitał społeczny, [w] Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają na

rozwój społeczeństw, red. L. E. Harrison, S. P.

5. J. Hryniewicz, Endo- i egzogenne czynniki rozwoju gospodarczego gmin i regionów,

Studia Regionalne i Lokalne Nr 2(2)/2000

6. Przez współpracę do sukcesu. Partnerstwo lokalne na rynku pracy. (red. A. Sobolewski )

Warszawa 2007, MPiPS, /www.wup.pl/index.php?navi=ef

7. M. Kabaj, Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej i w

Polsce, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2004

8. J. Sroka, Czy Polsce potrzebna jest nowa umowa społeczna? Pismo Dialogu Społecznego

1/2006

9. J. Hausner, Pętle czasu. O polityce gospodarczej 2001-2005, Wydawnictwo Naukowe

Scholar, Warszawa 2007,

10. M. Considine, Układy partnerskie, zarządzanie lokalne i kształt instytucjonalny, (referat

na konferencji pt. Decentralizacja polityki zatrudnienia i nowe formy zarządzania:

podejmując wyzwanie odpowiedzialności, Warszawa 27-28 marca 2003

11. A. Ostrowska, Na kłopoty - partnerstwa, czyli lokalne pakty na rzecz zatrudnienia w

Austrii i Niemczech, Dialog 3/2007

12. Local Strategic Partnership. Government Guidance, Department of the Environment,

Transport and Regions, London March 2001,

13. National Evaluation of Local Strategic Partnerships. Report on the 2006 Survey of all

English LSPs, Department for Communities and Local Government, June 2007,

14. Ivan Turok, Local Partnership In Ireland, March 2000

15. U. Sztanderska, Powiatowy deficyt wiedzy. Wyzwanie dla partnerów społecznych, Pismo

Dialogu Społecznego 2/2007,

16. Lokalne partnerstwo - sposób na wyjście z biedy, rozmowa z prof. Wielisławą

Warzywoda-Kruszyńską, dyrektorką Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego,

http://www.dialogspoleczny.pl

Scenariusz trzeciego spotkania edukacyjnego

Studium twórczej przedsiębiorczości – część 1

Założenia ogólne

W okresie transformacji po 1989 r. kraje o gospodarkach centralistycznie zarządzanych

stanęły przed decyzjami wyboru koncepcji przyszłego ładu gospodarczego. W Polsce

polityka kształtowania ładu gospodarczego opartego na koncepcji społecznej gospodarki

rynkowej znalazła swoje miejsce w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale

„Rzeczpospolita”. Brzmi on: „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności

gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów

społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospolitej Polskiej”. Jeśli do

tego dołączymy zasadę urzeczywistniania w Polsce sprawiedliwości społecznej to powstaje

definicja kształtowania ładu społeczno- gospodarczego w Polsce opartego na realizacji nie

tylko materialnego celu gospodarki ale też wartości społecznych takich jak wolność jednostki

ludzkiej, dialog, sprawiedliwość społeczna, solidaryzm społeczny, partnerstwo,

subsydiarność.

Tak pojęta koncepcja społecznej gospodarki rynkowej nie doczekała się w ciągu 20 lat

transformacji w Polsce rzeczywistej realizacji. Okazało się, że przyjęte rozwiązania po 1989

roku w Polsce ukształtowały system rynkowy wytwarzający rosnące nierówności społeczne i

prowadzący do marginalizacji znacznych grup społecznych. Wolny rynek nie był w stanie

samoczynnie odwrócić negatywnych tendencji i zagrożeń, jakie obserwujemy dzisiaj, nie

tylko w Polsce, ale i na świecie. Należą do nich wzrastające w ostatnich latach: bezrobocie,

migracje, pogłębiające się różnice dochodowe i majątkowe w społeczeństwach,

występowanie znacznej części osób żyjących w biedzie poniżej oficjalnie określonego

minimum socjalnego, problemy uzależnień, apatii, bierności. Radykalizują się postawy

społeczne oraz postawy polityczne prowadzące do tendencji nacjonalistycznych czy

integrystycznych, narasta niezadowolenie i agresja.

Organizacja pracy

Studium twórczej przedsiębiorczości – część 1 prowadzone będzie przez 5 godzin (włącznie

z przerwą). Studium składa się z czterech bloków tematycznych oraz z prezentacji czterech

dobrych praktyk/studium przypadków oraz debat z udziałem uczestników programu

edukacji animatorów gospodarki społecznej. Zaplanowana także została prezentacja filmów

z cyklu „Ekonomia społeczna po wielkopolsku”.

Przebieg spotkania

1. Społeczna gospodarka rynkowa jako zasada konstytucyjna kształtująca ustrój RP

(wykład i prezentacja dobrych praktyk).

2. Przedsiębiorczość społeczna i jej cechy (na podstawie opracowania EMES –

Europejskiej Sieci Badawczej Przedsiębiorstw Społecznych). Tradycyjny III sektor a

instytucje przedsiębiorczości społecznej (wykład i prezentacja dobrych praktyk).

3. Europejskie rozwiązania prawne odnośnie budowania instytucji gospodarki

społecznej (wykład, prezentacja dobrych praktyk).

4. Twórcza przedsiębiorczość na rzecz budowania strategii gospodarki solidarnej

(wykład, debata)

1. Społeczna gospodarka rynkowa jako zasada konstytucyjna kształtująca ustrój RP

Opis zagadnień

Analizując koncepcję „społecznej gospodarki rynkowej” należy dokonać rewizji różnych

pojęć, zwłaszcza pojęcia własności prywatnej. Dotychczas rozumiana ona była jako

indywidualna własność środków produkcji należąca do konkretnego właściciela, któremu

przeciwstawiano przez stulecia „siłę roboczą” czyli pracowników. Realizacja idei „społecznej

gospodarki rynkowej” wymaga poszerzenia dostępu do własności prywatnej poprzez

wprowadzanie różnych form współwłasności środków produkcji np. w spółdzielni będących

własnością grupy ludzi lub poprzez zastosowanie różnych form akcjonariatu czyli realnego

udziału pracowników w zarządach firm i zyskach przedsiębiorstwa. Taka zmiana prowadzi to

do pozytywnych rezultatów w postaci przezwyciężania odwiecznego konfliktu pomiędzy

pracownikami (siła robocza) a właścicielem kapitału (własność prywatna) oraz do dobrego

uspołecznienia środków produkcji poprzez poczucie pracującego, że pracuje „na swoim”.

Innym pojęciem, które powinno zostać poddane rewizji jest pojęcie zysku. Kluczowym

wyróżnikiem dla „społecznej gospodarki rynkowej” jest traktowanie zysku nie tylko jako

środka do bogacenia się i powiększania własnego kapitału, ale również jako instrumentu do

realizacji wspólnych celów rozwojowych, nie lekceważąc przy tym możliwości pomnażania

kapitału materialnego. Jest to wyzwanie odnoszące się przede wszystkim do licznych

przedsiębiorstw i korporacji generujących zysk, na których opiera się gospodarka rynkowa i

wolny rynek. Jeżeli ma nastąpić rzeczywista zmiana istniejących nierówności społecznych i

uspołecznienie środków produkcji, trzeba poddać etycznemu oglądowi dotychczasowy

podział wytwarzanego w przedsiębiorstwach zysku.

Biorąc pod uwagę nowe rozumienie własności prywatnej, podziału zysku oraz roli

przedsiębiorczości w tworzeniu miejsc pracy, perspektywiczne myślenie o rozwoju

„społecznej gospodarki rynkowej” powinno ewaluować w kierunku zmniejszenia dystansu

pomiędzy przedsiębiorstwami mającymi na celu zysk (for-profit), a organizacjami, które nie

są nastawione na zysk (not-for-profit). W ostatnich dziesięcioleciach pojawił się szeroki

obszar pośredni pomiędzy tymi dwoma typami przedsiębiorstw (not-only-for-profit).

Są to przedsiębiorstwa społeczne, których misją jest tworzenie miejsc pracy, powoływanych

przez organizacje obywatelskie (w ramach działalności odpłatnej pożytku publicznego oraz

w ramach działalności gospodarczej), spółdzielnie socjalne powoływane przez osoby

bezrobotne, spółdzielnie socjalne tworzące miejsca pracy dla osób bezrobotnych, ale

powoływane przez osoby prawne (np. 2 gminy lub 2 organizacje), spółki pożytku

publicznego zakładane nie dla generowania zysku ale stworzenia miejsc pracy, zakłady

aktywności zawodowej generującej miejsca pracy dla osób niepełnosprawnych, centra

integracji społecznej aktywizujące osoby długotrwale bezrobotne itp.


Farma ekologiczna w Chudobczycach, która powstała na bazie byłego folwarku

popegeerowskiego jest przykładem działalności w ramach gospodarki społecznej przy

organizacji obywatelskiej. Farma prowadzi działalność rolną i hodowlaną.

Zaprezentowana zostanie również działalność rekreacyjno-edukacyjna prowadzonej we

współpracy organizacji obywatelskiej z Fundacją Velux (powołana przez fime Velux w celach

wsparcia programów edukacyjno-przedsiębiorczych).

Zaprezentowane zostaną również fragmenty filmu z cyklu „Ekonomia społeczna po

wielkopolsku”.

2. Przedsiębiorczość społeczna i jej cechy (na podstawie opracowania EMES –

Europejskiej Sieci Badawczej Przedsiębiorstw Społecznych). Tradycyjny III sektor a

instytucje przedsiębiorczości społecznej

Opis zagadnień

Przedsiębiorstwo społeczne (PS) to działalność gospodarcza, która wyznacza sobie cele

ściśle społeczne i solidarne, inwestuje nadwyżki zależnie od tych celów w działalność

statutową lub we wspólnotę, zamiast kierować się potrzebą osiągania maksymalnego zysku

na rzecz akcjonariuszy lub właścicieli. PS pojmowane jest jako odrębna instytucja gospodarki

społecznej, którego celem jest osiąganie ekonomicznej równowagi dzięki udanemu

połączeniu rynkowych i nierynkowych źródeł finansowania oraz zasobów niepieniężnych

(praca społeczna) i dochodów z ofiarności prywatnej. PS ujmuje się także jako wyraz

przedsiębiorczości organizacji obywatelskich, które rozwijając działalność gospodarczą łączą

w sobie solidaryzm społeczny z duchem przedsiębiorczości. PS jest także postrzegane jako

odpowiedź instytucjonalna organizacji obywatelskich na problemy finansowania organizacji

non-profit wynikłe z transformacji powojennego państwa opiekuńczego oraz spadek

ofiarności obywatelskiej.

Inicjatywy gospodarki społecznej powstają w wielu dziedzinach gospodarki. Początkowo były

to działania z zakresu polityki rynku pracy, zwłaszcza reintegracji społeczno-zawodowej

grup dotkniętych wykluczeniem społecznym. Stopniowo zaczynają się rozwijać inicjatywy

promujące działania przyjazne dla środowiska, promujące np. rekultywację odpadów,

budownictwo ekologiczne, odnawialne źródła energii itp.

Pojawiły się także postulaty podniesienia pracy domowej do rangi zawodu i wycenienia pracy

domowej jako podstawy ustalania emerytur i rent dla kobiet zajmujących się gospodarstwem

domowym. Innym obszarem inicjatyw z zakresu gospodarki społecznej jest: promowanie

etyki gospodarczej tj. upatrywanie w działalności gospodarczej nie tylko zysku osobistego,

ale i pozytywnych skutków dla wspólnoty lokalnej. Do obszaru przedsiębiorczości społecznej

włącza się też procesy demokratyzacji ekonomicznej tj. rewaloryzację pracowniczych

/grupowych form własności, promowanie alternatywnych form kredytowania opartych na

zasadach solidarności i wzajemności itp.

Przyczyn powstania PS należy upatrywać w braku zaspokojenia przez służby publiczne wielu

potrzeb społecznych. Według OECD rozwój PS jest rezultatem przemian powojennych

systemów socjalnych, mankamentów rynku w zakresie dostarczania określonych dóbr

społecznych, współpracy partnerów gospodarczych i społecznych oraz skutkiem wzrostu

popytu na usługi społeczne w miejscu zamieszkania.

Cechy przedsiębiorstw społecznych:

Niezależne finansowo (głównie opierają się o wypracowane środki), chociaż mogą

korzystać z dotacji i darowizn

Nie dokonują podziału zysków, nadwyżki są inwestowane w działalność społeczną i

rozwój; celem ich jest tworzenie miejsc godnej pracy dla osób, których kapitał jest

podnoszony w procesach reintegracji społeczno-zawodowej

Demokratyczny sposób zarządzania: jedno miejsce, jeden głos; proces podejmowania

decyzji nie jest podporządkowany udziałom kapitałowym

Możliwe zaangażowanie wolontariuszy, ale podstawą jest pracownicy zatrudnieni

Współudział w zarządzaniu, podejmowaniu decyzji użytkowników i beneficjentów

(partycypacyjny charakter)

Uruchomieni PS łączy się z podejmowaniem ryzyka ekonomicznego na znacznym

poziomie

Działalność PS jest ukierunkowana na rzecz wspierania rozwoju społeczności

lokalnej; produkcja dóbr i usług, które nie są zaspakajane ani przez rynek ani przez

państwo. Działalność ma lokalny charakter i jest wynikiem wysiłków obywateli

należących do danej wspólnoty

Tradycyjne instytucje obywatelskie: to instytucje oparte w dużym stopniu o dotację i

darowizny rzeczowe, możliwe zaangażowanie wolontariuszy; działalność

podstawowa to dystrybucja środków lub usług; istnieje wyraźny podział na

oferujących usługi/ świadczenia i ich odbiorców, dominuje filozofia akcyjności i

doraźności

PS ma innowacyjny charakter w porównaniu do tradycyjnie rozumianego tzw. III

sektora: nowe metody organizacji i produkcji usług w porównaniu do tradycyjnych

polegają na włączeniu do współpracy wielu partnerów (płatni pracownicy,

wolontariusze, użytkownicy/ konsumenci /adresaci świadczonych usług), łączenie

zasobów finansowych i niefinansowych pozostających w dyspozycji współpracujących

partnerów, zmieniająca się rola wolontariatu i pracy płatnej w PS – od tradycyjnej

kultury dobroczynności ku nastawieniu na cele usługowe, produkcyjne i społecznie

użyteczne, nietypowe formy zatrudnienia ( niepełny wymiar czasu pracy);


Prezentacja działalności samopomocowej i edukacyjno-przedsiębiorczej w ramach

Stowarzyszenia Integracji Wspólnot w Chudobczycach prowadzonej dla osób bezdomnych i

migrantów zarobkowych, którzy uczestniczą w reintegracji społeczno-zawodowej w CIS w

Chudobczycach.

3. Europejskie rozwiązania prawne odnośnie budowania instytucji gospodarki

społecznej

Opis zagadnień

W wielu krajach Unii Europejskiej gospodarka społeczna jest określeniem funkcjonującym od

ponad 20 lat. Opisane zostały charakterystyczne cechy przedsiębiorczości społecznej, z

których najistotniejsze to podejmowanie działań ekonomicznych zorientowanych na

zaspokojenie potrzeb osób tworzących przedsiębiorstwa społeczne, a nie na podział zysku.

Wypracowane zyski inwestowane są ponownie w rozwój zasobów ludzkich i rozwój

wspólnoty. Użytkownicy sprawują kontrolę nad funkcjonowaniem instytucji oraz uczestniczą

w jej zarządzaniu.

Rozwój różnorodnych form prawnych gospodarki społecznej w krajach Unii Europejskiej

może poważnie wesprzeć proces budowania przejścia od promowanej przez dziesięciolecia

idei państwa opiekuńczego „welfare state” do nowych form aktywizacji dających możliwości

godnej pracy zamiast zasiłku. Dotyczy to szczególnie grup zagrożonych wykluczeniem

społecznym, co wiąże się z długotrwałym bezrobociem, bezdomnością, uzależnieniem czy

izolacją społeczną.

WŁOCHY: W dziedzinie przedsiębiorczości społecznej przytaczane są przykłady włoskich

spółdzielni socjalnych. W latach 70-tych włoskie organizacje pozarządowe podjęły kampanię

na rzecz tworzenia warunków prawnych umożliwiających tworzenie miejsc pracy dla osób

niepełnosprawnych i znajdujących się w poważnych kryzysach życiowych. Ich wysiłki

uwieńczyła Ustawa o Spółdzielniach Socjalnych, która weszła w życie po 20 latach zmagań, w

1991 roku. Daje ona możliwość tworzenia spółdzielni typu A i typu B. Pierwsze tworzone są

głównie przez osoby zagrożone bezrobociem, drugie - przez osoby niepełnosprawne i

długotrwale bezrobotne, stawiając sobie za cel ich reintegrację społeczno-zawodową. We

Włoszech dominującą formą wsparcia spółdzielni socjalnych są konsorcja, które funkcjonują

w formie spółdzielni zrzeszającej spółdzielnie socjalne. Pełnią one kilka funkcji: szkoleniową,

monitorującą, badawczą czy poszukującą rynków zleceń i usług,. Konsorcja tworzone są na

poziomie regionalnym i krajowym jako samofinansujące się przedsięwzięcia mające za

zadanie wsparcie rozwoju funkcjonowania spółdzielni socjalnych oraz ich uczestnictwa w

przetargach ogłaszanych przez sektor publiczny, zlecania usług przez sektor prywatny czy

zaciągania kredytów w sektorze bankowym.

HISZPANIA: Ciekawe są też rozwiązania hiszpańskich przedsiębiorstw integracji przez pracę

dla osób niepełnosprawnych i wykluczonych z tradycyjnego rynku zatrudnienia. W obu

przypadkach tendencja polega na oferowaniu przejściowego zatrudnienia mającego

umożliwić zintegrowanie tych grup z otwartym rynkiem pracy zamiast długofalowego

tworzenia miejsc pracy „chronionej”.

NIEMCY: w tym kraju funkcjonują przedsiębiorstwa społeczne ukierunkowane na rozwój

lokalny. Korzystają one z czasowej pomocy publicznej. Ich celem jest tworzenie miejsc pracy

i wspieranie rozwoju ekonomicznego przy jednoczesnym dążeniu do integracji społecznej i

zawodowej osób długotrwale bezrobotnych. Miejsca pracy tworzone są albo w już

istniejących przedsiębiorstwach prywatnych albo w ramach uruchamiania nowych

przedsiębiorstw.

k

Funkcjonujące różnorodne formy prawne w Krajach Europy Środkowej i Wschodniej to

głównie tradycyjne organizacje tzw. III sektora. Nowoczesne formy, które powstały w

ostatnich latach to np. spółki interesu publicznego w Republice Czeskiej czy organizacje

wyższej użyteczności publicznej na Węgrzech. W minionych 20-leciu w Polsce rozwijały się

głównie organizacje, które najczęściej oferowały usługi nadrabiające braki systemu pomocy

społecznej. W większości przypadków przyjmowały one strategię opartą o tradycyjny model

pomocy skierowanej do grup szczególnego ryzyka, w którym postrzega się beneficjentów

jako biernych odbiorców świadczeń/usług dostarczanych przez wyspecjalizowane grupy

profesjonalistów. Model ten często nie zakładał aktywnego uczestnictwa w procesie

reintegracji samych zainteresowanych i w dużej mierze opierał się o środki pozyskane z

budżetu i od innych darczyńców.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 19.02.2009 r. w spr. rozwoju gospodarki społecznej

Na koniec należy podkreślić, że polskie dążenia do rozwoju instytucji gospodarki społecznej

znalazły poważne wzmocnienie w rezolucji przyjętej przez Parlament Europejski w zakresie

przedsiębiorczości społecznej. W rezolucji podkreśla się m.in. że:

- wartości gospodarki społecznej są wysoce zgodne z ogólnymi unijnymi celami integracji

społecznej oraz że godziwe zatrudnienie, szkolenia i ponowna integracja powinny się z tym

łączyć;

- gospodarka społeczna wykazała, że jest w stanie znacznie poprawić status społeczny osób

w niekorzystnej sytuacji (czego dowiodły na przykład mikrokredytowe spółdzielnie powołane

przez laureata nagrody Nobla, profesora Mohammeda Yunusa, które ułatwiając integrację

finansową zwiększyły też wpływ kobiet),

- ma ona znaczne zdolności w zakresie innowacji społecznych, wspierania osób w trudnej

sytuacji w znajdowaniu rozwiązania ich problemów społecznych, na przykład w zakresie

łączenia życia zawodowego i prywatnego, równości płci, jakości życia rodzinnego oraz

zdolność do opieki nad dziećmi, osobami starszymi i osobami niepełnosprawnymi,

- gospodarka społeczna stanowi 10% ogółu przedsiębiorstw europejskich, czyli 2 mln

przedsiębiorstw, albo 6% ogółu zatrudnienia, oraz posiada znaczny potencjał tworzenia

miejsc pracy i utrzymywania ich na stałym poziomie, głównie dzięki temu, że ze względu na

charakter tych działań nie jest prawdopodobna ich delokalizacja;

- gospodarka społeczna powstała dzięki szczególnym organizacyjnym lub prawnym formom

przedsiębiorczości, takim jak spółdzielnie, towarzystwa wzajemne, stowarzyszenia,

przedsiębiorstwa i organizacje społeczne, fundacje i inne formy istniejące w każdym z

państw członkowskich;

- gospodarka społeczna obejmuje różne pojęcia używane w poszczególnych państwach

członkowskich, takie jak "gospodarka solidarna" i "trzeci sektor"; chociaż nie we wszystkich

państwach członkowskich pojęcia te uważa się za część "gospodarki społecznej",

porównywalna działalność o wspólnych cechach charakterystycznych istnieje wszędzie w Unii

Europejskiej;

Parlament Europejski zachęca Komisję Europejską do:

- uznania elementów składowych gospodarki społecznej w sektorowym i międzysektorowym

dialogu społecznym UE i sugeruje, by Komisja i państwa członkowskie zdecydowanie

wspierały proces włączania podmiotów gospodarki społecznej do porozumień społecznych i

dialogu obywatelskiego;

- zwraca uwagę, że pomiar gospodarki społecznej uzupełnia pomiar instytucji

nienastawionych na zysk (NPI); wzywa Komisję i państwa członkowskie do wsparcia

stosowania podręcznika ONZ dotyczącego organizacji o celu niezarobkowym w systemie

rachunkowości narodowej i do przygotowania rachunków satelickich, które poprawią

widoczność NPI i organizacji gospodarki społecznej;

- zwraca uwagę, że przedsiębiorstwa i organizacje gospodarki społecznej przyczyniają się

do wzmocnienia ducha przedsiębiorczości, ułatwiają lepsze demokratyczne funkcjonowanie

przedsiębiorstw, uwzględniają koncepcję odpowiedzialności społecznej oraz wspierają

czynną integrację społeczną zagrożonych grup społecznych;

- podkreśla, że pracodawcy w gospodarce społecznej są ważnym czynnikiem reintegracji i z

zadowoleniem przyjmuje ich starania zmierzające do stworzenia i utrzymania wysokiej

jakości, dobrych i stabilnych miejsc pracy oraz inwestowania w pracowników; wzywa Komisję

i państwa członkowskie do podtrzymania i wzmocnienia gospodarki społecznej w jej roli

dobrego pracodawcy i do respektowania jej specjalnego statusu;

- podkreśla, że gospodarka społeczna pomaga w likwidacji trzech głównych problemów

rynku pracy: bezrobocia, niestabilności miejsc pracy i wykluczenia społecznego z rynku

pracy osób bezrobotnych; ponadto zauważa, że gospodarka społeczna odgrywa rolę w

zwiększaniu zatrudnienia oraz przyczynia się do tworzenia miejsc pracy, które na ogół nie

ulegają delokalizacji, co przyczynia się do osiągnięcia celów strategii lizbońskiej;


Prezentacja działalności firmy społecznej z Londynu Caffee Fifteen tworzącej miejsca pracy w

sektorze gastronomii dla osób młodych uzależnionych od narkotyków.

4. Twórcza przedsiębiorczość na rzecz rozwoju strategii gospodarki solidarnej

Niepokojącym zjawiskiem ostatnich kilku lat jest bezrobocie wśród absolwentów wyższych

uczelni. Co czwarty absolwent opuszczający mury wyższej uczelni nie znajduje zatrudnienia.

Przyczyny tego zjawiska są różnorodne i dość złożone. Należy jednak odnotować fakty: po

pierwsze - uczelnie nie kształcą dla potrzeb rynku pracy, po drugie - kiepsko przygotowują

do wykonywania zawodu, po trzecie – nie uczą przedsiębiorczości. Jednak z drugiej strony

należy zadać sobie pytania:

Czy uniwersytety powinny kształcić dla potrzeb rynku pracy i czy taki wymóg nie

narusza ich autonomii?

Czy uniwersytety powinny przygotowywać absolwentów do wykonywania konkretnego

zawodu czy też do uczenia się przez całe życie?

Czy uczelnie powinny przygotowywać do przedsiębiorczości?

Czy uniwersytety przygotowują młodzież do pracy nad rozwojem kapitału ludzkiego

ok. 30 % społeczeństwa nie przygotowanego do funkcjonowania w obszarze wolnego

rynku?

Współczesna gospodarka coraz częściej nastawiona jest na sferę usług. Podmiotami

dominującymi są tu małe firmy, często firmy rodzinne. Misją firmy usługowej na rynku

lokalnym jest zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnej w zamian za uzyskiwanie źródła

utrzymania dla rodziny właściciela. Zysk to cel wtórny, zaś gdy się pojawi, najczęściej jest

reinwestowany w rozwój firmy. Taki model gospodarowania jest pewnym wyidealizowanym

wyobrażeniem o gospodarce solidarnej. Kryteria charakteryzujące ten model trafnie

zdefiniował A. Surdej. Przedstawia je tabela zamieszczona poniżej. Tabela opisuje tradycyjny

model gospodarowania, w którym mała firma lokalna wykonuje usługi w skali lokalnej lub

produkuje na rynek lokalny, ma niewielki kapitał i nie jest nastawiona na zysk. Ten typ

gospodarowania, odpowiadający na potrzeby rynku i lokalnej społeczności to typ gospodarki

popytowej. Zgodnie z kryteriami zawartymi w tabeli dominujący typ użytkowników i

beneficjentów to ogół konsumentów lub osoby potrzebujące.

Tabela 1. Kryteria wyodrębniania podmiotów sektora gospodarki solidarnej

Opr.: Aleksander Surdej (4)

Uprawianie twórczej przedsiębiorczości w skali lokalnej wymaga stałego monitorowania

otoczenia, zmian warunków gospodarowania i oczekiwań klientów, w tym potrzeb turystów

odwiedzających daną miejscowość. Dobre rozpoznanie historii miejscowości, zarówno w

skali najbliższego otoczenia jak i regionu, stwarza dla twórczych przedsiębiorców

nieograniczone inspiracje dla produkcji pamiątek, tradycyjnych potraw i różnorodnych

produktów regionalnych. Walorem każdej, nawet najmniejszej miejscowości jest jej

odrębność i historia oraz szeroko rozumiane dziedzictwo kulturowe.

Zaangażowanie dziedzictwa kulturowego w rozwój to nie tylko nowe miejsca pracy poprzez

rozwój twórczej przedsiębiorczości, ale także doskonały instrument promocyjny, budujący

Sektor

prywatno - rynkowy

Sektor

gospodarki solidarnej

Dominująca forma prawna

i organizacyjna podmiotów

Podmioty prawa

handlowego

Podmioty o wielorakiej for -

mie prawnej i organizacyjnej

Dominujący typ dóbr i usług Dobra i usługi prywatne Dobra i usługi konsumpcji

wspólnotowej

Dominujący typ użytkow -

ników i beneficjentów

Ogół konsumentów Osoby potrzebujące

Dominujący typ motywacji

uczestników

Egoistyczny (interes własny) Altruistyczny (wzgląd na do-

bro innych

Zakres terytorialny działania Rynki krajowe oraz

międzynarodowe

Społeczność lokalna

wizerunek miejsca i rozpoznawalność marki, o co zabiega każda władza lokalna. Stąd też w

sposób naturalny rozwojowi tego typu gospodarki lokalnej powinny towarzyszyć

partnerstwa, budowane dla wsparcia twórczej przedsiębiorczości.

Rozwój twórczej przedsiębiorczości wspierany lokalnie powinien mieć także swój wymiar

regionalny. Region może i powinien tworzyć warunki do rozwoju tego typu

przedsiębiorczości. Czerpanie z zasobów dziedzictwa dla rozwoju, niejako automatycznie

staje się innowacją, z uwagi na unikatowy charakter lokalnej historii i lokalnych inspiracji.

Formy wsparcia mogą mieć różnorodny charakter; od targów przedsiębiorczości, rzemiosła

czy rękodzieła artystycznego przez jarmarki regionalne, giełdy a także różnego typu

przeglądy i festiwale, w tym coraz popularniejsze w Polsce festiwale smaków, potraw,

zdrowej żywności i produktów typu slow-food.

Region może także wspierać lokalnych przedsiębiorców za pomocą rozwoju infrastruktury

turystycznej, w tym szlaków historycznych kulturowych, tematycznych, rekreacyjnych. Coraz

większego znaczenia w podnoszeniu atrakcyjności obszarów turystycznych nabierają zabytki

techniki jak kolej wąskotorowa, zabytkowe lokomotywy, wagony kolejowe i tramwajowe,

promy rzeczne i elektrownie wodne.

Mikro-pożyczki na rynku lokalnym

Wspieranie twórczej przedsiębiorczości w oparciu o dziedzictwo kulturowe to wspieranie

procesu wiedza – inspiracja – pomysł – projekt nowego produktu lub usługi – wdrożenie.

Cały cykl powstawania innowacji wymaga twórczego podejścia, zdolności do podejmowania

ryzyka i cierpliwości. Wymienione cechy twórczego przedsiębiorcy są warunkiem

koniecznym, ale mogą okazać się niewystarczające, jeśli na końcu nie pojawi się dostęp do

kapitału. W przypadku drobnego wytwórcy czy rękodzielnika barierą może się okazać kwota

od kilku do kilkudziesięciu tysięcy na zakup materiałów. Osoby nie dysponujące tzw.

„zdolnością kredytową” są praktycznie bez szans. W dobie kryzysu zaufania na rynkach

finansowych koszt pieniądza jest bardzo wysoki, a zabezpieczenia wymagane od

kredytobiorców dość wyśrubowane.

- Inicjatywa Europejska JEREMI, dedykowana małym i średnim przedsiębiorcom. Skorzystało

z tego programu 5 polskich województw – na zasadzie pilotażu. Program pożyczkowy JEREMI

polega na utworzeniu funduszu (zwrotny instrument finansowy) który udziela pożyczek,

pobierając prowizję tylko do wysokości jego kosztów obsługi. Innymi słowy obsługa

funduszu pożyczkowego nie może być źródłem zysku dla operatora.

- fundusze poręczeniowo- pożyczkowe dla osób, które nie dysponują kapitałem; obecnie

agencje rozwoju regionalnego oferują tego typu fundusze tylko dla przedsiębiorców

posiadających zdolność kredytową. Na rynek wchodzą obecnie nowe podmioty tworzone z

myślą o reintegracji społeczno-zawodowej osób bezrobotnych tj. spółdzielnie socjalne,

przedsiębiorstwa społeczne itp. Dla tych podmiotów brakuje oferty wsparcia finansowego.

- Idea powszechnego dostępu do mikropożyczek, polegająca na tworzeniu kilkuosobowych

grup, solidarnie gwarantujących zwrot pożyczki kolejno przez każdego uczestnika grupy,

rozwija się prężnie w wielu krajach świata. Jej autor i twórca Grameen Banku – Mohmand

Yunus został wyróżniony Pokojową Nagrodą Nobla w 2004 r. za światowy wkład w

przeciwdziałanie ubóstwu. Rozwiązania Yunusa są radykalnie prostsze od procedur Unii

Europejskiej.

Debata

• Czy gospodarka rynkowa może być przyjazna ludziom, całemu społeczeństwu, czy

tylko wybranej grupie?

• Czy gospodarka rynkowa, nawet bardzo odpowiedzialna, rozwiązuje problemy

społeczne, czy je pogłębia?

• Czy przedsiębiorstwa istnieją dla zysku? Czy zysk jest celem, czy środkiem do

realizacji celu?

• Czy przedsiębiorstwa społeczne i przedsiębiorstwa rynkowe mogą współpracować,

czy konkurować?

Bibliografia

Davister, C., Defourny, J., Gregoire, O. (2008). Przedsiębiorstwa społeczne integracji

zawodowej (WISE) w Unii Europejskiej: przegląd kategorii. [w:] Przedsiębiorstwo Społeczne.

Antologia kluczowych tekstów. Warszawa.

Harrison, L., Huntington S.(2003). Kultura ma znaczenie. Poznań: Zyski i s-ka.

Pysz, P. (2008). Społeczna gospodarka rynkowa. Ordoliberalna koncepcja polityki

gospodarczej. Warszawa: PWN.

Sadowska, B. ( 2008). Nowy początek. Społeczna gospodarka rynkowa. Poznań: Fundacja

Pomocy Wzajemnej Barka.

1. Bornstein D.: How to Change the World, Social Enterpreneurs and the Power of New Ideas,

Oxford University Press, 2004,

2. Bove J., Dufour F. : Świat nie jest towarem, w tłumaczeniu Ewy Houee-Kubasiewicz,

wydawnictwo ANDROMEDA, Gdańsk 2002.

4. Buzek J., Surdej A.: Odrodzenie ducha – budowa wolności. Perspektywy rozwoju

gospodarki solidarnej. Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny, Wydział Prawa i

Administracji UAM, Poznań 2010, s.5-20,

5. Kultura i turystyka, wspólnie zyskać, pod redakcją Andrzeja Stasiaka, Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Łodzi, Łódź 2009.

6. Wyciskanie Brukselki? Europeizacji społeczności lokalnych na pograniczu, pod redakcją

Joanny Kurczewskiej i Hanny Bajor, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN,

Warszawa 2009.

7. Dobre praktyki zarządzania wiedzą przez instytucje rynku pracy w perspektywie zmiany

gospodarczej, redakcja merytoryczna: Iwona Kania, kierownik projektu: „Analiza zarządzania

wiedzą przez instytucje rynku pracy w perspektywie zmiany gospodarczej” .Ecorys Polska

Sp.zoo., Warszawa 2011.

Scenariusz czwartego spotkania edukacyjnego

Studium twórczej przedsiębiorczości – część 2

Założenia ogólne

Rozwój przedsiębiorczości społecznej napotyka w Polsce na liczne bariery i trudności.

Dlatego też należy podjąć działania w aspekcie rozwoju nowych firm społecznych oraz

zwiększania potencjału już istniejących, ich urynkawiania (w pozytywnym sensie),

zdobywania większego rynku zleceń, podnoszenia standardów funkcjonowania. Rozwój

gospodarki społecznej wymaga edukacji szeroko rozumianego otoczenia i współpracy

partnerów lokalnych. Jednocześnie należy pamiętać, że rozwój ten powinien odwoływać się

do systemów wartości opartych o solidaryzm i sprawiedliwość społeczną. W edukacji

środowiska lokalnego ważne są bowiem aspekty etyczne podkreślające więziotwórczy i

integracyjny charakter pracy oraz jej funkcje prowadzące do doskonalenia samego

człowieka. Ważnym elementem w gospodarce społecznej jest też odwołanie się do

wspólnotowości (komunitaryzmu), ważnej zwłaszcza w samym funkcjonowaniu

przedsiębiorstw społecznych. Stanowi ona bowiem istotny element odróżniający GS od

indywidualistycznej i konkurencyjnej formuły gospodarki mniej uspołecznionej.

Obecne wsparcie ES w dużym stopniu polega na wsparciu szkoleniowym, doradczym i

finansowym (dla osób tworzących PES) oraz wsparciu w postaci usług księgowych, prawnych

i marketingowych (dla już istniejących PES). Dzięki temu wzrost liczby PES jest dość

dynamiczny. Problemy pojawiają się jednak w dalszym etapie funkcjonowania. Głównym

zleceniodawcą dla PES są partnerzy lokalni, przede wszystkim samorząd i jego jednostki, a

także organizacje obywatelskie. Jednak „partnerski” rynek zleceń jest dość ograniczony.

Samorząd musi działać zgodnie z Ustawą o prawie zamówień publicznych. W związku z tym

do PES są kierowane zamówienia o wartości poniżej 14 tys. euro. Są to zatem małe zlecenia i

trudno oprzeć na nich funkcjonowanie kilkuosobowej firmy. Większe zlecenia są dla PES

niedostępne z kilku powodów:

- brak wystarczających zasobów kadrowych i technicznych,

-brak zasobów pieniężnych (niemożność wpłaty wadium w postępowaniu

przetargowym),

- mało konkurencyjna jakość produktów i usług.

Korzystnym wzmocnieniem dla rozwoju PES są klastry, które mogą przyczynić się do

włączenia w obszar działania małych i średnich przedsiębiorstw, PES.

Gospodarka lokalna opiera się głównie na małych i średnich firmach, w tym firmach

rodzinnych i rodzinnych gospodarstwach rolnych. Do tego grona mogą dołączyć rozwijające

się PES.

Organizacja pracy

Studium twórczej przedsiębiorczości – część 2 prowadzone będzie przez 5 godzin (włącznie

z przerwą). Studium składa się z trzech bloków tematycznych, z dwóch prezentacji dobrych

praktyk/studium przypadków, z dwóch bloków warsztatowych oraz z debaty z udziałem

uczestników programu edukacji animatorów gospodarki społecznej.

Przebieg spotkania

1. Nowe rozwiązania prawne jako szansa budowania instytucji gospodarki społecznej.

Polskie rozwiązania (wykład i prezentacja dobrych praktyk).

2. Formy przedsiębiorczości społecznej (wykład, warsztat, prezentacja dobrych praktyk).

3. Klastry jak nowa forma organizacji współpracy gospodarczej łączącej gminy,

przedsiębiorstwa komercyjne, przedsiębiorstwa społeczne oraz uczelnie (wykład).

1. Nowe rozwiązania prawne jako szansa budowania instytucji gospodarki społecznej.

Polskie rozwiązania

Zapoznanie uczestników z głównymi założeniami następujących ustaw:

a) ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz.

873 ze zm.),

b) ustawa o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143 ze zm.),

c) ustawa o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz. 651),

d) ustawa o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych,

noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 251, poz. 1844).

Zasady funkcjonowania Centrów Integracji Społecznej (CIS), reintegracja społeczna i

zawodowa w CIS

Centra integracji społecznej (CIS) tworzone są w Polsce od 2003 roku w oparciu o model

wypracowany przez Fundację Pomocy Wzajemnej Barka, uwzględniony następnie w ustawie o

zatrudnieniu socjalnym. W 2007 roku oraz 2009 dokonana został nowelizacja ustawy o

zatrudnieniu socjalnym, która wprowadziła szereg korzystnych zmian w stosunku do

pierwszej wersji ustawy.

CIS może zostać powołany przez JST w formie zakładu budżetowego albo jednostki

budżetowej lub przez organizację obywatelską jako wydzielona organizacyjnie i finansowo

jednostka. Po podjęciu odpowiednich decyzji związanych z powołaniem CIS przez radę

gminy/ miasta/ powiatu lub przez zarząd organizacji obywatelskiej (w zależności od tego,

kto jest jednostką założycielską), należy zwrócić się do właściwego wojewody z wnioskiem o

nadanie statusu CIS. Zgodnie z zapisami Ustawy dokonuje się tego tylko 2 razy w roku: w

kwietniu i wrześniu. Celem CIS-u jest prowadzenie pracy w obszarze reintegracji społecznej

i zawodowej, tak, aby osoby z grup wykluczonych społecznie mogły rozwinąć swój potencjał

i dojść do samodzielności i zatrudnienia.

Uczestnik CIS-u ma możliwość pracy w warsztatach zawodowo-edukacyjnych przez okres

jednego roku, ale jeśli proces reintegracji tego wymaga, można przedłużyć okres

uczestnictwa w CIS do 1,5 roku. Każdego dnia zajęcia w CIS trwają od 6 do 8 godzin.

Uczestnictwo w zajęciach odbywa się na podstawie indywidualnego programu zatrudnienia

socjalnego (uczestnictwo w warsztatach zawodowych, edukacji ogólnej, stażach i

praktykach).

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym określa, zasady finansowania CIS:

- pierwsze 3 miesiące funkcjonowania CIUs-u, pierwsze wyposażenie warsztatów i adaptację

pomieszczeń warsztatowych CIS można sfinansować z dotacji od marszałka danego

województwa (w województwie wielkopolskim wszystkie powstałe CIS-y uzyskały dotacje od

marszałka na wyposażenie i adaptację według załączonego do wniosku biznesplanu w

wysokości od 170 do 300 tys. zł; nie otrzymały natomiast dotacji na pierwsze 3 miesiące

funkcjonowania CIS).

- gminy mogą wspierać funkcjonowanie CIS-u według decyzji rady gminy. Jeśli CIS

funkcjonuje w formie zakładu budżetowego, to gmina może dofinansować CIS do 50%

kosztów; pozostałe koszty muszą być pokryte ze środków wypracowanych przez warsztaty

CIS-u. Jeśli CIS utworzyła organizacja obywatelska, to kwota dotacji dla CIS nie jest

obligatoryjna i zależy od decyzji rady np. w Poznaniu powstały 3 CIS-y, które otrzymują

wsparcie w wys. 250 zł na uczestnika CIS-u miesięcznie; w Toruniu miasto wypłaca ok. 400

zł miesięcznie na uczestnika CIS; w Łobzie, gdzie CIS współpracuje z kilkoma gminami

powiatu łobeskiego, gminy wpłacają po 310 zł na uczestnika;

- CIS-y mogą uzyskać wsparcie ze środków unijnych w ramach PO KL w ramach poddziałania

7.2.1;

- CIS-y są pierwszą instytucją funkcjonującą w obszarze polityki społecznej mogącą

wypracowywać środki na swoje utrzymanie poprzez wykonywanie usług, prowadzenie

produkcji i handlu (z wyjątkiem produkcji paliw, alkoholu i tytoniu). Działalność ta nie jest

działalnością gospodarczą w rozumieniu Ustawy o prowadzeniu działalności gospodarczej,

tylko działalnością odpłatną pożytku publicznego według Ustawy o działalności pożytku

publicznego i wolontariacie;

- uczestnicy CIS-u otrzymują świadczenia integracyjne (fakultatywne) w wys. 100% zasiłku

dla bezrobotnych (z wyjątkiem 1 miesiąca próbnego, w którym uczestnik otrzymuje 50%

zasiłku dla bezrobotnych);

Klauzule społeczne (nowelizacja Ustawy o zamówieniach publicznych) dają możliwość

zamawiającemu określenia specyficznych warunków zamówienia tzn. można oprócz ceny

usługi, doświadczenia zawodowego oferenta, terminu wykonania usługi, przyznać

preferencję podmiotowi, który do wykonania danej czynności zatrudni osoby długotrwale

bezrobotne, młodocianych bezrobotnych lub osoby niepełnosprawne.

Wójtowie/burmistrzowie/prezydenci obawiają się zastosowania tego prawa ze względu na

małą znajomość tej tematyki przez ich urzędników oraz przez kontrolerów z RIO czy NIK.

Dotychczas klauzule społeczne zastosowane zostały przez wójtów, burmistrzów,

prezydentów w kilkunastu przypadkach, m.in. w Byczynie, Strzelcach Opolskich,

Częstochowie czy Czarnkowie.


Gmina Dobiegniew boryka się z dużym, bezrobociem (25%) oraz z pasywnością i

roszczeniowością klientów pomocy społecznej. W związku z tym Rada Miejska w

Dobiegniewie podjęła uchwałę w sprawie utworzenia samorządowego zakładu budżetowego

pod nazwą „Centrum Integracji Społecznej w Dobiegniewie”. W uchwale określa się, że:

1. Źródłem przychodów własnych CIS jest odpłatnie wykonywanie zadań zleconych

przez instytucje, organizacje, firmy oraz osoby prywatne (partnerstwo lokalne).

2. CIS może otrzymać dotacje z budżetu Miasta i Gminy Dobiegniew w wysokości do

50% swoich kosztów działalności.

W uzasadnieniu powołania CIS-u określa się ,że:

1. Centra Integracji Społecznej w myśl Ustawy o zatrudnieniu socjalnym realizują

zadania z zakresu reintegracji zawodowej i społecznej , co stanowi aktywną formę

przeciwdziałania marginalizacji społecznej i zawodowej osób długotrwale bezrobotnych,

uzależnionych, niepełnosprawnych, bezdomnych oraz dotkniętych innymi dysfunkcjami

społecznymi. Tego typu jednostka ma do spełnienia bardzo ważną funkcję w systemie

polityki społecznej i poprzez realizację swoich zadań stanowi uzupełnienie działań takich

jednostek jak Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Urzędy Pracy, Ośrodki Terapii

Uzależnień oraz organizacje pozarządowe.

2. Na terenie Miasta i Gminy Dobiegniew w chwili obecnej ok. 25% mieszkańców

pozostaje zagrożonych wykluczeniem społecznym z w/w powodów.

3. Mając na uwadze powyższe, celem przeciwdziałania dalszej marginalizacji tej

grupy osób zasadnym jest powołanie Centrum Integracji Społecznej w Dobiegniewie w

formie samorządowego zakładu budżetowego.

CIS w Dobiegniewie uzyskał dotację na rozpoczęcie działalności od Marszałka Województwa

Lubuskiego. Partnerzy lokalni wspólnie określili obszary, w jakich powinny funkcjonować

warsztaty zawodowe CIS-u:

- warsztat gastronomiczny, który wykonuje usługi w zakresie cateringu zlecane przez MOPS,

prywatne firmy i osoby prywatne;

- warsztat budowlano-ogrodniczy, który wykonuje usługi zlecane przez Miejskie

Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, Nadleśnictwo Powiatu Strzelce Krajeńskie oraz

Wspólnotę Mieszkaniową w Dobiegniewie;

- warsztat usług opiekuńczych, które zlecane są przez MOPS oraz osoby prywatne;

Koszt utrzymania CIS-u w Dobiegniewie wynosi 150 000 zł. + koszty świadczeń

integracyjnych pokrywanych w ramach Funduszu Pracy. CIS liczy 30 uczestników (w ramach

zatrudnienia socjalnego otrzymują świadczenie integracyjne w wys. 730 zł miesięcznie),

którzy wraz z instruktorami zawodów są w stanie wypracować 75% kosztów funkcjonowania

CIS-u. Kadrę CIS-u stanowi kierownik, pracownik socjalny/doradca zawodowy, 3

instruktorów warsztatów zawodowych oraz księgowość.

Dzięki tego typu inicjatywom nastąpiła konsolidacja partnerstwa lokalnego wokół kwestii

włączenia w system wzajemnych relacji i usług niedawnych outsiderów, z pożytkiem dla nich

samych i całego środowiska lokalnego.

2. Formy przedsiębiorczości społecznej

Opis zagadnień

Spółdzielnia socjalna

Spółdzielnia socjalna jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się

dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych,

społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane

przedsiębiorstwo.

Spółdzielnia socjalna została pomyślana jako podmiot gospodarki społecznej, czyli jako

instytucja, która prowadzi działalność łączącą cele gospodarcze i społeczne. Ustawa o

spółdzielniach socjalnych z 2006r. stwarza bowiem podstawy prawne do prowadzenia

wspólnego przedsiębiorstwa osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym, którym

szczególnie trudno byłoby rozpocząć i prowadzić działalność gospodarczą samodzielnie.

Członkowie spółdzielni socjalnej tworzą dla siebie miejsca pracy, zapewniając dochód sobie i

swoim rodzinom, a poprzez wspólne działania zmieniają siebie i środowisko, w którym żyją

– tworzą coś, co staje się ich wspólnym dobrem, za co są odpowiedzialni, od czego zależy

przyszłość każdego z nich. W tym celu muszą ze sobą współpracować, ucząc się

podtrzymywania więzi międzyludzkich, odnajdywania się w rolach społecznych (np.

kierownika zespołu, członka ekipy). Zdobywają również umiejętności, które mogą w

przyszłości pozwolić na usamodzielnienie zawodowe.

Powołanie spółdzielni socjalnej osób fizycznych (minimum 5 członków) lub zatrudnienie

minimum 5 osób bezrobotnych w spółdzielni socjalnej powołanej przez minimum 2 osoby

prawne, jest dużym wyzwaniem dla środowisk lokalnych. Pierwszą przeszkodą jest problem

poręczycieli dla spółdzielców socjalnych. Przy dobrze funkcjonującym partnerstwie, zdarza

się, że gmina podejmuje decyzję o poręczeniu dotacji z Urzędu Pracy na założenie

spółdzielni socjalnej na rozpoczęcie działalności. Taka sytuacja miała miejsce w Byczynie,

gdzie Rada Miasta podjęła uchwałę o poręczeniu kwoty 150 tys. zł Wielobranżowej

Spółdzielni Socjalnej w Byczynie. Takich sytuacji jest jednak ciągle niewiele. Partnerstwa

lokalne, często przyczyniając się do podniesienia ogólnego zaufania, torują drogę do

zastosowania przez PUP innych form poręczeń, np. weksel in blanco, zastaw na sprzętach i

rzeczach itp. Dotychczas PUP-y wymagały 2-3 poręczycieli lub gwarancji bankowej, co dla

osób bezrobotnych najczęściej było warunkiem nie do spełnienia i uniemożliwiało im

pozyskanie środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej w formie spółdzielni

socjalnej.

Przedsiębiorstwa społeczne

Przedsiębiorstwa społeczne działają w Polsce w różnych formach prawnych. W ramach tego

projektu wsparcie będzie skierowane do przedsiębiorstw społecznych działających w dwóch

formach: a) organizacja pozarządowa prowadząca odpłatną działalność statutową lub/i

działalność gospodarczą (Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

Dz.U.03.96.873); b) spółka z o.o. non profit (Kodeks spółek handlowych).

Zgodnie z przepisami ustawy o stowarzyszeniach i ustawy o swobodzie działalności

gospodarczej – stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarcza w każdym

dopuszczalnym przez prawo zakresie. Działalność gospodarcza stowarzyszenia jest w pełni

działalnością przedsiębiorstwa społecznego, gdyż zgodnie z przepisami art. 34 ustawy o

stowarzyszeniach zdanie drugie: dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy

realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego

członków. Statut stowarzyszenia musi przewidywać możliwość prowadzenia działalności

gospodarczej przez stowarzyszenie. Statut również określa zakres i przedmiot działalności

gospodarczej stowarzyszenia. Przedmiot działalności określa się na podstawie Polskiej

Klasyfikacji Działalności, w skrócie PKD.

Warsztat

Celem warsztatu jest przepracowanie takich zagadnień jak: powoływanie spółdzielni

socjalnych: opracowanie statutu, zebranie założycielskie, uchwały, dokumenty rejestrowe,

rejestracja w KRS, pozyskanie dotacji z PUP na rozpoczęcie działalności, współpraca z

partnerstwami lokalnymi w zakresie kształtowania rynku zleceń itp.


- Spółdzielnia Socjalna „Tajemniczy Ogród”, w której samozatrudnionych zostało 9 osób,

wcześniej dłużników Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Głównym zleceniodawcą dla

spółdzielni socjalnej jest właśnie PSM, która zleca pielęgnacji zieleni na osiedlach na

Piątkowie w Poznaniu.

- Strzelecka Spółdzielnia Socjalna powołana przez gminę Strzelce Opolskie oraz

Stowarzyszenie Edukacji Dorosłych. Łącznie zatrudnienie znalazło 32 osoby, wcześniej

bezrobotne.

Opis zagadnień (cd)

Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ)

ZAZ–y stanowią więc ważne ogniwo w systemie rehabilitacji zawodowej osób

niepełnosprawnych, obok Zakładów Pracy Chronionej i podmiotów otwartego rynku pracy.

ZAZ są łącznikiem pomiędzy procesem rehabilitacji społecznej, a procesem rehabilitacji

zawodowej – jako miejsce, w którym pierwsze kroki w procesie aktywizacji zawodowej mogą

stawiać uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej czyli placówek, stwarzających osobom

niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwości aktywizacji. W pierwszej

ustawie o rehabilitacji osób niepełnosprawnych z 1991 roku jedyną formą rehabilitacji

zawodowej były Zakłady Pracy Chronionej, dopiero ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 roku o

rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych

wprowadzono Zakłady Aktywizacji Zawodowej. Pierwotnie umowy z organizatorem Zakładów

Aktywizacji Zawodowej, którymi były organizacje pozarządowe podpisywał Państwowy

Fundusz Osób Niepełnosprawnych. Pierwsze umowy Fundusz podpisał z 9 ZAZ-mi, z których

jeden nie podjął działalności. Pozostałych 8 ZAZ-ów należy do największych i najlepiej

prosperujących placówek tego typu w Polsce. Pierwszą organizacją, która utworzyła ZAZ jest

Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w sierpniu 2000 roku.

Kolejny ZAZ został utworzony przez Fundację „Praca dla Niewidomych” w Stanisławowie. Od

2002 roku umowy z organizatorami ZAZ-ów podpisywane są na szczeblu samorządów

województw.

Do tej pory powstało 47 ZAZ-ów, z czego najwięcej w ostatnich 3-4 latach. ZAZ-y tworzone

są zarówno przez organizacje pozarządowe jak i przez powiaty. Zatrudniają średnio ok. 30

pracowników, przy czym najmniejszy zakład zatrudnia 9 osób, a największy powyżej 60

osób. Według Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych w ZAZ-ach zatrudnionych jest

obecnie 1529 osób, co w przeliczeniu na pełne etaty daje liczbę 731 etatów. Działalność

ZAZ-ów wspierają też wolontariusze, których liczba wynosi ok. 62 we wszystkich ZAZ-ach.

ZAZ-y powstają przy organizacjach pozarządowych, których misją jest pomoc osobom

niepełnosprawnym oraz jako zakłady budżetowe przy powiatach czy gminach. wymiany

doświadczeń i wzajemnego wsparcia.


Prezentacja Zakładu Aktywności Zawodowej ( ZAZ) z Piły.

Pokazanie znaczenie pracy w życiu osób niepełnosprawnych, które w ramach ZAZ wykonują

różnego typu usługi na rzecz wspólnoty lokalnej. Łącznie zatrudnieni znalazło ok. 70 osób z

powiatu pilskiego.

3. Klastry jak nowa forma organizacji współpracy gospodarczej integrującej różne

potencjały : gmina, przedsiębiorstwa komercyjne, przedsiębiorstwo społeczne oraz

instytucja naukowa.

Opis zagadnień

Zaprezentowane zostaną następujące zagadnienia dotyczące funkcjonowania klastra

-skład, członkowie, zarządzanie, podejmowanie decyzji,

- model partnerski klastra,

- opis specyfiki poszczególnych członków klastra,

- identyfikacja problemów płynących ze współpracy różnych podmiotów,

- programy wzajemnej edukacji członków klastra,

- koszty funkcjonowania klastra.

Omówione zostaną klauzule społeczne jako narzędzie umożliwiające wzmocnienie procesów

gospodarczych włączających grupy bezrobotnych:

- zasady wykorzystania klauzul społecznych w wybranych krajach UE,

- stosowanie klauzul społecznych w Polsce; wykorzystanie klauzul społecznych, publicznych

źródeł finansowania mieszkalnictwa socjalnego, budownictwa ekologicznego (korzyści dla

lokalnego środowiska).

Prezentacja

Model domów ekologicznych na przykładzie powstającego Osiedla Ekologicznego w

Chudobczycach. Analiza różnych aspektów: generowanie nowych miejsc pracy dla osób

bezrobotnych; innowacyjne rozwiązania lokalnych problemów socjalnych i mieszkaniowych,

budowanie spójności społecznej w środowiskach lokalnych

- modele domów ekologicznych,

- modele osiedli ekologicznych.

- technologie ekologiczne (pompy ciepła, panele słoneczne, szamba ekologiczne itp.)

- wykorzystanie różnorodnych lokalnych materiałów ekologicznych: glina, słoma, trzcina,

gips itd.

Debata

- jakie najpoważniejsze bariery widzą Państwo w gminach/powiatach na drodze do

tworzenia, obok przedsiębiorstw komercyjnych, przedsiębiorstw społecznych ?

- czy istnieje możliwość zintegrowania środowiska w celu stworzenia lokalnego rynku i

powołania w/w instytucji ?

Bibliografia:

Skwarska, D.(2008). Ekonomia społeczna szansą rozwoju społeczności lokalnych. Warszawa:

Fundacja Nadzieja.

Wilkin, J. (2007). Czym jest gospodarka społeczna i jakie ma znaczenie we współczesnym

społeczeństwie? Ekonomia Społeczna. nr 1/2007. Kraków: Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Frances, N. (2008). The end of charity. Time for social enterprise. Australia: Allen and Unwin.

Luk Palmen, Marcin Baron, Przewodnik dla animatorów inicjatyw klastrowych w Polsce,

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa,2008

Scenariusz piątego spotkania edukacyjnego

Studium myśli strategicznej i planowania rozwoju

Założenia ogólne

Rozwój gospodarki społecznej w gminie powinien być ściśle powiązany z planowaniem

rozwoju lokalnego, o którym mówimy wówczas, gdy zharmonizowane i systematyczne

działanie społeczności lokalnej, władzy lokalnej oraz pozostałych podmiotów

funkcjonujących w gminie zmierza do kreowania nowych i poprawy istniejących walorów

użytkowych gminy, tworzenia korzystnych warunków dla lokalnej gospodarki oraz

zapewnienia ładu przestrzennego i ekologicznego.

Budowanie strategii rozwoju powinno wynikać z potrzeby działań wynikających z ludzkich

marzeń i wyobraźni, mających istotny wpływ na kształtowanie wizji rozwoju oraz

umiejętności jej urzeczywistniania.

Rozwój lokalny jest procesem zależnym od stopnia uświadomienia przez społeczność

lokalną swojej sytuacji w różnych jej aspektach, a także swoich możliwości w zakresie

formułowania i rozwiązywania lokalnych problemów. Rozwój lokalny jest zatem wyrazem

poszukiwania niezależności i autonomii, wyraża wolę społeczności lokalnej do decydowania

o własnym losie.

Trwałość procesów rozwoju na szczeblu gminy jest pochodną zdolności podmiotów

lokalnych do tworzenia swego rodzaju przestrzeni negocjacji, stymulujących powstawanie

różnorodnych instytucji lokalnych oraz organizacji społeczności lokalnej, które sprawiają, że

rozwój lokalny nie jest jedynie funkcją różnorodnych działań rozproszonych podmiotów,

lecz jest również procesem współpracy podmiotów gospodarki lokalnej, grupujących się

wokół akceptowanego i zrozumiałego programu

Organizacja pracy

Studium myśli strategicznej i planowania rozwoju prowadzone będzie przez 5 godzin

(włącznie z przerwą). Model zakłada cztery bloki tematyczne, w tym dwa będą prowadzone w

formie dyskusji, a jeden w formie warsztatów.

Prowadzący

Trener mający kompetencje w zakresie planowania strategicznego w samorządach

(najlepiej praktyk, który brał udział w opracowywaniu strategii),

Przedstawiciel samorządu, który wdraża na swoim terenie zapisy strategii, w

szczególności dotyczące gospodarki społecznej,

Przedstawiciel podmiotu gospodarki społecznej, który współpracuje z samorządem i

innymi partnerami lokalnymi.

Przebieg spotkania

1. Rola planowania strategicznego w rozwoju lokalnym (wykład).

2. Myślenie strategiczne we wspólnocie lokalnej (dyskusja)

3. Miejsce gospodarki społecznej w strategii rozwoju lokalnego (wprowadzenie,

dyskusja).

4. Warsztaty: jak zaangażować społeczność lokalną w proces planowania

strategicznego?

I. Rola planowania strategicznego w rozwoju lokalnym

Proces planowania strategicznego stanowi jeden z podstawowych warunków sprawnego i

efektywnego zarządzania gminą/powiatem. Planowanie pomaga bardziej wydajnie

gospodarować zasobami, przewidywać problemy, które mogą się pojawić w niedalekiej

przyszłości by odpowiednio wcześnie zacząć im przeciwdziałać.

Kształtowanie myślenia strategicznego jest zatem kluczowe z punktu widzenia rozwoju

lokalnego, zarządzania sprawami danej wspólnoty lokalnej oraz wzmacniania kapitału

społecznego. Musi ono uwzględniać cały szereg cech danej gminy czy powiatu. Zdaniem J.

Sołtysa z Politechniki Gdańskiej i J. Lendziona z Rządowego Studium Studiów Strategicznych

cechy istotne z punktu widzenia praktyki zarządzania to:

- kluczowa dla kierowania rozwojem rola władz publicznych (posiadających demokratyczny

mandat od zbiorowego podmiotu, jakim jest społeczność lokalna), ograniczona jednak przez

cykl wyborczy oraz system administracyjno-prawny i polityczny państwa (centralne

stanowienie prawa, zastrzeżenie części decyzji dla władz ponadlokalnych, podleganie silnym

zewnętrznym wpływom politycznym)

- wielopodmiotowość, tj. współzależność procesów zarządzania od decyzji i działań wielu

podmiotów na jej terenie i w otoczeniu,

- złożoność procesów rozwojowych, wynikająca ze złożoności i różnorodności struktury

(wiele podsystemów, posiadających różną naturę zachowań – od nieomal czysto

przyrodniczych po bardzo subiektywistyczne procesy kulturotwórcze), pochodna też wyżej

wymienionej wielopodmiotowości,

- otwartość - poprzez liczne powiązania z otoczeniem, które, będąc mocno zmienne i

niepewne, jest źródłem pojawiających się szans i zagrożeń,

- niepewność, wynikająca z otwartości, niedeterministycznego charakteru systemu i

niemożności pełnego jego zrozumienia, pogłębiona przez cechy specyficzne dla okresu

transformacji,

- trwała, bezwzględna ograniczoność niektórych zasobów i nieodwracalność większości

zmian środowiska (przyrodniczego, społecznego),

- nadmiar formułowanych przez społeczność potrzeb i celów przy stałym deficycie środków

na ich realizację przez władze publiczne,

- konfliktogenność, jako pochodna powyższych cech.

Myślenie strategiczne w danej wspólnocie lokalnej musi uwzględniać powyższe cechy, które

jednocześnie wyznaczają cały szereg uwarunkowań dla kształtowania strategii rozwoju.

Strategia powinna być odzwierciedleniem myślenia strategicznego. Jest to dokument

długookresowy, określający generalny kierunek działania gminy/powiatu oraz

przedstawiający metody i narzędzia jego wdrażania. Horyzont czasowy powinien obejmować

ok. 10 lat. Ze względu na swój otwarty charakter (możliwość aktualizacji i zmian) proces

planowania strategicznego pozwala na elastyczne dostosowywanie i korygowanie celów w

odpowiedzi na zmieniające się uwarunkowania. Dlatego strategia nie jest dokumentem dla

dokumentu, ale stanowi instrument prowadzonej polityki rozwoju gminy/powiatu.

Strategie rozwoju lokalnego uzyskały usankcjonowanie prawne w ustawie z dnia 6 grudnia

2006r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.

Strategia składa się z szeregu logicznie powiązanych elementów takich jak: diagnoza, misja,

cele strategiczne, cele operacyjne, system wdrażania i monitorowania.

Wdrażanie strategii wiąże się z wykorzystaniem instrumentów zarządzania strategicznego w

samorządzie lokalnym, tj: instrumenty finansowe, programy operacyjne i finansowe,

planowanie zagospodarowania przestrzennego i system informacji przestrzennej, marketing

terytorialny, partnerstwo publiczno-prywatne, strategiczna współpraca samorządów

lokalnych, przywództwo, partycypacja i konsultacje społeczne czy strategiczna karta

wyników.

Planowanie strategiczne obejmuje konieczność wykorzystania różnych form

współzarządzania podmiotami sektora publicznego, biznesowego i obywatelskiego oraz

zróżnicowania instrumentów zarządzania strategicznego przy zachowaniu zasady ich

komplementarności. Determinantami tego zarządzanie są różnorodne zasoby i procesy, a

celem unikatowa konfiguracja tych zasobów, umożliwiająca poprawę warunków życia, wzrost

jakości świadczonych usług i satysfakcji mieszkańców.

II. Myślenie strategiczne we wspólnocie lokalnej

Planowanie strategiczne nie polega jedynie na opracowaniu dokumentu – strategii.

Dokument jest ważnym, ale jego opracowanie jest tylko jednym z elementów złożonego

procesu. Równie ważny jest etap wdrażania zapisów tego dokumentu w życie, bieżący

monitoring i ewaluacja, a także modyfikowanie zapisów w zależności od zmieniających się

warunków. Dlatego mówimy o procesie planowania strategicznego, a nie o opracowaniu

strategii.

Dyskusji zostaną poddane następujące zagadnienia:

Czy takie dokumenty istnieją w Waszych gminach?

Jak zostały opracowane?

Jaki okres obejmują?

Czy są wdrażane?

Czy realizowany jest monitoring i ewaluacja wdrażania?

Ad. 3 Dyskusja moderowana: Miejsce gospodarki społecznej w strategii rozwoju lokalnego

Wprowadzenie

Bariery i trudności, które napotyka rozwój przedsiębiorczości społecznej w Polsce wymaga

podjęcia działań w aspekcie rozwoju nowych firm społecznych oraz zwiększania potencjału

już istniejących, ich urynkawiania (w pozytywnym sensie), zdobywania większego rynku

zleceń, podnoszenia standardów funkcjonowania. Wymaga też edukacji szeroko

rozumianego otoczenia i współpracy partnerów lokalnych. Ważnym elementem w

gospodarce społecznej jest też odwołanie się do wspólnotowości.

Rozwój przedsiębiorczości społecznej wymaga myślenia systemowego i strategicznego,

kładącego nacisk na programy rozwoju regionalnego, na ukształtowania odpowiedniego ładu

społeczno-gospodarczego integrującego politykę gospodarczą z innymi politykami, jak

polityka społeczna, kultura, edukacja, rolnictwo, ekologia, polityka budżetowa, itp. Wymaga

to długofalowej strategii działania syntezującej rynek z rozwiązywaniem problemów

społecznych. Takie podejście zostało zastosowane w Niemczech, po bolesnych

doświadczeniach II Wojny Światowej, w latach 1948-1968 nazwane „niemieckim cudem

gospodarczym”. Podstawy kształtowania ładu gospodarczego w Niemczech zostały

sformułowane przez ekonomistów i filozofów: Waltera Euckena i Ludwika Erharda, a

wprowadzane przez pierwszego Kanclerza Niemiec Konrada Adenauera. Analiza tych

niemieckich doświadczeń opisana została w publikacji Piotra Pysza pt. „Społeczna

gospodarka rynkowa”, gdzie koncepcja na bazie której budowany był ład gospodarczy w

Niemczech nazwana została ordoliberalną. „Ordo” oznacza połączenie różnorodnych

elementów, rzeczy i struktur w jedną sensowną całość. Koncepcja ordoliberalna nawiązuje

też do myśli różnych filozofów na przestrzeni dziejów od Konfucjusza, filozofa chińskiego

począwszy a na filozofach chrześcijańskich skończywszy.

Właściwe wyeksponowanie zagadnienia w dokumentach strategicznych może mieć

zasadniczy wpływ na rozwój gospodarki społecznej na danym terytorium. Punktem wyjścia

do dyskusji będzie krótka analiza dokumentów strategicznych miasta Krakowa pod kątem

programowania i promowania współpracy z podmiotami gospodarki społecznej oraz wstępna

ocena przyjętych rozwiązań, w oparciu o publikację Ksymeny Rosiak „Ekonomia społeczna w

strategii miasta Krakowa”. Na tej podstawie dyskusji zostaną poddane następujące

zagadnienia:

Czy temat GS powinien znaleźć się w strategii rozwoju lokalnego czy raczej w strategii

rozwiązywania problemów społecznych?

Czy zapisy powinny odnosić się jedynie do współpracy z podmiotami GS, czy też mogą

być szersze – ujmować cały rozwój lokalny w kontekście społecznej gospodarki

rynkowej?

Propozycje zapisów strategicznych.

Ad. 4 Warsztaty: jak zaangażować społeczność lokalną w proces planowania strategicznego?

Strategia opracowana w partnerstwie z różnymi jednostkami i organizacjami oraz angażująca

społeczność lokalną, pozwala na wypracowanie kierunków działań zgodnych z

oczekiwaniami tej społeczności. Tym samym nie funkcjonuje jako „dokument władzy

lokalnej”, ale stanowi podstawę koordynacji działań różnych podmiotów tak, by uzupełniały

się i miały efekt synergiczny. Aby mieszkańcy identyfikowali się ze strategią musi ona

zawierać wspólną wizję co do kierunków i form rozwoju społeczności lokalnej. Odpowiednio

przeprowadzony proces opracowania strategii buduje więc system, w którym mieszkańcy,

instytucje i podmioty władzy podejmują wspólne działania na rzecz rozwoju gminy/powiatu,

nawiązując dialog w układzie władza – społeczność lokalna. Jest to o tyle istotne, że zakres

strategii nie powinien ograniczać się jedynie do tych obszarów, które ustawowo leżą w

kompetencjach gminy/powiatu; powinien ujmować zagadnienia rozwoju w ujęciu

całościowym (obszar i zamieszkująca go ludność).

Poważnym problemem planowania w polskich samorządach to nieprawidłowe

przeprowadzanie konsultacji społecznych oraz niewłaściwe wykorzystywanie ich wyników.

Nieprawidłowość przeprowadzania konsultacji polega przede wszystkim na niewłaściwym

składzie grupy osób, z którymi są one przeprowadzane. Skład ten wynika z jednej strony z

woli władz samorządowych zapraszających do prac nad strategią daną grupę osób,

natomiast z drugiej z faktycznego zaangażowania tej części zaproszonych, którzy owe

zaproszenia przyjmują. Jak można się domyślać, nie jest on zawsze optymalny, tzn.

gwarantujący wysoki poziom merytoryczny debaty nad kierunkami rozwoju i reprezentację

społeczności jednostki samorządu terytorialnego, tzn. wszystkich lub choćby zdecydowanej

większości jej grup społecznych, zawodowych, terytorialnych, wiekowych itp. Fakt ten, w

połączeniu z nagminnie stosowaną regułą „nieobecni nie mają racji”, prowadzi do

akcentowania w strategii tych celów i działań, które zostały zaproponowane, a czasem nawet

przeforsowane przez obecnych na warsztatach strategicznych lub podczas innych spotkań

konsultacyjnych. Nawet jeśli nie są to najwłaściwsze cele i działania, a ich projektodawcy

mieli tytuł do wypowiadania się w imieniu tylko nieznacznej części społeczności. Niewłaściwe

wykorzystywanie wyników konsultacji społecznych polega przede wszystkim na ich

bezkrytycznym uwzględnianiu w strategii rozwoju.

Można przypuszczać, że jest to wynik błędnego postrzegania idei konsultacji oraz

nieprawidłowego stosowania ich technik, w tym głównie techniki warsztatów strategicznych i

moderacji wizualnej. Twórcy strategii dążąc do zapewnienia dla niej akceptacji społecznej, a

szczególnie akceptacji reprezentantów społeczności jednostki terytorialnej tworzących organ

stanowiący jej samorządu, niejednokrotnie budują ją wyłącznie jako kompilację propozycji

zebranych od uczestników konsultacji społecznych. Taka strategia posiada wprawdzie

wysoką zgodność z oczekiwaniami społeczności (radnych), ale najczęściej wyznacza ścieżkę

rozwoju jednostki samorządu terytorialnego daleką od optymalnej.

Jak zaangażować społeczność lokalną w proces planowania strategicznego, aby uniknąć w/w

zagrożeń?

Przebieg warsztatów:

podział na grupy,

zadanie do realizacji: opracowanie planu włączenia społeczności lokalnej w proces

planowania strategicznego,

prezentacja opracowań połączona z dyskusją.

Bibliografia:

- Aktywizacja społeczności lokalnych, A. Kaleta (red.), Toruń 1998.

- Aktywizacja wiejskich obszarów problemowych, M. Kłodziński, W. Dzun (red.), IRWiR

PAN, Warszawa 2003.

- N.Berman, Strategiczne planowanie rozwoju gospodarczego, Municipium, Warszawa 2003.

- E. Bończak-Kucharczyk, K. Herbst, K. Chmura, Jak władze lokalne mogą wspierać

przedsiębiorczość, Wydawnictwo Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich

Przedsiębiorstw, Warszawa 1999.

- R.Brol (red.), Zarządzanie rozwojem lokalnym - studium przypadków, Wyd. AE Wrocław,

Wrocław 1998.

- R.Brol, A. Sztando, Strategia rozwoju lokalnego. Projekt pilotażowy - Lądek Zdrój, Wyd.

Fundusz Współpracy, Warszawa 1998.

- T. Domański, Strategiczne planowanie rozwoju gospodarczego gminy, Warszawa 1999,

Wydawnictwo Hamal Books.

- G. Gęsicka (red.), Instytucje rozwoju lokalnego, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1996.

- G. L. Gordon, Strategiczny plan dla gminy. Jak osiągnąć sukces? Warszawa 1998.

- B.Jałowiecki, Rozwój lokalny, Warszawa 1989.

- W. Kłosowski, J. Warda, Wyspy szans. Jak budować strategie rozwoju lokalnego?,

Bielsko-Biała 2001.

- R.Krupski, Elementy zarządzania strategicznego, Wrocław 1996.

- R.Krupski, Zarządzanie strategiczne. Koncepcje - metody, Wrocław 1998.

- J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1997.

- J. Penc, Strategie zarządzania, Warszawa 1994.

- A.Piekara, Samorząd terytorialny i rozwój lokalny, Państwo i Kultura Polityczna 1990

vol. 9.

- Polityka rozwoju regionalnego i lokalnego w okresie transformacji systemowej, S. L.

Bagdziński, W. Maik, A. Potoczek (red.), Toruń 1995.

- Podmiotowość społeczności lokalnych, pod red. R.Cichockiego, Poznań 1996.

- G. Prawelska-Skrzypek (red.), Partycypacja obywatelska w życiu społeczności lokalnej;

stan, bariery, rekomendacje, Fundacja MCRD, Kraków 1996.

- J. Pretty, O rozwoju gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Fundacji Wspomagania Wsi,

Warszawa 2000.

- Problematyka rozwoju lokalnego w warunkach transformacji systemowej, W. Maik (red.),

Warszawa 1997.

- Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego, pod red. B. Winiarskiego, L. Patrzałka,

Warszawa 1994.

- Strategia rozwoju gmin wiejskich, pod red. naukową M. Kłodzińskiego, Cz. Siekierskiego,

Warszawa 1997.

- D.C., Wagner, Strategie rozwoju gospodarczego miast i gmin, Wydawnictwo

Municipium, Warszawa 1999.

- E. Wysocka, J. Koziński, Strategia rozwoju gminy, FRDL, Warszawa 1994.

Program wizyty studyjnej

Koniecznym elementem niniejszego modelu edukacyjnego, z uwagi na jego praktyczny i

formacyjny charakter, będzie dwudniowa wizyta studyjna do miejsca, w którym funkcjonują

już przedsiębiorstwa społeczne. W trakcie wizyty studyjnej uczestnicy będą mieli okazję

zapoznać się z:

- przykładami funkcjonujących partnerstw lokalnych na rzecz spójności społecznej; odbędą

się spotkania ze starostami, wójtami, kierownikami ośrodków pomocy społecznej,

przedstawicielami organizacji obywatelskich, właścicielami firm prywatnych,

przedstawicielami spółdzielni mieszkaniowych itp., którzy tworzą lokalny system wsparcia

rozwoju przedsiębiorczości społecznej,

- przykładami spółdzielni socjalnych funkcjonujących w różnych obszarach (catering, opieka

nad osobami starszymi, pielęgnacja zieleni, budownictwo itp.) w oparciu o rynek lokalny i

współpracę z sektorem publicznym, prywatnym oraz z innymi przedsiębiorstwami

społecznymi,

- przykładami centrów integracji społecznej.

Dzień pierwszy

Czas Działanie Miejsce

09.30 Dojazd do Poznania, spotkanie uczestników

wizyty studyjnej w siedzibie Fundacji Pomocy

Wzajemnej Barka

Poznań,

ul. Św. Wincentego 6

09.30 –

11.00

Prezentacja Centrum Gospodarki Społecznej,

Centrum Integracji Społecznej na Zawadach w

Poznaniu oraz kawiarenka „ W starej piekarni”

Poznań,

(przedsiębiorstwo społeczne prowadzone przez

Centrum Integracji Społecznej)

ul. Św. Wincentego 6;

Rynek Śródecki 14

11.00-

13.00

Przejazd do Kwilcza

13.00 –

14.30

Prezentacja Centrum Integracji Społecznej w

Kwilczu, Diakonijnej Spółki Zatrudnienia,

Spółdzielni Socjalnej „Kram”

Kwilcz

14.30-

15.30

Obiad w lokalu Kwileckiej Spółdzielni Socjalnej Kwilcz

15.30 -

16.00

Przejazd do Chudobczyc ( gmina Kwilcz) ,

zakwaterowanie w hotelu prowadzonym przez

Spółdzielnię Socjalną „Świt”

16.00-

17.30

Stowarzyszenie Integracyjne Wspólnoty Barka;

wspólnota w Chudobczycach

Chudobczyce

18.00–

20.00

Kolacja przygotowana przez Spółdzielnię Socjalną

„Świt”, spotkanie z mieszkańcami wspólnoty w

Chudobczycach, liderami samopomocowymi oraz

migrantami, którzy powrócili do kraju po

nieudanej emigracji

Chudobczyce

Nocleg w hotelu prowadzonym przez …. w

Chudobczycach

Chudobczyce

Dzień drugi

07.30-

08.30

Śniadanie przygotowane przez Spółdzielnię

Socjalną „Świt”

Chudobczyce

08.30-

10.00

Gospodarstwo ekologiczne w Chudobczycach,

Przedsiębiorstwo Społeczne Barki- Ośrodek

Szkoleniowo-Rekreacyjny nad Jeziorem

Chudobczyce

10.00-

12.00

Przejazd do Gębiczyna k/Czarnkowa

12.00-

13.00

Centrum Integracji Społecznej prowadzone przez

Fundację Gębiczyn

Gębiczyn

13.00-

13.45

Przejazd do Huty

13.45-

14.30

Obiad przygotowany przez warsztat

gastronomiczny CIS

14.30-

15.15

Przejazd do Gajewa

15.15-

16.45

Spotkanie w Centrum Ekonomii Społecznej w

Gajewie z czarnkowskim partnerstwem lokalnym;

Spółdzielnia Socjalna „Słoneczko”

Gajewo

16.45 Zakończenie wizyty studyjnej, powrót do

Poznania

Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce

Documents

Transcript of Program edukacyjny dla animatorów przedsiębiorczości społecznej w polsce