Rola rodziców i nauczycieliw niwelowaniu nieśmiałości

Rodzice i nauczyciele odgrywają istotną rolę w niwelowaniu nieśmiałości. Nie powin-ni bagatelizować tego zjawiska, gdyż wywiera ono negatywny wpływ na psychospołeczne funkcjonowanie dziecka. Oczekuje się od nich, aby dążyli do obniżenia poziomu napięcia, do podniesienia pewności siebie u dziecka, organizowali doświadczenia, które zaspokoją po-trzeby emocjonalne oraz wprowadzali nowe czynności poznawcze i formy zachowania. Ich obo-wiązkiem jest pokierowanie działań w taki sposób, aby stworzyć jednostce nieśmiałej okazję do częstego występowania w obecności innych osób, by pomóc w budowaniu pewności siebie i pozytywnych doświadczeń w kontaktach interpersonalnych, a także rozwijać adekwatne sposoby reagowania w nowych sytuacjach społecznych, które mogą wspomagać wzbogace-nie własnej osobowości i kierowaniem swoim rozwojem. Należy wpajać im ideały możliwe do osiągnięcia i zadania możliwe do zrealizowania.

Istotnym warunkiem w przeciwdziałaniu nieśmiałości u dzieci jest podjęcie przez rodzi-ców (wychowawców) działań osiąganych małymi krokami, aby dziecko już na samym począt-ku odniosło sukces, który zmotywuje go do dalszej pracy. Wówczas dziecko będzie z siebie dumne i zacznie powoli wierzyć we własne siły. Dobrze, gdy młody człowiek posiada dobrze ukształtowaną tożsamość, ona bowiem przyczynia się do akceptacji samego siebie i kontroli własnych instynktów. Właściwie uformowana tożsamość chroni dziecko nieśmiałe przed nie-sprawiedliwym, surowym obrazem samego siebie, przed bezlitosnym samokrytycyzmem. Nie-zbędne jest zaakceptowanie przez jednostkę własnej osobowości i odkrywanie wewnętrznej wyjątkowości. Dziecko powinno rozwijać i kształtować w sobie wiele pozytywnych wartości, myśli i zachowań, nie powinno rezygnować z własnej natury. Wskazane jest, by zrozumiało, że żyje po to, aby szukać, ukazywać, przeżywać i odkrywać to, co w nim niepowtarzalne i piękne. Należy nauczyć je, by nie odczuwało lęku przed światem oraz, by nie bało się ryzyka porażki, by dążyło do osiągnięcia zamierzonych celów. Dobrze jest, gdy jednostka nieśmiała otwarcie mówić o swoich uczuciach, przyjmuje wyzwania i podejmuje ryzyko. Ważne jest, aby dziecko było świadome swoich umiejętności, nie bało się świata i nie przyjmowało jedynie pozycji obronnej.

Inną rolą rodziców czy wychowawców jest dostrzeganie ograniczeń czy słabości dziecka, a także troska o to, aby nie sparaliżowały one jego rozwoju. W sytuacji, gdy dziecko zderzy się ze swoimi ograniczeniami, popada w panikę, lęk, ogarnia je przesadne poczucie wstydu i świadomość, że nie jest w stanie poradzić sobie z własną nieśmiałością. Dobrze, gdy dziecko jest świadome swoich braków, błędów, wad, niedoskonałości. Niewskazane jest, aby jednost-ka nieśmiała koncentrowała się nadmiernie na sobie przez dłuższy okres, bo wówczas jej niska samoocena popycha ją w kierunku zauważania jedynie jej negatywnych cech. Należy jedno-cześnie zwrócić uwagę dziecka na to, że oprócz wad posiada zalety, mocne strony.

Podjęcie odpowiednich działań umożliwi nieśmiałej jednostce wyjście z własnej skorupy oraz przyczyni się do tego, że smutek i przygnębienie, towarzyszące dziecku każdego dnia, przerodzi się w radość, stopniową pewność siebie i zwiększy poczucie własnej wartości. Dziec-ko nieśmiałe potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, szczerości i otwartości. Wskazane jest, aby skupić się na jego problemach, uważnie słuchać, nie przerywać i obserwować zachowanie. Najważniejsze jest, aby uświadomić dziecko, iż likwidacja nieśmiałości możliwa jest głównie drogą kontaktu z innymi osobami, ponieważ każda istota żyje, rozwija się i działa wśród ludzi.

Praca z dziećmi nieśmiałymi powinna obejmować jednocześnie trzy niezbędne obszary, tj.: stosunek dziecka do samego siebie, sferę zadań oraz postawy wobec innych ludzi. Zgod-nie z założeniami podejścia niwelowania zjawiska nieśmiałości wskazane jest oddziaływanie prowadzące do wzrostu samooceny, zredukowania uczucia lęku w sytuacjach ekspozycji spo-łecznej, a także dążenie do kształtowania większego skupienia na działaniu w określonym mo-mencie. Istotnym czynnikiem jest również stymulowanie samodzielności i aktywności dziecka nieśmiałego. Terapia dziecka nieśmiałego powinna być prowadzona stopniowo. Nadrzędnym celem każdej terapii powinno być działanie ukierunkowane przede wszystkim na wykształce-nie w dziecku umiejętności samodzielnego radzenia sobie z własnymi ograniczeniami.

Jedną z form pomocy w przeciwdziałaniu zjawisku nieśmiałości są grupy socjoterapeu-tyczne. Uczestnictwo w nich zapewnia dziecku odkrywanie w sobie różnych właściwości oso-bowości, rozwijanie elementów odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój i zdobywanie umie-jętności społecznych. Zmiany te sprzyjają efektywniejszej realizacji celów życiowych. Dziecko nabywa takich właściwości, jak: stabilność, konkretność, akceptacja siebie, spontaniczność. Elementy te kształtują sprawne działanie, satysfakcję życia, adekwatne przystosowanie i we-wnętrzną harmonię.

Istotne jest, aby zajęcia były prowadzone metodami aktywnymi, które zapewniają im bogatsze doświadczenia i ciekawe przeżywanie. Dobrze jest, gdy jednostka nabywa doświad-czenia całkowicie odmienne od dotychczasowych. Należy stosować między innymi takie me-tody, jak: dyskusje, rysunki, historyjki obrazowe, scenki, krąg, opowiadania czy burzę mózgów. Dzieci również powinny mieć możliwość podejmowania aktywności z rówieśnikami w parach, mniejszych grupkach czy na forum grupy. Podczas prowadzenia zajęć z dziećmi nieśmiałymi proponuje się model kołowy, czyli siedzenie w kręgu. To powoduje, iż uczniowie mają dobry kontakt wzrokowy, a pozycja nauczyciela nie budzi tak dużego dystansu, gdyż nie jest wyróż-niona. W takim układzie dziecko nieśmiałe szybciej potrafi się zintegrować z grupą, słuchać in-nych czy mówić o swoich przeżyciach. W sytuacji, kiedy wykonywane zadanie wymaga aktyw-ności ruchowej, interakcji czy dyskusji, prowadzący może zmienić układ na kształt podkowy.

Ważne jest również zachęcenie dziecka do rozmowy. Niezbędne są tu metody pozwa-lające dziecku nieśmiałemu pogłębić wiedzę na dany temat, lepiej sprecyzować własne zda-nie czy poznać poglądy rówieśników. Rolę tę spełnią dialog i dyskusja. Powinny one polegać na przekazywaniu informacji, ale jednocześnie na uzyskaniu informacji zwrotnej od dziecka. Metody te również rozwijają i kształtują umiejętność wypowiadania się na forum, komuniko-wanie się czy słuchanie rówieśników. Wówczas dzieci mają możliwość lepszego poznania się, mogą wymieniać pomysły, myśli, uczucia, rozmawiać o swoich zainteresowaniach czy szukać wspólnego rozwiązania dla określonego problemu. W tym przypadku zadaniem nauczyciela jest nadzór nad właściwym przebiegiem komunikacji. Obowiązkiem osoby dorosłej jest za-dbanie o to, by jednostka nieśmiała nie zostało skrytykowana czy wyśmiana.

Wśród różnorodnych czynników oddziałujących na dziecko nieśmiałe należy wyróżnić zdolności i zainteresowania, gdyż obniżają lęk i poczucie zakłopotania. Jednostka nieśmiała wykonując zadania na forum grupy, które są jego mocną stroną, kształtuje w sobie poczucia pewności siebie i satysfakcji.

mgr Jagoda Leżoń