Syndrom nieśmiałości problemem wśród dzieciW dzisiejszych czasach wielu ludziom wydaje się, że nieśmiałość jest zjawiskiem nieak-

tualnym, cechą niewielkiej grupy osób. Jednak bliższa analiza symptomów tego zachowania przeczy takim poglądom. Toteż we współczesnym świecie, który naznaczony jest dynamicz-nymi przemianami cywilizacyjnymi i społecznymi, wzrasta zainteresowanie problemem nie-śmiałości.

Obecne realia oparte są na utylitarnym traktowaniu jednostki, rywalizacji i indywi-dualnych osiągnięciach. Wymagają od młodego człowieka wielu cech, które nie zawsze są adekwatne do jego predyspozycji. Środkiem do sukcesu jest spontaniczność, niezależność i dominacja. Pomyślne funkcjonowanie w indywidualnym i społecznym wymiarze życia za-pewnia przede wszystkim umiejętność szybkiego przystosowania się w zmieniających warun-kach oraz prawidłowa komunikacja. Nasza kultura ceni sobie skuteczną autoprezentację oraz przebojowość i stąd się właśnie bierze społeczna stygmatyzacja nieśmiałości. Powoduje to, że problemy adaptacyjne nieśmiałych dzieci przybierają na sile, a konieczność wsparcia i kształtowania ich umiejętności społecznych jest coraz bardziej nagląca. Liczba osób nieśmia-łych zdecydowanie wzrasta.

Nieśmiałość jest pojęciem złożonym, wielowymiarowym, przybiera wiele odmian, ma różną intensywność i dynamikę, a jej źródła tkwią w samej jednostce i w otaczającym świecie społecznym. Jest to przypadłość, która manifestuje się na wiele różnych sposobów: od lekkiego uczucia onieśmielenia i skrępowania przez lęk przed ludźmi, aż do skrajnej nerwi-cy i depresji. Zachwiany proces komunikacji oraz nieumiejętność szybkiego i sprawnego przy-stosowania się do zmieniających się warunków sprawiają, że osoby nieśmiałe muszą wkładać więcej energii, starając się normalnie egzystować w społeczeństwie. Przyczyn nieśmiałości poszukuje się w uwarunkowaniach biologicznych, osobowościowych i środowiskowych.

Nieśmiałość jest źródłem wielu przykrości, niepowodzeń i udręk u dzieci. Jest związana z przejawami niekorzystnego i nieprawidłowego funkcjonowania zarówno poznawczego, emo-cjonalno – uczuciowego, jak i społecznego rozwoju. Rozwija się razem z dzieckiem, jest przy nim wtedy, gdy stawia czoło nowym okolicznościom czy wyzwaniom. Niektórym dzieciom udaje się pokonać nieśmiałość, dzięki mocnym stronom silnej osobowości. Inne natomiast, pod wpływem rozczarowań, poczucia straty czy innych negatywnych zawirowań życiowych,

poddają się i całkowicie wycofują. Nieśmiałość u dzieci może zaowocować serią straconych okazji. Może zaburzyć trzeźwą ocenę sytuacji. Osamotnione dzieci pozwalają, aby ich lęk i negatywne emocje rosły w siłę, między innymi, dlatego, że nie ma w pobliżu nikogo, kto by ich wyprowadził z błędu. Dzieci nieśmiałe nie mają prawdziwych przyjaciół, nie mówią ni-komu o swoich problemach, wewnętrznych konfliktach, bo tak naprawdę boją się ludzi. Żyją jak cień ludzkiego odbicia, starają się nikomu nie przeszkadzać, są posłuszne regułom i zasa-dom. Dziecka nieśmiałego początkowo nikt nie zauważa, gdyż jest ciche, grzeczne, spokojne i nie sprawia żadnych problemów wychowawczych. Dopiero z czasem można dostrzec, że trzy-ma się na uboczu, nie nawiązuje kontaktu z innymi. Największą trudnością dla takiego dziecka jest nawiązanie spontanicznego kontaktu lub wykonanie jakiegokolwiek polecenia wydanego przez obcą osobę.

Problemy dziecka nieśmiałego są trudne i bardzo złożone. Przezwyciężanie ich wyma-ga przemyślanych i ciągle doskonalonych sposobów oddziaływań wychowawczych. Odpo-wiedzialne, rozsądne, oparte na miłości relacje z jednostką nieśmiałą przejawiane zarówno w rodzinie, przedszkolu czy w środowisku szkolnym, to niezbędne czynniki prowadzące do niwelowania występujących u dziecka zaburzeń w funkcjonowaniu. Należy wielopłaszczy-znowo i wielostronnie wnikać w psychikę dziecka, pomagać w rozwiązywaniu problemów, słu-żyć pomocą, dobrą radą i jednocześnie własnym przykładem. W postępowaniu należy przeja-wiać takt i zrozumienie, zadbać o bezpieczne otoczenie, zapewnić pomoc w przezwyciężaniu społecznych trudności i dążyć do obudzenia w dziecku aktywności i działania. Odpowiedni kli-mat, spokojna atmosfera, zaufanie i ciepłe relacje to komponenty wzmacniające, stymulujące i rozwijające w dziecku pozytywny obraz samego siebie. Istotne jest, aby jednostka nieśmiała podejmowała aktywność społeczną, rozwijała kompetencje społeczne, kształtowała adekwat-ną samoocenę i potrafiła dostrzegać związek pomiędzy myślami a uczuciami. Każda aktywiza-cja pomaga niwelować nieśmiałość, gdyż daje dziecku szansę do zdobycia nowego doświad-czenia, możliwość podzielenia się swoimi opiniami czy rezultatami własnej pracy. Jednostka nieśmiała ma okazję do kierowania grupą, współdziałania z rówieśnikami czy przejmowanie inicjatywy działania. Współdziałanie w naturalny sposób wpływa na aktywność, umożliwia bezpośrednią komunikacji i współpracę. Wykonywanie pracy w grupkach rozwija umiejętność słuchania innych oraz informowanie o własnych przeżyciach czy poglądach. Podejmowanie trudnych wyzwań, radzenie sobie w nowych sytuacjach przyczynia się do niwelowania tego syndromu. Wzrostowi aktywności sprzyja również pozytywny stosunek dziecka do samego siebie. Samoocena jest ważnym elementem w procesie motywacji. Zazwyczaj dziecko nie-śmiałe posiada niską samoocenę, a to prowadzi do obniżenia aktywności, a czasami nawet

do całkowitej bierności. Wskazane jest, aby ćwiczyło ono umiejętność dostrzegania wspól-nych cech łączących je z innymi, myślało o przyczynach własnych niepowodzeń, uwierzyło w możliwość odniesienia sukcesu i uczyło się doszukiwać optymistycznych wyjaśnień napoty-kanych problemów.

Zbagatelizowanie syndromu nieśmiałości może negatywnie rzutować na cele życiowe, plany, marzenia czy aspiracje młodej jednostki. Może spowodować w życiu dorosłym poczu-cie wewnętrznego chaosu, brak zwykłej zdolności rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji, zaburzenie równowagi emocjonalnej, trudności w logicznym myśleniu i niepewność. U dzieci nieśmiałych wewnętrzne predyspozycje, cechy osobowościowe czy własna samooce-na są zagrożone i w konsekwencji prowadzą do przygnębienia, frustracji, braku samokontro-li, które bardzo negatywnie oddziaływają na postrzeganie własnej przyszłości przez dziecko nieśmiałe. Dlatego tak istotne jest, aby pomóc jednostce nieśmiałej odbudować pozytywną samoocenę, optymizm, wiarę we własne możliwości, chęć osiągnięcia sukcesu i nadanie swo-jemu życiu sensu. Dziecko żyje po to, aby przeżywać i odkrywać zakątki współczesnego świata, a nie biernie przyglądać się życiu i podporządkowywać się cudzym decyzjom.

mgr Jagoda Leżoń