Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

100

ADAM WYSOKISKI1, ALEKSANDRA MARGULSKA1, TOMASZ SOBW2, IWONA KOSZEWSKA1

JADOWSTRT U OSB W PODESZYM WIEKU

ANOREXIA IN ELDERLY PERSONS

1Klinika Psychiatrii Wieku Podeszego i Zaburze Psychotycznych, Uniwersytet Medyczny w odzi 2Zakad Psychologii Lekarskiej, Uniwersytet Medyczny w odzi

STRESZCZENIE. Mianem jadowstrtu wieku podeszego okrela si wystpujce u ludzi starszych problemy z dostosowaniem przyjmowa-nych posikw do potrzeb energetycznych z nastpcz utrat masy ciaa. Podoe tego stanu jest zoone i obejmuje patofizjologiczne zmiany zwizane ze starzeniem (zmniejszenie intensywnoci dozna smakowych i wchowych, orodkowe i obwodowe obnienie aknienia, zmiany w ukadzie pokarmowym), stany chorobowe (zaburzenia depresyjne, poznawcze, choroby somatyczne, leki, czynniki jatrogenne, stan jamy ustnej) oraz czynniki spoeczne. Chocia szereg mechanizmw lecych u podoa jadowstrtu wieku podeszego wydaje si by dobrze poznanych, to jednak nadal wyjanienia wymaga kwestia, czy obserwowane zmiany neurobiologiczne wynikaj ze zwizanych z wiekiem zmian w skadzie ciaa, czy te s bezporedni przyczyn jadowstrtu wieku podeszego. Jadowstrt wieku podeszego zwizany jest z szeregiem powanych konsekwencji medycznych, w tym z: niedoywieniem biakowo-energetycznym, pogorszeniem funkcjonowania, zwikszon amliwoci koci, wzrostem chorobowoci i umieralnoci. Dlatego te naley dy do wczesnego rozpoznania jadowstrtu wieku podeszego i podejmowania dziaa leczniczych, a w opiece geriatrycznej - do optymalizacji stanu odywienia osb starszych.

Sowa kluczowe starzenie, jadowstrt, utrata apetytu, utrata masy ciaa

SUMMARY. The anorexia of aging is a term used to describe problems with adequate regulation of food intake and experienced loss of weight in elderly people. The etiology of the anorexia of aging is complex and include a combination of physiological changes associated with aging (decline in smell and taste, reduced central and peripheral drive to eat, delayed gastric emptying, changes in the gastrointestinal tract), pathological conditions (depression, dementia, somatic diseases, medications and iatrogenic interventions, oral-health status) and social factors. Although many mechanisms of the anorexia of aging may be well studied, it is still unclear whether observed neurobiological changes are secondary to age-related changes in body composition or directly associated with anorexia. The anorexia of aging is associated with protein-energy malnutrition, functional deterioration, morbidity and mortality. Therefore, early identification of the anorexia of aging and effective interventions are necessary. One of the most important goals in the geriatric care is to optimize nutritional status of the elderly.

Key words aging, anorexia, appetite loss, weight loss.

WPROWADZENIE

Zredukowane spoycie pokarmw u osb starszych opisa John Morley w 1988 r. jako jadowstrt wieku po-deszego (1). Jadowstrt wieku podeszego jest zazwy-czaj definiowana jako zmniejszenie aknienia oraz iloci przyjmowanego pokarmu, co powoduje niezamierzo-ny spadek masy ciaa, do ktrego dochodzi nawet przy dostarczaniu odpowiedniej iloci poywienia. Moe to by rezultatem czynnikw fizjologicznych (zwizanych z procesem starzenia si), patologicznych oraz spoecz-nych. Jadowstrt wieku podeszego wystpuje u okoo 20% populacji osb w tym wieku (2), przy czym odsetek ten jest wyszy wrd chorych hospitalizowanych oraz

wrd osb najstarszych (3). Szczeglnie zagroone tym zjawiskiem s osoby korzystajce z opieki dugotermino-wej (np. w orodkach opiekuczych), ryzyko niedoywie-nia w tej grupie wynosi nawet do 70% (4). W przeciwie-stwie do ludzi modych, u osb w wieku podeszym utrata masy ciaa wie si z upoledzon funkcj mini, upad-kami, zmniejszon mas kostn, zaburzeniami immuno-logicznymi, niedokrwistoci, odleynami, pogorszeniem funkcji poznawczych, utrudnionym gojeniem ran, op-nionym zdrowieniem po zabiegach chirurgicznych, po-gorszeniem funkcjonowania, ryzykiem rozwoju zespou saboci (ang. frailty syndrome) oraz wzrostem chorobo-woci i umieralnoci (6). Podczas gdy jadowstrt wie-ku podeszego niesie ze sob ryzyko cikich powika,

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

101

nadal nie rozumiemy dokadnie lecych u jego podoa mechanizmw. Celem niniejszej pracy jest podsumowa-nie obecnego stanu wiedzy na temat jadowstrtu wieku podeszego.

Uwaa si, e dwa gwne mechanizmy jadowstrtu wieku podeszego to: 1) zmniejszenie aknienia wynika-jce ze zmniejszonego zapotrzebowania na energi oraz 2) szybciej i/lub silniej dziaajce sygnay hamujce. Podczas starzenia zmniejszone jest zapotrzebowanie jak i wydatkowanie energetyczne, co prowadzi do fizjolo-gicznie zmniejszonej potrzeby przyjmowania posikw. U wielu starszych osb zmniejszenie poday energii w diecie jest jednak wiksze ni wynikaby to ze zmniej-szenia wydatkowania energetycznego, co prowadzi do zmniejszenia masy ciaa. To przejcie z fizjologicznego do patologicznego stanu anoreksji jest czsto zwizane z wystpowaniem wielu rnych czynnikw patologicz-nych oraz manifestuje zaburzenia regulacji homeostazy energetycznej i kontroli przyjmowania pokarmu. Nastp-nie patologiczna anoreksja doprowadza do niedoywienia biakowo-energetycznego (5), a pniej do spadku masy ciaa i powika wtrnych (sarkopenii, zespou saboci, chorobowoci, ostatecznie - umieralnoci). W tabeli 1 zebrano podsumowanie mechanizmw uczestniczcych w rozwoju jadowstrtu wieku podeszego.

FIZJOLOGICZNE PRZYCZYNY JADOWSTRTU WIEKU PODESZEGO STARZENIE SI

POPDU YWIENIOWEGO

Osoby starsze czsto odczuwaj mniejszy gd i wczeniej osigaj poczucie syto. W efekcie zjadaj mniej w porwnaniu do osb modszych, jedz mniejsze posiki i w wolniejszym tempie (6), pij mniej i spoy-waj mniej przeksek midzy posikami (7). Wszystko to przekada si na przyjmowanie mniejszej iloci kalo-rii. Ten spadek wie si gwnie z wyranym spadkiem kalorii przyjmowanych z tuszczami, a towarzyszcym niewielkim wzrostem iloci kalorii przyjmowanych wraz z wglowodanami (8). Zmiany takie stwierdza si rw-nie u zdrowych osb starszych, w sytuacji dostpnoci adekwatnej iloci poywienia, co wskazuje na istnienie

take cakowicie fizjologicznego mechanizmu jado-wstrtu w wieku podeszym. Prawdopodobnie te zmiany fizjologiczne wynikaj ze zmniejszenia masy miniowej oraz ze zmniejszenia cakowitego wydatkowania energii (wskutek zmniejszenia aktywnoci fizycznej i metaboli-zmu spoczynkowego).

Osoby starsze bdce na czczo s mniej godne, a po zjedzeniu posiku dowiadczaj wikszej sytoci ni oso-by modsze (9). Po okresie niedoywienia u osb mod-szych rozwija si nastpcze wzmoenie aknienia i docho-dzi do odzyskania wczeniejszej masy ciaa, podczas gdy osoby starsze nie zwikszaj spoycia pokarmu, a tym samym nie odzyskuj utraconej masy ciaa (10). Nie jest jasne, dlaczego osoby starsze po okresie ograniczonej po-day pokarmu (np. w okresie okoooperacyjnym, ostrej infekcji czy z przyczyn psychologicznych, na przykad w okresie aoby) wykazuj ograniczon zdolno do jej odpowiedniego zwikszania. Powysze obserwacje wskazuj na osabion kontrol masy ciaa w sytuacji znaczcych zmian w spoywaniu pokarmw i dowodz, e zaburzona jest rwnowaga wielu mechanizmw regu-lujcych aknienie.

1. Osabienie aktywnoci zmyswWskutek postpujcego z wiekiem osabienia zmy-

sw smaku i zapachu (11) jedzenie wydaje si mniej smaczne, a co za tym idzie mniej podane. W konse-kwencji wpywa to na ilo i dobr zjadanych pokarmw. Zwizane z wiekiem osabienie zmysw jest bardzo cz-ste (ponad 60% populacji w wieku od 65 do 80 lat wy-kazuje powane osabienie wchu, a po 80 roku ycia - ponad 75% (12)), a wynika ono z utraty komrek zmy-sowych oraz zmniejszenia ich wraliwoci na bodce. Rwnie ilo i wraliwo kubkw smakowych zmniej-sza si z wiekiem (13). Podniesienie progu wchowego i smakowego, ktre postpuje z wiekiem (gwnie wobec smaku sonego, w mniejszym stopniu sodkiego), sugeru-je potrzeb bogatszego smaku potraw spoywanych przez osoby w wieku podeszym. Stosowanie wzmacniaczy smaku i zapachu moe zwiksza ilo pokarmw spo-ywanych przez osoby starsze (14). Oznacza to rwnie, e pokarmy atrakcyjne wizualnie (potrawy dobrze znane,

Fizjologiczne Patologiczne SpoeczneZwizane z wiekiem osabienie smaku i wchuZmniejszony apetyt (mechanizmy centralne i obwodowe)Mechanizmy odkowo-jelitowe (g. opnione oprnianie odka)

DepresjaOtpienieChoroby wspwystpujce, szczeglnie:

choroby przewodu pokarmowego choroby nowotworowe infekcje

LekiInterwencje ywienioweZy stan uzbieniaZaburzenia poykania

Niskie dochody i ubstwoNiezdolno do robienia zakupw i przygotowywania posikwOsamotnienie i izolacja spoeczna, szczeglnie w porze posikw

Tab. 1. Mechanizmy jadowstrtu wieku podeszego.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

102

atwo rozpoznawalne) mog by prost i efektywn stra-tegi prewencji i leczenia jadowstrtu wieku podeszego.

2. Upoledzenie centralnej i obwodowej regulacja apetytuZmiany w aktywnoci orodkowych i obwodowych

hormonw i neuropeptydw regulujcych aknienie od-grywaj wan rol w fizjologicznym zmniejszaniu si apetytu wraz z wiekiem. W trakcie starzenia dochodzi do osabienia orodkowej regulacja aknienia. Na zmiany te skada si osabienie dziaania mechanizmw pobu-dzajcych aknienie i nasilenie dziaania mechanizmw hamujcych.

Do najwaniejszych zmian aktywnoci orodkowych czynnikw regulujcych aknienie zalicza si: zmniej-szon aktywno endogennych peptydw opioidowych, oreksyn, biaka AgRP (agouti-related protein) oraz ga-laniny, a take zwikszon aktywno biaka CART (co-caine and amphetamine regulated transcript). Peptydy opioidowe (-endorfina, enkfaliny oraz dynorfiny) za porednictwem receptora zwikszaj przyjmowanie po-karmu, w szczeglnoci bogatego w tuszcze (15). Stymu-lowane opioidami spoywanie pokarmu jest zmniejszo-ne u starszych myszy (16), prawdopodobnie w zwizku z zalenym od wieku spadkiem liczby receptorw opioi-dowych. Postpujce z wiekiem fizjologiczne osabienie ukadu opioidowego wpywajcego na aknienie moe by te odpowiedzialne za zmniejszone spoycie tusz-czw, ktre wystpuje w osb starszych, cho wyniki bada z udziaem ludzi s ograniczone. Neuropeptyd Y (NPY) jest jednym z najsilniej dziaajcych hormonw zwikszajcych aknienie, jednak wydaje si, e nie od-grywa on znaczcej roli w jadowstrcie wieku podesze-go (17). Oreksyny A i B, oprcz swej roli w neurobiologii snu, powoduj rwnie zwikszenie aknienia. Funkcja ukadu oreksyn jest osabiona u starych szczurw (18), brak jest jednak danych dotyczcych ludzi. Biako CART jest neuropeptydem wytwarzanym gwnie przez neuro-ny podwzgrzowe. Jego dziaanie zmniejszajce apetyt wynika z hamowania neuronw NPY. Wyniki bada do-tyczcych zmian zalenych od wieku s nierozstrzygaj-ce: cz badaczy wykazaa zwikszon ekspresj CART mRNA (19), inni nie wykazali takich rnic (18). Sohn i wsp. zaobserwowali, e testosteron moe zmniejsza poziom podwzgrzowego CART mRNA (20), skd moe wynika zwikszona aktywno CART u starszych m-czyzn. Biako AgRP jest neuropeptydem wytwarzanym wraz z neuropeptydem Y i powoduje zwikszanie apety-tu. Wraz z wiekiem spada ekspresja genu AgRP (19). Ga-lanina jest zwikszajcym aknienie neuropeptydem pro-dukowanym w mzgu, ale rwnie obwodowo. Stenia galaniny u kobiet w okresie pomenopauzalnym jest nisze ni u modych kobiet (21). Sugeruje to, e rola oreksyge-niczna galaniny u kobiet moe sabn z wiekiem.

Zmiany aktywnoci obwodowych czynnikw regulu-jcych aknienie obejmuj przede wszystkim: zwikszon aktywno leptyny, cholecystokininy, glukagonopodob-nego peptydu-1 oraz amyliny, a take zmniejszon aktyw-no greliny. Leptyna jest hormonem wydzielanym przez komrki tkanki tuszczowej, regulujcym ilo tuszczu magazynowanego w organizmie. Leptyna hamuje uczucie godu oraz spoycie pokarmw. Wyniki bada z udziaem ludzi dotyczcych zmian stenia leptyny zachodzcych z wiekiem s sprzeczne. Donini i wsp. nie wykazali rnic w zakresie stenia leptyny pomidzy osobami starszymi z jadowstrtem wieku podeszego a osobami zdrowymi (2). Perry i wsp. opisali spadek stenia leptyny u star-szych kobiet (22). Badania pokazay rwnie odwrotn zaleno pomidzy poziomem testosteronu oraz leptyny (23), za w trakcie starzenia poziom testosteronu spada u mczyzn (24). Te wyniki sugeruj potencjaln rol lep-tyny w anoreksji fizjologicznej u mczyzn, ale nie u ko-biet. Cholecystokinina (CCK) powoduje uwalnianie ci, stymuluje wydzielanie enzymw trzustkowych oraz ha-muje przyjmowanie pokarmu. Stenie CCK zwiksza si z wiekiem (25), ponadto z wiekiem ronie sia hamowania aknienia przez CCK (26). Ponadto CCK zwalnia opr-nianie odkowe, moe wic poredniczy w zwizanym z wiekiem opnieniem oprniania odkowego (zjawi-sko to zostanie omwione w dalszej czci pracy). Gluka-gonopodobny peptyd-1 (glucagon-like peptide-1, GLP-1) jest uznawany za potencjalny czynnik hamujcy przyj-mowanie pokarmu, m.in. poprzez stymulacj wydzielania insuliny, spowalnianie oprniania odka oraz hamo-wanie wydzielania peptydu YY (27). U zdrowych osb w wieku podeszym dieta wysokotuszczowa powoduje wzmoone uczucie sytoci, a w zjawisku tym poredni-czy GLP-1 (28). Grelina jest hamujcym aknienie pep-tydem wytwarzanym przez komrki okadzinowe od-ka. Poziom krcej greliny jest niszy u osb starszych w porwnaniu z modszymi (29), jednak niektre badania nie potwierdziy tych obserwacji (30). Inne badania poka-zuj, e osoby starsze maj nisze poziomy acylowanej (zwikszajcej aknienie) formy greliny w stosunku do desacylowanej (prawdopodobnie wywierajcej dziaanie przeciwstawne) (31). Stenie greliny jest istotnie wysze u niedoywionych starszych kobiet ni u dobrze odywio-nych starszych i modszych kobiet, a poposikowy spadek poziomu greliny jest wikszy u osb starszych (25). Amy-lina jest wydzielana wraz z insulin przez komrki beta trzustki. Jest hormonem hamujcym aknienie, m.in. po-przez opnianie oprniania odkowego. Wydzielanie amyliny jest zwikszone u osb w podeszym wieku (32). Jest natomiast mao prawdopodobne, aby insulina miaa znaczenie w rozwoju jadowstrtu wieku podeszego (33). Peptyd YY (PYY) jest uwalniany z jelita krtego i okr-nicy w odpowiedzi na przyjmowanie pokarmu i powodu-je zmniejszenie apetytu. Niektre badania wskazuj, e

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

103

poziom krcego PYY ronie z wiekiem (34), za wra-liwo na dziaanie PYY moe zmienia si w trakcie pro-cesu starzenia (35).

3. Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowegoRozcignicie odka w okolicy przedoddwierni-

kowej przez znajdujcy si nim pokarm jest gwnym sygnaem sytoci pochodzcym z przewodu pokarmowe-go. U osb starszych oprnianie odka jest wyranie spowolnione, co skutkuje szybszym osiganiem uczucia sytoci (36). Szybsze wypenianie si odka w czci przedoddwiernikowej jest przede wszystkim zwizane ze zmniejszon podatnoci dna odka na rozciga-nie (37). Przyczyn tego jest prawdopodobnie osabione dziaania tlenku azotu (38). Ponadto, omwione powyej zmiany w ukadzie cholecystokininowym s dodatkowym mechanizmem odpowiedzialnym za to zjawisko.

Opnione oprnianie odka jest okrelane jako gastropareza, a skutkiem tego stanu jest nadmiernie dugie zaleganie treci pokarmowej w odku. Naj-powszechniejszymi objawami gastroparezy s mdoci, wymiotowanie niestrawionym pokarmem, ble brzucha, uczucie penoci pojawiajce si po zjedzeniu zaledwie kilku ksw oraz utrata apetytu. Przeduony czas trawie-nia moe wydua przyswajanie substratw energetycz-nych (glukozy i wolnych kwasw tuszczowych), dziki czemu duej s one w krwioobiegu i duej daj uczucie sytoci (39).

Do pozostaych problemw z przewodu pokarmowe-go wystpujcych u osb w wieku podeszym, a mog-cych wpywa na apetyt, nale: upoledzona motoryka jelit, zmniejszone wydzielanie odkowe i jelitowe, zmniejszona jelitowa powierzchnia absorpcyjna. Take hiperkalcemia moe powodowa jadowstrt, a kamienie ciowe mog wyzwala uczucie sytoci. Objawy takie jak niestrawno, refluks odkowo-przeykowy mog rwnie ogranicza przyjmowanie pokarmw. Przewle-ke zaparcia (zgaszane przez nawet 25% populacji po-wyej 65 roku ycia) mog rwnie by przyczyn braku aknienia. Zwikszona u osb starszych podatno ciany przewodu pokarmowego na mikrouszkodzenia (40) moe wiza si z gorszym stanem odywienia wskutek zabu-rzonej absorpcji skadnikw pokarmowych.

PATOLOGICZNE MECHANIZMY JADOWSTRTU WIEKU PODESZEGO WPYWY CHORB WIEKU STARCZEGO

I WARUNKW SOCJALNYCH

1. DepresjaDepresja jest jedn z najczstszych odwracalnych

przyczyn jadowstrtu i utraty masy ciaa u osb starszych (41). U osb starszych cierpicych z powodu depresji

dochodzi do wikszego ni u osb modszych zaburzenia regulacji osi podwzgrze-przysadka-nadnercza (42), std starsze osoby z depresj jedz mniej ni osoby modsze z depresj (43). Ponadto, czstym problemem u chorych z depresj w starszym wieku s zaparcia (44) - mog one dodatkowo powodowa spadek apetytu w zwizku z towarzyszcym im uczuciem penoci. Chorzy z roz-poznanymi zaburzeniami psychotycznymi (takimi jak schizofrenia, zaburzenia urojeniowe, majaczenie czy de-presja psychotyczna) mog dowiadcza rnorodnych objaww wytwrczych ograniczajcych spoycie pokar-mw (np. halucynacje suchowe nakazujce im nie je, urojenia przeladowcze dotyczce zatrucia jedzenia, ha-lucynacje smakowe zmieniajce smak potraw oraz oma-my cenestetyczne dajce wraenie niedronego przewodu pokarmowego). Ponadto, pacjenci z cik depresj mog odmawia przyjmowania pokarmw i pynw w celach samobjczych.

2. OtpienieOtpienie, szczeglnie w przebiegu choroby Alzhei-

mera, jest zwizane z jadowstrtem i spadkiem masy cia-a (45). Ponadto, do 90% pacjentw z otpieniem wyka-zuje zaburzenia zachowania i objawy psychopatologiczne towarzyszce otpieniu (behavioral and psychological symptoms of dementia, BPSD), za zaburzenia odywia-nia s jedn ze skadowych BPSD (46) Dokadne mecha-nizmy biologiczne lece u podoa jadowstrtu u cho-rych z otpieniem nie s znane, prawdopodobnie wi si z zaburzon regulacj apetytu i metabolizmu. Jedn z potencjalnych przyczyn moe by rwnie apraksja poykania. Spadek masy ciaa moe wystpowa ju we wczesnej fazie otpienia, a nawet przed jego rozpozna-niem, co sugeruje, e ubytek masy ciaa moe by wczes-nym markerem otpienia (47).

3. Inne choroby wspistniejceStan zdrowia osb starzejcych si ma bezporedni

wpyw na wybr i dostpno produktw ywnociowych - im sabsza fizycznie jest osoba starsza, tym mniej jest w stanie chodzi na zakupy czy przyrzdza odpowiednio zbilansowane posiki. Niepenosprawno fizyczna oraz utrudnienia w aktywnoci dnia codziennego sprawiaj, e osoby te s niezdolne do robienia zakupw czy przygoto-wywania posikw.

Diagnostyka rnicowa jadowstrtu wieku podesze-go powinna uwzgldnia take stany z wtrnym spadkiem masy ciaa, takie jak choroba nowotworowa, uzalenienie od alkoholu, zespoy hipermetaboliczne (np. nadczynno tarczycy). Ostre stany chorobowe - jak infekcje bakteryj-ne oraz wirusowe - s czsto zwizane z odruchowym spadkiem apetytu pomimo zwikszonego zapotrzebowa-nia energetycznego oraz na skadniki odywcze. Pozio-my biaka C-reaktywnego (C-reactive protein, CRP) s

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

104

wysze u osb z jadowstrtem wieku podeszego (48). Modelowym przykadem zwizanej z chorob utraty ape-tytu jest choroba nowotworowa. W tym przypadku za jad-owstrt odpowiadaj przede wszystkim cytokiny proza-palne (interleukiny IL-1 i IL-6, czynnik martwicy guza (tumor necrosis factor, TNF)-alfa), ktre powoduj uwal-nianie leptyny (49) oraz pobudzenie receptora leptynowe-go, hamowanie peptydw oreksygenicznych (np. NPY), zwikszenie stenia prostanglandyny E1 (50), ktra jest silnym czynnikiem hamujcym aknienie.

Zy stan uzbienia oraz niedopasowane protezy mog ogranicza rodzaje i ilo spoywanych pokarmw (51). Podobny efekt wystpuje u ludzi ze zmniejszonym wy-dzielaniem liny. Rwnie zaburzenia poykania (krztu-szenie si, skrcenie oddechu podczas przyjmowania po-sikw, zatrzymywanie si pokarmu w jamie ustnej) mog zmniejsza ilo oraz rnorodno spoywanych pokar-mw. Najczstsz przyczyn zaburze poykania jest udar mzgu. Udar i przyczyny neurologiczne (m.in. choroba Parkinsona) mog rwnie upoledza sprawno manu-aln, a zatem ogranicza moliwoci przygotowywania sobie posikw oraz zmusza pacjentw do korzystania z pomocy podczas jedzenia.

4. Czynnki jatrogenneLiczne leki mog powodowa sucho w ustach, meta-

liczny posmak, nudnoci, wymioty, zaparcia lub biegunki, a take upoledza wchanianie skadnikw odywczych. Dotyczy to szeregu powszechnie stosowanych lekw, w tym lekw psychotropowych, antybiotykw, lekw przeciwpadaczkowych, przeciwnadcinieniowych, prze-ciwzapalnych, rozszerzajcych oskrzela, hipolipemizuj-cych oraz hormonw tarczycy (52).

Innym istotnym czynnikiem jatrogennym przyczynia-jcym si do rozwoju jadowstrtu wieku podeszego s interwencje ywieniowe. Obecno tuszczw oraz soli w jedzeniu jest niezbdna dla wytworzenia okrelonego smaku, jak i atrakcyjnoci smakowej (ang. palatability) pokarmw. Dlatego te czsto zalecane przez lekarzy diety niskotuszczowe lub niskosodowe mog mie nie-korzystny wpyw na apetyt. Szczeglnie dotyczy to osb z nasilonym osabieniem zmysw wchu i smaku.

5. Czynniki spoeczneNieprawidowa konsystencja czy temperatura po-

karmw moe ogranicza ich spoywanie. Te problemy mog by do powszechne u pensjonariuszy domw opieki. Wiele osb w podeszym wieku uzyskuje niszy przychd lub yje w ubstwie. Rwnie przeywanie a-oby, nawet jeli niepowikane depresj - moe skutkowa zmian spoecznego znaczenia posikw, a w rezultacie mie niekorzystny wpyw na nawyki ywieniowe (53). Ludziom yjcym samotnie oraz podopiecznym domw opieki czsto brakuje towarzystwa, rozmowy, oraz miej

atmosfery w porze posikw. Wykazano, e posiki je-dzone w obecnoci innych osb bywaj wiksze nawet o 40% (54). Osoby starsze yjce samotnie jedz mniej oraz maj zwikszone ryzyko niedoywienia (55). Stad spoywanie posikw wraz z innymi osobami i poprawa kontekstu spoecznego konsumpcji posikw moe po-lepszy stan odywienia. Nieodpowiednia edukacja w za-kresie restrykcji dietetycznych rwnie moe prowadzi do nieadekwatnego doboru produktw ywnociowych. Wanym i czsto zaniedbywanym powodem spadku masy ciaa u osb w wieku podeszym jest przemoc wzgldem tych osb, ktra rwnie moe by odpowiedzialna za jadowstrt (56).

PodsumowanieMianem jadowstrtu wieku podeszego okrela si

wystpujce u ludzi starszych problemy z dostosowaniem przyjmowanych posikw do potrzeb energetycznych z nastpcz utrat masy ciaa. Etiologia jadowstrtu wie-ku podeszego jest wieloczynnikowa. Lepsze zrozumie-nie jej mechanizmw powinno pozwoli na rozwinicie metod prewencji oraz leczenia, ktre poprawiyby stan zdrowia oraz jako ycia osb starszych. Diagnostyka rnicowa zmniejszonego apetytu oraz utraty masy cia-a w wieku podeszym powinna uwzgldnia przyczyny fizjologiczne, patologiczne oraz spoeczne. Badania roli hormonw regulujcych aknienie w patomechanizmie jadowstrtu wieku podeszego powinny obejmowa ana-liz skadu masy ciaa (z uyciem rezonansu magnetycz-nego, absorpcjometrii podwjnej wizki promieniowania rentgenowskiego, analizy bioimpedancji) - w zwizku z siln korelacj pomidzy iloci tkanki tuszczowej a poziomami poszczeglnych hormonw. Jest prawdopo-dobne, e wiele z obserwowanych zalenoci nie wynika bezporednio z procesu starzenia, ale ze zmian w skadzie ciaa. Naley dy do wczesnego rozpoznania jado-wstrtu wieku podeszego i podejmowania dziaa lecz-niczych, a w opiece geriatrycznej - do optymalizacji stanu odywienia osb starszych.

PIMIENNICTWO

1 Morley JE, Silver AJ Anorexia in the elderly Neuro-biol Aging 1988;9:9-16

2 Donini LM, Poggiogalle E, Piredda M i wsp: Ano-rexia and eating patterns in the elderly PLoS One 2013;8:e63539

3 Donini LM, Dominguez LJ, Barbagallo M i wsp.: Se-nile anorexia in different geriatric settings in Italy J Nutr Health Aging 2011;15:775-781

4 Takeuchi K, Aida J, Ito K i wsp.: Nutritional status and dysphagia risk among community-dwelling frail older adults J Nutr Health Aging 2014;18:352-357

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

105

5 Horwitz BA, Blanton CA, McDonald RB. Physiologic determinants of the anorexia of aging: insights from animal studies Annu Rev Nutr 2002;22:417-438

6 De Castro JM How can eating behavior be regulated in the complex environments of free-living humans? Neurosci Biobehav Rev 1996;20:119-131

7 Nieuwenhuizen WF, Weenen H, Rigby P, Hethering-ton MM Older adults and patients in need of nutri-tional support: review of current treatment options and factors influencing nutritional intake. Clin Nutr. 2010;29:160-169

8 Wurtman JJ. The anorexia of aging: a problem not restric-ted to calorie intake Neurobiol Aging 1988;9:22-23

9 Clarkston WK, Pantano MM, Morley JE i wsp: Evi-dence for the anorexia of aging: gastrointestinal transit and hunger in healthy elderly vs young adults Am J Physiol 1997;272:R243-R248

10 Roberts SB. Energy regulation and aging: recent fin-dings and their implications Nutr Rev 2000;58:91-97

11 Schiffman SS, Graham BG. Taste and smell perception affect appetite and immunity in the elderly Eur J Clin Nutr 2000;54 Suppl 3:S54-S63

12 Doty RL, Shaman P, Applebaum SL i wsp: Smell identification ability: changes with age. Science. 1984;226:1441-1443

13 Morley JE Anorexia of aging: physiologic and patho-logic Am J Clin Nutr 1997;66:760-773

14 Essed NH, Oerlemans P, Hoek M i wsp: Optimal pre-ferred MSG concentration in potatoes, spinach and beef and their effect on intake in institutionalized el-derly people J Nutr Health Aging 2009;13:769-775

15 Chang GQ, Karatayev O, Ahsan R i wsp.: Dieta-ry fat stimulates endogenous enkephalin and dy-norphin in the paraventricular nucleus: role of circu-lating triglycerides Am J Physiol Endocrinol Metab 2007;292:E561-E570

16 Kavaliers M, Hirst M. The influence of opiate agonists on day-night feeding rhythms in young and old mice Brain Res 1985;326:160-167

17 Taniguchi S, Yanase T, Kurimoto F i wsp.: Age-related increase in neuropeptide Y-like immunoreactivity in cerebrospinal fluid in women. Fukuoka Igaku Zasshi. 1994;85:361-365

18 Kappeler L, Gourdji D, Zizzari P i wsp.: Age-associa-ted changes in hypothalamic and pituitary neuroen-docrine gene expression in the rat J Neuroendocrinol 2003;15:592-601

19 Wolden-Hanson T, Marck BT, Matsumoto AM. Blun-ted hypothalamic neuropeptide gene expression in re-sponse to fasting, but preservation of feeding respon-ses to AgRP in aging male Brown Norway rats Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 2004;287:R138--R146

20 Bender N, Portmann M, Heg Z i wsp.: Fish or n3-PU-FA intake and body composition: a systematic review and meta-analysis Obes Rev 2014

21 Baranowska B, Radzikowska M, Wasilewska--Dziubinska E i wsp.: Relationship among leptin, neu-ropeptide Y, and galanin in young women and in post-menopausal women Menopause 2000;7:149-155

22 Perry HM, Morley JE, Horowitz M i wsp.: Body com-position and age in African-American and Caucasian women: relationship to plasma leptin levels Metabo-lism 1997;46:1399-1405

23 De Maddalena C, Vodo S, Petroni A, Aloisi AM Im-pact of testosterone on body fat composition J Cell Physiol 2012;227:3744-3748

24 Maggio M, Lauretani F, Ceda GP. Sex hormones and sarcopenia in older persons Curr Opin Clin Nutr Me-tab Care 2013;16:3-13

25 Wyszogrodzka-Kucharska A, Rabe-Jaboska J. [Decrease in mineral bone density in schizophrenic patients treated with 2nd generation antipsychotics] Psychiatr Pol 2005;39:1173-1184

26 Sidorenkov O, Nilssen O, Brenn T i wsp.: Prevalen-ce of the metabolic syndrome and its components in Northwest Russia: the Arkhangelsk study BMC Pub-lic Health 2010;10:23

27 Lee YS, Jun HS. Anti-diabetic actions of glucagon--like peptide-1 on pancreatic beta-cells Metabolism 2014;63:9-19

28 Di Francesco V, Barazzoni R, Bissoli L i wsp.: The quantity of meal fat influences the profile of postpran-dial hormones as well as hunger sensation in healthy elderly people J Am Med Dir Assoc 2010;11:188-193

29 Schneider SM, Al-Jaouni R, Caruba C i wsp: Effects of age, malnutrition and refeeding on the expression and secretion of ghrelin Clin Nutr 2008;27:724-731

30 Vilarrasa N, Vendrell J, Maravall J i wsp: Distribution and determinants of adiponectin, resistin and ghrelin in a randomly selected healthy population Clin En-docrinol (Oxf). 2005;63:329-335.

31 Rigamonti AE, Pincelli AI, Corra B i wsp: Plasma ghrelin concentrations in elderly subjects: compari-son with anorexic and obese patients J Endocrinol 2002;175:R1-R5

32 Citrome L Iloperidone: a clinical overview J Clin Psychiatry 2011;72 Suppl 1:19-23

33 Chapman IM, Goble EA, Wittert GA i wsp.: Effect of intravenous glucose and euglycemic insulin infusions on short-term appetite and food intake Am J Physiol 1998;274:R596-R603

34 Papanastasiou E. The prevalence and mechanisms of metabolic syndrome in schizophrenia: a review. Ther Adv Psychopharmacol 2013;3:33-51

35 Park A, Bloom SR. Peptides and obesity: the PYY3-36 story Regul Pept 2004;119:1-2

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2www.medycyna-metaboliczna.pl

106

36 Brogna A, Loreno M, Catalano F i wsp: Radioisoto-pic assessment of gastric emptying of solids in elderly subjects Aging Clin Exp Res 2006;18:493-496

37 Sturm K, Parker B, Wishart J i wsp: Energy intake and appetite are related to antral area in healthy young and older subjects Am J Clin Nutr 2004;80:656-667

38 Smits GJ, Lefebvre RA. Influence of age on the signal transduction pathway of non-adrenergic non-choliner-gic neurotransmitters in the rat gastric fundus Br J Pharmacol 1995;114:640-647

39 Melanson KJ, Greenberg AS, Ludwig DS i wsp.: Blood glucose and hormonal responses to small and large meals in healthy young and older women. J Ge-rontol A Biol Sci Med Sci 1998;53:B299-B305

40 Newton JL Changes in upper gastrointestinal physio-logy with age Mech Ageing Dev 2004;125:867-870

41 German L, Kahana C, Rosenfeld V i wsp.: Depressive symptoms are associated with food insufficiency and nutritional deficiencies in poor community-dwelling elderly people J Nutr Health Aging 2011;15:3-8

42 Belvederi Murri M, Pariante C, Mondelli V i wsp: HPA axis and aging in depression: systematic re-view and meta-analysis Psychoneuroendocrinology 2014;41:46-62

43 Roberts SB, Rosenberg I Nutrition and aging: chan-ges in the regulation of energy metabolism with aging Physiol Rev 2006;86:651-667

44 Simon GE, VonKorff M, Piccinelli M i wsp.: An interna-tional study of the relation between somatic symptoms and depression N Engl J Med 1999;341:1329-1335

45 Landi F, Lattanzio F, DellAquila G i wsp.: Prevalen-ce and potentially reversible factors associated with anorexia among older nursing home residents: re-sults from the ULISSE project J Am Med Dir Assoc 2013;14:119-124

46 Taemeeyapradit U, Udomittipong D, Tepparak N. Characteristics of behavioral and psychological symp-toms of dementia, severity and levels of distress on caregivers. J Med Assoc Thai. 2014;97:423-430.

47 Salva A, Andrieu S, Fernandez E i wsp.: Health and nutritional promotion program for patients with de-mentia (NutriAlz Study): design and baseline data. J Nutr Health Aging 2009;13:529-537

48 Donini LM, Savina C, Piredda M i wsp: Senile ano-rexia in acute-ward and rehabilitations settings J Nutr Health Aging 2008;12:511-517

49 Laviano A, Russo M, Freda F, Rossi-Fanelli F Neuro-chemical mechanisms for cancer anorexia Nutrition 2002;18:100-105

50 Morley JE Anorexia, sarcopenia, and aging Nutri-tion 2001;17:660-663

51 Walls AW, Steele JG. The relationship between oral health and nutrition in older people Mech Ageing Dev 2004;125:853-857

52 Naik BS, Shetty N, Maben EV Drug-induced taste di-sorders Eur J Intern Med 2010;21:240-243

53 Fields DA, Goran MI. Body composition techniques and the four-compartment model in children J Appl Physiol (1985). 2000;89:613-620.

54 de Castro JM Social facilitation of the spontaneous meal size of humans occurs on both weekdays and weekends Physiol Behav 1991;49:1289-1291

55 Hsieh YM, Sung TS, Wan KS. A survey of nutrition and health status of solitary and non-solitary elders in taiwan J Nutr Health Aging 2010;14:11-14

56 Lindbloom EJ, Brandt J, Hough LD, Meadows SE Elder mistreatment in the nursing home: a systematic review J Am Med Dir Assoc 2007;8:610-616

Adres do korespondencji:Adam Wysokiski

Klinika Psychiatrii i Zaburze Psychotycznych,

Uniwersytet Medyczny w odzi

Centralny Szpital Kliniczny

Czechosowacka 8/10, 92-216 d

e-mail: adam.wysokinski@umed.lodz.pl

(42/675 73 72)