LICZBY RZYMSKIE

Opracowała: Iwona Kowalik

Cyfry rzymskie to cyfry pochodzenia etruskiego, które Rzymianie przejęli i zmodyfikowali około 500 roku przed naszą erą. Są to cyfry zapisywane ich skrótami literowymi:

I – 1V- 5

X – 10L – 50

C – 100D – 500

M - 1000

Aby utworzyć liczbę z powyższych znaków przestrzegamy reguł:

Cyfry jednakowe pisane obok siebie są dodawane, np. II to 2, XXX to 30, CCC to 300 itd.

cyfry mniejsze stojące przed większymi są od nich odejmowane, zaś cyfry mniejsze stojące za większymi są do nich dodawane, tzn. IX oznacza 9, XL to 40, XC to 90, to CM oznacza 900, XII to 12, XXV to 25, CL to 150, MDC to 1600 itd.

Przy zapisywaniu liczb rzymskich obowiązują także zasady:

Znak I może wystąpić tylko przed V i X.

Znak X może wystąpić tylko przed L i C.

Znak C może wystąpić tylko przed D i M.

Możemy zatem utworzyć liczby:

IV – 4 XC - 90

IX – 10 CD - 400

XL – 40 CM - 900

Przykłady:

Rzymianie potrafili dość sprawnie wykonywać działania dodawania i odejmowania posługując się przy tym abakusem - pierwszą w świecie „maszyną do liczenia” (wspomina o tym Herodot - V w p.n.e.).

W tak wielkim państwie, jak Cesarstwo Rzymskie, w praktyce spotykało się liczby większe niż 3000. Musiały być więc jakoś zapisane.

Wprowadzono zasadę, że pozioma kreska nad liczbą rzymską oznacza liczbę tysiąc razy większą od początkowej. Otrzymano w ten sposób liczby:

5000V

10000X

50000L

100000C

500000D

itd.

System rzymski stosowany był w łacińskiej części Europy do końca średniowiecza. Ze względu na brak zera i trudności w wykonywaniu zadań rachunkowych na piśmie (stosowano

do obliczeń żetony) zastąpione w późnym średniowieczu przez cyfry arabskie.

Do dziś używamy liczb rzymskich w pewnych szczególnych przypadkach. Na przykład w Polsce piszemy liczbami rzymskimi: numery liceów, wieki, tomy dzieł.

Zwyczajowo pisze się czasami również: miesiące, daty powstania budowli (na ich frontonach) oraz numeruje rozmaite grupy klasyfikacyjne (szczególnie na ich początkowych poziomach). Liczby rzymskie znajdujemy na tarczach zegarów.

Napis na Bramie Grodzkiej w Lublinie to data wykonania przebudowy bramy według

projektu Dominika Merliniego.

Tarcza zegara na Bramie Krakowskiej

Pomnik Unii Lubelskiej z datą wydarzenia

Upodobanie do rzymskich cyfr, okazują także monarchowie, książęta i wszelkiej maści posiadacze błękitnej krwi.

Mieszko IHenryk VIII Tudor

Papież Paweł VI