Lewo- czy praworęczność - od czego zależą nasze

preferencje?

PRAWORĘCZNOSC

Praworęczność - typowa dla większości ludzi funkcjonalność prawej i lewej ręki. Około 75-90% ludności jest

praworęczna. Osoby praworęczne wykonują większość czynności wymagających dużej precyzji ruchów za

pomocą ręki prawej. Praworęczność wynika z silniejszego rozwoju lewej półkuli mózgowej.

Praworęczni żyją średnio o 9 lat dłużej niż leworęczni. Nie ma to jednak podłoża genetycznego. Większość

urządzeń jest skonstruowana dla praworęcznych, więc mańkuci mają po prostu kłopoty z użytkowaniem

różnorakich mechanizmów. Stąd osoby leworęczne znacznie częściej ulegają wypadkom, także śmiertelnym.

LEWORĘCZNOSC

Leworęczność (dawniej mańkuctwo) – odwrócona w stosunku do większości ludzi funkcjonalność prawej i lewej ręki. Około 8–15% ludności jest leworęczna. Osoby leworęczne w odróżnieniu od

praworęcznych,piszą, jedzą i wykonują większość czynności wymagających dużej precyzji ruchów za pomocą ręki lewej. Leworęczni nazywani są czasem mańkutami, lecz jest to określenie nieakceptowane przez wielu ludzi, a

nawet uważane za obraźliwe. Leworęczność wynika z silniejszego rozwoju prawej półkuli mózgu, co objawia się nie tylko w częstszym używaniu lewej ręki, lecz także w lepszym i sprawniejszym funkcjonowaniu całej lewej strony ciała. Tendencja do leworęczności pojawia się w niemowlęctwie i utrwala do około 2 roku życia.

W tańcu i niektórych dyscyplinach sportowych (np. w gimnastyce i łyżwiarstwie) leworęczność, ze względu na częste połączenie z lewonożnością, bywa połączona z prawoskrętnością, czyli wszelkie obroty i

ewolucje wykonywane są łatwiej w stronę odwrotną, niż w przypadku większości osób. Największa liczba osób leworęcznych występuje wśród Eskimosów i Żydów (20%). Najmniejszy odsetek występuje w Chinach i Japonii (zaledwie 3%). Leworęczność częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Spotyka się ją w każdej

kulturze, a nawet wśród zwierząt.

Lewo- lub praworęczność wydają się częściowo dziedziczna. Leworęczność bywa szczególnie przekazywana od

leworęcznych matek. Preferencje strony ciała obserwowane są już w życiu płodowym, kiedy płód ssie częściej prawy, nie lewy, kciuk czy porusza częściej prawym ramieniem. Uważa się, że ta preferencja trwa dalej po

narodzinach.

Obszary mowy w mózgu u prawie wszystkich praworęcznych ulokowane są w lewej półkuli. Wśród leworęcznych

takie usytuowanie występuje jedynie u 60 proc. U 30 proc. z nich znajdują się one w obydwu półkulach, a u 10 proc. w prawej półkuli.

W mózgu leworęcznych zazwyczaj większa jest struktura zwana corpus callosum. Może to być oznaka większej współpracy pomiędzy półkulami, a także rozbudowania pewnych funkcji poznawczych, takich jak biegłość

językowa, iloraz inteligencji powyżej 131, szczególne zdolności matematyczne i kreatywne myślenie.

Lateralizacja

Lateralizacja – to przewaga jednej strony podczas czynności ruchowych. Lateralizację czynności nazywa się też „asymetrią funkcjonalną”. Z asymetrią mamy do czynienia w budowie anatomicznej ciała. Schemat ciała

ludzkiego wydaje się być symetryczny: człowiek posiada dwoje uszu, oczu, dwie pary kończyn. Jest to jednak pozorna symetria. Także badania mózgu ludzkiego wykazują, że jedna z półkul jest nieco większa. Wyraźna

jest też symetria funkcjonalna naszego ciała, głównie kończyn (jedna jest częściej używana) i narządów zmysłu (dominuje jedno z oczu, uszu). Szczególnie ważną rolę odgrywa koordynacja ruchów rąk, która polega na tym, że ruchy obu rąk są odmienne, przy czym ręka wiodąca (prawa) wykonuje główną czynność, a ręka

podporządkowana zapewnia tylko lepsze warunki pracy prawej ręce. Wysoki poziom precyzji ruchów jest osiągalny, gdy jedna z kończyn dominuje, druga zaś z nią współpracuje oraz gdy oko i ręka dominują po tej

samej stronie ciała. Sprzyja to wytworzeniu się tzw. układu ręka – oko, który jest podstawą koordynacji wzrokowo – ruchowej, a więc wykonywania większości czynności manipulacyjnych i graficznych. Lateralizacja, czyli stronność, funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała związana jest z dominowaniem jednej z półkul

mózgowych.Większość ludzi prezentuje model lateralizacji jednorodnej prawostronnej: dominacja prawego oka

(prawooczność), ręki (praworęczność), nogi (prawonożność).Lateralizacja rozwija się w ciągu życia dziecka. Praworęczność zwykle ustala się około 2 – 3 roku życia, a

leworęczność w wieku 3 – 4 lat. Ostatecznie dominacja czynności ruchowych w większości przypadków ustala się do 6 roku życia. Proces lateralizacji zostaje zakończony w wieku szkolnym.

Przyczyny leworęczności:

Nie jest jednoznacznie stwierdzone jaka jest przyczyna leworęczności. Wyróżnia się dwie koncepcje endogenną i egzogenną, które wyjaśniają te przyczyny.

Endogenna:• Koncepcja genetyczna - dziedziczenie leworęczności w rodzinie.

• Koncepcja organiczna - u ludzi leworęcznych wykrywa się więcej objawów, które świadczą o zaburzeniach w centralnym układzie nerwowym. Te objawy to np. dysleksja, jąkanie czy padaczka.

• Koncepcja biologiczna - osoby leworęczne wykazują częściej niż osoby praworęczne zaburzenia immunologiczne, alergie (występuje częściej u chłopców). Związane to jest z nadmierną produkcją testosteronu. Przyczyną może być również 

uszkodzenie lewej półkuli mózgu we wczesnym dzieciństwie.Egzogenne:

• „Złe nawyki”• Umowa i trening społeczny

Genetyczne przyczyny powstania praworęczności u ludzi:dwunożna postawa,

ułożenie niemowlęcia - głowa po lewej stronie przy sercu matki,podtrzymywane przez lewą rękę, więc prawa bardziej swobodna. 

Praworęczność i Leworęczność są cechami dziedzicznymi. Tendencja do używania Prawej ręki jest cechą Dominującą.

A-allel warunkujący cechę praworęcznościa-allel warunkujący cechę leworęczności

P:Aa x AaG:A, a

F1: AA, Aa, Aa, aa 

Fenotypy:AA- dziecko prawo ręczneAa- dziecko prawo ręczneaa- dziecko lewo ręczne

 rozkład cechy:

Fenotypowo : 1:1Genotypowo: 1:2:1

 Praworęczni heterozygotyczni rodzice mogą spodziewać się leworęcznego potomstwa.

Karolina Woźniak, Paulina Rychter, Dominik Mendakiewicz