WALENTY MAJDASKI

KOYSKI I POTGAKSIKA DLA DOROSYCH

jakby si nam serce miao do ogromnych, wielkich rzeczy ... Wyspiaski

N

A

K

A

D

E

M

A

U

T

O

R

A

Druk. Milicji Niepokalanej Niepokalanw

Cz pierwsza:

NIEMOWL PODBIJA WIAT

PODRCZNIKI HISTORII TRC MYSZKKsigi historii narodw, nawet te jaskrawo najmodniejsze, s mocno przestarzae. Za mao mwi, w jakich okresach, epokach, za panowania ktrych dynastyj, ideologij, renesansw, stagnacyj, upadkw, zwycistw lub klsk byo najwicej... koysek, a kiedy starano si, by byo jak najmniej oseskw, niemowlt, modziankw. A szkoda. Bo niemowl wymaga od rodzicw postawy ofiarnej. Na zdolnoci za do ofiary opiera si ycie narodu; zdatno za do ofiary nie bierze si w narodzie w czasach prby ot tak, ni std, ni z owd, ale nard ujawnia jej tym wicej, im bardziej wiczy sprawno do ofiary w czasach zwykych, normalnych, spokojnych, przedkryzysowych, przedwojennych. Wanie w tym caa rzecz, i nic nie wymaga tyle ustawicznego, lata cae trwajcego powicenia, co stosunek rodzicw do wasnego potomstwa. Rzecz jasna, e im potomstwa jest wicej i im trudniej je wychowa, tym powica si trzeba bardziej i duej. Stosunek do potomstwa, to najpowszechniejsza arena dla narodu do wiczenia si w postawie ofiarnej. Dlaczego najpowszechniejsza? Bo rodzice, to prawie wszyscy normalni doroli. A poniewa wpyw rodzicw jako wychowawcw siga jak najdalej, wic ich postawa wobec ycia nadaje styl postawie wszystkich dorosych. Rodzice nadaj styl postawie narodu. Ale nie ma postawy ofiarnej bez ekspansji, albowiem kade nowe dziecko wymaga od rodzicw nie tylko wyrzeczenia si, ale da, by z egoistw przemienili si w ludzi serca i eby w zwizku z tym powikszyli pracowito, produkcj, twrczo, zaradno, dzielno, no i nade wszystko prac mzgu. Kady tedy nowy... osesek spuszcza z uwizi w yciu rodzicw nowe energie, nieznane dotd im samym: techniczne, umysowe, moralne. Nigdy by si one nie narodziy, gdyby si nie urodziy nowe dzieci. I na odwrt, ile mczarni nie spada na barki ludzi, ktrzy nie maj dzieci! Nic tedy dziwnego, e ilekro w dziejach przychodzi moda, aby nie mie dzieci, tylekro szerzy si ona wcale gadko. Lecz wraz z tym z piorunujc szybkoci nastaje przewrt w postawie wobec ycia u caego spoeczestwa, ktre przyjo praktykowanie ucieczki od

dzieci. Ginie wtedy, nasampierw u dorosych, ich dotychczasowa postawa: postawa ofiarna. Towarzyszy za temu zjawisku brak pdu do ekspansji, tracenie majtkw odziedziczonych, marnotrawstwo, postawa konsumpcyjna: przeuwanie. Za dorosymi id modzi, zarazem zaczyna cae spoeczestwo na gwat przestawia wszystkie dziedziny ycia na rzecz postawy wygodnej. Wygoda staje si naczeln ide. Do niej si przykrawa wszystko. Jeeli co do niej nie pasuje, odrzuca si to, jako niepostpowe, niemodne, nudne, przestarzae, zacofane, starowieckie. A e na postawie ofiarnej, twrczej i ekspansywnej opiera si moralno, na niej za wszystko inne, przeto siy moralne spoeczestwa, stawiajcego na wygod, widn. W te pdy te zaczynaj schn, lub wyrodnie wszystkie, jak okiem sign, pozostae dziedziny ycia. Czy nie uderza nas zjeczao kultury staroytnych... bezdzietnych, schykowych Aten, Sparty, Romy?... Warszawy przedwojennej? tudzie naszych przedwojennych rodzin... generalskich, ministerialnych, elitarnych, wodzowskich? Wystarczy tedy, e rodzice uwsteczni swj pogld na wasne obowizki maeskie, by natychmiast zahamowali w sobie ujawnianie si dalszych coraz wyszych poziomw, zarwno w postawie ofiarnej, jak i muskulaturze technicznej, umysowej, moralnej. O tym to wanie poucza historia, wystarczy si w niej rozejrze za... koyskami. I aczkolwiek dziea historykw zbyt mao jeszcze o tym mwi, to jednak poczwszy od pierwszej poowy XIX wieku uczenihistorycy ciekawi si coraz bardziej liczb ludnoci w poszczeglnych okresach pastw, narodw, kontynentw. Powstaje caa nowa ga nauki: demografiahistoryczna1. Wystarczy wiedzie, co ona stwierdza, by zrozumie, co ma koyska do potgi pastwa, co liczba ludzi ma do wzrostu cywilizacyjnego2.

MATKA SPARTANKA... BEZ DZIECIJest faktem, e zawsze dotychczas w przeszoci okresy wszelkiej ekspansji1

,,Demografia wyraz ukuty przez Francuza Guillard w XIX wieku. A. Krzyanowski: J. R. Malthus, Prawo ludnoci. Warszawa r. 1925, str. 7. Demografia historyczna siga wieku XVII. Zaczyna si w Anglii w zwizku z rozwojem ubezpiecze na ycie. (Petty, rok wydania jego dziea 1662; K. Neumann, J. Grounts astronom Halley (r. 1693). W wieku XVIII pracuj: Kersebohm, Struyks, Deparcieux, Sssmilch ,,Die gttliche Ordnung (r. 1742, 1775). Waser (r. 1775). W wieku XIX zaczynaj si powane prace nad zaludnieniem w przeszoci: w Anglii H. Ellis (zaludnienie Anglii w XI wieku. r. 1833); w Niemczech: K. Bcher, Eheberg, Hegel, A. Kirchhof, Richter, Paasche (pisz w latach osiemdziesitych o zaludnieniu miast niemieckich); Memminger (1847), Fabricius (1864), Bevlkerung von Frankfurt am Mein r. 1866. Gindely (1869). d'Elwert (1873), Wolff (1878), Jastroff i Rolle pisz o zaludnieniu krajw niemieckich; InamaSternegg opracowuje ludno Europy' od r. 1000; ludno Niemiec w redniowieczu (18791901); rozdzia ,,Bevlkerung w Handbuch der Staatswissenchaften (1909, 1924); Beloch zaludnienie staroytnego Rzymu, Grecji, Woch, Europy w wiekach rednich i nowoytnych; A. Maitzen zaludnienie u Germanw, Celtw, Sowian i Finnw, r. 1885, A. Salz, O. Seeck, E. Kahn; we Francji: Levasseur (,,La population francaise), 1889; Duveau de la Malle zaludnienie Francji w XIX wieku; E. Gerard zaludnienie Francji w IX wieku; we Woszech: F. MagiorePerni; w Skandynawii: J. E. Sars zaludnienie Norwegii, (1881); G. Sndbarg zaludnienie Szwecji od r. 1570; Velschow zaludnienie Danii w XII w., r. 1845. 2 O stosunku liczby ludnoci do wzrostu cywilizacyjnego por. F. Koneczny: O wieloci cywilizacji, Krakw, r. 1935 str. 80. T. Szczurkiewicz: Rasa, rodowisko, rodzina. Warszawa Pozna, 1938, str. 106124. H. Romanowski: Filozofia cywilizacji. Warszawa, 1934, str. 151156.

gospodarczej, wielkiego rozwoju byy to okresy wielkich postpw rwnie i w dziedzinie przyrostu naturalnego ludnoci. Najwietniejszy okres w dziejach Grecji, to okres kolonizacji greckiej na morzu rdziemnym, zakadanie nowych miast przez osadnikw z przeludnionego kraju macierzystego 3). Ateny za Peryklesa. (wiek V przed Chrystusem) liczyy okoo 100.000 mieszkacw. Liczba na owe czasy olbrzymia. ywio grecki pod koniec wieku IV liczy do 9 milionw, przewysza liczebnie zarwno Egipt, jak Mezopotami i Syri3. Jednak ju Hezjod w VIII stuleciu przed nar. Chrystusa poleca ograniczanie potomkw ze wzgldw gospodarczych. Szo to na rk ustawodawcom greckim, ktrzy bojc si wielodzietnego plebsu uprawnili zabijanie noworodkw (prawa Likurga i Solona)4. Przez duszy czas gwizdali sobie Grecy na Hezjoda. Alici gdzie od IV wieku przed Chrystusem rodzice greccy zmieniaj swj stosunek do potomstwa. Postanawiaj zabezpiecza byt swym dzieciom, cieli im drog na wyszy poziom kulturalny: dlatego wpadli po prostu na dowcip, eby ogranicza potomstwo. Stary to zatem dowcip... Z czasem moda ta szerzy si jak lawina5. Dlatego od II? wieku przed nar. Chrystusa zaczyna wyludnienie dochodzi do zatrwaajcych rozmiarw 6. Ju Filip Macedoski wynagradza bezskutecznie rodziny z licznymi dziemi. Na Rodosie wskutek braku urodze bya powszechna adoptacja. Wilamowitz uwaa 233 zwyke garnki ze szkieletami dziecicymi, ktre znalaz na cmentarzysku w Geli, za szcztki umylnie usunitych dzieci, bo sposb ich grzebania rni si wyranie od pozostaych 307 prawdziwych grobw77). W garnkach te przysyali nam gestapowcy szcztki naszych najukochaszych, ktrzy ginli w obozach. Okazuje si, e to rwnie stary, zbrodniczy kawa... Ale skde te szcztki? szkielety? garnki? z dzieciaczkami Grekw? Std, e rodzice greccy... oszczdzali. Na dzieciach! Synw sobie zostawiali, a crki szy na mietnik. Do garnka. Feminizm. Im bardziej Greczynka nie chciaa dzieci, tym wicej crek szo na mietnik. Albowiem miewano po pareczce dzieci, a nawet czowiek bogaty pozwala sobie najwyej na jedn crk. Wreszcie rodzina o jednym dziecku staje si typowa. Emancypacja. Wyzwolenie. Reszta dzieci do garnka. Polybios si skary: Za moich czasw (w II stuleciu przed Chrystusem) caa Hellada cierpiaa na bezdzietno i w ogle na brak ludzi, przez co miasta wyludniay si i rola nie przynosia wicej plonw, chocia nie dotkny nas ani nieustajce wojny, ani zarazy. Bo ludzie oddawali si swawoli, chciwoci i lenistwu; nie chcieli si ju eni, albo gdy si enili, nie chcieli wszystkich swych dzieci wychowywa8. Gdy za Klejstenesa byo w Attyce 78.000 ludnoci wolnej9 a w roku 431 135.000 do 140.000, w tym 42.000 obywateli10, to niektrzy historycy ju wiek IV uwaaj za okres wielkiego spadku ludnoci11.3

R. Rybarski: Przyszo gospodarcza wiata. Warszawa, 1932, str. 184. Samuel Fogelson:: Historia, rozmieszczenie struktura ludnoci, (w Encyklopedii Nauk Politycznych), sfr. 648, 628. 4 E. Dembour: Pour une Politique de Natalite, Louvain 1938, str. 21. Alfred Grofjahn: Higiena ludzkiego rozrodu, tumaczenie z niemieckiego wydania z r. 1926, Warszawa, r. 1930, str. 34. Autor mwi o sobie, e jest socjalist, na str. 260. 5 Otto Seeck: Geschichte des Unterganges der antiken Welt, r. 1921. Rybarski, 185. 6 Grotjahn, 34. 7 ,,Staat und Gesellschaft der Griechen, Leipzig, 1910. Przytacza Grotjahn, 34. 8 Grotjahn: 35. G. Fuard; wity Piotr., tum. x franc. .Piotrkw, 1908, 307 (Polyb. XXXVII, VII). 9 Stanisaw Witkowski: Pastwo greckie.. Lww, 1938, 329. 10 Witkowski, 351. 11 Witkowski, 27.

W roku 301 liczba obywateli wynosia w Atenach 21.00012. Jeszcze gorzej byo ze Spart. Jest czas w wieku V, gdy Sparta wystawia 6.000 onierzy, samych obywateli13. W roku 418 ma ju tylko 3.000 obywateli14. W wieku IV 1.00015. A wreszcie w drugim wieku Sparta dostaa si pod panowanie rzymskie i zgasa powoli, jako jedna z nieznacznych miecin zuboaego Peloponezu, chocia Rzym zaj wzgldem Sparty stanowisko romantyczne i pozwoli jej rzdzi si prawami Likurga, zachowa swe fidytie i ca sw wojennoobywatelsk organizacj...16. Nic im nie pomoga wolno, gdy ju nie mieli... koysek. Oni, atleci wojny, wobec armij stutysicznych nie mieli adnego znaczenia17. Grecja, ktra wydaa armie Temistoklesa, Epaminondasa i Aleksandra, nie moga wystawi wicej nad trzy tysice onierzy18. Pozostali onierze spoczywali od urodzenia... w garnkach. Grecji nic nie pomogo, e rodzice, gdy chodzi o dzieci, zachowywali jedno lub najwyej dwoje, by je uczyni bogatymi i szczliwymi czy nie byo to rdem wszystkiego zego? Gdy jedno z tych dzieci zabraa wojna lub choroba, jasne jest, e dom pustosza i podobnie, jak ule pszczelne, miasta, tak opustoszae, nie miay wicej siy19. Wida z onych kwiatkw, e rodzice greccy tak bardzo dbali o przyszo swych dziatek, e wkrtce, gdy tylko upowszechniy si te ich starania o lepsz dol wasnego potomstwa, Grecja stracia niepodlego na rzecz, co prawda gupszych od siebie i biedniejszych narodw, ale za to bogatszych w dzieci. A i dzieci greckie, cho ich tak mao byo i chocia byo ich coraz mniej, rozaziy si odtd coraz tumniej na cay wczesny wiat, lecz najchtniej szukay chleba tam, gdzie ludzie mieli wicej dzieci20. Stara pikna Hellada stawaa si pusta. Pastwa Grecji waciwej wyczerpyway si stopniowo, bo ich najlepsze siy byy przycigane i pochaniane przez pastwa helleskobarbarzyskie 21. Ale czy wyczerpywayby si, gdyby w pastwach Grecji waciwej roio si od dzieci? Tatusie i mamusie greckie tak zapewniay swej dziatwie wyszy poziom kulturalny, e mdrcy greccy z owego czasu, to coraz czciej mydki od koziokw sownych, sztuka za grecka ma z tego okresu coraz wicej do pokazywania sam golizn, no i upada, upada, upada. A wreszcie cay ten nard genialnych onierzy, mdrcw i artystw ginie raz na zawsze. Golizna... z kretesem.12 13

Witkowski, 75. Witkowski, 140. 14 Witkowski, 25. 15 Witkowski, 26, 139. 16 Tadeusz .Zieliski: Historia kultury antycznej, WarszawaKrakw, 1929, tom II. 9. 17 Zieliski, II. 9. 18 Plutarch, De defectu oraculorum, 8. 19) Polyb. Przytacza Rybarski, 184. 19 Polyb. Przytacza Rybarski, 184 20 Np. do niezmiernie gsto jak na owe czasy, zaludnionego Egiptu i rojnej w dzieci Italii oroz do poudniowpzochodniej Europy, ktra np. w I wieku, cznie z caym obszarem na zachd od Renu, liczya do 30 milionw ludzi. A. Grenier: La Gaule Romaine, tom III dziea zbiorowego ,,En Economic Survey of Ancient Rom. Baltimore, 1937. Przytacza Krzywicki: Przegld statystyczny, tom I nr. 2, r. 1938, str. 184, oraz Fuard, 281 (Preller Romische Mythologie, 10 Abschnitt. Annona). Za Tyberiusza pastwo Rzymskie miao do 40 milionw mieszkacw. Egipt 5 milionw: Die Bevlkerung der griechischrmischen Welt, J. Beloch. str. 259 i 507. Przytacza Krzywicki: Spoeczestwo pierwotne, jego rozmiary i wzrost. Warszawa, 1937, 168 i 167. 21 Gaetano Mosca: Historia doktryn politycznych Warszawa, 39.

JAK PRCHNIA RZYM?A czemu to w wieku V naszej ery pada, jak zbutwiae drzewo, najwspanialsze pastwo wiata: rzymskie? Za czasw republiki Rzym mia wszystko, co mu byo potrzebne do panowania nad wiatem. ycie prowadzono patriotyczne, religijne, ubogie, surowe, pracowite. Zamiowanie swobody i wykonywanie praw byo bezwzgldne. Nade wszystko za republika miaa rodzin podn i silnie zespolon. Numa zaoy maestwo prawie nierozwizalne, da mu sankcj religijn, rzuci w ten sposb podstawy do wytworzenia grupy zdolnej do kierownictwa.22 Majestat ojcowski by czym witym. ona Rzymianina, cho jako ona bya zalena od ma, to jednak bya jego towarzyszk, wsplniczk w posiadaniu wszystkich rzeczy boskich i ludzkich23. Rytua lubny wprowadza j, jako pani do domowego ogniska, ktre byo jej sanktuarium24. Pozornie nie powaana, wystpowaa sama wszdzie, towarzyszya uroczystociom narodowym i religijnym, uczestniczya w widowiskach, nawet konsulowie ustpowali jej z drogi, gdy sza, a prawo przypisywane Romulusowi karao kadego, kto omieliby si w jej obecnoci na sowo nieprzyzwoite lub na zbyt swobodny ruch25. Tote jeszcze za Juliusza Cezara imperium rzymskie ma tak potn liczb ludnoci, e Cezar moe si wybra na podbj bardzo gsto, jak na owe czasy, zaludnionej dwunastomilionowej Galii. W roku 14 po Chrystusie ma imperium rzymskie 57 milionw ludzi. W wieku II ma jeszcze sama Italia 7 milionw ludzi, a cae pastwo 80 milionw, stolica za Rzym posiada 1.250.000 mieszkacw i jest najludniejszym miastem w staroytnoci. A przecie wwczas cay glob liczy okoo 200 milionw ludzi!26 W trzy wieki pniej ma Italia tylko... pi milionw ludnoci. Jak si to stao? Zwyczajnie. Ju pod koniec republiki, pod wpywem mdroci helleskiej, wicej byo starych kawalerw ni onatych. Ale tak ju bywa na tym wiecie, e im jest wicej starych kawalerw, tym bardziej ci, co si eni, oszczdzaj na dzieciach. Tak te i tu byo. Lecz im wicej maonkowie oszczdzaj na liczbie dzieci, tym bardziej szerzy si rozpusta. Tak te i tu byo. Katon (Modszy) ...odstpuje on Kwintusowi Hortensjuszowi. Sulla rozwodzi si piciokrotnie. Filozof i wielki moralista republiki Cycero rozwodzi si z on Terencj, eby zalubi bogatsz od niej, aby mc spaci dugi, potem rozwodzi si z drug on, poniewa za mao ...smucia si po stracie jego crki Tulii. Moralista. A gdy rozwizo zbyt si rozszerzy, to staje si niemodna, i uprawia si wwczas ...homoseksualizm. Tak te i tu byo27. Gdy znw szaleje homoseksualizm, to powszechnie ludziska sobie chwal22

R. H. Towner: La Philosophie de la civilisation, Paris 1928, I i 11 tom. Przytacza Artur Grski: Niepokj naszego czasu. Warszawa, 1938, Arct.sir. 193, str. 177 203. 23 TitusLivius, VIII, 7. Justyn, X, 2. Divini humanique juris communicatio, Consortium omnis vitae, individuae vtiae consuetudo. Dig. XXIII, 2. 24 Macrobius, Satarnal. 1 15. 25 Plutarch, Romulus XX. Tacyt. Dialogus de oratoribus, XXVIII. 26 Galia liczya wwczas 1112 milionw ludzi. M. Ortolan: Formation de la nation francaise (u Levasseur'a, tom. I. 101). Beloch szacuje w w. I. na 45 milionw, Kahrstedt dopiero na drugq poow II w. 8 milionw. Encyklopedia nauk politycznych i spoecznych, Warszawa, str. 629, t. I. 27 Brali w tym udzia nawet Cycero, Brutus, Cezar, Horacy, Wirgiliusz, Tybull. Katull. Seneka: Episto. 46, 95,127; Cyceron: Pro Milonc 21 itd.

bezpodno bezpardonow. Tak te i tu byo28. Oczywicie, byy i prby nawrotu do takiego ycia maeskiego, ktre jest zgodne z natur. Grakchowie chc dawa ziemi rodzinom bogatym w dzieci. Cezar daje ziemi, gdy kto ma najmniej troje dzieci, wyznacza nagrody pienine. Na prno...29. Prbuje z kolei ratowa spraw cezar August30. onaci, a majcy chociaby troje dzieci mog na mocy przywileju ius irium liberorum otrzymywa cay spadek, podwjn ilo dziaw publicznych; mog by wolni od wielu ciarw, szybciej awansowa w subie pastwowej, lepsze mie miejsce w teatrze, wszdzie otrzymywa pierwszestwo przed ludmi swego stanu. Ale wkrtce te same przywileje mogy mie westalki, onierze i... bezdzietni31. Dlatego nie ma si nadal dzieci. Jeeli ktry bogaty maonek chce koniecznie mie spadkobierc, to pono wynajmuje specjalnych strw, eby mu pilnowali ciarn maonk, by po kryjomu przed mem nie pozbya si podu32. Petroniusz powiada o Rzymie: W tym miecie nikt nie uznaje dzieci, bo kto ma potomkw, ten nie otrzymuje zaprosze na uczty albo zabawy, omijaj go wszystkie korzyci i prowadzi ycie habice i nieznane nikomu. Ale ci, ktrzy si nie poenili i nie posiadaj bliskich krewnych, dochodz do najwyszych zaszczytw i uwaani s za jedynie doskonaych, ba, nawet wolnych od wszelkiej winy ludzi33. W nastpstwie tego wszystkiego rola cywilizacyjna Rzymu staje pod znakiem zapytania: Tacyt utrzymuje, e deprawacja obyczajw jest rodkiem skuteczniejszym do ukrcenia podbitych narodw i utrzymania ich w jarzmie niewoli, anieli or34. Naturalnym nastpstwem wyludnienia byo opuszczanie gospodarstw. Prbowano temu zapobiec przez prawa osadnicze, ktre wizay rolnika i jego dzieci z ziemi. Lecz byy to rodki sztuczne i niedostateczne35. Wreszcie ziemi pozwala si bra kademu, kto chce, bo ziemia jest pusta. Nie biegaj po niej dzieci36. A potem? A potem od wieku V do X pawi si Europa we krwi i anarchii, bo Rzymiankom od wieku I do V nie chciao si rodzi Rzymian. Tedy nie Hannibal ante portas, ale co cakiem nierzymskiego: niedogaojciec rodziny ante portas. Niedoga, ktry sta na stray granic Rzymu. Niedoga pater familias, ktry nie mg sobie pozwoli na dzieci, cho Rzym ocieka bogactwami ciganymi z trzech czci wiata37.28 29

Dion XLIII, 25; Pliniusz, Epistol. IV, 15. A. Nicolas: Badania filozoficzne o chrzecijastwie, Wilno, 1870, tum. z franc, 74, 75. J. Czuma: ,,Reformy prawne dla obrony rodziny, Pozna 1936. I w dziele zbiorowym ..Rodzina, str. 142145. 30 August wydaje w r. 18 przed Chrystusem prawa Rogationes Juliae, ograniczajce zbytek (lex Julia sumptuaria); prawo o moralnym prowadzeniu si i zwalczaniu nierzdu (lex de pudicitia et de adulteriis corcendis); prawo o maestwie (lex de maritandis ordinibus). W r. 9 po Chr. wydaje lex Pappia Poppea. Grozi ono stratami majtkowymi i prawnymi mczyznom bezennym od 20 do 60 lat ycia i niezamnym kobietom od 20 do 50 roku ycia, bezdzietnym mczyznom ponad 25 lat, kobietom bezdzietnym ponad 20 lat. Mosca str. 46. Por. M. S, Popawski: Oktawian August, Lublin Uniwersytet, 1938, 40, 31 Dion, L. X. 24. 32 Grotjahn, 36. Zjawisko jest nie do wiary, ale na podstawie tego, co mwi rda przytaczane przez Fuarda o kobietach rzymskich, nabiera prawdopodobiestwa. Por. 297 300 (Fuard), 33 Friedlnder: Sittengeschichte Roms, 1910. Przytacza Grotjahn, 37. 34 ,,...voluptatibus, quibus Romani, plus adversus subiectos, quam armis volent. Tacyt, Historiae. IV, 64, 35 Mosca, 52. 36 Za cesarza Petrinaxa. P. Turbak, ks. T.J.: Zycie lub mier narodu, Krakw, 1939, nr 1/2, str. 25. 37 R. wierzbiskl: Rozwj uspoecznienia rzymskiego. Warszawa, 1870, 508511.

CIELCY ENTUZJACIMoralne zanicie staroytnych narodw byo podstaw zniki ich liczebnoci, ale, jak prawie zawsze si dzieje w historii, nastpio tu odwrotne dziaanie. Bo nic nie pobudza mocniej siy duchowej narodu, jak wymaganie, ktre mu stawia szybki przyrost ludnoci: nic lepiej si nie nadaje, by upi te siy, jak brak dziaania tej ostrogi38. I czemu to nasi piewcy mdroci staroytnych przemilczaj przed modzie polsk, e nie adne warunki zewntrzne i nie adni barbarzycy zgubili mdr Hellad i wiatowadny Rzym, ale barbarzyskie maestwa greckie i rzymskie: barbarzyskie, bo maodzietne? Czemu milcz nasi rozegzaltowani hellenici, e to samo da si powiedzie o gibkiej, smukej, szczupej, wysportowanej Spartance... jaowej, co nie walczya na mier i ycie o liczne dzieci, i ktra skutkiem tego gubia Spart, a j zgubia z kretesem, bo po prostu zabrako sportowcw spartaskich.., w koyskach39? Czemu milcz, e grecka kultura nagoci rozszalaa dopiero wtedy, gdy Greczynki byy ju bez wstydu i bez... dzieci?40. Czyby nasi klasycy tak tylko umieli patrze na kultur, jak ciel na malowane wrota? Gdzie kultura... patrzenia na kultur?

W STYLU LUDWIKAZa wiele mwiono nam o kochankach Ludwikw, a za mao o tym, ile wtedy rodzina francuska liczya dzieci. Nic wic dziwnego, e pierwszy z brzegu inteligent czy powstanie takiego Wersalu z bogactwem wczesnej Francji, no i z tuzinem naonic krlewskich, a nie z tuzinem dzieci w wczesnej przecitnej rodzinie francuskiej: czyli z bogactwem wczesnej Francji w dzieci. A tymczasem najbardziej w stylu Ludwika byo nie ajdaczenie si, lecz wielodzietno rodziny francuskiej. I to zarwno za Ludwika witego, jak i za Czternastego. Ju w wieku IX liczy Francja 20 razy tyle mieszkacw co wczesna Polska. Czyli 810 milionw. W wieku XIV ma Francja 17 razy tyle ludzi, co Polska tamtych czasw. Francja za Franciszka I liczy 28 milionw ludzi41. W wieku XVIII co szsty czowiek w Europie, to Francuz, a co czwarty szczyci si tym, e mwi po francusku42. Gdy dawniej wszyscy uczeni pisali po acinie, a nawet jeli napisali co w swym jzyku ojczystym, to pniej tumaczyli na jzyk aciski, to w wieku XVIII jzykiem wiatowym sta si jzyk francuski. Ksiki francuskie rozpowszechniy si po wszystkich krajach wiata cywilizowanego. Znajomo jzyka francuskiego staa si obowizkowa dla wszystkich ludzi kulturalnych. 43. Dzi na miejsce francuskiego idzie angielski. Ale czy doszo by do tego, gdyby obecnie nie byo Anglosasw 5 razy wicej ni Francuzw! Bez wielodzietnej rodziny francuskiej nie mgby Ludwik XIV wysforowa Francji na pierwsze pastwo kontynentu44. Mg te sobie potem w takiej tylko Francji, rojnej w ludzi, wyrosn38 39

Otto Seeck, 1910, tom I. str. 389 i in. Od 7 roku ycia zabierano rodzicom zarwno chopcw jak i dziewczynki. aby je chowa w pewnym stopniu jednakowo, gdy na obu pciach ciy obowizek obrony pastwa. Tak byo w Sparcie. Okres wicze trwa 23 lata. S. Kot: Encyklopedia Wychowania, nakadem Zwizku Nauczycielstwa Polskiego. Warszawa, 1933 1939, T. I. cz. II, str. 498. 40 Dr H. migrodzki: Krtki zarys historii sztuki, Krakw, 1908, wyd. II. i, I. 264, 286; tom. II. 5 819, str. 190192. Karol Niedziakowski: Nago w sztuce pod wzgldem etycznym i estetycznym, Warszawa. 1901, str. 1861881.

Napoleon. I hula sobie mg z takiej tylko Francji, ludnej, po Europie przez lat dwadziecia. I z takiej tylko Francji zaglda sobie mg na odmian to do Egiptu, to do Moskwy, oraz marzy o francuskich Stanach Zjednoczonych Europy. Czemu? Bo mia tylu Francuzw, e gdyby do dzi swj parytet ludnociowy utrzymali, to byo by ich teraz nie bzdurne 40 milionw, ale sto milionw ludzi na schwa45. Sto milionw Francuzw?! Jake inna byaby wtedy historia Europy XIX i XX wieku! Gesta Dei per Francos... Jake inaczej wygldaby wtedy taki sierpie 1914 roku! Lub taki wrzesie 1939! No i co by to byli za wspaniali tamci, niedoszli Francuzi! Byby chevalieryzm, rycersko, Wersal. A tak: by marny smrd z 1940 roku zamiast drugiego cudu nad Marn. Jak to si stao? Wanie w kocu XVIII wieku, gdy myl francuska zacza ropie, znalaz si taki Condorcet, ktry zastanawia si w swej ksice nad sposobami uniknicia przeludnienia, wynikajcego ze zmniejszenia miertelnoci. Przepowiedzia i zaleca stosowanie rodkw, zapobiegajcych poczciu46. A wic nie Malthus uczy tego pierwszy47. Zreszt Malthus w ogle tego nie uczy48.41

I Ptanik: Kollektorzy kamery apostolskiej Roz. Ak. Urn. r. 1907, tom 50. str 4750. Ludno Francji w XIV wieku podaje Ptanik na 10.856.000. Dawn wielodzietnos zachoway dotd rodziny francuskie w Kanadzie. T Ladenberger: Zaludnienie Polski na pocztku panowania Kazimierza Wielkiego, Lww, 1930, str. 35. 36. Fogelson, 629. 630. 42 W r 1789 liczy Francja 26 milionw mieszkacw. W r. 1750 liczy Europa 140 milionw mieszkacow. CarrSaunders A. M.: World population Oxford, r. 1936. Przytacza May rocznik statystyczny 1939, 15. W. Woytiski: Die Welt in Zahlen, Berlin, 1925, 24. Por. P. Bureau: Rozprzenie obyczajw, Krakw 1929. 163 i 169 (tum. z franc). 43 Mosca, 169. 44 K. S. Dewas: Studies of Family Life, 1886, 182183. Autor pisze o wysokim poziomie rodziny francuskiej w wiekach XV XVII. Istniay wwczas we Francji instytucje, ktre zaczy si pojawia w Europie dopiero no kilkanacie lat przed ostatni wojn. Np. prawie w kadym miecie bya fundacja wypacajca posagi ubogim dziewcztom. Przytacza K. S. Dewas: Postp wiata a Koci, Bibl. Dzie Chrz., Warszawa, 1913, 104106. W Polsce na posagi dla sierot i biednych dziewczt (zarwno dla panien ze szlachty i z chopw) oono z zapisw prywatnych, dobroczynnych. Tak byo ju w XVI wieku. A. Grski: Cnoty i wady narodu szlacheckiego. Warszawa, 1933, 103. W tym samym wieku ks. P. Skarga zakada w Krakowie Skrzynk w. Mikoaja. Ma ona na celu wyposaenie pobonych a ubogich panien, by mogy zaoy wasne ognisko rodzinne. ,,Nad dol tych modych istot, ktrym z braku rodkw do ycia grozia utrata czystoci, bolao czue serce Skargi i pragn im dopomc. Ks. Cyrek: Wielki suga Boy, ks. Skarga. Krakw, 1935, 70. 45 May rocznik statystyczny 1939, tabl. VI, str. 15. 46 Krzyanowski, 32. 47 Ksika Concorceta wyszo o trzy lata wczeniej ni Malthusa Rozprawa o prawie ludnoci i jego oddziaywaniu na przyszy postp spoeczestwa, ktre to dzieo ukazao si po raz pierwszy w r. 1798. Co wicej: ksika Malfhusa bya od pocztku polemik z neomaltuzjanistami. Wynika std, e termin, neomaltuzjanizm jest cakiem mylny. Waciwie naleao by t doktryn okreli mianem premaltuzjanizmu ub jeli kio woli, paleomaltuzjanizmu. Czciej syszy si i czyta zapatrywanie, jakoby ksika Malthusa wywoaa pojawienie si maltuzjanizmu. I ten zarzut jest z palca wyssany, bo neomaltuzjanizm jest o par lat dawniejszy, przy czym mam oczywicie na myli nie odwieczn praktyk, lecz jej zalecanie. Urodzi si we Francji... Krzyanowski, 32, 33. 48 Mallhus surowo potpia ow drug kategori czynnikw hamujcych zbyt szybkie rozmnaanie si, tj. sztuczne ograniczanie potomstwa w poyciu maeskim, czyli tzw. pospolicie onanizm maeski, zowic go, jak zasuguje, wystpkiem, i dlatego nazwa potomstwa w poyciu maeskim, czyli tzw. pospolicie onanizm maeski, zowic go, jak zasuguje, wystpkiem, i dlatego nazwa maltuzjanizm, uywana czsto na oznaczenie grzesznych praktyk maeskich, jest krzywdzeniem pamici pobonego i surowego w swej etyce pastora. Dla niego jako rodek zapobiegawczy przeludnieniu, a zaleny od woli czowieka, istnia tylko restraintmoral, tj. powciganie si w pewnej mierze od funkcji pciowych przez pne zawieranie maestw 1

Obecnie pisarze francuscy wstydz si przyzna do tego, e kolebk neomaltuzjanizmu jest ich ojczyzna49. A przecie jest. Lecz mniejsza z tym, do, e zapobiegali poczciu: uciekali przed dziemi. Najpaniczniej za uciekali w okresie przed... 01.09.1939 roku. Nic wic dziwnego, e potem uciekali rwnie tchrzliwie przed nieprzyjacielem w roku 1940. Albowiem kto ucieka przed posiadaniem rodzonego dziecka, ten ucieka tym bardziej przed wrogiem.

NARODY WIECZNIE MODEA teraz skrmy na Daleki Wschd! Niezniszczalni okazali si zwaszcza Chiczycy. Zdoali oni dotychczas zawsze uj obronn rk wszystkim ciosom losu i zaborcom dziki swojej podnoci. Jeszcze dzi kult przodkw zaleca im wczesne zawieranie zwizkw maeskich i wychowywanie wielkiej iloci dzieci. Przy tym inaczej ni u ludw europejskich, take warstwom zamonym i wyksztaconym zaley na wczesnym maestwie i licznym potomstwie. Tote jest ich tylu, e... si policzy nie mog. Szacunek Ushera daje w XVII stuleciu 100105 milionw; okoo 1710 117; 1750 177 milionw i w 1780 277 milionw. Willcox przyj, e ludno Chin w roku 1650 wynosia 70 milionw, w 1750 158 milionw, okoo 1800 250 milionw. CarrSaunders przyjmuje dla 1650 150 milionw, w 1800 330 milionw. W 2 roku naszej ery jest ju ich 71 milionw (Usher), czyli byo by ich wicej ni ludnoci w caym, wczesnym imperium rzymskim. Ilu ludzi maj dzi, nikt dokadnie nie wie. Wspczesne szacunki ludnoci Chin wahaj si od 340 milionw (Willcox) do 500 milionw (Hbner), wliczajc Manduri, Mongoli, Turkiestan i Tybet50. Ubogi i bogaty rwnie wysoko ceni rodzin w Chinach. Posiadanie wielkiej iloci dzieci i wnukw jest elementarnym warunkiem szczcia u Chiczykw51. W Chinach nigdy rodzina nie schodzi na plan drugi w porwnaniu z interesami gospodarczymi w tym stopniu, jak si to dzieje w Krajach Kapitalistycznych europejskiego Krgu Kulturalnego tumaczy socjalista Grotjahn. Std pochodzi mwi tene uczony e w Chinach warstwy wysze i rodziny, ktre wysuny si na czoo, nie wymieraj tak jak u nas, lecz mno si tak samo silnie, jak warstwy nisze52. A wic jedno z daremnych u nas w Europie marze eugeniki jakociowej jest tam dawno praktykowane. Emigracja nastpuje w tym kraju tylko z tych miejsc, gdzie jest nadmiar zaludnienia53, a kiedy rzd chiski by zmuszony do dopuszczenia obcych, dono zawsze do ograniczenia ich iloci do minimum, tak e waciwie przybywaj do Chin tylko obcokrajowcy z wyszych zawodw, wczeniej lubograniczanie si dobrowolne maonkw w korzystaniu z praw maeskich. Uczniowie Malfhusa w ekonomii wypaczyli zupenie jego myili. Zapatrzeni w niebezpieczestwo przeludnienia, nie mieli odwagi gosi moralnej jego zasady. Restraint moral pozostawiono na boku; na czoo praktycznych koncesyj wysun si wanie wystpek, tak surowo potpiony przez mistrza. Ten kierunek nazwany potem neomaltuzjanizmem poczto propagowa zarwno w uczonych traktatach, jak w broszurach popularnych.... Ks. Jan Urban: Na tematy wspczesne. Krakw, 1923, str. 77. 49 Krzyanowski, 33. 50 Grotjahn, 31. 51 Grotjahn, 31. Fogelson, 631, 629, 639, 635. 52 Grotjahn, 32. 53 Grotjahn, 32.

pniej opuszczajcy ten kraj54. Innymi sowy Chiny praktykuj od dawna to, co eugenika ilociowa okrela w naszych czasach jako emigracj wewntrzn i co wysuwa jako postulat racjonalnej polityki ludnociowej. Obfite w dzieci rodziny chopskie s otaczane starann opiek przez prawodawstwo i administracj55. I tu Chiny, okazuje si, wyprzedzaj Europ. Opiek nad liczn rodzin wprowadzio w Europie dopiero kilka pastw i to nieomal w ostatnich latach. Zakazane jest pod kar uywanie napojw wyskokowych, co za do opium, to: Wwz opium zosta dopiero drog wojen dopuszczony (wojna opiumowa angielskochiska 1841 1843)56. Zatem napotykamy i tutaj na postaw zgodn z jednym z wymogw dzisiejszej eugeniki ilociowej. Zwaywszy, e historia Chiczykw cignie si duej ni przez pi tysicleci i e jeszcze nie mona zauway sabnicia siy ludowej, to nie przesadzimy, stawiajc ich za przykad niemiertelnoci narodu57. Czyli: Chiny nie s takie gupie, jak wygldaj. A Indie? adne panowanie obcych nie mogo wstrzsn trzonem zaludnienia Indyj Przedgangesowych. I tu rwnie wyobraenia religijne, wrogie wszelkim ograniczeniom potomstwa, zapewniy nadmiar urodze, ktry zawsze by tak duy, e mg wyrwna nawet najstraszniejsze straty w ludziach, zadane przez wojny, klski godowe i zarazy. Nadwyka urodze nad zgonami ju obecnie wynosi w Indiach okoo 3 milionw, to jest blisko o 50% wicej ni w caej Europie58. Egipt? To samo tyczy si Egiptu. Egipcjanie podtrzymywali przez tysice lat wasn, wielk kultur bez zachwiania podstaw zaludnienia. Jeszcze dzisiaj jest ona prawdopodobnie w istocie swej ta sama, co na pocztku ery historycznej. Kilkakrotnie Zmieniali Egipcjanie jzyk i religi. Zdoali oni znie panowanie Persw, Grekw, Rzymian, potem Bizantyjczykw, Turkw i Arabw, wreszcie Anglosasw, nie ponoszc adnej szkody w stanie swoim ilociowym. Nie moe ulega wtpliwoci, e kiedy jeszcze doczekaj si oni niepodlegoci narodowej... No i dzi doczekali si niepodlegoci. Zawdziczaj oni swoj niemiertelno tylko obfitoci dzieci niezmiennie trwajcej u nich przez tysic lat59. To wszystko opowiada nie aden Musoliszczak, ale socjalista Grotjahn, profesor, doktor. W r. 1926. Pierwszego maja60,

W KRAINIE KWITNCEJ WINIZajrzyjmy z kolei do Japonii. Japonia stana ostatnio w obozie naszych miertelnych wrogw. Ale nauka nie zna sentymentw. W dodatku: trzeba zna wroga. Ot Japonia bya przez szereg ostatnich stuleci nieomal nieznana, chocia ju w VI wieku liczy do 5 milionw mieszkacw, a od XV wieku do54 55

Grotjahn, 32. Grotjahn, 32. 56 Grotjahn, 32. 57 Grotjahn, 32. 58 Grotjahn, 32, Stefan Szulc: Ruch naturalny ludnoci (w Encyklopedii Nauk Politycznych), str. 723. 59 Grotjahn. 32, 33, 60 1926 r., to data wydania ksiki Grotjahn'a, lecz nie fumaczenia teje ksiki na jzyk polski.

poowy XIX liczy sobie sporo ludnoci, bo z gr 20 milionw, A wic w takim XVI wieku ma siedem razy tyle ludnoci co wczesna Polska Polakw, aczkolwiek ziemi uytkowej na wyspach macierzystych posiada wtedy mniej ni dzi na tyche wyspach, dzi za na wyspach macierzystych ma ziemi pi razy mniej ni my w okresie lat 1918 193961. Czemu od wieku XV do poowy XIX o Japonii taka cisza? Bo w tym czasokresie nakazywa rzd japoski zabija nadwyk dzieci, obawiajc si godu62. Dopiero gdy delegaci cesarza Meidzi (druga poowa XIX wieku) wrciwszy z objazdu Europy i Ameryki, owiadczyli, e kade potne pastwo ma wielk liczb ludnoci, zaczyna si zwrot63. W roku 1941 jest ju Japoczykw nie 26, ale 73,1 miliona64, na rok za 1960 przewidywano wwczas 100 milionw (samych Japoczykw). Zatem w cigu 90 lat wzroli o 300%, mimo, e bywa tam do 1560 trzsie ziemi rocznie65. Co najbardziej u nich zdumiewa, to to, e wzili od rasy biaej nauk i technik a w zupenie inn stron skierowali si, gdy chodzi o rozrost ludnociowy; bo gdy biali od drugiej poowy wieku XIX wyzbywaj si dzieci, to Japoczycy, ktrzy do tego czasu przez cztery wieki ograniczali potomstwo, teraz skrcili o sto osiemdziesit stopni i rozpoczli sami jedni wrd ludw o nauce i technice europejskiej wiadome ycie maeskie zgodne z natur. Jednoczenie Japonia z pastwa nieznanego i zacofanego staje si mocarstwem oraz najbardziej cywilizowanym orodkiem w najwikszej czci wiata. Wprawdzie ju w roku 1924 zauwaono u nas66, e Japonia przeywa obecnie faz przeludnienia w ostrej formie, co oczywicie sprzyja agitacji neomaltuzjaskiej, ale i w owym roku 1924 i po owym roku Japonia nie przestaje si nadal mnoy w tempie mocarstwowym. Mieszkao tam w dniu 1.9.1939 roku z gr 1000 ludzi na kilometrze kwadratowym ziemi uprawnej67. No, a co by to z nimi byo, gdyby na wyspach japoskich siedzia sobie pewien lud... znad Wisy? Co? hm...

W STYLU KRLA STASIA No a my? my? Gdzie w wieku X, XI mamy 650.000 750.000 ludnoci68. Niemcy za Karolingw (IX X: 843 911) na przestrzeni 350.000 km kw. maj ludzi 2.500.000 3.000.000. Za dynastii salickiej (1024 1125) maj 3.000.000 3.500.000 ludzi. Czyli stosunek si Polska Niemcy by u kolebki naszej61 62

A. Zischka: Japonia, Warszawa, 6. tame 59, 60. 63 tame 59, 60. 64 Wedtug prasy japoskiej z r. 1942, grudzie, 65 Zischka, 61 i in. 66 A. Krzyanowski, 22. 67 W r. 1939 (do 1.IX.) Polakw w Polsce byo 23 mil. Japoczykw na wyspach Japoskich byo w r. 1938 70,5 miliona. Urodze u nas byo w r. 1938 24,6 (na tysic ludnoci), w Japonii w r. 1937 30,6; zgonw w Polsce w r. 1937 14, w Japonii w latach 193135 17,9. May rocznik statyst. 1939, str. 43, 45. 68 L. Krzywicki: Stosunki ludnociowe w Polsce za Piastw, w Przegldzie Statystycznym, t. I. nr 2. r. 1938, 202.

pastwowoci, jak 1:569. Ile to si nie czytao o odwiecznym drangu na wschd, o naszych Bolesawach i o innych Piastach, co bronili i bronili, i nic wicej nie potrafili, tylko broni si lub eni z Niemkami! A co si to znw u Niemiaszkw naczytao o ich wyszoci nad Sowianami, o ich roli kulturalnej na Wschodzie. Tymczasem sprawa nie jest ani demoniczna, ani mistyczna, lecz prosta, gdy zauway, e od pocztku naszej historii licz Niemcy pi razy wicej ludzi ni my. Pi razy wicej koysek ju tysic lat temu! A teren gciej zaludniony rozszerza si w tym kierunku, w ktrym jest rzadziej zaludniony. I nic wicej. Kusilimy Niemcw sw ma liczebnoci, stosunkiem ludnoci: jeden do piciu, gdy i bez tego natura cigna wilka do lasu. Biedny okietek mia tylko 51% ludnoci polskiej w granicach swego pastwa, a byo to zaledwie jakie 700.000 ludzi70. Kazimierz Wielki oddawa lsk i Pomorze, bo mia zaledwie jakie 930.000 71 ludzi , gdy zaplecze Krzyakw (teren mobilizacyjny zakonu) liczyo sobie wtedy kilka milionw Niemcw. Ju za Kazimierza Wielkiego poowa Polakw siedziaa pod zaborami obcymi72. Kto wie jednak, czy wbrew temu wszystkiemu byby tak hojny nasz Kazimierz, gdy chodzi o ziemie polskie, gdyby mia rodzonego nastpc!73 A co by byo, gdyby mia tuzin synw! W wieku XV mamy wicej ludzi ni wczesna Rosja. I przemy wtedy ku Batykowi i Morzu Czarnemu. Osigamy Batyk. Rodziny szlacheckie z tych czasw s ogromne. Taki Jan Dugosz ma 13 braci, prcz sistr. Bywa, e szlachcic ma 18 synw, z ktrych 14 ginie na wojnach74. Saboci politycznej Pastwa Polskiego w wieku XVI i katastrofom wieku XVII towarzyszy za saby rozwj ludnociowy . wczesnej Polski i wrcz wyludnienie w drugiej poowie wieku XVII75. Dopiero w roku 1772 mamy tyle ludnoci 76, co w r. 1643, i mamy pierwszy rozbir77. W Prusach Fryderyka po roku 1772 armia staa wynosia 186.000 ludzi, a dochody roczne pastwa 23 miliony talarw, skarb za wojenny w r. 1786 54

69

Grundzge der deutschen Wirtschaftsgeschichte, bis zum 17 Jahrhundert, R. Ktzschke, Lipsk Berlin. 1921, 73. Przytacza Krzywicki, 203. 70 Ladenberger,37, 39. 71 Ladenberger, 37, 39. 72 Oglna liczba ludnoci polskiej szacuje si na 1.500.000; za okietka 1.400.000. Ladenberger, str. 39, 41. 73 Ru w wiekach XI XIV ulega takim wstrzsom, na skutek walk midzy Rurykowiczami, e walki dzielnicowe naszych Piastowiczw s wobec nich sielank. Mimo to Ru si szerzy politycznie. Czemu? Jedn z walnych przyczyn jest to, e Rurykowicze nie wymieraj, lecz rozradzaj si. Por. F. Koneczny: Dzieje Rosji, Warszawa, 1917, t. I. 74 Wedug Woytiskiego liczy Rosja w r. 1580 4.3 mil. Przytacza Groljahn, 79. 75 Ant. Grski, 29, 30. 76 Przyczyny upadku Polski, dzieo zbiorowe, tame Bujaka:.,,Siy gospodarcze Polski. Krakw, 1918, 98. 77 Bujak, tame 98.

miliony talarw78, poza tym wydajno skarbowa pastwa pruskiego moga by 75 razy wiksza ni ludnoci pastwa polskiego79. Austriacka monarchia miaa w r. 1740 przy 20 milionach ludnoci, na obszarze 530.000 km. kw. 16,6 miliona talarw ,w roku 1756 36,9 miliona talarw i 200.030 onierza80. Rosja miaa w r. 1794 30 milionw ludzi, 40 milionw rubli dochodw skarbowych rocznie, bez ce, oraz 400.000 onierzy81. A Rzeczpospolita wczesna? po roku 1772? Stale wszystko idzie ku lepszemu. Ludnoci mamy w r. 1791 a 8,8 miliona. Lecz moe mielimy mao ludzi, ale za to bogatych? Nic podobnego. Gdy po sejmie 1717 r. dochody skarbu wynosiy niewiele wicej ni 150 lat temu, to w latach 177888 wraz dochodami Komisji Edukacyjnej i ofiar szlachty wynosz a 7,7 miliona talarw82. onierzy mamy w r. 1792 a 69.00083. Czyli: gdy Prusy, Austria i Rosja, miay 56 milionw ludzi, to my 8,8; gdy tamci mieli rocznie sto milionw dochd w skarbowych, to my 7,7; gdy tamci szli ku nam z 786.000 onierzy, to my wysalimy ku nim 69.000... Taki patrol. Jak... na kpiny bohaterskie.

78 79 80 81 82 83

Bujak, Bujak, Bujak, Bujak, Bujak, Bujak,

tame 104. 105, 112. 112, 113. 112, 105. 105, 112; 103, 112

Dla Polski nie byo ratunku, ulega przemocy, bo nie mia jej kto broni, nie byo jej czym broni84, Gdybymy do r. 1772 mieli choby najbardziej lamazarny przyrost ludnoci, a wic gdybymy mieli wwczas cho dwa razy tyle ludnoci co w r. 1672, nie byo by adnego rozbioru. I krla Stasia nie mogo by by wtedy na tronie. Inne te byo by wszystko.

84

Bujak, 112, 105.

825 RAZY WICEJNatomiast Izraelitw mamy w 1789 r. 900.00085, a na ziemiach caej dawnej Rzeczypospolitej 1.000.000. A wic 100 razy wicej, ni za Kazimierza Wielkiego86, Jeeli my wzrolibymy tak samo w tym czasie od XIV do XVIII w., co Izraelici u nas, to mielibymy w onyme 1789 roku 150 milionw samych Polakw, katolikw87. Czy wwczas przyniby si jakim Prusom, Austrii, Rosji jaki rozbir Polski? I czy na ziemiach takiej stupidziesiciomilionowej Polski moliwe byo by w lalach 1939 1944 wymordowanie ydw? I tu a cignie nas co ku Ameryce. Gigantyczna wielko Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej wyrosa przy akompaniamencie szalonego wzrostu ludnoci. Gdy w r. 1800 maj Stany 5,3 miliona ludzi, to w r. 1938 130,2 miliona88, czyli odliczajc 37 milionw, ktre wyemigroway do nich w latach 1841 1930, dostaniemy okrgo taki przyrost w Stanach, jaki w wiekach XVI XVIII mieli Izraelici w Najjaniejszej89. Nic dziwnego. Za czasw Franklina liczya sobie rodzina jankesowska przecitnie 8 1 2 dzieci90. Ta imperialistyczna rozrodczo stworzya potg pnocnoamerykask. Bo czy kto sobie wyobraa powanie Stany zamiast ze 130,2 milionami ludzi z 13,2 milionami? A miayby Stany w dniu 1.IX.1939 tylko 13,2 miliona, gdyby od czasw Franklina liczya sobie rodzina jankesowska przecitnie po jednym dziecku. Co by te takie Stany... z jednym dzieckiem pomogy podobnie jaowej Anglii w leciech 1939 1945? Czyby same nie wywrciy kozioka po pierwszym uderzeniu japoskim? A co bdzie w roku 2100? Bdzie wtedy tych w Azji 3.000.000.000. Amerykanie nie dadz si wtedy tym tylko w tym wypadku, jeeli Jankesw tak przybywa bdzie w Stanach, jak... Izraelitw... w Stanach. Za Waszyngtona byo tam 4.000 Izraelitw, a w roku 1920 ... 3.300.000. A wic 825 razy wicej!... Murzynw jest ju w Stanach 18 milionw. Rodz si bardziej od Jankesw. I Mulaci mno si mocniej w tyche Stanach. Co za do urodze to USA miay ich w latach 1931 35 16,9 na kady tysic ludnoci, czyli nawet mniej ni trzeba, eby ludno nie wymieraa. Jaka bdzie posta etniczna Stanw za lat 100 150? martwi si Eugeniusz Pittard jeszcze w roku 1924, gdy Mulaci mnoyli si dwukrotnie mocniej od Murzynw w tyche Stanach. Zaludnienie Ameryki na razie ronie, ale zaczyna by tak mae w stosunku do Azji, jak nike byo zaludnienie teje Ameryki przed jej odkryciem, w stosunku do wczesnej Europy. Nawet w sto pidziesit lat po odkryciu Ameryki liczy Nowy wiat 29 razy mniej ludzi na kilometr kwadratowy ni Europa tamtych czasw. I dlatego Europa skolonizowaa Ameryk, nie za Ameryka Europ. Lecz co bdzie dalej? W roku 1936 zaludnienie kilometra kwadratowego Ameryki wynosio 6,5 ludzi; w Azji 28 ludzi. A przecie zbliaj si 3 miliardy Azjatw ju na pocztek XXI wieku! Kto wtedy bdzie kogo kolonizowa? Stany bdzie mia ten, kto bdzie tam mia najwicej dzieci. Polsk bdzie85

Tame, 89. Por., co.mwi o ludnoci ydowskiej w krojach ruskich Rzeczypospolitej przedrozbiorowej F. Rawita Gawroski ydzi w historii i literaturze ludowej na Rusi Warszawa. 42 78 86 Biorc liczb 10.000 (tylu byo ydw w w. XIV na Litwie i w Polsce) za Kazimierza Wielkiego. 87 Landenberger oblicza ludno polsk za Kazimierza Wielkiego na 1.500.000 (w kraju i za granic) Wedug Korzona byo w XVIII w w pastwie polskim 4.600.000 Polakwkatolikw. 3.790.000 unitw, 550.000 prawosawnych, 200.000 protestantw i 900.000 ydw 88 ..May rocz. st. 1939, 15. 89 ,,W przecigu 130 lat ludno pastwa wzrosa przeszo dwudziestokrotnie Od r. 1800 do 1930 90 Turbak 41.. natomiast Vielrose Egon podaje za A.M.Lo(tf)k Jako przecitna, (8),33 dzieci; Przegld statyst., nr 34, Warszawa, 1938, 341.

mia ten, kto bdzie si w niej najmielej rodzi.

BRZDCE... NIEPODLEGOCIOWCYW miar jak od pierwszych rozbiorw a do roku Paskiego 1918 liczba Polakw rosa i to trzykrotnie, wzrasta w Europie realizm sprawy polskiej. Koyskowicze robiy yw propagand. Krzyczay, dary si lub na odmian niy sen o sawie. Na najbardziej beznadziejnym politycznie terenie: w Wielkopolsce, na Pomorzu i na lsku, w latach 1849 1912 Polki rodziy co roku 41 dzieci na kady tysic ludnoci, Niemki za w latach 1880 1920... 30 dzieci91. Prastary lsk w samym swym mateczniku, w rejencji opolskiej, par ku Wolnej Polsce z si 50 urodze na kady tysic ludnoci92. Polki decydoway, czyje bd ziemie zachodnie. A jak byo na pozostaych ziemiach dawnej Rzeczypospolitej? Ta sama dza ycia. Ludno Kongreswki w latach 1815 1915 wzrosa czterokrotnie93. A w ogle na caym obszarze, w latach 1.849 1892 byo 42,5 urodze na tysic ludnoci94. W latach 1896 1902 byo urodze 43,6 na tysic (liczba jeszcze nie zmniejszona). W latach 1910 11 byo urodze 38,2. Zgonw byo w tych samych okresach: 25,4, 22,095. A jak to wygldao na tle Europy? Imponujco. Okazuje si, e we wszystkich okresach spczynniki urodze w Polsce nale do najwyszych ze znanych. W szczeglnoci w okresie najdawniejszym przed spadkiem podnoci96, zdecydowanie wyszy spczynnik urodze miaa jedynie Rosja europejska 50 na tysic97. Spczynniki rwne polskim, lub bliskie ich, miay Wgry, Serbia, moe Rumunia, Bugaria. We wszystkich innych pastwach rozrodczo nigdy nie osigaa wartoci zblionych do polskich. Bezporednio przed wojn (r. 1914) Polska w dalszym cigu kroczy na czele pod wzgldem rozrodczoci, mimo i spczynniki spady wydatnie. Zdecydowanie wysze s spczynniki tylko w Rosji europejskiej (44 na tysic) i w Rumunii (41,4 na tysic), spczynnik zbliony do polskiego ma Bugaria (38,4 na tysic). Wszystkie pozostae pastwa maj mniej, ni 35 na tysic98. Jest tak, e poza jedn Rosj Polska w okresie przed spadkiem urodze nie ustpuje adnemu z pastw europejskich99. No a co byo by z niepodlegoci w r. 1918, gdyby nasze maestwa w wieku XIX tak si bay histerycznie o przyszo potomstwa, e wydawayby na wiat tylko po jednym niemowltku? Ilu by nas byo wwczas w takim dniu 11.11.1918? Czy nie w sam raz tylu, ilu trzeba byo na wczesn mietanow Litw, czy malan Dani?91 92

S. Szulc: Zagadnienia demograficzne Polski, Warszawa, 1936, wydawn. pastwowe. Str. 37, 51. Szulc, 10, 93 Krzywicki, 384. 94 Szulc, 37. 95 Zaamanie si rozrodczoci europejskiej zaczyna si od drugiej poowy XIX w., chocia liczby bezwzgldne urodze rosn gdzie do roku 1910. W lalach 192427 liczby te malej.96 97

Co wicej, w wielu guberniach rosyjskich spotyka si spczynnik ponad 55 promille, a nawet liczby wrcz niesychane ponad 60 prom! Szulc, 39. 98 ...a z 14tu spord 21 pastw uwzgldnionych poniej 30 proc. Szulc, 39. 99 Przejciowo niektre kraje niemieckie miay ponad 40 prom. Szulc, 39.

Mogy sobie by po roku 1914 i legiony, i geniusze, i orientacje, i sanacja, onierzyki mniej lub wicej mige, i luby jasnogrskie: bo w wieku XIX, matki Polki rodziy w tempie niepolegociowym. Byo w czym wybra, gdy to wszystko doroso w latach 1914 1920. Byo z kim mierzy siy na zamiary. Byo z kim i z motyk na soce. I mogo nas gin w latach 1939 1945 miliony. I co roku odtd pada nas moe dla Sprawy milion. I budowa moemy uni narodw sowiaskich. Ale pod warunkiem: e Polki rodzi bd w tempie imperialistycznym. Brzdce... podbijaj ziemi. Gwarantuj. Koyski, to nasza Ameryka..

PRZEMINO Z WIATREMAle to wszystko, comy dopiero mwili o tym naszym pierwszestwie, naley ju do historii. Wybucho i zgaso. Rakieta. Soma. Wieche. Chocho. Miae, chamie, zoty rg... Jak zgaso? Cyfry niech mwi. Pierwszym memento by ju waciwie rok 1901, bo od tego czasu cofamy si z urodzeniami100. Lecz nikt o to nie robi pieka. Widocznie ani nikt si na tym nie zna, ani te nikogo to nie obchodzio. Nie lubimy rachunku, statystyki, ani robienia pieka z rzeczy wielkich. Sowiaska agodno. Zadruga. Gdy za si spostrzeono, to si gupkowato pocieszano, e gdzie indziej jest jeszcze gorzej. W roku 1936 na przykad pisano sobie: W roku 1933 wyszy od Polski spczynnik urodze ma w Europie 6 pastw: Hiszpania, Portugalia, Grecja, Bugaria, Rumunia i Jugosawia dwa ostatnie pastwa ponad 30 na tysic. Mimo to jednak i dzi Polska naley do pastw o najwyszej w Europie rodnoci; zwamy, e 16 na 27 pastw ma mniej ni 20 urodze na tysic ludnoci101. Albo opinia z tego 1936 roku: W oglnym wyniku stwierdzimy, e Polska, jak przed 40 laty wyrniaa si niezwykle wysokim spczynnikiem urodze i bardzo duym przyrostem naturalnym, tak i dzi zajmuje pord pastw europejskich stanowisko, jeeli nie wyjtkowe, to w kadym razie o wiele pomylniejsze od ogromnej wikszoci Europy: ma jeszcze stosunkowo wysokie spczynniki urodze i przyrostu naturalnego. Ale rwnie w oderwaniu od stosunkw chwili dzisiejszej przyrost wynoszcy ponad 12% w stosunku rocznym jest bardzo duy.

100 101

Szulc, 49, 39. Szulc, 49, 39.

A teraz troch prawdy tame: Tylko, e znajdujemy si w okresie szybkiego od paru dziesitkw lat trwajcego, spadku urodze spadku, ktrego tempo w ostatnich latach ulego przypieszeniu i widzimy w pastwach Zachodu analogie bynajmniej nie pocieszajce. Co wicej, zobaczymy, e surowe spczynniki urodze i zgonw, ktrymi operowalimy dotychczas, nie odtwarzaj wiernie rzeczywistoci demograficznej, ktra u nas i gdzie indziej jest znacznie gorsza, ni si z pozoru wydaje102. Albo, jake uraduje impotentw takie zdanie: Wysokim spczynnikom urodze zawsze odpowiadaj wysokie spczynniki zgonw. Jeeli uwzgldni t okoliczno, obraz Polski nie bdzie zy spczynniki zgonw w Polsce nale do wysokich w porwnaniu z innymi pastwami, lecz bynajmniej nie do najwyszych. W okresie pocztkowym przed spadkiem spczynnikw zgonw co najmniej 6 pastw miao umieralno wysz ni Polska; przed sam wojn103 pastw takich byo 5, w roku 1933 dziewi104 W latach 189697 umiera nas co roku 26,5 na tysic; w latach 19278 umiera 17,7. W latach 189697 mczyzna yje u nas przecitnie 36,8 lat, kobieta 37,7; w latach 192728 mczyzna: 46,7 lat, kobieta 48,7; w latach za 193132 48,2 mczyzna i 51,4 kobieta105. Te liczby dowodz, e od jakiego czasu coraz duej yjemy. Przez to wanie faszowany jest obraz, jaki z tego czasu daje nam statystyka ludnoci w Polsce. Bo gdy liczba urodze nie maleje, to im duej ludzie yj, tym wicej

102 103 104 105

Szulc, 39. Przed sierpniem 1914 r. Szulc, 39. Szulc, 92; Szulc (w Encyklopedii Nauk Politycznych), 729.

statystyka wykazuje ludnoci, gdy jest wtedy mniej zgonw. Jednoczenie jest to fizycznie tym mniej wartociowa ludno, bo wicej liczy ludzi starych. Alici zudzenie liczbowe trwa niedugo, poniewa gdy wszyscy bardzo dugo yjcy starsi panowie i starsze panie wymr, wyazi szydo z worka; okazuje si bowiem wtedy, e nard ogromnie naraz spad w liczbie i e tym bardziej spad, im mniej mia urodze akurat w tym czasie, gdy starzy tak si piknie trzymali. I tak si wanie dziao z nami tu przed wojn. ylimy coraz duej, ale rodzio si nas coraz mniej. Byo nas nadal coraz wicej, ale starszych. Modych byo procentowo coraz mniej. Jak to? Zaraz zobaczymy.

SPCZYNNIK POSTPURozejrzyjmy si tedy bez ru! eby lepiej widzie! Ot w latach 1895 1902 przypadao na 1000 mieszkacw 43,6 urodze; 25,4 zgonw i 18,2 przyrostu naturalnego. W r. 1937 ju tylko 24,9 urodze, 14 zgonw i 10,9 przyrostu naturalnego. Gdy za chodzi o same urodzenia w latach 191839, to od roku 1931 rodzi si nas coraz mniej. W stosunku do wikszoci pastw Europy rodkowozachodniej i pnocnej rozwj demograficzny Polski wykazuje opnienie okoo 20 lat106. Innymi sowy wleczemy si w ogonie wymierajcej Europy. Z t tylko rnic, e pono spadku urodze w tym tempie, co u nas, nie zna od tego roku adne pastwo wiata. Zaczynamy te wymiera od r. 1937, na razie w miastach. A wic od roku 1937 wrd dziesiciomilionowej ludnoci miejskiej wicej nas umiera, ni si rodzi107. Pisano przed 1.11.1939, e jeeli tempo spadku urodze u nas si nie zatrzyma, to za kilka lat ju nas tylko tylu przybdzie, ilu umrze, a potem co roku bdzie coraz mniej... Polakw na wiecie...108 bez wojen, bez katastrof, bez niczego. Na gadkiej drodze. A wic przed 1.9.1939 coraz bardziej starzejemy si. Coraz zdecydowaniej przechodzimy na spk z coraz bardziej ograniczon pork. Uroczo kto nazwa to samobjstwo rasy biaej: epok... Epok trzeci. yjemy w epoce trzeciej, w epoce dobrze zakonserwowanych starcw (kraje anglosaskie, Anglia, Dominia i Stany Zjednoczone, kraje Skandynawskie, Holandia, Szwajcaria...109. Przez pi lat nas dobijano podczas drugiej wojny wiatowej, zanim dobrze zakonserwowani starcy ruszyli broni nas. A wic przed 1.9.1939 nie tylko Francja si wyludnia, nie tylko Anglia itd., ale i my. Lecz bodaj e my bardziej tego ni Francja i Anglia chcemy, bo chocia spadamy z urodzeniami dopiero od roku 1931, to jednak jaki rozmach wykazujemy na tym polu! Ile wciekej pasji starczej! Co za rekordomania! Jakie osignicia! Co za tempo! Pono od roku 1943 rodzi si nas mniej, ni umiera? A wic przed 1.9.1939 stajemy si najpostpowszym pastwem wiata. Wypadaj nam zby najnowoczeniej. Maluczko, a mwi bd o nas: By sobie dziad i baba... w epoce trzeciej. Bo nie dalej, jak w roku 1945, umaro w Polsce o 250.000 ludzi wicej, ni si urodzio. Wielka Demokratyczna Polska, czy epoka dziadw?

PARALI WIELKOPOLSKIMona si natrzsa, ile wlezie, z pogldu, e przychodzimy na wiat wrodzon postaw biopsychiczn, oraz z tego, e jako tej postawy zaley od rasy, do ktrej naleymy antropologicznie. Mona si umiecha pod wsem z kierunku antropologicznego w socjologii. Mona by tak ostronym, jak Jan Czekanowski, e: O stosunku zachodzcym midzy zrnicowaniem psychicznym a zrnicowaniem morfologicznym posiadamy nader niepewne wiadomoci, lecz jednoczenie stwierdza z tyme uczonym, i np. takie badania L. JaksyBykowskiego106

Szulc (w Encykl. Nauk Pol.), str. 726; Szulc (Zagadnienia demograficzne Polski), 30; Szulc (Enc), 727. 107 Turbak, 58 60. 108 Por. artyku B. Wasiutyskiego w Kurierze Warszawskim z dnia 5. VI. 1938. (,,Na progu niebezpieczestwa). 109 Krzyanowski, 21. Skd wzi termin epoka trzecia, nie wiem.

dostarczyy dowodu, e zrnicowanie psychiczne czy si bardzo cile ze zrnicowaniem morfologicznym110. I mona by te tak trzewym, jak Tadeusz Szczurkiewicz, e przy obecnym stanie bada i stosowanych metod wszystkie wyniki teorii ras, dotyczce psychicznej strony, mona kwestionowa, lecz mimo to z tyme uczonym utrzymywa mona, i Socjolog, ktry w rozwaaniach nad faktami spoecznymi odrzuca a limine jakkolwiek moliwo oddziaywania czynnikw biologicznych i fizycznych na procesy spoeczne, rozpatruje wspycie spoeczne jednostki i kolektywy ludzkie w bezcielesnej, immaterialnej przestrzeni111. Wszystko to mona, owszem. Ale nie mona usiedzie spokojnie, zwaszcza, jeeli si jest Wielkopolaninem, gdy wietny diagnosta psychiki polskiej ksidz Walerian Baranowski, wali prosto z mostu te sowa: Gdyby ustrj pastwowy polski by zabezpieczy hegemoni dzielnic zachodnich, to moemy miao zaryzykowa pogld, e Polsk nie rzdzioby szczcie i przypadek, ale rozum i silna rka112. Innymi sowy: Krzepa Rzplitej wymaga, eby Wielkopolan w Polsce byo najwicej i eby wrodzonych cech biopsychicznych wielkopolskich byo w Polsce najwicej. Tak twierdzi entuzjasta polskiej kultury biopsychicznej ksidz Walerian Baranowski. Nieentuzjasta moe lubi Wielkopolan lub nie, ale jedno przyzna musi: na Wielkopolanach nikt nie straci... Nawet Niemcy. (Bartek Zwycizca). A najmniej Polska. Lecz c na to wszystko Wielkopolanie? Zajrzyjmy im do... koysek. Polsk stworzya Wielkopolska. Ale ju od XV wieku Wielkopolanie coraz sabiej wpywaj na postaw Rzeczypospolitej, a w XVI wieku zaamuje si nasz pd do wielkoci. Co si stao? Wielkopolska liczy w poowie XIV wieku 2 razy z gr wicej ludnoci ni Maopolska i Mazowsze. Ale od poowy XIV wieku do poowy XVI ludno Polski wzrosa o 120%, ludno Mazowsza o 150%, Wielkopolska za miaa przyrost najniszy ze wszystkich naszych krain113. Dzi Wielkopolska jest tylko jednym... z kilkunastu wojewdztw. Rwnie z liczby koysek odcyfrowa mona, skd si braa paralityczna skromno u Polakw z dzielnicy zachodniej w latach 1918 1939 i dlaczego w owym czasie ta najkulturalniejsza, najbardziej gospodarna i najbardziej procentowo polska dzielnica nie narzucia caemu Pastwu Polskiemu swego zachodnioeuropejskiego stylu ycia. Ow w okresie 1910 1938114 wanie w Polsce zachodniej rodzio si najmniej Polakw... W dzielnicy akcji katolickiej! W dzielnicy, ktra rasowo, antropologicznie uosabia najcenniej uposaony przez natur ze wszystkich typw polskich typ biopsychiczny. A przecie w latach 193138 ta wanie dzielnica miaa najwicej maestw!115 Nie byo ekspansji Wielkopolan na ca Rzplit, bo nie mieli... za duo dzieci Nie byo... z czym do gocia. Zreszt Wielkopolanie na jednym odcinku, najwaniejszym, handlowali upiornie, eby zniszczy nard polski. Czyby?! Z entuzjazmem sprzedawali pewien towar... z Ropczyc Obywatel Kaltus tu przed wojn zaoy tam ma fabryczk olla i chwilowo pdzi towar... z odpadkw od rowerw i samochodw (co za zaszczyt dla taty,,olla!).,. Teraz110 111 112 113 114 115

Jan Czekanowski: Zarys antropologii Polski, Lww, 1930. 432, 435. Szczurkiewicz, 53 105. Baranowski Walerian: Wielka tajemnica psychiki narodu polskiego, Pozna, 1936, 353. Ladenberger, 39. Szulc, 30 Mayrocz. stat. 1939, 42.

one obywatel moe liczy na kolosaln konsumpcj wanie w Wielkopolsce; wic zrobi spdzielni i wtyka bdzie w rodek kademu mczynie, kademu modziecowi, kademu... dziecku polskiemu. I zia bdzie reklamami tego rodka z kadej witryny kadego sklepu, z kadej gazety116. Jak tedy zapowiada si przyszo naszej dzielnicy zachodniej, tak ogromnie dzi rozszerzonej, a z drugiej strony tak strasznie osabionej biologicznie? Jak si przedstawia przyszo Ziem Odzyskanych? Kilometr kwadratowy ziem niemieckich nabity by w roku 1936 142 mieszkacami. Kilometr kwadratowy Czech 200 mieszkacw. A nasze Ziemie Odzyskane licz dzi 48 ludzi na kilometr kwadratowy. Odpowied zaley od tego, jak si Wielkopolanie ustosunkuj do wyrobu... obywatela z Ropczyc, a Wielkopolanki do... pastylek lskich117. Inaczej i ich, i nas wszystkich wytrzebi Kalfusy? Samymi odpadkami od rowerw i samochodw. I samymi pastylkami.. dla dam.

116

Podobno automaty ze rodkami antykoncepcyjnymi wprowadzi Hotel Europejski w Warszawie przed ostatni wojn. Czyby to byta prawda? Kademu takiemu wacicielowi powinno si za rajfurstwo raz na zawsze odebra prawe na prowadzenie botelu. Automaty z prezerwatywami zainstalowano przed wojn tytuem prby w Domu Akademickim w Warszawie na ul Polnej 50. Na skutek, sprzeciwu zarzdu Domu (modzie uniwersytecka) automaty po tygodniu usunito. Czy byy w innych domach ekodemirkieb ? Jak jest teraz? 117 Od kilku miesicy jedna z fabryk na lsku produkuje masowo rodki przeciw zapodnieniu dla kobiet (pastylki) i sprzedaje |e przez agentw po caej Polsce. C na to Ministerstwo Ziem Odzyskanych?

Cz druga:

RWNI Z RWNYMI

1 : 10Byo tedy w Polsce w dniu 1.9.1939 roku tylko najwyej 24 miliony Polakw rdzennych na 36 milionw ludnoci1. Zarazem im bliej owej daty: 1.9.1939, tym bardziej wrd rodakw w dzielnicy zachodniej, najbardziej aktualnie zagroonej, wzrastao najserdeczniejsze pragnienie, eby ju nie byo w przyszoci wicej Polakw ni ich wwczas byo2. Niewiele wiedziaa nasza inteligencja, co z ni bdzie po 1.9.1939 i niewiele wiedzieli, co ich czeka tu po owym terminie rodacy z ziem zachodnich oraz wschodnich, ale jedno wiedzieli: e bd mieli coraz mniej dzieci3. To by pewnik, na ktrym budowaa sw przyszo nieomal kada inteligencka para maeska (polska i... katolicka). Ale nie tylko przyszo swoj na tym opieraa, lecz i caego narodu, bo przecie chyba zdawaa sobie spraw, e inteligencja nadaje styl yciu wszystkich warstw narodu. Ten stan rzeczy przetwarza gwatownie nasz psychik i cay nasz stosunek do ycia. Z postawy ofiarnej, twrczej i ekspansywnej, waciwej narodom wielodzietnym, przechodzilimy gwatownie w wolnej Polsce na postaw wygody i konsumpcji, kurczenia si przed lada pokurczem, pakowania gowy w piasek przed kolosalnymi problematami, ktre wstrzsay wwczas wiatem. A dziao si to wtedy, gdy nie tylko ludno rdzennie polska naszych miast wymieraa, ale gdy rwnoczenie naszych Rusinw stale rodzio si wicej ni1

Biorc za podstaw procentowosc Polakw w Pastwie Polskim w r. 1931 w zastosowaniu do liczby ludnoci w naszym Pastwie w roku 1939. Byaby to liczba raczej za dua, bo liczba ydw od roku 1926 nie malala w naszych miastach, a urodzenia Rusinw wschodnich byy przecitnie wysze ni ogu Polakw (por. dalsze na ten temat uwagi niej), natomiast w latach 19001931 przybywao u nas wicej Polakw ni Rusinw (unitw, prawosawnych), Rosjan i ydw (May r. st 1937, str 26). S. Rymar: Rozwj stosunkw wyznaniowych i narodowociowych w Polsce Warszawa. 1938, 3. 2 Schludne miasta i miasteczka Wielkopolski, Pomorza, lska (ostatnio) uderzay cisz ulic; byo coraz mniej dziatwy 3 W osadach i miastach na kresach wschodnich byo w szkoach mniej Polakw, niz dzieci z mniejszoci. I to procentowo mniej, niby to winno byo wynika ze stosunku liczbowego dorosej ludnoci polskiej do dorosej ludnoci ruskiej i ydowskiej. May rocz. st. 1939, 43, tabl. 3 i 4. ,,May rocz. st. 1938, 47. Ludno ydowska Warszawy nie zmniejszaa liczby urodze nawet w gecie a do lata 1941 roku. Por. materiay ewidencyjne ruchu ludnoci Warszawy za lata 1939 1943.

39

nas; gdy Niemcy w swym pastwie dochodzili do liczby 80ciu milionw samych Niemcw4, gdy Rosja para ku 180ciu milionom ludnoci5, gdy w obu tych pastwach na krtko przed 1. 9. 1939 przybywao rokrocznie kilka milionw ludzi. I chocia w samych Niemczech rodzio si dzieci mniej (na 1000 ludnoci), ni u nas, to jednak Rosja i Niemcy wsplnie mieway w ostatnich latach przed wojn kilka razy wicej koysek co roku ni my, i to bez adnych wwczas cigotek znikowych na przyszo. Dynamizowao to potnie oba pastwa6. W dodatku Zwizek Radziecki postawi na rodzin i to na rodzin wielodzietn. Nowa prorodzinna ustawa radziecka z dn. 28.6.1936 r. zostaa wczona do konstytucji stalinowskiej z dn. 2.12.1936 r. Zakazano przerywania ciy, ograniczono rozwody, omal je uniemoliwiono (w roku 1945 byo o 2/3 rozwodw mniej ni poprzednio), przyznano premie ojcom licznych rodzin, objto opiek matk, (w r. 1945 wypacono 2 miliardy rubli dla matek samotnych i rodzin wielodzietnych), przycinito do muru obuzw uchylajcych si od pacenia alimentw, propagowano rado macierzystwa, wyjaniano rol i znaczenie rodziny w spoeczestwie, sam Stalin, by da przykad, odwiedzi sw matk w Tyflisie (zmara w czerwcu 1936): wszystko po to, by Rosja Radziecka miaa jak najwicej dzieci, mimo e ju i tak przybywao tam co roku na czysto 2 do 3 milionw ludzi7. Budowali dziesitki tysicy dzia, setki tysicy czogw i aeroplanw, i rodzili milionami dzieci. Rok w rok. Jak huragan. Ot ten to stan rzeczy: 230 milionw (80 mil. Niemcw, 100 mil. Wielkorusw i 50 mil. Rusinw wszelkich szczepw8 ??? Brak stron 37, 38 oryginau (9, 10, 11,) A. Lubieniecki zauwaa, jak wielkie przywizywa nard znaczenie do licznego potomstwa Zygmunta Wazy i jak dziki temu u nas ustay bojani trzech przeszych interregnw12. Kochaa szlachta do szalestwa wolno, strzega jak renicy oka, elekcji viritim i... radowaa si z wielodzietnoci krlw: bo dziecko krlewskie bardziej porczao trwao Rzplitej, ni wszystkie razem wolne elekcje i wolnoci zote. Byo to tym dziwniejsze, e przecie tron w Polsce by obieralny, a wic zarwno teoretycznie, jak i praktycznie wymarcie aktualnie panujcej rodziny monarszej nie powinno byo mie jakiegokolwiek znaczenia. Rusini i Biaorusini siedzieli sobie w wieku XV na ziemiach Rzplitej, a ilu ich byo wskazuje stosunek zaludnienia naszego wschodu do zachodu Polski, ktry wynosi w XVI wieku, jak 06:6,5. Ale Likowski szacuje, e ju za Wadysawa IV samych Rusinwunitw byo u nas 3 miliony13. W XVIII wieku byo Rusinw w4

Spis z dnia 17.V1.1939 wykaza w Niemczech 79,8 miliona ludzi, z Czechami i Morawami 86,6 miliona. ,,PAT z dn. 18.6.1939 r. wedug Niemieckiego Biura Informacyjnego. 5 ATE (z pocztkiem czerwca 1939 r.) podaa, e spis z 1939 r. wykaza w ZSRR 170.467.186 mieszkacw (pisma poranne warszawskie z dn. 6.VI.1939 r.) May rocz. st. 1939 podaje w ZSRR 175,5 miliona mieszkacw; 16. 6 Od r. 1926 przybyo w ZSRR o 17 milionw ludzi wicej ni u nas w okresie 192638. W latach 192938 urodzio si w Niemczech o 3,5 miliona dzieci wicej ni w tym samym czasie u nas. Maestw zawarto wtedy u Niemcw o 4 miliony 239 tysicy wicej ni w owym okresie u nas. Sprzyjaa temu polityka prorodzinna Hitlera i Zwizku Radzieckiego. Niemcy podawali, e np. na Biaorusi spotykali w rodzinach chopskich gromady dzieci oraz, e wadze radzieckie paciy tam rodzicom za sidme i sme dziecko 2000 rubli rocznie. 7 Zischka, 339. 8 Biorc pod uwag procentowo ludnoci ukraiskiej i biaoruskiej w ZSRR w r. 1926 (May rocz. st. 1938, 27.), w Czechosowacji (z r. 1930, tame) oraz w Polsc9 10 11 12 13

A. Lubieniecki: Polincutichia, Lww, 1843, str. 27.

E. Romer: ,,Ziemia i pastwo, Lww, Warszawa, 1939. 294. W r. 1926 Ukraicy i Biaorusini stanowi w

wczesnej Polsce (bez Zadnieprza) tylu, co nas14. Na Zadnieprzu za rzdw tame Winiowieckiego wzroli w cigu 20 lat pidziesiciokrotnie15. Dzi po piciu wiekach jest ich dwa razy tyle, co nas. Rosjanie jeszcze w r. 1480 maj tylko 2,1 miliona mieszkacw 16, co jakby jaka Litwa Kowieska! W czasie od XVI do XX wieku tworz mocarstwo, oparte o trzy oceany, z przestrzeni 21.176.000 kilometrw kwadratowych 17. Jeszcze w r. 1410 moglimy podj sami jedni wojn z ca nacj niemieck. W r. 1939 tak wojn mg podj z nimi tylko cay wiat... Angielczykowie, tacy sobie niegdy owczarze, ktrych liczono w XVI wieku mniej wicej tyle, co nas, stworzyli przez trzy nastpne wieki Commonwealth o 500 milionach ludzi na czterech kontynentach i piciu oceanach18. Te to liczby cokolwiek pluj w twarz, wic niekoniecznie prawda, e to deszcz pada. I e wszystkiemu winny masony i ydy. Przeto czy warto si ustawicznie porwnywa z pierwszym lepszym dziadowskim pastwem, co to ani ziemi, ani ludmi nie mierdzi, i tym si puszy, e jednak u nas i ziemi, i ludzi wicej... do kadego pierwszego wrzenia 1939... I czy warto si pociesza, e jednak i Niemcy, i Rosja, i Rusini te si ju tak nie mno jak drzewiej, skoro kadego z tych narodw z osobna jest kilka razy wicej ni nas, wic maj czas na mnoenie si. No i maj kolosalne bogactwa, ktrymi w razie potrzeby zastpi braki w ludziach. A my? My? I ndza w liczbie ludzi, i ndza wrd ludzi, a poza tym kilkudziesiciomilionowe Niemcy pod bokiem, ktre mimo sielskoanielskiego zakoczenia wojny, gotowe bd, tak jak od wiekw, do zaerania si nami przy lada okazji. Dlatego siedzimy nadal na wulkanie. I siedzie tak bdziemy dopty, dopki nie dopdzimy wielkich ssiadw w liczbie ludnoci. To dopdzanie upowszechni w narodzie postaw ofiarn i zmaksymalizuje nasz postaw twrcz. Trzeba rzuci si na gbi, to si nauczymy pywa. Inaczej nard nie ruszy na wielkie wody i dalej si bdzie gapi na brzegu Wielkoci. y w wielkim stylu naucz nas dzieci. Liczne dzieci! Dzieci wychowuj do wielkoci.

Rosji 24 proc. zaludnienia. W Czechosowacji (Rusini) w r. 1930 39 proc. u nas w r. 1931 (Rusini, ,.Ukraicy i Biaorusini) 17 proc. ,,May rocz. st. 1938, 27. W latach 189697 spczynnik reprodukcji bardzo niewaciwy termin wynosi dlo Ukrainy 1,96 (nasz w latach 190001 1,65 jest najwyszy ze znanych w wiecie. Szulc, 116. Ju w XVI wieku bya u nas wiksza rozrodczo Rusinw ni nasza. Rutkowski: Zarys gospodarczych dziejw Polski przedrozbiorowej, Pozna, r. 1923, str. 112. E. Likowski: Unia Brzeska, Warszawa, r. 1907, 258.14

Wedug Korzona w r. 1791 : unitw 29,5 proc. caej ludnoci, prawosawnych 3,4 noc. Przytacza za Korzonem Rutkowski, 114, 115. 15 Tomkiewicz Wadysaw: Jeremi Winiowiecki, Lww, 1933, str. 93 i in. 16 Grotjahn. 79 17 ,,May rocz. st. 1938 str. 16 podaje 173 mil. ludnoci i 21.176 mil. km. kw 18 Tame, 524 miliony ludnoci i 34.344 mil. km. kw. ziemi; str. 18. Przestarzay M. Kuliszer: Dzieje gospodarcze Europy Zachodniej, t. II. str. 6. podaje 2 i pl milio na ludnoci w wczesnej Anglii. Jeszcze za czasw Malthusa, w kocu XVIII wieku. byo 7 milionw ludnoci w W.Brytanii. Krzyanowski 62 natomiast Kuliszer podaje 8 i p miliona (r.1770), 154. Fogelson Samuel podaje na rok 1800 10,8 miliona (Anglia z Wali, Szkocja), str. 633. Historia rozmieszczenie i struktura ludnoci (w Encyklopedii Nauk Politycznych, Warszawa, 1938)

PREZESI ZE... SMOCZKIEM Czy przeto dy na serio do stanu 230 milionw: dwustu trzydziestu milionw? Te pytanie?! Te 230 milionw to tylko na razie. Bo eby to ta caa sprawa zaleaa od nas! Wszak tymczasem ssiedzi mog t liczb przekroczy i wtedy trzeba bdzie dopdza do wyszej liczby. Waciwie wic to te 230 milionw, to tylko taka kwota reparacyjna, na pocztek, takie sobie jeno zwyke uzupenienie naszego, wieki cae trwajcego zacofania, zaniedbania ludnociowego. Chodzi nie o adne 230 milionw, ale o stosunek 1:1 (rwni z rwnymi) oraz o kadorazowe utrzymanie tego stosunku, inaczej idea rwni z rwnymi nie bdzie nadal rozumiana przez ssiadw mimo naszych najlepszych chci i najgortszych powoywa si na dawne unie Rzplitej. A jeeli tak wray ssiad, Niemiec, zagodnieje, stanie si owieczk, jagniciem? To bdzie mona zmniejszy tempo nadrabiania. Ale lepiej nie czeka, a si poprawi. Wanie zagodniej jak baranki, gdy zobacz, e nas jest tylu co ich. Czeka, to echta ich drapieno, to kusi ich do napaci, do nowego rozbioru. A wic nie prowokowa ich nasz nieprawdopodobn ndz ilociow! Nie prowokowa nowych wojen! Si vis pacem, para... liberos! Prezentujemy liczb dzieci w wieku lat 0 6 na podstawie spisu z 1931 r. i spisu szkolnego z r. 1945. Dane czciowo szacunkowe (przy pomocy szacunku ustalono dane dla wojewdztw wschodnich objtych obecn granic) podaj J. Wojtyniak i H. Radliska (Sieroctwo, str. 8). 1931 w tysicach 0 1 2 3 4 5 6 523,4 528,6 536,2 535,3 528,5 528,3 562,3 350,7 312,2 312,9 328,3 341,9 359,2 371,3 1945 w % 1931 roku 67,0 59,1 58,4 61,3 64,7 68,8 66,0

Jeszcze ciekawszy byby spis dzieci z Ziem Odzyskanych. Czy kady prezes Polskiego Zwizku Zachodniego liczy codziennie, ilu tam rodzi si kadego dnia Polakw? Jeli nie podlicza rano, w poudnie i o wieczornym udoju, to jego dziaalno jest na poziomie takiego prezesa, co stale nosi smoczek w buzi. A polityka wewntrzna, zewntrzna, midzynarodowa? Tako pod znakiem dziecka. Naley ustali, e tyle razy jest bliej z Wrocawia i Szczecina do Warszawy, ile razy rodzi si naszych dzieci wicej na szlaku Batyk Odra Nysa. Policzcie tam koyski o naszych barwach narodowych, a ujrzycie nasze moliwoci polityczne! Im bliej granic, tym musi nas by wicej, tym musi nam by cianiej, wtedy nie bd nam cina granic ...brzytw umw midzynarodowych. Tylko nadmiar

ludzi nie pozwala granicy pka... przed wrogiem. Rozszerzanie granic za pomoc samych armij jest patologiczne, hitlerowskie, sztuczne, pozorne; a choby byo i najbardziej brawurowe, to bdzie tylko chwilowe i wytworzy pastwo sezonowe. Wielkie Niemcy... itp. Teren jest tym bardziej niepodlegy, im bardziej jest nasycony ludmi i ich kultur. Obsada kadego kilometra kwadratowego japoskiej ziemi uprawnej wynosia w dniu 1.9.1939 r. 1.000 z gr ludzi. W tyme czasie obsada kadego kilometra kwadratowego polskiej ziemi uprawnej 110 ludzi19. Brak nam byo 890 ludzi do pracy na kadym kilometrze kwadratowym, by kady kilometr kwadratowy polskiej ziemi uprawnej uzyska prno japosk. Obsada Chin wynosia w dn. 1.11.1939 450 milionw ludzi, obsada Polski 23 miliony Polakw. Kultura Chin 4000 lat, kultura Polski 1000. Brak nam... I tak dalej Przeraaj Kogo te liczby? Ot aden nard nie zgin z przeludnienia. Czyby wic Kogo przeraao to, e... nie zginiemy?

WIAT JEST PUSTYMwi: teraz nie bdzie wojen. Owszem: w tej chwili nie. Dlatego trzeba wyzyska pokj i nadrobi to nasze kotustwo ludnociowe, czyli: bra stale pierwsze miejsce w olimpiadzie urodze, w olimpiadzie ycia i szykowa sobie zawczasu rezerwy, chociaby w sposb najbardziej cywilny, pokojowy, prywatny, pacyfistyczny, zielonogazkowy. Zawsze lepiej na pewniaka. Lepiej zreszt pno ni nigdy. Od czterech bowiem wiekw nasi mili ssiedzi z Zachodu powtarzaj z nami jedn i t sam sztuczk. W kko. Jak katarynka. Co to za sztuczka? Jeeli maj apetyt na jak cz Polski, to na nas napadaj Niemczaki spoecznie; nastpnie z upatrzonych dzielnic nas wysiedlaj, wyrzynaj, niemcz, czechizuj. A gdy potem jestemy w owej czci pastwa w mniejszoci, mwi: Trudno, jestecie na tym terenie w mniejszoci, wic ten kawa Polski, to ju nie Polska, ale Niemcy, a ten kawa Polski, to ju nie Polska, ale Warthegau; a ten, to ju nie Polska, ale Rzesza, Ostland, Sowacja, Czechy, Morawy. Wy waciwie nic nie macie! U was wszdzie linia Cursona! W ten sposb odpada kawa po kawale od ywego ciaa Pastwa. Gdy si wtedy skarymy przed wiatem, wwczas wielkie demokracje mwi: Trudno, jestecie tam w mniejszoci, dlatego nie ma tam ju Polski, albowiem obowizuje was humanitarna zasada demokratyczna: kto ma ludzi wicej, tego jest ziemia. Im bardziej kto z nas czuje si wtedy demokrat, tym szerzej wwczas rozdziawia gb i powiada: Prawda, prawda! Bije si tedy w piersi i oddaje zachd, poudnie i pnoc Polski Niemcom: za to, e nas tam wyrzynali od X wieku do 1945. Robi, gdzie tylko moe... niepodlegoci, wolnoci, ale nie dla nas: dla obcych. Na skutek tego cofamy si od czterech wiekw pod Warszaw (z Otwockiem i okolic). Ale maluczko a wyrn nas i w Warszawie, tak jak ju nas wypalili i wysiedlili z niej. Wwczas powiemy: Trudno, jestemy tu ju w mniejszoci, a wic to ju Litzmannstadt. Gestapo ma racj. Skoro tedy mamy tak zgodliw natur, e wystarczy, aby ssiedzi Niemcy nas gdzie wyrnli i wysiedlili, a my zaraz si tych ziem zrzekniemy; skoro nawet na kongresach pokojowych rozstrzyga zasada demokratyczna wikszoci, to19

Zischka. 59 Przyjmujc nr dn. 1.9.1939 w Polsce 36 mil. ludnoci przy 15 proc. nieuytkw ( z pastwiskami).

musi nas by wicej. Wicej! Wicej! Jeszcze wicej! W ten sposb, gdy znw wybuchnie jaki Hitler, czy Himmler, bdzie mona u nas przynajmniej komu da bro do rki, eby mia kto walczy o pokj dla narodu polskiego: eby si nie da masowo wyrzyna. Bo nigdy nie wiadomo, kiedy znw jaki geniusz wybuchnie, gdzie i kiedy wyrn nas kae masowo, wysiedli, wygna, rozpdzi na wszystkie strony wiata, przerobi na smalec. Zreszt kt by mia wyznacza liczb Polakw? Ustala nam jakie tu kontygenty? To na wiecie jest tylko 2 miliardy ludzi. Na kilometr kwadratowy ldu wypada dzi przecitnie 14 ludzi20. Tylko! Hej! Ile wic miejsca?! Dla kogo? Dla kadego, kto nie uwaa swego kraju za zacianek, a swego narodu za piecucha. Dla kadego, kto si czuje obywatelem wiata. Dla kadego narodu, ktry si czuje czonkiem ludzkoci. Dla kadego, kto si czuje panem ziemi. Jak twierdz znawcy, przy dzisiejszych sposobach produkcji wiat moe utrzyma 5,2 miliarda ludzi (East); 5,6 miliarda (Ballod), 9 miliardw (Fawcett) i 10 miliardw (Kuczyski). Optymici twierdz, e nawet 40 miliardw. Lokal do wynajcia, Panowie i Panie! W imperium angielskim mieszka dopiero 15 ludzi na kilometrze kwadratowym21, w imperium francuskim 9 ludzi 22, w olbrzymiej Brazylii 5 ludzi23, w Kanadzie, tak wielkiej jak Europa 1 czowiek24, w Australii 1 czowiek25. Razem te obszary licz 73,5 miliona kilometrw kwadratowych, gdy Europa 11,4... Bezludzie... Puszcza... Kamedulstwo... Pustelnictwo... I to na przestrzeni 7 razy wikszej od Europy! Mona uwaa za prawdopodobne, e przed powstaniem pierwszych pastw wczesnohistorycznych, na kilka tysicy lat przed Narodzeniem Chrystusa, zaludnienie wiata jako caoci nie mogo przekracza kilku milionw osb. I te im si wtedy zdawao, jak nam dzi, e wiat si skoczy, gdy bdzie kilkaset razy ludzi wicej na globie, ni wwczas byo. A tymczasem jest dzi te kilkaset razy wicej : s 2.100.000.000 ludzi, i wiat si dopiero zaczyna!26 Chiczycy osignli dopiero liczb 450 milionw ludzi. Istniej sobie pity tysic lat. Speni si dogmat, e tu, na ziemi Polska jest wieczna, gdy nard nasz pjdzie ku temu, by i nas byo p miliarda. Czy nasza mowa nie warta tego, by j sysza cay wiat? Czy nasze serce nie warte, by nim wzbogaci ludzko? Czy nie warto, katoliku, by nas Polakw byo jak najwicej w Niebie? Trzeba mie bardzo skurczony stosunek do ycia, by w brak trzech, siedmiu czy omiu miliardw ludzi uwaa za przeraajce zagszczenie globu i a zarzyna wasne, rodzone, polskie dzieci ze strachu, e ju na kuli ziemskiej jest ludzi za duo. Zabobon! Kto w nas to wmwi, jest cudownym impresario, ale kto z nas w to uwierzy, ma, doprawdy, bardzo... pustelniczy stosunek do wiata. wiat jest pusty.20 21

May rocz. st. 1939, 16. May rocz. st. 1939. 15. 22 Maty rocz. st. 1939, 15. 23 May rocz. s. 1939, 17. 24 May rocz. st. 1939, 17. 25 May rocz, st. 1939 17. 26 Fogelson, 628 May rocz. s. 1939, 16 podaje zaludnienie Chin na 414,7 miliona. Lecz tame ludno Mandurii podano na 35,4 miliona; wiadomo za, e mieszka tam ludno chiska. Dmowski wiat powojenny i Polska, 167 utrzymuje, e szczepy niechiskie po prostu si nie licz, tak s w Mandurii nike. Por. R. Dmowski: Przewrt, Warszawa, r. 1934, 197. Zischka liczy Chiczykw na 450 500 milionw, 269. Szczegy podawalimy w czci I.

wiat jest do wzicia! Kto nam broni, by glob by take polski? Chyba strach przed wielkoci!

WIEDZA O KOYSCEA jednak wiedza taka powstaje. I to w zwizku z histori potgi narodw. Waciwie rol niemowlcia w yciu wiata odkryto niedawno. Historycy wszyli, dubali w rdach upadkw i potg narodw, no i dodubali si, e oseski rzdz wiatem. Nie nafta... Czyli waciwie: matka. Jeszcze dokadniej: postawa ofiarna. Najdokadniej: maestwo27. W ten sposb narodzia si nowa nauka: demografia historyczna. Oto co gosi: Ilo ludnoci rozstrzyga o sile pastwa, o znaczeniu prowincji czy miasta dla tego pastwa, oczywicie nie wycznie, bo niemniej wany wpyw wywiera skad etniczny tej ludnoci, stopie jej kultury i stan moralny28. Sia polityczna pastwa wyraa si w wielkoci jej siy zbrojnej i w wysokoci budetu, ktre od liczby ludnoci zale29. Tak samo sia gospodarcza kraju, stopie rozwoju jej produkcji i wymiany zaley od iloci ludnoci i od rodzaju jej skupie osadniczych30. Od tych samych czynnikw zaley sia kulturalna kraju, jego twrczo w dziedzinie sztuki, literatury, nauki31. Zagadnienie ludnoci jest podstaw wszystkich wikszych docieka historycznych od J. B. Vica do O. Spenglera oraz wielu oglnych uj historii poszczeglnych narodw, np. historii niemieckiej, francuskiej, rosyjskiej32. Kto to wszystko mwi? Jaki zwariowany totalista, hitlerowiec, faszysta, rasista, eugenista? A moe jaki niedowarzony, niedowiadczony, bardzo mody, rozegzaltowany pgwek? todzib? Pisarek zielonostoliczkowy? Nic podobnego. Sowa te wypowiedzia spokojny, umiarkowany, stateczny, ostrony, najlepszy obecnie u nas znawca historii naszego zaludnienia, profesor Franciszek Bujak w swoim odczycie noszcym tytu rda do historii zaludnienia Polski, wygoszonym przed aeropagiem uczonych na VI Powszechnym Zjedzie Historykw Polskich, ktry to zjazd odby si w dniach 1720 wrzenia 1935 roku33. A za Bujakiem mwi to samo stu innych uczonych na Zachodzie i zachodniej pkuli, z ktrych to stron wiedza ta do nas przywdrowaa34. Z owego to odczytu naszego uczonego mona si dowiedzie, e pracom uczonych zagranicznych w dziedzinie demografii historycznej znakomicie sekundowali badacze stanu naszego zaludnienia w przeszoci: A. Pawiski35, A.

27

Popularnie przyjte jest mwi rodzina. W socjologii, a zwaszcza w etnosocjologii maa rodzina, 28 Bujak: Pamitnik zjazdu, t. II., Lww, 1935 , odbitka referatu, srr. 298, 299. 29 Bujak, 299. 30 Bujak (Pamitnik), 299. 31 Bujak (Pamitnik). 299. 32 Bujak (Pam.), 299 33 Bujak (Pam.). 299. 34 Bujak (Pam.). 299. 35 Adolf Pawiski, prof, Uniw. Warsz.: Polska XVI wieku pod wzgldem geograficzno statystycznym, tomy I V. Umiera w r. 1896.

Jabonowski36 i T. Korzon37. e pewien wkad w te prace woyli: W. Czerkawski38, J. Kleczyski39, S. Kutrzeba40, H. Wiercieski41 B. Ulanowski42, Z. Daszyska Goliska43, ktrej pogldy na macierzystwo s pono naiwnymi bzdurami 44; kilku modych uczniw Bujaka pod jego kierunkiem: T. Ladenberger45, W. Kramarz46, A. Gilewicz47. Wymienia si rwnie prace: M. Wojciechowskiej48, Czyczyskiego49, Bostela50, Baabana51, St. Arnolda52, Kumanieckiego53, H. Oliskiego54. Znane s poza tym ostatnio prace: B. Wasiutyskiego55, J. Szulca56, S. Rymara57, Buzka58. I bodaj nikogo wicej. A szkoda, bo to ubogo w stosunku do tego, co zrobili Pawiski, Jabonowski i Korzon, a nazbyt ndznie w porwnaniu do tego, co zrobia i robi nauka niemiecka, francuska, woska, skandynawska i obejmujca najszersze widnokrgi w badaniach rozwoju zaludnienia nauka amerykaska59 oraz cay wieo rozwijajcy si w wiecie ruch w tej dziedzinie nauki60.36

Wyda nastpne tomy Polski XVI wieku. W r. 1899 Woy i Podole w r. 1894 i 1897 Ukrain; w r. 1902 1903 Ru Czerwon; poza tym Atlas historyczny Rzplitej Polskiej (mapy przygotowane przez Pawiskiego przy pomocy Merczynga nie wykoczone, nie zostay opublikowane) oraz Ziemie ruskie (dzia II), Warszawa Wiede, 1899 1904. 37 Wewntrzne dzieje Polski za Stanisawa Augusta, Krakw, r. 1897, tomw 6. Zaludnienie w tomie I. i II. 38 Korekta oblicze Pawiskiego i Jabonowskiego: Sprawozdanie Akademii Umiejtnoci z r. 1897 39 Poszukiwania spisw ludnoci w zbiorach Moskwy, Petersburga i Wilna (Archiwum Komisji Hist., t. III. 1898); Liczba gosw ydowskich w Koronie z tary^ r 1765 (wsplnie z Kulczyckim): Archiwum Kom. Historycznej, tom VIII, 1894 r. i inne. On informuje Inama von Sternegg'a o rdach do zaludnienia w Polsce oraz o ludnoci Polski w XVI wieku do artykuu Bevlkerung w II wydaniu Handwrterbuch der Staatswissenschaften. 40 Ludno i majtek Kazimierza w w. XVI, (Rocznik Krakowski , t. III. 1901) 41 Ludno.na obszarze byego wojewdztwa lubelskiego (r. 1910). 42 Najstarsze, ksigi sdowe krakowskie. 43 O zaludnieniu Zurychu, r. 1899. Pracowaa nad metod statystyki: Kilka sw o metodzie statystyki historycznej, r. 1892. Wsppracowaa nad .Monografi ekon.statyst. woj. Lubelskiego (od koca XIX w.) 44 Mwi pono, bo nie mogem dosta jej pracy Zagadnienia polityki populacyjnej, by samemu to stwierdzi. Natomiast taki autorytet jak ks. prof. dr A. Szymaski w swej pracy Zagadnienia spoeczne (Lublin Uniwersytet, r. 1929, Tow. Wiedzy Chrzecijaskiej, tom III, str. 414), daje cytat z ksiki DaszyskiejGoliskiej Zagadnienie polityki populacyjnej (r. 1927, str. 113166). Na podstawie tego cytatu opiniuj i z tym zastrzeeniem prosz to przyj. Dlatego pisz pono. 45 Praca przytoczona. 46 Zaludnienie Przemyla od r. 1512 1921. 47 Ksigi przyj obywatelstwa we Lwowie (1405 1604). 48 Wojciechowskiej praca nad map Wojewdztwa Poznaskiego z doby sejmu czteroletniego, Pozna, r. 1934. Czyczyskiego, Bostela i Baabana wymienia Bujak, jako statystykw ludnoci ydowskiej z w. XVIII (r.. 1765). 49 j.w. 50 j.w. 51 j.w. 52 j.w. 53 j.w. 54 j.w. 55 Wyej przytaczani, poza tym: Ludno ydowska w Polsce w wiekach XIX i XX, Warszawo, 1930. 56 Wyej przytaczani 57 Wyej przytaczani 58 Naley doda prac Buzka: Pogld na rozwj narodowoci w Polsce. Prawie wszystkie dane podaj wedug Bujaka (rda do hist. zal. Polski). 59 Bujak, 303 (rda). 60 Przedstawicielami nauki amerykaskiej w tej dziedzinie s: E. Huntington, geograf; R. Pearl, biometryk; J. Hopkins: Studies of human biology, 1924; L. J. Dublin, badacz; A. J, Lotka, statystyk i matematyk; A. P. Usher. Z niemieckich: P. Mombert: Bevlkerungslehre, Jena, 1929. Z woskich: C. Gini czoowy statystyk woski. Chlub nauki woskiej stanowi 4 tomowe: Fonti archivistiche per lo studio dei problerni

Nic tedy dziwnego, e widzc ten niedowad naszej nauki, wspomniany ju zjazd uczonych uzna opracowanie historii zaludnienia Polski za pierwszorzdnej wagi postulat naukowy61. A zatem nauka nasza ma pozna rol dziecka polskiego w historii Rzeczypospolitej, kadego dziecka: bo kade dziecko polskie gra wybitn rol, jako narzdzie potgi narodu, ju przez to samo, e jest. A im wicej ich jest, tym wiksz graj rol przez to samo, e jest ich tyle.

ROZUM MINISTERIALNYCzas ju by na tak uchwa wielki, albowiem ciemnota zacza panowa u nas wanie, gdy chodzio o znajomo roli koyski w naszej przeszoci i w naszej przyszoci. Bo kt z nas np. wie, e czwartym rozbiorc Polski by brak ludnoci? miao kilku naszych uczonych62 posuna si w latach 192639 ju tak daleko, e odwayli si pomyle, i pitym rozbiorc Polski bya masoneria, lecz kto by czwartym rozbiorc, nadal nikt nie wiedzia. Oskarano si publicznie w zwizku z odkryciem pitego rozbiorcy o masostwo, sporzdzano listy czonkw l masoskich i czono tak przynaleno ze zdrad stanu. Ale nikt nie oskara nikogo o brak caego moliwego potomstwa: wszystkich swych dzieci. Nikt nie sporzdza listy nie dopuszczonych do ycia dzieci tego lub owego dygnitarza. I nikt nie wiza maodzietnoci lub bezdzietnoci ze zdrad stanu. Ba, wystarczyo by dygnitarzem, by mie tylko dwoje dzieci oraz wierzy przy tym wicie, a zarazem naiwnie, e jak tak robi bd wszyscy Polacy, to Polakw stale bdzie jednakowo. Innymi sowy: wierzono w zabobon dwojga dzieci. Ciekawe, czy te panu dygnitarzowi, lub pani dygnitarzowej, przyszo kiedy do gowy przeczyta co naukowego na ten temat. Na ten przykad choby stron 323 z ksiki P. Momberta Nauka o zaludnieniu. Dowiedzieliby si stamtd, e aby ludno stale utrzymywaa si w tej samej liczbie, kade maestwo musi odchowa troje dzieci poza pity rok ycia63; czyli po prostu kade maestwo musi wyda na wiat czworo dzieci, a wtedy utrzymamy si w staej liczbie, bo sporo dzieci umiera w pierwszym roku, sporo koczy ycie przed dziesitym rokiem, a cz pniej przed zampjciem, pewna ilo nie zakada rodzin, albo nie ma dzieci z przyczyn niezawinionych, cz znw ginie podczas epidemij i wojen64. Wystarczyo te by ministrem owiaty, by by na tyle tumanem i pozwoli wyda ustaw przeciwdzietn. Bo czy nie jest ni, obowizujca od stycznia 1934 roku ustawa uposaeniowa Jdrzejewicza, znoszca pace rodzinne pracownikw pastwowych? A przecie i poprzedni ustaw tworzyy pgwki, bo wypacano na jej podstawie dodatki co najwyej dla czworga dzieci. Czyli ustawa jakby nie pozwalaa... na wicej dzieci65.della popolazione fino al 1848 presentate al Congresso Internazionale per gli studi sulla popolazione Roma 1931. obejmujce rda do zaludnienia Woch, znajdujce si w zbiorach 60ciu miast woskich. Przygotowuje si spisy tych rde oraz bibliografi odpowiednich drukw. Przytacza Bujak (rda, 301 302). 61 Bujak, (rda), 318. 62 K. M. Morawski: rdo rozbioru Polski Pozna, r. 1935. 63 Wiktor Ormicki, Warszawa, r. 1939: O polski program ludnociowy, str. 60, gdzie przytacza autor zdanie Momberta. 64 Turbak, 17. Szulc: Ruch naturalny ludnoci, rozdziay o umieralnoci, 714 730. Dr Marcin Kacprzak: Przyczyny zgonw (w Enc. N. P.), 738, 739. 65 Ustawa uposaeniowa z dn. 13. 7. 1920 r. zapewniaa dodatki dla dzieci; tak samo ustawa z dn.

Wystarczyo rwnie by ministrem spraw wewntrznych i ministrem spraw wojskowych, by pozwoli wyda prawo, utrudniajce zawieranie maestw podoficerom i oficerom policji i wojska w najodpowiedniejszym do tego dla ludzi modych czasie? Czyme byo to utrudnianie, jak nie prowokacj, by te najzdrowsze kategorie mczyzn ajdaczyy si i zaraay obowizkowo wenerycznie, nim wolno im byo oeni si zgodnie z ustaw?66. Ale najbardziej tumanowata bya nasza konstytucja z dnia 23 kwietnia 1935 roku. Nie zna ona sowa rodzina67. Dopiero w r. 1938 rzd myla powanie o rodzinie. Na zewntrz jednak nie zrobi dla niej nic powanego.

NAWET NAUKOWIEC NIE WYTRZYMAC wobec tego mogli wiedzie o znaczeniu koyski dla potgi pastwa ci profesorowie historii w naszych gimnazjach i liceach, ktrzy wiercili modziey dziury w brzuchu o mocarstwowoci, a sami nie mieli dzieci? A co o zalenoci: koyski i potga prawili pedagogom na uniwersytetach9.10.1923 r., aczkolwiek tylko do czworga dzieci. Ustawa antyrodzinna Jdrzejewicza ma dat 28.10.1933 r. Dodatki rodzinne nazywano u nas ekonomicznymi. Z dodatkw ekonomicznych, ktre wprowadziy dla swoich funkcjonariuszy take samorzdy terytorialne oraz instytucje o charakterze publicznym, korzystali urzdnicy pastwowi i zawodowi wojskowi do 31 stycznia 1934 roku. Z dniem 1 lutego 1934 r. dodatki ekonomiczne mimo sprzeciwu urzdnikw zostay zniesione. Nowe ustawy uposaeniowe, a mianowicie Rozporzdzenia Prezydenta z dn. 28.10.1933 (Dz. U. nr 86, poz. 633 667 z r. 1933) o uposaeniu funkcjonariuszw pastwowych, o uposaeniu wojska, o uposaeniu sdziw w sdownictwie powszechnym i administracyjnym, o uposaeniu szeregowych i oficerw policji pastwowej i stray granicznej, o uposaeniu czonkw zarzdu i pracownikw zwizkw samorzdowych nie utrzymay ju dodatkw ekonomicznych, a jedynie zastrzegy, e ,,wstawiane bd do preliminarza budetowego specjalne kwoty dla funkcjonariuszw pastwowych, utrzymujcych liczniejsz rodzin. Pracownikom pocztowym i kolejowym odjto te dodatki rozporzdzeniem Rady Ministrw z d. 1.I.1934 r. (Dz. U. nr. 4 poz. 24 1 26 z r. 1934). Podobny los spotka emerytw pastwowych od dn. 1 lutego 1934. Por. Jzef Sarapata: Zasiki rodzinne. Warszawa, 1938, 36, 37. Tame, s. 37: gdy pastwa zagraniczne stosuj daleko idce ulgi podatkowe dla podatnikw utrzymujcych rodzin, to nasza ustawa, o pastwowym podatku dochodowym (Dz. U. nr 2, poz. 6, z r. 1936) obnia tylko o dwa stopnie stop podatkow na kadego nastpnego czonka rodziny, o ile na utrzymaniu gowy rodziny, ktrej dochd podlegajcy opodatkowaniu nie przekracza 7.200 z, znajduje si wicej ni jeden czonek rodziny. Obnika znikoma i suma dochodu za niska, jak na rodzicw ksztaccych dzieci prywatnie. 66 W wojsku obowizuje u nas zakaz zawierania wczesnych maestw. Uniemoliwia to zakadanie ognisk domowych przez doborowych umysowo i fizycznie, a bardzo patriotycznie wszak usposobionych modych oficerw, a tym samym oddziaywuje si na pomniejszanie liczebnoci ich rodzin. Oficerowi nie wolno si w cigu lat piciu eni, a kiedy mu si udziela zezwolenia po osigniciu stopnia kapitaskiego upywa siedem lat, a czasem i wicej. Podobne zo stosowane jest i wzgldem posterunkowch policji pastwowej, ktrym wolno si eni dopiero po siedmiu latach suby (zarzdzenie z roku 1935), a wic dopiero w 30 roku ycia, gdy na sub w policji s przyjmowani tylko wysueni podoficerowie i szeregowi. Sieko Ksawery dr: O popieranie korzystnego rozrodu. Tene autor pisze dalej: Zarzdzenia te maj w sobie dwa niebezpieczestwa: 1). Niebezpieczestwo usunicia od rozrodu osobnikw najmodszych i selekcjonowanych, a tym samym pod kadym wzgldem najbardziej wartociowych. 2) Niebezpieczestwo spoeczne, gdy w okresie najsilniejszego dziaania gruczow pciowych osobnicy ci s rzucani na drog nieczystych rde mioci, co prowadzi do zaraenia si chorob weneryczn, a jedynym zasikiem, ktry .skada spoeczestwo z czasem poszczeglnemu osobnikowi przy zawarciu zwizku maeskiego i zaoeniu rodziny, jest przebyty syfilis lub rzeczka. 67 Por., co konstytucje innych pastw daj rodzinie: J. Makowski: Nowe konstytucje, Warszawa, 1925. Czemu, interesujcych pod tym wzgldem danych dotyczcych uprzywilejowania rodziny wielodzietnej w ZSRR nie ogasza si leraz?

nasi Nawroczyscy i Nienawroczyscy?68. Co o korelacji: k