187

Grnictwo i Geoinynieria Rok 33 Zeszyt 2 2009

Zbigniew Kasztelewicz*, Jacek Kaczorowski**

REKULTYWACJA I REWITALIZACJA KOPAL WGLA BRUNATNEGO NA PRZYKADZIE KOPALNI BECHATW

1. Wstp

Wgiel brunatny jest obecnie najtaszym w polskiej elektroenergetyce nonikiem energii pierwotnej stosowanym do wytwarzania energii elektrycznej. Wydobycie na obecnym po-ziomie bdzie realizowane przez ok. 15 lat, po czym nastpi istotny spadek, chyba e zo-stanie uruchomione wydobycie wgla brunatnego w nowych, perspektywicznych zoach Legnica-cinawa czy Gubin-Mosty. Poniewa energia elektryczna wytwarzana z wgla brunatnego jest w obecnych warunkach najtasza, to racjonalne gospodarowanie zasobami wgla brunatnego jest jednym z waniejszych zada energetyki w nadchodzcym okresie.

W Polsce wgiel brunatny jak i kamienny nie tylko pozostaje najtaszym rdem ener-gii, ale te jedynym, dziki ktremu jestemy jako kraj samowystarczalni pod wzgldem energetycznym. Brana wgla brunatnego w chwili obecnej stana przed ogromn szans rozwoju. Szans, ktr daj najwiksze zoa wgla brunatnego w Europie. To atut numer jeden polskiego grnictwa, wspomagany przez wysze uczelnie grnicze, zaplecze badaw-czo-projektowe, wyspecjalizowan kadr oraz zaplecze techniczne, nieodbiegajce pozio-mem od najlepszych firm na wiecie. Wydawaoby si, e mamy wszystko, ale niestety brak jest jednoznacznej decyzji, tj. woli wyraonej w dokumentach rzdowych o tym, e dla za-chowania bezpieczestwa energetycznego kraju niezbdny jest znaczcy udzia energetyki opartej na wglu brunatnym. Poniewa wgiel brunatny to nie tylko korzyci, lecz rwnie istotne zobowizania wice si z problematyk ochrony rodowiska oraz wpywem na otoczenie zewntrzne, przedstawione poniej osignicia w dziedzinie rekultywacji i rewi-talizacji stanowi wany element dla zrwnowaenia dyskusji toczcej si wok polskiego grnictwa wgla brunatnego. * Wydzia Grnictwa i Geoinynierii, Akademia Grniczo-Hutnicza, Krakw ** PGE KWB Bechatw SA, Rogowiec

188

2. Rekultywacja terenw pogrniczych kopal wgla brunatnego

Zgodnie z obowizujcym prawem ustaw Prawo geologiczne i grnicze (2005) oraz ustaw o ochronie gruntw rolnych i lenych (1995) obowizkiem przedsibiorcy grniczego jest likwidacja i rekultywacja obszaru przeksztaconego w wyniku dziaalnoci wydobywczej. Zagospodarowanie (rewitalizacja) za ley w gestii przyszego uytkownika (lub uytkownikw) zrekultywowanego obszaru. Sposb likwidacji i rekultywacji musi by podporzdkowany sposobowi pniejszego zagospodarowania. Skala przeksztace spowo-dowana eksploatacj wgla brunatnego w poszczeglnych kopalniach czyni jego rewita-lizacj procesem dugotrwaym i trudnym. Stwarza jednoczenie due moliwoci w zakre-sie uczynienia regionu atrakcyjnym poprzez wykreowanie funkcji o zasigu ponadregio-nalnym wanie na bazie powstaych w wyniku dziaalnoci wydobywczej przeksztace. Polskie kopalnie wgla brunatnego systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki grniczej dokonuj rekultywacji i zagospodarowania terenw odzyskiwanych w miar przesuwania si frontw eksploatacyjnych. Wykonywane prace s prowadzone zgodnie z najlepszymi praktykami z obszaru Unii Europejskiej i zapewniaj wykorzystanie terenw do produkcji rolnej, lenej lub te innej dziaalnoci, w tym rekreacyjnej. W tabeli 1 przedstawiono pod-stawowe dane dotyczce gospodarki gruntami dla poszczeglnych kopal [2].

TABELA 1 Ilo nabytych gruntw, stan posiadania i ilo gruntw zbytych od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku

Kopalnia

Nabycie gruntw

od pocztku dziaalnoci,

ha

Zbycie gruntwod pocztku dziaalnoci,

ha

Stan posiadania gruntw

na koniec 2008 roku,

ha

Ilo nabytych gruntw przypadajca na 1 mln Mg

wydobytego wgla od pocztku dziaalnoci,

ha/mln Mg

Adamw 5 850 3 468 2 382 33

Bechatw 10 350 3 823 6 527 13

Konin 12 874 7 919 4 955 24

Turw 5 159 1 706 3 453 6

cznie 34 233 16 916 17 317 14

W tabeli 2 podsumowano dziaalno, jak prowadz kopalnie w sferze gospodarki gruntami, w tym rekultywacji terenw pogrniczych.

Liderem w iloci gruntw zrekultywowanych jest KWB ,,Konin, ktra wykonaa 50% prac rekultywacyjnych caej brany. Na drugim miejscu jest KWB ,,Adamw, a nastpnie KWB ,,Bechatw i ,,Turw. Czoowe miejsca kopalni Konin i Adamw wynikaj gwnie z faktu, e przedsibiorstwa te s typowymi kopalniami wieloodkrywkowymi

189

eksploatujcymi mae zoa wgla brunatnego. Otwierane kolejne odkrywki ,,pomagaj w rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych ,,starych odkrywek poprzez lokowanie mas nad-kadowych oraz wd z wkopw udostpniajcych do wyrobisk zamykanych odkrywek.

TABELA 2 Sprzeda i przekazywanie gruntw przez kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku

Kopalnia Adamw Bechatw Konin Turw Razem

Przekazano/ sprzedano ogem [ha] 3 468 3 823 7 919 1 706 16 916

w tym: nieprzeksztacone 1 224 2 249 2 125 252 5 850

zrekultywowane 2 243 1 574 5 794 1 454 11 066

Stan posiadania na koniec 2008 roku 2 382 6 527 4 955 3 453 17 317

2.1. Nabywanie, rekultywacja i przekazywanie terenw przez polskie kopalnie wgla brunatnego

Kopalnia Adamw

Kopalnia Adamw nabya od pocztku dziaalnoci 5 850 ha terenw. Rekordowymi pod tym wzgldem byy lata 1992 i 1993, w ktrych nabyto odpowiednio 238 i 375 ha grun-tw. W ostatnich latach KWB Adamw kupuje od 20 do 55 ha rocznie. Ilo posiadanych przez kopalni gruntw systematycznie maleje, od 2 447 ha posiadanych w 1994 roku do 2 382 ha w roku 2008. Do koca 2008 roku kopalnia zbya 3 468 ha gruntw, w tym 2 243 ha gruntw zrekultywowanych. Jest to zwizane z koniecznoci redukcji kosztw zwiza-nych z opatami za grunty nalece do kopalni. Naley zwrci uwag, e zrekultywowane w kierunku rolnym i lenym grunty pokopalniane s atrakcyjnym towarem, a kopalnia nie ma problemw z ich zbyciem. Tereny te znajduj nabywcw gwnie wrd okolicznych mieszkacw. Rekultywacja w kierunku wodnym sprawia, e tereny te staj si jeszcze bardziej atrakcyjne. W tabeli 3 zestawiono ilo nabywanych i przekazywanych, przez KWB Adamw terenw od pocztku dziaalnoci.

TABELA 3 Nabywanie i przekazywanie terenw w KWB Adamw SA od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku

Przekazano sprzedano, ha

w tym: Kopalnia Nabyto,

ha ogem

nieprzeksztacone zrekultywowane

Stan posiadania,

ha

KWB Adamw 5 850 3 468 1 224 2 243 2 382

190

Kopalnia Bechatw

Kopalnia Bechatw nabya od pocztku dziaalnoci ponad 10 350 ha terenw, w tym 7 210 ha w Polu Bechatw oraz 2 608 ha w Polu Szczercw. Rekordowym pod tym wzgldem by rok 1985, kiedy kopalnia nabya 529 ha nieruchomoci. Do koca 2008 roku przekazano lub sprzedano 3 823 ha, w tym 1574 ha gruntw zrekultywowanych. Obecnie kopalnia posiada cznie 6 527 ha, na ktrych prowadzi swoj podstawow dziaalno.

W tabeli 4 zestawiono nabywanie i przekazywanie terenw w KWB Bechatw od pocztku dziaalnoci.

TABELA 4 Nabywanie i przekazywanie terenw w KWB Bechatw od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku

Przekazano sprzedano, ha

w tym: Pole

Ilo nabytych terenw (prawo wasnoci

i prawo uytkowania wieczystego),

ha ogem

nieprzeksztacone zrekultywowane

Stan posiadania,

ha

Bechatw 7 372 3 662 2 088 1 574 3 710

Szczercw 2 978 161 161 2 817

Razem 10 350 3 823 2 249 1 574 6 527

Kopalnia Konin

Kopalnia Konin nabya od pocztku swej dziaalnoci ponad 12 874 ha terenw pod dziaalno grnicz. W ostatnich 10 latach KWB Konin nabywaa rocznie od 50 do 461 ha. W 2008 roku zakupiono 386 ha gruntw. Do koca 2008 roku kopalnia przekazaa lub sprzedaa 7 919 ha terenw z tego 5 794 ha zrekultywowanych. Na koniec 2008 roku kopalnia Ko-nin posiadaa 4 955 ha terenw. Nabywanie i przekazywanie gruntw oraz ich obecny stan posiadania przez KWB Konin zestawiono w tabeli 5.

TABELA 5 Nabywanie i przekazywanie terenw w KWB Konin od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku

Przekazano sprzedano, ha

w tym: Kopalnia

Ilo nabytych terenw (prawo wasnoci

i prawo uytkowania wieczystego),

ha ogem

nieprzeksztacone zrekultywowane

Stan posiadania,

ha

Konin 12 874 7 919 2 125 5 794 4 955

191

Kopalnia Turw

Kopalnia Turw nabya od 1947 roku 5 159 ha terenw pod dziaalno grnicz. Od 1990 roku kopalnia nabywa od 5 do 150 ha gruntw rocznie (rekordowym pod tym wzgl-dem by rok 1995). Do koca 2008 roku kopalnia przekazaa lub sprzedaa 1 706 ha, w tym 1 454 ha gruntw zrekultywowanych. Obecnie KWB Turw posiada 3 453 ha nierucho-moci.

W tabeli 6 zestawiono ilo nabywanych i przekazywanych terenw w KWB Turw od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku.

TABELA 6 Nabywanie i przekazywanie terenw w KWB Turw od pocztku dziaalnoci do koca 2008 roku

Przekazano sprzedano, ha

w tym: Kopalnia

Ilo nabytych terenw (prawo wasnoci

i prawo uytkowania wieczystego),

ha ogem

nieprzeksztacone zrekultywowane

Stan posiadania,

ha

Turw 5 159 1 706 252 1 454 3 453

3. Koncepcje zagospodarowania terenw pogrniczych w Kopalni Bechatw

Procesem rekultywacji i pniejszego zagospodarowania w zagbiu bechatowskim objtych zostanie ok. 7 886 ha, na ktrych powstan nowe tereny, w skad ktrych wejd dwa due i atrakcyjne zbiorniki wodne. Bd to jakociowo odmienne powierzchnie r-nice si sposobem uytkowania sprzed okresu eksploatacyjnego, a ich warto moe by znacznie wysza od wartoci pierwotnej. Zalee ona jednak bdzie od przyjtej koncepcji wprowadzenia ewentualnych zmian w pracach ruchu kopalni, konsekwentnej realizacji ustalonych rozwiza, a take wczenia proponowanych zamierze do strategii rozwoju i dokumentw planistycznych zarwno gmin objtych dziaalnoci wydobywcz, jak i ca-ego rejonu. Tylko wwczas powstan nowe tereny mogce peni zakadane funkcje, a prze-ksztacenia spowodowane przez grnictwo nie tylko nie obni ich wartoci, lecz przeciw-nie uksztatuj now rzeczywisto o duej atrakcyjnoci i wartoci. Tereny pogrnicze PGE KWB Bechatw SA stworz moliwo wielokierunkowego zagospodarowania, a dua powierzchnia pozwoli na utworzenie w centralnej Polsce nowej przestrzeni geo-graficznej o znaczeniu ponadregionalnym. Zagospodarowanie dwch zbiornikw wodnych wraz z ich otoczeniem, a take wykorzystanie dwch zwaowisk pozwoli na utworzenie

192

nowoczesnych, atrakcyjnych dla ludnoci obiektw, co przyczyni si do powstania nowych miejsc pracy i podniesienia dobrobytu.

3.1. Dotychczasowa koncepcja rekultywacji i zagospodarowania terenw poeksploatacyjnym

Kopalnia na przestrzeni swojej dziaalnoci opracowaa szereg koncepcji i projektw dotyczcych rekultywacji i zagospodarowania terenw pogrniczych. Dotychczasowe efek-ty prowadzonej rekultywacji i zagospodarowania terenw pogrniczych wiadcz o wyso-kim poziomie tak pod wzgldem jakoci wykonanych prac, jak i dedykowanych im funk-cji. Obecnie eksploatowane Pole Bechatw zajmuje powierzchni okoo 3 887 ha i zosta-nie wyczerpane okoo 2018 roku. Udostpnienie zoa wymagao zdjcia nadkadu, ktry zosta usytuowany na zwaowisku zewntrznym, wyniesionym ponad teren na wysoko 195 m, o powierzchni u podstawy okoo 1 480 ha. Rekultywacji terenw pogrniczych w kopalni wymagaj dwa Pola: Bechatw oraz Szczercw. Zgodnie z decyzj wadz zwao-wisko Pola Bechatw zostao zrekultywowane gwnie w kierunku lenym. Na stoku p-nocnym wybudowana zostaa nartostrada, ktra w sposb znaczny przyczynia si do ua-trakcyjnienia terenw, na ktrych dziaalno przemysowa zostaa zakoczona (rys. 14).

Obecnie zwaowanie nadkadu odbywa si w wyeksploatowanym wyrobisku Pola Bechatw, ktrego cz bdzie rwnie zalesiona, cz przeznaczona pod skadowisko popiow i kopalin towarzyszcych, a w pozostaej czci wyrobiska zostanie utworzony zbiornik wodny wraz z innymi obiektami rekreacyjnymi. W 2002 roku rozpoczto udostp-nianie pola Szczercw o powierzchni docelowej okoo 2 360 ha, ktre umoliwi prac ko-palni i elektrowni do 2038 roku.

Udostpnienie wgla w Polu Szczercw wymaga zdjcia nadkadu i ulokowania go na zwaowisku zewntrznym o powierzchni docelowej okoo 8 km2. Wedug jednego z rozwa-anych wariantw zagospodarowania wyrobiska kocowego, zwaowisko to traktowane byo jako przejciowe. Ulokowany w nim nadkad, po wyeksploatowaniu wgla okoo 2038 ro-ku, mia by wykorzystany do wypycania wyrobisk w Polach Szczercw i Bechatw. Eksploatacja zoa wgla brunatnego spowoduje powstanie dwch wyrobisk kocowych, ze wzgldu na wystpowanie wysadu solnego Dbina. W rezultacie tych dziaa powstan dwa zbiorniki wodne o powierzchni ok. 32,5 km2 i kubaturze okoo 2,4 mld m3 (rys. 1).

Rekultywacja i zagospodarowanie wyrobisk stan si przedsiwziciami wymagaj-cym duych nakadw finansowych i technicznych, midzy innymi ze wzgldu na trwajc rwnolegle eksploatacj wyrobisk. Przewiduje si, e generalnym kierunkiem zagospoda-rowania wyrobisk bdzie zagospodarowanie wodne. Bezporednio po zakoczeniu eksploa-tacji wyrobiska bd posiaday gboko okoo 280 m. Zakoczenie przygotowania wyro-bisk poeksploatacyjnych do napeniania wod przewiduje si okoo 2049 roku, po wykona-niu wszystkich prac zwizanych z ich wypenieniem nadkadem tak, aby dna przyszych jezior znalazy si powyej zalegania stropu wysadu solnego.

193

Rys. 1. Kierunki rekultywacji terenw pogrniczych w KWB Bechatw

Rys. 2. Widok trasy narciarskiej na Grze Kamiesk zim

194

Rys. 3. Wycig narciarski na Grze Kamiesk stacja dolna (zima)

Rys. 4. Wycig narciarski na Grze Kamiesk stacja dolna

195

Przewiduje si, e naturalne, siami przyrody, wypenienie zbiornikw wod moe trwa okoo 60 lat, a w przypadku dodatkowego zasilania wodami spoza leja depresyjnego 18 lat.

3.2. Nowa koncepcja zagospodarowania terenw pogrniczych w PGE KWB Bechatw

W 2008 roku zostaa opracowana przez AGH Krakw [5] nowa koncepcja rekultywa-cji i rewitalizacji terenw pogrniczych w PGE KWB Bechatw SA. Koncepcja rekulty-wacji i zagospodarowania opracowana zostaa na podstawie: uwarunkowa technicznych, ktre ze wzgldu na kocowe parametry wyrobisk, zwa-

owisk i terenw poeksploatacyjnych bd uwarunkowaniami najistotniejszymi, a ich nieuwzgldnienie generowa moe znacznie wysze koszty prac likwidacyjnych i re-kultywacyjnych;

uwarunkowa przestrzennych kierunki rewitalizacji powinny harmonijnie wpisy-wa si w charakter otoczenia, uzupenia funkcje jakie peni tereny i obiekty w s-siedztwie Kopalni oraz uwzgldnia system komunikacji;

uwarunkowa rozwoju spoeczno-gospodarczego regionu wypracowane kierunki rewitalizacji powinny uwzgldnia ustalone w strategiach (wojewdzkich, powiato-wych i gminnych) kierunki rozwoju spoeczno-gospodarczego, a funkcje nadane ob-szarom pokopalnianym powinny przyczynia si do tego rozwoju rekompensujc utra-t miejsc pracy w wyniku likwidacji kopalni.

Koncepcja zakada przemylany sposb wykorzystania krajobrazu poeksploatacyjnego oraz wprowadzenie funkcji o charakterze ponadregionalnym, ktre umoliwi dalszy roz-wj spoeczno-gospodarczy regionu.

3.3. Zaoenia o charakterze przestrzennym i spoeczno-gospodarczym

Za podstawowe zaoenia o charakterze przestrzenno-gospodarczym przyjto: uwzgldnienie w planach ruchu zakadu grniczego kierunkw rekultywacji i przy-

szego sposobu zagospodarowania terenw pogrniczych i poprzemysowych, co przy-czyni si do znaczcego obnienia kosztw prac likwidacyjnych i rekultywacyjnych, a take pozwoli na optymalne przystosowanie tych terenw do nowego sposobu uyt-kowania;

nadanie takich funkcji obiektom znajdujcym si w obszarze poeksploatacyjnym, kt-re umoliwi rozwj gospodarczy i w jak najwikszym stopniu zrekompensuj utraco-ne w wyniku likwidacji kopalni miejsca pracy;

wykorzystanie atrakcyjnoci dwch duych zbiornikw wodnych i ich lokalizacji w centralnej Polsce dla celw turystyczno-wypoczynkowych i sportowych, a tym sa-mym stworzenie zapotrzebowania na budow odpowiedniej infrastruktury hotelowo- -gastronomicznej i sportowo-rekreacyjnej;

196

uwzgldnienie grniczej historii i jej znaczenia dla rozwoju regionu w koncepcji rewi-talizacji poprzez zachowanie i adaptacj wybranych elementw ukadu technologicz-nego;

uwzgldnienie w koncepcji rewitalizacji zapisw dokumentw strategicznych pla-nowanych kierunkw i sposobw rozwoju wojewdztwa, powiatw i gmin objtych dziaalnoci wydobywcz.

3.4. Zaoenia o charakterze technicznym

Przyjto nastpujce zaoenia podstawowe likwidacji i rekultywacji rejonu poeksploa-tacyjnego:

minimalizacja przerzutw mas nadkadowych (bez reeksploatacji zwaowiska zew-ntrznego Pola Szczercw i czci zwaowiska wewntrznego Pola Bechatw);

wykorzystanie wd z odwadniania odkrywek do zatapiania wyrobisk; skrcenie czasu cakowitej rewitalizacji wyrobisk.

Zbiorcze zestawienie informacji o parametrach technicznych rejonu poeksploatacyj-nego PGE KWB Bechatw SA wynikajcych z opracowanych w poprzednich zdaniach niniejszego opracowania ustale przedstawione zostao w tabeli 7. W tabeli uwzgldniono rwnie istotne dla zaplanowania prac rekultywacyjnych daty.

TABELA 7 Zestawienie parametrw technicznych rejonu poeksploatacyjnego

Wyszczeglnienie Pole Bechatw Pole

Szczercw

Zakoczenie eksploatacji wgla, rok 2019 2038

Zakoczenie prac reeksploatacyjnych i zwizanych z ksztatowaniem zboczy, rok 2026 2048

Zakoczenie wypeniania wod wyrobisk kocowych ze wspomaganiem dodatkowym, rok 2058 2062

Wyrobisko

Powierzchnia lustra wody, ha 1 691 2 200

Objto zbiornika wodnego, mln m3 1 323 1 752

Maksymalna gboko zbiornika wodnego, m 205,3 165,3

rednia gboko zbiornika wodnego, m 78,24 79,64

Nachylenie skarp i zboczy 1:5 do 1:10 1:6 do 1:10

197

TABELA 7 cd.

Wyszczeglnienie Pole Bechatw Pole

Szczercw

Zwaowisko wewntrzne

Powierzchnia zwaowiska, ha 770 69

Zwaowisko zewntrzne

Objto zwaowiska, mln m3 zagospodarowane 907

Powierzchnia stopy zwaowiska i terenu wok, ha zagospodarowane 1 264

Wysoko zwaowiska, m zagospodarowane 140

Teren zaplecza techniczno-biurowego

Powierzchnia terenu, ha 212 72

Centralna oczyszczalnia ciekw

Powierzchnia terenu, ha 12

Teren wok zbiornikw

Powierzchnia terenu, ha 824 473

Cao PGE KWB Bechatw SA, ha 7 886

Po zakoczeniu dziaalnoci grniczej oglna powierzchnia przewidziana do rekulty-wacji i nowego sposobu uytkowania wyniesie cznie okoo 7 886 ha, przy czym w obr-bie Pola Bechatw tereny te zajm 3 692 ha, natomiast Pola Szczercw okoo 4 194 ha. Wszystkie tereny stanowi bd wasno PGE KWB Bechatw SA, ktra jako wa-ciciel, po uzyskaniu decyzji o uznaniu rekultywacji za zakoczon, moe nimi swobodnie dysponowa poprzez ich dalsze uytkowanie, moe przekaza nowym uytkownikom, sprzeda czy wnie jako wasny udzia w powoywanych spkach.

3.5. Wskazania do koncepcji rewitalizacji wynikajce z uwarunkowa planistycznych, rodowiskowych, technicznych i spoeczno-gospodarczych

Celem gwnym zaproponowanej koncepcji rewitalizacji rejonu zagbia bechatow-skiego jest nadanie mu takich funkcji, ktre przyczyni si do wzrostu spoeczno-gospodar-czego regionu po wyczerpaniu z wgla brunatnego i likwidacji Kopalni. Dla osignicia tego celu istotna jest synergia rnych czynnikw rozwojowych, bowiem tylko ich umie-

198

jtne wykorzystanie i wzajemne powizanie moe przynie oczekiwane efekty. Na te wa-nie potrzeby przeprowadzona zostaa analiza uwarunkowa technicznych i spoeczno-gos-podarczych regionu, z ktrej wnioski byy podstaw dla wykreowania koncepcji rewitaliza-cji rejonu poeksploatacyjnego PGE KWB Bechatw SA przedstawionej w nastpnym rozdziale opracowania.

Wnioski po analizie dokumentw strategicznych i planistycznych s nastpujce: przyszy rejon poeksploatacyjny nie jest jeszcze brany pod uwag jako czynnik rozwo-

ju bd jego zahamowania, a wynika to z planowanego odlegego czasu zakocze-nia dziaalnoci wydobywczej;

PGE KWB Bechatw SA, wsplnie z PGE Elektrowni Bechatw SA stanowi najwikszy kompleks przemysowy w regionie, z najwiksz liczb zatrudnionych pra-cownikw. Spki te s rwnie duymi zleceniodawcami dla wielu firm. Duym atu-tem dzkiego regionu s zatem silne podstawy i tradycje gospodarcze, ktre bdzie mona wykorzysta do dalszego rozwoju gospodarczego regionu;

region nie jest zasobny w obiekty zabytkowe, na bazie ktrych mgby si rozwija ruch turystyczny. Obecne zainteresowanie Kopalni, ktra postrzegana jest jako atrakcja turystyczna, powinno by wykorzystane w procesie rewitalizacji;

jednym z celw zawartych w strategii rozwoju wojewdztwa jest zachowanie rno-rodnoci jego miejsc a s to z jednej strony miejsca cenne przyrodniczo, ale i miej-sca zwizane z epok uprzemysowienia, a wic przemys wkienniczy skoncentro-wany gwnie w odzi, ktrego relikty zagospodarowane zostay we wzorcowy spo-sb oraz wci jeszcze czynne zagbie bechatowskie, ktre powinno by rwnie w jaki sposb upamitnione, np. poprzez zachowanie obiektw infrastruktury, ktre najlepiej opowiedz histori grnictwa wgla brunatnego w tym regionie i podkrel jego znaczenie dla rozwoju spoeczno-gospodarczego;

deniem wadz na rnych szczeblach jest zwikszenie atrakcyjnoci poszczeglnych jednostek administracyjnych pod ktem polepszenia warunkw zamieszkania, rozwoju ruchu turystycznego i pozyskania inwestorw, a konsekwencji rozwoju gospodarczego i zahamowania odpywu osb z regionu;

stawia si na rozwj sektorw zwizanych z zagospodarowaniem czasu wolnego: bazy turystycznej czy obiektw sportowo-rekreacyjnych.

Analiza czynnikw technicznych parametrw poszczeglnych obiektw powsta-ych w wyniku eksploatacji wgla wskazuje, e: skala przeksztace sprawia, e przywracanie obszaru do stanu poprzedniego jest eko-

nomicznie bezzasadne; powstae w wyniku dziaalnoci wydobywczej obiekty w postaci wyrobisk i zwaowisk

stanowi wprawdzie antropogeniczne formy, ale ich powstanie w centralnej Polsce o krajobrazie nizinnym pozwala na zagospodarowanie ich w celach sportowych i wpro-wadzenie rodzajw sportw typowych dla terenw grskich (np. narciarstwo) czy po-jezierza (np. eglarstwo, kajakarstwo).

199

Sumujc zatem czynniki przestrzenne, spoeczno-gospodarcze i techniczne zasadnym wydaje si przeksztacenie rejonu powydobywczego w kierunkach sportowo-rekreacyjnym i kulturowym, gdy takie wykorzystanie form pogrniczych wpisuje si w kierunki rozwoju regionu, powiatu i gmin.

Taki sposb rewitalizacji stwarza moliwo uatrakcyjnienia regionu pod wzgldem sportowo-rekreacyjnym i turystycznym, co cignie nie tylko amatorw sportu i turystyki, ale bdzie atutem dla potencjalnych inwestorw gospodarczych.

Istniejca aktualnie baza sportowo-rekreacyjna sukcesywnie bdzie moga by rozwi-jana w oparciu o adaptacj terenw pogrniczych na cele sportowe, co z powodzeniem wykorzystane zostao ju w przypadku zwaowiska zewntrznego Pola Bechatw. Wobec braku znaczcych obiektw zabytkowych w regionie, szansy naley upatrywa w rozwoju turystyki przemysowej, na bazie nie tylko zagospodarowanych ju w odzi obiektw pofabrycznych, ale i tych zwizanych z grnictwem wgla brunatnego.

W koncepcji zaoono przeksztacenie rejonu poeksploatacyjnego w centrum sporto-wo-rekreacyjne oraz kulturowe. W celu maksymalnego wykorzystania obszaru i obiektw pogrniczych proponuje si wprowadzi funkcje uzupeniajce w stosunku do wymienio-nych, a mianowicie: edukacyjn i artystyczn.

Przysze centrum sportowo-rekreacyjne i kulturowe tworzy bd:

zbiorniki wodne o zrnicowanych funkcjach sportowych i rekreacyjnych utworzone w wyrobiskach poeksploatacyjnych;

obiekty sportowe, w tym dla sportw ekstremalnych i kwalifikowanych w zbiornikach wodnych, na terenie zwaowiska wewntrznego Pola Bechatw oraz zwaowiska zew-ntrznego Pola Szczercw i na terenie zaplecza technicznego Pola Szczercw;

muzeum grnictwa wgla brunatnego utworzone na czci terenu zaplecza techniczne-go Pola Bechatw, ktre tworzy bd wybrane maszyny i urzdzenia wykorzystywa-ne do eksploatacji wgla brunatnego, nie tylko w KWB Bechatw, ale i innych ko-palniach wgla brunatnego, jako uzupeniajc przewidziano funkcj edukacyjn i ar-tystyczn (np. organizowanie imprez),

orodek konferencyjny z zapleczem wystawienniczym na czci terenu zaplecza tech-nicznego Pola Bechatw;

tereny zadrzewione o funkcjach parkowo-rekreacyjnych, z wydzielonymi miejscami na cieki spacerowe i rowerowe.

Poszczeglne funkcje zostay tak rozmieszczone w terenie, aby w maksymalnym stop-niu wykorzysta ogromny potencja krajobrazu poeksploatacyjnego dla uatrakcyjnienia re-gionu. Rozmieszczenie funkcji zwizane byo rwnie z przyszymi uytkownikami, wy-znaczono wic zarwno miejsca spokojne (spacerowe, plaowe), jak i typowo modzieowe (sporty ekstremalne). Realizacja zaprezentowanej w niniejszym opracowaniu koncepcji sprawi, e planowany kompleks obiektw sportowo-rekreacyjnych i kulturowych (muzeum, orodek konferencyjny) mona bdzie okreli mianem centrum, nie ze wzgldu na poo-enie w centralnej Polsce, ale ze wzgldu na rozmiar i kompleksowo przedsiwzicia, co daje ponadregionalny wydwik.

200

3.6. Rekultywacja

W stosunku do dotychczasowych zaoe zawartych w dokumentacjach (Zaoenia Techniczno-Ekonomiczne oraz Koncepcja likwidacji Kopalni) okrelajcych powierzchnio-wy zakres prac rekultywacyjnych podstawowa zmiana dotyczy zwaowiska zewntrznego Pola Szczercw. Rezygnacja z wykorzystania mas ziemnych z tego zwaowiska do wypy-cania wyrobisk wpywa na konieczno wyznaczenia nowych kierunkw rekultywacji i zagospodarowania tego obiektu. Ponadto wedug nowej koncepcji zawartej w tym opraco-waniu zmniejszy si powierzchnia z otwartym zwierciadem wody w wyrobisku Pola Be-chatw o ok. 160 ha, co spowoduje zwikszenie odlegoci pomidzy grn krawdzi wy-robiska a zwierciadem wody, natomiast w wyrobisku pola Szczercw powierzchnia z otwartym lustrem wody nie ulegnie znaczcej zmianie.

Po uwzgldnieniu nowych zaoe koncepcyjnych obiektami wymagajcymi prac rekultywacyjnych bd wyrobiska, zwaowiska wewntrzne, zwaowisko zewntrzne Pola Szczercw, zaplecza techniczno-biurowe i tereny wok zbiornikw. Kierunki rekultywacji zaproponowano w oparciu o klasyfikacj przedstawion w tabeli 8.

TABELA 8 Oglne i szczegowe kierunki rewitalizacji (na podstawie: A. Ostrga, 2004)

Kierunki oglne Kierunki szczegowe

kontemplacyjny: parki pamici, miejsca pamici Kulturowy artystyczny: muzea (muzea przemysu: klasyczne, skanseny, ekomuzea),

ekspozycje, sale wystawowe i koncertowe, galerie, teatry, sceny, itp.

Dydaktyczny cieki tematyczne (edukacyjne), archiwa dokumentacji zwizanych z histori przemysu, sale konferencyjne, pomniki historii, parki kulturowe

Przyrodniczy

formy ochrony w zalenoci od wartoci przyrodniczych np. rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, uytki ekologiczne, zespoy przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa rolin, zwierzt i grzybw; zadarnienie, zakrzewienie,

ochrona (na podstawie ustawy o lasach) Leny

zadrzewienie, gospodarczy (na podstawie ustawy o lasach)

rekreacja: kpieliska, sporty wodne Wodny

gospodarczy: zbiorniki retencyjne, zbiorniki wody pitnej

budownictwo mieszkaniowe, campusy, bazy turystyczno-hotelowe

parki przemysowe, strefy aktywnoci gospodarczej

usugi: inkubatory przedsibiorczoci, magazyny, sklepy, hurtownie, parkingi Gospodarczy

skadowiska odpadw

201

cznie pracami rekultywacyjnymi o zagospodarowaniu ldowym objte zostan tere-ny o cznej powierzchni okoo 3 995 ha, natomiast o zagospodarowaniu wodnym 3 891 ha.

3.7. Zagospodarowanie

Po zakoczeniu prac rekultywacyjnych nastpi zagospodarowanie terenu. Przedstawiona koncepcja nakrelona zostaa przede wszystkim w oparciu o uwarunkowania techniczne rejonu poeksploatacyjnego, ale take aspiracje rozwojowe regionu i poszczeglnych gmin zlokalizowanych na terenie lub w bezporednim ssiedztwie PGE KWB Bechatw SA. W kreowaniu koncepcji wykorzystane zostay rwnie krajowe i zagraniczne dowiadcze-nia autorw opracowania w zakresie rewitalizacji obiektw poprzemysowych, w tym po-grniczych. Graficznie przedstawiono koncepcj na rysunku 5.

Jak ju wspominano we wczeniejszych rozdziaach, propozycj AGH Krakw jest przeksztacenie rejonu poeksploatacyjnego PGE KWB Bechatw SA w centrum sporto-wo-rekreacyjne i kulturowe. Gwnym zaoeniem koncepcji jest wprowadzenie takich funkcji, aby centrum to miao charakter ponadregionalny. Sprzyja temu lokalizacja rejonu w centralnej Polsce, a take urozmaicenie nizinnego krajobrazu dominantami w postaci zwa-owisk nadkadu i rozlegych jezior w wyrobiskach pogrniczych.

Najtrudniejszymi do zagospodarowania obiektami bd wyrobiska poeksploatacyjne na Polu Bechatw i Szczercw, ze wzgldu na rozmiar i czas napeniania wod. Proces zalewania trwa bdzie do 2058 r. w wyrobisku Pola Bechatw i do 2062 r. w wyrobisku Pola Szczercw. Powstae w ten sposb zbiorniki wodne proponuje si zagospodarowa na cele rekreacyjno-sportowe. Proponuje si utworzenie trzech stref kpieliskowo-plaowych:

w poudniowo-zachodniej czci jeziora bechatowskiego, w poudniowo-wschodniej czci jeziora bechatowskiego, w obrbie pwyspu na jeziorze szczercowskim.

W celu wykorzystania moliwoci i zwikszenia atrakcyjnoci jezior bechatowskiego i szczercowskiego poza funkcjami rekreacyjnymi (strefy kpieliskowo-plaowe) naley wpro-wadzi funkcje sportowe np. przystanie jachtowe, tory kajakowe, bazy nurkowe i inne.

Na wiksz cz zwaowiska wewntrznego Pola Bechatw proponuje si wprowa-dzi zadrzewienia o charakterze parkowo-wypoczynkowym, na pozosta natomiast, oprcz zadrzewienia, obiekty realizujce funkcje sportowe. Interesujcymi pomysami wydaje si utworzenie toru wodnego nad brzegiem jeziora czy tee2tree dyscyplina polegajc na przemieszczaniu si pomidzy drzewami za pomoc lin. Utworzony na terenie zwaowiska wewntrznego Pola Szczercw pwysep, poza utworzeniem play, powinien zosta prze-kazany do zagospodarowania rekreacyjno-turystycznego, pod lokalizacj pl biwakowych, ogrdkw jordanowskich czy te ogrodw tematycznych i urzdze rekreacyjnych.

Kreujc koncepcj rewitalizacji Zagbia Bechatowskiego naley pamita o istotnej kwestii jak jest tosamo miejsca. Warto moe zmieni czste w Polsce praktyki fizycz-nej likwidacji cennych obiektw infrastruktury grniczej i zastanowi si nad zachowaniem

202

wybranych obiektw jako pamitek wiadczcych o istnieniu Kopalni i jej wpywie na roz-wj regionu. Proponujemy zatem utworzenie muzeum powiconego grnictwu wgla bru-natnego, w tym ludziom w nim zatrudnionym.

Rys. 5. Zagospodarowanie terenw pogrniczych w Kopalni Bechatw wedug koncepcji AGH Krakw

Zasadniczymi elementami muzeum byyby ustawione na czci zaplecza techniczno-biurowego eksponaty bdce prawdziwymi lub maymi replikami urzdze i maszyn uo-onymi w cig technologiczny przedstawiajcy kolejne etapy dziaalnoci grniczej i przerb-czej. Autorzy proponuj umieci tylko niektre maszyny i urzdzenia z Kopalni Be-chatw, inne typy maszyn grniczych mogyby pochodzi z pozostaych polskich kopal wgla brunatnego. Lokalizacja Elektrowni w bliskiej odlegoci od miejsca planowanego muzeum grnictwa stwarza moliwo rozszerzenia cigu technologicznego na etap prze-twrstwa wgla brunatnego.

Na pozostaej czci zaplecza technicznego proponuje si zbudowanie centrum konfe-rencyjnego z zapleczem wystawienniczym, jako e jest to jeden z kierunkw rozwoju po-wiatu bechatowskiego. ywe muzeum, rozlege kompleksy lene i parkowe, a take uroz-maicone obiekty sportowo-rekreacyjne bd interesujcym otoczeniem dla takiego obiektu.

Zupenie odmienny sposb zagospodarowania proponuje si w odniesieniu do zaple-cza technicznego Pola Szczercw, a mianowicie utworzenie orodka sportw ekstremal-nych. Sporty ekstremalne staj si coraz popularniejsze, wiadczy o tym ilo organizowa-nych kursw, zawodw a nawet szk. Ponad 70 ha powierzchnia zaplecza technicznego stwarza moliwo wprowadzenia szerokiej gamy sportw odzwierciedlajcej najnowsze trendy. Przykadowo mog to by: bungee, tor crossowy dla motocykli, samochodw tere-nowych, quadw oraz rowerw grskich; skatepark z torem przeznaczonym do uprawiania

203

skateboardingu czy BMX. Wykorzystujc pobliskie zwaowisko mona pomyle o skydivingu czy paralotniarstwie.

W zwizku z zaproponowan zmian koncepcji gospodark utworami nadkadowymi, zwaowisko zewntrzne Pola Szczercw nie ulegnie likwidacji. Kocowe parametry tego obiektu stwarzaj moliwoci wprowadzenia interesujcych i oczekiwanych przez lokaln spoeczno funkcji sportowo-rekreacyjnych. Proponuje si zatem utworzenie tras narciar-skich (biorc pod uwag nienajlepsze warunki niegowe w Polsce, naleaoby rozway budow krytego stoku). Poprzez zadrzewione czci zboczy zwaowiska proponuje si poprowadzi cieki rowerowe. Parametry wierzchowiny zwaowiska stwarzaj moliwoci utworzenia penowymiarowego pola golfowego wraz z niezbdnym zapleczem socjalnym. Byoby to najwyej pooone pole golfowe w Polsce, a moe nawet i na wiecie (140 m n.p.m.). U podna zwaowiska mona zbudowa tor wycigw samochodowych (Formuy I) czy motocrossowych lub/i hipodrom.

W obrbie pasa otaczajcego jeziora bechatowskie i szczercowskie proponuje si wpro-wadzi zadrzewienia i zrnicowane trasy pieszo-rowerowe z moliwoci wykorzystania ich do kolarstwa terenowego i biegw narciarskich zim. Wczenie tych tras do sieci tras rowerowych istniejcych w otoczeniu rewitalizowanego obszaru zwikszy atrakcyjno rejonu i bdzie rwnoczenie uzupenieniem oferty Gry Kamiesk. Oprcz cieek rowe-rowych, narciarskich i spacerowych mona rozway utworzenie cieek do jazdy konnej. Naley rwnie przewidzie miejsca odpoczynku z ochronnymi wiatami.

Cao kompleksu powinna by wyposaona w baz noclegowo-gastronomiczn o zr-nicowanym standardzie dostosowanym do grup w rnym wieku i o rnej zamonoci oraz parkingi, wypoyczalnie sprztu, i inne. Zaplecze socjalne to niezbdny element za-gospodarowania turystycznego i bdzie mie kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki.

3.8. Zagraniczne przykady realizacji analogicznych przedsiwzi

Wychodzc z zaoenia, e naley skorzysta z dowiadcze zrealizowanych projek-tw na analogicznych obiektach pogrniczych, w artykule przedstawiono kilka przykadw z krtkimi opisami. Jak ju wczeniej wspomniano, nie jest nasz intencj zachcanie do wiernego kopiowania pomysw, ale prba zainspirowania Wadz Kopalni, Wadz samorz-dowych jak i przyszych inwestorw do wprowadzenia do rejonu poeksploatacyjnego atrak-cyjnych funkcji z jednoczesnym zachowaniem jego tosamoci.

Wszystkie zaprezentowane poniej projekty zakoczone zostay sukcesem, ktrego miar s nie tylko istniejce fizycznie obiekty, ale obiekty funkcjonujce i bdce si w sta-nie utrzyma z wpyww od uytkownikw.

FERROPOLIS Niemcy

Projekt miasta z elaza muzeum na wolnym powietrzu na terenie nieczynnej kopal-ni Golpa Nord w Gaefenhainichen, niedaleko miasta Dessau w Niemczech powsta w 1995. Podziwia tam mona 5 ogromnych maszyn grniczych z poowy dwudziestego wieku usta-

204

wionych nad pwyspie zalanej odkrywki. Mierz one nawet 30 m wysokoci, 120 m du-goci i osigaj wag 1980 ton. Ferropolis nie peni wycznie funkcji muzeum. Na wybu-dowanych u podna maszyn scenie i widowniach organizuje si rnego rodzaju wyda-rzenia kulturalne takie jak festiwale muzyczne, czy opery. W budynku sterowni znajduje si muzeum grnicze.

Rys. 6. Ferropolis widok z lotu ptaka rdo: www.ferropolis-online.de) i scena fot. A. Ostrga

205

HIPODROM I AUTODROM, MOSTY CZECHY

Hipodrom znajduje si w podmiejskim obszarze rekreacyjnym Velebudice utworzo-nym dla miasta Most na terenie zwaowiska zewntrznego kopalni J. verma. Tor wycigo-wy ma dugo 1800 m i szeroko 30 m. Pierwszy wycig konny odby si tutaj w 1997 r. Obecnie hipodrom jest jednym z czterech najwikszych stadionw wycigw konnych w ca-ej Republice Czeskiej. Natomiast na obszarze zwaowiska wewntrznego kopalni Vrbensk zbudowano samochodowy tor wycigowy o dugoci 4,2 km i szerokoci 12 m. Autodrom Most wraz z pen infrastruktur i zapleczem oddano do uytku w 1983 r.

Rys. 7. Hipodrom i autodrom rdo: fot. Z. Kasztelewicz

206

CAOROCZNY STOK NARCIARSKI ALPIN CENTER Niemcy

Gigantyczny, kryty stok narciarki w Bottrop powsta na skadowisku odpadw grni-czych. Wybudowany w 2001 roku przez firm RAG (MGG mbH) i miasto Bottrop z inicja-tywy Marca Girardelli. Mierzy 640 metrw dugoci i 30 metrw szerokoci i jest uwaa-ny za najduszy w Europie. Ponadto w kompleksie znajduje si restauracja, dyskoteka, ogrdek piwny i instalacja do uprawiania sportw ekstremalnych.

Rys. 8.Caoroczny stok narciarski w Bottrop rdo: fot. A. Ostrga

CAOROCZNY STOK NARCIARSKI JEVER Niemcy

Caoroczny stok narciarki w Neuss k. Dusseldorfu jest najbardziej nowoczesnym tego typu obiektem w Europie. Zbudowany zosta w 2001 roku, na zamknitym skadowisku

207

odpadw komunalnych. Dugi na 300 i szeroki na 60 metrw stwarza optymalne warunki dla narciarzy i snowboardzistw. W rodku panuje temperatura minus 4C, a eby dosta si na gr narciarze mog korzysta z wycigu krzesekowego albo jednego z dwch wycigw orczykowych. Na zapleczu obiektu na jego stalowych konstrukcjach stworzono sztuczne ciany wspinaczkowe o cznej powierzchni 1000 m2 i wysokoci 32 m.

Rys. 9. Kryty stok narciarski w Neuss k. Dusseldorfu rdo: fot. A. Ostrga

208

LAUSITZER FINDLINGSPARK NOCHTEN Niemcy

Na terenach byej uyckiej Kopalni Wgla Brunatnego powsta w latach 20002003 uycki Park Znalezisk Nochten. Jest to naturalny 10 hektarowy ogrd krajobrazowy, jedy-ny tego rodzaju na terenie caej Europy. Najwaniejszymi eksponatami parku s unikatowe okazy kamieni nazwane znaleziskami. Na jednym ze zboczy z rnorodnych kamieni, uoono map Skandynawii, na ktr wykorzystano okoo 90 kamieni. Poza znaleziskami godna podziwu jest flora parku: zagajniki, pola wrzosowe, ki tymiankowe, dolina utwo-rzona z rododendronw i japoskich azali, a wiosn kwitnce krokusy.

Rys. 10. Park znalezisk Nochten rdo: fot. A. Ostrga

209

MOST PRZERZUTOWY Niemcy

Ten stalowy gigant ma dugo 502 m, szeroko 202 m, wysoko 80 m i wag 11000 ton. Zlokalizowany jest przy nieczynnej odkrywce wgla brunatnego w niemieckim miecie Lichterfeld. Jest to most przerzutowy F60 skonstruowany przez VEB TAKRAF Lauchhammer w latach 19881991. Obecnie jest przystosowany do zwiedzania z przewodnikiem. Wypo-saony w kawiarnie i sklep z pamitkami.

Rys. 11. Most przerzutowy rdo: www.F60.de i fot. A. Ostrga)

KANA PARK I MUZEUM MASZYN GRNICZYCH NIEMCY

Tereny po byej kopalni odkrywkowej Espenhain, znajdujcej si w zagbiu rodkowo- -niemieckim. Powsta tam sztuczny tor wodny, na ktrym odbywaj si zawody kajakarskie i wiolarskie, a w pobliskim muzeum mona zapozna si z budow koparek i zwaowarek.

210

Rys. 12. Tor wodny przed i po wypenieniu wod rdo: fot. Z. Kasztelewicz

3.9. Podsumowanie

Przedstawiona koncepcja rozwiza rekultywacyjnych Kopalni Bechatw jest kon-cepcj otwart, w ktrej mona zaproponowa rne docelowe przeznaczenie terenw. Mi-mo odlegego okresu zakoczenia prac grniczych nie mona pewnych decyzji odkada do etapu likwidacji i zamykania kopal. Podstawowe ustalenia koncepcyjne powinny dotyczy w pierwszej kolejnoci zwaowiska zewntrznego Pola Szczercw, a take kierunku rekul-tywacji zwaowiska wewntrznego Pola Bechatw. Te dwa obiekty pogrnicze powinny ju na etapie budowania mie okrelone podstawowe parametry geometryczne, rodzaj utwo-

211

rw, funkcje itp. Ich przyjcie pozwoli na dokonanie niezbdnych zmian w aktualizowa-nych PZZ czy planach ruchu kopalni.

Intencj autorw byo jednak zwrcenie uwagi na ogromny potencja przyszego re-jonu poeksploatacyjnego i pokazanie moliwoci wykorzystania go w jak najbardziej atrak-cyjny sposb. Wydaje si za celowe opracowanie wizualizacji przyjtej koncepcji, a nawet zbudowanie makiety przedstawiajcej docelowy sposb zagospodarowania wszystkich tere-nw po likwidacji Kopalni. Publiczna prezentacja wpynie na uaktywnienie si spoecze-stwa, ktre moe wnie do koncepcji dodatkowe propozycje wynikajce z potrzeb miej-scowej i okolicznej ludnoci. Ich zaangaowanie i akceptacja przyszych rozwiza zmniej-sza moliwo powstania konfliktw.

Wielkopowierzchniowy obszar terenw pogrniczych i poprzemysowych pozwala na zrealizowanie rnorakich zada, z ktrych niektre mog aktualnie wydawa si jeszcze utopijnymi jak np. caoroczny stok narciarski, samochodowo-motocyklowy tor wycigowy czy pole golfowe, jednak wraz ze wzbogacaniem si spoeczestwa i skrceniem czasu pracy obiekty takie ju dzisiaj s atrakcj w wielu krajach, a i coraz bardzie popularne w Polsce.

Zakada si, e utworzenie centrum sportowo-rekreacyjnego bdzie miao wydwik co najmniej regionalny, a ywe muzeum wgla brunatnego co najmniej krajowy. Sprzyja temu atrakcyjna lokalizacja w centralnej Polsce, dogodna sie komunikacyjna a take obserwowany rozwj turystyki przemysowej. Zaprezentowany sposb rewitalizacji bdzie mia niebagatelny wpyw na atrakcyjno regionu, jego rozwj gospodarczy, a przede wszystkim bdzie swoist wizytwk grnictwa.

4. Wniosek kocowy

Polskie kopalnie wgla brunatnego od pocztku dziaalnoci nabyy ponad 34 000 ha terenw z tego dotychczas przekazay lub sprzeday okoo 17 000 ha a w tym ponad 11 000 ha gruntw zrekultywowanych.

Wykonane prace rekultywacyjne w polskich kopalniach s bardzo wysoko oceniane przez specjalistw polskich i zagranicznych. Jest to poziom europejski. Polska rekultywacja moe i powinna by przykadem i wzorcem dla innych krajw europejskich, ktre prowadz odkrywkow eksploatacje z. Natomiast w krajowym obiegu informacyjnym kopalnie wgla brunatnego pokazywane s jako zdewastowane tereny bez adnej przy-szoci na zagospodarowanie. Prawda jest cakiem inna. Polskie kopalnie systematycznie dokonuj rekultywacji i zagospodarowania terenw odzyskiwanych w miar przesuwania si frontw eksploatacyjnych.

LITERATURA

[1] Kasztelewicz Z.: Wgiel brunatny optymalna oferta energetyczna dla Polski. Redakcja Grnictwo Odkryw-kowe. Bogatynia Wrocaw, 2007

[2] Kasztelewicz Z., Zajczkowski M.: Grnictwo wgla brunatnego w Republice Czeskiej. Wgiel Brunatny, nr 3/60, 2007

212

[3] Kasztelewicz Z., Klich J., Kozio W., Zajczkowski M.: Rekultywacja terenw w grnictwie wgla brunatne-go w Polsce na tle rekultywacji w Niemczech oraz Republice Czeskiej. Grnictwo Odkrywkowe. nr 56, 2007

[4] Kasztelewicz Z., Klich J., Zajczkowski M., Kozio K.: Rekultywacja w polskich kopalniach wgla brunat-nego. W: Grnicze dziedzictwo kulturowe i rewitalizacja terenw poprzemysowych; IX konferencja, My-sowice, padziernik 2007

[5] Kasztelewicz i in.: Koncepcja Pole Bechatw. Koncepcja rekultywacji i zagospodarowania wyrobisk ko-cowych Zakadu Grniczego KWB Bechatw Pole Bechatw i Pole Szczercw. Praca niepubliko-wana. Krakw, 2008

[6] Ostrga A.: Sposoby zagospodarowania wyrobisk i terenw po eksploatacji z surowcw wglanowych na przykadzie Krzemionek Podgrskich w Krakowie. Rozprawa doktorska, Krakw, 2004

[7] Ostrga A., Gugaa R.: Rewitalizacja obszarw poeksploatacyjnych w Zagbiu Bechatowskim analiza uwarunkowa. Grnictwo Odkrywkowe nr 56, 2007

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 150 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 350 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.28571 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile (None) /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/SyntheticBoldness 1.000000 /Description >>> setdistillerparams> setpagedevice