Kultura ydowska

Jak wyglda kultura ydowska?

Projekt przygotowany pod kierunkiem Rafaa Wiewiry przez:

Michaa Boczonia kl. 4b, Gabriel Czajkowsk kl. 5a, Karola Golaskiego kl. 4b, Pawa Krla kl. 4b, Radka Marczenk kl. 4b, Sebastiana Osmolak-Rogaluka kl. 4b, King Sabatowicz kl. 5a, Oskara Tracht - kl. 4b

JudaizmJudaizm by pierwsz religi monoteistyczn, wiar w Stwrc, Boga Jedynego, Jahw.

Z judaizmu powstay inne religie, m.in.:- chrzecijastwo,- islam.

Jzyk hebrajski- Posugiwali si nim ydzi od czasw niewoli egipskiej;- zapisane s w nim Tora i Talmud;- jzyk wspczesnych Izraelczykw.

W historii wyrnia si kilka okresw jzyka hebrajskiego: biblijny, zawiadczony w ksigach Starego Testamentu; nowohebrajski, wystpujcy w pierwszych stuleciach n.e., stosowany do dzisiaj jako urzdowy jzyk pastwa Izrael. Hawa nagila (Radujmy si) Hawa nagila wenis mecha (Radujmy si i cieszmy)

Kalendarz ydowski - Rok ydowski skada si z 12 miesicy.- Nowy Rok ydowski rozpoczyna si jesieni (tisziri).- Siedmiodniowy tydzie zaczyna si w niedzie- l,a koczy Szabasem w sobot.- Dni tygodnia nie maj nazw, okrela si je kolejnymi cyframi.- Doba rozpoczyna si wieczorem i koczy wraz ze zmierzchem dnia.

wita Sze biblijnych wit Izraela to:1. Pesach (wito Paschy)2. Chag Hamacot (wito Prza- nikw)3. Szawuot (wito Tygodni)4. Rosz Ha-szana (wito Trbie- nia)5.Jom Kippur (Dzie Pojedna- nia)6. Sukkot (wito Szaasw)

Szabat lub szabas, obchodzony jest w sobot ju od witu. Jest to dzie, w ktrym zabrania si pracowa. Nie mona take np. podrowa, zapala ognia, m.in. wiec, kuchenek gazowych; nie mona pali papierosw. W czasie szabatu koniecznie spoywa si uroczyste posiki, modli. Konieczne jest przestrzeganie tradycji i rnych obrzdw z ni zwizanych.

SzabatTora

- Powszechnie znana jako Biblia.- Wedug ydowskiej tradycji jest ksig objawion, Znakiem Przymierza Boga z Izraelem.- Zostaa przekazana Mojeszowi na Grze Synaj.- Zawiera przesanie Boga do czowieka.- W VII w. p.n.e. zostaa spisana i do dzi stanowi kanon wiedzy i wiary. SynagogaSynagoga zgromadzenie, miejsce zebra" ydowski dom modlitwy.- Powszechnie uywane sowa w jzyku polskim odpowia- dajce pojciu synagogi to bonica lub bnica czyli miej- sce powicone Bogu, dom modlitwy.

Synagoga Pod Biaym Bocianem we Wrocawiu

Tradycyjny strj modlitewny

Ortodoksyjni ydzi codzien-nie modl si w taesie (szal modlitewny)- z przytwierdzonymi do ramienia i czoa filakteriami- z jarmuk (hebr. kipa) na gowie.

Taes

- szal modlitewny- na kadym z czterech rogw taesu znajduj si symboliczne frdzle- jest zakadany podczas modlitw (Tora zaleca noszenie ubrania z frdzlami przez cay dzie).

Filakterie

- Niewielkie skrzane pudeeczka w ksztacie szecianu, przywizy -wane za pomoc czarnych rzemieni do lewego ramienia i czoa- Wewntrz pudeek umieszcza si wypisane na maej kartce perga- minu przykazania Tory.

Jarmuka (mycka)Mskie nakrycie gowy,maa czapeczka zszytaz szeciu klinw.

Menora

- siedmioramienny wiecznik- ma symbolizowa nard Izraela, ktrego misj jest by wiatem narodw.

Sawni przedstawiciele narodu ydowskiego o polskich korzeniach

Artur Rubinstein (1887-1986)

- jeden z najwybitniejszych pianistw- juror konkursw szopenowskich

Janusz Korczak (1878-1942)

- Waciwie Henryk Goldszmit- Lekarz- Wybitny pedagog- Autor ksiek dla dzieci (m.in.Krl Maciu Pierwszy)- Kierownik ydowskiego domu sierot w getcie warszawskim. Dobrowolnie poszed z wychowan- kami na mier do obozu w Treblin- ce.

Bruno Schulz (1892-1942)

- pisarz- artysta plastyk- architekt- nauczyciel rysunku

Muzyka i taniecMuzyka i taniec to obok kuchni najwaniejsze elementy integracji, a czsto i tosamoci ydw. Rozproszenie czonkw narodu ydowskiego zwane diaspor spowodo- wao, e przez wieki ydzi czerpali z rnych kultur. Zachowujc swoje tradycje i obrzdy, przyjmowali jednoczenie instrumentarium oraz ukady choreografi-czne od narodw lub spoecznoci, w ktrych yli. Nastpnie przetwarzali je, tworzc wasn, oryginaln muzyk. Do dzi charakterystyczne dla muzyki ydow- skiej s skrzypce, klarnet, liry, harfy, kontrabas. W warstwie tekstowej czsto autorzy odwouj si do Psalmw zawartych w Torze. Tace izraelskie najczciej taczone s w kole.

Hava nagila

Dlaczego okrg? W tacach ydowskich wana jest wi. Naj- lepiej osiga si j poprzez poruszanie si po okrgu symbolizuj- cym jedno ze wsplnot. Im bliej do centrum, tym cianiej- szy okrg stworzymy - a nasze rce si spotkaj. Im dalej do centrum, tym nam dalej do ludzi. Krg mwi o naszej odpowie- dzialnoci za siebie nawzajem. W krgu wszyscy jestemy rw- ni. I wszyscy te go tworzymy. Kady taniec koczy gest unie- sionych rk ku grze jest to uwielbienie dla Boga i wszyst -kich stworze na Ziemi take nas, a moe przede wszystkim nas, ludzi.

czy gusty kulinarne wielu krajw zamieszkiwanych przez ydwCzysto potraw najwaniejsza zasada (koszer rytualnie czysty)Kaszrut - ydowskie reguy odywiania, ustanowione na podstawie ToryTypowe potrawy:

Kuchnia ydowska

Bajgle- precle

SkadnikiMka - 150 g mkiMaso rolinne 10 gDrode 2 gJakoSl gruboziarnista, olej Sposb przygotowania

Drode rozprowadzi w wodzie, po czym wyrobi ciasto razem z drodami i zostawi mas na 30 minut do wyronicia. Podzieli ciasto na 8 kawakw i uformowa waeczki. Zwija po dwa waeczki i wkada do wrzcej wody, a gdy wypyn na wierzch, wyj yk cedzakow, wyoy na wysmarowan olejem blach, posypa grub sol i wstawi do gorcego pieca. Po wystygniciu bajgle precelki s gotowe do jedzenia. Smacznego!

led w majonezie jabkowymSkadnikiledzie - 80 dag,Majonez - 25 dagJabka - 15 dagCebula - 15 dagOgrek kiszony - 15 dagSl, cukier, pieprz - do smakuSposb przygotowaniaWymoczone i oprawione paty ledziowe naley uoy na pmis- ku i pokry mas majonezow. Mas majonezow przygotowuje- my, dodajc do majonezu koszernego (gotowego lub przyrzdzo- nego w domu) pokrojone w drobne kosteczki: surow cebul, ogrki kiszone oraz (utarte na grubej tarce o grubych otworach) jabka. Do wymieszanej masy dodajemy sl, cukier i pieprz do smaku. Smacznego!

Jajka siekane z cebulSkadnikiJaja 8 Cebula 30 dag Olej sonecznikowy 0,1 l Sl i pieprz do smakuSposb przygotowania

Jaja ugotowa na twardo, drobno posieka, a nastpnie doda rwnie drobno posiekan surow cebul oraz olej soneczniko- wy, sl, pieprz do smaku. Cao dokadnie wymiesza. Smacznego!

Kreplach Skadniki na ciastoMka - szklankaJajko, slSkadniki na farszMiso mielone szklankaCebula posiekana ykaSl, olej

Sposb przygotowaniaWyrobi do mikkie ciasto - jeli trzeba - dola gorcej wody. Rozwakowa bardzo cienko i wykroi kwadraty lub kka. Nakada przygotowany farsz misny. Lepi pieroki i gotowa albo smay w gbokim tuszczu. Smacznego!

Bibliografia/Materiay pomocnicze- http://www.bnai-brith.org.pl/- http://www.judaizm.edu.pl- www.comenius.nglaskowa.net/kulturazydowka- http://www.snunit.jewish.org.pl/- http://kuchnia-zydowska.pl/

Podzikowania Dzikujc za uwag, serdecznie dzikujemy za pomoc w przygotowaniu prezentacji:- Ani Jarmo,- Kou gitarowemu,- Pani Magorzacie Krl,- Pani Agacie Ptak.