Marian Fuks (Warszawa)

Prasa żydowska w Białymstoku (1 91 8-1939)

Po zakończeniu I wojny światowej w Polsce żyło 2,8 miliona Żydó\v co stanowiło 1 0,4% ludności kraju (1921) . Liczba Żydów w Polsce przez. 20 lat niepodległości wzrosła do ponad 3 milionów, j ednakże stosunek procen,.. towy pozostał niemal bez zmian. Z ogólnej liczby Żydów w Polscs województwo białostockie zamieszkiwało wg danych statystycznych z 1921 r: 6,80/o, a z 1931 r. 6,30/o 1.

Zmierzając do krótkiego omówienia prasy żydowskiej w woj ewód� białostockim, warto wspomnieć, że spośród zamieszkałych tu ponaclj 138tysięcy Żydów 2 w wieku od 15 lat wzwyż - znaczną liczbę stanowił potencjalni odbiorcy i czytelnicy prasy żydowskiej . Jednakże liczba dzienników i czasopism wydawanych w tym województwie, zarówno pod względem tytułów, jak i nakładów - proporcj onalnie była znacznie niższa od procentowego wskaźnika ludności. Wynikało to przede wszystkim stąd,. że na terenie całego kraju w społeczeństwie żydowskim bardzo dużą poczyt.:. nością cieszyła się żydowska prasa centralna wydawana w Warsza• szczególnie dzienniki „Hajnt" (1908-193 9), „Der Moment" (1910"'-1939), „Undzer Ekspres" (1 927-1939), wydawany przez socjalistyczny Bund -„Folks-Cajtung" (1927-1 939), ortodoksyjny „Judisze Togbłat" (1 929-1939, wcześniej ukazujący się j ako „Der Jud" - 1919-1929), polskojęzy. „N asz Przegląd" ( 1 923-1939) oraz liczne czasopisma społeczno-kult�literackie i inne 3, które docierały do najdalszych zakątków kraju. Niektóre warszawskie dzienniki żydowskie posiadały mutacje dla wi kszych miast woj ewódzkich m.in. dla Białegostoku (np. „Undzer Ekspres'„.

Żydowska prasa prowincjonalna, a do takiej zaliczyć można także prasę białostocką, była interesuj ącym zjawiskiem kulturowym i regional.,. Nie stroniąc od publikacj i spoza jej obrębu (wiadomości ze świata i z kraj u, publicystyka nie związana z regionem, często nadsyłana przez autoróta z Warszawy i innych miast), pqświęcona była w znacznym stopniu sprawom lokalnym. Były to informacje różnego rodzaju, kronika regionaJd wiadomości z życia gminy, niekiedy była to dość ambitna publicyst:f!I aktualny felieton, ogłoszenia i reklamy, nekrologi i coś w rodzaju kronW

240

J1

lE

eJ rr

d

V k

V

J V I

towarzyskiej (np. zawiadomienia o zawartych małżeństwach, nawet narodzinach dziecka, życzenia urodzinowe itp.). Zazwyczaj eksponowano wydarzenia miejscowe o charakterze kronikarskim, pisano o wypadkach, pożarach, samobójstwach, drukowano sporo płatnych doniesień z wyróżniającą się czcionką. Z prasy lokalnej korzystały także organa władzy państwowej i miejskiej, zamieszczając w niej zarządzenia, zawiadomienia iogłoszenia.

żydowska prasa białostocka wydawana w jidisz, przy obecnym żałosnym raczej stanie lub zupełnym braku archiwów gmin żydowskich, nie zawsze zresztą odzwierciedlających całokształt życia żydowskiego, stanowi nieocenione źródło informacji i- wielu ciekawych, ważnych przyczynków do dziejów regionu, do badań narodowościowych, mikrogeopolitycznych, socjologicznych, obyczajowych, kulturowych, materialnych oraz ekonomi-cznych żydostwa, a także stosunków żydowsko-polskich - lub bardziej

l ogólnie „mniej szościowo" -polskich.Prasa żydowska w Białymstoku okresu międzywojennego nie doczekała

się dotychczas monografii, ani nawet opracowań ogólnych lub dotyczącychie poszczególnych dzienników i czasopism tu wydawanych. Dotyczy to zresz-

tą również i innych miast Podlasia, które również posiadały swoją prasę. Jest to luka, swoj ego rodzaju „biała plama" w badaniach nad dziejami Ży-

·n- dów Białostocczyzny, ponieważ właśnie w zwierciadle prasy można odna-Lę- leźć wiele aspektów i przej awów życia, nie tylko żydowskiego, w tym re-

gionie. Należy tu podkreślić, że w latach 1918-1939 ukazywało się w Białymstoku ok. 60 tytułów gazet i aasopism (w tej liczbie pewna część

rt- efemeryd i jednodniówek) w jidisz i 7 tytułów, przeważnie również efe-ie, meryd i jednodniówek, w języku polskim, 9), Bibliograficzne badania nad prasą żydowską wydawaną w Polsce mię-

dzywojennej w języku żydowskim, hebrajskim i polskim, obejmujące oczy-ł9, wiście również Białystok i inne miasta Podlasia, prowadzone są - poza 1y Żydowskim Instytutem Historycznym w Polsce - również na Uniwersy-1e, tecie Hebrajskim w Jerozolimie, w tamtejszym Ośrodku Badania Historii

i Kultury Żydów Polskich, kierowanym przez profesora Chone Shmeruka. eh W ramach prac tego Ośrodka w 1983 r. wydano w opracowaniu Paula Gli-

ksona (rodem z Warszawy, ranny w bitwie pod Monte Cassino, zmarł w Jerozolimie w 1983 r.) Bibliografię prasy żydowskiej w Polsce w języku

n. polskim w latach 1 823-1 982 4• Bibliografia ta obejmuje 521 pozycji wyda-wanych w kraju oraz 34 pozycje wydawane w latach 1948-1 982 w Izra-elu.

a- W roku 1986 tamże wydano podobną bibliografię opracowaną przez 1a, J echiela Szeintucha (w języku żydowskim i hebrajskim), dotyczącą prasy

wydawanej w Polsce w językach j idisz i hebrajskim w latach 1918-1939 5• ki Bibliografia ta obejmuje 1715 pozycj i wydawanych w Polsce.

241

Jak już wspomniano, w Białymstoku wydawano razem (w języku ży.,.dowskim i polskim) ok. 70 tytułów, ale ich liczba na terenie całego Podla4 zwiększy się o pozycj e wydawane w innych miejscowościach, m.in: w Brześciu (1 w języku polskim 6 i 22 w żydowskim), w Białej Podlas4(7 w jęz. żyd.), w Kobryniu (4 w jęz . żyd.) oraz w innych miastach powiatowych, gdzie ukazywało się pod jednym, czasami i po dwa lokalne czasopisma. Zainteresowanych szczegółowym omówieniem prasy prowincjo;iljl nej odsyłam do moich prac opublikowanych na łamach „Biuletynu ŻIH" 1 oraz w Roczniku Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego" 8•

Szczegółowe omówienie i analiza treści prasy białostockiej okresu m� dzywojennego przerasta ramy niniejszej informacji. Zamieszczając w aneksie j ej bibliografię (opracowaną na podstawie posiadanych przez autora kartotek i z wykorzystaniem danych, zawartych w wymienionych pub]:h kacjach jerozolimskich, a także skromnych zasobów archiwalnych prasy białostockiej , znajdującej się w bibliotece ZIH), autor pragnie zasygna.f4 wać istnienie tego ważnego dla dziejów Podlasia źródła.

Należy stwierdzić, że białostocka żydowska prasa codzienna nie ustę.powala pod względem treści analogicznej - wyjąwszy Warszawę - pra-. sie innych miast. Dysponując solidną bazą poligraficzną, ambitnymi, aleskromnymi niezbyt w dziennikarstwie wyrobionymi kadrami, niewielki. środkami materialnymi, uzależnionymi od niskich nakładów (np. ukazu:4 �y się do sierpnia 1939 r. dziennik „Naj e Białystoker Cajtung", jedetll z najbardziej poczytnych dzienników, miał nakład 4500 egz., „ U zner Biały;> stoker Ekspres" � 2400 egz.) spełniała ważną funkcję informacyjną i publicystyczną dla Żydów tu zamieszkałych. Lamy tych dzienników, o obję;; tości do 4, a w święta do 8 stron zapełniano tekstami własnych reporter;. i publicystów, ale także artykułami osób spoza Białegostoku, nadsyłany. korespondencyjnie oraz materiałami agencyjnymi, przede wszystkim. pochodzącymi od działającej w Warszawie Żydowskiej Agencji Telegrafił11 nej (ŻAT, w jęz. żyd. ITA - Jidisze Telegrafen Agentur) 0•

Większość gazet białostockich w walce o czytelnika goniła za sensacji Wszak poczytność, a w parze z tym nakłady - związane były ze zdobywaniem środków na wydawanie i utrzymanie ich egzystencji . Jak widać z pobieżnej analizy treści, dzienniki schlebiały często niezbyt wybredn1tl gustom, serwując tanią, czasami wręcz szmirowatą sensację. Przodował w tej dziedzip.ie w latach trzydziestych „Bialystoker Judiszer Kurier" o niesłychanie, nawet jak na owe czasy niskiej cenie 5 groszy, który nie tylk.iJi „strzelał" sensacyjnymi tytularni, w rodzaju Aresztowano genialneg4 pożyczkobiorcę lub Zyd, który byl królem ludożerców. Nieżwykla historia o żydowskim mlodzieńcu w Australii 10• Nawet wiadomościom i publicyst tyce politycznej i społecznej nadawano sensacyjne tytuły jak na przykł�:Europa jest zbankrutowana; .. , Gorzka walka między pracownikami szpitalłi

242

d

" s

z n u p n k

z t f r 2

'

l

a

.-

7

z

r

a warszawskim magistratem, Wielki skandal warszawskich strażaków, brali łapówki i prowizje . . . 11, Tenże „Kurier" drukował w odcinkach po dwiepowieści o niezbyt wybrednej treści, o czym świadczą już same ich tytuly 12.

Najbardziej cenną - z punktu wartości historycznych - była prowadzona w tymże Kurierze stala kolumna „Białystoker N aj es" (Białostockie nowiny), w której obok wiadomości ogólnych, dotyczących miasta, można było znaleźć sporo informacji z życia Żydów Białegostoku i regionu. Znaleźć tu można informacje o życiu społecznym i kulturalnym, ale i tu nie brak też sensacji 13.

Jednakże, mimo podawania wiadomości politycznych i gospodarczych w lapidarnych skrótach i w sensacyjnym sosie - j askrawo odbij a się na lamach prasy białostockiej kryzys lat trzydziestych, o czym świadczą już nawet same tytuły artykułów. N a przykład wiadomość podana w rubryce „Bialystoker najes" : 500/o kupców i rzemieślników nie wykupilo patentów,Sylwester pod znakiem kryzysu; malo utargowano, res tauracje byly nawpól puste, naród dużo ... spacerowal 14, Setki żydowskich przedsiębiorstw zamkniętych (z powodu gorzkiego kryzysu ... ), „Kartele i syndykaty nie dopuszczają do rządowej akcji obniżki cen ... ", Statystyka za 1 932 rok ... zmarlo 4527 Żydów 15 • I oczywiście nie schodzi z lamów sprawa hitleryzmu i sączącego się do kraju antysemityzmu. Artykuł pt. Już wyrzuZ'.ono wszystkich żydowskich lekarzy z Kasy Chorych informuje, że wymówiono pracę pięciu lekarzom, doktorom : Ginzburgowi, Górewiczowi, Edelsztajnowi, Rabinowiczowi i Abrahamowi Szapiro, pozostawiono na stanowiskach zastępców zaledwie kilku lekarzy Żydów 16 •

N aj lepiej redagowany i, j ak widać, najzasobniejszy materialnie był ukazujący się od 1919 do 1939 roku dziennik „Uzner Leben" (Nasze życie) z podtytułem „Bialystoker Tegliche Cajtung" (Białostocka codzienna gazeta), na czele którego stał Pinchas Kapłan. Gazetę prowadziła spółka pod firmą „Nasza Prasa", dysponuj ąca od listopada 1931 roku własną drukarnią przy ulicy Kilii'i.skiego 23. Z tej okazji redakcja wy

swoją relację zatytułował Kapitalizm albo komunizm - trzeciego wyjśctfa nie ma .. . . W tym samym numerze czytamy o sytuacji w Madrycie orazkorespondencję Okropna sytuacja w Palestynie (arabski terror) 19• Publ1; cystyka tego dziennika była zaangażowana i radykalna, o czym m.in.; świadczy j ej częsty kontakt z organami cenzury. W j ednym z numei:� czytamy : Wczoraj 5 prasowych procesów w sądzie w Białymstoku. 0dp'1Ś wiedzialni redaktorzy „Unzer Leben" i „Gut Morgen" skazani na mie8'l41 więzienia i po 1 00 złotych kary. Represja ta była związana z artykuł4'1 o wydarzeniach w Przytyku i protestem organizacj i syjonistycznej 20• Dla badaczy dziejów „żydowskiego" Białegostoku bardzo cenny jest prowa� ny w „ Unzer Leben" dział na całej kolumnie (czasami i na dwóch) zaty.., tulowany W os hert sich in Bialystok (Co słychać w Białymstoku). W dziem niku tym prowadzono stałe działy : Literatur un Kunst, Sport, w piątki drukowano kącik humoru, nie wiadomo czemu zatytułowany Brydż: Na święta 'wydawano numery specj alne, j ak na przykład na Pesach (WieJkll noc,) zawieraj ący wiersze, opowiadania, felietony i bogatą publicyst;;ill 16 stron i kosztowało to, jak zapowiadano anonsując numer, „tylkd.( 25groszy. Magnesem dla czytelników miały być także drukowane w odcinHillll sensacyjne powieści 21•

Inicjatyw wydawniczych w zakresie żydowskiej prasy codzien™' w Białymstoku było więcej, ale nie wszystkie się udawały, przede wszystN@il z powodu trudności w opanowaniu rynku czytelniczego i zdobycia środ, ków na prowadzenie gazety. Jako przykład może posłużyć „Kresn Kuriei:i, którego mimo szumnej reklamy i zapowiedzi obsłużenia wielu miast nie tylko wojewódzwa, wydano zaledwie 47 numerów (zob. poz 9 Bibliogra.

Powyższe, bardzo powierzchowne omówienie prasy białostocki� nie wyczerpuje tematu. Powinna ta prasa stać się przedmiotem wnikliw• badań, poświęconych j ej cechom materialnym, a przede wszystkim analizie jej zawartości, treści, będącej bądź co bądź swojego rodzaju zwierc:iM dłem epoki, obrazem życia żydowskiego w Białymstoku lat 1918-1939.

1 Sz. Bronsztejn, Ludność żydowska w Polsce w okresie międzywojennym, Wrocław-W� szawa-Kroków, 1 963, s. 1 1 4.

2 Op. cit., s. 1 70.3 Vide M. Fu ks, Prasa żydowska w Warszawie 1823-1 939, Warszawa 1 979. 4 P. Glikson, Pre/iminary lnventory of the Jewish Daily and Periodical Press- Publisheil'

in the Polish Language 1 823-1 928, Jerusalem 1 983. 5 J. Szeintuch, Pre/iminary lnventory of Yiddish Dailies and Periodicals Published in Po

land Between the Two World Wars, Jerusalem 1 986. 6 „Dzień Poleski" 1 933-1 934. 7 M. in . M. Fuks, Z dziejów prasy żydowskiej w Polsce w latach 1918-1939, „Biuletylł

żlH" nr 75, 1 970 s. 55-73.

244

8 T. Xll , z. 1, 1 973, s. 27-55. 9 Vide S. R. Mozes, Żydowska Agencja Telegraficzna w Polsce (1 920- 1939), „Biuletyn

żl H" nr 1 (97), 1 976, s. 1 1 0-121 . 10 Oba w nrze 3 (525) z 1 . 1 . 1 933. 11 Wszystkie w nrze 3 (523) z 1 . 1 . 1933. 12 rvun. Dziecko z tam teg.o świata; . Niesłychana historia z warszawskiego życia, Narze

czona (Dos kałe-majdł) ; Niezwykła historia ze współczesnego życia artystycznego, Macocha; Niezwykla historia z warszawskiego życia, Krwawa droga; Dramat miłości, przestępstwa i cierpienia - autorzy nie są wymienieni ... (lota 1927-1 933).

13 Np. Spalony na śmierć, Koniec aferzysty nr 1 , 1 . 1 . 1 933 Matka sprzedała swoje własne dziecko za 50 groszy, nr 164, 1 9.Vl l . 1 933.

14 Nr 2 (524), 2. 1 . 1 933. 1s Nr 3 (525), 3. 1 .1 933. 1s Nr 299 (807), 31 .Xl l . 1 933. 11 Nr 216, 30.Xl . 1931 . 1s Nr 49, 26. 1 1 . 1 937. 19 Nr 50, 28. 1 1 . 1 937. 20 20. IV.1 937. 21 M.in. Glodne serca. Powieść z życia żydowskiego w Ameryce, autor Oska r Katorżyński

(-1 931 ) ; Oszukana miłość. Wstrząsająca powieść z życia żydowskiego po obu stronach oceanu, autor A. Wojsbe·rg (1 934) ; Kobieta nocy. Powieść z życia żydowskiego, a utora nie podano, (1937).

Bibl iografio prasy żydowskiej wydawanej w Białymstoku 19 1 8-1 939

Proso codzienna

„Unzer Ownt Cojtung" (Nasza wieczorowo gazeto), za. 1 933, od 1 1 .Xl. 1 936 - „Un" zer Cojtung" (Nasza gazeto), od 1 2.Xl . 1 936 do 26.Xl . 1 936 i od 19.V. 1 937 - „ Nojer Biołystoker Cojtung'" (Nowo białostocko gazeto), ukazywał się do wybuchu wojny w 1939 r. (ostatni zachowany numer z 1 8.Vl l l . 1 939. Podtytuły gazety : (w j idisz) - Białostocka codzienna gazeta; Codzienna, niezależna, najpopularniejsza gazeta (od 1936), wyd. i red. A. Ginzburg, nakład

8 „ Dos Naje Lebn" (Nowe życ ie) , 3 1 . 1 . 1 9 1 9 - 7. IX.1 939, od 1 2. 1 1 1 . 1931 - „Unzer Lebn" (Nasze życie), podtytu ły : Białostocka codzienna gazeta, od 1 .1 . 1 933 Najstarslb' i najpop ularniejsza białostocka żydowska gazeta ,wyd. Spółdz. „N asza prasa", red. Pinchas Ka pła n (przez pewien czas red. odp. J. Rubin l icht, wyd. Aron Albek).

9 „Kresn Ku rier" (Ku rier Kresowy), 3 1 .Vl l . 1 927 - 22. IX. 1 927. (47 nrów). Wg ulotki re. kla mowej podawano : . . . oprócz ogólnych nowości z całego świata i szczegół� z Po/ski, będzie również podawał... . .. nowości następujących miast z oko/icalll,i. (w a lfabetu) : Augustów, Baranowicze, Białystok, Bielsk, Brześć, Chełm, Grajewo, Grodno

g

Kobryń, Kowel, Krynki, Lida, Łomża, Łuck, Łuniniec, Ostrolęka, Ostrowiec,- Pińsk' Prużony, Równe, Słonim, Sokólka, Sokołów, Suwa/ki, Świsłocz, Szczuczyn, Wilno

' ,

Włodzimierz Wołyński, Wołkowysk, Zdołbunów, i in.

Czaso pisma, efemerydy, jednodniówki

„U nzer H a ndwerker Sztyme" (Nasz głos rzemieślniczy), Organ wszystkich cechów rzemieślniczych i ich sekcji na woj. białostockie, jednorazowo, V. 1 936 (zob. nr 23).

2 „Unzer Wal -Weker" (Na sza pobudka wyborcza), jednorazowo, 1 1 .Xl l . 1925, red. Abra.ham Diatowski.

3 „Unzer Weg" (Nasza droga). Białostocki tygodnik syjonistyczny, 28.X.1 927 - 6.111 . 1 928; wznowion,y 12 . IX. 1 930 - 26.Xl l . 1 930. Wyd. Organiz�cja Syjonistyczna w Polsce, Oddział Białystok.

4 „Unzer Weg", jedn orazowo, 30. IV.1 929. Wyd. Organizacja Syjonistyczna w Białym. stoku.

5 „U nzer Weg", 1 1 . 11 1 . 1 932 - 23.Xll. 1 932. 6 „ Unzer Jubl" (Nasz jubi leusz) - 50-lecie Linas-Ha cedek (Org. pomocy leczniczej.

dla ubogi ch) 1 885-1935. Jednorazowo, 1 935 (?). 7 „Unzer Frajhajt" (Nasza wolność), Organ syjonistyczny 6.Xl l . 19 18 - 20.Xll . 1918 (5

nrów) . 8 „U nzer Recht" (Nasze prawo), jed norazowo, 7.Xł.1 930. 9 „ U nzer Sztyme" (Nasz g łos) . Dwutygodniowe niezależne czasopismo, 8.1 .1 937 - 22.

1 . 1937 (2 nry). red Mosze Wysocki . 1 0 „U nzer Szpigel" (Nasze zwierciadło) . Tygodniowe rodzinne czasopismo, 21 .V.1 931 -

3.Vl l . 1 931 (7 nrów), red. Mendel Goldman. 1 1 „Akdo mot" (Wstęp a lbo słowo wstę pne), Gazeta na święto Szawout (Zielone świqt·

ki), jednorazowo, red. Beniamin Dinerman. 1 2 „Białystoker Alma nach''. Rocznik poświęcony

ekonomicznym, społecznym i kultura/·

nym problemom, nr 1 1 931 , nr 2 1 932-1 933.1 3 „Białystoker Arbeter Sztym.e", (Białostocki głos robotniczy), nr 1 , 1 .Xl . 1 921 . 1 4 „Bia łystoker Ha ndel s-Cajtung" (Białostocka gazeta handlowa), tygod nik, nr 1 , 7.Xll.

1 928 - nr 3, 2 1 .Xl l . 1928 - ? 15 „Białystoker Charoset" - (pesachowa potrawa z jabłek orzechów, migdałów, cynamo-

nu i wi na, w której zanurza się gorzkie zioła). Podtytuł : Pejsachowa gazetka, uka· zuje się jeden raz na sto lat, jednorazowo, 1 8. IV. 1 932. Red. lsachar Minc.

1 6 „Bialystoker Metal - l ndustri", dodatek do „Naje Białystoker Sztyme", 27. IX.1 929. 1 7 „Biołystoker Fi lm-Kurier", jednorazowo, 1.1 925. 1 8 „Białystoker Fi lm-Cajtung", jednorazowo, 25. 1 . 1926. 19 „Biołystoker Recht" (Białostockie prawo), 1 4.Xl.1 930. 20 „Białystoker Sztyme" (Głos Białegostoku), Tygodniowa bezpartyjna gazeta, 7.Xl1924

- 24.Vl l. 1 925 (ukazało się 39 nrów) red. Mosze Wysocki. 2 1 „N aje Białystoker Sztyme" (Nowy głos Białegostoku) . Tygodnik bezpartyjny organ

246

n"

!d, 22 re, eh 23 wg IO, 24 sk, IO,

25

26

ÓW 27 3). 28 ro.

29 ce,

m-30

zej 31

(5 32

33 34

35 qt-

·al· 36 37

Xll. 38 no· 39

40 41

42

43 924

44 7an

poświęcony wszystkim białostockim sprawom, 10.V.1 929 - 1 4.Xl . 1930 (ukazało się 77 nrów), red Mosze Wysocki, (konc. nr 20.) .

Biuletyn fun der bibl iotek in numen fun Szolem Alejchem in Białystok".'{Biuletyn b ibl ioteki im . Szolema Alejchema w Białymstoku), IV.1 933-1939 (ukazało się 13 nrów) . „Hantwerker Sztyme" (Głos rzemieśl niczy) , Organ wszystkich cechów rzemieślniczych i ich sekcji na woj. białostockie, IV.1 936, (zob. poz. 1 ) . „Der Hojzbezycer", (Wła ściciel domu), Dwutygodniowy organ poświęcony interesom właścicieli domów, 1 . IX. 1 927 - 1 1 .X l l . 1 931 (ukazało się 20 nrów) . Wyd. Białostocki Związek Właścicieli Domów. „Der Hojzwi rt" (Gospodarz domu). Tygodniowy organ poświęcony interesom włości� cieli i budujących domy, 4.V. 1 927 - 25.Vl . 1 928, (wyd. 32 nry). Wyd. jw. „Dos Wort" (Słowo). Miesięcznik poświęcony rozwojowi życia religijnego, ?-1927-1 1 1-IV. 1 939. „Der Wajler" (Wyborca). Organ syjonistycznej partii „Hitachdut", jednoraozwo, 29. Xl . 1 927. „Di Welt" (świat). Bialostocki ilustrowany tygodnik, 24. 1 1 1 . 1932 - 20. 1 . 1 933 , (ukazały się 32 nry).

„Der Weker" (Pobudka), 1924-1 932. Ki l kakrotna zmiana nazwy pisma : „Unzer Weker" ( 1 924), „Najer Weker" ( 1 925), „Unzer Naje Weker" ( ?), „ Bia/ystoker Weker" (?), ukazywał się k i lkakrotnie jednorazowo z przerwa mi , w 1 925 jako tygodnik. Redaktorzy : M. Jarmołowski, Salomon Rubi nsztej n, I. G ri l , A. Anachowicz. „żurnal fun der centraler socjal-medycyniszer organizacje bajm D.D.K." (Pismo central nej socjalno-medycznej organizacji przy D.D.K. (?) ) . Organ poświęcony higienie, sanitarnej i medycznej pomocy, 1 . 1 922. „Jedyjot" (Wiadomości), 1 920. (?) „Jubl żu rnal" 1 91 8-1 928, (Księga j u bileuszowa) Związku zawodowego pracowników tekstylnych w Białymstoku, 1 1 1 . 1 929 (również w języku polskim). „Jugnt-Wort" (Solwo młodych), org. „Noor Hacyjoni" w Białymstoku, jednorazowo, 1 938. „Di J idisze Kehile" (Gmina żydowska) . Organ Związku Gmin woj. białostockiego, jednorazowo, IV.1 936. „Jidisze KUiier". Białostocki bezpartyjny tygodnik, 19 . 1 1 . 1 926, od 1 . 1 . 1 927 - Białostocka gazeta codzienna, od ? - 1 928 Bialostockie tygodniowe czasopismo rodzinne, ukazywało się do ? - 1 928 r.

„Der Lokator", 3.Vl . 1 932, wyd. Związek Lokatorów. „Mir Akademiker - My Akadem icy", (w jęz. żydowski m polskim X l l 1 931-? 1 933, wyd. Żydowski Związek Akademicki w Białymstoku. „Maka bi", Organ stow. sportowego Makabi , miesięcznik, 15 Xl . 1 932 - 1 . 1 1 . 1 933 (2 nry - ?) . „Najer Weker" (Nowa pobudka), 26.X l l . 1 924. Red. A. Ditkowski. „ Fa r U nzer Recht" (O nasze prawo), 1 5.Xl 1 930, jednorazowo ,red. A. Trzonowicz. „Fam Jidiszn Kind" (Dla żydowskiego dziecka). Organ Zarządu Głównego, Białostockiego Stowarzyszenia Opieki nad Sierotami, miesięcznik, 1 . IV.1 927 - 1 0.Vl 1 928. „Der Purim Szrajber", (Pisarz purimowy) wyd. z okazji balu prasy przez Białostockie Koło Pisa rzy i Dziennika rzy, jednorazowo, 26. 1 1 1 . 1 929. „Der Pesachdiker Kańczuk" (Pesachowy bicz), Wypełniony humorem, satyrą i dowcipami, jednorazowo, 1 1 1 . 1 931 , red. i wyd. Szlomo Koza k. „ Pruwn" (Próby). Białostockie tygodniowe czasopismo poświęcone literaturze, krytyce i sztuce, 1 8.X. 1 935 - Xl l . 1 935 (5 numerów ?) . od 1 .X l . 1935 podtytuł : Białostockie cza-

247

45

46

47

48

sopismo tygodniowe poświęcone literaturze i sprawom społecznym red. Henryk. Segat „Fraj hajt" (Wol ność) . Poświęcony syjonizmowi i Palestynie, jednorazowo, 1 8. IV.1 924 red. i wyd. Choim Bl isztojn.

'

„Cu Al di Rojchot" (Do wszystkich diabłów). Codiienna białostocka gazeta poświ eona próżniakom i bywalcom maskarad, jed norazowo, 25.X. 1 92 1 .

ę. „Cojtungs Koczke" (Kaczko dziennikarska l u b „gazetowa") , Pod redakcją wnuków taty Feliksa - ? jednorazowo, ? 1 928. · „Di Rojte Fon" (Czerwony sztandar) 1 933-1 934 (także w językach polskim, biało. ruskim i l itewskim).

W języku polskim

„ Bejtor" (skrót od Beit - Dom Trumpeldoro, syjonisty rewizjonisty), jednodni4 1 1 1 . 1934 ( w języku polskim, żydowskim i hebrajskim), red Szlomo Różański.

2 „Bezkres Wędrówki", jed nod niówko, V. 1 934, wyd. Oddział Białostocki Związku ży. dów Uczestni ków Wa lk o Niepodległość Polski.

3 „My Akadem icy". Pismo wydane przez żydowskie Akademickie Koło Biołostocczon,

1 931-1933, efemeryda (Ta kże w jęz. żyd.). 4 „ Nasz Głos" ; Sprawy Spoe/czno-Ekonomiczne, Nauka, Literatura i Sztuka, miesięcz.

nik, nr 1 - 1 939 (?) , red. F. Rei nhorcówno. 5 „Nosze Ognisko". Organ Samopomocy Uczniowskiej przy Gimnazjum O. Druskiera

efemerydo, nr 1 - ? - 1 925. ' 6 „ Pochodnia U czniowska". Organ Kasy Samopomocy Uczniowskiej przy GimnazfUlb

J. Ze/igmana, I. Liebenhalta i J. Dereczyńskiego, m iesięcznik - ?, nr 1 - Vl . 1925 (�. 7 „Proca Twórczo". Czasopismo Obozu Pracy Twórczej, miesięczni k (?) ' (tekst także w

jęz. żyd.) - ?, wyd. Obóz Żydowskiej Procy Twórczej .

biało. Marian Fuks

:czan, •Sięcz.

!5

Jewish Press in Białystok (1918-1939)

Jewish population in the Białystok region constituted 6,3% out of 3PPI'oximately 3 million J ews in Poland. They were potential receivers of �gional press published in Białystok and other towns in the region. In Białystok itself in the years 1918-1939 as many titles of Jewish press were appearing (above 60 in Yidish and 7 in Polish), among them single special occasion leaflets and ephemeras. They had less readership, however, than Jewish press published in Warsaw, while the most popular ,reached the circulation of 4500 copies.

The dailies published here represented different levels. Frequently they indudge readers of unrefined tastes, searchihg for cheap sensations: More valuable material can be found in the columns devoted to local and regional problems. Significant space was given to problems of anti-Semitism in Poland. The progress of Nazism in Germany was observed with wnsideration and anxiety. „Bialystoker Teg1iche Cajtung" represented the highest level among papers published.

The study is supplerrtented with a bibliographical index of J ewish press in Białystok in the inter-war period.