Immanuel Kan1 Note

8/10/2019 Immanuel Kan1 Note

http://slidepdf.com/reader/full/immanuel-kan1-note 1/385

IMMANUEL KANT

KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA

Przełożył oraz opatrzył przedmo! " przyp"#am"

$ERZY %AŁE&KI

Tł'ma(ze)"e prze*rzał ADAM LANDMAN

+,-. PA/STW0WE WYDAWNI&TW0 NAUK0WE

Tyt'ł ory1")ał'2 KRITIK DER URTEILSKRA3T

4 &opyr"15t 6or t5e Po7"#5 ed"t"o)

8y Pa9#toe Wyda)"(to Na':oe

War#zaa +,-.

IS;N -<=>+=><.?,=+

SPIS TRE@&I

P"zdmoa tł'ma(za B7


Przedmoa do p"er#ze1o yda)"a <

W#tCp )

I 0 podz"a7e 7ozo" ++

I6 0 #'ere))e* dz"edz")"e 7ozo" o1F7e +.

III 0 :ryty(e ładzy #!dze)"a *a:o o Grod:' #pa*a*!(ym d"e (zCG("

7ozo" *ed)! (ałoGH +,

I 0 ładzy #!dze)"a *a:o ładzy a pr"or" praoda(ze* J

Za#ada 6orma7)e* (e7ooG(" przyrody *e#t tra)#(e)de)ta7)! za#ad!

ładzy #!dze)"a J

I 0 poł!(ze)"' '(z'("a roz:o#zy z po*C("em (e7ooG(" przyrody <?

II 0 e#tety(z)ym yo8raże)"' (e7ooG(" przyrody <,

III 0 7o1"(z)ym yo8raże)"' (e7ooG(" przyrody .

IB 0 po"!za)"' praoda#t ")te7e:t' " roz'm' przez ładzC #!

dze)"a ?2



Podz"ał (ałe1o dz"eła =y

&zCGH p"er#za

KRYTYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SADZENIA

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a .+

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a 6'

P"er#ze z)am"C #!d' #ma:' a m"a)o"("e rozaża)e1oO (o do *a

:oG(" .+

+ S!d #ma:' *e#t e#tety(z)y .+

Q* J Upodo8a)"e o:reG7a*!(e #!d #ma:' *e#t z'peł)"e 8ez")tere

#o)e .J

? < Upodo8a)"e tym (o przy*em)e poł!(zo)e *e#t z ")tere#em .

Upodo8a)"e do8r' "!że #"C z ")tere#em .

? PorF)a)"e trze(5 #pe(y(z)"e rFż)y(5 rodza*F 'podo8a)"a +

I

9# treG("

Dr'1"e z)am"C #!d' #ma:' a m"a)o"("eO (o do *e1o "7oG(" .P"C:)em *e#t to (o yo8raża)e *e#t 8ez po*CH *a:o przedm"ot

po#ze(5)e1o 'podo8a)"a

PorF)a)"e p"C:)a z przy*em)oG("! " do8rem za pomo(! yże*

poda)e* łaG("oG(" .

- Po#ze(5)oGH 'podo8a)"a yo8rażo)a zo#ta*e #!dz"e #ma:'

ty7:o *a:o #'8"e:ty)a -

, Roz8"Fr pyta)"a2 (zy #!dz"e #ma:' '(z'("e roz:o#zy poprzedza

#!d o przedm"o("e (zy też odrot)"e -

Trze("e z)am"C #!d' #ma:' a m"a)o"("eO rozaża)e1o (o do re7a(*"

(e7F -,

"o 0 (e7ooG(" o1F7e -,



++ U pod#tay #!d' #ma:' )"e 7eży )"( "))e1o *a: ty7:o 6orma (e7ooG("pe)e1o przedm"ot' 7'8 #po#o8' przed#ta"e)"a 1o ,+

+J S!d #ma:' op"era #"C )a ra(*a(5 a pr"or" ,J

+< &zy#ty #!d #ma:' *e#t )"eza7eż)y od poa8' " zr'#ze)"a ,

+ 08*aG)"e)"e )a przy:łada(5 ,?

+? S!d #ma:' *e#t z'peł)"e )"eza7eż)y od po*C("a do#:o)ałoG(" +>> +.S!d #ma:' )a :tFre1o pod#ta"e *a:"G przedm"ot 'z)a)y zo#ta*e za p"C:)y podar'):"em pe)e1o o:reG7o)e1o po*C("a )"e *e#t

(zy#tym #!dem #ma:' +>?

+ 0 "dea7e p"C:)a "o1

&zarte z)am"C #!d' #ma:' m"a)o"("eO pod z17Cdem moda7)oG("'podo8a)"a przedm"ota(5 ++

2- &o to *e#t moda7)oGH #!d' #ma:'++

+, S'8"e:ty)a :o)"e(z)oGH *a:! przyp"#'*emy #!do" #ma:'

*e#t ar'):oa ++,

J> War'):"em :o)"e(z)oG(" *a:! #'po)'*e #!d #ma:' *e#t "dea

#e)#'# (omm')"# ++, J+ &zy moż)a #po#F8 'za#ad)"o)y za:ładaH "#t)"e)"eO #e)#'#

(omm')"# +J+

JJ Ko)"e(z)oGH po#ze(5)e* z1ody pomyG7a)a #!dz"e #ma:'

*e#t :o)"e(z)oG("! #'8"e:ty)! :tFra przy założe)"' #e)#'# (om

m')"# przed#ta"a)a *e#t *a:o o8"e:ty)a +JJ

Ua1a o1F7)a do p"er#ze1o rozdz"ał' a)a7"ty:" +JK#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +<

J< Prze*G("e od ładzy ydaa)"a #!dF o p"C:)"e do ładzy

o ydaa)"' #!dF o z)"o#łoG(" +<

J 0 podz"a7e 8ada9 )ad '(z'("em z)"o#łoG(" +<

S"t"# treG(" ""V 0 matematy(z)e* z)"o#łoG(" +<.

J? De)"(*a )om")a7)a z)"o#6oG(" +<.



J. 0 potrze8)e* do "de" z)"o#łoG(" o(e)"e "e7:oG(" przedm"otF

przyrody Aat'rd")1e ++

J 0 *a:oG(" 'podo8a)"a przy o(e)"e z)"o#łoG(" +?+

; 0 dy)am"(z)e* z)"o#łoG(" przyrody +?.

J< 0 przyrodz"e *a:o o potCdze +?.

J, 0 r)oda7)oG(" #!d' o z)"o#łoG(" przyrody +.<

Ua1a o1F7)a do e:#pozy(*" reXe:#y*)y(5 #!dF e#tety(z)y(5 +..

Ded':(*a (zy#ty(5 #!dF e#tety(z)y(5 +-

<> Ded':(*a #!dF e#tety(z)y(5 o przedm"ota(5 przyrody )"e )"aza*moaH #"C tym ro przyrodz"e )azyamy z)"o#łym

"e(z ty7:o p"C:)em +-

$<+ 0 metodz"e ded':(*" #!dF #ma:' +-,

<J P"er#za o#o87"oGH #!d' #ma:' +,+

<< Dr'1a o#o87"oGH #!d' #ma:' +,?

< ad)a o8"e:ty)a za#ada #ma:' )"e *e#t moż7"a +,

<? Za#ad! #ma:' *e#t #'8"e:ty)a za#ada ładzy #!dze)"a

o1F7e +,,

<. 0 zada)"' ded':(*" #!dF #ma:' J>>

< &o łaG(""e #!dz" #"C a pr"or" o przedm"o("e #!dz"e #ma:' J>J

? <- Ded':(*a #!dF #ma:' Ua1a J><

$ <, 0 zdo7)oG(" 'dz"e7a)"a #"C (z'("a J>.

> 0 #ma:' *a:o o pe)ym rodza*' #e)#'# (omm')"# J>,

Q?+ 0 emp"ry(z)ym za")tere#oa)"' p"C:)"e J+

J 0 roz'moym "):77e:t'e77e) za")tere#oa)"' p"C:)"e J+

$ 0 #zt'(e o1F7e JJ

0 #zt'(e p"C:)e* JJ

? Szt':a *e#t #zt':! p"C:)! o ty7e o "7e zda*e #"C 8yH zarazem

przyrod! JJ,

. Szt':a p"C:)a *e#t #zt':! 1e)"a7)oG(" J<+

08*aG)"e)"e " pot"erdze)"e poyż#ze* de)"(*" 1e)"a7)oG(" J<<



- 0 #to#'):' 1e)"a7)oG(" do #ma:' J<

, 0 ładza(5 'my#ł' #:łada*!(y(5 #"C )a 1e)"a7)oGH J+

[ \0 0 poł!(ze)"' #ma:' z 1e)"a7)oG("! ytora(5 #zt':"

p"C:)e* J?>

*" 0 podz"a7e #zt': p"C:)y(5 J?J

] ?J 0 poł!(ze)"' #zt': p"C:)y(5 *ed)ym " tym #amym y

torze J.>

III

Sp"# treG("

?<= Wza*em)e porF)a)"e artoG(" e#tety(z)e* #zt': p"C:)y(5 J.+

? Ua1a J.

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a J

?? J

?. Przed#ta"e)"e a)ty)om"" #ma:' J-

? Roz"!za)"e a)ty)om"" #ma:' Ua1a I " II J,

?- 0 "dea7"zm"e (e7ooG(" przyrody oraz #zt':" *a:o o *edy)e*

za#adz"e e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a J,+

?, 0 p"C:)"e *a:o #ym8o7' mora7)oG(" J,-

.> Dodate: 0 metodo7o1"" #ma:' <>?

&zCGH dr'1a KRYTYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

.+ 0 o8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody <++

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <+?

.J 0 o8"e:ty)e* (e7ooG(" :tFra *e#t *edy)"e 6orma7)a od

rFż)"e)"' od mater"a7)e* <+?

.< 0 re7aty)e* (e7ooG(" przyrody odrFż)"e)"' od (e7ooG("O

e)Ctrz)e* <J+

. 0 #o"#tym (5ara:terze rze(zy *a:o (e7F )at'ra7)y(5 <J.



.? Rze(zy *a:o (e7e )at'ra7)e #! *e#te#tam" 'or1a)"zoa)ym" <<>

.. 0 za#adz"e ydaa)"a #!dF o e)Ctrz)e* (e7ooG(" "#tota(5

'or1a)"zoa)y(5 <<.

. 0 za#adz"e te7eo7o1"(z)e1o ydaa)"a #!dF o przyrodz"e

o1F7e *a:o o #y#tem"e (e7F <<-

.- 0 za#adz"e te7eo7o1"" *a:o o e)Ctrz)e* za#adz"e przyrodo=

z)a#ta ^ <

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?+

., &o to *e#t a)ty)om"a ładzy #!dze)"a <?+

> Przed#ta"e)"e te* a)ty)om"" <?

+ Przy1otoa)"e do roz"!za)"a poyż#ze* a)ty)om"" <?.

J 0 rozma"ty(5 #y#tema(5 doty(z!(y(5 (e7ooG(" przyrody <?-

< ade) z poyż#zy(5 #y#temF )"e #peł)"a te1o (o zapo"ada <.J

Przy(zy)! )"emoż7"oG(" do1maty(z)e1o tra:toa)"a po*C("a

te(5)":" przyrody *e#t )"emoż7"oGH y*aG)"e)"a (e7' )at'

ra7)e1o <.

? Po*C("e o8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody *e#t :ryty(z)! za#ad!

roz'm' d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a <+

Sp"# "re"(" IB

. Ua1a <%

0 #o"#ty(5 łaG("oG("a(5 ")te7e:t' 7'dz:"e1o dz"C:" :tF

rym po*e("e (e7' )at'ra7)e1o #ta*e #"C d7a )a# moż7"e <-<

- 0 poł!(ze)"' za#ady po#ze(5)e1o me(5a)"zm' mater"" z za

#ad! te7eo7o1"(z)! te(5)"(e przyrody *o_

Dodate: Metodo7o1"a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a >+

, &zy te7eo7o1"a m'#" 8yH tra:toa)a *a:o )a7eż!(a do przyrodo=

z)a#ta >+

S* -> 0 :o)"e(z)ym podporz!d:oa)"' za#ady me(5a)"zm' za

#adz"eO te7eo7o1"(z)e* przy tł'ma(ze)"' rze(zy *a:o (e7' )a



t'ra7)e1o ><

-+ 0 doł!(ze)"' me(5a)"zm' do za#ady te7eo7o1"(z)e* tł'ma

(ze)"' (e7' )at'ra7)e1o *a:o ytor' przyrody >,

? Ua 0 te7eo7o1"(z)ym #y#tem"e ze)Ctrz)y(5 #to#'):a(5 m"Cdzy

"#to"am" 'or1a)"zoa)ym" +

-< 0 :o9(oym (e7' przyrody *a:o #y#tem' te7eo7o1"(z)e1o J+

- 0 (e7' o#tate(z)ym "#t)"e)"a G"ata t* #ame1o dz"eła #to

rze)"a J-

-? 0 zy:o=teo7o1"" <+

`* -. 0 ety:o=teo7o1"" Ua1a >

- 0 mora7)ym doodz"e "#t)"e)"a ;o1a ,

-- 01ra)"(ze)"e aż)oG(" dood' mora7)e1o Ua1a ?

-, 0 pożyt:' z ar1'me)t' mora7)e1o .-

,> 0 #po#o8"e 'z)aa)"a (ze1oG za pradC mora7)ym doo

dz"e "#t)"e)"a ;o1a >

,+ 0 #po#o8"e *a:" pra:ty(z)a "ara 'z)a*e (oG za pradC ,

01F7)a 'a1a do te7eo7o1"" ,<

#:oro"dze ?++

S:oro"dz "m"o) ?+<

S:oro"dz po*CH ?+

PRZEDM0WA TŁUMA&ZA

N")"e*#zy prze:ład Kryty:" ładzy #!dze)"a op"era #"C za#ad)"(zo )a trze("mory1")a7)ym t* o#tat)"m za ży("a Ka)ta op'87":oa)ym yda)"' z r +,, Iyda)"e y#zło r +,> a dr'1"e r +,< przyp"#a(5 poda)o prze:ładty(5 m"e*#( te:#t' :tFry(5 po#z(ze1F7)e ory1")a7)e yda)"a y:az'*! rFż)"(eda*!(e #"C yraz"H tł'ma(ze)"' )a *Czy: po7#:"

W ypad:a(5 :tFry(5 prze:ład op"era #"C )a reda:(*" #:ory1oa)e* poda)o przyp"#a(5 prze:ład te:#t' ory1")a7)e1o W#pom)"a)e popra:" o:az'*! #"C:o)"e(z)e z 'a1" )a y#o(e )"ed8ał! 7"(z)y(5 m"e*#(a(5 reda:(*C te:#t'W#zy#t:"e też )"ema7 yda)"a Kryty:" ładzy #!dze)"a *a:"e ':azały #"C po



Gm"er(" Ka)ta za"era*! te1o rodza*' popra:" proadzo)e przez yda(FPopra:" te o1ra)"(za*! #"C )at'ra7)"e do po#z(ze=eF7)y(5 yraże9 " doty(z!ty7:o o(zy"#ty(5 8łCdF y)":ły(5 z 8ra:' #tara))oG(" #ty7"#ty(z)e* "ypa(za*!(y(5 raż!(y #po#F8 myG7 przyG"e(a*!(! Ka)to"

0 "7e "dz"e o 6ormC 7"tera(:! p"#ma Ka)ta )a o1Fł pozo#ta"a*! 8ardzo d'żo doży(ze)"a &5oH Ka)t 8y)a*m)"e* )"e 8ył poz8a"o)y zdo7)oG(" 7"tera(:"(5 (ze1odoodem #! )"e:tFre *e1o (zeG)"e*#ze p"#ma to *ed)a: tz :ryty()ymo:re#"e #e* 7ozo" )"e d8ał (a7e o 6ormC #y(5 dz"e7 W:ra(za*!( )a z'peł)"e)o! 7ozo" dro1C )a*eżo)! tr'd)oG("am" " (o "C(e* d"ametra7)"e prze(")!)at'ra7)ym #:ło))oG("om tz zdroe1o roz'm' :o)(e)troał #F* y#"łe:ył!(z)"e )a )"e!tp7""e ory1")a7)e* (5o& (za#em opa(z)e* treG(" myG7oe*de1rad'*!( 6ormC 7o rzCd' pradz"e )"eodzo)e1o a7e poza tym o8o*Ct)e1oGrod:a yra=b6)"a te* treG(" D!żył "do(z)"e do te1o a8y #ama #zata #ło)a)"e przy:'ała do #"e8"e 'a1" (zyte7)":a #ym" e#tety(z)ym" artoG("am" "

że8y przez to 'a1a ta mo1ła #"C ył!(z)"e zeGrod:oaH )a )a1"e* )"e*a:omyG7"

To #z(ze1F7)"e d7a :ryty(y#ty(z)e1o o:re#' tFr(zoG(" Ka)ta z)am"e))eza)"ed8a)"e 6ormy 7"tera(:"e* tł'ma(zy #"C rF)"eż tym że o:re# te) *a: *'ż#pom)"a)o #"a)o" o#tat)" o:re# *e1o tFr(zoG(" a zarazem przypada

BII

Przedmoa tł'ma(za

)a :o9(o! 6azC *e1o ży("a Noy pradz""e :a)to#:" G"at myG7" za(z!ł'*a)"aH #"C Ka)to" 1dy Ka)t *'ż 8ył :oło p"CHdz"e#"!t:" A po)"eaż 8ył to G"at)"ezm"er)"e roz7e1ły o8e*m'*!(y "e7e dz"edz") "C( m")Cło H"erH 8ez mała"e:' )"m Ka)t do#zedł do reda1oa)"a trze("e* #e* Kryty:" &a7e dz"e#"C("o7e("a8ył pod )aporem )oy(5 tło(z!(y(5 #"C *e1o 'myG7e "de" W#zy#t:"e *e pra1)!łypo"edz"eH a przy tym zdaał #o8"e #praC z (oraz to 8ardz"e* z87"ża*!(e* #"C

Gm"er(" ma*!(e* )"e'8ła1a)"e #:azaH 1o )a m"7(ze)"e M'#"ał "C( #taroG(":tFra *e#t z )at'ry rze(zy "e:"em łaG("ym ra(ze* d7a )adaa)"a o#tat)"e*)a*do*rza7#ze* po#ta(" :o)(ep(*om (zeG)"e* *'ż po(zCtym poraH #"C ze#pFc)"o)ym 8'rz7"ym )apłyem myG7" ot"era*!(y(5 *e1o zda)"em )o!epo:C dz"e*a(5 7ozo"" po#p"e#z)"e *e 6orm'łoaH N"( dz")e1o zatem żepoGp"e(5 te) a zarazem zra#ta*!(e z 8"e1"em 7at 'm)"e*#ze)"e #pra)oG("zy(z)y(5 od8"ły #"C '*em)"e )a 6orm"e 7"tera(:"e* *e1o dz"eł

WGrFd 1łF)y(5 zaG dz"eł Ka)ta z o:re#' :ryty(y#ty(z)e1o t* Kry7y: (zy#te1oroz'm' Kryty:" pra:ty(z)e1o roz'm' " Kryty:" ładzy #!dze)"a Kryty:a ładzy

#!dze)"a *e#t (5ro)o7o1"(z)"e *a: też #y#tematy(z)"e o#tat)"a W )"e* zatem porF)a)"' z poprzed)"m" Kryty:am" a zła#z(za z Kryty:! (zy#te1oroz'm' '*em)e łaG("oG(" pFc)e1o #ty7' :a)to#:"e1o da*! #"C )a*mo()"e*e z)a:" I #z(ze1F7)"e )"em"7e raż! t' o)e z 'a1" )a to że y#tCp'*! łaG)"e dz"e7e :tFre yty(za )oy :"er')e: do("e:a)"om e#tety(z)ym



DopatryaH #"C moż)a tym "ro)"(z)e* " zarazem tra1"(z)e* a)ty=)om"" 8yHmoże o1F7e z)am"e))e* d7a dz"e*F e#tety:" Z dr'1"e* *ed)a: #tro)y moż)a 8yteż dopatryaH #"C tym *a#:ra"C do#ad)e* rea7"za(*" po#t'7at' )a':ooG("e#tety:" &5oH *e* przedm"otem *e#t p"C:)o " #zt':a )"e o)a #ama #za: ma 8yH#zt':! p"C:)! 7e(z ma 8yH ty7:o )a':! o p"C:)"e A7e (zy po#taa )a':oa

y:7'(za p"e7C1)oa)"e e#tety(z)y(5 a7orF 7"tera(:"(5f I (o "C(e* (zy"dea7)! po#ta("! e#tety:" )"e zdaała8y #"C 8yH łaG)"e ta :tFre* )"ezatra(a*!( #e1o )a':oe1o (5ara:ter' odz)a(zała8y #"C o)a #amaartoG("am" arty#ty(z)ym"f

0d te1o "deał' Ka)t *e#t 8ardzo odda7o)y N"e ty7:o 'pra"a e#tety:C 6orm"e *a: )a*m)"e* e#tety(z)e* 7e(z (o 1or#za )"e '*a)"a też doz)a9G"ad(z!(y(5 o *e1o yż#ze* :'7t'rze e#tety(z)e* Z 'a1" )a to moż)a 8ypoprzed)"o #pom)"a)! a)ty)om"C pod)"eGH do yż#ze* *e#z(ze potC1"2 *ed)o zpod#taoy(5 dz"eł za:re#"e e#tety:" #torzył myG7"("e7 :tFrem' przedm"ot

e#tety:" 8ył #to#'):oo doGH o8(y A7e " tym moż)a 8y y:ryH pe"e) ry#dodat)" Może łaG)"e 8ra: emo(*o)a7)e1o z"!za)"a ze #6er! e#tety(z)! 'łat"łKa)to" '*C("e *e* )"e*a:o z ze)!trz " '(5y=

Przedmo"(a t"mm"("" BITI

(e)"e z )"e* te1o (o do#tCp)e *e#t (5łod)e* a)a7"z"e 7o1"(z)e* V+""rm #to#'):ooo1ra)"(zo)e1o doG"ad(ze)"a e#tety(z)e1o zdołał Ka)t prze("eż #torzyH )oy "y#o(e do)"o#ły :"er')e: e#tety:" Sta)o" o) :ażdym raz"e 1od)y 'a1" (5oH

pod )"e:tFrym" z17!dam" 8łCd)"e zor"e)toa)y y#"łe: zm"erza*!(y do)a':oe1o yG"et7e)"a 7e* ta: tr'd)o d7a )a':" '(5yt)e* dz"edz")y

WartoGH Kryty:" ładzy #!dze)"a łoży ył!(z)"e *e* treG(" myG7oe* N"e#tety *ed)a: z7e:(eaże)"e 6ormy do#zło t' do ta:"e1o #top)"a że ady 6ormy7"tera(:"e* 'tr'd)"a*! (zyte7)":o" zroz'm"e)"e treG(" 3orma zam"a#t z1od)"e gzam"arem a'tora '#'aH #"e ("e9 " #ł'żyH ty7:o od#ła)"a)"' myG7" myG7 tCłaG)"e pe)e* przy)a*m)"e* m"erze za#"a)"a &zyte7)": rgam"a#t :"eroaH odraz' 'a1C )a treGH )"e zatrzym'*!( #"C )a #zez" 1H"a(7" 6ormy #ta*e doGH8ezrad)y o8e( 1!#z(g' tr'd)oG(" term")o7o1"(z)y(5 " #y)7a:ty(z)y(5 :tFry(5przezy("Cże)"e pozo7" m' dop"e"o dotrzeH do łaG("e* treG(" myG7oe* A"e "

)"eza7eż)"e od ty(5 tr'd)oG(" #ty7 :a)to#:" )"e #peł)"a )a7eży("e yz)a(zo)e*m' ro7" Grod:a do preze)toa)"a treG(" :tFry #am ma pozo#taaH ("e)"' N"e

*e#t to 8o"em 8y)a*m)"e* *a:"G )('t"a`)y 8ezo#o8oy #ty7 Prze(")"e == m"mo(a"e* #e* #zpetoty a może ra(ze* łaG)"e (a"e* te* #zpeto("e #ty7 te) #ta)o"

*a:8y :ary:at'ra7)e od8"("e #z(ze1F7)e* o#o8ooG(" Ka)ta " *a:o ta:" przy:'ałaG)"e do #"e8"e 'a1C (zyte7)":a a )aet z8'dza *e1o #pe(y(z)eza")tere#oa)"e e#tety(z)e Przede #zy#t:"m #ame* )"ed8a"oG(" te1o #ty7'odz"er("ed7a #"C pe)a *a:8y #to"(:a a#(ety(z)a #'rooGH 'my#łooG(" Ka)tarezy1)'*!(e* z #ze7:"e1o 87"(5tr' a )aet #z7"6' ze)Ctrz)e1o (zy7" )"e(oparado:#a7)"e mF"!( #:rom)a d'ma a78o d'm)a #:rom)oGH W #ty7' tym

z)a*d'*! yraz rF)"eż "))e ry#y z)am"e))e d7a Ka)ta Sz:o7ar#:a peda)ter"a'"da(z)"a*!(a #"C )'ż!(e* )"eraz roz7e:łoG(" z *a:! oma"a)e #! )"e"#tot)e(zC#to " )"e yma1a*!(e ta: dro8"az1oy(5 y*aG)"e9 #z(ze1Fły a z dr'1"e*#tro)y 1e)"a7)y po7ot za#ad)"(zy(5 pomy#łF :tFry tra(" #a dy)am":C przez



7ed"e )a#z:"(oa)e zary#y " z"CzłoGH #6orm'łoa9 )"epo:o*!(y(5 (zyte7)":a#! e)"1maty(z)oG("! 0#(5ła rze(zooGH przep7ata)a )"e(o )a")ympro")(*o)a7)ym pato#em =f= pro#tota (5ara:ter' '*a)"a*!(a #"C 7ap"dar)y(5ypo"edz"a(5 "d!(a *ed)a: parze z )"ezy:ł! rC(z za"łoG("! " rozp"CtoG("!:o)#tr':(*" myG7oy(5 '*a)"a*!(y(5 #"C= też )ader dł'1"(5 " #:omp7":oa)y(5

zda)"a(5 złożo)y(5 = oto (o prze*a"a #ty7 dz"e7 Ka)ta A(z:o7"e: (a7e )"ep"C:)y *e#t o) )a*yż#zym #top)"' (5ara:tery#ty(z)y

Przy opra(oa)"' :ażde1o prze:ład' #ta*e tł'ma(z przed pyta)"em2 (zy mad!żyH ra(ze* do \(zyte7)oG("! " p"e:)oG("

6

BI

Przedmoa tł'ma(za

(ze* do "er)oG(" prze:ład' Ideałem o(zy"G("e 8yło8y #peł)"e)"e o8' ty(5ymo1F N"e za#ze *ed)a: *e#t to moż7"e #z(ze1F7)oG(" F(za# 1dyory1")ał )"e *e#t łaty do (zyta)"a a78o 1dy )"e *e#t p"C:)y A o8yd"e te '*em)ełaG("oG(" (e(5'*! " to )a*yż#zym #top)"' łaG)"e Kryty:C ładzy #!dze)"a

$e* tł'ma(z )"e może zatem d!żyH do zadoGH'(zy)"e)"a o8' tym po#t'7atom A78od7a za(5oa)"a "er)oG(" m'#" zrze( #"C a7orF arty#ty(z)y(5 a pe)ym#top)"' )aet (zyte7)oG(" a78o d7a o#"!1)"C("a ty(5że poG"C("H "er)oGH

0tFż m"mo #ze7:"(5 z17CdF (zy to arty#ty(z)y(5 (zy też dyda:ty(z)y(5 *a:"e mo1ły8y przema"aH za dr'1"m roz"!za)"em "#tota prze:ład' doma1a #"Cza(5oa)"a za #ze7:! (e)C *e1o "er)oG(" A zła#z(za o8o"!z'*e to przyprze:łada(5 ta:"(5 dz"eł *a: Kryty:a ładzy #!dze)"a Po#t'7at' "er)oG(" )"e)a7eży rze(z *a#)a tra:toaH prze#ad)"e z za(5oa)"em )"eo7)"(ze*do#ło)oG(" )"e 7"(z!(e* #"C z d'(5em *Czy:a )a *a:" prze:ład zo#ta*edo:o)ya)y %dy "C( )p ory1")a7e y#tCp'*e 8ardzo dł'1"e " za"łe zda)"e

złożo)e a *Czy: )a :tFry prze:ład zo#ta*e do:o)ya)y z tr'dem ty7:o da*e #"C)a1"!H do te1o rodza*' :o)#tr':(*" #y)ta:=ty(z)e* o7)o tł'ma(zo" *! 'proG("Hprzez roz8"("e )a #zere1 po#z(ze1F7)y(5 zda9 A7e (o ma '(zy)"H F(za# 1dy':ład ory1")ał' #am #o8"e *'ż )"e (zy)" zadoGH ymo1om #ty7"#ty(z)ym *Czy:a :tFrym *e#t )ap"#a)yf &zy tł'ma(z )"e po")"e) tedy zła#z(za *eG7" da)aad7"oGH #ta)o" (5ara:tery#ty(z)y ry# #ty7' a'tora ory1")ał' prze)"eGH *e* doprze:ład'f Na prze#z:odz"e tem' #to" *a: #"C yda*e po#t'7at z1od)oG("prze:ład' z d'(5em *Czy:a )a :tFry prze:ład zo#ta*e do:o)ya)y Wy#'a)o8o"em ż!da)"e 8y prze:ład #pra"ał raże)"e 'tor' po(zCte1o 8ezpoGred)"o zd'(5em *Czy:a :tFrym *e#t )ap"#a)y a )"e #pra"ał raże)"a prze:ład' z

*Czy:a o8(e1o &zy o#"!1)"C("e te1o "deał' zre#zt! tr'd)e do zrea7"zoa)"a )"eza1raża )"e8ezp"e(ze9#tem da)"a m"e*#(e prze:ład' trae#ta(*"f

Ua1" łaG)"e ypo"edz"a)e )"e y#tCp'*! o(zy"G("e z prete)#*! 8y *etra:toa)o *a:o przy(zy)e: do teor"" prze:ład' Ma*! o)e *edy)"e #:azaH *a:"m"



motyam" :"eroał #"C a'tor )")"e*#ze1o prze:ład' " '#pra"ed7""H 6ormC *a:"e* te) prze:ład y#tCp'*e Zam"arem tł'ma(za 8yło *a: )a*"er)"e*przed#ta"H (zyte7)":o" po7#:"em' Kryty:! ładzy #!dze)"a N"e d!żył zatem do

*e* 7"tera(:"e1o y#z7"6oa)"a Starał #"C *edy)"e o to 8y prze:ład pod z17Cdema7orF 7"tera(:"(5 )"e ypadł 1orze* od ory1")ał' 08y ty7:o 'dało m' #"C

')":)!H te1o poaż)"e za1raża*!(e1o )"e8ezp"e(ze9#ta` N"e d!żył też tł'ma(zdo te1o 8y prze:ład 8ył *aG)"e*#zy )"ż ory1")ał " '#"łoał za(5oaH"e7oz)a(z)oG(" zaarte ory1")a7e

Przedmmr) tł'ma(za B

A8y *ed)a: )"e dop'G("H do te1o 8y prze:ład #tał #"C m)"e* *a#)y od ory1")ał'(zC#to m'#"ał 'z'peł)"aH prze:ład #łoam" zrotam" 7'8 )aet zda)"am":tFry(5 odpo"ed)":F )"e ma ory1")a7e W#ze7:"e *ed)a: te1o rodza*'

'z'peł)"e)"a '*Cte zo#tały )a"a#y 1ra)"a#te Wo8e( )"emoż)oG(" za(5oa)"a 7"(z)y(5 m"e*#(a(5 prze:ładz"e te* #ame* "e7oz)a(z)oG(" *a:a y#tCp'*e ory1")a7e trze8a 8yło "e7oz)a(z)oGH tC '#')!H prze:ładz"e a "C( pe)e*m"erze ")terpretoaH te:#t

N"e(5 m" o7)o 8Cdz"e złożyH )a*#erde(z)"e*#ze podz"C:oa)"e pp pro6 pro6Roma)o" I)1arde)o" " Włady#łao" Tatar:"e"(zo" za (e))e rady p pro6Ste6a)o" @"eża#:"em' za ydat)! pomo( przy tł'ma(ze)"' )"e:tFry(5y#tCp'*!(y(5 Kryty(e ładzy #!dze)"a ła("9#:"(5 term")F 7ozo(z)y(5 " ppro6 A)to)"em' %ało" za ła#:ae ")6orma(*e doty(z!(e )az

m")era7o1"(z)y(5 'żyty(5 ?- Kryty:" ładzy #!dze)"a a re#z("e dr Adamo"La)dma)o" za prze(zyta)"e tł'ma(ze)"a " do:o)a)"e (e))y(5 poprae:

Kra:F pacdz"er)":' +,.J r $hzy %a7e(:"

&y6ry )a mar1")e#a(5 oz)a(za*! #tro)"(e trze("e1o yda)"a ory1")a7)e1o z r+,, 8Cd!(e1o pod#ta! )")"e*#ze1o prze:ład' Pa1")a(*a te1o yda)"a *e#tz1od)a pa1")a(*! yda)"a dr'1"e1o z r +,<


PRZEDM0WA D0 PIERWSZE%0 WYDANIA+ )"

WładzC poz)a)"a opart!O )a za#ada(5 a pr"or" moż)a )azaH (zy#tym

roz'mem 8ada)"e zaG *e1o moż7"oG(" " 1ra)"( o1F7e :ryty:! (zy#te1oroz'm' (5oH8y )aet przez tC ładzC roz'm"ało #"C *a: #"C to "#tot)"e #tało p"er#zym dz"e7e pod poyż#zym tyt'łem ty7:o roz'm *e1o 'żyt:'teorety(z)ym " )"e zam"erzało #"C *e#z(ze poddaH 8ada)"' *e1o ładzy *a:o



roz'm' pra:ty(z)e1o *e1o odrC8)y(5 za#ada(5 Kryty:a doty(zy F(za# *edy)"e )a#ze* ładzy poz)a)"a rze(zy a pr"or" " za*m'*e #"C "C( ty7:o ładz!poz)a(z! z ył!(ze)"em '(z'("a roz:o#zy " przy:roG("J oraz ładzy poż!da)"a

+ Przedmo! ta 1'r'*e e #zy#t:"(5 yda)"a(5

= W ory1")a7e2 L'#t ')d U)7'#t W o8rC8"e term")o7o1"" p#y(5o7o1"(z)e*tł'ma(zy #"C yraz L'#t )a *Czy: po7#:" zazy(za* przez przy=*em)oGFPo)"eaż *ed)a: Kryty(e ładzy #!dze)"a o8o: term")' L'#t a )"e:"edy G("#łym z"!z:' z )"m y#tCp'*! " to rF)"eż (5ara:terze term")Fpod#taoy(5 ta:że yrazy A))e5m7"(5:e"t " da# A)1e)e5r)e po#ł'1'*C#"C #łoam" przy*em)oGH " to (o przy*em)e *a:o odpo"ed)":am" ty(5łaG)"e yrazF S:ła)"a do te1o *'ż #ama a)a7o1"a #tr':t'ry etymo7o1"(z)e*Podo8)"e 8o"em *a: A))e5m7"(5=:e"t yodz" #"C od a))e5me)przy*moaH przy*em)oGH yodz" #"C od przy*moaH przy*em)e i to(o #"C przy*m'*e

&e7em "C( za(5oa)"a prze:ładz"e rFż)"(y m"Cdzy od)oG)ym" )"em"e(:"m"term")am" tł'ma(zC L'#t )"e przez przy*em)oGH 7e(z przez roz:o#zWpradz"e )oo(ze#)e* )"em"e(:"e* term")o7o1"" p#y(5o7o1"(z)e* L'#toz)a(za emo(*o)a7)"e dodat)"e przeży("e 8ez z17Cd' )a

J

Przedmoa do p"er#ze1o yda)"a

(o #"C ty(zy )atom"a#t ładz poz)a(zy(5 :ryty:a ta za*m'*e #"CO ")te7e:tem od#tro)y *e1o za#ad a pr"or" z ył!(ze)"em ładzy #!dze)"a " roz'm' *a:o ładz)a7eż!=

"b (y(5 rF)"eż do poz)a)"a teorety(z)e1o 1dyż da7#zym to:' 8ada9 o:az'*e#"C że poza ")te7e:tem żad)a "))a ładza poz)a(za )"e może do#tar(zyH:o)#tyt'ty)y(5 za#ad poz)a)"a a pr"or" Kryty:a zatem :tFra #zy#t:"e teładze poz)a(ze podda*e prze17!do" z p'):t' "dze)"a "(5 za*em)y(5ro#z(ze9 do 'dz"ał' za#o8"e 8arer ;e#"tz poz)a)"a ypłya*!(e1o z ła#)y(5crFdeł a'# e"1e)er W'rze7 pozo#ta"a z ty(5 ro#z(ze9 ty7:o to (o ")te7e:t

dy:t'*e a pr"or" *a:o prao przyrodz"e po*Cte* *a:o o1Fł z*a"#: :tFry(5 6ormada)a *e#t rF)"eż a pr"or" #zy#t:"m "))ym zaG (zy#tym po*C("om yz)a(zam"e*#(e GrFd "de* :tFre prze:ra(za*! )a#z! teorety(z)! zdo7)oGH poz)a(z!a7e )"e #! przy tym 8y)a*m)"e* 8ez'żyte(z)e 7'8 z8Cd)e 7e(z #ł'ż! za za#adyre1'7aty)e2 po (zCG(" do te1o 8y po#trzymaH :łopot7"e 'ro#z(ze)"a ")te7e:t'

*a:o8y przez to "ż potra podaH a pr"or" ar'):" moż7"oG(" ty(5 #zy#t:"(5rze(zy :tFre może poz)aH zam:)!ł tym #amym ty(5 1ra)"(a(5 ta:żemoż7"oGH #ze7:"(5 rze(zy o1F7e a po (zCG(" do te1o 8y )"m #amym

*e1o rozaża)"' przyrody :"eroaH podł'1

b za#ady z'peł)oG(" *a::o7"e: ")te7e:t )"1dy )"e zdoła *e*#top"e9 *e1o ")te)#y)oG(" pod(za# 1dy *Czy:' po7#:"m " to zarF)o po7#:"e* term")o7o1"" p#y(5o7o1"(z)e* *a: " mo"e poto(z)e* roz:o#zoz)a(za te1o rodza*' przeży("e a7e ")te)#y)e Słoo to zda*e #"C "C( 8yH



yrazem z8yt mo()ym porF)a)"' z L'#t W poto(z)ym )"em"e(:"m *Czy:' *ed)a: L'#t oz)a(za to #amo (o po7#:"e #łoo roz=:o#z (zy7" ")te)#y)eprzeży("e te1o rodza*' Podo8)"e "C( *a: )"em"e(:"e* term")o7o1""p#y(5o7o1"(z)e* z)a(ze)"e yraz' L'#t '7e1ło roz#zerze)"' ta: #amo " t'ta*#łoo roz:o#z z"Cte *e#t #zero:"m z)a(ze)"' o8e*m'*!(ym )"e ty7:o

")te)#y)e emo(*o)a7)"e dodat)"e przeży("a


o#"!1)!H a przez to przy(zy)"H #"C do o#"!1)"C("a o#tate(z)e1o (e7' #ze7:"e1opoz)a)"a

Ta: "C( łaG(""e ")te7e:t :tFry po#"ada m"a)o"("e e ładzy poz)a(ze*#! ła#)! #'ere))! dz"edz")C + po)"eaż za"era #o8"e :o)#tyt'ty)e

za#ady poz)a)"a a pr"or" o:azał #"C t! ładz! :tFra m"ała 8yH przez o1F7)"e ta:)aza)! Kryty:C (zy#te1o roz'm' proadzo)a 8re #zy#t:"m "))ym#pFł'8"e1a*!(ym #"C ładzom po#"ada)"e pe)e a7e *edy)e J Podo8)"e "roz'mo" :tFry za"era :o)#tyt'ty)e za#ady a pr"or" 7" ty7:o od)"e#"e)"' doładzy poż!da)"a yz)a(zo)o Kryty(e pra:ty(z)e1o roz'm' przy#ł'1'*!(ym' za:re# po#"ada)"a

&zy zaG ładza #!dze)"a :tFra #y#tem"e )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 #ta)o"(zło) poGred)" m"Cdzy ")te7e:tem a roz'mem po#"ada ta:że d7a #"e8"e za#ady apr"or"_ (zy za#ady te #! :o)#tyt'ty)e (zy *edy)"e re1'7aty)e a "C( )"eG"ad(z! o ła#)e* #'ere))e* dz"edz")"e

+ Ka)t odrFż)"a ;ode) terr"tor"'m od %e8"et d"t"o " y*aG)"a że%e8"et *e#t t! (zCG("! ;ode) )a :tFr! roz("!1a #"C praoda#to ładzypoz)a(ze* D7a odda)"a te1o z)a(ze)"a #łoa %e8"et po#ł'1'*emy #"Cterm")em #'ere))a dz"edz")a doda*!( o:reG7e)"e #'ere))a o(zy"G("ety7:o tedy 1dy Ka)to" o to z)a(ze)"e łaG)"e (5odz" Przyp red

- W ory1")a7e2 ") #"(5ere) a8er e")"1e) ;e#"tz Erdma)) a8y '#')!H#ze7:"e !tp7"oG(" (o do o:reG7e)"a e")"1e) za#tCp'*e *e przez e")z"1e) aW")de78a)d )aet przez a77e")"1e) Na*łaG("#z! yda*e m" #"C przy tym

")terpreta(*a S(5o)dFrjera :tFry 'aża że ")te7e:t ma zo#taH proadzo)y *edy)"e pe"e) e")"1e) za:re# po#"ada)"a 1dyż te* ")terpreta(*" #ta*e #"Czroz'm"ałe 'ży("e przez Ka)ta #pF*)":a a8er $eG7" 8o"em o! *edy)oG(po#"ada)"a roz'm"e #"C z)a(ze)"' ył!(z)oG(" )"ezroz'm"ałe *e#tprze("#ta"a)"e *e* pe)oG(" po#"ada)"a Pradopodo8)"e też d7ate1oErdma)) roz'm"e*!( "do(z)"e o! *edy)8GH te) łaG)"e #po#F8 za#tCp'*ea8er przez oder 7'8 przez (o *ed)a: rady:a7)"e zm"e)"a #e)# te1o zrot'


r



" (zy ładza #!dze)"a yz)a(za a pr"or" pra"dła '(z'("' roz:o#zy " przy:roG(" *a:o (zło)o" poGred)"em' m"Cdzy ładz! poz)a(z! a ładz! poż!da)"a ta:#amo *a: b" ")te7e:t dy:t'*e a pr"or" praa te* p"er#ze* roz'm zaG te* dr'1"e* oto przedm"ot :tFrym za*m'*e #"C )")"e*#za Kryty:a ładzy #!dze)"a

Kryty:a (zy#te1o roz'm' t* )a#ze* ładzy ydaa)"a #!dF podł'1 za#ad apr"or" 8yła8y )"ez'peł)a 1dy8y *a:o odrC8)e* *e* (zCG(" )"e opra(oa)o :ryty:"ładzy #!dze)"a ro#z(z!(e* #o8"e *a:o ładza poz)a(za rF)"eż prete)#*C doydaa)"a ta:"(5 #!dF (5o("aż za#ady *e* )"e po"))y #ta)o"H #y#tem"e(zy#te* 7ozo" *a:"e*G odrC8)e* (zCG(" m"Cdzy *e* (zCG("!O teorety(z)! apra:ty(z)! 7e(z mo1! raz"e potrze8y 8yH do :ażde* z )"(5 przy #po#o8)oG("doł!(zo)e ;o *eG7" :"edy:o7"e: po#taH ma ta:" #y#tem pod o1F7)! )az!metazy:" (o *e#t rze(z! )a*z'peł)"e* moż7"! " d7a 'żyt:' roz'm' pod :ażdymz17Cdem *a: )a*"C:#ze* a1" :ryty:a m'#" 'przed)"o z8adaH 1łC8o:o 1r')tpod te) 1ma(5 " dotrzeH do p"er#zy(5 pod#ta )a#ze*O ładzy #ta)o"e)"aO

za#ad )"eza7eż)y(5 od doG"ad(ze)"a a8y 1ma(5 te) )"( o8#')!ł #"C *a:"e*G(zCG(" (o po("!1)Cło8y za #o8! )"e'(5ro))"e zaa7e)"e #"C (ałoG("

II

Ato7" *'ż z )at'ry ładzy #!dze)"a tra6)e zaG 'żyt:o=* a)"e *e* *e#t ta::o)"e(z)e " ta: po#ze(5)"e yma1a)e że przez term") zdroy roz#!de: )"eroz'm"e #"C )" "))e1o *a: tC łaG)"e ładzC łato y)"o#:oaH że y#z':a)"e

*e* #o"#te* za#ady m'#"ało8y 8yH poł!(zo)e z d'żym" tr'd)oG("am" *a:!G za#adCa pr"or" m'#" o)a prze("eż #o8"e za"eraH ")a(ze* 8o"em )"e 8yła8yy#ta"o)a )a )a*po#po7"t#z! )aet :ryty:C *a:o odrC8)a ładza poz)a(za

(5o("aż za#ada ta )"e m'#"ała8y 8yH yproadzo)a z po*CH a pr"or" te )a7eż!8o"em do ")te


7e:t' a ładza #!dze)"a za*m'*e #"C ty7:o "(5 #to#oa)"em Toteż o)a #amapo"))a podaH pe)e po*C("e za :tFre1o pomo(! )"e poz)a*e #"C łaG(""eżad)e1o przedm"ot' " :tFre #ł'ży ty7:o *e* #ame* za pra"dło a7e )"e zao8"e:ty)e do :tFre1o mo1ła8y o)a przy#to#oaH #F* #!d 1dyż do te1o

potrze8)a 8yła8y "))a z)o' ładza #!dze)"a 8y mF( odrFż)"H (zy za(5odz"ypade: podpada*!(y pod pra"dło (zy )"e

Te) :łopot z poda)"em za#ady (zy to #'8"e:ty)e* (zy o8"e:ty)e* za(5odz"1łF)"e przy ydaa)"' o (zymG ta:"(5 #!dF ;e'rte"7')1e) :tFre )azya #"Ce#tety(z)ym" " :tFre doty(z! p"C:)a oraz z)"o#łoG(" przyrody (zy #zt':" Azarazem :ryty(z)e z8ada)"e zaarte* t' Ik za#ady ładzy #!dze)"a *e#t)a*aż)"e*#zym dz"ałem :ryty:" te* ładzy &5o("aż 8o"em te #!dy #ame d7a#"e8"e )"e przy(zy)"a*! #"C )"(zym do poz)a)"a rze(zy to )a=

[ o)e prze("eż ył!(z)"e do ładzy poz)aa)"a " do=[ z! 8ezpoGred)"e1o

od)o#ze)"a #"C te* ładzy do '(z'=&+fa roz:o#zy " przy:roG(" podł'1 *a:"e*Gza#ady a pr"or" )"e m"e#za*!( *ed)a: te* za#adyO z tym (o może 8yH motyemdeterm")'*!(ymł ładzC poż!da)"a 1dyż ta po#"ada #e za#ady a pr"or" po*C("a(5 roz'moy(5 0 "7e*ed)a: "dz"e o ydaa)"e 7o1"(z)e1o #!d'J 7o1"=



#(5e ;e'rte"7')1 o przyrodz"e #praa przed#ta"a #"C ")a(ze*O Tam 8o"em1dz"e doG"ad(ze)"e #t"erdza rze=

+ W ory1")a7e2 ;e#t"mm')1#1r')d Wyrazy ;e#t"mm')1 " 8e=

#t"mme) ma*! 8ardzo #zero:"e z)a(ze)"e W pe)y(5 ypad:a(5 z)a(z!

ty7e (o o:reG7e)"e z17 o:reG7aH a78o yz)a(ze)"e z17 yz)a=

(zaH "))y(5 )atom"a#t *a: łaG)"e (zC#to ' Ka)ta 8ra: d7a )"(5

rdze))"e po7#:"e1o odpo"ed)":a :tFry 8y )a7eżyty #po#F8 oddaał

"(5 #pe(y(z)e z)a(ze)"e D7ate1o też tł'ma(ze *e ty(5 ypad:a(5

przez determ")a(*a z17 determ")oaH

J Wed7e Ro#e):ra)za )a7eży zam"a#t 7o1"(z)e1o (zytaH te7eo7o1"(z=

)e1o


(za(5 ta:!Opra"dłooGHl do :tFre* zroz'm"e)"a 7'8 y*aG)"e)"a )"e y#tar(zy *'ż o1F7)e po*C("e ")te7e:t' o tym (o zmy#łoe a ładza #!dze)"a może #ama z#"e8"e za(zerp)!H za#adC od)o#ze)"a przedm"ot' przyrody do )"epoz)aa7)e*#6ery )adzmy#łoe* " m'#" za#ad! t! (5oH8y ty7:o d7a #ame* #"e8"e po#ł'1"aH

#"C poz)a)"' przyrody tam ta:a za#ada a pr"or" może pradz"e " m'#" "l8yH #to#oa)a do poz)a)"a *e#te#t G"ata We7te#e) ot"era*!( zarazem"do:" :orzy#t)e d7a roz'm' pra:ty(z)e1o N"e pozo#ta*e o)a *ed)a: żad)ym8ezpoGred)"m #to#'):' do '(z'("a roz:o#zy " przy:roG(" (zy7" do te1oO (o#ta)o" łaG)"e mome)t za1ad:oy za#adz"e ładzy #!dze)"a " (o #tarza:o)"e(z)oGH #pe(*a7)e1o dz"ał' :ryty:" poG"C(o)e1o te* ładzy Wydaa)"e8o"em o (zymG 7o1"(z)y(5 #!dF podł'1 po*CH z :tFry(5 )"1dy )"e da #"C8ezpoGred)"o )o#"H o '(z'("' roz:o#zy " przy:roG(" moż)a 8y :ażdym 8!dcraz"e doł!(zyH do teorety(z)e* (zCG(" 7ozo" raz z :ryty(z)ym *e*o1ra)"(ze)"em

Z 'a1" )a to że 8ada)"a ładzy #ma:' *a:o e#tety(z)e* ładzy #!dze)"apode*moa)e #! t' )"e (e7' :#ztał(e)"a " :'7t'ry #ma:' ta 8o"em ta: *a: to8yło dot!d poto(zy #"C " da7#zym ("!1' #! ła#)! dro1! 8ez potrze8y#ze7:"(5 te1o rodza*' do("e:a9 7e(z ył!(z)"e (e7' tra)#(e)de)ta7)ymt'#zC #o8"e że 8ra: J

+ W ory1")a7e2 %e#etzma##"1:e"D d7a :tFre1o to #łoa 8ra: *Czy:' po7#:"mG("G7e odpo"ada*!(e1o rze(zo)":a T5"ma(zC *e )a*(zCG("e* przezpra"d7ooGH (5oH #łoo to ra(ze* może odpo"ada )"em"e(:"em' yrazo"Re1e7ma##"1:e"t re1'7ar)oGH

+ W ory1")a7e2 Ma)1e75a6t"1:e"t Z :o)te:#t' y)":a *ed)a: że Ka)t )"ezam"erza yty:aH oem' (e7o" t* :#ztał(e)"' " :'7t'rze #ma:' ad7"oG(" (zy



)"ez'peł)oG(" 7e(z ty7:o #t"erdza że przeproadzo)e przeze9 8ada)"e do te1o(e7' )"e zm"erza


oe1o p"er#ze1o (e7' rozaża)"a(5 )")"e*#zy(5 przy*Cty 8Cdz"e zyroz'm"ałoG("! &o #"C ty(zy #za:że dr'1"e1o zam"ar' to )a7eży 8yHprzy1otoa)ym )a )a*#'ro#z! :ryty:C A7e ta:że " t' d'ża tr'd)oGH roz"!za)"apro87em' :tFry przyroda '(zy)"ła ta: za"łym moze #podz"eam #"C po#ł'żyH za '#pra"ed7""e)"e pe)e* )"ez'peł)"e da*!(e* #"C ')":)!H )"e*a#)oG(" *e1o roz"!za)"' o "7e ty7:o y:azałem #po#F8 do#tate(z)"e *a#)y że za#adazo#tała (ra6)"e poda)a przy*!#zy )aet że #po#F8 yproadze)"a z )"e*6e)ome)' ładzy #!dze)"a )"e po#"ada te* peł)e* yraz"#toG(" *a:"e* moż)a 8y#:!d")!d #ł'#z)"e yma1aH od poz)a)"a podł'1 po*CH " :tFr! też *a: #!dzC

o#"!1)!łem dr'1"e* (zCG(" )")"e*#ze1o dz"eła

Dz"ełem tyml :o9(zC "C( (ałoGH mo"(5 pra( :ryty(z)y(5 Teraz przy#t!p"C)"ezło(z)"e do opra(oa)"a #tro)y do:try)a7)e* a8y me* #taroG(" ydrzeH

*e#z(ze m"arC moż)oG(" (za# pe)ym #top)"' tem' #przy*a*!(y Roz'm"e #"C#amo przez #"C że )"e 8Cdz"e tam m"e*#(a )a odrC8)! (zCGH poG"C(o)! ładzy#!dze)"a 1dyż od)"e#"e)"' do )"e* :ryty:a za#tCp'*e teor"C z1od)"e zpodz"ałem 7ozo" )a teorety(z)! " pra:ty(z)! oraz 7ozo" (zy#te* )a ta:"e #ame(zCG(" przedm"otem te* pra(y 8Cdz"e metazy:a przyrody " metazy:amora7)oG(" J

+ W ory1")a7e2 k"erm"t

J W ory1")a7e2 der S"tte) (o do#ło)"e z)a(zy o8y(za*FVb Po)"e

aż *ed)a: *Czy:' po7#:"m z)a(ze)"e #łoa o8y(za*e )"e pozo#ta*e

tym z"!z:' z artoG("am" ety(z)ym" (o )"em"e(:" yraz S"tte)

a Ka)to" "dz"e t' łaG)"e o S"tte) z p'):t' "dze)"a ty(5 artoG("

po#ł'1'*C #"C t' #łoem mora7)oGH Warte)8(r1 )p przetł'ma(zył też

tyt'ł Ka)to#:"e* %r')d7e1')1 z'r Metap5y#": der S"tte) przez Uza=

#ad)"e)"e metazy:" mora7)oG("\`

WSTnP BI

I

0 podz"a7e 7ozo"



$eG7" 7ozoC *a:o dz"edz")C :tFra za"era #o8"e za#ady roz'moe1opoz)a)"a rze(zy przez po*C("a a )"e *a: 7o1":a *edy)"e za#ady 6ormy myG7e)"a o1F7e 8ez z17Cd' )aroż)"(e m"Cdzy przedm"otam"+ dz"e7"my zazy(za* )ateorety(z)! " pra:ty(z)! po#tCp'*emy z'peł)"e #ł'#z)"e WF(za# *ed)a: "po*C("a :tFre za#adom te1o roz'moe1o poz)a)"a yz)a(za*! "(5 przedm"ot

m'#z! *a:"G #pe(y(z)y #po#F8 rFż)"H #"C też od #"e8"e 1dyż ")a(ze* )"e'pra)"ały8y do po=

+ W ory1")a7e2 o5)e U)ter#(5"ed der 08*e:te Ka)t po#ł'1'*e #"C zarF)ordze))"e )"em"eH"dm yrazem %e1e)#ta)d *a: " *e1o po(5odz!(ym zła("9#:"e1o *Czy:a odpo"ed)":"em 08*e:t $ & Me=red"t5 a'tor a)1"e7#:"e1oprze:ład' p"er#ze* (zCG(" Kryty:" ładzy #!dze)"a dopatr'*e #"C m"Cdzy%e1e)#ta)d a 08*e:t rFż)"(y z)a(ze)"oe* a m"a)o"("e2 %e1e)#ta)d toma 8yH a) o8*e(t re1arded a# mere7y pre#e)ted to t5e m")d przedm"otrozpatrya)y *a:o ty7:o przed#ta"o)y 'my#ło" 08*e:t zaG to ma 8yH a)

o8*e(t re1arded a# a7ready #omet5")1 6or t5e m")d a t5o'15t=o8*e(tprzedm"ot rozpatrya)y *a:o *'ż #ta)o"!(y (oG d7a 'my#ł' przedm"ot myG7" a może 7ep"e*2 przedm"ot pomyG7a)y W z"!z:' z tym Mered"t5 tł'ma(zy%e1e)#ta)d przez o8*e(t zaG 08*e:t przez 08*e(t f 0tFż to #'8te7)e(5oH może )"e doGH *a#)o #pre(yzoa)e rozrFż)"e)"e )"e "!że #"C zez)a(ze)"em *a:"m term")am" %e1e)=#ta)d " 08*e:t po#ł'1'*e #"C Ka)tWy#tCp'*! 8o"em ' )"e1o *a:o rF)oz)a(z)e " d7ate1o tł'ma(zC zarF)o *ede)

*a: " dr'1" przez przedm"ot

+J

W#tCp

dz"ał' :tFry za#ze za:łada prze("#ta)oGH za#ad poz)a)"a roz'moe1oprzy#ł'1'*!(e1o rozma"tym dz"ałom )a':"

I#t)"e*! *ed)a: ty7:o da rodza*e po*CH :tFre dop'#z(za*! ta:! #am! "7oGH

rozma"ty(5 za#ad moż7"oG(" #y(5 przedm"otF2 m"a)o"("e po*C("a przyrody "po*C("e o7)oG(" Po)"eaż zaG p"er#ze 'moż7"=

l) "a*! teorety(z)e poz)a)"e podł'1 za#ad a pr"or" a dr'1"e *'ż #amym #ympo*C("' za"era od)"e#"e)"' do )"(5 )e1aty)! ty7:o za#adC za#adC #ame*ty7:o prze("#ta)oG(" pod(za# 1dy d7a determ")oa)"a o7" '#ta)a"a o)oza#ady roz#zerza*!(e :tFre d7ate1o też )azya*! #"C pra:ty(z)ym" przeto#ł'#z)"e dz"e7" #"C 7ozoC )a d"e z'peł)"e odm"e))e (o do #y(5 za#ad (zCG("2)a (zCGH teorety(z)! *a:o 7ozoC przyrody oraz pra:ty(z)! *a:o 7ozoCmora7)! ta:! 8o"em )az! o:reG7a #"C pra:ty(z)e praoda#to roz'm'

:"er'*!(e #"C po*C("em o7)oG(" Dot!d *ed)a: przy podz"a7e rozma"ty(5 za#ad araz z )"m" ta:że 7ozo" po#ł'1"a)o #"C tym" yrazam" #po#F8 y#o(e)"ełaG("y 'toż#am"a)o 8o"em to (o pra:ty(z)e podł'1 po*CH przyrody ztym (o pra:ty(z)e podł'1 po*C("a o7)oG(" " te) #po#F8 pod tym" #amym")azam" 7ozo" teorety(z)e* " pra:ty(z)e* do:o)ya)o podz"ał' przez :tFry



#:oro o8yd"e (zCG(" mo1ły m"eH *ed)a:oe za#ady rze(zy"#toG(" )"( )"ezo#tało podz"e7o)e

Wo7a 8o"em *a:o ładza poż!da)"a *e#t *ed)! z 7"(z)y(5 przy(zy) )at'ra7)y(5 G"e("e m"a)o"("e ta:! :tFra dz"ała )a pod#ta"e po*CH a #zy#t:o (o

yo8rażo)e zo#ta*e *a:o moż7"e 7'8 :o)"e(z)e )aBIII #:'te: *a:"e1oG a:t' o7" )azya #"C pra:ty(z)"e moż7"=

W#tCp+<

ym 7'8 :o)"e(z)ym d7a odrFż)"e)"a od zy(z)e* moż7"oG(" 7'8 :o)"e(z)oG(" *a:"e1oG #:'t:' :tFre1o przy(zy)a yz)a(zo)a zo#ta*e do dz"ała)"aprzy(zy)oe1o z Ka'#a7"tdt )"e przez po*C("a 7e(z *a: mater"" )"eoży"o)e*przez me(5a)"zm a ' z"erz!t przez ")#ty):t Ta: "C( t' od)"e#"e)"' do te1o(o pra:ty(z)e pozo#ta*e )"eo:reG7o)e to (zy po*C("e :tFre dy:t'*e pra"dłaprzy(zy)ooG(" o7" *e#t po*C("em przyrody (zy po*C("em o7)oG("

RFż)"(a ta *e#t *ed)a: "#tot)a2 *eG7" 8o"em po*C("e yz)a(za*!(e dz"ała)"eprzy(zy)oe *e#t po*C("em przyrody to za#ady #! te(5)"(z)o=pra:ty(z)e *eG7"zaG *e#t o)o po*C("em o7)oG(" to za#ady #! mora7)o=pra:ty(z)e A po)"eażprzy podz"a7e )a':" roz'moe* "dz"e ył!(z)"e o ta:! rozma"toGH przedm"otF:tFry(5 poz)a)"e yma1a rozma"ty(5 za#ad przeto p"er#ze )a7eżeH 8Cd! do7ozo" teorety(z)e* *a:o )a':" o przyrodz"e a *edy)"e dr'1"e #ta)o"H 8Cd!(zCGH dr'1! a m"a)o"("e *a:o ety:a 7ozoC pra:ty(z)!

W#ze7:"e pra"dła te(5)"(z)o=pra:ty(z)e t* pra"dła #zt':" " zrC(z)oG("te(5)"(z)y(5O %e#(5"(:7"(5=:e"t o1F7e oraz roztrop)oG(" #e)#"e #zt':"y"era)"a pły' )a 7'dz" " "(5 o7C o "7e za#ady "(5 op"era*! #"C )a po*C("a(5mo1! 8yH za7"(zo)e do 7ozo" teorety(z)e* ty7:o *a:o :oro7ar"aJ Doty(z! 8o"emty7:o moż7"oG(" rze(zy podł'1 po*CH przyrod)"(zy(5 (o (5odz! )"e ty7:oGrod:" *a:"e z)a7ecH moż)a tym (e7' przyrodz"e 7e(z ta:że " o7a *a:oładza

+ W ory1")a7e2 S"tte)7e5re

J Przez :oro7ar"a roz'm"e #"C zda)"a po(5od)e prze(""e9#t"e

do zda9 )a(ze7)y(5 pod#taoy(5 z :tFry(5 te po(5od)e y)":a*!

+

W#tCp

l"b poż!da)"a a "C( )at'ra7)a tym za:re#"e *a:"m może o)a #to#o)"e doty(5 pra"deł 8yH zdeterm")oa)a przez 8odc(e )at'ra7)e Ato7" te1o rodza*'pra"dła pra:ty(z)e )"e )o#z! )azy pra *a: )p praa zy:" 7e(z ty7:o )azC



przep"#F f a to d7ate1o że o7a podpada )"e ty7:o pod po*C("e przyrody 7e(zta:że pod po*C("e o7)oG(" " od)"e#"e)"' do te1o łaG)"e po*C("a za#ady *e*)azya*! #"C praam" a raz z ypłya*!(ym" z )"(5 )"o#:am" #ta)o"! dr'1!(zCGH 7ozo" m"a)o"("e 7ozoC pra:"y(z)!

Podo8)"e "C( *a: roz"!zya)"e za1ad)"e9 (zy#te* 1eometr"" )"e )a7eży do *a:"e*G #pe(*a7)e* (zCG(" te* )a':" a #zt':a m"erze)"a 1r')tF )"e za#ł'1'*e )am"a)o 1eometr"" pra:ty(z)e* *a:o ^ odrFż)"e)"' od 1eometr"" (zy#te* dr'1a(zCGH 1eometr"" o1F7e ta: #amo a )aet tym m)"e* *e#z(ze 'ażaH o7)ome(5a)"(z)! 7'8 (5em"(z)! #zt':C e:#peryme)tF a78o o8#era(*" zapra:ty(z)! (zCGH )a':" o przyrodz"e Podo8)"e też )"e moż)a za7"(zaH do 7ozo"pra:ty(z)e* )a':" o 1o#podar(e domoe* ro7)e* pa9#toe* #zt':"toarzy#:"e1o o8(oa)"a przep"#F d"etety:" a )aet o1F7)e* )a':" o#z(zCG7"oG(" oraz 'm"e*Ct)oG(" po#:ram"a)"a #:ło))oG(" " '*arzm"a)"a a6e:tF "m"C te* #z(zCG7"oG(" f a tym m)"e* moż)a #!dz"H że #ta)o"! o)e dr'1! (zCGH

7ozo" o1F7e #zy#t:"e o)e 8o"em za"era*! ty7:o pra"dła te(5)"(z)e*OzrC(z)oG(" %e=#(5"(:7"(5:e"t :tFre #! tym #amym ty7:o te(5)"(z)o=pra:ty(z)e "ma*! )a (e7' yoła)"e pe)e1o #:'t:' :tFre1o moż7"oGH op"era #"C )aprzyrod)"(zy(5 po*C=

lb ("a(5 przy(zy) " #:'t:F te zaG po)"eaż )a7eż! do 7ozo" teorety(z)e*podporz!d:oa)e #! oym przep"#om *edy)"e *a:o y)":a*!(ym z )"e* z )a':" oprzyrodz"e :oro7ar"om " )"e mo1! przeto doma1aH

W#tCp$?#"C m"e*#(a #pe(*a7)e* 7ozo" za)e* pra:ty(z)!l Natom"a#t przep"#ymora7)o=pra:ty(z)e :tFre op"era*! #"C z'peł)oG(" )a po*C("' o7)oG(" przy(ał:o"tym y:7'(ze)"' yodz!(y(5 #"C z przyrody motyF determ")'*!(y(5o7C #ta)o"! (ał:"em odrC8)y rodza* przep"#F :tFre )a rF)" z pra"dłam"

*a:"m po#ł'#z)a *e#t przyroda )azya)e #! pro#t #(57e(5t5") praam" a7e )"eop"era*! #"C *a: te pra"dłaO )a ar'):a(5 zmy#łoy(5 7e(z )a za#adz"e)adzmy#łoe* " o8o: teorety(z)e* (zCG(" 7ozo" yma1a*! ył!(z)"e d7a #"e8"e#amy(5 "))e* (zCG(" pod )az! 7ozo" pra:ty(z)e*

$a: "daH z poyż#ze1o o1Fł daa)y(5 przez 7ozoC pra:ty(z)y(5 przep"#F#ta)o" *e* odrC8)! o8o: teorety(z)e* = (zCGH )"e d7ate1o że przep"#y te #!pra:ty(z)e ta:"m" 8o"em mo1ły8y o)e 8yH rF)"eż tedy 1dy8y "(5 za#adyzo#tały *a:o pra"dła te(5)"(z)o=pra:ty(z)e (ał:o"("e za(zerp)"Cte zteorety(z)e1o poz)a)"a przyrody 7e(z d7ate1o że po)"eaż za#ada "(5 (a7e )"ezo#tała za(zerp)"Cta z po*C("a przy=rody :tFre *e#t za#ze zmy#łoo'ar'):oa)e " że tym #amym za#ada ta op"era #"C )a (zymG )adzmy#ło=ym(o #pra"a że po*C("e o7)oG(" może 8yH poz)a)e *edy)"e za poGred)"(tempra 6orma7)y(5 d7ate1o łaG)"e #! te przep"#y przep"#am" mora7)o=pra:ty(z=lb" )ym" tz) przep"#am" " pra"dłam" )"e ty7:o z 'a1" )a ta:" 7'8 "))y zam"ar

7e(z praam" 8ez *a:"e1o:o7"e: 'przed)"e1o od)o#ze)"a "(5 do (e7F "zam"arF



+ Wed7e I yda)"a2 t( zaG po)"eaż )a7eż! do 7ozo" teorety(z)e* )"e mo1!doma1aH #"C d7a oy(5 przep"#F *a:o #ta)o"!(y(5O *edy)"e y)":a*!(e z )"e*z )a':" o przyrodz"e :oro7ar"a m"e*#(a #pe(*a7)e* 7ozo" za)e* pra:ty(z)!

+.

W#tCp

II

0 #'eret")e* dz"edz")"e 7ozo" o1F7e

Po#ł'1"a)"e #"C )a#z! ładz! poz)a(z! podł'1 za#ad a raz z )"! " 7ozo!roz("!1a #"C ta: da7e:o *a: da7e:o #"C1a #to#oa)"e po*CH a pr"or"

01Fł #zy#t:"(5 przedm"otF do :tFry(5 od)o#" #"C te po*C("a 8y doproadz"H m"arC moż)oG(" do "(5 poz)a)"a może 8yH podz"e7o)y za7eż)"e od #top)"a

*a:"m )a#ze ładze poz)a(zeO #! do#tate(z)e 7'8 )"edo#tate(z)e do te1o (e7'

Po*C("a o "7e od)o#" #"C *e do przedm"otF 8ez z17Cd' )a to (zy poz)a)"e "(5 *e#t moż7"e (zy )"e ma*! #e po7e yz)a(za)e 7" ty7:o przez #to#')e: "(5przedm"ot' do )a#ze* ładzy poz)a(ze* o1F7e Ta (zCGH te1o po7a :tFre*

o8rC8"e poz)a)"e *e#t d7a )a# moż7"e #ta)o" tere) ;ode) = ter9to9'm ty(5po*CH " potrze8)e* do te1o ładzy poz)a(ze* Ta zaG (zCGH tere)' #to#'):' do:tFre* po*C("a te #! praoda(ze #ta)o" #'ere))! dz"edz")C %e8"et d"ł"oty(5 po*CH " przy)a7eż)y(5 "m ładz poz)a(zy(5 Po*C("a emp"ry(z)e ma*! "C(pradz"e #F* tere) przyrodz"e *a:o (ało:#ztał("e #zy#t:"(5 przedm"o=lb)tF zmy#łoy(5 a7e )"e ma*! )"e* #e* #'ere))e* dz"edz")y ma*! ty7:o #!#"edz"8C dom"("7"'m #zy#t:o to d7ate1o że torzo)e #! pradz"e podł'1pra a7e )"e #! praoda(ze 7e(z oparte )a )"(5 pra"dła #! emp"ry(z)e " tym#amym przypad:oe

&ała )a#za ładza poz)a(za po#"ada d"e #'ere))e dz"edz")y2 dz"edz")C

po*CH przyrody " dz"edz")C po*C("a o7)oG(" 1dyż dz"C:" o8' tym rodza*om po*CH *e#t o)a a pr"or" praoda(za Sto#o)"e do te1o dz"e7" #"C też 7ozoa )ateorety(z)! " pra:ty(z)! Ato7" te=

W#tCp+

re)em :tFry #ta*e #"C *e* #'ere))! dz"edz")! " :tFre1o o8rC8"e #to#oa)e *e#t *e* praoda#to *e#t za#ze ty7:o o1Fł przedm"otF #ze7:"e1o moż7"e1odoG"ad(ze)"a o "7e )"e #! 'aża)e za )"( "C(e* $a: ty7:o za z*a"#:a

prze(")ym 8o"em raz"e żad)e praoda#to ")te7e:t' )"e dało8y #"C #to#'):' do )"(5 pomyG7eH



Praoda#to poprzez po*C("a przyrody do(5odz" do #:'t:' za poGred)"(tem")te7e:t' " *e#t teorety(z)e Praoda#to zaG poprzez po*C("e o7)oG(" do(5odz"do #:'t:' dz"C:" roz'mo" " *e#t *edy)"e pra:ty(z)e Roz'm może 8yHpraoda(zy ty7:o od)"e#"e)"' do te1o (o pra:ty(z)e od)"e#"e)"')atom"a#t do teorety(z)e1o poz)a)"a przyrody może o) *a:o ta:" :tFry z)a

praa za poGred)"(tem ")te7e:t' ty7:o y#)'aH z da)y(5 pra dro1!roz'moa)"a )"o#:" :tFre o1ra)"(za*! #"C *ed)a: ty7:o do przyrody Na odrFt

*ed)a: tam 1dz"e pra"dła #! pra:ty(z)e lbm roz'm )"e *e#t *e#z(ze przez to#amo praoda(zy 1dyż pra"dła te mo1! 8yH rF)"eż te(5)"(z)o=pra:ty(z)e

I)te7e:t " roz'm ma*! "C( )a *ed)ym " tym #amym tere)"e doG"ad(ze)"a daodm"e))e praoda#ta przy (zym żad)e z )"(5 )"e po"))o przy)o#"H'#z(zer8:' dr'1"em' Ta: #amo 8o"em *a: po*C("e przyrody )"e ma pły' )apraoda#to oparte )a po*C("' o7)oG(" ta: " o)o )"e prze#z:adzapraoda#t' przyrody Moż7"oGH przy)a*m)"e* pomyG7e)"a #o8"e 8ez

#prze(z)oG(" #pFł"#t)"e)"a o8' ty(5 pra=oda#t " )a7eż!(y(5 do )"(5 ładz *ed)ym " tym #amym podm"o("e 'dood)"o)a zo#tała przez Kryty:C (zy#te1oroz'm' :tFra o8a7"ła y#'a)e prze(":o tem' zarz'ty przez y:aza)"e "(5d"a7e:ty(z)e1o pozor'

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a <

+-

W#tCp

V

To zaG że te d"e rFż)e #'ere))e dz"edz")y :tFre pradz"e )"e #ympraoda#t"e a7e za to #o"(5 #:'t:a(5 G"e("e zmy#łF )"e'#ta))"e #"C

o1ra)"(za*! )"e #ta)o"! *ed)oG(" tł'ma(zy #"C tym że po*C("e przyrody możepradz"e #e przedm"oty przed#ta"H )ao(z)"e a7e )"e*a:o rze(zy #ame #o8"e 7e(z ty7:o *a:o z*a"#:a )atom"a#t po*C("e o7)oG(" może pradz"eprzed#ta"H #ym przedm"o("e rze(z #am! #o8"e a7e )"e może *e*przed#ta"H )ao(z)"e ad)e przeto z o8' ty(5 po*CH )"e może daH )amteorety(z)e1o poz)a)"a #e1o przedm"ot' a )aet myG7!(e1o podm"ot' *a:orze(zy #ame* #o8"e :tFr! 8yło8y to (o )adzmy#łoe " (ze1o "deC m'#" #"Cpradz"e założyH ' pod#ta moż7"oG(" #zy#t:"(5 l"l przedm"otFdoG"ad(ze)"a a7e "_"1dy )"e moż)a *e* roz#zerzyH " pod)"eGH do rzCd' poz)a)"a

I#t)"e*e zatem po7e )"eo1ra)"(zo)e a7e zarazem )"edo#tCp)e d7a (ałe* )a#ze*

ładzy poz)a(ze* a m"a)o"("e po7e te1o (o )adzmy#łoe :tFre1o o8rC8"e)"e z)a*d'*emy żad)e1o tere)' d7a #"e8"e )"e możemy "C( tam m"eH żad)e*#'ere))e* dz"edz")y teorety(z)e1o poz)a)"a a)" d7a po*CH ")te7e:t' a)" d7apo*CH roz'm' Po7e to m'#"my pradz"e zarF)o d7a teorety(z)e1o *a: "



pra:ty(z)e1o 'żya)"a roz'm' ypeł)"H "deam" :tFrym *ed)a: + od)"e#"e)"'do pra y)":a*!(y(5 z po*C("a o7)oG(" )"e możemy )adaH żad)e* "))e*rea7)oG(" *a: ty7:o pra:ty(z)! ta: "ż przez to )a#ze teorety(z)e poz)a)"e )"ezo#ta*e 8y)a*m)"e* roz#zerzo)e )a to (o )adzmy#łoe

&5o("aż te) #po#F8 proadzo)a zo#ta*e )"eprze8yta przepaGH pom"Cdzy#'ere))! dz"edz")! po=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa a8er *ed)a:

W#tCp+,

"C("a przyrody *a:o tym (o zmy#łoe a #'ere))! dz"e=^ dz")! po*C("a o7)oG(" *a:o tym (o )adzmy#łoe ta: "" z p"er#ze* z )"(5 a "C( za poGred)"(temteorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' )"e *e#t _ moż7"e żad)e prze*G("e do dr'1"e* *a:1dy8y 8yły to da rFż)e G"aty z :tFry(5 p"er#zy )"e może y"eraH pły')a dr'1" to *ed)a: te) dr'1" po")"e) płyaH )a p"er#zy a m"a)o"("epo*C("e o7)oG(" po"))o 'rze(zy"#t)"H G"e("e zmy#łF (e7 yt:)"Cty przezpraa te1o po*C("a M'#" "C( "#t)"eH moż7"oGH rF)"eż ta:"e1o pomyG7e)"aprzyrody 8y pra"dłooGH *e* 6ormy ll z1adzała #"C przy)a*m)"e* z moż7"oG("!(e7F *a:"e #to#o)"e do pra o7)oG(" ma*! 8yH )"e* 'rze(zy"#t)"o)eZ)a(zy to że "#t)"eH m'#" *ed)a: *a:aG pod#taa *ed)oG(" te1o (o )adzmy#łoe" 7eży ' pod#tay przyrody z tym (o *a:o pra:ty(z)e zaarte *e#t po*C("'o7)oG(" Po*C("e te* pod#tay (5oH a)" teorety(z)"e a)" pra:ty(z)"e )"edo(5odz" do *e* poz)a)"a " tym #amym )"e po#"ada żad)e* #o"#te* #'ere))e*dz"edz")y 'moż7""a *ed)a: prze*G("e od #po#o8' myG7e)"a podł'1 za#adp"er#ze1o z ty(5 G"atFO do #po#o8' myG7e)"a podł'1 za#ad dr'1"e1o

III

0 :ryty(e ładzy #!dze)"a *a:o o Grod:' #pa*a*!(ym d"e (zCG(" 7ozo" *ed)!(a7oG"

Kryty:a ładz poz)a(zy(5 doty(z!(a te1o (o zdo7)e #! o)e a pr"or" do:o)aH)"e po#"ada łaG(""e *eG7" (5odz" o przedm"oty żad)e* #'ere))e* dz"edz")y N"e

*e#t o)a 8o"em żad)! do:try)! 7e(z ma ty7:o za zada)"e z8adaH (zy " *a:

#to#o)"e do te1o *a: przed#ta"a #"C rze(z z )a#zym" ładzam" poz)a(zym"O

<

J>

W#tCp

moż7"e *e#t #torze)"e za "(5 pomo(! *a:"e*G do:try)y Po7e te* :ryty:" o8e*m'*e#zy#t:"e 'ro#z(ze)"a ładz poz)a(zy(5 tym :"er'):' po to a8y 'trzymaH *e



1ra)"(a(5 do :tFry(5 #! 'pra)"o)e To #za:że (o )"e może 8yH'z17Cd)"o)e podz"a7e 7ozo" może ll" *ed)a: e*GH *a:o *ed)a z 1łF)y(5(zCG(" do :ryty:" (zy#te* ładzy poz)a)"a o1F7e a m"a)o"("e tedy :"edyza"era za#ady :tFre #ame )"e )ada*! #"C a)" do teorety(z)e1o a)" dopra:ty(z)e1o 'żyt:'

Po*C("a przyrod)"(ze :tFre za"era*! pod#taC #ze7:"e1o teorety(z)e1opoz)a)"a a pr"or" op"erały #"C )a praoda#t"e ")te7e:t' Po*C("e o7)oG(" :tFreza"erało pod#taC #ze7:"(5 zmy#łoo )"e 'ar'):oa)y(5 pra:ty(z)y(5przep"#F a pr"or" op"erało #"C )a praoda#t"e roz'm' 08yd"e przetoładze poza tym że mo1! (o do #e* 6ormy 7o1"(z)e* 8yH #to#oa)e do za#ad)"eza7eż)"e od "(5 po(5odze)"a ma*! *e#z(ze po)adto :ażda #e ła#)epraoda#to (o do treG(" po)ad :tFrym )"e ma żad)e1o "))e1o praoda#taa pr"or" " (o zatem '#pra"ed7""a podz"ał 7ozo" )a teorety(z)! " pra:ty(z)!

Ato7" rodz")"e yż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 "#t)"e*e o1)"o poGred)"e m"Cdzy")te7e:tem a roz'mem $e#t )"m ładza #!dze)"a (o do :tFre* mamy poFd )aza#adz"e a)a7o1"" przyp'#z(zaH że mo1ła8y rF)"eż za"eraH #o8"e *eG7" )"e#e ła#)e praoda#to to prze("eż #! ła#)! :ażdym raz"e ty7:o#'8"e:ty)! za#adC a pr"or" po#z':"a)"a pra Za#ada ta (5oH8y )"eprzy#ł'1"ało *e* żad)e po7e 3e7d przedm"otF *a:o *e* #'ere))a dz"edz")amoże prze("eż m"eH d7a #"e8"eO *a:"G tere) " *a:!G ta:! *e1o BBII łaG("oGH #to#'):' do :tFre* mo1ła8y o8o"!zyaH ty7:o ta łaG)"e za#ada

W#tCpJ+ Do te1o *ed)a: doł!(za #"C #!dz!( ed7e a)a7o1"" da7#zy *e#z(ze poFd do'#ta)o"e)"a z"!z:' m"Cdzy ładz! #!dze)"a a pe)ym "))ym #y#temem0rd)')1 )a#zy(5 ładz yo8raża)"a (o zda*e #"C m"eH *e#z(ze "C:#zez)a(ze)"e )"ż po:re"e9#to z rodz")! ładz poz)a(zy(5 W#zy#t:"e 8o"emładze d'#zy (zy7" zdo7)oG(" moż)a #proadz"H do )a#tCp'*!(y(5 trze(5 :tFre)"e da*! #"C *'ż da7e* yproadz"H ze #pF7)e* pod#tay2 ładza poz)a)"a'(z'("e roz:o#zy " przy:roG(" oraz ładza poż!da)"a D7a ładzy poz)a)"apraoda(zy *e#t *edy)"e ")te7e:t o "7e ładza ta *a:o ll""" zdo7)oGHteorety(z)e1o poz)a)"a od)o#zo)a *e#t (o #"C )aet #taH m'#" :"edy rozaża

#"C *! #am! d7a #"e8"e )"( m"e#za*!( *e* z ładz! poż!da)"a do przy= ll"b

$e#t rze(z! pożyte(z)! a8y = #to#'):' do po*CH :tFry(5 'żya #"C *a:oza#ad emp"ry(z)y(5 o "7e "#t)"e*e poFd do przyp'#z(ze)"a że pozo#ta*! o)e po:re"e9#t"e z (zy#t! ładz! poz)a)"a a pr"or" f pod*!H łaG)"e z 'a1" )ate) #to#')e: prF8C tra)#(e)de)ta7)e* de)"(*" a m"a)o"("e de)"(*CO zapomo(! (zy#ty(5 :ate1or"" *a:o że o)e #ame *'ż do#tate(z)"e o:reG7a*! rFż)"(Cm"Cdzy da)ym po*C("em a "))ym" Pod tym z17Cdem "dz"e #"C t' za przy:łademmatematy:a :tFry emp"ry(z)e da)e #e1o zada)"a pozo#ta"a *a:o)"eo:reG7o)e " ty7:o #to#'):" m"Cdzy tym" da)ym" (zy#te* "(5 #y)tez"e pod("!1a

pod po*C("a (zy#te* arytmety:" przez (o 'o1F7)"a #o8"e roz"!za)"e zada)"a Zpood' podo8)e1o po#tCpoa)"a QKryty:a pra:ty(z)e1o roz'm' #tr +J przedmoy (zy)"o)o m" zarz'ty " 1a)"o)o mo*! de)"(*C ładzy poż!da)"a *a:oładzy #taa)"a #"C dz"C:" #o"m yo8raże)"om przy(zy)! rze(zy"#toG("przedm"otF ty(5 yo8raże92 #ame 8o"em ży(ze)"a 8yły8y ta:że poż!da)"am"



(o do :tFry(5 #za:że :ażdy zda*e #o8"e #praC że *edy)"e za "(5 pomo(! )"emoż)a ytorzyH "(5 przedm"ot' A7e to )"e doodz" )"(ze1o "C(e* *a: ty7:ote1o że (zło"e: ży" rF)"eż ta:"e poż!da)"a #:'te: :tFry(5 #ta*e #prze(z)oG(" ze #amym #o8! a m"a)o"("e tedy 1dy d!ży do ytorze)"aprzedm"ot' poż!da9 ył!(z)"e za pomo(! #e1o yo8raże)"a od :tFre1o

+ Wed7e pa1")a(*" yda)"a z r +,

JJ

)"e może o) prze("eż te1o o(ze:"aH Zda*e #o8"e 8o"em #praC że *e1ome(5a)"(z)e #"ły *eG7" ta: mam )azaH #"ły )"e 8Cd!(e p#y(5o7o1"(z)ym" :tFrem'#"ały8y zo#taH zdeterm")oa)e 8e#t"mmt przeg oo yo8raże)"e 8yytorzyH a zatem poGred)"o *e1o przedm"oty a78o )"e #! y#tar(za*!(e a78o

)aet d!ż! do (ze1oG )"emoż7"e1o *a: )p do te1o 8y '(zy)"H )"e8yłym to (o#"C *'ż #tało 0 m"5" prae=ter"to# et(+ (zy też do te1o 8y )"e("erp7"ymo(ze:"a)"' mF( ')"(e#t"H (za# poprzedza*!(y 'pra1)"o)! (5"7C &5o("aż ta:"(5 6a)ta#ty(z)y(5 poż!da)"a(5 zda*emy #o8"e #praC z )"edo#tate(z)oG(")a#zy(5 yo8raże9 a78o )aet z "(5 )"ezdat)oG(" do te1o 8y #taH #"C przy(zy)!po#ta)"a #y(5 przedm"otF to prze("eż "(5 (5ara:ter re7a(*o)a7)y *a:oprzy(zy)y a tym #amym yo8raże)"e "(5 przy(zy)o=oG(" zaarte *e#t :ażdym ży(ze)"' (o '"da(z)"a #"C zła#z(za F(za# 1dy ży(ze)"e to *e#ta6e:tem a m"a)o"("e tC#:)ot! Prztb to 8o"em że roz#zerza*! #er(e " (zy)"! *ez"Cdłym J y(zerp'*!( *e1o #"ły doodz! te1o że #"ły te )atCża)e #!

"e7o:rot)"e przez yo8raże)"a a7e #:'te: )"emoż)oG(" o#"!1)"C("a (e7'po1r!ża*! 'my#ł )"e'#ta))"e " ("!17e od )oa #ta) o#ła8"e)"a Naet mod7"tyo odrF(e)"e "e7= * :"(5 " m"arC *a: moż)a to prze"dz"eH )"e'(5ro))y(5)"e#z(zCGH_ I oraz rFż)e za8o8o))e Grod:" do o#"!1)"C("a (e7F )"emoż7"y(5 doI zrea7"zoa)"a #po#F8 )at'ra7)y doodz! #to#'):' przy(zy)oe1o "yo8raże9 do #y(5 przedm"otF #to#'):' :tFre1o )aet G"adomoGH *e1o)"edo#tate(z)oG(" do o#"!1)"C("a (e7' )"e potra po#trzymaH od + d!że)"a do)"e1o D7a(ze1o )at'rC )a#z! za#z(zep"o)o #:ło))oGH do V G"adom"e (z(zy(5poż!da9 ta #praa #ta)o" za1ad)"e)"e a)tropo7) 1"(z)o=te7eo7o1"(z)e Zda*e#"C że 1dy8yGmy m"e7" pode*moaH *a:"G y#"łe: dop"ero tedy :"edy'zy#:a7"Gmy pe)oGH że zdo7)oGH )a#za y#tar(zy do ytorze)"a pe)e1oprzedm"ot' #"ła ta pozo#tała8y * z)a(z)e* m"erze )"e z'żyt:oa)a Zazy(za*8o"em poz)a*emy )a#ze #"ły ty7:o dop"ero przez to że *e yprF8o'*emy Toł'dze)"e #"C + p'#tym" ży(ze)"am" *e#t "C( ty7:o )a#tCp#tem do8ro(zy))e*or1a)"= za(*" )a#ze* )at'ry<

+ K# III ?.> E)e"dy Wer1"7"'#za2 0 m"5" praeter"to# re6erat

#" $'pp"ter a))o# prze:ładz"e Tade'#za Karyło#:"e1o2

0 )"e(58y m" $'p"ter m")"o)y "e: młody

WrF("ł

J Da# kerz a'#de5)e) ')d e7: ma(5e) (o do#ło)"e tł'ma(z

< W I yda)"' )"e ma te* 'a1"



W#tCpJ<

rody #to#'):' do :tFre* *edy)"e *a:o do z*a"#:a możemy '#ta)a"aH praa)a pod#ta"e przyrod)"(zy(5 po*CH a pr"or" 8Cd!(y(5 łaG(""e (zy#tym"po*C("am" ")te7e:t' D7a ładzy poż!da)"a *a:o ładzy yż#ze* :"er'*!(e* #"Cpo*C("em o7)oG(" ty7:o roz'm *edy)y :tFrym po*C("e o7)oG(" ma #em"e*#(e *e#t a pr"or" praoda(zy Pom"Cdzy ładz! poz)a(z! a ładz!poż!da)"a m"eG(" #"C '(z'("e roz:o#zy ta: *a: m"Cdzy ")te7e:tem a roz'memładza #!dze)"a Moż)a "C( przy)a*m)"e* tym(za#oo przyp'G("H że rF)"eż "ładza #!dze)"a za"era d7a #"e8"e pe)! za#adC a pr"or" " że za#ada tapo)"eaż z ładz! poż!da)"a ł!(zy #"C :o)"e(z)"e roz:o#z a78o przy:roGH 8!dc

*a: przy )"ż#ze* ładzy poż!da)"a poprzedza*!( *e* za#adC 8!dc *a: przyyż#ze* ty7:o llb y)":a*!( z determ")oa)"a *e* przez prao mora7)e ta:#amo #pood'*e prze*G("e od (zy#te* ładzy poz)a(ze* t* #'ere))e* dz"edz")ypo*CH przyrody do #'ere))e* dz"edz")y po*C("a o7)oG(" *a: #ym 'żyt:'7o1"(z)ym 'moż7""a prze*G("e od ")te7e:t' do roz'm'

&5o("aż "C( 7ozoa może 8yH podz"e7o)a ty7:o )a d"e 1łF)e (zCG(" t*teorety(z)! " pra:ty(z)! " (5o("aż #zy#t:o (o mo17"8yGmy m"eH do po"edze)"ao ła#)y(5 za#ada(5 ładzy #!dze)"a m'#"ało8y )"e* 8yH za7"(zo)e do (zCG("teorety(z)e* t* do poz)a)"a roz'moe1o podł'1 po*CH przyrody to prze("eż:ryty:a (zy#te1o roz'm' :tFra przed przy#t!p"e)"em do 8'doy #y#tem' m'#"#zy#t:o to '#ta7"H "m"C *e1o moż7"oG(" #:łada #"C z trze(5 (zCG("2 z :ryty:"(zy#te1o ")te7e:t' (zy#te* ładzy #!dze)"a " (zy#te1o roz'm' :tFre to ładze

d7ate1o )azya #"C (zy#tym" że #! a pr"or" praoda(ze

V

J

W#tCp

I

0 ładzy #!dze)"a *a:o ładzy a pr"or" praoda(ze*

Władza #!dze)"a o1F7e *e#t ładz! myG7e)"a o tym (o #z(ze1Fłoe *a:o o(zymG podporz!d:oa)ym tem' (o o1F7)e $eG7" da)e *e#t to (o o1F7)epra"dło za=llb" #ada prao to ładza #!dze)"a :tFra #'8#'m'*e pod )"e to(o #z(ze1Fłoe *e#t ta:że " tedy :"edy *a:o tra)#(e)de)ta7)a ładza #!dze)"apoda*e a pr"or" ar'):" pod :tFrym" *edy)"e moż7"e *e#t #'8#'moa)"e pod to

(o o1F7)e determ")'*!(a 8e#t"mme)d $eG7" zaG da)e *e#t ty7:o to (o#z(ze1Fłoe a ładza #!dze)"a ma do te1o z)a7ecH te (o o1F7)e to tedy *e#to)a ty7:o reXe:#y*)a ree:t"ere)d



Determ")'*!(a ładza #!dze)"a podporz!d:o'*!(a pod o1F7)e praatra)#(e)de)ta7)e *a:"e da*e ")te7e:t ma (5ara:ter ty7:o #'8#'m'*!(y praozo#ta*e *e* a pr"or" z 1Fry yt:)"Cte " )"e ma o)a potrze8y #ama d7a #"e8"etro#z(zyH #"C o prao 8y mF( to (o przyrodz"e #z(ze1Fłoe podporz!d:oaHtem' (o o1F7)e I#t)"e*! *ed)a: ta: rFż)orod)e 6ormy przyrodz"e ta: 7"(z)e

)"e*a:o mody:a(*e o1F7)y(5 tra)#(e)de)ta7)y(5 po*CH przyrody :tFre przezoe praa da)e a pr"or" przez (zy#ty ")te7e:t pozo#ta"a)e #! *a:o )"eo:reG7o)e1dyż praaO te doty(z! 7" ty7:o #ame* moż7"oG(" przyrody *a:o przedm"ot'zmy#łF o1F7e ta: "ż rF)"eż " d7a )"(5 m'#z! "#t)"eH *a:"eG praa Mo1!pradz"e *a:o emp"ry(z)e 8yH podł'1 po*moa)"a E")#"(5t )a#ze1o ")te7e:t'przypad:oe

+ Tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a :tFry(5 1'r'*e a771eme")e) Wed7e IIIyda)"a :tFrym 1'r'*e a771eme") ypadało8y tł'ma(zyH zam"a#t przezo1F7)y(5 przez o1F7)"e $e#t 7o *ed)a: ed7e #ze7:"e1o

pradopodo8"e9#ta 8ł!d dr':ar#:"

W#tCpJ?

a7e $eG7" ma*! )azyaH #"C praam" (ze1o po*C("e przyrody yma1a m'#z! )apod#ta"e *a:"e*G (5oH )"e z)a)e* )am za#ady *ed)oG(" te1o (o rFż)orod)e 8yH'z)a)e za :o)"e(z)e ReXe:#y*)a ładza #!dze)"a :tFra po"))a od te1o (o przyrodz"e #z(ze= BBII 1Fłoe z)o#"H #"C do te1o (o o1F7)e potrze8'*e "C(za#ady :tFre* )"e może zapoży(zaH z doG"ad(ze)"a 1dyż za#ada ta ma łaG)"e

':o)#tyt'oaH *ed)oGH #zy#t:"(5 za#ad emp"ry(z)y(5 podporz!d:oa)y(5rF)"eż emp"ry(z)ym a7e yż#zym za#adom " tym #amym moż7"oGH "(5za*em)e1o #y#tematy(z)e1o podporz!d:oa)"a Ta:! tra)#(e)de)ta7)! za#adCmoże "C( reXe:#y*)a ładza #!dze)"a ty7:o #ama '#ta)o"H #o8"e *a:o prao a)"e może *e* a)" za(zerp)!H #:!d")!d 1dyż 8yła8y F(za# determ")'*!(!ładz! #!dze)"a a)" dy:toaH przyrodz"e2 reXe:#*a 8o"em o praa(5 przyrody:"er'*e #"C przyrod! ta zaG )"e :"er'*e ar'):am" )a :tFry(5 pod#ta"e'#"ł'*emy #torzyH #o8"e o )"e* z'peł)"e #to#'):' do )"e* przypad:oepo*C("e

0tFż za#ad! t! )"e może 8yH żad)a "))a *a: ty7:o )a#tCp'*!(a2 #:oro o1F7)e

praa przyrody ma*! #! pod#taC )a#zym ")te7e:("e :tFry dy:t'*e *eprzyrodz"e (5oH ty7:o z1od)"e z o1F7)ym po*C("em o )"e* *a:o o przyrodz"eprzeto #z(ze1Fłoe praa emp"ry(z)e od)"e#"e)"' do te1o (o" tamte o1F7)epraa pozo#ta"a*! )"(5 *a:o )"eo:reG7o)e m'#z! 8yH rozpatrya)e pod:!tem ta:"e* *ed)oG(" :tFra *a: 1dy8y zo#tała '#ta)o"o)a d7a 'żyt:' )a#zy(5ładz poz)a(zy(5 rF)"eż przez *a:"G (5oH )"e )a#z ")te7e:t a8y 'moż7""H#y#tem doG"ad(ze)"a podł'1 #z(ze1Fłoy(5 pra przyrody N"e z)a(zy to

*a:o8y m'#"ało #"C przez to rze(zy"G("e przy*!H ta:" ")te7e:t 1dyż



"dea ta #ł'ży za za#adC ty7:o reXe:#y*)e* ładzy BBIII #!dze)"a #ł'ży ty7:oO doreXe:#*" a )"e determ")oa)"a = 7e(z ty7:o to że ładza ta )ada*e te)#po#F8 prao ty7:o #ame* #o8"e a )"e przyrodz"e

Wo8e( te1o *ed)a: że po*C("e pe)e1o przedm"ot'

o "7e za"era o)o zarazem ra(*C rze(zy"#toG(" te1o

przedm"ot' )azya #"C (e7em a z1od)oGH pe)e* rze(zy

z t! przy#ł'1'*!(! rze(zom łaG("oG("! :tFra moż7"a

*e#t ty7:o )a pod#ta"e (e7F (e7ooG("! 6ormy te* 7

rze(zy to za#ad! ładzy #!dze)"a *eG7" "dz"e o 6orm

przedm"otF przyrody podpada*!(y(5 pod pra

emp"ry(z)e o1F7e *e#t (e7ooGH przyrody *

rFż)orod)oG(" z)a(zy to że przyroda zo#ta*e przez p

*e("e to te) #po#F8 przed#ta"o)a *a: 1dy8y *a:"2

")te7e:t za"erał pod#taC *ed)oG(" te1o (o *e* pra

a(5 emp"ry(z)y(5 *e#t rFż)orod)e *

&e7ooGH przyrody *e#t "C( #z(ze1F7)ym po*C("em a pr"or" :tFre ma #e crFdło

*edy)"e reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a Wytorom przyrody 8o"em )"e moż)aprzyp"#yaH (ze1oG ta:"e1o *a: to że przyroda )"(5 od)o#" #"C do (e7Fpo*C("em tym zaG o7)o po#ł'1"aH #"C ty7:o do te1o 8y za#ta)a"aH #"C )adprzyrod! #"e z' reXe:t"ere) z p'):t' "dze)"a da)e1o podł'1 praemp"ry(z)y(5 z"!z:' za(5odz!(y(5 )"e* z*a"#: Po*C("e to= *e#t (ał:o"("erFż)e od pra:ty(z)e* (e7ooG(" #zt':" 7'dz:"e* 7'8 )aet o8y(za*F (5o("ażpomyG7a)e *e#t )a pod#ta"e pe)e* a)a7o1"" do )"e*

+ W ory1")a7e d(r#e78e) (o od)o#"ło8y #"C do łaG("oG(" " *e#t)"ezroz'm"a7e Z1od)"e "C( z W")de78a)dem der#e78e) za#tCp'*e przezde##t78e) (o od)o#" #"C do rze(zy

Za#ada 6orma7)e* (e7ooG("

przyrody *e#t tra)#(e)de)ta7)!

za#ad! ładzy #!dze)"a

J

BBIB



Za#ad! tra)#(e)de)ta7)! *e#t ta:a za#ada :tFra przed#ta"a o1F7)y ar')e: apr"or" pod *a:"m *edy)"e mo1! rze(zy #taH #"C przedm"otam" )a#ze1o poz)a)"a o1o7C Natom"a#t metazy(z)! )azya #"C za#ada *eG7" przed#ta"a War')e: apr"or" pod *a:"m *edy)"e przedm"oty :tFry(5 po*C("e m'#" 8yH emp"ry(z)"e da)emo1! 8yH a pr"or" da7e* o:reG7o)e Ta: )p za#ada poz)a)"a ("ał *a:o #'8#ta)(*"

oraz *a:o #'8#ta)(*" z))e))y(5 *e#t tra)#(e)de)ta7)a *eG7" po"ada #"C przez toze "(5 zm"a)a m'#" m"eH *a:!G przy(zy)C *e#t *ed)a: metazy(z)a *eG7" mF" #"Cprzez to że zm"a)a "(5 m'#" m"eH *a:!G ze)Ctrz)! przy(zy)C W p"er#zym8o"em ypad:' y#tar(zy pomyG7eH #o8"e ("ało za pomo(! #amy(5 ty7:oo)to7o1"(z)y(5 orze(z)":F (zy#ty(5 po*CH ")te7e:t' )p *a:o #'8#ta)(*C 8yzda)"e to 'z)aH " a pr"or" dr'1"m )atom"a#t ypad:' m'#" #"C ' pod#tayod)oG)e1o zda)"a założyH emp"ry(z)e po*C("e ("ała *a:o rze(zy por'#za*!(e* S+C prze#trze)" potem zaG moż)a *'ż z'peł)"e a pr"or" #t"erdz"H że da)em' ("ał'te) dr'1" orze(z)": r'(5' ty7:o pod dz"ała)"em ze)Ctrz)e* przy(zy)yprzy#ł'1'*e = 0tFż za#ada (e7ooG(" przyrody rFż)orod)oG(" *e* pra

emp"ry(z)y(5 *e#t *a: to zaraz y:ażC za#ad! tra)#(e)de)ta7)! Po*C("eDo"em przedm"otF pomyG7a)y(5 *a:o pod7e1a*!(e te* za#adz"e[*e#t ty7:o(zy#tym po*C("em przedm"otF

$tT>+\[\<+. er:e))e) Poz)aH N"e!tp7""e *ed)a: "dz"e t' 7`yPz)a)"e te1o [a)"a *a:o ta:"e1o 7e(z o arma(*e *e1o treGH Za)'a#t "e(er:e))e) &Jytam $[

J-

W#tCp

moż7"e1o poz)a)"a emp"ry(z)e1o o1F7e " )"e za"era #o8"e )"(emp"ry(z)e1o Natom"a#t za#ada (e7ooG(" pra:ty(z)e* :tFra m'#" 8yHpomyG7a)a rama(5 "de" determ")oa)"a ;e#t"mm')1 *a:"e*G o7)e* o7"8yła8y za#ad! metazy(z)! 1dyż po*C("e ładzy poż!da)"a *a:o o7" m'#" 8yH

prze("eż da)e emp"ry(z)"e )"e )a7eży do orze(z)":F tra)#(e)de)ta7)y(5 A7eo8"e te za#ady )"e #! m"mo to za#adam" emp"ry(z)ym" 7e(z za#adam" a pr"or"2 dopoł!(ze)"a 8o"em orze(z)":a z emp"ry(z)ym po*C("em podm"ot' "(5 #!dF )"epotrze8a żad)e1o da7#ze1o doG"ad(ze)"a 7e(z moż)a do*GH do te1o z'peł)"e apr"or"

0 tym że po*C("e (e7ooG(" przyrody )a7eży do za#ad tra)#(e)de)ta7)y(5moż)a do#tate(z)e* m"erze prze:o)aH #"C z ma:#ym ładzy #!dze)"a *a:"eza:łada #"C a pr"or" ' pod#ta 8ada9 przyrody a :tFre )"(ze1o "))e1o )"e ma*!)a z17Cdz"e *a: ty7:o moż7"oGH doG"ad(ze)"a a tym #amym poz)a)"aprzyrody a7e )"e ty7:o *a:o przyrody o1F7e 7e(z *a:o przyrody zdeterm")oa)e*

przez rFż)orod)oGH pra #z(ze1Fłoy(5 Ma:#ymy te *a:o #e)te)(*e m!droG("meta=lll" zy(z)e* po*a"a*! #"C dz"e*a(5 te* )a':" doGH (zC#to a7e ty7:o rozpro#ze)"' + z"!z:' z )"e:tFrym" re1'łam" :tFry(5 :o)"e(z)oG(" )"e da #"Cy:azaH )a pod#ta"e po*CH Np2 Przyroda y8"era )a*:rFt#z! dro1C 7el



par#"mo)"ae zarazem )"e (zy)" o)a *ed)a: #:o:F a)" :o7e*)oG(" zm"a) a)" ze#ta"e)"' #pe(y(z)"e rFż)y(5 6orm 7el (o)t")'" ") )at'ra *e* "e7:arFż)orod)oGH pra emp"ry(z)y(5 #ta)o" *a:8y *ed)oGH podporz!d:oa)!)"e"e7' za#adom pr")("p"a praeter )e(e##"tatem )o) #')t m'7t"p7"(a)da "tp

+ Ty7:o po*edy)(zo )"( 'łożo)e #y#tem

W#tCpJ,

%dy8y *ed)a: :toG (5("ał podaH crFdło ty(5 za#ad " prF8oał '(zy)"H to drodze p#y(5o7o1"(z)e* to po#t!p"ł8y z'peł)"e 8re "(5 #e)#o" Za#ady te )"emF"! 8o"em o tym (o #"C dz"e*e tz) podł'1 *a:"(5 pra"deł )a#ze ładzepoz)a(ze rze(zy"G("e y:o)'*! #e 6'):(*e " *a:" #po#F8 yda*e #"C #!dy7e(z

> tym *a: )a7eży *e ydaaH a tym ypad:' 7o

1"(z)a o8"e:ty)a :o)"e(z)oGH )"e y#tCp'*e *eG7" za

#ady #! ty7:o emp"ry(z)e &e7ooGH przyrody d7a )a

#zy(5 ładz poz)a(zy(5 " d7a "(5 'żyt:' (e7o

oGHO :tFra yrac)"e z )"(5 prze8"*a*e#t "C(

tra)#(e)de)ta7)! za#ad! #!dF " yma1a rF)"eż

tra)#(e)de)ta7)e* ded':(*" za :tFre* poGred)"(tem

m'#" #"C pod#tay do ydaa)"a ta:"(5 #!dF #z':aH

crFdła(5 poz)a)"a a pr"or"

WGrFd pod#ta 8o"em moż7"oG(" doG"ad(ze)"a z)a*d'*emy o(zy"G("e p"er#zym rzCdz"e (oG :o)"e(z)e1o a m"a)o"("e praa o1F7)e 8ez :tFry(5przyroda o1F7e *a:o przedm"ot zmy#łF )"e da*e lll"" #"C pomyG7eH praa teop"era*! #"C )a :ate1or"a(5 za#to#oa)y(5 do 6orma7)y(5 ar'):F #ze7:"e*moż7"e* d7a )a# )ao(z)oG(" o "7e rF)"eż " ta da)a *e#t a pr"or" W o8rC8"e ty(5pra ładza #!dze)"a *e#t ładz! determ")'*!(! *e* (ałe zada)"e po7e1a 8o"emty7:o )a #'8#'moa)"' pod da)e *'żO praa I)te7e:t po"ada )p2 :ażda zm"a)ama #! przy(zy)C o1F7)e prao przyrody a zada)"e tra)#(e)de)ta7)e* ładzy#!dze)"a po7e1a t' ty7:o )a tym a8y podaH a pr"or" ar')e: #'8#'m(*" pod da)epo*C("e ")te7e:t'2 *e#t )"m :o7e*)e )a#tCp#to o:reG7e9 przy#ł'1'*!(y(5 *ed)e*

+ te* #ame* rze(zy Prao to zo#ta*e "C( rozpoz)a)e *a:o

a8#o7't)"e :o)"e(z)e d7a przyrody o1F7e *a:o

przedm"ot' moż7"e1o doG"ad(ze)"a Przedm"oty

<>



W#tCp

poz)a)"a emp"ry(z)e1o #! *ed)a: poza oym 6orma7)ym ar'):"em (za#oym rozma"ty "))y *e#z(ze #po#F8 o:reG7o)e a78o da*! #"C o "7e moż)a o tym #!dz"Ha pr"or" rozma"ty #po#F8 o:reG7"H Spe(y(z)"e rFż)e )at'ry )"eza7eż)"e odte1o (o ma*! ze #o8! #pF7)e1o *a:o )a7eż!(e do przyrody o1F7e mo1!zatem *e#z(ze )"e#:o9(ze)"e rFż)orod)y #po#F8 8yH przy(zy)am" " :ażdy zty(5 #po#o8F m'#" m"eH z1od)"e z po*C("em przy(zy)y o1F7e #e pra"dło:tFre *e#t praem a tym #amym po("!1a za #o8! :o)"e(z)oGH (5oH z 'a1" )ałaG("oG(" " 1ra)"(e )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 :o)"e(z)oG(" te* (a7e )"epo*m'*emy $eG7" "dz"e "C( o 7" ty7:o emp"ry(z)e praa przyrody m'#"my przy*!Hmoż7"oGH "#t)"e)"aO )"e* )"e#:o9(ze)"e rFż)orod)y(5 pra emp"ry(z)y(5

:tFre *ed)a: d7a )a#ze1o po*moa)"a #! przypad:oe )"e mo1! 8yH a pr"or"poz)a)e łaG)"e ze z17Cd' )a )"e 'ażamy *ed)oGH przyrody podł'1 praemp"ry(z)y(5 oraz moż7"oGH *ed)oG(" doG"ad(ze)"a *a:o BBBIII #y#tem'oparte1o )a praa(5 emp"ry(z)y(5 za przypad:o! Wo8e( te1o *ed)a: że

*ed)oGH ta:! m'#"my :o)"e(z)"e założyH " przy*!H 1dyż ")a(ze* po#z(ze1F7)eOtreG(" poz)a)"a ł emp"ry(z)e1o )"e "!zały8y #"C (ał:o"("e (ałoGHdoG"ad(ze)"a = o1F7)e 8o"em praa przyrody ':az'*! pradz"e ta:"z"!ze: pom"Cdzy rze(zam" *a:o (o do #e1o rodza*' przedm"otam" przyrody o1F7e a7e )"e (zy)"! te1oO #po=

+ W ory1")a7e2 Er:e))t)"##e Er:e))t)"# tł'ma(zC z1od)"e z po#ze(5)"eprzy*Ct! pra:ty:! przez poz)a)"e Wyraz te) po#"ada o8' *Czy:a(5a)a7o1"(z)e da od("e)"e z)a(ze)"oe a to2 poz)a)"e *a:o a:t " poz)a)"e

*a:o treGH te1o a:t' przy (zym przez tC treGH roz'm"e #"C (zC#to rez'7tat:o9(oy y)": poz)a(zy Pe)! )atom"a#t tr'd)oGH )a#'a tł'ma(ze)"e )a

*Czy: po7#:" 7"(z8y m)o1"e* y=

W#tCp<+

_8 #pe(y(z)y od)"e#"e)"' do )"(5 *a:o po#z(ze1F7)y(5 torF przyrodyNat're#e) przeto ładza #!dze)"a m'#" przy*!H d7a #e1o ła#)e1o 'żyt:' *a:o za#adC a pr"or" że to (o d7a 7'dz:"e1o po*moa)"a *e#t przypad:oe #z(ze1Fłoy(5 emp"ry(z)y(5 praa(5 przyrody za"era #o8"e *ed)a: d7a)a# pradz"e )"edo("e(zo)! a7e da*!(! #"C pomyG7eH opart! )a praa(5

*ed)oGH poł!(ze)"a *e* rFż)orod)oG(" pe)e #amo #o8"e moż7"edoG"ad(ze)"e A po)"eaż zaarta *a:"mG poł!(ze)"' " oparta )a praa(5

*ed)oGH :tFr! poz)a*emy pradz"e *a:o z1od)! z :o)"e(z)ym zam"arempotrze8! ")te7e:t' a7e zarazem *a:o #ama #o8"e przypad:o! przed#ta"a)a

*e#t lll"b *a:o (e7ooGH przedm"otF da)ym ypad:' przyrody to ładza#!dze)"a :tFra od)"e#"e)"' do rze(zy pod7e1a*!(y(5 moż7"ym pozo#ta*!(ym

*e#z(ze do od:ry("a praom emp"ry(z)ym *e#t ty7:o reXe:#y*)a m'#" zez17Cd' )a te praa przed#ta"aH #o8"e myG7" #"(5 de):e) przyrodC podł'1

*a:"e*G za#ady (e7ooG(" d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* (o )a#tCp)"e z)a*d'*eyraz yże* #pom)"a)y(5 ma:#yma(5 ładzy #!dze)"a To tra)#(e)de)ta7)e



po*C("e (e7ooG(" przyrody )"e *e#t a)" po*C("em przyrody a)" po*C("em o7)oG("1dyż )"e przyp"#'*e o)o )"(ze1o przedm"oto" przyrodz"e 7e(z ty7:o przed#ta"a

*edy)y #po#F8 *a:" m'#"my po#tCpoaH rozaża*!( ") der ReXel"o)przedm"oty przyrody *eG7" (5(emy

raz' Er:e))t)"# t* Er:e))t)"##e Po#ł'1"a)"e #"C 8o"em 7"(z8! m)o1!#łoa poz)a)"e poz)a)"a zda*e #"C 8yH )"ez1od)e z d'(5em *Czy:a po7#:"e1oS:oro zaG yraz Er:e))t)"##e zda*e #"C ył!(z)"e oz)a(zaH m)o1oGH treG(" (zyy)":F a )"e a:tF poz)a(zy(5 tł'ma(zC 1o za7eż)"e od :o)te:#t' 8!dcprzez treG(" poz)a)"a poz)a(ze 8!dc przez y)":" poz)a)"a poz)a(ze

<J

W#tCp

'zy#:aH (ał:o"("e ze #o8! po"!za)e doG"ad(ze)"e #ta)o" o)o "C(#'8"e:ty)! za#adC ma:#ymC ładzy #!dze)"a D7ate1o też :"edy ta:!#y#tematy(z)! *ed)oGH )apoty:amy GrFd 7" ty7:o emp"ry(z)y(5 praod(z'amy radoGH a łaG(""e '71C #:'te: za#po:o*o)e* potrze8y*a:8y to 8ył

*a:"G #z(zCG7"y #przy*a*!(y )a#zem' zam"aro" przypade: (5o("aż zm'#ze)"8y7"Gmy przy*!H "#t)"e)"e ta:"e* *ed)oG(" m"mo że )"e zdoła7"Gmy *e* po*!H "

'dood)"H A8y #"C prze:o)aH o #ł'#z)oG(" te* ded':(*" oma"a)e1o po*C("a oraz o:o)"e(z)oG(" przy*C("a 1o *a:o tra)#(e)de)ta7)e* za#ady poz)a)"a'przytom)"*my #o8"e ty7:o "e7:oGH zada)"a2 z da)y(5 #po#trzeże9 )ad przyrod!za"era*!(! 8!dc (o 8!dc )"e#:o9(zo)! rFż)o=lllb rod)oGH pra emp"ry(z)y(5#torzyH "!ż!(y #"C #y#temO doG"ad(ze)"a :tFre to zada)"e t:" a pr"or" )a#zym ")te7e:("e I)te7e:t z)a*d'*e #"C pradz"e a pr"or" po#"ada)"' o1F7)y(5pra przyrody 8ez :tFry(5 )"e mo1ła8y o)a o1F7e 8yH przedm"otemdoG"ad(ze)"a ato7" potrze8'*e o) *e#z(ze po)adto pe)e1o porz!d:' przyrody za:re#"e *e* #z(ze1Fłoy(5 pra"deł :tFre mo1! ty7:o emp"ry(z)"e #taH #"C m'

z)a)e " :tFre #to#'):' do9 #! przypad:oe Pra"dła te 8ez :tFry(5 )"emo1ło8y #"C do:o)aH prze*G("e od o1F7)e* a)a7o1"" moż7"e1o doG"ad(ze)"a o1F7e do #z(ze1F7)e* m'#z! 8yH przez ")te7e:t pomyG7a)e *a:o praa tz) *a:o:o)"e(z)e 1dyż prze(")ym raz"e )"e mo1ły8y o)e torzyH #y#tem'przyrody Nat'rord)')1 m"mo że ")te7e:t "(5 :o)"e(z)oG(" )"e rozpoz)a*e ")"1dy )"e zdoła po*!H &5o("aż "C( od)"e#"e)"' do )"(5 "(5 przedm"otF )"emoże o) )"(ze1o o:reG7"H a pr"o9 to m'#" *ed)a: a8y mF( 8adaH te emp"ry(z)eta: za)e praa założyH ' pod=

W#tCp <<

#tay #ze7:"(5 )a "(5 temat rozaża9 za#adC a pr"or" a m"a)o"("e tC że opar("' o )"e moż7"y *e#t poz)aa7)y #y#tem 0rd)')1 przyrody Za#adC te1o



rodza*' yraża*! )a#tCp'*!(e zda)"a2 że przyrodz"e "#t)"e*e zroz'm"ałe d7a )a#podporz!d:oa)"e rodza*F " 1at'):F że rodza*e z87"ża*! #"C do #"e8"e podł'1

*a:"e*G #pF7)e* "m za#ady a8y moż7"e #tało #"C prze*G("e od *ed)e1o dodr'1"e1o " przez to do rodza*' yż#ze1o że (5o("aż )a#zem' ")te7e:to" yda*e#"C z po(z!t:' (zymG )"e')":)"o)ym przy*moa)"e d7a #pe(y(z)e* rozma"toG("

dz"ała9 przyrody ty7'ż rozma"ty(5 rodza*F przy(zy)ooG(" to *ed)a: mo1!lllb" o)e pod7e1aH ty7:o *a:"e*GO )"e"e7:"e* 7"(z8"e za#ad :tFry(5 y#z':a)"emmamy #"C za*!H Ta z1od)oGH przyrody z )a#z! ładz! poz)a(z! zo#ta*e przezładzC #!dze)"a założo)a a pr"o9 (e7' 'moż7""e)"a #o8"e rozaża9ReXel"o) o przyrodz"e podł'1 *e* pra emp"ry(z)y(5 I)te7e:t 8o"em 'z)a*e *!o8"e:ty)"e za przypad:o! a ty7:o ładza #!dze)"a przyp"#'*e *! przyrodz"e

*a:o tra)#(e)de)ta7)! (e7ooGH od)"e#"e)"' do ładzy poz)a(ze* podm"ot')"e za:łada*!( *e* 8o"em )"e m"e7"8yGmy #y#tem' przyrody ed7e praemp"ry(z)y(5 a tym #amym )"(" przeod)"e* d7a przeproadze)"a z )"m"doG"ad(ze)"a (ałe* "(5 rFż)orod)oG(" " d7a "(5 8ada)"a

Z'peł)"e do8rze da #"C 8o"em pomyG7eH że m"mo (ałe* *ed)a:ooG("przedm"otF przyrody podł'1 pra o1F7)y(5 8ez :tFry(5 6orma *a:"e1oGpoz)a)"a emp"ry(z)e1o )"e mo1ła8y o1F7e za"#t)"eH #pe(y(z)a rozma"toGHemp"ry(z)y(5 pra przyrody oraz "(5

+ W ory1")a7e 8ra: #łoa )a(5 podł'1 W#ta"ł *e karte)#te")

;ez te1o )a(5 )a7eżało8y tł'ma(zyH2 z87"ża*! #"C za*em)"e :'

*a:"e*G #pF7)e* "m za#adz"e

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a

<

W#tCp

#:'t:F mo1ła8y *ed)a: 8yH ta: "e7:a "ż d7a )a#ze1o ")te7e:t' 8yło8y rze(z!)"emoż7"! od:ryH przyrodz"e *a:"G zroz'm"ały #y#tem podz"e7"H *e* ytory )arodza*e " 1at'):" tym (e7' 8y za#adam" y*aG)"a)"a " roz'm"e)"a *ed)e1o z)"(5 mF( po#ł'1"aH #"C BBBII ta:że d7a y*aG)"a)"a " po*moa)"a "))e1o orazpo to 8y z ta: d7a )a# za"łe1o rze(zy"#toG(" zaG ty7:o )"ezm"er)"erFż)ora:"e1o )"e do#to#oa)e1o do )a#ze* zdo7)oG(" po*moa)"a mater"ał'#torzyH *a:"G "!ż!(y #"C #y#temO =doG"ad(ze)"a

Władza #!dze)"a ma "C( #o8"e ta:że za#adC a pr"or" d7a moż7"oG(" przyrodya7e ty7:o pod z17Cdem #'8"e:ty)ym dz"C:" te* za#adz"e dy:t'*e o)a prao a7e

)"e przyrodz"e *a:o a'to)om"a 7e(z #ame* #o8"e *a:o 5ea'to)om"a d7arozaża9 Reel"o) )ad przyrod! Prao to moż)a 8y )azaH praem#pe(y:a(*" przyrody *e* praa(5 emp"ry(z)y(5 ładza #!dze)"a )"e poz)a*e1o a pr"or" przyrodz"e 7e(z za:łada *e po to 8y #torzyH *a:"G poz)aa7)y d7a)a#ze1o ")te7e:t' #y#tem 0rd)')1 przyrody przy podz"a7e *e* o1F7)y(5 pra



*a:" przeproadza :"edy (5(e podporz!d:oaH "m rFż)orod)oGH pra#z(ze1Fłoy(5 %dy "C( po"adamy2 przyroda #pe(y:'*e #e praa o1F7)epodł'1 za#ady (e7ooG(" d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* tz) ta: 8y #to#oały #"Cdo ")te7e:t' 7'dz:"e1o za:re#"eO *e1o :o)"e(z)y(5 (zy))oG(" a m"a)o"("eO z)a*doa)"' d7a do#tar(za)e1o przez po#trzeże)"e mome)t' #z(ze1Fłoe1o

te1o (o o1F7)e a d7a te1o (o rFż)orod)e (5oH d7a :ażde1o 1at'):' o1F7)eze#po7e)"a *ed)oG(" za#ady to a)" )"e dy:t'*emy przez to przyrodz"e *a:"e1oGpraa a)" też )"e poz)a*emy żad)e1o *e* praa dz"C:" o8#era(*" (5oH oaza#ada może o8#era(*" z)a7ecH po=

W#tCp<?

t"erdze)"e N"e *e#t to 8o"em za#ada determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(zty7:o reXe:#y*)e*2 (5(emy ty7:o lllbm a8y *e* praa emp"ry(z)e 8ez z17Cd' )a

to *a: pod z17Cdem #y(5 pra o1F7)y(5 'rz!dzo)a *e#t przyroda m'#"ały 8yH8ada)e :o)"e(z)"e podł'1 te* łaG)"eO za#ady " op"era*!(y(5 #"C )a )"e* ma:#ym1dyż ty7:o tym za:re#"e *a:"m to za(5odz" *e#teGmy moż)oG(" (zy)"Hpo#tCpy 'żyt:oa)"' )a#ze1o ")te7e:t' #6erzeO doG"ad(ze)"a " zdo8yaHpoz)a)"e

I

0 poł!(ze)"' '(z'("a roz:o#zy Z po*C("em (e7ooG(" przyrody

PomyG7a)a przez )a# z1od)oGH przyrody rFż)orod)oG(" *e* pra

#z(ze1Fłoy(5 z )a#z! potrze8! z)a7ez"e)"a d7a )"(5 za#ad o1F7)y(5 m'#" 8yHz1od)"e z (ałym )a#zym roz'm"e)"em rze(zy 'z)a)a za przypad:o! a7ezarazem za )"ez8Cd)! d7a potrze8 )a#ze1o ")te7e:t' a "C( za (e7ooGH dz"C:":tFre* przyroda pozo#ta*e z1odz"e z )a#zym a7e ty7:o :' poz)a)"'#:"eroa)ym zam"arem 01F7)e praa ")te7e:t' 8Cd!(e zarazem praam"przyrody #! d7a )"e* rF)"e :o)"e(z)e (5oH crFdłem "(5 *e#t #po)ta)"(z)oGH+

*a: praa r'(5' mater"" #torze)"e "(5 )"e za:łada żad)e1o zam"ar' #to#oa)"'O )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 1dyż p"er#ze po*C("e o tym (o to *e#tpoz)a)"e przedm"otF przyrody 'zy#:'*emy lll"l ty7:o dz"C:" )"m "po)"eażO przy#ł'1'*! o)e #po#F8 :o)"e(z)y przyrodz"e *a:o przedm"oto"

)a#ze1o po=

+ Spo)ta)"(z)oGH )a#ze1o ")te7e:t' Przyp red

<.

W#tCp

z)a)"a o1F7e Natom"a#t to że porz!de: przyrody podł'1 *e* pra#z(ze1Fłoy(5 przy (ałe* *e* przy)a*m)"e* moż7"e* a prze:ra(za*!(e* )a#z!zdo7)oGH po*moa)"a rFż)orod)oG(" " )"e*ed)a:ooG(" *ed)a: rze(zy"G("e te*



zdo7)oG(" odpo"ada #zy#t:o to *e#t ^ przy)a*m)"e* )a "7e możemy to po*!H (zymG przypad:oym od:ry("e zaG te1o porz!d:' *e#t (zy))oG("! ")te7e:t'#:"eroa)! #po#F8 zam"erzo)y :' pe)em' :o)"e(z)em' *e1o (e7o" am"a)o"("e :' tem' 8y proadz"H )"e *ed)oGH za#ad :tFry to (e7 ładza#!dze)"a m'#" )a#tCp)"e przyp"#aH przyrodz"e 1dyż ")te7e:t )"e może *e* (o do

te1o dy:toaH żad)e1o praa

0#"!1)"C("e :ażde1o zam"erze)"a poł!(zo)e *e#t z '(z'("em roz:o#zy *eG7" zaGar'):"em zam"ar' *e#t = pe)e yo8raże)"e a pr"or" ta: *a: t'ta* pe)aza#ada d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a o1F7e f^ to '(z'("e roz:o#zy rF)"eżyz)a(za)e *e#t przez *a:!G ra(*C a pr"or" " #po#F8 d7a :ażde1o aż)y am"a)o"("e przez #amo od)"e#"e)"e przedm"ot' do ładzy poz)a(ze* z tym

*ed)a: że po*C("e (e7ooG(" )"e pozo#ta*e t' żad)ym z1oła #to#'):' do ładzypoż!da)"a " rFż)" #"C tym #amym (ał:o"("e od #ze7:"e* pra:ty(z)e* (e7ooG("przyrody

I#tot)"e *eG7" przy z1od)oG(" )a#zy(5 po#trzeże9 z praam" opartym" )ao1F7)y(5 po*C("a(5 przyrod)"(zy(5 :ate1or"a(5 )"e #t"erdzamy " )"e mo*ażer)y #t"erdz"H #o8"e )a*m)"e*#zym )aet #top)"' O '(z'("a roz:o#zy 1dyż")te7e:t po#tCp'*e t' 8ez z 1Fry poz"Cte1o zam"ar' z :o)"e(z)oG("! y)":a*!(! z

*e1o )at'ry to z dr'1"e* #tro)y od:ryta moż7"oGH po=

+ W #z(ze1Fłoe praa przyrody Przyp red

W#tCp<

ł!(ze)"a d' 7'8 "C(e* 5etero1e)"(z)y(5 emp"ry(z)y(5 pra przyrody podo8e*m'*!(! *e + *ed)! za#ad! #ta*e #"C crFdłem 8ardzo yrac)e* roz:o#zy (zC#to)aet podz"' " to ta:"e1o :tFry )"e '#ta*e )aet tedy :"edy *'ż do#tate(z)"ezapoz)a7"Gmy #"C z *e1o przedm"otam" Wpradz"e )"e od(z'amy *'ż yrac)e*roz:o#zy z"!za)e* z tym że przyroda da*e #"C zroz'm"eH oraz z *ed)oG("! *e*podz"ałF )a rodza*e " 1at'):" dz"C:" (zem' *edy)"e moż7"e #! po*C("aemp"ry(z)e za :tFry(5 pomo(! poz)a*emy przyrodC podł'1 *e* pra#z(ze1Fłoy(5 a7e roz:o#z ta z pe)oG("! #o"m (za#"e "#t)"ała " ty7:o d7ate1oże 8ez )"e* J )"e 8yło8y moż7"e )a*po#po7"t#ze )aet doG"ad(ze)"e zm"e#zała

#"C o)a #top)"oo z #amym poz)a)"em " )"e zra(a)o *'ż )a )"! #pe(*a7)e*'a1" Potrze8a zatem *e#z(zeO (ze1oG (o przy ydaa)"' #!dF o przyrodz"e:"er'*e 'a1C )a *e* (e7ooGH d7a )a#ze1o ")te7e:t' potrze8a m"a)o"("eO'#"7)e* pra(y )ad podporz!d:oa)"em )"e*ed)orod)y(5 pra przyrody m"arCmoż)oG(" pod praa yż#ze (5oH za#ze *e#z(ze emp"ry(z)e a8y *eG7" #"C to'da z)a7ecH roz:o#z te* 'aża)e* przez )a# za ty7:o przypad:o! =z1od)oG(" przyrody z )a#z! ładz! poz)a(z! Natom"a#t z1oła )"e podo8ało8y#"C )am ta:"e yo8raże)"e

+ W ory1")a7e2 #"e 8e"(L W prze:ładz"e op'#z(zam #łoo 8e"de o8yda'aża*!( że :radło #"C do ory1")ał' #:'te: po8"eż)e* reda:(*" zda)"a W#za:"dz"e o od:ryt! moż7"oGH poł!(ze)"a d' 7'8 "C(e* pra a #łoo o8yda8yło8y łaG(""e 'żyte *edy)"e tedy 1dy8y #zło ty7:o o da praa



- W ory1")a7e o5)e #"e (zem' *Czy:' po7#:"m może odpo"adaH zarF)o8ez )"e* *a: " 8ez )"(5 Wy8"eram p"er#z! a7ter)atyC przy*m'*!( że)"e* od)o#" #"C do roz:o#zy roz'm"a)e* o(zy"G("e )"e *a:o ar')e: 7e(z

*a:o emo(*o)a7)y oddc"C: doG"ad(ze)"a

<-

W#tCp

BLI przyrody )a :tFre1o pod#ta"e 'przedza)o 8y )a# że przy )a*m)"e*#zym)aet y*G("' 8ada)"a poza )a*po#po7"t#ze doG"ad(ze)"e )atra7"8yGmy )a ta:!

5ete=ro1e)"(z)oGH pra przyrody :tFra ')"emoż7""ła8y )a#zem' ")te7e:to"poł!(ze)"e " podporz!d:oa)"e *e* #z(ze1Fłoy(5 pra pod o1F7)e praaemp"ry(z)e #prze(""ało8y #"C to 8o"em za#adz"e #'8"e:ty)"e (e7oe*#pe(y:a(*" przyrody )a rodza*e oraz )a#ze* reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a *e*zam"ara(5 #to#'):' do )"(5

To założe)"e *a:"e (zy)" )a#za ładza #!dze)"a *e#t *ed)a: ta: 8ardzo)"eo:reG7o)e (o do te1o *a: da7e:o m"ała8y d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze*roz("!1aH #"C oa "dea7)a (e7ooGH przyrody że możemy #"C z1odz"H ta:że )a to:"edy :toG po"ada )am "ż 1łC8#ze (zy roz7e17e*#ze poz)a)"e przyrody przez

o8#era(*C m'#"ało8y :o9(' )atraH )a ta:! rFż)orod)oGH pra :tFre* żade)")te7e:t 7'dz:" )"e zdoła #proadz"H do *ed)e* za#ady (5o("aż #:ła)"amy #"C(5Ct)"e* do #ł'(5a)"a ty(5 :tFrzy da*! )am )adz"e*C że 1dy8yGmy 7ep"e* z)a7"e)Ctrz)! "#totC przyrody d"e Mat'r "m I))ere) a78o mo17" *! porF)aH z *e*ze)Ctrz)ym" )"e z)a)ym" )am dot!d (zło)am" prze:o)a7"8yGmy #"C żeprzyroda przed#ta"ała8y #"C )am tym pro#t#za #y(5 za#ada(5 " przypozor)e* 5etero1e)"(z)oG(" #y(5 pra emp"ry(z)y(5 tym 8ardz"e* *ed)o7"ta "m8ardz"e* )aprzFd po#')Cło8y #"C )a#ze doG"ad(ze)"e $e#t 8o"em )a:azem)a#ze* ładzy #!dze)"a 8y ^ :"eroaH #"C za#ad! z1od)oG(" przyrody z )a#z!ładz! poz)a(z! ta:"m za:re#"e *a:"m *e#t to moż7"e )"e prze#!dza*!(

po)"eaż ładza #!dze)"a :tFra da*e )am to pra"dło )"e *e#t determ")'*!(!ładz! #!=

lm dze)"a (zy ma o)a 1dz"eG #o*e 1ra)"(e (zy )"e

W#tCp<,

'm"emy pradz"e *eG7" (5odz" o roz'moy 'żyte: rat"o)a7er %e8ra'(5)a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 o:reG7"H "(5 1ra)"(e a7e )a po7' emp"ry(z)ym żad)eza:reG7e)"e 1ra)"( )"e *e#t moż7"e

II

0 e#tety(z)ym yo8raże)"' (e7ooG(" przyrody



To (o yo8raże)"' *a:"e1oG przedm"ot' *e#t ty7:o #'8"e:ty)e tz) to (o#ta)o" *e1o re7a(*C do podm"ot' a )"e do przedm"ot' #ta)o" łaG("oGHe#tety(z)! d#t5et"#(5e ;e#(5a*6e)5e"t te1o yo8raże)"a to zaG (o )"m #ł'ży7'8 może 8yH 'żyte do o:reG7e)"a przedm"ot' do poz)a)"a #ta)o" *e1oaż)oGH 7o1"(z)! 7o1"#(5e %'7t"1:e"t W poz)a)"' przedm"ot' zmy#łoe1o

o8yd"e te re7a(*e y#tCp'*! ł!(z)"e W zmy#łoym yo8raże)"' rze(zyz)a*d'*!(y(5 #"CO poza m)! *a:oGH 'a7"tdt prze#trze)" :tFre* *e o17!damyota)o" ty7:o #'8"e:ty)! #tro)C mo*e1o yo8raże)"a ty(5 rze(zy przy (zympozo#ta*e #pra! )"e roz#trzy1)"Ct! (zym #! o)e #ame #o8"e *a:o przedm"oty" z 'a1" )a tC re7a(*C przedm"ot pomyG7a)y *e#t ty7:o *a:o z*a"#:o ato7"prze#trze9 *a::o7"e: *e#t ty7:o #'8"e:ty)! *a:oG("! #ta)o" m"mo to *a:!G(zCGH poz)a)"a rze(zy *a:o z*a"#: &z'("e l

+ Wyraz Emp)d')1 od)o#" #"C poto(z)ym *Czy:' )"em"e(:"m zarF)o do#6ery #e)#'a7)e* *a: " do emo(*o)a7)e* z"!z:' z (zym )"e*ed)o:rot)"e

y#tCp'*e *a:o rF)oz)a(z)y z %e6'57 '(z'("e $edy)"e term")o7o1""7ozo(z)e* " to dop"ero )oo(ze#)e* z)a(ze)"e *e1o o1ra)"(zyło #"C do #6ery#e)#'a7)e* W#za: *e#z(ze Ka)t a(z:o7"e: przeaż)"e 'żya te1o yraz' z)a(ze)"' o1ra)"(zo)ym do #6ery #e)#'a7)e* odrFż)"a *a: to y)":a z < Kryty:"ładzy #!dze)"a o8"e:=

>

W#7tp

BLIII t'ta* ze)Ctrz)e yraża ta: #amo ty7:o #'8"e:ty)! #tro)C )a#zy(5yo8raże9 rze(zy poza )am" a7e łaG(""e "(5 mater"a7)y rea7)y (5ara:terto dz"C:" (zem' (oG "#t)"e*!(e1o zo#ta*e )am da)e *a: prze#trze9 yraża#am! 6ormC a pr"or" moż7"oG(" "(5 o17!da)"a a m"mo to po#ł'1'*emy #"C(z'("em ta:że do poz)a)"a przedm"otF poza )am"

Ta:"m )atom"a#t #:ład)":"em #'8"e:ty)ym yo8raże)"a :tFry )"e może #taH

#"C żad)ym poz)a)"em *e#t z"!za)a z tym yo8raże)"em roz:o#z a78oprzy:roGH dz"C:" )"e* 8o"em )"e poz)a*C )"(ze1o przedm"o("e yo8raże)"a(5oH może o)a 8yH #:'t:"em *a:"e1oG poz)a)"a 0tFż (e7ooGH *a:"e*G rze(zy o"7e zo#ta*e przed#ta"o)a #po#trzeże)"' )"e *e#t rF)"eż łaG("oG("! #ame1oprzedm"ot' ta:a łaG("oGH 8o"em )"e może 8yH #po#trze1a)a (5oH może8yH z poz)a)"a rze(zy y)"o#:oa)a &e7ooGH "C( :tFra poprzedza poz)a)"epe)e1o przedm"ot' " :"Fra (5oH #"C )aet )"e (5(e 'żyH yo8raże)"aprzedm"ot' d7a *a:"e1oG poz)a)"a = m"mo to zo#ta*e 8ezpoGred)"o z )"mpoł!(zo)a #ta)o" tC #'=

ty)! (zy7" #e)#'a7)! Emp)d')1 od #'8"e:ty)e* (zy7" et)o= (*o)a7)e* a tym #amym 'z)a*e 'żya)"e te1o yraz' o8' ty(5 z)a(ze)"a(5 " doma1a#"C ty7:o "(5 odrFż)"a)"a



Na *Czy: po7#:" tł'ma(zy #"C EmpS)d')1 a78o przez (z'("e a78o przezraże)"e 0tFż o "7e "dz"e o Emp)d')1 z)a(ze)"' o1ra)"(zo)ymył!(z)"e do #6ery #e)#'a7)e* #łoo raże)"e zda*e #"C 8yH odpo"ed)"e*#zeNatom"a#t o "7e "dz"e o Emp6md')1 #zero:"m z)a(ze)"' odpo"ed)"e*#ze

*e#t #łoo (z'("e *a:o etymo7o1"(z)"e z"!za)e z '(z'("em 7e(z o8e*m'*!(e

#ym z)a(ze)"em )"e ty7:o #6erC emo(*o)a7)! 7e(z ta:że #e)#'a7)! S:oro zaG epo(e Ka)ta yraz Emp)d')1 )"e )a8rał *e#z(ze term")o7o1"" 7ozo(z)e*te1o o1ra)"(zo)e1o z)a(ze)"a *a:"e te* term")o7o1"" o8e()"e po#"ada tł'ma(zC1o przez (z'("e a )"e przez raże)"e

W#tCp+

8"e:ty)! #tro)C yo8raże)"a :tFra )"e może #taH #"C żad)! (zCG("! poz)a)"a Toteż przedm"ot )azya)y *e#t tedy (e7oym ty7:o d7ate1o że *e1o

yo8raże)"e poł!(zo)e *e#t 8ezpoGred)"o z '(z'("em roz:o#zy a #amo toyo8raże)"e *e#t e#tety(z)ym yo8raże)"em (e7ooG(" Za(5odz" ty7:o pyta)"e(zy te1o rodza*' BLI yo8raże)"e (e7ooG(" o1F7e "#t)"e*e

$eG7" z #amym '*moa)"em appre5e)#"o 6ormy *a:"e1oG przedm"ot' da)e1o)ao(z)"e 8ez od)"e#"e)"a *e* do *a:"e1oG po*C("a (e7' o#"!1)"C("aOo:reG7o)e1o poz)a)"a poł!(zo)a *e#t roz:o#z to yo8raże)"e )"e zo#ta*e przezto od)"e#"o)e do przedm"ot' 7e(z *edy)"e do podm"ot' roz:o#z zaG )"e możeyrażaH )"(ze1o "))e1o *a: ty7:o do#to#oa)"e te1o przedm"ot'O do ładzpoz)a(zy(5 (5odz!(y(5 1rC reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a " to o ty7e o "7e

#"C o)e )"e* z)a*d'*! może zatem yrażaH ty7:o #'8"e:ty)! 6orma7)!(e7ooGH przedm"ot' 0o '*moa)"e 6orm przez yo8rac)"C )"e mo1ło8y8o"em )"1dy )a#t!p"H 1dy8y reXe:#y*)a ładza #!dze)"a )"e porF)yała "(5(5oH8y #po#F8 )"e zam"erzo)y przy)a*m)"e* ze #o*! zdo7)oG("! od)o#ze)"ada)y(5 )ao(z)y(5 do po*CH $eG7" "C( przy tym porF)ya)"' yo8rac)"a *a:oładza 'zy#:"a)"aO da)y(5 )ao(z)y(5 a pr"or" zo#ta*e dz"C:" *a:"em'Gyo8raże)"' #po#F8 )"e zam"erzo)y proadzo)a z1od)oGH z ")te7e:tem*a:o ładz! po*CH " dz"C:" tem' 8'dz" #"C '(z'("e roz:o#zy to przedm"ot m'#"8yH F(za# 'z)a)y za (e7oy d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a S!d ta:" *e#te#tety(z)ym #!dem o (e7ooG(" przedm"ot' #!dem :tFry )"e op"era #"C )ażad)ym *'ż "#t)"e*!(ym po*C("' o tymO przedm"o("e " żad)e1o też po*C("a o )"m)"e do#tar(za $eG7" 6orma przedm"ot' a )"e ma=

J

W#tCp

BL ter"a7)a #tro)a yo8raże)"a te1o przedm"ot' (z'("e zo#ta*e #ame*reXe:#*" o )"e* 8ez zam"ar' 'zy#:a)"a *a:"e1oG po*C("a o przedm"o("e 'z)a)a zapoFd do roz:o#zoa)"a #"C + yo8raże)"em ta:"e1o przedm"ot' to 'aża #"Cże roz:o#z z"!za)a *e#t z yo8raże)"em te1o przedm"ot' #po#F8 :o)"e(z)y



tz) :o)"e(z)yO )"e ty7:o d7a podm"ot' :tFry 6ormC tC '*m'*e 7e(z d7a :ażde1o o1F7e :to yda*e #!d Przedm"ot )azya #"C F(za# p"C:)ym zdo7)oGH zaGydaa)"a #!dF )a pod#ta"e ta:"e* roz:o#zy a "C( też #po#F8po#ze(5)"e aż)y #ma:"em $eG7" 8o"em pood' do roz:o#zy dopatr'*emy#"C *edy)"e 6orm"e *a:! przedm"ot ma d7a reXe:#*" o1F7e a zatem )"e

(z'("' przedm"ot' " 8ez od)"e#"e)"a 1o też do po*C("a :tFre 8y za"erało *a:"Gzam"ar to *edy)"e przy#ł'1'*!(a podm"oto" pra"dłooGH emp"ry(z)ym'żya)"' ładzy #!dze)"a o1F7e *ed)oGH y=

+ W ory1")a7e L'#t a) der or#te77')1 przy (zym prz_"rq"e: a)#:az'*e t' )a to że or#te77')1 yo8raże)"e *e#t przedm"otem roz:o#zyWy)":a z te1o że Ka)t przez L'#t roz:o#z )"e roz'm"e #ame1o ty7:ododat)"e1o za8ar"e)"a emo(*o)a7)e1o 7e(z rF)"eż (ały ta: za8ar"o)y a:tp#y(5"(z)y od)o#z!(y #"C ")te)(*o)a7)"e do pe)e1o przedm"ot' W *Czy:'po7#:"m )"e da #"C a)a7o1"(z)y #po#F8 t* przez poł!(ze)"e rze(zo)":a

roz:o#z za pomo(! odpo"ed)"e1o przy"m:a z dr'1"m rze(zo)":"em#(5ara:teryzoaH #to#'):' m"Cdzy roz:o#z! a tym (o oz)a(za dr'1" rze(zo)": *a:o #to#'):' ")te)(*o)a7)e1o A78o"em )p zrot roz:o#z yoła)a przezo:reG7a te) #to#')e: *a:o przy(zy)oy a "C( z'peł)"e rFż)y od ")te)(*o)a7)e1oa zrot roz:o#z z"!za)a z #to#'):' te1o 87"że* o1F7e )"e o:reG7a &5(!("C( *Czy:' po7#:"m #(5ara:teryzoaH 1o *a:o ")te)(*o)a7)y m'#" #"C za#t!p"Hroż:o#z przez #łoo roz:o#zoa)"e #"C :tFre oz)a(za łaG)"e dodat)"oemo(*o)a7)"e za8ar"o)y a:t ")te)(*o)a7)y a )"e *edy)"e #amo to za8ar"e)"eprzy (zym poł!(zo)y z )"m dr'1" 'żyty #zF#tym przypad:' rze(zo)": oz)a(zaprzedm"ot te1o a:t'

W#!p <

o8rac)" " ")te7e:t' *e#t tym (zy))":"em z :tFrym z1adza #"C yo8raże)"eprzedm"ot' reXe:#*" :tFre* ar'):" #! a pr"or" po#ze(5)"e o8o"!z'*!(e apo)"eaż ta z1od)oGH przedm"ot' z ładzam" poz)a(zym"O podm"ot' *e#tprzypad:oa przeto yoł'*e o)a yo8raże)"e *e1o (e7ooG(" #to#'):' doładz poz)a(zy(5 podm"ot'

Ta: "C( mamy t' roz:o#z :tFra *a: #ze7:a roz:o#z a78o przy:roGH )"e

yoła)a przez po*C("e o7)oG(" t* dz"C:" 'przed)"em' zdeterm")oa)"'yż#ze* ładzy poż!da)"a przez (zy#ty roz'm )"e może )"1dy )a BLI pod#ta"epo*CH 8yH 'z)a)a za :o)"e(z)"e z"!za)! z yo8raże)"em pe)e1o przedm"ot'7e(z :ażdym ypad:' m'#" przez podda)e reXe:#*" #po#trzeże)"e 8yHrozpoz)a)a *a:o z"!za)a z tym yo8raże)"em toteż *a: #ze7:"e #!dyemp"ry(z)e )"e może o)a yrażaH o8"e:ty)e* :o)"e(z)oG(" a)" prete)doaH doaż)oG(" a pr"or" A7e #!d #ma:' roG(" #o8"e *a: :ażdy "))y #!d emp"ry(z)y ty7:oprete)#*C do te1o 8y 8yH aż)ym d7a :ażde1o (o 8ez z17Cd' )a e)Ctrz)!przypad:ooGH te1o #!d' za#ze *e#t moż7"e To (o *e#t t'ta* dz")e ")"ezy:łe #proadza #"C ty7:o do te1o że )"e emp"ry(z)e po*C("e 7e(z '(z'("e

roz:o#zy a zatem o1F7e )"e po*C("e *e#t t' tym (o ta: *a: 1dy8y 8yło o)o *a:"mG orze(z)":"em z"!za)ym z poz)a)"em przedm"ot' ma 8yH przez #!d#ma:' :ażdem' (zło"e:o" "mp'toa)e " z yo8raże)"em przedm"ot'#:o*arzo)e



$ed)o#t:oy #!d emp"ry(z)y )p ypo"edz"a)y przez te1o :to :ry#zta7e1Fr#:"m #po#trze1a r'(5om! :rop7C ody yma1a #ł'#z)"e 8y :ażdy "))ym'#"ał #t"erdz"H to #amo 1dyż #!d te) zo#tał yda)y z1od)"e z o1F7)ym"ar'):am" determ")'*!(e* ła=

WaCp

dzy #!dze)"a #to#o)"e do pra moż7"e1o doG"ad(zC )"a o1F7e Podo8)"e "te) :to #ame* reXe:#*" )ad 6orm! pe)e1o przedm"ot' od(z'a roz:o#z 8ez

z17Cd' )a *a:"eG po*C("e roG(" #o8"e #ł'#z)"e prete)#*C do te1o 8y :ażdy (5oH *e#t to #!d emp"ry(z)y " *ed)o#t:oy z )"m #"C z1adzał A78o"em poFd te*roz:o#zy t:" o1F7)ym (5oH #'8"e:ty)ym ar'):' #!dF reXe:#y*)y(5 am"a)o"("e (e7oe* z1od)oG(" przedm"ot' 8ez z17Cd' )a to (zy *e#t toytFr przyrody (zy #zt':" ze #to#'):"em *a:" za(5odz" m"Cdzy ładzam"poz)a(zym" yma1a)ym"7 d7a :ażde1o poz)a)"a emp"ry(z)e1o t* yo8rac)"BLk " ")te7e:t' Roz:o#z przeto #!dz"e #ma:' za7eż)a *e#t pradz"e odemp"ry(z)e1o yo8raże)"a " )"e może 8yH a pr"or" poł!(zo)a z żad)ym po*C("em)"e da #"C 8o"em a pr"or" o:reG7"H :tFry przedm"ot 8Cdz"e (zy też )"e 8Cdz"eodpo"adał #ma:o" 7e(z trze8a 1o yprF8oaH a7e m"mo to #ta)o" o)a

determ")'*!(! ra(*C te1o #!d' ty7:o d7ate1o że 'G"adam"amy #o8"e "ż op"era#"C o)a *edy)"e )a reXe:#*" " )a o1F7)y(5 (5oH ty7:o #'8"e:ty)y(5ar'):a(5 *e* z1od)oG("

+ W ory1")a7e 1'r'*e t' 7"(z8a po*edy)(za rodza*' że9#:"e1o y=ma1a)e* (ood)o#" #"C do ze(:ma##"1e U8ere")#t"mm')1 (e7oa z1od)oGH $ed)a: zaErdma))em po#ł'1'*C #"C t' 7"(z8! m)o1! ;'doa zda)"a 8o"em a #z(ze1F7)oG(" m"e*#(e :tFrym ym"e)"o)e #! yo8rac)"a " ")te7e:t zda*e#"C #:azyaH "ż Ka)to" "dz"e t'ta* )"e ty7e o to że d7a :ażde1o poz)a)"aemp"ry(z)e1o yma1a)a *e#t od)oG)a (e7oa z1od)oGH "7e o to że :ażde

poz)a)"e emp"ry(z)e yma1a #pFłdz"ała)"a ym"e)"o)y(5 ładz poz)a(zy(5Merytory(z)"e zarF)o ymF1 oe* (e7oe* z1od)oG(" *a: też ymF1 oe1o#pFłdz"ała)"a ładz poz)a(zy(5 #ta)o"! za#ad)"(ze tezy ep"#temo7o1"":a)to#:"e* Przez yo8rac)"C )a7eży t' o(zy"G("e roz'm"eH to (o Ka)t)azya (zy#t! 7'8 prod':ty)! yo8rac)"! odrFż)"e)"' odreprod':ty)e* (zy7" 6a)taz*"

W#tCp?

z poz)a)"em przedm"otF o1F7e )a reXe:#*"O d7a :tFre* 6orma przedm"ot' *e#t (e7oa

0to przy(zy)a d7a :tFre* #!dy #ma:' zo#ta*! (o do #e* moż7"oG(" po)"eażmoż7"oGH ta za:łada pe)! za#adC a pr"or" rF)"eż podda)e :ryty(e (5oH



za#ada ta )"e *e#t a)" za#ad! poz)a(z! d7a ")te7e:t' a)" pra:ty(z)! d7a o7" a"C( 8y)a*m)"e* )"e *e#t za#ad! a pr"or" determ")'*!(!

Moż)oGH doz)aa)"a roz:o#zy ypłya*!(e*O z re= BLIII Xe:#*" )ad 6ormam"przedm"otF zarF)o torF przyrody *a: #zt':" )"e #:az'*e *ed)a: ty7:o )a

(e7ooGH przedm"otF #to#'):' do reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a z1od)"e zt:"!(ym" podm"o("e + po*C("am" przyrody 7e(z ta:że )a odrFt )a (e7ooGHpodm"ot' od)"e#"e)"' do przedm"otF z p'):t' "dze)"a "(5 6ormy a )aet8ra:' 6ormy U)*orm = f z"!z:' z po*C("em o7)oG(" " tym tł'ma(zy #"C że#!d e#tety(z)y zo#ta*e < *a:o #!d #ma:' od)"e#"o)y )"e ty7:o do te1o (o p"C:)e7e(z ta:że *a:o (oG (o ypły)Cło z d'=

+ W ory1")a7e am S'8*e:t Erdma)) propo)'*e 8y zam"a#t am (zytaHbom W raz"e przy*C("a te* popra:" )a7eżało8y od)oG)e m"e*#(e tł'ma(zyH #po#F8 )a#tCp'*!(y2 #to#o)"e do przyrod)"(ze1o po*C("a o podm"o("e

- U)6orm za(5odz" przy z)"o#łoG(" :tFre* przedm"ot może )"e po#"adaH6ormy 8o *e#t )"eo1ra)"(zo)y W A)a7"ty(e z)"o#łoG(" mF" Ka)t #tr ++2 Da#Er5a8e)e "#t da1e1e) a'(5 a) e")em 6orm7o#e) %e1e)#ta)de z' )de) #o6er)U)8e1re)z5e"t a) "5m bor1e#te77t "rd Przyp red

< W ory1")a7e 8ra: odpo"ed)":a #łoa zo#ta*e W")de78a)d ypeł)"a tC 7':C#łoem "rd Erdma)) )atom"a#t ypeł)"a *! #łoem erde) z domyG7)ymm'## Prze:ład te:#t' 'z'peł)"o)e1o #po#F8 zapropo)oa)y przezErdma))a m'#"ał8y 8rzm"eH2 #!d e#tety(z)y )"e ty7:o m'#" zo#taH *a:o #!d#ma:' od)"e#"o)y do te1o (o p"C:)e

.

W#tCp

(5oe1o '(z'("a do te1o (o z)"o#łe o8e( (ze1o * :ryty:a e#tety(z)e*

ładzy #!dze)"a m'#" rozpaGH #"C " )a d"e odpo"ada*!(e tem' 1łF)e (zCG("III

0 7o1"(z)ym yo8raże)"' (e7ooG(" przyrody

W przedm"o("e da)ym )am doG"ad(ze)"' może` (e7ooGH 8yH yo8rażo)a do*a:" #po#F82 a78o )a " pod#ta"e (zy#to #'8"e:ty)e* *a:o z1od)oGH 6ormyprzedm"ot' da)e* )am '*moa)"' 1o appre5e)#"o poprzedza*!(ym #ze7:"epo*C("e z ładzam" poz)a(zym" a8y to (o da)e )ao(z)"e ze#po7"H te)#po#F8 z po*C("am" poz)a)"e o1F7e a78o )a pod#ta"e o8"e:ty)e* *a:o

z1od)oGH *e1o 6ormy z moż7"oG("! #ame* rze(zy #to#o)"e do po*C("a o )"e*poprzedza*!(e1o #am! rze(z " za"era*!(e1o pod#taC *e* 6ormy W"dz"e7"Gmy żeyo8raże)"e (e7ooG(" p"er#ze1o ro= * dza*' op"era #"C )a 8ezpoGred)"mroz:o#zoa)"' #"C 6orm! przedm"ot' #ame* reXe:#*" o )"e* " d7ate1o też "yo8raże)"e (e7ooG(" dr'1"e1o rodza*' po)"eaż od)o#" 6ormC przedm"ot'



)"e do ładz poz)a(zy(5` podm"ot' "(5 '*moa)"' te* 6ormy 7e(z doo:reG7o=$ )e1o poz)a)"a przedm"ot' podporz!d:o'*!(e1o 1o da)em' po*C("')"e ma )"( #pF7)e1o z roz:o#ze a)"em #"C rze(zam" 7e(z "!że #"CO zyda*!(yr o )"(5 #!dy ")te7e:tem $eG7" po*C("e pe)e1o przeH m"ot' *e#t da)e to(zy))oGH ładzy #!dze)"a po#ł'1 a)"' #"C tym po*C("em d7a (e7F

poz)a(zy(5 7e1a )a *e1oO ')ao(z)"a* !(ym przed#ta"e)"' l el5

+ W ory1")a7e Dar#te77')1 Wyraz te) tł'ma(zC przez ')ao(z)"a *!(eprzed#ta"e)"om a )"e *a: to zazy(za* *e#t pra:ty:oa)e prze

W#tCp

8"t"o t* )a przyporz!d:oa)"' po*C("' te1o (o odpo"ada m' )ao(z)oG("Na#t!p"H to może 8!dc dz"C:" )a#ze* ła#)e* yo8rac)" *a: )p #zt'(e :"edy

rea7"z'*emy *a:"eG z 1Fry poz"Cte po*C("e o pe)ym przedm"o("e :tFryo8ra7"Gmy za (e7 8!dc dz"C:" przyrodz"e *e* te(5)"(e *a: )p ("ała(5or1a)"(z)y(5 :"edy d7a yda)"a #!d' o*e* ytora(5 przyp"#'*emy *e* )a#zepo*C("e (e7' tym ypad:' yo8rażo)a zo#ta*e )"e ty7:o (e7ooGH przyrody*a:o zaartaO 6orm"e przedm"ot' a7e ta:że #am *e* ytFr yo8rażo)y zo#ta*e

*a:o (e7 )at'ra7)y + A(z:o7"e:

przed#ta"e)"e Przed#ta"e)"e 8o"em *a: rF)"eż yo8raże=)"eodpo"ada )"em"e(:"em' yrazo" or#te77')1 a prze:ładz"e "dz"e łaG)"e ozaz)a(ze)"e rFż)"(y pom"Cdzy Dar#te77')1 a or=#te77')1 S:oro zaG Ka)tprzez Dar#te77')1 roz'm"e łaG)"e przyporz!d:oa)"e po*C("' te1o (oodpo"ada m' )ao(z)oG(" to rFż)"(C tC zda*e #"C )a*7ep"e* oddaaH "m"e#łF')ao(z)"a*!(e W #z(ze1F7)oG(" też "m"e#łF te) zda*e #"C oddaaH *! 7ep"e*)"ż (zy)"ł8y to przym"ot)": )ao(z)e Wpradz"e 8o"em przed#ta"e)"e)ao(z)e=8rzm"ało8y )at'ra7)"e* )"ż przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e a7e )"e#:azyało8y )a #pom)"a)! (zy))oGH przyporz!d:oa)"a " #ta)o"ło8yodpo"ed)": a)#(5a'7"(5e or#te77')1 a )"e Dar#te77')1 + W ory1")a7e2Nat'rze(: Ka)t . yrac)"e odrFż)"a Nat'rze(: od Ze(: derNat'r roz'm"e*!( przez p"er#zy term") (e7 "mma)e)t)y przyrodz"e a przezdr'1" (e7 #to#'):' do )"e* tra)#(e)de)t)y Nat'rze(:e zatem to (e7e do

*a:"(5 #ama przyroda )"e*a:o zda*e #"C zm"erzaH a Ze(: der Nat'r to (e7 d7a

*a:"e1o (ała o1F7e przyroda a "C( ł!(z)"e z *e* "mma)e)t)ym" (e7am" "#t)"e*eD7a za(5oa)"a "C( te* rFż)"(y rF)"eż prze:ładz"e tł'ma(zC Na=t'rze(:przez (e7 )at'rał)y a Ze(: der Nat'r przez (e7 przy=rody Nadm"e)"H

*ed)a: )a7eży że Ka)t )"e za#ze 'z17Cd)"a tC rFż)"(C term")o7o1"(z)! a #z(ze1F7)oG(" )"e*ed)o:rot)"e po#ł'1'*e #"C term")em Ze(: der Nat'r m"e*#(a(5 :tFry(5 :o)#e:e)(*a term")o7o1"(z)a yma1ała8y za#to#oa)"aterm")' Nat'rze(: RF)"eż " tC )"e:o)#e:e)(*C term")o7o1"(z)! za(5o'*C prze:ładz"e

-

)a#ze po*C("e #'8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody *e* 6orma(5 podł'1 praemp"ry(z)y(5 )"e *e#t żad)ym



Ł po*C("em o przedm"o("e 7e(z ty7:o za#ad! ładzy #!dze)"a #ł'ż!(! *e* do te1o8y te* )"ezm"er)e* rFż)orod)oG(" przyrody torzyH #o8"e po*C("a a8y mF( #"C )"e* zor"e)toaH to *ed)a: przyp"#'*emy *e* przez to a)a7o1"" z (e7em *a:1dy8y pe"e) z17!d )a )a#z! ładzC poz)a(z! Ta: "C( możemy p"C:)oprzyrody 'ażaH za ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e po *C("a (e7ooG(" 6orma7)e*

(zy#to #'8"e:ty)e* (e7e zaG )at'ra7)e za ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"epo*C("a (e7ooG(" rea7)e* o8"e:ty)e* o p"er#ze* yda*emy #!dy dz"C:"#ma:o" e#tety(z)"e za poGred)"(tem '(z'("a roz:o#zy o dr'1"e* zaG dz"C:"")te7e:to" " roz'mo" 7o1"(z)"e edł'1 po*CH

Na tym op"era #"C podz"ał :ryty:" ładzy #!dze)"a )a :ryty:C e#tety(z)e* ":ryty:C te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a przy (zym przez p"er#z! )a7eżyroz'm"eH ładzC ydaa)"a za poGred)"(tem '(z'("a roz:o#zy 7'8 przy:roG("#!dF o (e7ooG(" 6orma7)e* za)e* ta:że #'8"e:ty)! przez dr'1! zaG ładzCydaa)"a za poGred)"(tem ")te7e:t' " roz'm' #!dF o rea7)e* o8"e:ty)e*

(e7ooG(" przyrody W :ryty(e ładzy #!dze)"a ta *e* (zCGH :tFra z!* m'*e #"C e#tety(z)! ładz!#!dze)"a *e#t *e* (zCG("!

LI "#tot)! 1dyż ty7:o o)a za"era #o8"e za#adC :tFr! ładza #!dze)"a za:łada(ał:o"("e a pr"or" ' pod#ta_ #e* reXe:#*" )ad przyrod! a m"a)o"("e za#adC6orma7)e* (e7ooG(" przyrody d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* podł'1 *e* przyrodyO#z(ze1Fłoy(5 emp"ry(z)y(5 pra a 8ez :tFre* to (e7ooG("O ")te7e:t )"e

W#tCp,

do7ał8y #"C )"e* zor"e)toaH Natom"a#t )a to 8y m'#"ały "#t)"eH o8"e:ty)e(e7e przyrody t* rze(zy moż7"e ty7:o *a:o (e7e )at'ra7)e )"e moż)a podaH

59or" żad)e* ra(*" " (o "C(e* )aet "(5 moż7"oGH )"e y)":a z po*C("a przyrody *a:o przedm"ot' doG"ad(ze)"a zarF)o o1F7)oG(" *a: " #z(ze1Fła(5 *e#tty7:o ta: że ładza #!dze)"a )"e za"era*!( #o8"e a pr"or" za#ady :tFramo1ła8y do te1o #ł'żyH za"era pra"dło po#ł'1"a)"a #"C )"e:tFry(5ypad:a(5 (o do pe)y(5 ytorF " )a 'żyte: roz'm' po*C("em (e7F *a:o

że oa tra)#(e)de)ta7)a za#ada przy1otoała *'ż ")te7e:t do #to#oa)"a po*C("a(e7' przy)a*m)"e* pod z17Cdem 6ormy do przyrody

Tra)#(e)de)ta7)a za#ada po7e1a*!(a )a tymO 8y (e7ooGH przyrody #'8"e:ty)e* re7a(*" do )a#ze* ładzy poz)a(ze* yo8rażaH #o8"e przy#ł'1'*!(e* pe)e* rze(zy 6orm"e *a:o za#adC ydaa)"a #!dF o przyrodz"epozo#ta"a *ed)a: *a:o z'peł)"e )"eo:reG7o)! :e#t"C 1dz"e " *a:"(5ypad:a(5 po")"e)em ydaaH o )"e* #!d *a:o o ytorze ed7e za#ady(e7ooG(" a )"e ra(ze*" ed7e o1F7)y(5 pra przyrody a e#tety(z)e* ładzy#!dze)"a pozo#ta"a do roz#trzy1)"C("a )a pod#ta"e #ma:' (zy ytFr *e1o6orma odpo"ada )a#ze* ładzy poz)a(ze* #:oro e#tety(z)a ładza #!dze)"a

roz#trzy1a )"e )a pod#ta"e z1od)oG(" z po*C("am" 7e(z )a pod#ta"e '(z'("aNatom"a#t ładza #!dze)"a 'żyt:' te7eo7o1"(z)ym po= LII da*e #po#F8 G("G7eo:reG7o)y ar'):" pod *a:"m" )a7eży o (zymG )p o *a:"mG or1a)"zm"e("e7e#)ym ydaH



+ Zda)"e to *e#t ory1")a7e ta: z8'doa)e że to m"e*#(e moż)a 8y

zam"a#t przez )"e* (o od)o#" #"C do przyrody tł'ma(zyH też

przez )"(5 (o " to rF)"eż #e)#o)"e od)o#"ło8y #"C do

#z(ze1Fłoy(5 emp"ry(z)y(5 pra

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a ?

?>

W#tCp

#!d podł'1 "de" pe)e1o (e7' przyrody )"e może o)a *ed)a: )a pod#ta"epo*C("a przyrody *a:o przedm"ot' doG"ad(ze)"a poołaH #"C )a żad)! za#adC:tFra 8y 'poaż)"ała *! do przyp"#ya)"a przyrodz"e a pr"or" re7a(*" do (e7F (zyteż (5oH8y ty7:o do przy*C("a *a:"G )"eo:reG7o)y #po#F8 że rze(zy"#tedoG"ad(ze)"e y:aże (oG podo8)e1o te1o rodza*' ytora(5 Te1o zaGpoodem *e#t 6a:t że d7a #ame1o ty7:o emp"ry(z)e1o rozpoz)a)"a o8"e:ty)e*(e7ooG(" pe)ym przedm"o("e m'#"my do:o)aH "e7e #z(ze1Fłoy(5doG"ad(ze9 " rozpatrzyH *e pod a#pe:tem *ed)oG(" "(5 za#ady E#tety(z)a

ładza #!dze)"a *e#t "C( pe)! odrC8)! ładz! ydaa)"a #!dF o rze(za(5)a pod#ta"e pe)e1o pra"dła a )"e )a pod#ta"e p(*CH Te7eo7o1"(z)a)atom"a#tO )"e *e#t odrC8)! ładz! 7e(z ty7:o reXe:#y*)! ładz! #!dze)"a o1F7e *e* #po#F8 po#tCpoa)"a 8o"em *a: to #"C dz"e*eO za#ze poz)a)"'teorety(z)ym oparty *e#t )a po*C("a(5 a7e od)"e#"e)"' do pe)y(5przedm"otF przyrody )a za#ada(5 #z(ze1F7)y(5 a m"a)o"("e )a za#ada(5

*edy)"e reXe:#y*)e* )"e determ")'*!(e* przedm"otF ładzy #!dze)"a Zez17Cd' "C( )a #e za#to#oa)"e )a7eży o)a do teorety(z)e* (zCG(" 7ozo" aze z17Cd' )a #e za#ady #z(ze1F7)e :tFre )"e #! *a: to do:try)"e 8yH m'#"determ")'*!(e m'#" zarazem #ta)o"H odrC8)! (zCGH Kryty:" Natom"a#t

e#tety(z)a ładza #!dze)"a )"(zym )"e przy(zy)"a #"C do poz)a)"a #y(5 LIIIprzedm"otF a przeto m'#" 8yH za7"(zo)a ty7:o do #ta)o"!(e* propede'ty:C#ze7:"e* 7ozo" :ryty:" yda*!(e1o #!dy podm"ot' oraz *e1o ładzpoz)a(zy(5 o "7e te zdo7)e #! po#"adaH za#ady a pr"or" )"eza7eż)"e zre#zt! odte1o do *a:"e1o teorety(z)e1o (zy pra:ty(z)e1o 'żyt:' za#ady te mo1ły8y#ł'żyH

W#tCp?+

IB0 po"!za)"' praoda#t ")te7e:t' " roz'm' przez ładzC #!dze)"a



I)te7e:t '#ta)a"a a pr"or" praa d7a przyrody *a:o przedm"ot' zmy#łF (e7'teorety(z)e1o poz)a)"a e" moż7"ym doG"ad(ze)"' Roz'm '#ta)a"a a pr"or"praa d7a o7)oG(" " *e* ła#)e* przy(zy)ooG(" *a:o d7a te1o (o podm"o("e

*e#t )adzmy#łoe (e7' \o#"!1)"C("aO 8ezar'):oe1o poz)a)"apra:ty(z)e1o S'ere))a dz"edz")a po*C("a przyrody pod7e1a*!(a *ed)em' "

#'ere))a dz"edz")a po*C("a o7)oG(" pod7e1a*!(a dr'1"em' z ty(5 praoda#t#! #:'te: 1łC8o:"e* przepaG(" dz"e7!(e* to (o )adzmy#łoe od z*a"#:(ał:o"("e od1rodzo)e od #ze7:"e1o za*em)e1o pły' *a:" z"CteO d7a#"e8"e #amy(5 mo1ły8y l :ażda ed7e #y(5 pod#taoy(5 pra )a #"e8"ey"eraH Po*C("e o7)oG(" )"e determ")'*e )"(ze1o 8e#t"mmt )"(5t# od)"e#"e)"' do teorety(z)e1o poz)a)"a przyrody ta: #amo )"e (zy)" te1o po*C("eprzyrody od)"e#"e)"' do pra:ty(z)y(5 pra o7)oG(" " d7ate1o też )"e *e#tmoż7"e przerz'(e)"e pomo#t' 'b z *ed)e* z ty(5 dz"edz") do dr'1"e* $eG7" *ed)a:determ")'*!(e ra(*e przy(zy)ooG(" podł'1 po*C("a o7)oG(" oraz podł'1Opra"dła pra:ty(z)e1o *a:"e po*C("e to za"era )"e ma*! po:ry("a przyrodz"e

a to (o zmy#łoe )"e może determ")oaH te1o (o )adzmy#łoe podm"o("e to *ed)a: odrot)ym :"er'):' pradz"e )"e od)"e#"e)"' do poz)a)"aprzy= rody a7e prze("eż od)"e#"e)"' do )a#tCp#t y)":a=

+ Tł'ma(zC przez mo1ły8y ed7e I " II yda)"a :tFry(5 1'r'*e :F))te)W III yda)"' )atom"a#t 1'r'*e :o))e) mo1! ao *ed)a: zda*e m" #"C 8yHpo1or#ze)"em te:#t'

?

?J

W#tCp

*!(y(5 z p"er#ze1o d7a te* dr'1"e* + *e#t to moż7"e " zaarte *'ż po*C("'przy(zy)oo#(" za poGred)"(tem o7)oG(" :tFre* #:'t:" z1od)"e z *e*6orma7)ym" praam" do:o)aH #"C ma*! G"e("e $ed)a: yraz przy(zy)a

'żyty od)"e#"e)"' do te1o (o )adzmy#łoe oz)a(za ty7:o pod#taC d7ayz)a(ze)"a 8e#t"mme) przy(zy)oo#(" przedm"otF przyrody :"er'):'pe)e1o #:'t:' #to#o)"e do "(5 ła#)y(5 pra przyrod)"(zy(5 a7e zarazemta:że #po#F8 z1od)y z 6orma7)! za#ad! pra roz'moy(5 Moż7"oG(" te1o#zy#t:"e1o )"e moż)a pradz"e p(*!H a7e zarz't t:"!(e* tym rze:ome*#prze(z)oG(" da #"C y#tar(za*!(y #po#F8 o8a7"H

$ed)! z "e7' #prze(z)oG(" t:"!(y(5 rze:omo tym z'peł)ym odrFż)"e)"'przy(zy)oo#(" przyrody od przy(zy)oo#(" za poGred)"(tem o7)oG(" ma 8yHed7e (zy)"o)e1o prze(" tem' odrFż)"e)"' zarz't' to że 1dy mF"C (zy to o

prze#z:oda(5 *a:"e przyroda #ta"a przy(zy)oo#(" podł'1 pra o7)oG("podł'1 pra mora7)y(5 (zy to o pop"era)"' *e* przez przyrodC przyz)a*Cprze("eż p"er#ze* pły )a dr'1! A7e *eG7" ty7:o ze(5(e #"C zroz'm"eH to (opo"edz"ałem 8ardzo łato ')":)!H 8łCd)e* ")terpreta(*" Sta"a)"e opor' (zypop"era)"e )"e od8ya #"C m"Cdzy przyrod! a o7)oG("! 7e(z m"Cdzy p"er#z!



*a:o z*a"#:"em a #:'t:am" dr'1"e* *a:o z*a"#:am" G"e("e zmy#łF " )aetprzy(zy)ooGH o7)oG(" (zy#te1o "J pra:ty(z)e1o roz'm' *e#t przy(zy)ooG("!pe)e* podporz!d:oa)e* oe* o7)oG(" przy(zy)y )at'ra7)e* podm"ot' *a:o(zło"e:a a "C( rozpatrya)e1o *a:o z*a"#:o pod#taC zaG do ta:"e* *e*determ")a(*" za"era #o8"e #6era ")te7"1"8"7)a < *a:! ma #"C )a myG7" 1dy moa

o o7)oG(" a za"era *!O zre#zt! #po#F8 )"eytł'ma(za7)y ta: #amo *a:)"eytł'ma(za7)a *e#t #6era ")te7"1"8"7)a #ta)o"!(a )adzmy#łoy #'8#tratprzyrody

+ Z po*C("a o7)oG(" d7a przyrody

J W I yda)"' )"e ma #pF*)":a ')d "

< W ory1")a7e2 da# I)te77"1"8"7e W da)"e*#ze* term")o7o1"" 7o

zo(z)e* yraz te) oz)a(za to (o da*C #"C poz)aH ty7:o przez roz'ra

W#tCp?<

S:'t:"em opartym )a po*C("' o7)oG(" *e#t (e7 o#ta= L te(z)y E)dze(: :tFry#am (zy też *e1o z*a"#:o G"e("e zmy#łF po")"e) "#t)"eH przy (zymar')e: *e1o moż7"oG(" przyrodz"e podm"ot *a:o "#tota zmy#łoa am"a)o"("e *a:o (zło"e: zo#ta*e z 1Fry założo)y Władza :tFra ar')e: te) apr"or" " )"eza7eż)"e od po#t'7atFO pra:ty(z)y(5 za:łada t* ładza #!dze)"ada*e )am po*C("' (e7ooG(" przyrody po*C("e poGred)"(z!(e m"Cdzy po*C("am"

przyrody a po*C("em o7)oG(" 'moż7""a*!(e prze*G("e od (zy#te1o roz'm'teorety(z)e1o do (zy#te1o roz'm'O pra:ty(z)e1o tz) od pra"dłooG(" z1od)e*z p"er#zym do o#tate(z)e1o (e7' z1od)e1o z dr'1"m to 8o"em da*e )ammoż7"oGH poz)a)"a (e7' o#tate(z)e1o E)dze(: :tFry może #taH #"Crze(zy"#ty ty7:o przyrodz"e " z1od)"e z *e* praam"

I)te7e:t przez to że *e1o praa mo1! 8yH a pr"or" za#to#oa)e do przyrodydo#tar(za )am dood' )a to że przyrodC poz)a*emy ty7:o *a:o z*a"#:o a tymLI #amym #:az'*e zarazem )a *e* )adzmy#łoy #'8=#trat pozo#ta"a*!( 1o

*ed)a: z'peł)"e )"eo:reG7o)ym Władza #!dze)"a dz"C:" #e* za#adz"e a pr"or"ydaa)"a #!dF o przyrodz"e podł'1 moż7"y(5 *e* pra #z(ze1Fłoy(5

#pra"a że )adzmy#łoy #'8#trat zarF)o )a# *a: " poza )am" da*e #"Cdeterm")oaH

(zy ")te7e:t 7'8 drodze )adzmy#7oe* ")t'"(*" prze(""e9#t"e do te1o (o *e#t zmy#łoo poz)aa7)e #e)#"8"7"# Ka)t 'aża ")te77"1"=8"7"a za (oG przy)a*m)"e* teorety(z)"e )"epoz)aa7)e1o a *edy)"e mo1!(e1o 8yHprzed#ta"o)ym przez #am ty7:o ")te7e:t (zy7" za (oG (o da #"C pradz"epomyG7eH a7e (ze1o )"e moż)a teorety(z)"e poz)aH W tł'ma(ze)"' za(5o'*Cła("9#:"e 8rzm"e)"e yraz' 1dyż *edy)"e z term")em ła("9#:"m #:o*arzo)a *e#t(ała *e1o że ta: po"em trady(*a " 8o1a(to z)a(ze)"oe

?



W#tCp

przez ładzC roz'mo!+ Roz'm zaG determ")'*e 1> przez #e pra:ty(z)e praoa pr"or" " te) #po#F8 ładza #!dze)"a 'moż7""a prze*G("e od dz"edz")y po *C("aprzyrody do dz"edz")y po*C("a o7)oG("

W od)"e#"e)"' do ładz p#y(5"(z)y(5 o1F7e roz aża)y(5 *a:o yż#zet**a:o po#"ada*!(e e)t5a7te)de a'to)om"C ")te7e:t *e#t d7a ładzy poz)a(ze*d7a teorety(z)e* ładzy poz)a)"aO przyrody t! ładz! :tFra za"era:o)#tyt'ty)e za#ady a pr"or" d7a '(z'("a roz:o#zy " przy:roG(" *e#t )"! ładza#!dze)"a )"e=za7eż)"e od po*CH " (z'H :tFre ma*! z"!ze: z determ")oa)"emładzy poż!da)"a " :tFre mo1ły8y przez to 8yH 8ezpoGred)"o pra:ty(z)e d7aładzy poż!da)"a re#z("eO *e#t )"! roz'm :tFry *e#t pra:ty(z)y 8ezpoGred)"(ta *a:"e*:o7"e: roz:o#zy )"eza7eż)"e od *e* po(5odze)"a " :tFry *a:o

ładza yż#za yz)a(za ładzy poż!da)"a (e7 o#tate(z)y E)dze(: z :tFrym"!że #"C (zy#to roz'moe 'podo8a)"e przedm"o("e Przy#ł'1'*!(e ładzy#!dze)"a po*C("e (e7ooG(" przy=LII rody )a7eży *e#z(ze do po*CH przyrod)"(zy(5a7e ty7:o *a:o re1'7aty)a za#ada ładzy poz)a(ze* (5oH

+ W ory1")a7e2 da# ")te77e:t'e77e ermo1e) W < Pro7e1ome)F

Ka)t )azya poz)a)"e 'zy#:a)e przez er#ta)d ")te7e:t ")te7=

7e:t'e77 Zdaało8y #"C "C( że ")te77e:t'e77 tra:t'*e *a:o przy

m"ot)": 8Cd!(y z"!z:' z er#ta)d Tym(za#em *ed)a: *a: )a to)"e*ed)o:rot)"e #:az'*e :o)te:#t po#ł'1'*e #"C tym przym"ot)":"em

rF)"eż z)a(ze)"' od)o#z!(ym #"C do er)')6t roz'm Po)"eaż

zaG prze:ładz"e po#ł'1'*C #"C yrazem ")te7e:t *a:o odpo"ed)":"em

term")' er#ta)d )"e mo1C przym"ot)":"em ")te7e:t'a7)y po#ł'

1"aH #"C tym e7a#ty(z)ym z)a(ze)"' *a:"m Ka)t 'żya przy

m"ot)":a ")te77e:t'e77 7e(z m'#zC o1ra)"(zyH *e1o za#to#oa)"e doty(5 ypad:F :tFry(5 ")te77e:t'e77 *e#t z"!z:' z er#ta)d

a )"e z er)')6t W pozo#tały(5 zatem ypad:a(5 tł'ma(zC ")te7=

7e:t'e77 )"e przez ")te7e:t'a7)y 7e(z przez roz'moy

W#tCp??

d e#tety(z)y o )"e:tFry(5 przedm"ota(5 8!dc przy=ody 8!dc #zt':" proadz!(ydo ytorze)"a #"C te1o o>*e("a #ta)o" od)"e#"e)"' do '(z'("a roz:o#zy a78o0rzy:roG(" za#adC :o)#tyt'ty)! Spo)ta)"(z)oGH 1rze ładz poz)a(zy(5:tFry(5 za*em)a z1od)oGH #ta)o" poFd te* roz:o#zy (zy)" #pom)"a)epo*C("e zdat)ym do poGred)"(ze)"a przy po"!za)"' dz"edz")y po*C("a przyrody z



po*C("em o7)oG(" o "7e "dz"e o y)":a*!(e z )"(5 )a#tCp#ta ł przy (zymroz:o#zO ta J

+ W ory1")a7e2 ") "5re) 3o71e) przy (zym )"e "adomo

(zy "5re) #ta)o" 7"(z8C po*edy)(z! rodza*' że9#:"e1o (zy też 7"(z8C

m)o1! :tFre1o:o7"e: rodza*' %dy8y "C( (5("ało #"C te #łoa 8ez

z17Cd' )a :o)te:#t " odm"e))oGH rodza*F 1ramaty(z)y(5 o8'

*Czy:a(5 do#ło)"e tł'ma(zyH moż)a 8y to '(zy)"H zarF)o przez2

*e* )a#tCp#ta(5 *a: " przez2 "(5 )a#tCp#ta(5

a re#z("e też przez #y(5 )a#tCp#ta(5 $a: y)":a ze #po

#o8' *a:" tł'ma(zC te #łoa ")terpret'*C "5re) *a:o 7"(z8C m)o1!

z tym że za"me: te) od)o#" #"C do dz"edz") po*C("a przyrody " po=

*C("a o7)oG("

J W ory1")a7e2 d"e#e ta przy (zym *a: z :o)te:#t' *a#)o y)":a

*e#t to za"me: 'żyty 7"(z8"e po*edy)(ze* rodza*' że9#:"e1o M)"e*

*a#)o *ed)a: z :o)te:#t' y)":a do (ze1o te) za"me: #"C od)o#" Za

tym żC od)o#" #"C do L'#t roz:o#z (zem' da*C yraz prze:ładz"e

przema"a zarF)o z17!d merytory(z)y *a: " pe"e) (5oH może

)"ez8yt mo()y ar1'me)t 1ramaty(z)y T"erdze)"e 8o"em że roz:o#z

e#tety(z)a ^ o ta:! t' 8o"em )"e!tp7""e "dz"e zma1a emo(*o

)a7)! dy#pozy(*C mora7)! z1adza #"C z'peł)oG(" z po17!dam" Ka)ta

Nadto " )a tym po7e1a #pom)"a)y ar1'me)t 1ramaty(z)y przed

tym za"m:"em d"e#e o :tFre1o y*aG)"e)"e t' "dz"e te)że za"me:

y#tCp'*e tym zda)"' ty7:o *ede) raz a to poł!(ze)"' łaG)"e

z L'#t %r')d d"e#er L'#t poFd te* roz:o#zy Moż7"e

*e#t *ed)a: też od)"e#"e)"e te1o za"m:a do "))e1o poprzedza*!(e1o 1o

rze(zo)":a rodza*' że9#:"e1o a to a78o do Spo)ta)e"tat #po)ta

)"(z)oGH za (zym )aet po)"e:!d przema"a 8'doa zda)"a a78o

do Z'#amme)#t"mm')1 z1od)oGH (o z)o' rze(zoo yda*e #"C

8ardz"e* 'za#ad)"o)e a78o też do er:)'p6')1 po"!za)"e (o też

)"e 8yło8y 8ez#e)#o)e



?.

W#ty

zma1a zarazem podat)oGH 'my#ł' )a '(z'("e mora7)e Na#tCp'*!(a ta8e7a'łat" prze17!d #zy#t:"(5 yż#zy(5 ładz ze #ta)o"#:a "(5 #y#tematy(z)e*

*ed)oG("

W#zy#t:"e ładze 'my#ł'

Władze poz)a(ze

Za#ady a pr"or"

Za#to#oa)"e do

ładza poz)a)"a

")te7e:t

pra"dłooGH

przyrody

'(z'("e roz:o#zy " przy:roG("

ładza #!dze)"a

(e7ooGH

#zt':"

ładza poż!da)"a

roz'm

(e7 o#tate(z)y E)dze(:

o7)oG("

&zy)"o)o m" zarz'ty z te1o pood' że mo*e podz"ały dz"edz")"e (zy#te*7ozo" #! )"ema7 za#ze trF*(zło)oe Leży to *ed)a: #ame* )at'rze rze(zy

$eG7" podz"ał ma 8yH do:o)a)y a pr"or" to 8Cdz"e o) a78o a)a7"ty(z)y op"era*!(y#"C )a za#adz"e #prze(z)oG(" " F(za# *e#t za#ze d'(zło)oy !'od7"8et e)#e#t a't A a't )o) A_ A78o *e#t o) #y)tety(z)y a *eG7" *a: tym ypad:' ma8yH do:o)a)y )a pod#ta"e po*CH a pr"or" a )"e *a: matematy(e )a pod#ta"e)ao(z)oG(" odpo"ada*!(e* a pr"or" po*C("' to #to#o)"e do te1o (o potrze8)e

*e#t do #y)tety(z)e* *ed)oG(" o1F7e potrze8)e do te1o #! m"a)o"("e "



ar')e: a to (o 'ar'):oa)e < po*C("e y)":a*!(e z poł!(ze)"a te1o (o'ar'):oa)e ze #ym ar'):"em podz"ał m'#" 8yH :o)"e(z)"e try(5otom"!

+ W ory1")a7e2 de# %em't5# Wyraz %em""t5 oz)a(za zazy(za*emo(*o)a7)! #6erC p#y(5":" przy (zym (za#em y#tCp'*e z)a(ze)"'

od)o#z!(ym #"C zła#z(za do 1łC8#zy(5 że ta: po"em po:ładF te* #6ery 7'8też z)a(ze)"' pozyty)"e *! o(e)"a*!(ym Ka)t *ed)a: po#ł'1'*e #"C )"m z)a(ze)"' 8ardzo #zero:"m o8e*m'*!(ym (ałoGH p#y(5":" " poz8a"o)yma:(e)tF a:#*o7o1"(z)y(5 D7ate1o tł'ma(ze 1o przez 'my#ł

^ &o:o7"e: *e#t *e#t a78o A a78o )"e A

P0DZIAŁ &AŁE%0 DZIEŁA

&z("H p"erza KRYTYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG("

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

&z("H dr'1a KRYTYKA TELE0L0%I%ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

Rozdz"ał p"er#zy A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Rozdz"ał dr'1" D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Dodate: Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

T

Rozdz"ał p"er#zy

ANALITYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

K#"C1a p"er#za ANALITYKA PInKNA

PIERWSZE ZNAMIn SĄDU SMAKU ^ A MIAN0WI&IE R0ZWAANE%0O &0 D0 $AK0@&I

+ S!d #ma:' *e#t e#tety(z)y

A8y odrFż)"H (zy (oG *e#t p"C:)e (zy )"e od)o#"my yo8raże)"a )"e za pomo(!

")te7e:t' do przedm"ot' (e7em 'zy#:a)"aO poz)a)"a 7e(z z pomo(! yo8rac)"8yH może "!ż!(e* #"C z ")te7e:tem do podm"ot' oraz *e1o '(z'("a roz:o#zya78o przy:roG(" S!d #ma:' )"e *e#t "C( #!dem poz)a(zym a zatem )"e *e#t#!dem 7o1"(z)ym 7e(z e#tety(z)ym przez (o roz'm"e #"C #!d :tFre1o ra(*adeterm")'*!(a )"e może 8yH "))a *a: ty7:o #'8"e:ty)a W#ze7:"e od)o#ze)"e #"C



przed#ta"e9 a )aet (z'H może 8yH o8"e:ty)e " oz)a(za F(za# to (orea7)e emp"ry(z)ym przed#ta"e=

De)"(*a #ma:' przy*Cta t' za pod#taC 8rzm" że #ta)o" o) zdo7)oGHo(e)"a)"a te1o (o p"C:)e &ze1o zaG )a7eży doma1aH #"C 8y pe"e) przedm"ot

)azaH p"C:)ym to y:ryH m'#" a)a7"za #!dF #ma:' Z)am"o)a :tFre taładza #!dze)"a #e* reXe:#*" 'z17Cd)"a z)a7azłem zor'*!( #"C )a7o1"(z)y(5 6'):(*a(5 ydaa)"a #!dF #!dz"e #ma:' 8o"em za#ze *e#z(zezaarte *e#t pe)e od)"e#"e)"e #"C do ")te7e:t' [ Na*p"er rozażam t'7o1"(z)! 6'):(*C *a:oG(" 1dyż #!d e#tety(z)y o tym (o p"C:)e *! przede#zy#t:"m 'z17Cd)"a

.J

Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

)"' z y*!t:"em od)o#ze)"a #"C do '(z'("a roz:o#zy " przy:roG(" :tFre )"eo:reG7a )"(ze1o przedm"o("e 7e(z :tFrym podm"ot od(z'a #am #"e8"e *a:

zo#ta*e po8'dzo)y przez przed#ta"e)"e

U*!H #! ładz! poz)a(z! *a:"G re1'7ar)y odpo"ada*!(y #em' (e7o"8'dy)e: )"eza7eż)"e od te1o (zy yrac)ym (zy mCt)ym yo8raże)"' to (oGz'peł)"e "))e1o )"ż 8yH G"adomym te1o yo8raże)"a poł!(ze)"' z '(z'("emEmp)d')1 'podo8a)"a Wyo8raże)"e zo#ta*e tym dr'1"m ypad:'Ood)"e#"o)e (ał:o"("e do podm"ot' a m"a)o"("e do *e1o '(z'("a "ta7)e1oza)e1o '(z'("em roz:o#zy 7'8 przy:roG(" ytarza o)o z'peł)"e odrC8)!zdo7)oGH odrFż)"a)"a " o(e)"a)"a (ze1oG :tFra )"(zym )"e przy(zy)"a #"C dopoz)a)"a 7e(z ty7:o da)e yo8raże=? )"e zaarte podm"o("e ze#ta"a z (ał!

ładz! przed#ta"a)"a #o8"e *a:! 'my#ł od(z'("' #e1o #ta)' #o8"e'G"adam"a Przed#ta"e)"a da)e pe)ym #!dz"e mo1! 8yH emp"ry(z)e azatem e#tety(z)e #!d*ed=)a: )a "(5 pod#ta"e yda)y *e#t toremO 7o1"(z)ym

*eże7" zo#ta*! o)e #!dz"e ty7:o od)"e#"o)e do przedm"ot' I )a odrFt2 1dy8yda)e przed#ta"e)"a 8yły )aet roz'moe rat"o)a7 a7e #!dz"e zo#tałyod)"e#"o)e ył!(z)"e do podm"ot' do *e1o '(z'("a to o ty7e 8ył8y za#zee#tety(z)ym

Upodo8a)"e o:reG7a*!(e #!d #ma:' *e#t z'peł)"e 8ez")tere#o)e

I)tere#o)ym+ )azyamy 'podo8a)"e *a:"e ł!(zymy z przed#ta"e)"em

"#t)"e)"a pe)e1o przed=

+ Wyraz te) )a7eży roz'm"eH ył!(z)"e z)a(ze)"' y5"#z(zo)ym Ka)to#:"e* *e1o de)"(*" W #z(ze1F7)oG(" )"e )a7eży 1o 8raH z)a=



K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .<

m"ot' Te1o rodza*' 'podo8a)"e od)o#" #"C przeto zarazem za#ze do ładzypoż!da)"a 8!dc *a:o pod#taa *e* o:reG7e)"a 8!dc (5o("aż8y *a:o (oG (opozo#ta*e :o)"e(z)ym z"!z:' z t! pod#ta! %dy )atom"a#t pytamy (zy (oG

*e#t p"C:)e )"e (5(emy "edz"eH (zy )am 7'8 :om'G "))em' za7eży )a "#t)"e)"'da)e* rze(zy (zy (5oH8y ty7:o mo1ło )a )"m za7eżeH 7e(z (5odz" *edy)"e o to

*a: *! o(e)"amy #amym ty7:o o17!da)"' )ao(z)ym 7'8 reXe:#y*)ym %dym)"e :to zapyta (zy 'ażam pała( :tFry "dzC przed #o8! za . p"C:)y mo1Cpradz"e odpo"edz"eH2 )"e 7'8"C te1o rodza*' rze(zy :tFre zro8"o)e #! ty7:od7a 1ap"e)"a #"C )a )"e a78o *a: F "ro:ezy*#:" Sa(5em+ że Paryż' )a*8ardz"e*podo8a*! m' #"C 1ar:'(5)"e mo1C też #ty7' Ro'##ea'_a potCp"aH prFż)oGHmoż)y(5 :tFrzy z pot' 7'd' torz! ta: z8Cd)e rze(zy re#z("e mo1C (ał:"emłato #"C prze:o)aH że 1dy8ym z)a*doał #"C )a 8ez7'd)e* y#p"e 8ez )adz"e"z)a7ez"e)"a #"C :"edy:o7"e: z)o' GrFd 7'dz" " mF1ł #amym #ym ży(ze)"emy(zaroaH ta:" #pa)"ały 1ma(5 )"e zadaał8ym #o8"e )aet te1o tr'd'1dy8ym *'ż po#"adał (5atC do#tate(z)"e d7a m)"e y1od)! Moż)a #"C tym#zy#t:"m ze m)! z1odz"H " przyz)aH m" ra(*C ty7:o że )"e o tym teraz *e#tmoa &5(e #"C ty7:o "edz"eH (zy #amem' przed#ta"e)"' przedm"ot'toarzy#zy e m)"e podo8a)"e #"C (5oH8ym )aet do "#t)"e)"a przedm"ot' te1oprzed#ta"e)"a od)o#"ł

(ze)"' poto(z)ym t* za("eG)"o)ym do #6ery 5edo)"#ty(z)e* (zy 'ty7"tar)e*W#za: (o yrac)"e #t"erdza Kryty:" ładzy #!dze)"a )a*yż#ze

za")tere#oa)"e ł!(zy #"C ed7e Ka)ta z do8rem mora7)ym :tFre Ka)t po*m'*eprze("eż #po#F8 *a: )a*8ardz"e* da7e:" od #ze7:"e1o 5edo)"zm' (zy'ty7"taryzm' + WFdz ")d"a9#:"


#"C z'peł)"e o8o*Ct)"e Łato do#trze( "ż tedy :"edy (5(C po"edz"eH żeprzedm"ot *e#t p"C:)y " do"eGH że po#"adam #ma: "dz"e o to (o #o8"e #amym(zy)"C z te1o yo8raże)"a a )"e o to (zym *e#tem za7eż)y od "#t)"e)"a te1oO

przedm"ot' Każdy m'#" przyz)aH że #!d o p"C:)"e do :tFre1o :rada #"C)a*dro8)"e*#zy )aet ")tere# *e#t 8ardzo #tro))"(zy " )"e *e#t (zy#tym #!dem#ma:' A8y #praa(5 #ma:' od1ryaH ro7C ar8"tra )"e moż)a )a*m)"e*#zym )aet #top)"' 8yH za")tere#oa)ym "#t)"e)"' da)e* rze(zy 7e(zm'#" #"C pod tym z17Cdem 8yH z'peł)"e o8o*Ct)ym

Te1o zaG y#o(e do)"o#łe1o t"erdze)"a )"e możemy 7ep"e* o8*aG)"H )"żprze("#ta"a*!( (zy#tem' 8ez")tere#o)em' 'podo8a)"' t:"!(em' #!dz"e #ma:' to 'podo8a)"e :tFre *e#t poł!(zo)e z ")tere#em zła#z(za *eG7"możemy zarazem 8yH pe)" że )"e ma "C(e* rodza*F ")tere#F )"ż te :tFrezaraz \ym"e)"C

<

Upodo8a)"e tym (o przy*em)e poł!(zo)e *e#t z ")tere#em



Przy*em)e *e#t to (o podo8a #"C zmy#łom (z'("' T' )a#'a #"C od raz'#po#o8)oGH do #:ryty:oa)"a 'tarte1o zy(za*' m"e#za)"a ze #o8! d' z)a(ze9

*a:"e m"eH może yraz (z'("e " do zrF(e)"a )a to

S!d o pe)ym przedm"o("e :tFry :om'G #"C podo8a może 8yH

z'peł)"e 8ez")tere#o)y a prze("eż 8ardzo ")tere#'*!(y to z)a(zy że

)"e op"era #"C )a żad)ym ")tere#"e a7e 8'dz" ")tere# te1o rodza*' #!

dam" #! #zy#t:"e (zy#te #!dy mora7)e A7e #!dy #ma:' #ame #o8"e

)"e 'za#ad)"a*! żad)e1o o1F7e ")tere#' Ty7:o toarzy#t"e po#"a

da)"e #ma:' #ta*e #"C (zymG ")tere#'*!(ym (ze1o poFd )"e8ae(6

':ażC _

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .?

'a1"= W#ze7:"e 'podo8a)"e ta: zy:7e mF" #"C 7'8 myG7" *e#t #amo (z'("em*a:"e*G roz:o#zy Toteż #zy#t:o (o #"C podo8a *e#t łaG)"e d7ate1o że #"Cpodo8a przy*em)e " za7eż)"e od rozma"ty(5 #top)" 7'8 też #to#'):F do "))y(5przy*em)y(5 (z'H poa8)e m"łe za(5y(a*!(e zadoa7a*!(e "td $eże7" #"(

*ed)a: to 'z)a za #ł'#z)e to o "7e "dz"e o dz"ała)"e )a '(z'("e roz:o#zy (zymGz'peł)"e ta:"m #amym #! raże)"a zmy#łF determ")'*!(e #:ło))oG(" za#ady

roz'm' yz)a(za*!(e o7C oraz '(5y(o)e ty7:o reXe:#*" 6ormy )ao(z)oG("o:reG7a*!(e ładzC #!dze)"a Dz"ała)"em tym 8o"em 8yła8y przy*em)oGH od(z'a)"' ła#)e1o #ta)' a po)"eaż #zy#t:o (o (zy)"! )a#ze ładze m'#"o#tate(z)"e zm"erzaH do te1o (o pra:ty(z)e " z*ed)o(zyH #"C tym *a:o #o"m (e7' przeto )"e moż)a 8y "m "mp'toaH że8y o(e)"ały rze(zy " "(5artoG(" " "))y #po#F8 )"ż te) *a:" za"era #"C o8"e(ya)e* przez )"eprzy*em)oG(" Spo#F8 *a:" o)e do )"e* do(5odz! 8ył8y o#tate(z)"e z'peł)"eo8o*Ct)y a po)"eaż *edy)"e y8Fr Grod:F mF1ł8y #ta)o"H rFż)"(C to 7'dz"emo17"8y pradz"e o8")"aH #"C za*em)"e o 1ł'potC " 8ra: roz#!d:' a7e )"1dy opodłoGH " złoG7"oGH #zy#(y 8o"em :ażdy z1od)"e ze #o"m #po#o8em

"dze)"a rze(zy zm"erza7"8y do *ed)e1o " te1o #ame1o (e7' *a:"m d7a :ażde1o z)"(5 8yła8y przy*em)oGH l

$eże7" pe)a łaG("oGH ;e#t"mm')1 '(z'("a roz:o#zy 7'8 przy:roG(" 8ya)azya)a (z'("em Emp=)d')1 to yraz te) oz)a(za (oG z1oła "))e1o )"żtedy :"edy (z'("em )azyam przed#ta"e)"e pe)e*

+ W ory1")a7e 1'r'*e try8 oz)a*m'*!(y Po)"eaż *ed)a: :o)te:#t

zda*e #"C yma1aH try8' ar'):oe1o po#ł'1'*C #"C )"m prze:ładz"e

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a ?

..




rze(zy przez zmy#ły #e)#"e )a7eż!(e* do ładzy , poz)a(ze* + zdo7)oG("doz)aa)"aJ W tym dr'1"m 8o"em przypad:' przed#ta"e)"e od)o#" #"C doprzedm"ot' p"er#zym zaG ty7:o do podm"ot' " )"e #ł'ży do żad)e1o poz)a)"arF)"eż )"e do te1o przez :tFre podm"ot poz)a*e #am #"e8"e

W poda)ym yże* o:reG7e)"' roz'm"emy "C( przez yraz (z'("e o8"e:ty)eprzed#ta"e)"e zmy#łoe a8y zaG )"e )arażaH #"C ("!ż )a )"e8ezp"e(ze9#to8łCd)e1o roz'm"e)"a (5(emy to (o za#ze m'#" pozo#taH (zymG ty7:o#'8"e:ty)ym " (a7e )"e może #ta)o"H yo8raże)"a przedm"ot' oz)a(zyHpoto(z)"e 'żya)! )az! '(z'("e Z"e7o)a 8ara ł!: *a:o #po#trzeże)"e

pe)e1o przedm"ot' zmy#łF )a7eży do o8"e:ty)e1o (z'("a a7e przy*em)oGH *a:! o)a #pra"a )a7eży do (z'("a #'8"e:ty)e1o :tFre )"e #ta)o"przed#ta"e)"a żad)e1o przedm"ot' tz) do '(z'("a :tFre tra:t'*e przedm"ot

*a:o o8"e:t 'podo8a)"a )"e #ta)o"!(e1o poz)a)"a przedm"ot'

To zaG że #!d mF* o pe)ym przedm"o("e 'z)a*!(y 1o za przy*em)y yrażape)e za")tere#oa)"e tym przedm"otem y)":a *a#)o *'ż #t!d że toza")tere#oa)"e 8'dz" przez yoła)"eO (z'("a poż!da)"e te1o rodza*'przedm"otF Ta: "C( założe)"em te1o że przedm"ot #"C podo8a *e#t )"e #amty7:o #!d o )"m

+ W I yda)"' zam"a#t ładza poz)a(za y#tCp'*e #łoo po=z)a)"e

- W ory1")a7e2 Rezept"b"tat

< W ory1")a7e2 a7# Wa5r)e5m')1 e")e# %e1e)#ta)de# de# S"))e# ;'doate1o zda)"a )"e y:7'(za *ed)a: tł'ma(ze)"a te1o zrot' przez *a:o#po#trzeże)"a "td Merytory(z)"e ydaało8y #"C to 8ardz"t* 'za#ad)"o)eS:!d")!d *ed)a: "emy że Ka)t (zC#to "de)ty:'*e *a:oG(" zro:oe zraże)"em re#p #po#trzeże)"em

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .

7e(z ta:że od)"e#"e)"e "#t)"e)"a te1o przedm"ot' do me1o #ta)' o "7e te) #ta)zo#ta*e z8'dzo)y przez ta:" przedm"ot D7ate1o o tym (o przy*em)e mF"my+> )"e ty7:o że #"C )am podo8a 7e(z że )a# ("e#zy Wyrażam d7a9 )"e #amo ty7:o'z)a)"e 7e(z ytorzo)a zo#ta*e przez to pe)a #:ło))oGH do te1o zaG (o #po#F8 )a*8ardz"e* żyy *e#t przy*em)e )"e przy)a7eży )aet żade) #!d ołaG("oG(" przedm"ot' ta: że (" :tFrzy za#ze )a#ta"e)" #! ty7:o )ade7e:toa)"e #"C tym 8o"em #łoem oz)a(za #"C 1łC8"C zadoo7e)"a (5Ct)"e#trzym'*! #"C od #ze7:"e1o ydaa)"a #!dF

Upodo8a)"e do8r' "!że #"C z ")tere#em

Do8re *e#t to (o podo8a #"C za poGred)"(tem roz'm' )a pod#ta"e #ame1opo*C("a N"e*ed)o )azyamy do8rym do (ze1oG pożyte(z)ym a m"a)o"("e to



(o podo8a #"C )amO ty7:o *a:o Grode: (o "))e1o zaG )azyamy do8rym #amym #o8"e to m"a)o"("e (o #amo d7a #"e8"e #"C podo8a W o8' ty(5 przypad:a(5zaarte *e#t za#ze po*C("e pe)e1o (e7' a tym #amym #to#')e: roz'm' doprzy)a*m)"e* moż7"e1o a:t' o7" Wo77e) a zatem 'podo8a)"e "#t)"e)"'pe)e1o przedm"ot' 7'8 pe)e* (zy))oG(" tz) *a:"G ")tere#

A8y 'z)aH (oG za do8re m'#zC za#ze "edz"eH (zym ma 8yH da)y przedm"ott* m'#zC po#"adaH o )"m pe)e po*C("e To m" *e#t )"epotrze8)e 8y z)a7ecH

+ W ory1")a7e2 d"e ;ez"e5')1 #e")er El"#te)z a'6 me")e) Z'#ta)dSy)ta:ty(z)"e #e")er )a7eżało8y od)"eGH do Urte"7 (o *ed)a: )"e da*eroz#!d)e1o #e)#' *e#t rze(z! )"e!tp7"! że Ka)to" (5odz" o "#t)"e)"eprzedm"ot'

.

.-


(zymG p"C:)o K"aty ara8e#:"+ pop7!ta)e 8ez (e7' ' za)e Xore#am" )"eoz)a(za*! )"(ze1o )"e za7eż! o* żad)e1o o:reG7o)e1o po*C("a a prze("eż

podo8a*! #"C Upodo8a)"e tym (o p"C:)e m'#" za7eżeH od za#ta)e "e)"a #"C)ad pe)ym przedm"otem proadz!(e1o d *a:"e1oG 87"że* )"eo:reG7o)e1opo*C("a " tym łaG)"` rFż)" #"C od te1o (o przy*em)e :tFre z'peł)oGH op"era#"C )a (z'("' Emp)d')1

Wpradz"e "e7' przypad:a(5 to (o przy*em)y yda*e #"C tym #amym (odo8re MF" #"C )p zazy" (za*2 #ze7:a a #z(ze1F7)oG(" trała przy*em)oGH

*e#t #ama #o8"e do8ra Z)a(zy to m)"e* "C(e* ty7e (o2 8yH tra7e przy*em)ym" 8yH do8rym to *ed)o " to #amo N"etr'd)o *ed)a: za'ażyH że za(5odz" t'ty7:o pe)e 8łCd)e pom"e#za)"e #łF 1dyż po*C("a #o"G("e z"!za)e z tym"

yrazam" 8y)a*m)"e* )"e da*! #"C za*em)"e za#t!p"H To (o przy*em)e :tFre *a:o ta:"e ':az'*e przedm"ot *edy)"e *e1oO od)"e#"e)"' do zmy#ł' m'#" przezpo*C("e *a:"e1oG (e7' 8yH )a p"er pod("!1)"Cte pod za#ady roz'm' a8y *a:oprzedm"ot o7" 8yło )aza)e do8rym To że przypad:' :"edy to (o przy*em)e)azyam zarazem do8rym (5odz" o (ał:"em "))e od)"e#"e)"e #"C do 'podo8a)"a"daH #t!d że przypad:' te1o (o do8re moż)a za#ze zapytaH (zy *e#t o)oty7:o poGred)"o do8re (zy też 8ezpoGred)"o do8re (zy *e#t pożyte(z)e (zy +J#amo #o8"e do8re przypad:' )atom"a#t te1o (o przy*em)e o ta:"mpyta)"' o1F7e )"e może 8yH moy 1dyż #łoo to oz)a(za za#ze (oG (o8ezpoGred)"o #"C podo8a Podo8)"e ma #"C rze(z z tym (o )azya)" p"C:)ym

+ W ory1")a7e2 6re"e Ze"(5)')1e)

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a .,



N )a*po#po7"t#zy(5 ypo"edz"a(5 odrFż=

)"amy to (o przy*em)e od te1o (o do8re 0 potra"e zao#trza*!(e* #ma: dz"C:":orze)"om " "))ym dodat:om mF" #"C 8ez a5a)"a że *e#t przy*em)a azarazem przyz)a*e #"C że )"e *e#t o)a do8ra pradz"e 8ezpoGred)"o do1adza

zmy#łom 7e(z poGred)"o t* rozaża)a przez roz'm :tFry patrzy )a )a#tCp#ta)"e podo8a #"C Naet ydaa)"' #!dF o zdro"' moż)a tC rFż)"(C *e#z(zeza'ażyH Zdro"e *e#t d7a :ażde1o :to *e ma 8ezpoGred)"o przy*em)eprzy)a*m)"e* )e1aty)"e t* *a:o 8ra: #ze7:"(5 do7e17"oG(" ("e7e#)y(5 A8y

*ed)a: mF(O po"edz"eH że o)o *e#t do8re trze8a *e#z(ze przy pomo(y roz'm'od)"eGH *e do (e7F a m"a)o"("e '*!H zdro"e *a:o #ta) :tFry do8rze )a#'#po#a8"a do załat"a)"a #zy#t:"(5 )a#zy(5 #pra &o do #z(zCG7"oG(" re#z("e:ażdy prze("eż #!dz" że )a*"C:#z! zarF)o (o do "7oG(" *a: " trałoG(" #'mCprzy*em)oG(" ży("oy(5 może )azaH pradz"ym a )aet )a*yż#zymdo8rem $ed)a:że " przed tym zdry1a #"C roz'm Przy*em)oGH *e#t roz:o#z! $eG7"

zaG "dz"e ty7:o o )"! to 8yło8y 1ł'pot! ży"H #:r'p'ły (o do Grod:F :tFre )am *e* do#tar(za*! )"eza7eż)"e od te1o (zy 'zy#:'*e #"C *! 8"er)"e dz"C:" 5o*)oG("przyrody (zy też )a#z! a:ty)oG("! " )a#zym ła#)ym dz"ała)"em Roz'm

*ed)a: )"e da #o8"e )"1dy mF"H że "#t)"e)"e (zło"e:a :tFry ty7:o po to ży*e " tym (e7' roz"*a (5oH8y *a: )a*"C:#z! + a:ty)oGH 8y oddaaH #"Croz:o#zy po#"ada #amo #o8"e+ artoGH " to )aet F(za# 1dy8y tym#zy#t:"m #ł'żył *a: )a*7ep"e* za Grode: "))ym ta: #amo *a: o) )a#ta"o)ym )adoz)aa)"e roz:o#zy

+ W I yda)"' )"e ma #łoa a) #"(5 #amo #o8"e

>


a m"a)o"("e #ł'żył przez to że przez #ympat"C #pFł='(ze#t)"(zył8y e#zy#t:"(5 "(5 przy*em)oG("a(5 Ty7:o dz"C:" tem' (o (zło"e: 8ez z17Cd' )a

doz)aa)! przy*em)oGH (zy)" peł)e* o7)oG(" " )"eza7eż=)oG(" od te1o (ze1oprzyroda mo1ła8y m' do#tar(zyH )aet przy *e1o 8"er)oG("7 )ada*e o) #e*e1zy#te)(*" *a:o "#t)"e)"' o#o8y artoGH a8#o7't)!J a #z(zCG7"=oGH raz z(ał! peł)"! #e* przy*em)oG(" )"e *e#t (a7e do8rem 8ezar'):oym

A7e )"eza7eż)"e od (ałe* rFż)"(y m"Cdzy przy*em)oG("! a do8rem z1od)e #! o)e *ed)a: pod tym z17Cdem że ł!(z! #"C za#ze z *a:"mG za")tere#oa)"emI)tere##e "(5 przedm"o("e Doty(zy to )"e ty7:o te1o (o przy=*em)e < "te1o (o poGred)"o do8re pożyte(z)e :tFre podo8a #"C *a:o Grode:proadz!(yO do *a:"e*G przy*em)oG(" 7e(z ta:że te1o (o 8ez za#trzeżeA " pod

:ażdym z17Cdem *e#t do8re a m"a)o"("e do8ra mora7)e1o z :tFrym ł!(zy #"C)a*yż#ze za")tere#oa)"e I)tere##e Do8ro *e#t 8o"em przedm"otem o7"t* zdeterm")oa)e* przez roz'm ładzy poż!da)"a A prze("eż (5("eH (ze1oG "ży"H 'podo8a)"e *e1o "#t)"e)"' tz) 8yH (zymG za")tere#oa)ym to *ed)o "to #amo



08o"!ze: oddaa)"a #"C roz:o#zy *e#t o(zy"#t! )"edorze(z)oG("! Ta:!)"edorze(z)oG("! m'#" 8yH rze:omy o8o"!ze: ta:"(5 (zy))oG(" :tFre ma*! )a(e7' *edy)"e oddaa)"e #"C roz:o#zy )aet tedy 1dy8y 8yło o)o pomyG7a)e7'8 przyozdo8"o)e #po#F8 )a*8ardz"e* 'd'(5o"o)y " (5oH8y )aet 8yło=m"#ty(z)! tz )"e8"a9#:! roz:o#z!

+ W ory1")a7e2 Wa# "5m d"e Nat'r a'(5 7e"de)d ber#(5ajo

:F))te przy (zym #łoo 7e"de)d 1ramaty(z)"e od)o#" #"C do Nat'r

(o )"e da*e roz#!d)e1o #e)#'

J W I yda)"' )"e ma #łoa a8#o7'te) a8#o7't)y

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +

?

PorF)a)"e trze(5 #pe(y(z)"e rFż)y(5 rodza*F 'podo8a)"a

ZarF)o przy*em)oGH *a: " do8ro od)o#z! #"C do ładzy poż!da)"a " o ty7e teżł!(z! #"C z pe)ym 'podo8a)"em2 p"er#za z 'podo8a)"em pato7o1"(z)"e+'ar'):oa)ym przez pod)"ety #t"m'7o# dr'1"e z (zy#to pra:ty(z)ymo:reG7o)ym )"e ty7:o przez yo8raże)"e przedm"ot' 7e(z zarazem ta:że przezprzed#ta"o)y z"!ze: podm"ot' z "#t)"e)"em przedm"ot' podo8a #"C )"e ty7:oprzedm"ot a7e ta:że *e1o "#t)"e)"e J Natom"a#t< #!d #ma:' *e#t #!dem (zy#to

:o)=temp7aty)ym t* #!dem :tFry od)o#z!( #"C o8o*Ct)"e do "#t)"e)"aprzedm"ot' "!że ty7:o pe)!O *e1o łaG("oGH z '(z'("em roz:o#zy "przy:roG(" A7e #ama ta :o)temp7a(*a rF)"eż )"e )a"!z'*e do po*CH #!d #ma:'8o"em )"e *e#t #!dem poz)a(zym a)" teorety(z)ym a)" pra:ty(z)ym "d7ate1o a)" )"e ma za pod#taC po*CH a)" też do "(5 'zy#:a)"a )"e *e#tprzy#to#oa)y

To (o przy*em)e p"C:)e 7'8 do8re oz)a(za "C( trzy rFż)e #to#'):"przed#ta"e9 do '(z'("a roz:o#zy

+ Słoo pat5o7o1"#(5 pato7o1"(z)"e y#tCp'*e ' Ka)ta z)a

(ze)"' od8"e1a*!(ym od poto(z)e1o N"e oz)a(za 8o"em (5oro87"oG("

(zy )"e)orma7)oG(" 7e(z #am 6a:t pod7e1a)"a 8odc(om zmy#łoym " po

pCdom To dr'1"e z)a(ze)"e pozo#ta*e zre#zt! pe)ym z"!z:'

z p"er#zym Pod7e1a)"e 8o"em 8odc(om zmy#łoym może 8yH 'a

ża)e ze #ta)o"#:a ety:" zła#z(za ry1ory#ty(z)e* #ty7' Ka)ta za

pe)e1o rodza*' (5oro87"oGH mora7)!

J Zda)"a te1o 8ra: yd I

< W ory1")a7e2 Da5er Wo8e( te1o Po)"eaż *ed)a: #pF*)": te)



)"e z1adza #"C z :o)te:#tem za#tCp'*C 1o z1od)"e z Ro#e):ra)zem przez

Da1e1e) Natom"a#t

W yda)"' p"er#zym 8ra: #łF a)" pra:ty(z)ym

J


+? " przy:roG(" ze z17Cd' )a :tFre odrFż)"amy *ed)e przedm"oty 7'8 rodza*eprzed#ta"e9 od dr'1"(5 Ta:że odpo"ada*!(e :ażdem' z )"(5 yrazy :tFrym"oz)a(zamy #pra"a)e przez )"e zadoo7e)"e )"e #! te #ame Przy*em)ym d7a:o1oG )azya #"C to (o ("e#zy p"C:)ym to (o m' ty7:o #"C podo8a do8rym to (o *e#t przeze9 (e)"o)e apro8oa)e + t* to (zym o) "dz" artoGHo8"e:ty)! Przy*em)oGH do#tCp)a *e#t ta:że d7a )"e po#"ada*!(y(5 roz'm'z"erz!t p"C:)o ty7:o d7a 7'dz" t* "#tot z"erzC(y(5 7e(z m"mo to roz'm)y(5(5oH )"e ył!(z)"e roz'm)y(5 *a: )p d'(5y 7e(z ta:że z"erzC(y(5 Jdo8ro zaG d7a :ażde* o1F7e "#toty roz'm)e* T"erdze)"e to może dop"ero da7#zym ("!1' 'zy#:aH z'peł)e 'za#ad)"e)"e " y*aG)"e)"e Moż)a po"edz"eH że#poGrFd ty(5 #zy#t:"(5 trze(5 rodza*F 'podo8a)"a *edy)"e " ył!(z)"e'podo8a)"e #ma:' tym (o p"C:)e *e#t 'podo8a)"em 8ez")tere#o)ym "#o8od)ym żad)e 8o"em za")tere#oa)"e a)" zmy#łF a)" roz'm' )"ezm'#za )a#O do po(5ały D7ate1o moż)a 8y o 'podo8a)"' po"edz"eH że trze(5 #pom)"a)y(5 ypad:a(5 od)o#" #"C o)o 8!dc do #:ło))oG(" 8!dc doprzy(5y7)oG(" 8!dc do #za('):' Przy(5y7)oGH *e#t 8o"em *edy)ym #o8od)ym'podo8a)"em Przedm"ot #:ło))oG(" oraz ta:" przedm"ot :tFre1o poż!da)"e)arz'(a )am pe)e prao roz'moe )"e pozo#ta"a*! )am #o8ody8yGmy z (ze1oG #am" '(zy)"7" przedm"ot roz:o#zy +. Każde za")tere#oa)"eza:łada potrze8C a78o *! yoł'*e " *a:o pod#taa 'z)a)"a )"e pozo#ta"a *'ż#o8ody #!do" o przedm"o("e

+ W I yda)"' )"e ma #łoa 1e8"77"1t apro8oa)e W I yda)"' )"e ma #łFod a8er a'(5 do t"er"#e5e od (5oH )"e ył!(z)"e do z"erz((y(5

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a <

&o #"C ty(zy t:"!(e1o #:ło))oG(" za")tere#oa)"a y6 tym (o przy*em)e to:ażdy po"ada2 1łFd *e#t )a*=7ep#zym :'(5arzem a 7'dz"om o zdroym apety("e#ma:'*e #zy#t:o (o *ada7)e toteż ta:"e 'podo8a)"e )"e G"ad(zy o y8orzedo:o)a)ym )a pod#ta"e #ma:' Ty7:o tedy 1dy potrze8a zo#tała za#po:o*o)a

moż)a odrFż)"H :to #poGrFd "e7' #ma: po#"ada a :to )"e I#t)"e*! rF)"eż do8reo8y(za*e proadze)"e #"C 8ez ()oty 'prze*moGH 8ez ży(z7"oG("przyzo"toGH 8ez '(z("oG(" "td %dz"e 8o"em przema"a prao mora7)e tam)"e ma *'ż o8"e:ty)"e + żad)e1o #o8od)e1o y8or' (o do te1o (o )a7eży(zy)"H o:azya)"e zaG #ma:' #ym za(5oa)"' #"C 7'8 o#!dza)"'



za(5oa)"a #"C "))y(5 *e#t (zymG z'peł)"e "))ym )"ż '*a)"a)"e #e1omora7)e1o #po#o8' myG7e)"a te) 8o"em za"era )a:az " yoł'*e potrze8C)atom"a#t #ma: mora7)y ty7:o "1ra przedm"otam" 'podo8a)"a a7e )"e przy"!z'*e#"C do żad)e1o z )"(5 J

De)"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z p"er#ze1o z)am"e)"a #!d' #ma:'O Sma: *e#t zdo7)oG("! do o(e)"a)"a pe)e1o przedm"ot' 7'8 #po#o8'przed#ta"a)"a )a pod#ta"e z'peł)"e 8ez")tere#o)e1o podo8a)"a #"C a78o)"epodo=8a)"a Przedm"ot ta:"e1o 'podo8a)"a )azya #"C p"C:)ym

+ W I yda)"' 1'r'*e zam"a#t przy#łF:a o8"e:t"b o8"e:

ty)"e #pF*)": a'(5 też

J W ory1")a7e2 o5)e #"(5 a) e")e# z' 5a)1e) przy (zym

e")e# z 'a1" )a rodza* 1ramaty(z)y od)o#" #"C do W5o71e6a77e)

'podo8a)"e Id!( *ed)a: za Erdma))em zam"a#t e")e# (zytam

e")e) (o od)o#" #"C do %e1e)#ta)d przedm"ot " (o zda*e #"C

G("G7e* yrażaH myG7 Ka)ta


+

DRU%IE ZNAMIn SĄDU SMAKU A MIAN0WI&IE R0ZWAANE%0O &0 D0 IL0@&I

.

P"C:)em *e#t to (o yo8raża)e *e#t 8ez po*CH *a:o przedm"ot po#ze(5)e1o l'podo8a)"a

Ta de)"(*a Er:7ar')1 p"C:)a da*e #"C y)"o#:oaH z poprzed)"e* *e1ode)"(*" *a:o przedm"ot' z'peł)"e 8ez")tere#o)e1o 'podo8a)"a $eG7" 8o"em

:toG zda*e #o8"e #praC z te1o że *e1o 'podo8a)"e *a:"mG przedm"o("e *e#t ')"e1o #ame1o (zymG z'peł)"e 8ez")tere#o)ym to )"e może o) #!dz"H o tym")a(ze* a)der# 8e'rte"7e) *a: ty7:o te) #po#F8 że m'#" o)o za"eraH #o8"e

*a:"G poFd 'podo8a)"a aż)yO d7a :ażde1o (zło"e:a S:oro 8o"em



'podo8a)"e to )"e op"era #"C )a *a:"e*G #:ło))oG(" da)e1oO podm"ot' a)" )a *a:"m:o7"e: "))ym przemyG7a)ym

+ W ory1")a7e2 a771eme")e) N"em"e(:" yraz a771eme") po#"ada daz)a(ze)"a2 *ed)o odpo"ada*!(e ła("9#:"em' term")o" 1e)e=ra7"# " dr'1"eodpo"ada*!(e ła("9#:"em' term")o" ')"ber#a7"# Tam "C( 1dz"e yraza771eme") y#tCp'*e te:G("e p"er#zym z ty(5 z)a(ze9 tł'ma(zC 1o przezo1F7)y tam zaG 1dz"e "dz"e o dr'1"e z ty(5 z)a(ze9 tł'ma(zC 1o przezpo#ze(5)y To #amo doty(zy yrazF po:re)y(5 *a: )p A771eme")5e"t(o za7eż)"e od :o)te:#t' tł'ma(zC 8!dc przez o1F7)oGH 8!dc przezpo#ze(5)oGH Term")y )"em"e(:"e o :tFry(5 moa mo1! ta: 8yH 'żyte żeza"era*! #o8"e ł!(z)"e o8yda #pom)"a)e z)a(ze)"a

Spre(yzoa)"e rFż)"(y pom"Cdzy tym" pozo#ta*!(ym" ze #o8! G("#łym z"!z:'

z)a(ze)"am" yma1ało8y o8#zer)y(5 yodF )a :tFre 8ra: t' m"e*#(aZa(5odz" też przy tym da7e:o "d!(a roz8"eż)oGH #po#o8"e "(5 rFż)"(oa)"a p)p a)a7"zC z)a(ze)"a term")F 6ra)('#:"(5 1e)era7 " ')"ber#e7 o(a8'7a"re te(5)"!'e et (r"t"!'e de 7a p5"7o#op5"e A La7a)de_a Na#'a*!(e#"C t' tr'd)oG(" 8y)a*m)"e* *ed)a: )"e #to*! )a prze#z:odz"e ")t'"(y*)em''(5y(e)"' rFż)"(y o :tFr! t' "dz"e

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ?

za")tere#oa)"' #:oro te) :to yda*e #!d (z'*e #"C z'peł)"e #o8od)y #ym 'podo8a)"' :tFre ży" *o przedm"ot' to )"e może o) y:ryH żad)y(5o#o8"#ty(5 ar'):F+ *a:o poodF 'podo8a)"a :tFrym" :"eroała8y #"C

*edy)"e *e1o ")dy"d'a7)oGHJ " d7ate1o m'#" o) pod#taC te1o 'podo8a)"a'patryaH (zymG (o może założyH :ażdym "))ym podm"o("e m'#" zatem#!dz"H że ma do#tate(z)!O pod#taC do te1o 8y ta:że :ażdem' przyp"#aHpodo8)e 'podo8a)"e Toteż 8Cdz"e o) o p"C:)"e mF"H te) "# #po#F8 *a: 1dy8y#ta)o"ło o)o łaG("oGH przedm"ot' a #!d o )"m 8ył #!dem 7o1"(z)ym *a:1dy8y #ta)o"ł poz)a)"e przedm"ot' )a pod#ta"e po*CH

> )"m (5o("aż *e#t to ty7:o #!d e#tety(z)y " za"eraty7:o pe)e od)"e#"e)"e yo8raże)"a przedm"ot' do

podm"ot' ;Cdz"e ta: mF"ł d7ate1o że #!d te) za

"era prze("eż to podo8"e9#to do #!d' 7o1"(z)e1o że

moż)a założyH *e1o aż)oGH d7a :ażde1o (zło"e:a

A7e po#ze(5)oGH ta )"e może y)":aH z po*CH

A78o"em z po*CH )"e ma prze*G("a do '(z'("a roz:o#zy7'8 < przy:roG(" (5y8a że (zy#ty(5 praa(5 pra:

ty(z)y(5 a7e te ł!(z! #"C z za")tere#oa)"em z *a:"m



(zy#ty #!d #ma:' )"e *e#t z"!za)y Wy)":a z te1o że

z #!dem #ma:' raz ze G"adomoG("! że od1radzamy

#"C )"m od #ze7:"e1o ")tere#' m'#" ł!(zyH #"C pre=

+ W ory1")a7e2 Pr"bat8ed")1')1e) (ze1o do#ło)e tł'ma(ze)"e

przez pryat)e ar'):" 8rzm"ało8y tym m"e*#(' )"e(o dz"a(z)"e

+ (o d7ate1o tł'ma(zC #o8od)"e 7e(z *a: #!dzC z1od)"e z myG7! za

art! ory1")a7e przez o#o8"#te ar'):"

J W ory1")a7e2 #e") S'8*e:t a77e") *edy)"e *e1o podm"ot Za

#:a:'*!(e to yraże)"e raz"ło8y zła#z(za do#ło)ym prze:ładz"e )a

*Czy: po7#:" Na#'a o)o też z'peł)"e t' )"epotrze8)e :omp7":a(*e

")terpreta(y*)e D7ate1o też tł'ma(zC *e #o8od)"e

- Wed7e I yda)"a2 zam"a#t 7'82 "

.


te)#*a do te1o 8y )"e po#"ada*!( po#ze(5)oG(" oparte* )a przedm"ota(5 8yHaż)ym d7a :ażde1o (zło"e:a t* m'#" ł!(zyH #"C prete)#*a do #'8"e:ty)e*po#ze(5=

)oG("

PorF)a)"e p"C:)a z przy*em)oG("! " do8rem za pomo(! yże* poda)e*

łaG("oG(" $eG7" (5odz" o to (o przy*em)e :ażdy poprze#ta*e )a tym że *e1o #!d :tFryop"era #"C )a o#o8"#tym '(z'("' + " za :tFre1o pomo(! ypo"ada o pe)ymprzedm"o("e że m' #"C podo8a o1ra)"(za #"C *edy)"e do *e1o o#o8y D7ate1o też:"edy mF"2 ")o :a)ary*#:"e *e#t przy*em)e a :to "))y popra" to yraże)"e "przypom)" m' że po")"e) 8ył po"edz"eH2 *e#t d7a m)"e przy=+, *em)e ^fz1adza #"C (5Ct)"e I ta: ma #"C rze(z )"e ty7:o z tym (o #ma:'*e *Czy:o"pod)"e8"e)"' " przeły:o" 7e(z ta:że z tym (o może 8yH przy*em)e o(zom "'#zom :ażde1o $ed)em' 8ara oł:oa yda*e #"C ła1od)! " m"ł! d7a "))e1o

*e#t o)a marta " z"Cdła $ede) 7'8" dc"C: ")#tr'me)tF dCty(5 "))y dc"C:

")#tr'me)tF #my(z:oy(5 Sp"eraH #"C o to z t! ")te)(*! a8y #!d "))y(5 rFż)yod )a#ze1o p"Ct)oaH *a:o )"e#ł'#z)y ta: *a: 1dy8y 8ył o) 7o1"(z)"eprze("#ta)y )a#zem' 8yło8y 1ł'pot! za:re#"e te1o (o przy*em)eo8o"!z'*e "C( za#ada2 :ażdy ma #F* ła#)y J #ma: zmy#łF



Z'peł)"e ")a(ze* ma #"C rze(z z tym (o p"C:)e ;yło8y łaG)"e )a odrFtrC(z Gm"e#z)e 1dy8y

+ W ory1")a7e2 Pr"bat1e6'5I pryat)e '(z'("e P 'a1C za

m"e#z(zo)! przy . a doty(z!(! yraz' Pr"bat8ed")1')1e)

J Wed7e I yda)"a2 zam"a#t bb`a#)y odr(8)y

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a

" prze:o)a)"' że ma do8ryO #ma: prF8oał #pra"ed7""aH #"e8"e mF"!(2te) przedm"ot 8'dy=e: :tFry "dz"my '8ra)"e :tFre :toG )o#" :o)(ert :tFry#ły#zymy "er#z 8Cd!(y przedm"otem o(e)y 2e#t d7a m)"e p"C:)y $eG7" 8o"empodo8a #"C ty7:o "em' )"e po")"e) )azyaH 1o p"C:)ym W"e7e rze(zy może o)

'ażaH za poa8)e " przy*em)e )":o1o to )"e o8(5odz" *eG7" *ed)a: 'z)a*e (oGza p"C:)e to przyp"#'*e ta:że "))ym to #amo łaG)"e 'podo8a)"e )"e yda*e o)#!d' *edy)"e d7a #"e8"e 7e(z d7a :ażde1o " mF" o p"C:)"e ta: *a:8y 8yło o)ołaG("oG("! J> rze(zy D7ate1o też mF" że da)aO rze(z *e#t p"C:)a )a to zaGże "))" z1odz! #"C z *e1o #!dem 'podo8a)"a 7"(zy )"e d7ate1o że "e7o:rot)"e#t"erdz"ł "ż "(5 #!d z1od)y *e#t z *e1o ła#)ym prze(")"e yma1a te1o od)"(5 %a)" "(5 :"edy yda*! #!d odm"e))y " odma"a "m #ma:' :tFre1opo#"ada)"a doma1a #"C *ed)a: od )"(5 0 ty7e też )"e moż)a po"edz"eH że :ażdyma #F* odrC8)y #ma: Z)a(zyło8y to 8o"em ty7e (o2 )"e ma o1F7e #ma:'tz) )"e ma #!d' e#tety(z)e1o :tFry mF1ł8y #ł'#z)"e prete)doaH do te1o 8y

:ażdy #"C z )"m z1adzał

N"em)"e* *ed)a: moż)a rF)"eż od)"e#"e)"' do te1o (o przy*em)e#t"erdz"H że ydaa)"' #!d' o )"m zdarza #"C m"Cdzy 7'dcm" *ed)omyG7)oGHze z17Cd' )a :tFr! *ed)ym odma"a #"C #ma:' "))ym zaG #"C 1o przyz)a*e "to )"e z)a(ze)"' )arz!d' zmy#łoe1o 7e(z z)a(ze)"' zdo7)oG(" ydaa)"a#!dF o tym (o przy*em)e o1F7e Ta: )p o :"mG :to 'm"e #o"(5 1oG(" te)#po#F8 'ra(zyH przy*em)oG("am" 8a"!(ym" #zy#t:"e zmy#ły że #zy#t:"m #"Cto podo8a po"ada #"C że po#"ada #ma: A7e t'ta* po#ze(5)oGH roz'm"a)a *e#tty7:o #e)#"e porF=

-


)a(zym toteż mamy t' ty7:o pra"dła 1e)era7)e ta:"m" 8o"em #! #zy#t:"e

pra"dła emp"ry(z)eO a )"e ')"er#a7)e J tz) )"e ta:"e *a:"e #!d #ma:'pode*m'*e #"C '#ta)o"HO #to#'):' do p"C:)a 7'8 do J+ :tFry(5 roG(" #o8"eprete)#*e $e#t to #!d < doty(z!(y #to#'):F toarzy#:"(5 o "7e op"era*! #"C o)e)a pra"dła(5 emp"ry(z)y(5 Wpradz"e *eG7" (5odz" o do8ro to #!dy rF)"eż#ł'#z)"e ro#z(z! #o8"e prete)#*e do aż)oG(" d7a :ażde1o podm"ot'O a7e do8ro



zo#ta*e yo8rażo)e *a:o przedm"ot po#ze(5)e1o 'podo8a)"a ty7:o dz"C:"po*C("' (o )"e za(5odz" a)" przypad:' przy*em)oG(" a)" przypad:' p"C:)a

-

Po#ze(5)oGH 'podo8a)"a yo8rażo)a zo#ta*e #!dz"e #ma:' ty7:o *a:o#'8"e:ty)a

Ta #z(ze1F7)a łaG("oGH ;e#t"mm')1 po#ze(5)oG(" #!d' e#tety(z)e1o:tFr! #t"erdza #"C #!dz"e #ma:' #ta)o" o#o87"oGH pradz"e )"e d7a 7o1":aa7e d7a 7ozo6a tra)#(e)de)ta7)e1o yma1a o)a z *e1o #tro)y )"emałe1oy#"ł:' 8y y:ryH *e* crFdło a7e za to też

+ W I yda)"' )"e ma #tF '*Cty(5 )a"a#

a W ory1")a7e2 1e)era7e ')"ber#a7e Re1e7) 1e)era7)e ')"er#a7)epra"dła 0drFż)"e)"a te1o )"e )a7eży m"e#zaH z odrFż)"e)"em te1o (o o1F7)e1e)era7"# od te1o (o po#ze(5)e ')"ber#a7"# omF"o)ym przyp"#"e do .

T'ta* 8o"em "dz"e p"er#zym rzCdz"e o zrFż)"(oa)"e o8rC8"e #ame*po#ze(5)oG(" a m"a)o"("e o rFż)"(e *e* rozp"CtoG(" %e)era7)e #!m"a)o"("e pra"dła o po#ze(5)oG(" ty7:o przy87"żo)e* ')"er#a7)e zaGpra"dła o po#ze(5)oG(" z'peł)e* )"e dop'#z(za*!(e* y*!t:F

< Zda)"e to *e#t ta: z8'doa)e *a: 1dy8y doty(zyło dop"ero (o #pom)"a)e1o#!d' #ma:' o tym (o p"C:)e Tym(za#em "dz"e )"m 6a:ty(z)"e o #!d o tym(o przy*em)e #ta)o"!(y 1łF)y temat poprzed)"(5 zda9

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,

y pe)! łaG("oGH )a#ze* ładzy poz)a(ze* :tFra 8ez te* a)a7"zypozo#tała8y )"ez)a)a

Po p"er#ze )a7eży peł)" prze:o)aH #"C o tym że )rzez #!d #ma:' o p"C:)"e"mp't'*e #"C :ażdem' 'podo8a)"e *a:"mG przedm"o("e )"e op"era*!( #"C *ed)a:przy tym )a po*C("' tedy 8o"em 8yło8y o)o do8rem " że ta prete)#*a dopo#ze(5)e* aż)oG(" ta: "#tot)y #po#F8 przy#ł'1'*e #!do" )a pod#ta"e

:tFre1o 'z)a*emy (oG za p"C:)e "ż 8ez pomyG7e)"a JJ przy tym o )"e* )":om')"e przy#zło8y )a myG7 'ży("e te1o yraz' 7e(z #zy#t:o (o 8ez poGred)"(taOpo*C("a #"C podo8a zo#tało8y za7"(zo)e do przy*em)oG(" $eG7" 8o"em (5odz" oto (o przy*em)e pozo#ta"a #"C :ażdem' #o8odC o(e)y " )":t )"e yma1a oddr'1"e1o z1ody )a #F* #!d #ma:' ta: *a: #"C to za#ze prze("eż dz"e*e przy:ażdym #!dz"e #ma:' doty(z!(ym p"C:)a P"er#zy z ty(5 #ma:FO mo1C)azaH #ma:"em zmy#łF a dr'1" #ma:"em reXe:#*" P"er#zy 8o"em yda*e oprzedm"o("e ty7:o #!dy o#o8"#te dr'1" zaG #!dy przed#ta"a*!(e #"C *a:opo#po7"("e aż)e+ p'87"(z)e

+ W ory1")a7e2 1eme")1'7t"1 (o do#ło)"e tł'ma(zC przez po#po=7"("e

aż)e A)a7o1"(z)"e tł'ma(zC %eme")1""7t"1:e"t przez po#po=7"ta aż)oGH $a: z da7#ze1o ("!1' te:#t' y)":a yraz po#po7"ta aż)oGH oz)a(zaH maed7e Ka)ta tC #am! d7a :ażde1o podm"ot' aż)oGH #to#'):' pe)e1oyo8raże)"a )"e do ładzy poz)a(ze* 7e(z do '(z'("a roz:o#zy " przy:roG("



Z)a(zyH ma "C( m)"e* "C(e* ty7e (o emo(*o)a7)a aż)oGH po#ze(5)a Wda7#zym ("!1' te:#t' )azya *! Ka)t też #'8"e:t"be A771eme")1'7t"1:e"t#'8"e:ty)a aż)oGH po#ze(5)a I (5oH o:reG7a *! *a:o 87o## #'8"e:t"b(zy#to #'8"e:ty)a do#tate(z)"e *ed)a: )"e odrFż)"a *e* pod z17Cdemterm")o7o1"(z)ym od oparte* )a po*C("a(5 (zy7" ")te7e:t'a7)e* #'8"e:ty)e*

aż)oG(" po#ze(5)e* y)":a*!(e* z o8"e:ty)e* aż)oG(" po#ze(5)e* &o"C(e* oper'*e )aet po*C("em o8"e:ty)e* po#po7"te* aż)oG(" (h #:az'*e )ato że )"e prze#trze1a :o)#e:e)t)"e odrFż)"e)"a po#po7"=toG(" odpo#ze(5)oG("

->


a7e o8yda yda*! o przedm"o("e #!dy e#tety(z)e )*e pra:ty(z)e tz)O *edy)"e+ doty(z!(e #to#'):' y o8raże)"a te1o przedm"ot' do '(z'("a roz:o#zy "przy :roG(" Dz")ym yda*e #"C *ed)a: że 1dy (o do #ma:' zmy#łF )"e ty7:odoG"ad(ze)"e #:az'*e ** *e1o #!d o #pra"a)e* przez (oG roz:o#zy 7'8 przy:roG(" )"e *e#t po#ze(5)"e aż)y 7e(z że :ażdy też :to ta:" #!d yda*eO *e#t

*'ż #am przez #"C ta: #:rom)y że )"e "mp't'*e "))ym z1ody )a ta:" #!dO(5o("aż rze(zy"#toG(" #poty:a #"C (zC#to rF)"eż " ty(5 #!da(5 8ardzo

rozpo#ze(5)"o)! *ed)omyG7)oGH to #ma: reXe:#*" :tFry prze("eż *a: '(zydoG"ad(ze)"e rF)"eż doGH (zC#to doz)a*e zaod' #e* prete)#*" do te1o 8y

*e1o #!d o p"C:)"e 8ył po#ze(5)"e aż)y << d7a :ażde1o może )"em)"e*'ażaH za moż7"e (o też rze(zy"G("e (zy)" yo8raz"H #o8"e #!dy :tFremo1ły8y doma1aH #"C te* po#ze(5)e* z1odyJ I rze(zy"G("e :ażdym ze #y(5#!dF #ma:' "mp't'*e *! :ażdem' (zło"e:o" przy (zym (" :tFrzy yda*! te1orodza*' #!dy (a7e )"e #p"era*! #"C )a temat moż7"oG(" ta:"e1o ro#z(ze)"a 7e(z)"e mo1! ty7:o po#z(ze1F7)y(5 ypad:a(5 po1odz"H #"C (o do #ł'#z)e1o#po#o8' za#to#oa)"a te* zdo7)oG("

0tFż )a7eży t' przede #zy#t:"m zaz)a(zyH że po#ze(5)oGH :tFra )"eop"era #"C )a (5oH8y ty7:o

+ W I yda)"' )"e ma t' #łoa 87o## *edy)"e

J W ory1")a7e2 d"e d"e#e E")#t"mm')1 a771eme") 6ordem

:F))te) :tFre mo1ły8y po#ze(5)"e doma1aH #"C te* z1ody

Po)"eaż *ed)a: tym m"e*#(' )"e "dz"e o po#ze(5)oGH doma1a)"a

#"C z1ody 7e(z o po#ze(5)oGH #ame* z1ody przem"e#z(zam przy#łFe:

po#ze(5)"e prze:#ztał(a*!( 1o zarazem )a przym"ot)": po#ze(5)y

od)o#z!(y #"C do z1ody



K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -+

*p po*C("a(5 o przedm"o("e )"e *e#t (a7e

"(z)a 7e(z e#tety(z)a t* )"e za"era o8"e:ty)e* 7e(z ty7:o #'8"e:ty)! "7oGH#!d' d7a :tFre* o:reG7e)"a )o#ł'1'*C #"C yrazem po#po7"ta aż)oGHoz)a(za*!(ym tC #am!O aż)oGH d7a :ażde1o podm"ot' a7e )"e #to#'):'pe)e1o yo8raże)"a do ładzy poz)a(ze* 7e(z d '(z'("a roz:o#zy "przy:roG(" Moż)a *edaa: po#ł'1"aH #"C tym #amym yrazem rF)"eż *Oaoz)a(za)"a 7o1"(z)e* "7oG(" #!d' *eG7" #"C ty7:o doda że (5odz" o o8"e:ty)"epo#ze(5)! aż)oGHł odrFż)"e)"' od (zy#to #'8"e:ty)e* :tFra za#ze *e#te#tety(z)a

S!d o8"e:ty)"e aż)y *e#t )"m za#ze rF)"eż #'8"e:ty)"e tz) *eG7" #!d

aż)y *e#t d7a #zy#t:"e1o (o zaarte *e#t za:re#"e da)e1o po*C("a to aż)y *e#t d7a :ażde1o :to za poGred)"(tem te1o po*C("a przed#ta"a #o8"e pe"e)przedm"ot Z #'8"e:ty)e* )atom"a#t aż)oG(" po#ze(5)e* t* e#tety(z)e* :tFra)"e J op"era #"C )a po*C("' )"e moż)a )o#"H o 7o1"(z)e* te) rodza* #!dF8o"em o1F7e )"e zra(a #"C :' przedm"oto" A7e d7ate1o też e#tety(z)apo#ze(5)oGH przyp"#ya)a pe)em' #!do" m'#" 8yH #z(ze1F7)e1o rodza*'1dyż )"e "!że o)a predy:at' p"C:)a z po=

+ ;'e: zam"a#t A771eme")1""7t"1:("t (zyta %eme")1'7t"1:e"t po

#po7"ta aż)oGH Wyda*e #"C to pradz"e 'za#ad)"o)e z 'a1" )a to

ce tym zda)"' moa *e#t o tym #amym yraz"e a zatem o zde

)"oa)e* poprzed)"m zda)"' po#po7"te* aż)oG(" oraz )a to że

da7#zym ("!1' te:#t' Ka)t proadza elpre##"# ber8"# term") o8"e:=

ty)"e po#po7"("e aż)e Po)"eaż po*C("e o8"e:ty)"e po#po7"te*

aż)oG(" *a:o ma*!(e #"C rFż)"H od o8"e:ty)"e po#ze(5)e* aż=

)oG(" )"e *e#t *a#)e )a7eży przy*!H że *a: #pom)"ałem *'ż przyp"

#"e do yraz' 1eme")1"77t"1 Ka)t )e odrFż)"a :o)#e:e)t)"e po#po=

7"toG(" od po#ze(5)oG(" I tC )"e:o)#e:e)(*C )a7eży *a: #!dzC

za(5oaH prze:ładz"e


-J




*C("em przedm"ot'+ rozpatrya)ym (ałe* *e1o 7o1"(z)e* #6erze a m"mo toroz("!1a 1o )a (ał! #6erC ty(5 :tFrzy yda*! #!dy o p"C:)"eO

&o #"C ty(zy "7oG(" 7o1"(z)e* to #zy#t:"e #!dy #ma:' #! #!dam" *ed)o#t:oym"Po)"eaż m'#zC :o)6ro)toaH przedm"ot 8ezpoGred)"o z mym '(z'("em roz:o#zy" przy:roG(" " to )"e za pomo(! po*CH to oe #!dyO )"e mo1! m"eH "7oG("o8"e:ty)"e po#po7"("e aż)y(5 #!dF (5oH *eG7" *ed)o#t:oe yo8raże)"eprzedm"ot' #!d' #ma:' zo#ta)"e z1od)"e z ar'):am" determ")'*!(ym" te) #!dprzez porF)a)"e zam"e)"o)e po*C("e to może z te1o po#taH #!d 7o1"(z)"eo1F7)y Np2 rFżC )a :tFr! patrzC 'z)a*C )a pod#ta"e #!d' #ma:' za p"C:)!)atom"a#t #!dpo#ta*!(y przez porF)a)"e "e7' po*edy)(zy(5 rFż2 rFże o1F7e #! p"C:)e zo#ta*e ypo"edz"a)y *'ż )"e ty7:o *a:o #!d ył!(z)"ee#tety(z)y 7e(z *a:o oparty )a #!dz"e e#tety(z)ym #!d 7o1"(z)y S!d zaG2 rFża

*e#t zapa(5'J przy*em)a *e#t pradz"e rF)"eż #!dem e#tety(z)ym " *ed)o#t:oym a7e )"e #!dem #ma:' ty7:o #!dem zmy#łF < RFż)" #"C o)m"a)o"("e od p"er#ze1o tym

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a :tFre )"m zda*e #"C 8yH 7ep"e*zreda1oa)e )"ż II " III Wed7e II " III yda)"a m'#"ało8y #"C tł'ma(zyH2 1dyżpredy:at p"C:)a )"e ="!że #"C z po*C("em przedm"ot'

- W ory1")a7e2 "m %e8ra'(5e 'ży("' Z 'a1" )a pe)! dz"a(z)oGHte1o yraże)"a (zytam z1od)"e z Erdma))em2 "m %e=r'(5e zapa(5'

< Ka)t po#ł'1'*e #"C term")am" %e#(5ma(: #ma: " %e#(5ma(:#='rte"7#!d #ma:' #po#F8 (5"e*)y Raz 8o"em *a: )p - mF" zarF)o o#ma:' reXe:#*" doty(z!(ym p"C:)a *a: też o #ma:' zmy#łF doty(z!(ymprzy*em)oG(" 'aża że o8yda te rodza*e I #ma:' mo1! #ta)o"Hpod#taC odpo"ed)"(5 #!dF #ma:' T'ta* I zaG *edy)"e #!d doty(z!(y p"C:)a'aża za #!d #ma:' prze("#ta"a*!( I

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -<

fe #!d #ma:' po("!1a za #o8! e#tety(z)! "7oGH 'a)t"= JS ta7 po#ze(5)oG(" t*

aż)oG(" d7a :ażde1o (ze1o )"e moż)a z)a7ecH #!dz"e o przy*em)oG(" Ty7:o#!dy > tym (o do8re (5oH o:reG7a*! zarazem 'podo8a)"e bb pe)ymprzedm"o("e po#"ada*! po#ze(5)oGH 7o1"(z)! a )"e *edy)"e e#tety(z)! aż)e#! 8o"em od)"e#"e)"' do przedm"ot' *a:o poz)a)"e te1o przedm"ot' a przezto d7a :ażde1o podm"ot'O

$eG7" o przedm"ota(5 yda*e #"C #!dy ty7:o podł'1 po*CH z)":a #ze7:"eyo8raże)"e p"C:)a Toteż )"e może "#t)"eH żad)e pra"dło )a :tFre1o za#adz"e:toG mF1ł8y 8yH zm'#zo)y do 'z)a)"a (ze1oG za p"C:)e S!d' o tym (zy pe"e)'8"Fr pe"e) dom 7'8 pe"e) :"at *e#t p"C:)y )":t )"e da #o8"e )arz'("H

żad)! frada)")! o ra(*a(5 7'8 za#ada(5 Każdy (5(e "dz"eH przedm"ot )a ła#)eo(zy ta: *a: 1dy8y to (zy 8Cdz"e #"C podo8ał za7eż)e 8yło od (z'("aEmp)d')1 a m"mo to *eG7" )az"e tedy przedm"ot p"C:)ym #!dz" że ma za#o8! *a:"G 1ło# po#ze(5)y " y#'a ro#z(ze)"e 8y :ażdy #"C z )"m z1odz"ł 1dyż



prze(")ym ypad:' o#o8"#te raże)"e Pratemp)d')1 8yło8y m"aroda*)ety7:o d7a )"e1o #ame1o+ " *e1o 'podo8a)"a

Ta: "C( "dz"my t' że #!dz"e #ma:' )"e *e#t po#t'7oa)e )"( "))e1o *a:ty7:o ta:" po#ze(5)y 1ło# doty(z!(y 'podo8a)"a 8ez poGred)"(ta po*CH tym

#amym "C( moż7"oGH #!d' e#tety(z)e1o :tFry mF1ł8y J.1o #!do" zmy#łF doty(z!(em' przy*em)oG(" A +< )azya te #!dyzmy#łF mater"a7)ym" #!dam" e#tety(z)ym" prze("#ta"a*!( *e 6orma7)ym:tFre )azya łaG("ym" 7'8 *a: rF)"eż +< (zy#tym" #!dam" #ma:'

+ Tł'ma(zC edł'1 I yda)"a W yda)"' trze("m zam"a#t "r "5) d7a )"e1omamy 6'r de) ;etra(5te)de) d7a o17!da*!(e1o

-


8yH 'aża)y za aż)y d7a :ażde1o S!d #ma:' # )"e po#t'7'*e z1ody #zy#t:"(5(zy)"H to 8o"em może ty7:o #!d 7o1"(z)"e o1F7)y po)"eaż może przyta(zaHra(*e a ty7:o "mp't'*e :ażdem' tC z1odC *a:o *ede) z przypad:F re1'ły :tFre*pot"erdze)"a o(ze:'*e o)+ )"e od po*CH 7e(z od przył!(ze)"a #"C "))y(5 d>

)"e1oO %ło# po#ze(5)y *e#t "C( ty7:o pe)! "de! )a (zym o)a po7e1a te1o *e#z(ze t' )"e rozażamy Może 8yH rze(z! )"epe)! (zy te) :to 'aża "ż yda*e #!d #ma:' "#tot)"e yda*e #!d z1od)"e z t! "de! to *ed)a: że #!d #F* do)"e* od)o#" że ma to "C( 8yH #!d #ma:' oz)a*m"a o) przez 'ży("e yraz'p"C:)o Sam d7a #"e8"e *ed)a: może o) 'pe)"H

> tym dz"C:" #ame* G"adomoG(" że #zy#t:o (o )a

7eży do przy*em)oG(" " do8ra oddz"e7"ł od 'podo8a)"a

*a:"e m' *e#z(ze pozo#tało " to *e#t #zy#t:o od)"e

#"e)"' *do (ze1o o(ze:'*e o) z1ody ze #tro)y :ażde1o

+ (ze1o ty(5 ar'):a(5 m"ał8y też prao yma1aH

1dy8y )"e to że (zC#to tym ar'):omO '(5y8"ał " y

daał #:'te: te1o 8łCd)y #!d #ma:'

,

J Roz8"Fr pyta)"a2

(zy #!dz"e #ma:' '(z'("e roz:o#zy poprzedza #!d o przedm"o("e (zy teżodrot)"e



Roz"!za)"e te1o zada)"a *e#t :7'(zem do :ryty: #ma:' " za#ł'1'*e z te1oz17Cd' )a za*C("e #"C )"m z (ał! 'a1!

%dy8y roz:o#zoa)"e #"C da)ym przedm"otem po przedzało #!dO a #!dz"e#ma:' m"ało8y #"C przy

+ W p"er#zym " dr'1"m yda)"' 1'r'*e t' za"me: er trze(5 e# Wp"er#zym ypad:' od)o#"ł8y #"C o) do (zło"e:a yda*!(a

"

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -?

z)aaH przed#ta"e)"' przedm"ot' ty7:o zdo7)oGH o#ze(5)e1o 'dz"e7a)"aa771eme"t"e M"tte"78ar:e"t te* roz:o#zy to po#tCpoa)"e ta:"e 8yło8y #prze(z)e z

#o8! #amym= Roz:o#z 8o"em te1o rodza*' )"e 8yła8y )"(zym "))ym *a: ty7:oprzy*em)oG("! (z'("a zmy#łoe1o a zatem mo1ła8y z1od)"e ze #! )at'r! m"eHty7:o aż)oGH o#o8"#t! Prat1'7t"1:e"t 1dyż za7eżała8y 8ezpoGred)"o odyo8raże)"a przez :tFre przedm"ot zo#ta*e da)y

Ta: "C( zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C #ta)' 'mb#ł' da)ymprzed#ta"e)"' *e#t tym (o *a:o #'8"e:ty)y ar')e: #!d' #ma:' m'#" 7eżeH '

*e1o pod#tay " yołyaH *a:o )a#tCp#to roz:o#zoa)"e #"C przedm"otem N"( *ed)a: )"e może po#ze(5)"e #"C 'dz"e7"H prF(z poz)a)"a " przed#ta"e)"a o "7e)a7eży o)o do poz)a)"a Ty7:o tedy 8o"em przed#ta"e)"e *e#t o8"e:ty)e "

ty7:o dz"C:" tem' po#"ada o)o po#ze(5)"e aż)yO p'):t od)"e#"e)"a z :tFrymła= J- dza przed#ta"a)"a ' #zy#t:"(5 7'dz" zm'#zo)a *e#t z1adzaH #"C $eG7" zaGdeterm")'*!(a ra(*a #!d' doty(z!(e1o te* zdo7)oG(" do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a#"C przed#ta"e9 ma 8yH pomyG7a)a *a:o *edy)"e #'8"e:ty)a a m"a)o"("e 8ez'dz"ał'O po*C("a o przedm"o("e to )"e może )"! 8yH )"( "))e1o *a: ty7:o #ta)='my#ł' :tFry za(5odz" e za*em)ym #to#'):' ładz przed#ta"a)"a tedy:"edy od)o#z! o)e da)e przed#ta"e)"e do *a:"e1oGO poz)a)"a o1F7e

Władze poz)a(ze :tFre zo#ta*! przez to przed#ta"e)"e proadzo)e 1rCma*! t' #o8odC dz"ała=

#!d #ma:' o :tFrym *ed)a: zda)"' ty") )"e ma moy a dr'1"m do #!d'#ma:' o :tFrym łaG)"e moa *e#t tym zda)"' W tym d'(5' też tł'ma(zC

-.


)"a+ 1dyż żad)e o:reG7o)e po*C("e )"e o1ra)"(za * do pe)e1o #z(ze1F7)e1opra"dła poz)a)"a Sta) 'my#ł' tym przed#ta"e)"' m'#" "C( 8yH #ta)e"*od(z'a)"a #o8od)e* 1ry ładz przed#ta"a)"a do :o)'*!(e* #"CO da)ym



przed#ta"e)"' ma*!(ym )a (e7' poz)a)"e o1F7e A8y z przed#ta"e)"a dz:tFrem' da)y *e#t *a:"G przedm"ot mo1ło o1F7 po#taH poz)a)"e potrze8ayo8rac)" d7a poł!(ze)"a rFż)orod)oG(" da)y(5 )ao(z)y(5 (ałoGH oraz te7e:t'd7a otrzyma)"a *ed)oG(" po*C("a *ed)o(z!(e1o t przed#ta"e)"a Te) #ta)#o8od)e* 1ry ładz po z)a(zy(5 przed#ta"e)"' dz"C:" :tFrem' da)y *

pe"e) przedm"ot m'#" po#"adaH łaG("oGH po #ze(5)e1o 'dz"e7a)"a#"C poz)a)"e 8o"em *a:o o:re=J, #"e)"e przedm"ot' z :tFrym z1adzaH #"C ma*!da) *a:"m:o7"e: podm"o("e przed#ta"e)"a *e#t *e=dy)! 6orm!przed#ta"a)"a aż)! d7a :ażde1o podm"ot'O

Po)"eaż #'8"e:ty)a zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"" 7a)"a #"C #po#o8'przed#ta"a)"a zaarte1oO #!dz" #ma:' po"))a m"eH m"e*#(e 8ez założe)"a z1Fr *a:"e1oG o:reG7o)e1o po*C("a )"e może o)a 8yH )"(zym "))ym *a: ty7:o#amymO #ta)em 'my#ł' za(5odz (ymO #o8od)e* 1rze yo8rac)" " ")te7e:t'o "" ładze te ta: *a: to *e#t yma1a)e d7a *a:"e1oG p( z)a)"a o1F7e z1adza*!

#"C ze #o8! zda*emy #o8 8o"em #praC z te1o że te) #'8"e:ty)y #to#')e)ada*!(y #"C d7a poz)a)"a o1F7e m'#" 8yH ta: #am aż)y d7a :ażde1opodm"ot'O a zatem m"eH zdo7)o po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C *a: :ażdeo:reG7o)e poz)

+ W ory1")a7e2 d"e d'r(5 d"e#e or#te77')1 ")# Sp"e7 1e#etzt erd #")d 5"er8e" ")e")em 6re"e) Sp"e7e Przyp red

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -

X"e :tFre prze("eż za#ze op"era #"C )a oym #to#'):' *a:o )a #ymO#'8"e:ty)ym ar'):'

Te) *edy)"e #'8"e:ty)y e#tety(z)y #!d o przedm"o("e 7'8 o przed#ta"e)"'dz"C:" :tFrem' da)y zo#ta*e przedm"ot poprzedza "C( roz:o#zoa)"e #"C )"m "#ta)o" pod#taC d7a roz:o#zoa)"a #"C 5armo)"! ładz poz)a(zy(5 " *edy)"ety7:o )a te* po#ze(5)oG(" #'8"e:ty)y(5 ar'):F ydaa)"a #!dF

> przedm"ota(5 op"era #"C po#ze(5)a #'8"e:ty)a

aż)oGH 'podo8a)"a :tFre ł!(zymy z przed#ta"e)"em

przedm"ot' )azya)e1o przez )a# p"C:)ym

Dało8y #"C łato )a pod#ta"e )at'ra7)e* #:ło))oG(" (zło"e:a dotoarzy#:oG(" y:azaH emp"ry(z)"e " p#y(5o7o1"(z)"e że moż)oGH 'dz"e7a)"a#e1o <> #ta)' 'my#ł' (5oH8y też ty7:o od)"e#"e)"' do ładz poz)a(zy(5po("!1a za #o8! roz:o#z d7a )a#ze1o *ed)a: (e7' *e#t to )"ey#tar(za*!(e W#!dz"e #ma:' roz:o#z :tFr! #am" od(z'amy przyp"#'*emy *a:o :o)"e(z)!:ażdem' "))em' ta: *a: 1dy8y*eG7" )azyamy (oG p"C:)ym p"C:)oO)a7eżało 'z)aH za VbłaG("oGH #ame1o przedm"ot' '#ta)a"a)! )"m a) "5m8e#t"mmt podł'1 po*CH p"C:)o 8o"em )"e od)"e#"o)e do '(z'("a podm"ot'#amo d7a #"e8"e *e#t )"(zym Rozaże)"e #za:że te1o za1ad)"e)"a m'#"myodłożyH do (za#' odpo"edz" )a pyta)"e2 (zy " *a: moż7"e #! #!dy e#tety(z)e apr"or"



Teraz rozażymy *e#z(ze pyta)"e m)"e*#ze* a1"2 *a:" #po#F8 'G"adam"amy#o8"e #!dz"e #ma:' za*em)! #'8"e:ty)! z1od)oGH ładz poz)a(zy(5 (zye#tety(z)"e poprzez #am ty7:o zmy#ł e)Ctrz)y

+ (z'("e (zy ")te7e:t'a7)"e poprzez G"adomoGH )a

#ze1o zam"erzo)e1o dz"ała)"a :tFrym ładze te pro

adzamy 1rC

--


%dy8y da)e przed#ta"e)"e yoł'*!(e #!d #ma:' 8yło po*C("em :tFre *ed)o(zyło8y ")te7e:t " yo8rac)"C ydaa)"' #!d' o przedm"o("e (e7' *e1opoz)a)"a to G"adomoGH te1o #to#'):' 8yła8y ")te7e:t'a7)a *a: o8"e:ty)ym#(5ematyzm"e ładzy #!dze)"a o (zym moa Kryty(e WF(za# *ed)a: #!d)"e 8ył8y ydaa)y od)"e#"e)"' do roz:o#zy " przy=<" :roG(" a tym #amym )"e8ył8y #!dem #ma:' S!d #ma:' *ed)a: o:reG7a #po#F8 od po*CH )"eza7eż)y Jprzedm"ot pod z17Cdem 'podo8a)"a " predy:at' p"C:)oG(" 0a#'8"e:ty)a *ed)oGH #to#'):' może "C( #"C '*a)"H ty7:o za poGred)"(tem

(z'("a Po8'dze)"e o8' ty(5 ładz yo8rac)" " ")te7e:t' do )"eo:reG7o)e* a *ed)a: #:'te: przy(zy)"e)"a #"C da)e1o przed#ta"e)"a z1od)e* (zy))oG(" am"a)o"("e do te* :tFra potrze8)a *e#t do *a:"e1o:o7"e: poz)a)"a o1F7e *e#ttym łaG)"e (z'("em :tFre1o zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"Cpo#t'7'*e #!d #ma:' $a:"G o8"e:ty)y #to#')e: może 8yH pradz"e ty7:opomyG7a)y a7e m"mo to może o) *eG7" (o do #y(5 ar'):F *e#t #'8"e:ty)y8yH od(z'ty #ym dz"ała)"' )a 'my#ł przy ta:"m zaG #to#'):' :tFry *a:#to#')e: ładz przed#ta"a)"a do ładzy poz)a(ze* o1F7e )"e za:łada '#e*O pod#tay żad)e1o po*C("a )"e *e#t też moż7"e żad)e "))e 'G"adom"e)"e1o #o8"e *a: ty7:o przez od(z'("e Emp)d')1 #:'t:' :tFry po7e1a )a

'łat"o)e* 1rze o8' ty(5 przez za*em)! ze #o8! z1od)oGH po8'dzo)y(5 ładz'my#ł' yo8rac)" " ")te7e:t' Przed#ta"e)"e :tFre *a:o *ed)o#t:oe " 8ezporF)ya)"a 1o z "))ym" przed#ta=

+ W Kryty(e (zy#te1o roz'm'

J W I yda)"' )"e ma #łF '*Cty(5 )a"a#

K#"1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a -,

("e)"am"O z1adza #"C *ed)a: z ar'):am" o1F7)oG(" tz) te1o (zym #"C ")te7e:t o1F7e za*m'*e proadza ładze poz)a(ze tC propor(*o)a7)! z1od)oGH:tFre* doma1amy #"C d7a :ażde1o poz)a)"a " :tFr! też d7ate1o 'ażamy za



aż)! d7a :ażde1o :to ma ydaaH #!dy przez ")te7e:t " zmy#ły ł!(z)"e <J tz)d7a :ażde1o (zło"e:a

De)"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z dr'1"e1o z)am"e)"a #!d' #ma:'O

P"C:)e *e#t to (o 8ez poGred)"(ta po*C("a po#ze(5)"e #"C podo8a

TRZE&IE ZNAMIn SĄDU A MIAN0WI&IEO R0ZWAANE%0 &0 D0 RELA&$I &ELsW

+> 0 (e7ooG(" o1F7e

$eG7" pra1)"emy y*aG)"H (o to *e#t (e7 podł'1 *e1o o:reG7e9 tra)#(e)de)ta7)y(5)"e za:łada*!( )"(ze1o emp"ry(z)e1o a (zym *e#t )p '(z'("e roz:o#zyto po"emyO2 (e7 to przedm"ot po*C("a o "7e 'ażamy *e za przy(zy)C te1oprzedm"ot' za rea7)! pod#taC *e1o moż7"oG(" przy(zy)ooGH zaG po*C("a od)"e#"e)"' do *e1o przedm"ot' to (e7ooGH *orma)a7"# W#zCdz"e tam "C(1dz"e )"e ty7:o poz)a)"e przedm"ot' a7e #am przedm"ot *e1o 6orma 7'8e1zy#te)(*a *a:o #:'te: pomyG7a)y zo#ta*e *a:o moż7"y ty7:o przez po*C("ete1o #:'t:' tam myG7"my o pe)ym (e7' Wyo8raże)"e #:'t:' *e#t t'ta* ra(*!determ")'*!(! << *e1o przy(zy)C " poprzedza tC przy(zy)C @"adomoGH

,>


przy(zy)ooG(" przy#ł'1'*!(e* pe)em' przed#ta"C )"' " zm"erza*!(e* *eG7""dz"e o #ta) podm"ot' > 'trzyma)"a 1o )"m może t' o1F7)"e 8"or!( oz)a=(zaH to (o )azyamy roz:o#z! przy:roG("! )atom"a#t *e#t to przed#ta"e)"e:tFre za"era #o8"e pod#taC do ta:"e1o determ")oa)"a #ta)' przed#ta"e98y prze#zły #e ła#)e prze(""e9#to 8y )"e dop'G("H do )"(5 7'8 *e '#')!H

Władza poż!da)"a o "7e da*e #"C o)a determ")oaH ty7:o za pomo(! po*CH tz)

do te1o 8y dz"ałaH z1od)"e z yo8raże)"em pe)e1o (e7' 8yła8y o7!&e7oym *ed)a: )azya #"C pe"e) przedm"ot 7'8 #ta) 'my#ł' a78o *a:!G(zy))oGH ta:że tedy 1dy "(5 moż7"oGH )"e za:łada :o)"e(z)"e yo8raże)"ape)e1o (e7' a )azya*! #"C ta:O z te* ra(*" że "(5 moż7"oGH możemy #o8"eytł'ma(zyH " po*!H ty7:o tedy :"edy ' *e* pod#tay założymy przy(zy)ooGH:"er'*!(! #"C (e7am" t* o7C :tFra '(zy)"ła *e z ta:"m" z1od)"e z yo8raże)"empe)e1o o:reG7o)e1o pra"dła &e7ooGH może "C( 8yH 8ez (e7' o "7e przy(zy)te* 6ormy )"e przyp"#'*emy *a:"e*G o7" (5o("aż ytł'ma(ze)"e *e* moż7"oG("może #taH #"C d7a )a# zroz'm"ałe ty7:o tedy 1dy yproadzamy *! z pe)e*o7" N"e za#ze *ed)a: m'#"my to (o #po#trze1amy )":aH e")#e5e) (o

do *e1o moż7"oG(" za poGred)"(tem roz'm' < Możemy zatem *a:!G (e7ooGH(o do 6ormy przy)a*m)"e* #po#trze1aH )"e za:łada*!( ' *a* pod#tay żad)e1o(e7' *a:o mater"" )el'# )a7"# oraz #t"erdzaH *! przedm"ota(5 (5oH )"e")a(ze* *a: za pomo(! reXe:#*"



+ W I yda)"' )"e ma #łF '*Cty(5 )a"a#

J Przedm"ot #ta) 'my#ł' 7'8 (zy))oGH Przyp red

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,+

U pod#tay #!d' #ma:' )"e 7eży )"( "))e1o

*a: ty7:o 6orma (e7ooG(" pe)e1o przedm"ot'

7'8 #po#o8' przed#ta"e)"a 1o

W#ze7:" (e7 *eG7" #"C 1o 'aża za pod#taC 'podo8a)"a ł!(zy #"C za#ze zpe)! ")tere#o)oG("! *a:o determ")'*!(! ra(*! #!d' o przedm"o("e roz:o#zyD7ate1o też ' pod#tay #!d' #ma:' )"e może 7eżeH żade) (e7 #'8"e:ty)y A7eta:że żad)e przed#ta"e)"e o8"e:ty)e1o (e7' t* moż7"oG(" przedm"ot'#ame1o podł'1 za#ad z"!z:' (e7oe1o a zatem żad)e po*C("e do8ra )"e możedeterm")oaH #!d' #ma:' *e#t to 8o"em #!d e#tety(z)y a )"e poz)a(zy "d7ate1o )"e doty(zy żad)e1o po*C("a łaG("oG(" oraz e)Ctrz)e* 7'8ze)Ctrz)e* moż7"oG(" przedm"ot' za poGred)"(tem te* 7'8 "))e* przy(zy)y7e(z *edy)"e za*em)e1o #to#'):' ładz yo8raże)"oy(5 o ty7e o "7e #! o)ezdeterm")oa)e przez *a:"eG przed#ta"e)"e

0tFż #to#')e: te) 1dy przedm"ot zo#ta*e o:reG7o)y <?+ *a:o p"C:)y poł!(zo)y

*e#t z '(z'("em roz:o#zy o :tFre* #!d #ma:' orze:a że *e#t aż)! d7a :ażde1o(zło"e:a Wy)":a z te1o że a)" toarzy#z!(a yo8raże)"' przy*em)oGH a)"yo8raże)"e do#:o)ałoG(" przedm"ot' " po*C("e do8ra )"e mo1! za"eraH #o8"era(*" determ")'*!(e* te) #!dO N"( "))e1o zatem *a: ty7:o #'8"e:ty)a (e7ooGH przed#ta"e)"' pe)e1o przedm"ot' (e7ooGHO 8ez *a:"e1o:o7"e:o8"e:ty)e1o (zy #'8"e:ty)e1o (e7' a "C( #ama ty7:o 6orma (e7ooG("zaartaO yo8raże)"' za :tFre1o poGred)"(tem przedm=ot *a:"G zo#ta*e )amda)y może o "7e *! #o8"e 'b "adam"am #ta)o"H 'podo8a)"e o :tFrym8ez poGred)"(taO po*C("a y=

,J


da*emy #!d *a:o o zdo7)ym do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C " :tFry tym #amym#ta)o"H może ra(*C o:reG7a*!(! #!d #ma:'

+J

S!d #ma:' op"era #"e )a ra(*a(5 a pr"or"



Po"!za)"e a pr"or" '(z'("a roz:o#zy a78o przy:roG(" *a:o #:'t:' z *a:"m:o7"e: yo8raże)"em (z'("em a78o po*C("em *a:o *e1o przy(zy)! *e#tz1oła )"emoż7"e za(5odz"ł8y 8o"em tedy #to#')e: przy(zy)oy+:tFry o8rC8"e przedm"otF doG"ad(ze)"a może 8yH poz)a)y za#zety7:o a po#ter"or" <. " za poGred)"(tem #ame1o doG"ad(ze)"a Wpradz"e

Kryty(e pra:ty(z)e1o roz'm' '(z'("e #za('):' *a:o pe)! #z(ze1F7)! "#o"#t! mody:a(*C te1o '(z'("a )"e odpo"ada*!(! G("G7e a)" roz:o#zy a)"przy:roG(" *a:! yoł'*! )a# przedm"oty emp"ry(z)e yproadz"7"Gmyrze(zy"G("e a pr"or" z o1F7)y(5 po*CH ety(z)y(5 A7e tam mo17"Gmy teżprze:ro(zyH 1ra)"(e doG"ad(ze)"a " odołaH #"C do przy(zy)ooG(" oparte* )a)adzmy#łoe* łaG("oG(" podm"ot' a m"a)o"("e do przy(zy)ooG(" zOo7)oG(" A7e )aet " tam yproadz"7"Gmy z "de" mora7)oG(" de# S"tt7"(5e) *a:oz przy(zy)y łaG(""e )"e to '(z'("e 7e(z ty7:o determ")a(*C o7" Sta)'my#ł' zaG toarzy#z!(yO *a:"em'G przez (o:o7"e: zdeterm")oa)em'a:to" o7" *e#t *'ż #am #o8"e '(z'("em roz:o#zy " z tym '(z'("em "de)ty(z)y "

d7ate1o )"e może o)o y)":aH ze9 *a:o #:'te: to o#tat)"e m'#"ało8y #"C przy*!Hty7:o

+ Wed7e I yda)"a #z(ze1F7)y 8e#o)dere# #to#')e: przy=(zy)oy

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,<

tedy + 1dy8y po*C("e mora7)oG(" de# S"tt7"(5e) *a:o do8ra poprzedzałodeterm")a(*C o7" przez )ormC da# %e#etzte tedy 8o"em )"emoż7"e 8yło8y

yproadze)"e roz:o#zy *a:a ł!(zyła8y #"C z po*C("em " #ame1o po*C("a *a:o(zy#te1o ty7:o poz)a)"a

Podo8)"e też ma #"C rze(z z roz:o#z! #!dz"e e#tety(z)ym ty7:o że t'ta* *e#to)a (zy#to :o)=temp7aty)a " )"e proadz" do ")tere#o)(G(" #to#'):' doprzedm"ot' #!dz"e mora7)ym )atom"a#t *e#t o)a pra:ty(z)a @"adomoGH(zy#to 6orma7)e* (e7ooG(" 1rze ładz poz)a(zy(5 podm"ot' < z"!za)e* zprzed#ta"e)"em dz"C:" :tFrem' da)y *e#t *a:"G przedm"ot #ama *e#t roz:o#z!za"era o)a 8o"em ra(*C determ")'*!(! (zy))oGH podm"ot' z"!za)! zpo8'dze)"em *e1o ładz poz)a(zy(5 a "C( przy(zy)ooGH e)Ctrz)!8Cd!(! przy(zy)ooG("! (e7o! od)"e#"e)"' do poz)a)"a o1F7e a7e )"e

o1ra)"(zo)! do pe)e1o o:reG7o)e1o poz)a)"a J a tym #amym ty7:o 6ormC#'8"e:ty)e* (e7ooG(" *a:"e1oG przed#ta"e)"a #!dz"e e#tety(z)ym Roz:o#zta )"e *e#t też pod żad)ym z17Cdem pra:ty(z)a )"e *e#t )"! a)" *a: ta :tFraypłya z pato7o1"(z)e1o moty' przy*em)oG(" a)" *a: ta :tFra ypłya zmoty' ro=

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a W )a#tCp)y(5 #łoo

a7#da)) tedy zo#tało op'#z(zo)e

J W ory1")a7e2 a8er o5)e a'6 e")e 8e#t"mmte Er:e))t)"#

(")1e#(5ra):t z' #e") (o #!dz!( ed7e 1ramaty(z)e* 8'doy zda

)"a od)o#"ło8y #"C do da# ;e'##t#e") der 87o## 6orma7e) Ze(:ma#=



#"1:e"t G"adomoGH (zy#to 6orma7)e* (e7ooG(" Se)# zda)"a

#:az'*e *ed)a: )a to że )"e "dz"e t' o )"eo1ra)"(ze)"e oe* G"ado

moG(" do o:reG7o)e1o poz)a)"a 7e(z o od)oG)e )"eo1ra)"(ze)"e e=

)Ctrz)e* przy(zy)ooG(" W tym "C( też d'(5' m"e*#(e to tł'

ma(zC _

,


z'moe1o a m"a)o"("e z yo8rażo)e1o do8ra N"em)"e* *ed)a: za"era o)a #o8"e przy(zy)ooGH tym m"a)o"("e że d!ży do 'trzyma)"a #ta)' #amy(5yo8raże9 oraz do te1o 8y ładze poz)a(ze )ada7 8ez *a:"e1oG da7#ze1ozam"ar' #"C )"m"O za*moały Tramy przy :o)temp7a(*" p"C:)a 1dyż:o)temp7a(*a ta #ama #"C potC1'*e " reprod':'*e $e#t to (oG a)a7o1"(z)e1o dooe1o tra)"a przy przedm"o("eO ^ (5o("aż )"e *e#t z )"m "de)ty(z)e :"edy przed#ta"e)"' te1o przedm"ot' (oG pradz"e1o raz po raz po8'dza 'a1Cprzy (zym 'my#ł pozo#ta*e 8"er)b

<

&zy#ty #!d #ma:' *e#t )"eza7eż)y od poa8' " zr'#ze)"a

W#ze7:a ")tere#o)oGH :az" #!d #ma:' " poz8a"a 1o 8ez#tro))oG(" #z(ze1F7)"etedy 1dy )"e y#'a o) <- ta: *a: ")tere#o)oGH roz'm' (e7ooG(" przed'(z'("e roz:o#zy 7e(z )a )"m *! op"era (o "dz"my łaG)"e za#ze #!dz"ee#tety(z)ym o (zymG *a:o o tym (o 8'dz" zadoo7e)"e (zy przy:roGH D7ate1oteż #!dy :tFre tem' pod7e1a*! )"e mo1! 8!dc (a7e prete)doaH do orze:a)"aOpo#ze(5)"e aż)e1o 'podo8a)"a 8!dc też #top)"' o ty7e m)"e*#zym "7e

"C(e*O #pom)"a)e1o rodza*' (z'H z)a*d'*e #"C GrFd ra(*" determ")'*!(y(5#ma: Sma: :tFrem' do 'podo8a)"a potrze8)a *e#t dom"e#z:a poa8' "zr'#ze9 a (o "C(e* ta:" :tFry (zy)" z )"(5 :ryter"'m #y(5 po(5ał *e#tza#ze *e#z(ze 8ar8arzy9#:"

+ A'# dem ")te77e:t'e77e) %r')(7e

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,?

Tym(za#em *ed)a: poa8 )"e ty7:o za7"(za)y *e#t ^zC#to do p"C:)a :tFre

po"))o łaG(""e doty(zyH ty7:o 6ormy *a:o (oG (o przy(zy)"a #"C dopo#ze(5)e1o 'podo8a)"a e#tety(z)e1o 7e(z )aet #am #o8"e 'aża)y *e#tza p"C:)o to z)a(zy że mater"a 'podo8a)"a tra:toa)a *e#t *a:o 6orma2)"eporoz'm"e)"e da*!(e #"C *a: "e7e "))y(5 ' :tFry(5 pod#tay 7eży *e#z(ze



8!dc (o 8!dc (oG pradz"e1o '#')!H ty7:o przez #tara))e o:reG7e)"e ty(5po*CH

S!d #ma:' )a :tFry )"e y"era*! pły' poa8 " zr'#ze)"e (5oH da*! #"Cpoł!(zyH z 'podo8a)"em p"C:)"e :tFre1o ra(*! determ")'*!(! *e#t zatem ty7:o

(e7ooGH 6ormy *e#t (zy#tym #!dem #ma:'+ <,

08*aG)"e)"e )a przy:łada(5

S!dy e#tety(z)e podz"e7"H moż)a ta: #amo *a: teorety(z)e 7o1"(z)e )aemp"ry(z)e " (zy#te P"er#ze to te :tFre o pe)ym przedm"o("e 7'8 #po#o8"e

*e1o przed#ta"e)"a orze:a*! że *e#t przy*em)y a78o )"eprzy*em)y dr'1"e zaG tote :tFre orze:a*! że *e#t p"C:)y p"er#ze #! #!dam" zmy#łF mater"a7)ym"#!dam" e#tety(z)ym" zaG *edy)"e dr'1"e *a:o 6orma7)e l #! łaG("ym"

#!dam" #ma:' S!d #ma:' *e#t "C( ty7:o o ty7e (zy#ty o "7e determ")'*!(a 1o ra(*a )"e za"eradom"e#z:" 7" ty7:o emp"ry(z)e1o 'podo8a)"a to zaG za(5odz" za#ze 1dy poa87'8 zr'#ze)"e ma*! *a:"G 'dz"ał #!dz"e za :tFre1o pomo(! (oG ma 8yH 'z)a)eza p"C:)e

Prze(" tem' y#'a)e #! rFż)e zarz'ty :tFre o#tate(z)e* #e* :o):7'z*"'#"ł'*! przed#ta"H poa8

+ W I yda)"' )"e ma #łF a7# 6orma7e *a:o 6orma7)e

,.

Kryty:a e#tety(ztte* ładzy #!dze)"a

)"e ty7:o *a:o :o)"e(z)y #:ład)": p"C:)a a7e )aet *a:o (oG (o #amo #o8"e

y#tar(za 8y 8yH )aza)e p"C:)ym ;ardzo "e7' 'aża #am *a:"G :o7or )pz"e7o)! 8arC m'ray a78o #am *a:"G dc"C: odrFż)"e)"' od 5ała#F "#zmerF *a: )p dc"C: #:rzyp"e( za p"C:)y #am #o8"e (5o("aż ' pod#tayzarF)o *ed)e1o *a: dr'1"e1o zda*e #"C 7eżeH *edy)"e ty7:o mater"a yo8raże9a m"a)o"("e *edy)"e (z'("e " d7ate1o za#ł'1'*!l ty7:o )a )azC przy*em)y(5^ Zarazem *ed)a: :ażdy za'aży że zarF)o raże)"e 8ary *a: " dc"C:'ty7:o o ty7e prete)d'*! do te1o 8y 8yH 'z)a)e za p"C:)e o "7e #! (zy#te to zaG

*e#t o:reG7e)"em ;e#t"mm')1 doty(z!(ym *'ż 6ormy a zarazem (zymG *edy)ym ty(5 przed#ta"e)"a(5 (o z (ał! pe)oG("! może #"C po#ze(5)"e 'dz"e7aH

Tr'd)o 8o"em przy*!H 8y #ama *a:oGH (z'H 8yła e #zy#t:"(5 podm"ota(5

*ed)a:oa " 8y :ażdy te) #am J #po#F8 o(e)"ał " daał p"er#ze9#toprzy*em)oG(" *ed)e* 8ary przed "))! 7'8 dc"C:o" pe)e1o ")#tr'me)t'm'zy(z)e1o przed "))ym



$eże7" przy*m"emy za E'7ererr'< że 8ary #! zarazem :o7e*)o po #o8"e)a#tCp'*!(ym" 'derze)"am" p'7#'# eter' ta: *a: to)y 'derze)"am"O#trz!G)"Cte1o dc"C:"em po"etrza oraz (o )a*aż)"e*#ze że 'my#ł po#trze1a"(5 dz"ała)"e )a po8'dzo)y or1a) )"e ty7:o za poGred)"(tem zmy#ł' 7e(z'*m'*eO ta:że dro1! reXe:#*" re1'7ar)! 1rC raże9 a "C( 6ormC

+ Wed7e I " II yda)"a za#ł'1"ały8y

J M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a Wed7e III yda)"a

)a7eżało8y t$'ma(zyH zam"a#t te) #am #po#F8 ta:" #po#F8

(o *e#t m)"e* *a#)e

< E'7er Leo)ard 'r r +> zm r +-< y8"t)y matematy:

" zy: #za*(ar#:"

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,

poł!(ze)"a rFż)y(5 przed#ta"e9 o (zym (a7e )"e !tp"f + to 8ara " dc"C:)"e 8yły8y #amym" ty7:o (z'("am" 7e(z 6orma7)ym *'ż o:reG7e)"em *ed)oG(" "(5rFż)orod)oG(" a F(za# mo1ły8y też #ame d7a #"e8"e 8yH za7"(za)e do p"C:)a

&zy#toGH *ed)a: *a:"e1oG (z'("a pro#te1o rodza*' e")er e")6a(5e)Emp)d')1#art oz)a(za że *e1o *ed)orod= " )oGH )"e zo#ta*e a)" zam!(o)a a)"

przera)a przez żad)e o8(e1o rodza*' (z'("e " *e#t #pra! *edy)"e 6ormy moż)a8o"em a8#tra5oaH przy tym od *a:oG(" te1o rodza*' (z'("a tz) od te1o (zy " *a:! 8arC a78o (zy " *a:" dc"C: o)o przed#ta"a J D7ate1o #zy#t:"e 8arypro#te 'aża)e #! *a:o że #! (zy#te za p"C:)e 8ary m"e#za)e )"epo#"ada*! te* za7ety d7ate1o łaG)"e że )"e mamy po)"eaż )"e #! pro#te żad)e1o :ryter"'m do o(e)y (zy )a7eży )azaH *e (zy#tym" (zy )"e(zy#tym"

+ Wed7e I " II yda)"a2 (o prze("eż 8ardzo !tp"( Ta *a)a #prze(z)oGHyołała ży! :o)troer#*C m"Cdzy :ome)tatoram" Kryty:" ładzy #!dze)"a

$ed)" *a: )p W")de78a)d 'aża*! że *edy)"e reda:(*a te1o m"e*#(a III yda)"'da*e yraz rze(zy"#tem' po17!do" Ka)ta te* :e#t"" )atom"a#t "))" *a: )p

S(5F)dFrjer " A#ter za*m'*! odm"e))e #ta)o"#:o ;yH może *ed)a: że ta#prze(z)oGH y)":a po pro#t' ze zm"a)y zapatrya9 Ka)ta *a:a mo1ła )a#t!p"Hm"edzy II a III yda)"em W#za: II yda)"e y#zło r +,< a III r +,,(za#oy od#tCp m"Cdzy )"m" y)o#" "C( #zeGH 7at

- W ory1")a7e2 o8 ')d e7(5e 3ar8C oder o8 ')d e7(5er To)

#"e bor#te77e przy (zym #"e od)o#" #"C do Emp)d')1#art Do

#ło)y prze:ład m'#"ał8y zatem 8rzm"eH2 (zy " *a:a 8ara a78o (zy

" *a:" dc"C: *e przed#ta"a Ka)t *ed)a: (5y8a ra(ze* (5("ał po"e

dz"eH że (z'("e pe)e1o rodza*' przed#ta"a *a:!G 8arC (zy dc"C:

)"ż że ta 8ara (zy dc"C: przed#ta"a od)oG)e (z'("e D7ate1o



też z1od)"e z Erdma))em zam"a#t e7(5er To) (zytam e7(5e)

To) (o pradz"e odra(a #e)# zda)"a a7e )ada*e m' 8ardz"e* zro

z'm"ałe z)a(ze)"e

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a 1

,-


J

&o #"C ty(zy #za:że p"C:)a przyp"#ya)e1o przed m"oto" ze z17Cd' )a *e1o6ormC a m"a)o"("e te1> "ż m)"ema #"C że może o)o )aet 8yH #potC1oa)eprzez poa8 to mamy t' do (zy)"e)"aO z po#po7"ty[ 8łCdem y#o(e

)"e:orzy#t)ym d7a rzete7)e1o 8ez=#tro))e1o 1r')to)e1o #ma:' ^f (5o("ażoprF(z p"C:)a moż)a t' 8ez#prze(z)"e dodaH ta:że *e#z(ze pe)e poa8y tym(e7' 8y poza #amym ty7:o 'podo8a)"em+ za")tere#oaH *e#z(ze 'my#łyo8rażC=)"em przedm"ot' " przy(zy)"H #"C te) #po#F8 do za(5a7a)"a #ma:' "

*e1o :'7t'ry #z(ze1F7)"e tedy :"edy *e#t o) *e#z(ze #'roy " )"eyro8"o)y A7e rze(zy"#toG(" przy)o#z! o)e #!do" #ma:' '#z(zer8e: *eG7" G("!1a*! )a #"e8"e'a1C *a:o ra(*a o:reG7a*!(a #!d o p"C:)"e Ta: da7e(e 8o"em 8łCd)e *e#tt"erdze)"e *a:o8y poa8y przy(zy)"ały #"C do p"C:)a że ra(ze* m'#z! o)e *a:o8(e trCty 8yH dop'#z(zo)e z pe)! po8łaż7"oG("! tedy :"edy #ma: *e#t

*e#z(ze #ła8y " )"eyro8"o)y " to ty7:o o ty7e o "7e )"e za:łF(a*! oe* p"C:)e*

6ormy W ma7ar#t"e rzec8"e (o "C(e* e #zy#t:"(5 #zt':a(5 p7a#ty(z)y(5 ar(5"te:t'rze " #zt'(e o1rod)"(ze* o "7e #! o)e #zt':am" p"C:)ym" mome)tem"#tot)ym *e#t ry#')e: :tFrym pod#ta! )a *a:"e* op"era #"C #ma: *e#t )"e to(o #pra"a zadoo7e)"e (z'("' 7e(z ty7:o to (o #"C podo8a dz"C:" #e* 6orm"e;ary :tFre "7'm")'*! zary# ry#'):' to #praa poa8' Mo1! o)e (zy)"Hpradz"e przedm"ot #am #o8"e ży#zym J d7a (z'("a )"e mo1!

+ W ory1")a7e2 a'##er dem tro(:e)e) Wo571e6a77e) (zy7" do#ło)ymtł'ma(ze)"'2 poza #'(5ym 'podo8a)"em

+ W I yda)"' 1'r'*e t' zam"a#t #łoa 8e7e8t oży"o)ym #łoo 8e7"e8t'7'8"o)ym



K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ,,

^ d)a: '(zy)"H 1o 1od)ym o17!da)"a a)" p"C:)ym $ 2 ra(ze* #ame (zC#to)aet 8ardzo y#o:"m ))"' o1ra)"(ze)"' przez to (ze1o yma1a p"C:)a a a)aet tam 1dz"e poa8 zo#ta*e dop'#z(zo)y o) '#z7a(5et)"e)"' *edy)"e przez

p"C:)! 6ormCd!

W#ze7:a 6orma przedm"otF zmy#łF zarF)o zmy=*F ze)Ctrz)y(5 *a: " poGred)"o zmy#ł' e)Ctrz)e1o *e#t a78o :#ztałtem a78o 1r! dr'1"mypad:' *e#t o)a a78o 1r! :#ztałtF prze#trze)"2 )'r)":a " ta)"e( a78o #am!ty7:o + 1r! (z'H (za#"e poa8 8ar 7'8 przy*em)y(5 to)F ")#tr'me)t'może #"C do te1o doł!(zyH a7e łaG("ym przedm"otem (zy#te1o #!d' #ma:'

*e#t p"er#zym ypad:' ry#')e: a dr'1"m :ompozy(*a to zaG że (zy#toGHzarF)o 8ar *a: " dc"C:F (zy też "(5 rFż)orod)oGH " :o)tra#t zda*! #"C

przy(zy)"aH do p"C:)a )"e z)a(zy (a7e że #ta)o"! o)e *a:8y *a:"GrF)orzCd)y dodate: 17e"(5art"1e) f'#atz do 'podo8a)"a 6orm"e d7ate1o "ż#ame d7a #"e8"e #! przy*em)e 7e(z d7ate1o < że 6ormC tC ty7:o do:ład)"e*do8"t)"e* " peł)"e*#zy #po#F8 ')ao(z)"a*! a po)adto przez #F* poa8 oży"a*!yo8raże)"e roz8'dza*!( " 'trzym'*!( 'a1C #:"eroa)! )a #am przedm"otJ

Naet to (o )azya)e *e#t 'p"C:#za*!(! de:ora(*! parer1a < tz) to (o do(ałe1o yo8raże)"a przedm"ot' )"e )a7eży e)Ctrz)"e *a:o *e1o (zCGH#:ładoa 7e(z ty7:o ze)Ctrz)"e *a:o dodate: " z"C:#za 'podo8a)"eprze*a"a)e przezO #ma: (zy)" to prze("eż ta:że ty7:o dz"C:" #e* 6orm"e ta: *a:

)p opray ma7o"deł+ W I yda)"' )"e ma #łoa 87o##e# #am! ty7:o

J Wed7e I yda)"a2 ')ao(z)"a*! a po)adto przez #F* poa8

roz8'dza*! " zma1a*! 'a1C

< W I yda)"' )"e ma #łoa parer1a

-

+>>


a78oł #zaty )a po#!1a(5 a78o :o7'm)ady do:oła #pa)"ały(5 8'do7" $eG7" *ed)a: #ama de:ora(*a )"( po7e1a )a p"C:)e* 6orm"e *eG7" za#to#oa)a *e#t ta:

*a: złota rama *edy)"e tym (e7' 8y #ym poa8em za7e("H ma7o"dłopo(5a7e "dzaO to )azya #"C o)a tedy ozdo8! " przy)o#" '#z(zer8e:pradz"em' p"C:)'



Wzr'#ze)"e '(z'("e :tFrym przy*em)oGH po#ta*e ty7:o poprzez (5"7oeza5amoa)"e " )a#tCp'*!(y po )"m #"7)"e*#zy przypły #"ły ży("oe* )"e *e#t8y)a*m)"e* (zymG (o przy)a7eży p"C:)' Wz)"o#łoGH zaG z :tFr! poł!(zo)e *e#t'(z'("e zr'#ze)"a J yma1a "))e1o :ryter"'m o(e)y )"ż to :tFre 7eży 'pod#tay #ma:' Ta: "C( o:az'*e #"C że ra(*! determ")'*!(! (zy#ty #!d #ma:'

)"e *e#t a)" poa8 a)" zr'#ze)"e #łoem żad)e (z'("e *a:o mater"a #!d'e#tety(z)e1o

+?

S!d #ma:' *e#t z'peł)"e )"eza7eż)y od po*C("a do#:o)ałoG("

08"e:ty)a (e7ooGH może 8yH poz)a)a ty7:o poprzez od)"e#"e)"e te1o (orFż)orod)e do o:reG7o)e1o (e7' a "C( ty7:o za pomo(! po*C("a $'ż z te1o#ame1o *a#)o y)":a że p"C:)o :tFre1o o(e)"a)"e ma za pod#taC *edy)"e6orma7)! (e7ooGH t* (e7ooGH 8ez (e7' *e#t z'peł)"e )"eza7eż)e od yo8raże)"a

do8ra po)"eaż do8ro za:łada (e7ooGH o8"e:ty)! t* od)"e#"e)"e przedm"ot'do pe)e1o o:reG7o)e1o (e7'

08"e:ty)a (e7ooGH *e#t a78o ze)Ctrz)! tz) 'żyte(z)oG("! a78oe)Ctrz)! tz) do#:o)ałoG("! przed=

+ W I yda)"' )"e ma #łF E")6a##')1e) der %ema7de odFr oprayma7o"deł a78o

_WI yda)"' )"e ma #łF '*Cty(5 )a"a#

K#"C1a p"er#za= A)a7"ty:a p"C:)a +>+

m"ot' To że 'podo8a)"e *a:"mG przedm"o("e z pood' :tFre1o przedm"ot te))azyamy p"C:)ym )"e może op"eraH #"C )a yo8raże)"' *e1o 'żyte(z)oG("y)":a z do#tate(z)! *a#)oG("! z o8' poprzed)"(5 rozdz"ałF ta:"m ypad:'8o"em )"e 8yło8y o)o 8ezpoGred)"m 'podo8a)"em przedm"o("e :tFre *e#tar'):"em "#tot)ym #!d' o p"C:)"e Natom"a#t o8"e:ty)a e)Ctrz)a(e7ooGH (zy7" do#:o)ałoGH 8ardz"e* *'ż z87"ża #"C do orze(z)":a p"C:)o "d7ate1o ? też 'aża)a 8yła )aet przez z)a:om"ty(5 7ozo6F *ed)a: z tym

za#trzeże)"em że ty7:oO tedy :"edy zo#ta*e pomyG7a)a #po#F8 mCt)y za"de)ty(z)! z p"C:)em Rze(z! )a*yż#ze* a1" *e#t roz#trzy1)"C("e :ryty(e#ma:' (zy p"C:)o rze(zy"G("e da #"C #proadz"H do po*C("a do#:o)ałoG("

A8y ydaH #!d o o8"e:ty)e* (e7ooG(" potrze8'*emy za#ze po*C("a *a:"e1oG(e7' " to *eG7" (e7ooGH ta )"e ma 8yH ze)Ctrz)! 'żyte(z)oG("! 7e(ze)Ctrz)! po*C("a (e7' e)Ctrz)e1o :tFry 8y za"erał pod#taCe)Ctrz)e* moż7"oG(" przedm"ot' Wo8e( te1o zaG że (e7 o1F7e *e#t (zymG(ze1o po*C("e może 8yH 'aża)e za pod#taC moż7"oG(" #ame1o przedm"ot' toyo8raże)"e #o8"e o8"e:ty)e* (e7ooG(" pe)e* rze(zy m'#" 8yH poprzedzo)eprzez po*C("e te1o (zym po"))a oa rze(z 8yH z1od)oGH zaG zaarte* )"e*rFż)orod)oG(" z po*C("em da*!(ym pra"dło d7a poł!(ze)"a )"e* te*rFż)orod)oG(" #ta)o" *a:oG("o! do#:o)ałoGH rze(zy 0d )"e* rFż)" #"C(ał:o"("e do#:o)ałoGHO "7oG("oa *a:o z'peł)oGH :ażde* rze(zy #o"m



+ W ory1")a7e2 a'# 8e"de) bor"1e) ka'pt#t""(:e) 0z)a(za to pradopodo8)"e1r'py para1ra6F poG"C(o)y(5 omF"e)"' p"er#zy(5 d' z)am"o) #!d'#ma:' a "C( +? " od ?,

+>J


rodza*' #ta)o"!( po*C("e *edy)"e :a)tytatybb)e #zy#t:oGH + przy :tFrym"o (zym po"))a da)aO rze(z 8yH pomyG7a)e zo#ta*e *'ż z 1Fry *a:o o:reG7o)e a:e#t"a doty(zy ty7:o te1o (zy #zy#t:o (o do te1>

*e#t potrze8)e *e#t )"e* zaarte Mome)t 6orma7)y yo8raże)"' pe)e*rze(zy tz) poł!(ze)"e rFż)orod)oG(" *ed)"C 8ez o:reG7e)"a (zym ta *ed)"a po="))a 8yH )"e ':az'*e #am przez #"C żad)e* o1o7C . o8"e:ty)e* (e7ooG("A8#tra5'*e #"C t' 8o"em or*

*ed)" te* *a:o (e7' od te1o (zym da)a rze(z po"))a 8yH " 'myG7eo17!da*!(e1o )"e pozo#ta*e )"( poza #'8"e:ty)! (e7ooG("! przed#ta"e9 Ta zaG#:az'*e pradz"e )a pe)! (e7ooGH #ta)' przed#ta"e9 podm"o("e a o8rC8"e te1o #ta)' )a pe)e zadoo7e)"e podm"ot' z '*moa)"a da)e* 6ormyprzez yo8rac)"C a7e )"( #:az'*eO )a żad)! do#:o)ałoGH przedm"ot' :tFryt'ta* )"e zo#ta*e pomyG7a)y za poGred)"(tem po*C("a pe)e1o (e7' Ta: )p 1dy#po#trze1am 7e#"e m'raC doo:oła :tFre* drzea torz! o8Fd :oła " )"emam przy tym yo8raże)"a o (e7' a m"a)o"("e o tym że m'raa ta ma #ł'żyHza "e*#:" p7a( ta)e(z)y to #ama 6orma )"e da*e m" )a*m)"e*#ze1o )aet po*C("ao do#:o)ałoG(" Wyo8raża)"e zaG #o8"e 6orma7)e* o8"e:ty)e* (e7ooG(" 8ez (e7't* #ame* ty7:o 6ormy pe)e* do#:o)ałoG(" 8ez #ze7:"e* mater"" " po*C("a o tym z(zym zo#ta*e o)a 'z1od)"o)a (5oH8y m"ała tym 8yH ty7:o "dea pra"dłooG(" o1F7e J #ta)o" yrac)! #prze(z)oGH

+ W ory1")a7e2 der A775e"t (o tł'ma(zC do#ło)"e przy pomo(y

#zt'(z)e1o pradz"e a7e przy*Cte1o po7#:"e* term")o7o1"" 7ozo(z)e*

yraz' #zy#t:oGH

J W I yda)"' )"e ma zda)"a podrzCd)e1o przełożo)e1o przy po

mo(y #łF2 (5oH8y o1F7e

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +><

S!d #ma:' *e#t #!dem e#tety(z)ym t* ta:"m :tFry )"era #"C )a pod#taa(5#'8"e:ty)y(5 " :tFre1o ra(*! determ")'*!(! )"e może 8yH żad)e po*C("e azatem ta:że )"e po*C("e pe)e1o o:reG7o)e1o (e7' D7ate1o też przez p"C:)o *a:o6orma7)! #'8"e:ty)! (e7ooGH )"e roz'm"e #"C 8y)a*m)"e* do#:o)ałoG("



przedm"ot' *a:o rze:omo 6orma7)e* a zarazem *ek)a: m"mo to o8"e:ty)e*(e7ooG(" po17!d zaG 1ło#z!(yO że po*C("a p"C:)a " do8ra rFż)"! #"C od #"e8"ety7:o #! 6orm! 7o1"(z)! tz) że p"er#ze z )"(5 *e#t ty7:o mCt)ym a dr'1"e +yrac)ym po*C("em do#:o)ałoG(" a7e poza tym #! *ed)a:oe (o do treG(" "po(5odze)"a po17!d ta:"O *e#t )"e'za#ad)"o)y A78o"em F(za# )"e 8yło8y

m"Cdzy )"m" żad)e* #pe(y(z)e* rFż)"(y a #!d #ma:' 8ył8y ta: #amo #!dempoz)a(zym *a: #!d :tFrym 'z)a*e #"C (oG za do8re podo8)"e *a: mF"!( otym że o#z'#to *e#t (zymG )"e1odz"ym (zło"e: pro#ty op"era #F* #!d )amCt)y(5 7ozo6 zaG )a yrac)y(5 za#ada(5 a 1r')("e rze(zy *ed)a: o8a* )aty(5 #amy(5 za#ada(5 roz'moy(5 MF"łem *'ż o tym że #!d e#tety(z)y *e#t#!dem *edy)ym #ym rodza*' " )"e do#tar(za żad)e1o o1F7e )aet "mCt)e1o poz)a)"a przedm"ot' Poz)a)"e ta:"e do:o)aH #"C może ty7:o poprzez#!d 7o1"(z)y

+ W ory1")a7e2 d"e er#te 87o## e") berorre)er d"e ze"te przy (zym d"e

er#te od)o#"ło8y #"C do S(5F)5e"t a7# e")e 6orma7e #'8"e:t"beZe(:ma##"1:e"t p"C:)o *a:o 6orma7)a #'8"e:ty)a (e7ooGH zaG d"eze"te do o8"e:t"be Ze(:ma##"1:e"t o8"e:ty)a (e7ooGH Po)"eaż *ed)a:"dz"e t' p"er#zym rzCdz"e o prze("#ta"e)"e po*CH a dop"ero poGred)"oprzedm"otF przez )"e oz)a(za)y(5 (zytam z1od)"e z or7a)derem zam"a#t d"eer#te2 der er#te a zam"a#t d"e ze"te2 der ze"te (o od)o#" #"C łaG)"edo po*C("a a to p"er#zym ypad:' do po*C("a p"C:)a *a:o 6orma7)e*#'8"e:ty)e* (e7ooG(" zaG dr'1"m do po*C("a o8"e:ty)e* (e7ooG("

+>


#!d e#tety(z)y )atom"a#t od)o#" przed#ta"e)"e poprzez :tFre da)y *e#t pe"e)przedm"ot ył!(z)"e do podm"ot' " )"e ':az'*e żad)e* łaG("oG(" przedm"ot'7e(z ty7:o (e7o! 6ormC determ")oa)"' ładz y=o8raże)"oy(5 ł :tFre #"C

)"m za*m'*! S!d te) d7ate1o też )azya #"C e#tety(z)ym że *e1o ra(*!determ")'*!(! )"e *e#t po*C("e 7e(z od(z'("e przez zmy#ł e)Ctrz)y oe*z1od)oG(" 1rze ładz 'my#łoy(5 :tFraJ może - 8yH ty7:o od(z'ta%dy8yGmy )atom"a#t (5("e7" )azyaH e#tety(z)ym" mCt)e po*C("a " o8"e:ty)y#!d :tFre1o pod#taC o)e #ta)o"! otrzyma7"8yGmy ")te7e:t :tFry yda*e #!dy #po#F8 zmy#łoy 7'8 zmy#ł :tFry yo8raża #o8"e #e przedm"oty zapoGred)"(tem po*C("a (o " *ed)ym " dr'1"m ypad:' za"era #o8"e#prze(z)oGH< Władz! torze)"aO po*CH )"eza7eż)"e od te1o (zy #! o)e mCt)e(zy yrac)e *e#t ")te7e:t a (5o("aż do #!d' #ma:' *a:o #!d' e#tety(z)e1opotrze8)y *e#t rF)"eż *a: do #zy#t:"(5 #!dF ")te7e:t to )"e y#tCp'*e o) #!dz"e tym *a:o ładza poz)a)"a przedm"ot' 7e(z ty7:o *a:o ładza o:reG7a)"a#!d' " zaarte1o )"m a7e 8ez poGred)"(taO po*C("a przed#ta"e)"a # po=

+ Wed7e I yda)"a2 (e7o! 6ormC ładz yo8raże)"oy(5_

J Tł'ma(ze to m"e*#(e edł'1 I yda)"a Wed7e II " III2 o "7e o)a



ty7:o może 8yH od(z'ta

< W I yda)"' )"e ma #łF2 (o " #prze(z)oGH

Wed7e I " II yda)"a zam"a#t #!d'2 te1oż (o od)o#" #"C do

przedm"ot'

- W ory1")a7e2')d #e")er or#t(77')1 (zy7" do#ło)"e2 " *e1oprzed#ta"e)"a przy (zym #e")er *e1o od)o#"ło8y #"C ed7e reda:(*" IIIyda)"a do Urte"7 #!d a ed7e reda:(*" I " II yda)"a o (zym 8yła moa poprzed)"m przyp"#"e do %e1e)#ta)d przedm"ot 0tFż pradz"eprzedm"otem przed#ta"e)"a może 8yH o(zy"G("e ta:że #!d )"e zda*e #"C

*ed)a: 8y Ka)t tym m"e*#(' III y=

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +>?

dł'1 #to#'):' te1o przed#ta"e)"a do podm"ot' " *e1o e)Ctrz)e1o '(z'("a " too ty7e o "7e #!d te) moż7"y *e#t podł'1 pe)e1o po#ze(5)e1o pra"dła

+.

S!d #ma:' )a :tFre1o pod#ta"e

*a:"G przedm"ot 'z)a)y zo#ta*e za p"C:)y

pod ar'):"em pe)e1o o:reG7o)e1o po*C("a

)"e *e#t (zy#tym #!dem #ma:'

I#t)"e*! da rodza*e p"C:)a2 p"C:)o o7)e p'7(5r"=t'do ba1a " p"C:)o 7" ty7:oza7eż)e p'7(5r"t'do ad5aere)# l P"er#ze )"e za:łada żad)e1o po*C("a o tym(zym przedm"ot ma 8yH dr'1"e za:łada ta:"e po*C("e oraz #to#'*!(! #"C do )"e1odo#:o)ałoGH przedm"ot' P"C:)o p"er#ze1o rodza*' J o:reG7a #"C *a:o d7a #"e8"e"#t)"e*!(e p"C:)o te* 7'8 oe* rze(zy dr'1"e *a:o z"!za)e

da)"a Kryty:" ładzy #!dze)"a m"ał )a myG7" te1o rodza*' przed#ta"e)"e #!d'Zape)e m"ał )a myG7" to #amo (o I " II yda)"' t* pro#te yo8raże)"eprzedm"ot' a ty7:o przeo(zył ce po za#t!p"e)"' #łoa de##e78e) te1oż1'r'*!(e1o I " II yda)"' przez #łoa de# Urte"7# #!d' 1'r'*!(e IIIyda)"' #e")er za(z)"e #"C od)o#"H zam"a#t do przedm"ot' do #!d'D7ate1o też #e")er tł'ma(zC )"e *e1o 7e(z przez zaarte1o )"m

+ W ory1")a7e2 6re"e S(5o)5e"t 87o## a)5a)1e)de S(5o)5e"t

Przełoże)"e term")' a)5a)1e)de S(5F)5e"t )a *Czy: po7#:" #pra"a

poaż)e tr'd)oG(" Do#ło)e *e1o tł'ma(ze)"e *a: )p przez p"(:)o

do(zep"o)o 8rzm" dz"a(z)"e a po)adto może )a#'aH o8(! Ka)to"

myG7 *a:o8y ty7:o to p"C:)o #ta)o"ło :a7":a(*C przedm"otF ")dy

"d'a7)y(5 " *a:o ta:"e 8yło )"m" 'ar'):oa)e a )atom"a#t p"C:)o



o7)e roz'm"a)e 8yH m"ało )a modłC p7ato9#:"e* "de" p"C:)a *a:o

p"C:)o #amo #o8"e D7ate1o też tł'ma(zC te) term") przez p"C:)o

za7eż)e (o )"e tym #top)"' )a#'a oo )"epoż!da)e #:o*arze)"e

a :ażdym raz"e 8rzm" )at'ra7)"e*

J Wed7e I " II yda)"a zam"a#t d"e Arte) der er#te) rodza*e

p"er#ze1o2 d"e er#ter) p"er#ze

+>.


, z pe)ym po*C("em p"C:)o 'ar'):oa)e przy p"#ya)e *e#t przedm"otompodpada*!(ym pod p> *e("e pe)e1o #z(ze1F7)e1o (e7'

K"aty )a7eż! do o7)e1o p"C:)a przyrody l $a:! rze(z! ma 8yH :"at te1opoza 8ota)":"em )":t (5y8a )"e "e " )aet 8ota)": :tFry rozpoz)a*e :"e("eor1a) rozrod(zy ;e*r'(5t')1#or1a) roG7")y )"e 8"erze te1o (e7' )at'ra7)e1opod 'a1C tedy :"edy y da*e o :"ata(5 #!d )a pod#ta"e #ma:' U

pod#tay te1o #!d' )"e za:łada #"C "C( żad)e* do#:o)ałoG(" żad)e*e)Ctrz)e* (e7ooG(" do :tFre* od)o#"ło8y #"C poł!(ze)"e rFż)orod)oG("

*ed)! (ałoGH W"e7e 1at'):FO pta:F pap'1a :o7"8er ra*#:" pta: 7"(z)e#:or'p"a:" mor#:"e #! d7a #"e8"e p"C:)em #")d S(5o)=5e"te) )"e 8Cd!(ym (a7ełaG("oG("! przedm"ot' o:reG7o)e1o (o do #e1o (e7' podł'1 po*CH 7e(zpodo8a*!(ym #"C *a:o o7)e " #amo d7a #"e8"e Ta: )p ry#'):" a 7a 1re(!'e =or)ame)t 7"G("a#ty )a opraa(5 7'8 )a pap"eroy(5 tapeta(5 "td #ame d7a #"e8"e)"( )"e oz)a(za*! )"e przed#ta"a*! o)e )"(ze1o żad)e1o przedm"ot'podpada*!(e1o pod pe)e o:reG7o)e po*C("e " #! o7)ym p"C:)em Moż)a t'rF)"eż za7"(zyH to (o m'zy(e )azya #"C 6a)taz*oa)"em 8ez temat' a

)aet #ze7:! m'zy:C 8ez te:#t' <

+ W ory1")a7e2 #")d 6re"e Nat'r#(5F)5e"te)

J a 7a 1re(!'e2 da)"e* 'żya)e o:reG7e)"e or)ame)t' za)e1o

mea)drem

< Wed7e I " II yda)"a zam"a#t 6a)taz*oa)"em2 6a)taz*am"

Ko)te:#t przema"a za tym że Ka)t przez 6a)taz*oa)"e )"e ro

z'm"ał t' "mpro"zoa)"a *a: też przez 6a)taz*e )"e roz'm"ał #pe(y

(z)e* 6ormy m'zy(z)e* o #o8od)e* :o)#tr':(*" RF)"eż yraz

temat )"e y#tCp'*e t' z)a(ze)"' m'zy:o7o1"(z)ym 7e(z ma



oz)a(zaH temat pozam'zy(z)y )p 7"tera(:" :tFry ma zo#taH przy

pomo(y m'zy:" "7'#troa)y przed#ta"o)y 3a)taz*oa)"e (zy

"

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +>

ydaa)"' #!d' o o7)ym p"C:)"e tz) (o do ae* ty7:o 6ormy #!d #ma:' *e#t(zy#ty N"e za:łada 2( t' a)" po*C("a *a:"e1oG (e7' do :tFre1o m"ała8y da)em'przedm"oto" #ł'żyH rFż)orod)oGH a)" te1o ?> (> rzedm"ot te) m"ał8yprzed#ta"aH #:'te: 8ył8y 8o"em ta:" że #o8oda yo8rac)" :tFra )"e*a:o8a" #"C o17!da)"em :#ztałt' '7e1ła8y ty7:o o1ra)"(ze)"' Natom"a#t p"C:)o(zło"e:a a tym p"C:)o mCż(zyz)y :o8"ety 7'8 dz"e(:a p"C:)o :o)"a 7'88'dy):' :oG("oła pała(' ar#e)ał' (zy a7ta)y za:łada po*C("e (e7' :tFryo:reG7a (zym da)a rze(z ma 8yH a tym #amym po*C("e *e* do#:o)ałoG(" *e#t toteż d7ate1o ty7:o p"C:)o za7eż)e Podo8)"e *a: poł!(ze)"e przy*em)oG(" (z'("a zp"C:)em :tFre łaG(""e doty(zy ty7:o 6ormy #tało )a prze#z:odz"e (zy#toG("#!d' #ma:' ta: z)F terazO poł!(ze)"e do8ra te1o m"a)o"("e do (ze1orFż)orod)oGH #ł'ży #amem' przedm"oto" z 'a1" )a *e1o (e7 z p"C:)em #z:odz"(zy#toG(" te1o #!d'

Moż)a 8y )p "e7e 6orm podo8a*!(y(5 #"C 8ezpoGred)"o )ao(z)oG("za#to#oaH do *a:"e*G 8'do7" 1dy8y 8'do7a ta )"e m"ała 8yH :oG("ołem moż)a8y *a:!G po#taH 'p"C:#zyH #ze7:"e1o rodza*' ozdF8:am" oraz 7e::"m" (5o("aż

re1'7ar)ym" 7")"am" *a: to (zy)"! Nooze7a)d(zy(y #ym tat'aż' 1dy8ypo#taH

6a)taz*e 8ez temat' z)a(zy t' "C( ty7e (o m'zy:a a8#o7't)a prze(""e9#t"e do pro1ramoe* Wyraz te:#t re#z("e 8"erze Ka)t z)a(ze)"' 8ardzo #zero:"m o8e*m'*!(ym zarF)o te:#t (5odz!(y #:ładp"eG)" oper "td *a: też pozam'zy(z)y temat m'zy:" pro1ramoe* %dy8y8o"em 8rał 1o ył!(z)"e p"er#zym z ty(5 z)a(ze9 )"e 8yło8y zroz'm"ałet"erdze)"e że #ze7:a m'zy:a 8ez te:#t' )a7eży do o7)e1o p"C:)a W#za:może )"e po#"adaH te:#t' tym !#:"m z)a(ze)"' a *ed)a: przed#ta"aH

pe"e) temat

+>-


ta )"e 8yła (zło"e:"em "))a )atom"a#t mo1ła8y m"eH o "e7e #'8te7)"e*#ze ry#y "8ardz"e* '*m'*!(y ła1od)"e* #zy zary# tarzy 1dy8y )"e m"ała przed#ta"aH mCt=(zyz)y (zy )aet o*o)":a



$I Upodo8a)"e rFż)orod)oG(" zaarte* pe)e* rze(zy *e#t ze z17Cd' )ao:reG7a*!(y *e* moż7"oGH (e7 e)Ctrz)y 'podo8a)"em opartym )a po*C("'='podo8a)"e )atom"a#t p"C:)"e *e#t ta:"m :tFre )"e za:łada żad)e1o po*C("a7e(z 8ezpoGred)"o ł!(zy #"C z przed#ta"e)"em poprzez :tFre przedm"ot *e#"da)y )"e z tym poprzez :tFre zo#ta*e pomyG7a)yO $eG7" "C( #!d #ma:' zo#ta*e

tym dr'1"m 'podo8a)"' 'za7eż)"o)y od (e7' zaarte1o p"er#zym *a:o #!dz"e roz'moym " #:'te: te1o o1ra)"(zo)y to tedy )"e *e#t o) *'ż o7)ym "(zy#tym #!dem #ma:'

Wpradz"e dz"C:" tem' poł!(ze)"' 'podo8a)"a e#tety(z)e1o z roz'moym[ma: od)o#" tC :orzyGH że zo#ta*e '#ta7o)y " że moż)a (5o("aż )"e *e#tpo#ze(5)y pody:toaH m' od)"e#"e)"' do pe)y(5 z1od)"e z (e7am"o:reG7o)y(5 przedm"otF pe)e pra"dła A7e )"e #! to F(za# pra"dła#ma:' 7e(z *edy)"e pra"dła 'z1od)"e)"a #ma:' z roz'mem t* p"C:)a z do8remdz"C:" :tFrym p"C:)o + #ta*e #"C zdat)ym )arzCdz"em zam"ar' od)"e#"e)"' do

do8ra #ł'ży o)o tedy do te1oO a8y )a#trF* 'my#ł' :tFry #am #"e8"e 'trzym'*e" po#"ada #'8"e:ty)! aż)oGH po#ze(5)! pod("!1)!H pod te) #po#F8myG7e)"a :tFry da #"C 'trzymaH ty7:o z d'żym y#"ł:"em a7e *e#t o8"e:ty)"epo#ze(5)"e aż)y WłaG(""e *ed)a:

?J a)" do#:o)ałoGH )"e zy#:'*e )"( dz"C:" p"C:)' a)"

+ W ory1")a7e II " III yda)"a *e)e# oo (o od)o#" #"C do da# S(5F)e to(o p"C:)e W ory1")a7e I yda)"a )atom"a#t 1'r'*e *e)er (o od)o#" #"C doder %e#(5mar: #ma:

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +>,

)"C:)o dz"C:" do#:o)ałoG(" A7e po)"eaż ypad:' :"edy przed#ta"e)"e przez:tFre da)y )am *e#t pe"e) przedm"ot porF)'*emy za pomo(! po*C("a

przedm"otem z tym (zym po")"e) o) 8yH )"e da #"C ')":)!H 8y zarazem )"eze#ta"H podm"o("e przed#ta"e)"a z (z'("em (ała zdo7)oGH ładzyyo8raże)"a zy#:'*e )a tym :"edy o8yda #ta)y 'my#ł' ze #o8! #"C z1adza*!

S!d #ma:' 8ył8y od)"e#"e)"' do przedm"ot' o o:reG7o)ym (e7' e)Ctrz)ym

ty7:o F(za# (zy#ty 1dy8y te) :to yda*e #!d )"e m"ał a78o żad)e1o po*C("a otym (e7' a78o #ym #!dz"e od )"e1o a8#tra5oał A7e F(za# (5oH ydał8ytra6)y #!d #ma:' o(e)"a*!( przedm"ot *a:o o7)e p"C:)o )araz"ł8y #"C )a)a1a)C " )a zarz't złe1o #ma:' ze #tro)y :o1oG "))e1o :to 'z)a*e p"C:)oda)e1o przedm"ot' ty7:o za łaG("oGH za7eż)! :to 8"erze pod 'a1C (e7przedm"ot' (5oH :ażdy z )"(5 )a #F* #po#F8 yda*e #!d tra6)y p"er#zypodł'1 te1o (o przed#ta"a #"C *e1o zmy#łom a dr'1" podł'1 te1o (o po#"ada #e* myG7" Za pomo(! te1o rozrFż)"e)"a moż)a położyH :re# )"e*ed)em' #poro"m"Cdzy ar8"tram" #ma:' )a temat p"C:)a y:az'*!( "m że *ede) z )"(5 mF" op"C:)"e o7)ym a dr'1" o p"C:)"e za7eż)ym że p"er#zy yda*e (zy#ty a dr'1"

#to#oa)y #!d #ma:'

+ ?<

0 "dea7e p"C:)a



N"e może "#t)"eH żad)e o8"e:ty)e pra"dło #ma:' :tFre za pomo(! po*CHo:reG7ało8y (o *e#t p"C:)e Każdy 8o"em #!d z te1o crFdła l *e#t e#tety(z)y

+ 0party )a #ma:' Przyp red

++>


tz) że *e1o ra(*! determ")'*!(! *e#t '(z'("e podm"ot' a )"e po*C("e przedm"ot'Po#z':"a)"e *a:"e*G za#ady #ma:' :tFra mo1ła8y za pomo(! o:reG7o)y(5 po*CH

podaH o1F7)e :ryter"'m p"C:)a *e#t tr'dem darem)ym 1dyż to (ze1o #"C #z':a *e#t )"emoż7"e " #amo #o8"e #prze(z)e Po#ze(5)a zdo7)oGH 'dz"e7a)"a #"C(z'("a podo8a)"a #"C 7'8 )"epodo8a)"a " to ta:a :tFra "#t)"e*e 8ez po*C("a

*ed)omyG7)oGH (o do te1o '(z'("a o ty7e o "7e *e#t to moż7"e #zy#t:"(5 epo: "7'dF przy yo8raża)"' #o8"e pe)y(5 przedm"otF #zy#t:o to #ta)o"emp"ry(z)e (5oH #ła8e " za7ed"e d7a y#)'a)"a przyp'#z(ze9 y#tar(za*!(e:ryter"'m7 #:az'*!(e żeO pot"erdzo)y przez przy:łady #ma: po(5odz" z1łC8o:o ':ryte* #zy#t:"m 7'dz"om #pF7)e* pod#tay z1od)oG(" ydaa)"'#!dF o 6orma(5 *a:"(5 da)e "m #! przedm"oty

D7ate1o też 'aża #"C )"e:tFre ytory #ma:' za e1zemp7ary(z)e a7e )"e tym z)a(ze)"'O *a:o8y #ma: moż)a 8yło )a8yH przez )aG7adoa)"e #ma:'O"))y(5 7'dz"O Sma: 8o"em m'#" 8yH ładz! a'to)o=S m"(z)! Jte) zaG :to)aG7ad'*e pe"e) zFr y:az'*e pradz"e o "7e (zy)" to tra6)"e zrC(z)oGH a7e#ma: o ty7e ty7:o o "7e o zorze tym #am potra ydaH #!d Z te1o y)":a

*ed)a: że )a*yż#zy zFr

Wzory #ma:' o "7e "dz"e o #zt':" po#ł'1'*!(e #"C #łoem po"))y 8yH#6orm'łoa)e *Czy:' martym " '(zo)ym martym d7ate1o 8y )"e m'#"ały'7e1aH zm"a)om *a:"m )"e'(5ro))"e pod7e1a*! *Czy:" żye (o #pra"a żeyrazy y#z':a)e ed7e A'#dr'(:e #ta*! #"C 8a)a7)e po#po7"te przeżya*! #"C

a )oo'torzo)e ty7:o )a :rFt:" (za# (5odz! o8"e1 '(zo)ym zaG d7ate1o8y m"ał 1ramaty:C )"e

+ W yda)"' I " II2 emp"ry(z)e :ryter"'m

J W ory1")a7e2 m'## e") #e78#t e"1e)e# YermF1e) #e")

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +++

p"erozFr #ma:' *e#t ty7:o "de! :tFr! :ażdy m'#" ytorzyH #amym #o8"e "

ed7e :tFre* m'#" o(e)"aH Szy#t:o (o *e#t przedm"otem #ma:' (o *e#tprzy:ładem ydaa)"a #!dF )a pod#ta"e #ma:' a )a=[ret #am #ma: ':ażde1o Idea oz)a(za łaG(""e po*C("e roz'moe a "deał yo8raże)"e(ze1oG *ed)o#t:oe1o *a:o *e#te#ta ade:at)e1o pe)e* "de" D7ate1o też_



p"erozFr #ma:' :tFry op"era #"C o(zy"G("e )a )"eo:reG7o)e* "de" roz'm' ope)ym ma:#"m'm a7e )"e może 8yH '*CtyO za pomo(! po*CH 7e(z ty7:oyo8rażo)y *ed)o#t:oym przed#ta"e)"' ')ao(z)"a*!(ym może 8yH)aza)y 7a(ze* "deałem p"C:)a :tFre1o pradz"e )"e po#"adamy a7e :tFry#taramy #"C #o8"e ytorzyH ;Cdz"e to *ed)a: ty7:o "deał yo8rac)" a to

d7ate1o łaG)"e że )"e op"era #"C )a po*C("a(5 7e(z )a ')ao(z)"a*!(ymprzed#ta"e)"' ładz! zaG ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a *e#t yo8rac)"a

$a:że "C( do(5odz"my do ta:"e1o "deał' #] p"C:)af A pr"or" (zy emp"ry(z)"ef Ada7e*2 *a:" rodza* p"C:)a )ada*e #"C do "deał'f

Przede #zy#t:"m )a7eży zaz)a(zyH że p"C:)o d7a :tFre1o #z':aH mamy "deał')"e może 8yH p"C:)em o7)ym ba1e 7e(z m'#" 8yH p"C:)em '#ta7o)ym zapomo(! po*C("a o8"e:ty)e* (e7ooG(" " (o za tym "dz"e m'#" )a7eżeH doprzedm"ot' z'peł)"e (zy#te1o #!d' #ma:' 7e(z oparte1o (zCG("oo )a roz'm"e+Z)a(zy to że *a:"e:o7"e: 8yły8y motyy %r"")de ydaa)"a #!d' o "dea7e

#zCdz"e m'#" tam ' pod=pod7e1a*!(! :apryG)ym zm"a)om mody 7e(z za(5o'*!(!J #e )"ezm"e))epra"dła

+ W ory1")a7e2 z'm Te"7 ")te77e:t'"erte# %e#(5ma(:#'rte"7

J Wed7e I " II yda)"a zam"a#t za(5o'*!(! ma*!(!

m' a poa"'1 o$(reG7o)y(: po*CH o:reG7a*!(a a pr"or" (e7 )a

:tFrym op"era ] e)Ctrz)a moż7"oGH przedm"ot' Ideał' p"C:)y(5 :"atFp"C:)e1o 'me87oa)"a p"C:)e1o "do:' [ )"e da #"C pomyG7eH A7e )"e moż)ata:że yo8rażaH #o8"e "deał' p"C:)a za7eż)e1o od o:reG7o)y(5 (e7F )pp"C:)e1o dom' m"e#z:a7)e1o p"C:)e1o drzea p"C:)e1o o1rod' "td a toprzyp'#z(za7)"e d7ate1o że (e7e te + )"e #! przez #e po*C("e do#tate(z)"eo:reG7o)e " '#ta7o)e #:'te: (ze1o (e7ooGH *e#t t' )"ema7 ta: o7)a $re" *a: ypad:' o7)e1o p"C:)a Ty7:> to (o #o8"e #amym po#"ada (e7 #e1o"#t)"e)"a r* (zło"e: :tFry za pomo(! roz'm' #am #o8"e y z)a(z!( może (e7ea tam 1dz"e m'#" *e (zerpaH ze ?. #po#trzeże9 ze)Ctrz)y(5 'm"e *ed)a:ze#ta"H *e z (e7am" "#tot)ym" " o1F7)ym" oraz ydaH e#tety(z)y #!d o "(5

z1od)oG(" z )"m" *edy)"e (zło"e: )ada*e #"C GrFd #zy#t:"(5 przedm"otFG"ata )a "deał p"C:)a ta: *a: *edy)"e 7'dz:oGH *e1o o#o8"e *a:o ")te7"1e)(*a)ada*e #"C )a "deał do#:o)ałoG("

Do te1o *ed)a: potrze8)e #! d"e rze(zy2 po p"er#ze e#tety(z)a "dea )ormy a8Cd!(a *ed)o#t:o! da)! )ao(z)! yo8rac)" " przed#ta"a*!(a :ryter"'m *e1o< o(e)y ;e'rte"7')1 *a:o *e#te#ta )a7eż!(e1o do pe)e1o #z(ze1F7)e1o1at'):' z"erz!t po dr'1"e "dea roz'moa :tFra z (e7F 7'dz:oG(" o "7e )"emo1!

AUI[Ł V$ŁKA:7

+ W ory1")a7e2 d"e Ze(:e (e7e Z1od)"e *ed)a: ze #ł'#z)! po

pra:! Erdma))a (zytam2 d"e#e Ze(:e " ta: też tł'ma(zC



J W ory1")a7e2 Norma7"dee &5odz" t' łaG(""e o to (o )a7eżało8y

)azaH )orm! "dea7)! "dea7)ym o8razem "dea7)ym typem

Przyp red

< W ory1")a7e2 #e")er (o )"e!tp7""e od)o#" #"C do Me)#(5

(zło"e:

8yH yo8rażo)e #po#F8 zmy#łoy (zy)" za#adC y *e1o + po#ta(" poprzez :tFr!(e7e te o8*a"a*! ^ *a:o (oG (o *e#t "(5 y#tCp'*!(ym z*a"#:' *aer)Idea )ormy m'#" #e e7eme)ty #:łada*!(e )a po#taH z"erzC("apo#z(ze1F7)e1o rodza*' (zer=H z doG"ad(ze)"a a7e )a*"C:#za (e7ooGH :o)=tr':(*" po#ta(" :tFra )adaała8y #"C )a po#ze(5)e :ryter"'m e#tety(z)e*

o(e)y :ażde* *ed)o#t:" te1o 1at'):' o8raz :tFry )"e*a:o #po#F8 zam"erzo)yz)a7azł #"C ' pod#tay te(5)":" przyrody " :tFrem' ade:at)y *e#t ty7:orodza* *a:o (ałoGH a )"e odrC8)"e *a:aG *ed)o#t:a o8raz te)O zaarty *e#t

*ed)a: ty7:o "de" te1o :tFry yda*e o(e)C "de"O :tFra może *ed)a: raz ze#ym" propor(*am" 8yH *a:o "dea e#tety(z)a z'peł)"e ") eo)(reto przed#ta"o)a pe)ym #ł'ż!(ym za zFr o8raz"e A8y '(zy)"H pe)e* ? m"erzezroz'm"ałym *a: #"C to dz"e*e :tFż 8o"em zdoła ydrzeH przyrodz"e (ałe*peł)" *e* ta*em)"(Cf #prF8'*my ytł'ma(zyH to p#y(5o7o1"(z)"e

Na7eży t' zaz)a(zyH że yo8rac)"a #po#F8 z1oła d7a )a# )"epo*Cty 'm"e przy

da)e* o:az*" " to )aet po 'pły"e dł'1"e1o (za#' yołaH po)o)"e )"e ty7:oz)a:" po*CH a7e ta:że odtorzyH o8raz " po#taH przedm"ot' #poGrFd )"ez7"(zo)e*"7oG(" przedm"otF rFż)y(5 1at'):F a78o też *ed)e1o " te1o #ame1o 1at'):' (o"C(e* *eG7" 'my#ł #:ło))y *e#t do porF)a9 'm"e o)a też ed7e #ze7:"e1opradopodo8"e9#ta rze(zy"G("e (5oH #po#F8 )"ey#tar(za*!(y d7aG"adomoG(" #pra"H J że o8razy )a:łada*! #"C )"e=

+ W ory1")a7e2 e")er pe)e* (o Erdma)) #ł'#z)"e za#tCp'*e

przez #e")er *e1o od)o#z!(e #"C do Me)#(5 (zło"e: P po

przed)"! 'a1CJ Wed7e I yda)"a reprod':oaH " #pra"H

Ka)t Kryty:a "adzy #!dze)"a ,

++




*a:o *ede) )a dr'1" oraz ydo8yH dz"C:" :o)1r'et"("* "e7' o8razF te1o#ame1o 1at'):' o8raz poGred)" :tFry #ł'ży #zy#t:"m za #pF7)y m"er)":KtoG )p "dz"ał ty#"!( doro#ły(5 mCż(zyz) $eG7" ze(5(e o) teraz ydaH #!d o "(5)orma7)e* "e7:oG(" :tFre* o(e)y )a7eży do:o)aH #po#F8 porF)a(zy toed7e me1o m)"ema)"a yo8rac)"a #pra" że d'ża "7(GH o8razF może )aet

(ały te) ty#"!( )a:łada #"C *ede) )a dr'1" a *eG7" o7)o m" za#to#oaH przy tyma)a7o1"C do opty(z)e1o #po#o8' przed#ta"a)"a to prze#trze)" :tFre*)a*"C:#za "(5 "7oGH po:ry*e #"C ze #o8! " 1ra)"(a(5 o8rC8"e :tFry(5po"erz(5)"a o:aże #"C "7'm")oa)! )a*1CG("e* )a )"! )ałożo)ym :o7orem'"do(z)" #"C "e7:oGH poGred)"a :tFra zarF)o (o do y#o:oG(" *a: " #zero:oG("8Cdz"e rF)"e odda7o)a od #:ra*)e* 1ra)"(y po#ta(" )a*"C:#zy(5 *a: ")a*m)"e*#zy(5 I to łaG)"e *e#t po#taH odpo"ada*!(a p"C:)em' mCż(zyc)"e To#amo dało8y #"C 'zy#:aH #po#F8 me(5a)"(z)y tz) przez zm"erze)"e#zy#t:"(5 ty#"!(a po#ta("O z#'moa)"e "(5 y#o:oG(" #zero:oG(" " 1r'8oG("oraz podz"e7e)"e otrzyma)y(5 #'m przez ty#"!( Wyo8rac)"a )atom"a#t do:o)'*e

te1o #ame1o za pomo(! *a:"e1oG dy)am"(z)e1o e6e:t' y)":a*!(e1o z"e7o:rot)e1o '*C("a ta:"(5 po#ta(" "(5 oddz"ałya)"'O )a or1a) zmy#ł'e)Ctrz)e1o $eG7" podo8)y #po#F8 po#z':amy d7a te1o poGred)"e1o m"t=t7er) mCż(zyz)y poGred)"e* 1łoy a d7a )"e* poGred)"e1o )o#a "td to po#taH ta7eżeH 8Cdz"e ' pod#tay "de" )ormy + p"C:)e1o mCż(zyz)y :ra*' :tFrymprzeproadza)o ta:"e porF)a)"e d7ate1o M'rzy)

+ Wed7e I yda)"a2 to po#taH ta 8Cdz"e "de! )ormy

V

K#"C1C p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++?

uUS" m"eH z :o)"e(z)oG(" ty(5 emp"ry(z)y(5 ar'):a(5 "))! "deC )ormyp"C:)e* po#ta(" + )"ż (zło"e: 8"a6y* a &5"9(zy: "))! )"ż E'rope*(zy: Ta: #amom"ała8y #"C rze(z 1dy8y #zło o zFr p"C:)e1o :o)"a 7'8 p#a Pe)e$ ra#y ^

Ta "dea )ormy )"e zo#tała yproadzo)a z za(zerp)"Cty(5 z doG"ad(ze)"apropor(*" *a:o o:reG7o)y(5 pra"deł 7e(z prze(")"eO dop"ero )a *e* pod#ta"e#ta*! #"C moż7"e pra"dła o(e)y $e#t o)a o8razem (ałe1o 1at'):' ')o#z!(ym#"C m"Cdzy #zy#t:"m" po#z(ze1F7)ym" rozma"ty #po#F8 od #"e8"e

rFż)"!(ym" #"C )ao(z)ym" przed#ta"e)"am" ")dy"d'F o8razemO :tFryprzyroda położyła *a:o p"erozFr ' pod#tay #y(5 torF te1o #ame1orodza*' a7e *a: #"C zda*e )"e potrała o#"!1)!H 1o żad)ym z po#z(ze1F7)y(5")dy"d'FO Idea ta )"e *e#t żad)ym raz"e peł)ymJ p"erozorem ?,p"C:)a o8rC8"e da)e1o rodza*' 7e(z ty7:o 6orm! #ta)o"!(! )"eodzo)yar')e: #ze7:"e1o p"C:)a a przeto ty7:o popra)oG("! przed#ta"a)"'1at'):' $e#t o)a *a: )aza)o #ły))e1o Dory6oro#a # Po7"=:7eta :a)o)em dote1o #ame1o m(1ła #ł'żyH od)"e#"e)"' do #e1o rodza*' ta:że KroaMyro)a A7e d7ate1o łaG)"e )"e może o)a za"eraH )"( #pe(y(z)"e(5ara:tery#ty(z)e1o ")a(ze* 8o"em )"e 8yła8y "de! )ormy rodza*' To*(ż

')ao(z)"a*!(e *e* przed#ta"e)"e )"e podo8a #"C ze z17Cd' )a *e* p"C:)o 7e(zty7:o d7ate1o że )"e y:ra(za prze(" żad)em' z ar'):F pod :tFrym" *edy)"e

*a:aG rze(z da)e1o ro=



+ Wedł'1 I yda)"a2 "))y "deał p"C:)e* po#ta(" + W I yda)"' )"e ma yraz'1a)ze peł)ym , Rzec8a przed#ta"a*!(a młodz"e9(a )"o#!(e1o dz"dC

,

++.


dza*' może 8yH p"C:)a U)ao(z)"a*!(e *e* przed#ta"e)"e *e#t ty7:o a:adem"(:opopra)e #(5'71ere(5t 0d "de" )ormy te1o (o p"C:)e )a7eży *ed)a: *e#z(ze

odrFż)"H "deał p"C:)a :tFry z przyto(zo)y(5 *'" poodF możemy #podz"eaH#"C z)a7ecH *edy)"e po#ta(" 7'dz:"e* W )"e* zaG "deał #proadza #"C doyraża)"a te1o (o mora7)e 8ez (ze1o przedm"ot )"e .> mF1ł8y podo8aH #"Cpo#ze(5)"e " do te1o *e#z(ze pozyty)"e )"e ty7:o )e1aty)"e *a:"mGa:adem"(:o popra)ym przed#ta"e)"' ')ao(z)"a*!(ym Ze)Ctrz)"eO"do(z)y yraz "de" mora7)y(5 :tFre rz!dz! e)Ctrz)"e (zło"e:"em możepradz"e 8yH za(zerp)"Cty ty7:o z doG"ad(ze)"a a7e do te1o 8y ("e7e#)ym'ze)Ctrz)"e)"' #"C *a:o #:'te: dz"ała)"a te1o (o e)Ctrz)e '"do(z)"H)"e*a:o z"!ze: ty(5 "de" ze #zy#t:"m (o )a#z roz'm "de" )a*yż#ze*(e7ooG(" "!że z do8rem mora7)ym2 #z7a(5et)oGH d'#zy a78o (zy#toGH #"łC 7'8

#po:F* "td f do te1o potrze8a a8y (zy#te "dee roz'm' " "e7:a mo( yo8rac)"poł!(zyły #"C o#o8"e te1o :to (5(e (5oH8y ty7:o *e o(e)"aH a tym 8ardz"e* 'te1o :tFry (5(e *e )ao(z)"e

Łato za'ażyH że tarze do#:o)a7e re1'7ar)e *a:"(5 ma7arz (5Ct)"epo#z':'*e *a:o mode7" zazy(za* )"( )"e mF"! )"e za"era*! o)e 8o"em )"((5ara:tery#ty(z)e1o " yraża*! ra(ze* "deC rodza*' )"ż #pe(y(z)e (e(5y *a:"e*Go#o8y Te1o rodza*' (e(5y (5ara:tery#ty(z)e doproadzo)e do prze#ady tz))ar'#za*!(e #am! "deC )ormy (e7ooGH rodza*' )o#z! )azC :ary:at'ryDoG"ad(ze)"e też '(zy że oe z'peł)"e re1'7ar)e tarze zapo"ada*!zazy(za* (zło"e:a ta:że " e)Ctrz)"e prze("Ct)e1o przyp'#z(za7)"e o "7e

o7)o przy*!H że przyroda #tro)"e ze)Ctrz)e* yraża propor(*C #tro)ye)Ctrz)e* d7ate1o że *eG7" żad)a z dy#propor(*" 'my#ł' )"e y8"*a #"C po)adpropor(*C potrze8)! do #torze)"a (zło"e:a ty7:o o7)e1o od ad to )"emoż)a tam o(ze:"aH )"( z te1o (o )azya #"C 1e)"a7)oG("! :tFre* przyrodazda*e #"C od8"e1aH od #y(8 zy(za*)y(5 propor(*" m"Cdzy ładzam" 'my#ł' )a:orzyGH *ed)e* z )"(5

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++

orzed#ta"H Sł'#z)oGH ta:"e1o "deał' p"C:)a y)":a te#o że )"e poza7a o)żad)em' poa8o" zmy#ło=em' m"e#zaH #"C do 'podo8a)"a *a:"e ży" do #e1o)rzedm"ot' a7e m"mo to pozo#ta"a m"e*#(e d7a ży=e1o )"m za")tere#oa)"a tozaG doodz" że o(e)a ." )a pod#ta"e ta:"e1o :ryter"'m )"1dy )"e może 8yH



(zy#to e#tety(z)a " że o(e)a )a pod#ta"e "deał' p"C:)a )"e *e#t #amym ty7:o#!dem #ma:'

De)"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z trze("e1o z)am"e)"a #!d' #ma:'O

P"C:)o *e#t 6orm! (e7ooG(" da)e1o przedm"ot' o "7e zo#ta*e o)a )"m#po#trzeżo)a 8ez yo8raże)"a *a:"e1oG (e7'

&ZWARTE ZNAMIn SMAKU MIAN0WI&IEO P0D WZ%LnDEM .J

M0DALN0@&I UP0D0;ANIA W PRZEDMI0TA&k "

+- &o to *e#t moda7)oGH #!d' #ma:'f

0 :ażdym przed#ta"e)"' mo1C po"edz"eH2 *e#t przy)a*m)"e* moż7"e że o)o*a:o poz)a)"e poł!(zo)e

Prze(" te* de)"(*" moż)a 8y y#')!H ar1'me)t że "#t)"e*! rze(zy :tFry(5"do(z)a *e#t (e7oa 6orma (5oH )"e rozpoz)a*emy )"(5 "(5 (e7' )pydo8ya)e (zC#to ze #tary(5 mo1"ł )arzCdz"a :am"e))e zaopatrzo)e otFr

*a:8y )a trzo)e: )arzCdz" ty(5 (5o("aż :#ztałt "(5 yrac)"e #:az'*e )a(e7ooGH :tFre* (e7' #"C )"e z)a )"e 'z)a*emy *e#z(ze przez to #amo za p"C:)e

$ed)a:że *'ż #amo to że 'ażamy *e za dz"eło r!: 7'dz:"(5 K')#ter:y#tar(za 8yGmy m'#"e7" przyz)aH że :#ztałt "(5 od)o#zo)y *e#t do *a:"e1oGzam"ar' " o:reG7o)e1o (e7' Toteż "do: "(5 )"e 8'dz" )a# 8ezpoGred)"e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 przedm"o("e

++-


*e#t z roz:o#z! 0 tym (o )azyam przy*em)ym po "adam że rze(zy"G("e8'dz" e m)"e roz:o#z Nath m"a#t o p"C:)"e #!dz" #"C że pozo#ta*(o)o :o)"e(z)y[ z"!z:' z 'podo8a)"em Ato7" :o)"e(z)oGH ta *e#t #z(ze1F7)e1orodza*'2 )"e *e#t to teorety(z)a o8"e: ty)a :o)"e(z)oGH :tFra poza7a#t"erdz"H a pr"or" że :ażdy od(z'*e to 'podo8a)"e przedm"o("e :tFry )azyamp"C:)ym N"e *e#t to rF)"eż :o)"e(z)oGH pra:ty(z)a 1dz"e dz"C:" po*C("om(zy#te* roz'moe* o7" #ł'ż!(e* za pra"dło "#totom #o8od)"e dz"ała*!(ym'podo8a)"e to *e#t :o)"e(z)ym )a#tCp#tem pe)e1o o8"e:ty)e1o praa " )"eoz)a(za )"( "))e1o *a: ty7:o to że po"))"Gmy 8ezar'):oo 8ez *a:"e1oGda7#ze1o zam"ar' pe"e) #po#F8 po#tCpoaH Ko)"e(z)oGH tC *a:o:o)"e(z)oGH pomyG7a)! #!dz"e e#tety(z)ym możemy )azaH ty7:oe1zemp7ary(z)! t* :o)"e(z)oG("! yraże)"a przez #zy#t:"(5 apro8aty .< )a

pe"e) #!d 'aża)y za przy:ład *a:"e1oG po#ze(5)"e aż)e1o a7eO )"eda*!(e1o #"C #6orm'łoaH pra"dła Po)"eaż #!d e#tety(z)y )"e *e#t #!demo8"e:ty)ym " poz)a(zym :o)"e(z)oGH ta )"e może 8yH yproadzo)a zo:reG7o)y(5 po*CH )"e *e#t zatem apody:ty(z)a Tym m)"e* da #"C o)a



y)"o#:oaH z po#ze(5)oG(" doG"ad(ze)"a z z'peł)e* z1od)oG(" #zy#t:"(5#!dF doty(z!(y(5 p"C:)a da)e1o przedm"ot' &5odz" 8o"em )"e ty7:o o to żedoG"ad(ze)"e )"e zdołało8y zape)e do#tar(zyH )a to do#tate(z)"e 7"(z)y(5doodF a7e rF)"eż o toO że )a emp"ry(z)y(5 #!da(5 )"e da #"C oprzeHpo*C("a :o)"e(z)oG(" ty(5 #!dF

'podo8a)"a Natom"a#t :"at )p t'7"pa) 'aża)y *e#t za p"C:)y po)"eażpatrz!( )a9 #t"erdzamy pe)! (e7ooGH :tFra ed7e )a#ze1o o )"e* #!d' )"eod)o#" #"C "o żad)e1o o1F7e (e7'

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a ++,

+,

S'8"e:ty)a :o)"e(z)oGH *a:! przyp"#'*emy #!do" #ma:' *e#t ar'):oa

S!d #ma:' "mp't'*e :ażdem' że yraz" )a9 z1odC :ażdy :to 'z)a*e (oG zap"C:)e pra1)"e 8y #zy#(y 'aża7" że po"))" (5a7"H da)y przedm"ot " rF)"eż'z)aaH 1o za p"C:)y Ta: "C( po"))oGH #!dz"e e#tety(z)ym )aet tedy1dy "#t)"e*! #zy#t:"e da)e potrze8)e do yda)"a #!d' ypo"ada)a *e#t

*ed)a: ty7:o ar'):oo Za8"e1amy o z1odC #zy#t:"(5 1dyż mamy do te1o #zy#t:"m #pF7)! pod#taC I mo17"8yGmy 7"(zyH )a tC z1odC 1dy8yGmyty7:o m"e7" za#ze pe)oGH że da)y przypade: zo#tał tra6)"e pod("!1)"Cty podo! pod#taC *a:o pod pra"dło rz!= . dz!(eO apro8at!

J>War'):"em :o)"e(z)oG(" *a:! #'po)'*e #!d #ma:' *e#t "dea #e)#'#(omm')"#+

%dy8y #!dy #ma:' po#"adały ta: *a: #!dy poz)a(ze o:reG7o)! za#adCo8"e:ty)! to te) :to 8y

+ W ory1")a7e2 %eme")#")) (o #ta)o" do#ło)e przetł'ma(ze)"e )a *Czy:)"em"e(:" ła("9#:"e1o term")' #e)#'# (omm')"# z17 1re(:"e1o B0IYa"a"5*a"( Term") te) y#tCp'*e dz"e*a(5 7ozo" )ader rozma"ty(5

z)a(ze)"a(5 P"erot)"e a #z(ze1F7)oG(" ' Ary#tote7e#a oz)a(zał o) *a:"Gzmy#ł :oordy)'*!(y raże)"a od8"era)e przez po#z(ze1F7)e zmy#ły " ł!(z!(y *e yo8raże)"e przedm"ot' RF)"eż oz)a(zał ")tro#pe:(y*)! G"adomoGH te1oyo8raże)"a W )o#ze* 7ozo" )atom"a#t oz)a(za o) przeaż)"e m)"e* "C(e*to (o pop'7ar)"e )azya #"C zdroym roz#!d:"em (zy7" #pF7)y #zy#t:"m7'dz"om za#F8 po*CH " prze:o)a9_ W *e#z(ze zaG "))ym z)a(ze)"' y#tCp'*e o)t'ta* *a:o ma*!(y oz)a(zaH zdo7)oGH ydaa)"a o(e)y e#tety(z)e* )a pod=

+J>




*e podł'1 te* za#ady ydaał mF1ł8y prete)doaH $> te1o 8y *e1o #!d 8ył8ezar'):oo :o)"e(z)y %dy8y zaG ta: *a: #!dy #ma:' (zy#to zmy#łoe1o )"e p> #"adały żad)e* za#ady to "(5 :o)"e(z)oGH o1F7e )e przy#zła8y )":om'

)a myG7 M'#z! o)e przeto m"eH *a:!G za#adC #'8"e:ty)! :tFra )a pod#ta"ety7:o '(z'("a a )"e po*CH (5oH #po#F8 po#ze(5)"e aż)y o:reG7ała8y (o #"Cpodo8a 7'8 )"e podo8a Ta:! za#adC moż)a 8y *ed)a: 'ażaH ty7:o za #e)#'#(omm')"# :tFry #po#F8 "#tot)y rFż)" #"C od zdroe1o roz#!d:'l )azya)e1o)"e:"edy rF)"eż #e)#'# (omm')"# (om=mo) #e)#e J Zdroy roz#!de: 8o"emyda*e #!dy = )"e )a pod#ta"e '(z'("a 7e(z za#ze )a pod#ta"e po*CH (5oHoparty(5 zazy(za* ty7:o )a )"e*a#)o przed#ta"o)y(5 za#ada(5 <

#ta"e #ame1o '(z'("a a7e prze("eż #po#F8 po#ze(5)"e aż)y (zy7" #pF7)!#zy#t:"m 7'dz"om dy#pozy(*C emo(*o)a7)! Ka)t yrac)"e też odrFż)"a tCzdo7)oGH od zdroe1o roz#!d:' *a:o yda*!(e1o #!dy )"e )a pod#ta"e'(z'("a 7e(z po*CH a(z:o7"e: zazy(za* ty7:o )"e*a#)y(5 N"epodo8)a zatemtł'ma(zyH tym ypad:' %eme")#")) przez zdroy roz#!de: Z 'a1" zaG)a o "e7e ("aG)"e*#ze z)a(ze)"e *a:"e po#"ada po7#:" yraz zmy#ł porF)y)"' ze z)a(ze)"em *a:"e po#"ada ła("9#:" #e)#'# " )"em"e(:" S")))"ełaG("e 8yło8y też tł'ma(ze)"e do#ło)e przez zmy#ł #pF7)y W 8ra:'"C( łaG("e1o po7#:"e1o odpo"ed)":a zm'#zo)y *e#tem tł'ma(zyH t'%eme")#")) przy pomo(y ła("9#:"e1o *e1o odpo"ed)":a :tFrym zre#zt! po7#:a7"terat'ra 7ozo(z)a )"e*ed)o:rot)"e po#ł'1'*e #"C *a:o m"Cdzy)arodoym7ozo(z)ym term")em te(5)"(z)ym

+ W ory1")a7e2 bom 1eme")e) er#ta)de

J W ory1")a7e2 %eme")#")) #e)#'# (omm')"# Po)"eaż %eme")=

#")) tł'ma(zC o8e( 8ra:' odpo"ed)"e1o po7#:"e1o yraże)"a przy

pomo(y ła("9#:"e1o term")' 'm"e#z(zam )a"a#"e a)1"e7#:" *e1o od

po"ed)": 'żya)y zre#zt! )a rF)" z ła("9#:"m term")em *a:o term")

te(5)"(z)y rF)"eż o8rC8"e "))y(5 *Czy:F

- Wed7e I yda)"a2 (5oH zazy(za* )a )"(5 *a:o )a ty7:o )"e*a#)oprzed#ta"o)y(5 za#ada(5

K#"1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +J+

V "C( ty7:o przy założe)"' że "#t)"e*e ta:" #e)#'# mm')"# przez (o *ed)a:roz'm"emy )"e *a:"G zmy#ł zeW)(trz)y 7e(z #:'te: ypłya*!(y z o7)e* 1ry )a=zy(5 ładz poz)a(zy(5 ty7:o przy założe)"' .# )otarzam ta:"e1o #e)#'#(omm')"# może 8yH yda)y #!d #ma:'

J+

&zy moż)a #po#F8 'za#ad)"o)y za:ładaH "#t)"e)"eO #e)#'# (omm')"#



Poz)a)"e " #!dy raz z toarzy#z!(ym "m prze:o)a)"em po"))y m"eH zdo7)oGHpo#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C prze(")ym 8o"em ypad:' )"eprzy#ł'1"ała8y "m z1od)oGH z przedm"otem2 8yły8y o)e #zy#t:"e (zy#to#'8"e:ty)! 1r! ładz yo8raże)"oy(5 ta: łaG)"e *a: te1o yma1a#(epty(yzm $eG7" *ed)a: poz)a)"e ma m"eH zdo7)oGH 'dz"e7a)"a #"C to ta:że #ta)

'my#ł' tz) '#po#o8"e)"e ładz poz)a(zy(5 do poz)a)"a o1F7e am"a)o"("e propor(*a *a:a (e(5oaH m'#" przed#ta"e)"e za :tFre1opoGred)"(tem da)y *e#t pe"e) przedm"ot a8y mF( '(zy)"H ze9 poz)a)"e fta:że '#po#o8"e)"e toO m'#" m"eH zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C 8ez)"e1o 8o"em *a:o #'8"e:ty)e1o ar'):' poz)a)"a )"e mo17"8yGmy otrzymaHpoz)a)"a *a:o #:'t:' I ta: też "#to("e dz"e*e #"C za#ze 1dy da)y przedm"otproadza za poGred)"(tem zmy#łF r'(5 yo8rac)"C (e7' poł!(ze)"ate1o (o rFż)orod)e a yo8rac)"a ")te7e:t r (e7' ze#po7e)"a te*rFż)orod)oG("+ *ed)oGH\

+ W ory1")a7e2 der#e78e) te*że (o od)o#"ło8y #"C do E")8"7d')1#=:ra6tyo8rac)"a Ka)t ma t' *ed)a: ra(ze* )a myG7" 6'):(*C ")te7e:t' #:"eroa)! )aprzed#ta"a*!(y #"C yo8rac)" przedm"ot poł!(zo)!

+JJ


I

po*C("a Ato7" '#po#o8"e)"' ładz poz)a(zy(5 przy #ł'1'*! za7eż)"e odrozma"toG(" da)y(5 )am przed=.. m"otF rozma"te propor(*e N"em)"e* *ed)a:m'#" "#t)"eH ta:a propor(*a :tFre* te) e)Ctrz)y #to#')e: *e#t)a*:orzy#t)"e*#zy d7a oży"e)"a o8' ładz 'my#ł' *ed)e* przez dr'1! *eG7" "dz"eo poz)a)"e da)y(5 przedm"otF o1F7e '#po#o8"e)"e to zaG )"e może 8yH

o:reG7o)e "))y #po#F8 *a: ty7:o przez '(z'("e )"e podł'1 po*CH S:oro "C(#amo to '#po#o8"e)"e a tym #amym " *e1o od(z'("e przy da)ym yo8raże)"'m'#" m"eH zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C zdo7)oGH zaG po#ze(5)e1o'dz"e7a)"a #"C '(z'("a za:łada #e)#'# (omm')"# f to możemy #po#F8'za#ad)"o)y przy*!H *e1o "#t)"e)"eO " to m"a)o"("e )"e op"era*!( #"C )ao8#era(*a(5 p#y(5o7o1"(z)y(5 7e(z *a:o :o)"e(z)y ar')e: moż7"oG("po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C )a#ze1o poz)a)"a (o m'#" 8yH założo)e :ażde*7o1"(e " :ażde* za#adz"e poz)a)"a :tFra )"e *e#t #(epty(z)!

Ko)"e(z)oGH po#ze(5)e* z1ody

pomyG7a)a #!dz"e #ma:' *e#t :o)"e(z)oG("! #'8"e:ty)a

:tFra przy założe)"' #e)#'# (omm')"#

przed#ta"a)a *e#t *a:o o8"e:ty)a



We #zy#t:"(5 #!da(5 )a :tFry(5 pod#ta"e 'z)a*emy (oG za p"C:)e )"epoza7amy )":om' 8yH "))e1o zda)"a (5oH )"e op"eramy )a#ze1o #!d' )apo*C("a(5 . 7e(z ty7:o )a )a#zym '(z'("' '(z'("e to za:ładamy

razem rFż)orod)oGH a )"e )a yo8rac)"C *a:o ta:! " d7ate1o (zytam z1od)"e z

or7a)derem zam"a#t der#e78e)2 de##e78e) (o od)o#" #"C do da#Ma))"16a7t"1e

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +J<

"C( t' ' pod#tay )"e*a:o '(z'("e o#o8"#te 7e(z *a:o #zy#t:"m #pF7)e Te)#e)#'# (omm')"# zaG o "7e #peł)"aH ma ta:"e zada)"e )"e może 8yH oparty )adoG"ad(ze)"' prete)d'*e 8o"em do te1o 8y 'pra)"aH )a# do ydaa)"a#!dF za"era*!(y(5 pe)! po"))oGH N"e mF" że :ażdy z1odz" #"C z )a#zym

#!dem 7e(z że po")"e) #"C z )"m z1odz"H Se)#'# (omm')"# "C( :tFre1o #!dprzyta(zam t'ta*+ *a:o przy:ład me1o #!d' #ma:' " :tFrem' z te1o pood'przyp"#'*C aż)oGH e1zemp7ary(z)! *e#t *edy)"e "dea7)! )orm! przy *e*założe)"' moż)a 8y #!d :tFry 8y #"C z )"! z1adzał oraz yraża)e )"m'podo8a)"e pe)ym przedm"o("e '(zy)"H #ł'#z)"e pra"dłem d7a :ażde1o(zło"e:a Za#ada ta *e#t pradz"e ty7:o #'8"e:ty)a a7e tra:toa)a *a:o#'8"e:ty)"e=po#ze(5)a *a:o "dea :o)"e(z)a d7a :ażde1o mo1ła8y *eG7" (5odz"o *ed)omyG7)oGH rFż)y(5 yda*!(y(5 #!d 7'dz" doma1aH #"C )a rF)" zo8"e:ty)! po#ze(5)e* apro8aty o "7e m"ało8y #"C ty7:o pe)oGH że da)yprzypade: zo#tał tra6)"e pod("!1)"Cty pod tC za#adC

TC )"eo:reG7o)! )ormC *a:"e1oG #e)#'# (omm')"# rze(zy"G("e za:ładamydoodz" te1o )a#za prete)#*a do ydaa)"a #!dF #ma:' &zy rze(zy"#toG(""#t)"e*e ta:" #e)#'# (omm')"# *a:o :o)#tyt'ty)a za#ada moż7"oG("doG"ad(ze)"a (zy też *a:aG yż#za *e#z(ze za#ada roz'm' )arz'(a )am ty7:o

*a:o re1'7aty)! za#adC to .- 8yGmy p"er#zym rzCdz"e d7a yż#zy(5 (e7Fytorzy7" #o8"e *a:"G #e)#'# (omm')"# (zy zatem #ma: *e#t ładz!p"erot)! " )at'ra7)! (zy ty7:o "de! *a:"e*G zdo7)oG(" #zt'(z)e* :tFr! m'#"mydop"ero )a8yH ta: "ż #!d #ma:' ze #ym "mp'toa)"em po#ze(5)e*

+ Wed7e I yda)"a zam"a#t t'ta*2 #o8"e

+J


apro8aty 8ył8y "#to("e rze(zy ty7:o po#t'7atem ro z'm' :"er'):'

ytorze)"a ta:"e* *ed)omyG7)oG(" '#po#o8"e)"a (zy "C( po"))oGH t*\o8"e:ty)a :o=)"e(z)oGH z8"eż)oG(" '(z'("a #zy#t:"(5 z '(z'("em :aż=de1o zo#o8)aO oz)a(zała8y ty7:o moż7"oGH o#"!1)"e ("a pod tym z17Cdem z1od)oG("a #!d #ma:' #ta)o"ł8y ty7:o przy:ład za#to#oa)"a te* za#ady te1o#zy#t:"e1o )"e (5(emy " )"e możemy t' *e#z(ze 8adaH 1dyż m'#"my )a raz"e



do:o)aH roz8"or' ładzy #ma:' )a *e* e7eme)ty a8y :o9(' poł!(zyH *e "deC#e)#'#

(omm')"#

^

De)"(*a Er:7dr')1 p"C:)a y#)'ta z (zarte1o z)am"e)"a #!d' #ma:'O

P"C:)e *e#t to (o 8ez pomo(y po*C("a poz)a*e #"C *a:o przedm"ot :o)"e(z)e1o'podo8a)"a

UWA%A 0%sLNA D0 PIERWSZE%0 R0ZDZIAŁU ANALITYKI

Wy("!1a*!( o#tate(z)y )"o#e: z doty(5(za#oy(5 a)a7"z o:az'*e #"C że#zy#t:o #proadza #"C do po*C("a #ma:' że #ma: *e#t to ładza ydaa)"a#!d' ., o przedm"o("e *e1o od)"e#"e)"' do o7)e* pra"dłooG(" yo8rac)"

$eG7" tedy #!dz"e #ma:' m'#"my yo8rac)"C rozażaH *e* o7)oG(" z)a(zy topo p"er#ze że 'ażamy *! )"e za odtFr(z! za pod7e1a*!(! praom :o*arze)"a7e(z za tFr(z! " #amo(zy))! za crFdło doo7)y(5 6orm moż7"y(5 da)y(5)ao(z)y(5 Da7e* (5o("aż przy '*moa)"' da)e1o przedm"ot' zmy#łFyo8rac)"a z"!za)a *e#t o:reG7o)! 6orm! te1o przedm"ot' " o ty7e też )"e *e#t*a: "ma1")a(*"l #o8od)a #e* 1rze to moż7"e *e#t

+ W ory1")a7e2 "e "m D"(5te)

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +J?

rze("eż *e#z(ze do przy*C("a że przedm"ot może *e* do#tar(zyH ta:"e* łaG)"e6ormy :tFra za"era #o8"e

:"e poł!(ze)"e rFż)orod)oG(" *a:"e #torzyła8y yo8rac)"a 1dy8y pozo#ta"o)a#o8od)"e #o8"e #ame* torzyła z1od)"e z pra"dłooG("! ")te7e:t' o1F7eNatom"a#t to że yo8rac)"a *e#t o7)a a *ed)a: #ama przez #"C pra"dłoa tz)że przy#ł'1'*e *e* a'to=)om"a #ta)o" #prze(z)oGH Ty7:o ")te7e:t '#ta)a"aprao $eG7" zaG yo8rac)"a zo#ta*e zm'#zo)a do po#tCpoa)"a podł'1 pe)e1oo:reG7o)e1o praa F(za# to (zym ytFr *e* po")"e) 8yH (o do #e* 6ormy

o:reG7a)e *e#t przez po*C("a tedy *ed)a: *a: yże* y:aza)o przedm"otem'podo8a)"a )"e *e#t p"C:)o 7e(z do8ro 'podo8a)"eO do#:o)ałoG(" o(zy"G("ety7:o 6orma7)e* #!d zaG )"e *e#t #!dem #ma:' Pra"dłooGH przeto 8ez praa "#'8"e:ty)a z1od)oGH yo8rac)" z ")te7e:tem 8ez o8"e:ty)e* 8Cdz"e mo1ła po)"eaż yo8raże)"e od)"e#"o)e zo#ta*e do o:reG7o)e1o po*C("a o przedm"o("e "#t)"eH ty7:o razem z o7)! pra"dłooG("! ")te7e:t' :tFr! )aza7"Gmy też(e7ooG("! 8ez (e7' oraz ze #o"#tym (5ara:terem #!d' #ma:'

Kryty(y #ma:' zaG przyta(za*! zazy(za* *a:o )a*= T0 pro#t#ze " )a*8ardz"e*)"e#por)e przy:łady p"C:)a :#ztałty 1eometry(z)"e re1'7ar)e )p :oło :adrat

#zeG("a) "td A prze("eż )azya #"C te :#ztałty łaG)"e d7ate1o re1'7ar)ym" że )"emoż)a yo8raz"H #o8"e "(5 ")a(ze* )"ż 'aża*!( *e za ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"a pe)e1o o:reG7o)e1o po*C("a :tFre dy:t'*e oem' :#ztałto"re1'łC podł'1 :tFre* *edy)"e *e#t o) moż7"y $ed)o z do*1a m'#" 8yH zatem



8łCd)e2 a78o F #!d :ryty:F przyp"#'*!(y p"C:)o #pom)"a)ym :#ztałtom a78o)a#z #!d #t"erdza*!(y że d7a p"C:)a

+J.


:o)"e(z)! *e#t (e7ooGH )"e oparta )a po*C("' ;e1r"$

N":t (5y8a )"e 8Cdz"e #!dz"ł że pptrze8)y *e#t &Z "e: o do8rym #ma:' dote1o a8y :#ztał("e :oła z)a7ecH "C:#ze 'podo8a)"e )"ż 8y7e *a: )a8az1ra

)ym :o)t'rze (zoro8o:' rF)o8o(z)ym " pro#to=:!t)ym "C:#ze )"ż :rzyym rFż)o8o(z)ym " *a:8y z)"e:#ztał(o)ym do te1o 8o"em potrze8a ty7:ozdro=e1o roz#!d:' a )"e #ma:' Tam 1dz"e #t"erdzamy *a:"G zam"ar )p 8yydaH #!d o "e7:oG(" pe)e1o p7a(' a78o 8y 'ezy)"H *a:"mG podz"a7ezroz'm"ałym za*em)y #to#')e: (zCG(" do #"e8"e " (ałoG(" tam po trze8a +:#ztałtF re1'7ar)y(5 " to *a: )a*pro#t#zy(5 a 'podo8a)"e op"era #"C tedy )"e8ezpoGred)"o )a "do:' da)e* 1'ry 7e(z )a przydat)oG(" *e* do #ze7:"(5moż7"y(5 (etF Po:F* o G("a)a(5 torz!(y(5 :rzye :!ty ta:"e1oż :#ztałt'po"erz(5)"a o1rod' a )aet #ze7:"e '(5y8"a)"e #ymetr"" zarF)o po#ta("z"erz!t )p #torze)"a *ed)oo:"e *a: 8'dy):F 7'8 :"et)":F )"e podo8a

#"C 1dyż #prze(""a #"C (e7o" " toO )"e ty7:o pra:ty(z)"e z 'a1" )a pe"e)o:reG7o)y 'żyte: ty(5 rze(zy 7e(z ta:że ze z17Cd' )a #!d *a:" możemy ydaH o)"(5 z p'):t' "dze)"a " #ze7:"(5 moż7"y(5 zam"arF To #zy#t:o )"eza(5odz" #!dz"e #ma:' :tFry o "7e *e#t (zy#ty ł!(zy 8ezpoGred)"o z #amymty7:o o17!da)"em przedm"ot' podo8a)"e a8o )"ep(do8a)"e #"C 8ez z17Cd' )a

*a:":o7"e: 'żyte: 7'8 (e7

Pra"dłooGH :tFra doproadza do po*C("a pe)e1o przedm"ot' *e#tpradz"e ar'):"em )"ez8Cd)ym

+ Wed7e I yda)"a2 Tam 1dz"e "#t)"e*e pe"e) zam"ar )p 8y ydaH #!d o

"e7:oG(" pe)e1o p7a(' a78o 8y '#ta)o"HO podz"a7e za*em)y #to#')e:(zCG(" do #"e8"e " do (a7o"(" tam potrze8a

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +J

(o)d"t"o #")e v'a )o) '*C("a przedm"ot' *ed)o *edy)e

rzed#ta"e)"e oraz o:reG7e)"a *e1oO rFż)orod)oG(" *e1o 6orm"e 0:reG7e)"e to *e#t (e7em *eG7" (5odz"

poz)a)"e " od)"e#"e)"' do te1o poz)a)"a *e#t o)o za#ze też poł!(zo)e z'podo8a)"em :tFre toarzy#zy z"#z(ze)"' #"C :ażde1o (5oH8y ty7:opro87ematy(z)e1o zam"ar' A7e tedy+ *e#t o)o ty7:o apro8at! roz"!za)"a(zy)"!(e1o zadoGH pe)em' zada)"' a )"e o7)ym " #po#F8 )"eo:reG7o)y



(e7oym za*moa)"em #*e ładz 'my#łoy(5 tym (o )azyamy p"C:)em przy(zym ")te7e:t #to" )a '#ł'1a(5 yo8rac)" a )"e odrot)"e

W rze(zy :tFra moż7"a *e#t ty7:o dz"C:" *a:"em'G zam"aro" 8'dy):' a)aet z"erzC("' m'#" re1'7ar)oGH po7e1a*!(a )a #ymetr"" yrażaH *ed)oGH

)ao(z)oG(" toarzy#z!(! po*C("' (e7' " )a7eży raz z )"m do poz)a)"a Tam *ed)a: 1dz"e (5odz" ty7:o o 'trzyma)"e o7)e* 1ry ładz yo8raża)"a podar'):"em *ed)a: 8y )"e #prze(""ało #"C to ")te7e:to" )p par:a(5de:ora(*a(5 )Ctrz m"e#z:a7)y(5 e #ze7:"e1o rodza*' 1'#to)y(5 #przCta(5"td )a7eży o "7e moż)oG(" ')":aH re1'7ar)oG(" prze*a"a*!(e* #"C *a:o przym'#D7ate1o też #ty7 a)1"e7#:" par:a(5 (zy #ty7 8aro:oy me87a(5 doproadza#o8odC yo8rac)" ra(ze* do 1ra)"(y 1rote#:ooG(" " tym odrz'(e)"' #ze7:"(5przym'#oy(5 pra"deł dopatr'*e #"C_te1o łaG)"e ypad:' :tFrym #ma:może tora(5 yo8rac)" '*a)"H #! )a*"C:#z! do#:o)ałoGH J

W#zy#t:o (o *e#t #zty)"e re1'7ar)e (o z87"ża #"C do re1'7ar)oG("matematy(z)e* #prze(z)e *e#t z do8rym #ma:"em d7ate1o że )"e zatrzym'*eo:a )a dł'=

+ W I yda)"' )"e ma yraz' a7#da)) tedy

+J-


że* 7e(z o "7e yrac)ym *e1o zam"arem )"e *e#t poz)a)"e 7'8 *a:"G o:reG7o)y (e7pra:ty(z)y yoł'*e z)'dze)"e Natom"a#t to (o poza7a )a )"eym'#zo)! a(e7o! 1rC yo8rac)" *e#t d7a )a# za#ze (zymG )oym " )"e przy:rzy #"C)am #ym "do:"em

[ Mar#de) mF" #ym op8"e S'matry że o7)e p"C:)o przyrody ota(za tam"dza ze#z!d " d7ate1o )"e 8ardzo 1o *'ż po("!1a )atom"a#t )apot:a)a przeze9

1łC8" 7a#' p7a)ta(*a :rzeF p"eprzoy(5 1dz"e ty(z:" po :tFry(5 p)"e #"C taroG7")a torz! rF)o7e1łe a7e*e m"ała d7a9 "e7e 'ro:' )o#" o) z te1o żep"erot)e )"e '*Cte pozor)"e żad)e re1'ły p"C:)o podo8a #"C *a:o odm"a)aty7:o tem' :to #yt *e#t "do:' p"C:)a re1'7ar)e1o A7e y#tar(zyło8y 1dy8y#prF8oał zo#taH przez *ede) ty7:o dz"e9 #e* p7a)ta(*" p"eprz' a8y #"Cprze:o)aH że :"edy ")te7e:t dz"C:" re1'7ar)oG(" droży #"C )a#trF* porz!d:':tFry *e#t m' za#ze potrze8)y przedm"ot prze#ta*e 1o 8a"H " y"era ra(ze*'("!ż7"y przym'# )a yo8rac)"C pod(za# 1dy #e* rFż)orod)oG(" aż doz8yt:' rozrz't)a tamte*#za przyroda )"e podporz!d:oa)a ( przym'#o"#zt'(z)y(5 pra"deł może 8ez przery do#tar(zaH po:arm' *e1o #ma:o"Naet G"er1ot pta(ta )"e da*!(y #"C '*!H żad)e pra"dła

< m'zy(z)e zda*e #"C za"eraH "C(e* o7)oG(" " 8ardz"e* po("!1aH )a#z #ma:)"ż Gp"e (zło"e:a y:o)ya)y podł'1 #ze7:"(5 pra"deł #zt':" m'zy(z)e*

*eG7" 8o"em Gp"e te) (zC#to " przez dł'ż#zy (za# #"C potarza doz)a*emy o



"e7e #zy8("e* '(z'("a prze#yt' Przyp'#z(za7)"e *ed)a: m"e#zamy t' z p"C:)em#ame1o

+ Mar#de) a)1"e7#:" *Czy:oz)a(a " et)o7o1 'r +? r zr) +-<. a'tor dz"ełapt k"#tory o6 S'matra

K#"C1a p"er#za A)a7"ty:a p"C:)a +J,

p" to że #pFł'(ze#t)"(zymy radoG(" małe1o rzem"łe1o #torze)"a Gp"e te)8o"em do:ład)"e

G7adoa)y przez (zło"e:a ta: *a: to )"e:"edy dz"e*e #"C z tre7am" #ło":ayda*e #"C )am (zymG z1oła poz8a"o)ym #ma:'

Na7eży re#z("e odrFż)"H p"C:)e przedm"oty od o"e:)y(5 "do:F )a

przedm"oty :tFry(5 z pood' od7e1łoG(" (zC#to )"e moż)a *'ż yrac)"erozpoz)aH Przy o17!da)"' "do:F #ma: zda*e #"C t:"H )"e ty7e tym (oyo8rac)"a po7' "dze)"aO '*m'*e "7e ra(ze* tym (o może o)a #o8"e przy te*#po#o8)oG(" y"ma1")oaH t* #o"#ty(5 6a)taz*a(5 :tFrym odda*e #"C 'my#łpo8'dza)y #po#F8 )"eprzera)y rFż)orod)oG("! o17!da)! przez o:o podo8)"e

*a: tedy :"edy patrzymy )a zm"e))e :#ztałty o1)"a pło)!(e1o )a :om"):' 7'8)a ("(5o #zemrz!(y #tr'my: " (5o("aż żad)e z )"(5 )"e *e#t p"C:)em ma*! *ed)a:te) 'ro: d7a yo8rac)" że 'trzym'*! *e* #o8od)! 1rC

K#"C1a dr'1a

ANALITYKA WZNI0SŁ0@&I

J<

Prze*G("e od ładzy ydaa)"a #!dF o p"C:)"e do ładzy ydaa)"a #!dF oz)"o#łoG("

P"C:)o z1od)e *e#t ze z)"o#łoG("! tym że *ed)+ " dr'1"e podo8a #"C #amod7a #"e8"e a )a#tCp)"e tym że *ed)o " dr'1"e )"e za:łada #!d' zmy#łoe1o a)"

7o1"(z)"e o:reG7a*!(e1o 7e(z #!d reXe:#y*)y W :o)#e:e)(*" )"e op"era #"C toO'podo8a)"e )a (z'(""" _Emp*")d')1 ta: *a: (z'("e przy*em)oG(" a)" )ao:reG7o)ym po*C("' *a: 'podo8a)"e tym (o do8re a7t m"mo to zo#ta*e o)oprze("eż od)"e#"o)e do po*CH (5oH 8ez o:reG7e)"a do :tFry(5 Upodo8a)"e zatem"!że #"C t'O z #amym przed#ta"e)"em ')ao(z)"a*!(ym (zy też zdo7)oG("! dota:"e1o przed#ta"a)"a dz"C:" :tFrem' ładza ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a(zy7" yo8rac)"a rozpatrya)a *e#t przy #po#o8)oG(" pe)e* da)e* )ao(z)e* *a:oz1od)a ze zdo7)oG("! ")te7e:t' (zy roz'm' do torze)"aO po*CH " *a:o ta:a :tFra#p"era te ładze D7ate1o też te o8yda

+ W ory1")a7e2 a7# ;e6Frder')1 der 7etzt(re' przy (zym der $etztere)może 1ramaty(z)"e od)o#"H #"C 8!dc do er)')6t ro z'm 8!dc ł!(z)"e doer#ta)d ")te7e:t " er)')6t Rze(zoo )atom"a#t łaG("a *e#t *edy)"edr'1a ")terpreta(*a Moa t' 8o"em o #pF7)y(5 łaG("oG("a(5 p"C:)a "z)"o#łoG(" S:oro zaG przeży("'



a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +<+

rodza*e #!dF #! #!dam" *ed)o#t:oym" a m"mo to )rete)d'*! do po#ze(5)e*aż)oG(" d7a :ażde1o podm"ot' (5oH ro#z(ze)"a "(5 od)o#z! #"C ty7:o do '(z'("aroz:o#zy a )"e do poz)a)"a przedm"ot'

Rz'(a*! #"C *ed)a: o(zy ta:że 'derza*!(e m"Cdzy ?\ )"m" rFż)"(e P"C:)o przyrodz"e doty(zy 6ormy przedm"ot' ta zaG po7e1a )a o1ra)"(ze)"' z)"o#łoGH)atom"a#t moż)a z)a7ecH rF)"eż przedm"o("e )"e po#"ada*!(ym 6ormy o "7e )"m 7'8 za *e1o przy(zy)"e)"em #"C yo8rażo)a zo#ta*e )"eo1ra)"(zo)oGH :tFrazo#ta*e *ed)a: myG7oo 'z'peł)"o)a (ałoGH o8e( te1o yda*e #"C że zap"C:)o 'aża #"C ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e )"eo:reG7o)e1o po*C("a ")te7e:t'za z)"o#łoGH zaG ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e ta:"e1o #ame1o po*C("aroz'moe1o Upodo8a)"e ł!(zy #"C zatem p"er#zym ypad:' z yo8raże)"em

*a:oG(" dr'1"m zaG z yo8raże)"em "7oG(" To dr'1"e 'podo8a)"e rFż)" #"Cz)a(z)"e ta:że #ym 1at'):' od p"er#ze1o p"er#zem' 8o"em p"C:)' $toarzy#zy 8ezpoGred)"o po(z'("e ")te)#y)"e*#ze1o ży("a " d7ate1o da*e #"C o)opo1odz"H z poa8am" " 1r! yo8rac)" dr'1"e zaG '(z'("e z)"o#łoG(" J *e#troz:o#z! po#ta*!(! ty7:o poGred)"o a m"a)o"("e te) #po#F8 że zo#ta*eytorzo)a przez '(z'("e (5"7oe1o za5amoa)"a #"ł ży("oy(5 ")a#tCp'*!(e1o zaraz potem tym #"7)"e*#ze1o "(5 )apły' (o #pra"a że *a:ozr'#ze)"e )"e yda*e #"C o)a 1r! 7e(z poaż)ym za*C("em

od)o#z!(ym #"C do p"C:)a #pFłdz"ała ed7e Ka)ta yo8rac)"a łaG)"e z

")te7e:tem )"epodo8)a t' ")te7e:t' pom")!H Roz'm *a:o (zy))": #pF76')1'*!(y przeży("' od)o#z!(ym #"C do z)"o#łoG(" proadza Ka)t J.

+ W I yda)"' )"e ma yraz' '*Cte1o )a"a#

$

+>

+<J


yo8rac)" D7ate1o też z)"o#łoGH )"e da*e #"C po1odz"H z poa8em a po)"eaż'my#ł *e#t t' przez przed=. m"ot )"e ty7:o po("!1a)y a7e )a przem"a) ta:że#ta7e odtr!(a)y 'podo8a)"e e z)"o#łoG(" za"era )"e ty7e pozyty)! roz:o#z"7e ra(ze* podz" 7'8 #za(')e: t* za#ł'1'*e )a )azC roz:o#zy )e1aty)e* +

Na*aż)"e*#z! *ed)a: " e)Ctrz)! rFż)"(! m"Cdzy z)"o#łoG("! a p"C:)em *e#t)"e!tp7""e )a#tCp'*!(a2 *eG7" (o *e#t rze(z! #ł'#z)! 8"erzemy t' p"er#zymrzCdz"e pod roza1C ty7:o z)"o#łoGH przedm"ota(5 przyrody z)"o#łoGH8o"em #zt'(e o1ra)"(zo)a zo#ta*e za#ze do ar'):F z1od)oG(" z



przyrod! to o:az'*e #"C że p"C:)o przyrodz"e #amo"#t)e "!że #"C z(e7ooG("! 6ormy dz"C:" (zem' przedm"ot zda*e #"C 8yH )"e*a:o z 1Fryprzez)a(zo)y d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a #ta*!( #"C te) #po#F8 #am #o8"eprzedm"otem 'podo8a)"a Natom"a#t to (o 8ez mCdr:oa)"a a #amym ty7:o'*C("' 8'dz" )a# '(z'("e z)"o#łoG(" może ydaaH #"C (o do 6ormy

pradz"e #prze(z)e z (e7em )a#ze* ładzy #!dze)"a )"e odpo"ada*!(e )a#ze*ładzy ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a " zada*!(e )"e*a:o 1ałt yo8rac)" a7em"mo to yda*e #"C o )"m #!d *a:o o (zymG tym 8ardz"e* z)"o#łym

Z te1o *ed)a: od raz' "daH że o1F7e )"e#ł'#z)"e #"C yrażamy )azya*!( *a:":o7"e: przedm"ot przyrody z)"o#łym (5o("aż "e7e z )"(5 możemy z'peł)"e#ł'#z)"e )azaH p"C:)ym" $a:że 8o"em moż)a od)o#"H #"C z yrazem 'z)a)"ado (ze1oG (o '*Cte zo#ta*e *a:o #prze(z)e z (e7emf N"e możemy po"edz"eH t')"( "C(e* )"ż to że przedm"ot przyrodyO )ada*e #"C

+ Wed7e I yda)"a2 'podo8a)"e e z)"o#łoG(" za#ł'1'*e )a )azC )"e ty7epozyty)e* roz:o#zy "7e ra(ze* podz"' 7'8 #za('):' t* roz:o#zy )e1aty)e*

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +<<

do te1o 8y ')ao(z)"a*!(o przed#ta"aH z)"o#łoGH *a:! moż)a )apot:aH 'myG7e łaG("a 8o"em z)"o#łoGH )"e może 8yH zaarta żad)e* 6orm"e zmy#łoe* " doty(zy ty7:o "de* roz'm' :tFre a(z:o7"e: ade:at)e "(5

przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e )"e *e#t moż7"e zo#ta*! łaG)"e przez tC da*!(!#"C zmy#łoo przed#ta"H )"eade:at)oGH po8'dzo)e " przyoła)e do 'my#ł'

Ta: )p 8ez:re#)e1o "(5ram" #ma1a)e1o o(ea)' )"e moż)a )azaH z)"o#łym $e1o "do: *e#t #tra#z)y " m'#"ało #"C *'ż przedtemO po"H 'my#ł rFż)e1orodza*' "dee *eG7" "do: ta:" ma z8'dz"H )"m '(z'("e :tFre #amo *e#tz)"o#łe d7ate1o że po8'dza 'my#ł do odrF(e)"a #"C od G"ata zmy#łF "za*C("a #"C "deam" za"era*!(ym" yż#z! (e7ooGH

Samo"#t)e p"C:)o przyrody ':az'*e )am pe)! te(5)":C przyrody :tFrapoza7a )am yo8raz"H *! #o8"e *a:o #y#tem oparty )a praa(5 :tFry(5 za#ad

)"e z)a*d'*emy (ałe* )a#ze* ładzy ")te7e:t'a7)e* a m"a)o"("e *a:o #y#temoparty )a za#adz"e (e7ooG(" pod z17Cdem 'żyt:' ładzy #!dze)"a od)"e#"e)"' do z*a"#: ta: "ż m'#" #"C ydaaH o )"(5 #!dy )"e ty7:o *a:o o)a7eż!(y(5 do przyrody *e* poz8a"o)ym (e7' me(5a)"zm"e a7e też *a:o o(zymG (o *e#t a)a7o1"(z)e ze #zt':!+ Samo"#t)e p"C:)o przyrody )"e roz#zerzapradz"e rze(zy"#toG(" )a#ze1o poz)a)"a przedm"otF przyrody a7eroz#zerza za to )a#ze po*C("e o przyrodz"e *a:o o (zymG (o *e#t 7" ty7:ome(5a)"zmem do po*C("a o )"e* *a:o o #zt'(e to zaG #:ła)"a do 1łC8o:"(5do("e:a9 )ad moż7"oG("! ta:"e* 6ormy A7e tym (o zy:7"Gmy )azyaH przyrodz"e -

+ Wed7e I yda)"a2 (o )a7eży do #zt':"

+<




z)"o#łym ta: da7e(e )"e ma )"(ze1o (o )aproadzało8y )a *a:"eG #z(ze1F7)eza#ady o8"e:ty)e " odpo"ada*!(e "m 6ormy przyrody że po8'dza o)o "deez)"o#łoG(" ra(ze* #ym (5ao#"e (zy #ym )a*dz":#zym )a*8ardz"e* )"e'*Ctym re1'ły )"eładz"e " #p'#to#ze)"' *eG7" ty7:o dopatrzyH #"C )"(5 moż)a"e7:(G(" " mo(y Z re1o "dz"my że po*C("e te1o (o przyrodz"e *e#t z)"o#łe8y)a*m)"e* )"e *e#t ta: aż)e " 8o1ate :o)#e:e)(*e *a: po*C("e te1o (o )"e* *e#t p"C:)e "że o1F7e )"e #:az'*e )a (oG (e7oe1o #ame* przyrodz"e7e(z ty7:o )a moż7"y 'żyte: *e* da)y(5 )ao(z)y(5 do te1o a8y )a# #amy(5o8'dz"H po(z'("e (e7ooG(" z'peł)"e )"eza7eż)e* od przyrody D7a p"C:)a przyrodz"e m'#"my #z':aH ra(*" poza )am" d7a z)"o#łoG(" zaG *edy)"e )a#

#amy(5 " #po#o8"e f myG7e)"a :tFry )o#" z)"o#łoGH yo8raże)"e przyrody28ardzo to potrze8)a 'a1a\ #tCp)a :tFra "dee z)"o#łoG(" (ał:o"("e od1radzaod "de" (e7ooG(" przyrody " z teor"" z)"o#łoG(" (zy)" *edy)"e dodate: doe#tety(z)e* o(e)y (e7ooG(" przyrody za pomo(! "de* z)"o#łoG(" 8o"em )"ezo#ta*e przed#ta"o)a żad)a #z(ze1F7)a 6orma przyrodz"e 7e(z b ty7:o ':aza)ye)t"(:e7t zo#ta*e (e7oy 'żyte: *a:" yo8rac)"a (zy)" z *e* yo8raże)"a

, J

0 podz"a7e 8ada9 )ad '(z'("em

V z)"o#łoG("

&o #"C ty(zy podz"ał' po#z(ze1F7)y(5O mome)tF e#tety(z)e1o o(e)"a)"aprzedm"otF "(5 od)"e#"e)"'

+ W ory1")a7e2 #o1ar )aet Po)"eaż *ed)a: te) przy#łFe: )"e z1adza #"Cz :o)te:#tem (zytam z1od)"e z karte)#te")em2 #o 1ar ta: da7e(e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +<?

'rz'("a z)"o#łoG(" to a)a7"ty:a 8Cdz"e mo1ła

"6aH #"C ed7e te* #ame* za#ady (o roz8"orze

r kF #ma:' $a:o #!d 8o"em e#tety(z)e* reXe:#y*)e*

"zy #!dze)"a m'#" 'podo8a)"e e z)"o#łoG(" b #amo *a: p"C:)"e 8yH(o do "7oG(" po#ze(5)"e ż)e (o do *a:oG(" 8ez")tere#o)e (o do re7a(*" m'#" a? przed#ta"a)"e #'8"e:ty)e* (e7ooG(" a (o do $a7)oG(" yo8raże)"e te*(e7o(G(" *a:o :o)"e(z)e* Pod tym z17Cdem metoda )"e 8Cdz"e od8"e1aH oda#to#oa)e* poprzed)"m rozdz"a7e + (5y8a że przy:ładało8y #"C a1C do te1o

że tam po)"eaż #!d e#tety(z)y doty(zy 6ormy przedm"ot' rozpo(zC7"Gmyod 8ada)"a *a:oG(" a t' o8e( moż7"oG(" )"epo#"ada)"a 6ormy przez to (o)azyamy z)"o#łym za(z)"emy od "7oG(" *a:o p"er#ze1o z)am"e)"a #!d'



e#tety(z)e1o o z)"o#łoG(" a7e poFd :tFry )a# do te1o #:ła)"aO "do(z)y *e#t z poprzed)"e1o para1ra6'

A)a7"za *ed)a: z)"o#łoG(" yma1a podz"ał' *a:"e1o )"e potrze8'*e a)a7"zap"C:)a a m"a)o"("e po= dz"ał' )a z)"o#łoGH matematy(z)! "

dy)am"(z)! U(z'("e z)"o#łoG(" ł!(zy #"C 8o"em z pe)ym z"!= za)ym z o(e)!przedm"ot' (5ara:tery#ty(z)ym por'#ze)"em 'my#ł' pod(za# 1dy #ma: V*a:o'podo8a)"eO p"C:)"e za:łada " 'trzym'*e 'my#ł #ta)"e #po:o*)e*:o)temp7a(*" $eG7" *ed)a: o tym por'#ze)"' 'my#ł'O ma #"C ydaH #!d *a:o o(zymG #'8"e:ty)"e (e7oym 1dyż to (o z)"o#łe podo8a #"C zo#ta*e o)oprzez yo8rac)"C od)"e#"o)e a78o do ładzy poz)a)"a a78o do ładzy poż!da)"aa7e o8yd' od)"e#"e)"a(5 #!d o (e7ooG(" da)y(5 yo8raże9 zo#ta*e yda)yty7:o ze

+ W ory1")a7e2 "m bor"1e) A8#(5)"tte Ko)#e:e)(*a term")o7o1"(z)ayma1ała8y 'ży("a zrot'2 "m bor"1e) ;'(5e poprzed)"e*

:#"Cdze

+<.


z17Cd' )a te ładze 8ez 8ra)"a pod 'a1C (e7' ' ")tere#' o8e( te1o zaG że)a#tCp)"e p"er#ze z ty(b od)"e#"e9 *a:o matematy(z)e '#po#o8"e)"e yo8rac)"a dr'1"e *a:o dy)am"(z)e przyp"#a)e zo#ta*e prze" m"oto" zo#ta*e o) e#pom)"a)y do*a:" #po#F8 yo8rażo)y *a:o z)"o#ły

A 0 MATEMATY&ZNE$ WZNI0SŁ0@&I

J? De)"(*a )om")a7)a z)"o#łoG("

Wz)"o#łym )azyamy to (o *e#t a8#o7't)"e "e7:*e A7e 8yH "e7:"m " #ta)o"H"e7:oGH to z'peł)"e rFż)e po*C("a ma1)"t'do " !'a)t"ta# + Ta: #amo *a: po"e-" dz"eH po pro#t' #"mp7"("ter że (oG *e#t "e7:"e *e#t też (zymG z'peł)"e "))ym)"ż po"edz"eH że *e#t o)o a8#o=7't)"e "e7:"e a8#o7'te )o) (omparatema1)'m Ty) dr'1"m *e#t (oG (o *e#t po)ad #ze7:"e porF)a)"e "e7:"e A7e(o z)a(zyH ma yraże)"e że (oG *e#t

+ Ma1)"t'do2 "e7:oGH prze(""e9#t"e do małoG(" !'a)'ta2 "e7:oGH o1F7e"7oGH W Kryty(e (zy#te1o roz'm' 6orm'ł'*e Ka)t tz a:#*omat )ao(z)oG("ed7e :tFre1o #zy#t:"e da)e )ao(z)e #! e:#te)#y)ym" "e7:oG("am" oraz tz

a)ty(ypa(*C #po#trzeże)"a ed7e + re* e #zy#t:"(5 z*a"#:a(5 to (o rea7)e(zy7" to (o *e#t przedm"otem (z'("a po#"ada "e7:oGH ")te)#y)! t* pe"e)#top"e9 Idz"e t' "C( o po#"ada)! przez #zy#t:"e 8ez y*!t:' z*a"#:a "e7:oGH o1F7e (zy7" o !'a)t"ta# 0d )"e* zaG " o tym łaG)"e *e#t moa poyż#zym



m"e*#(' Kryty:" ładzy #!dze)"a )a7eży odrFż)"H ma1)"t'do (zy7" to (ozazy(za* ma #"C )a myG7" mF"!( o *a:"mG przedm"o("e że *e#t "e7:" a )"emały Ma1)"t'do *e#t "C( prze(""e9#t"e do v'a)t"ta# (e(5!yrFż)"a*!(! pe)e przedm"oty W"e7:oGH z)a(ze)"' ma1)"t'do moż)a 8yzde)"oaH *a:o pe"e) z)a(z)"e*#zy a7e 87"że* )"e da*!(y #"C o:reG7"H " re7aty)y

#top"e9 "e7:oG(" z)a(ze)"' v'a)t"ta#

"

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +<

"e7:"e a78o małe a78o Gred)"ef &zy#tym po*C("em ")te7e:t' o)o )"e *e#t a tymm)"e* zmy#ło! da)! )ao(z)! (zy po*C("em roz'moym 1dyż )"e za"era #o8"e żad)e* za#ady poz)a)"a M'#" "C( 8yH po*C("em ła=(7zy #!dze)"a a78o od

ta:"e1o po*C("a po(5odz"H " m'#" za:ładaH ' #e* pod#tay #'8"e:ty)! (e7ooGHprzed#ta"e)"a od)"e#"e)"' do ładzy #!dze)"a e (oG *e#t pe)! "e7:oG("!%ro##e !'a)t'm o tym możemy do"edz"eH #"C z #ame* rze(zy 8ez żad)e1oporF)ya)"a *e* z "))ym" a m"a)o"("e tedy :"edy "e7oGH *ed)orod)oG("#ta)o" razem *ed)oGH A7e #t"erdze)"e *a: "e7:"e o)o *e#t yma1a za#ze

*a:o m"er)":a Ma## (ze1oG "))e1o (o też *e#t "e7:oG("! Wo8e( te1o *ed)a: żeprzy ydaa)"' #!d' o "e7:oG(" "dz"e )"e ty7:o o "e7oGH 7"(z8C 7e(z ta:że o"e7:oGH *ed)o#t:" "e7:oGH m"er)":a ta zaG *e* "e7:oGH potrze8'*e *a:om"er)":a ("!17e )a )oo (ze1oG "))e1o z (zym mo1ła8y 8yH porF)ya)a #ta*e#"C *a#)e że żad)e o:reG7e)"e "e7:oG(" z*a"#: )"e może o1F7e do#tar(zyH

a8#o7't)e1o po*C("a "e7:oG(" 7e(z za#ze ty7:o po*C("e porF)a(ze $eG7" "C( mF"C po pro#t' że (oG *e#t "e7:"e to zda*e #"C że )"e mam )a myG7"żad)e1o o1F7e porF)a)"a przy)a*m)"e* )"e z *a:"mG o8"e:ty)ym m"er= -J)":"em 1dyż przez to (a7e )"e o:reG7am *a: "e7:" *e#t da)y przedm"ot A7e (5oHm"ar! porF)a)"a *e#t 7" ty7:o #'8"e:ty)a #!d roG(" #o8"e prete)#*C dopo#ze(5)e* )a9 z1ody+ S!dy2 mCż(zyz)a te) *e#t p"C:)y oraz mCż(zyz)ate) *e#t "e7:" )"e o1ra)"(za*! #"C *edy)"e do podm"ot' yda*!(e1o #!d 7e(z )a

+ W ory1")a7e2 ;e#t"mm')1 o:reG7e)"e (o zda*e #"C #ta)o"H 8ł!d dr':ar#:"D7ate1o (zytam z1od)"e z karte)#te")em " Ro#e):ra)zem ;e"#t"mm')1

+<-


rF)" z #!dam" teorety(z)ym" doma1a*! #"C 8y #zy#(y yraz"7" )a )"e z1odC

Po)"eaż *ed)a: #!d :tFrym o:reG7a #"C (oG po pro#t' *a:o "e7:"e ma )"e ty7:oyrażaH to że przedm"ot po#"ada pe)! "e7:oGH 7e(z ta:że to że przyp"#'*e #"Cm' *! yż#zym #top)"' )"ż "e7' "))ym przedm"otom te1o #ame1o 1at'):')"e o:reG7a*!( *ed)a: do:ład)"e #top)"a te* yż#zoG(" to ' pod#tay te1o #!d'



przy*m'*e #"C )"e!tp7""e pe"e) m"er)": (o do :tFre1o za:łada #"C że moż)a1o przy*!H d7a :ażde1o (zło"e:a *a:o łaG)"e ta:" #am a7e :tFry )"e )ada*e #"Cdo 7o1"(z)e1o matematy(z)"e o:reG7o)e1o 7e(z ty7:o e#tety(z)e1o o(e)"a)"a"e7:oG(" 1dyż *e#t to m"ez\)": 7eż!(y *edy)"e #'8"e:ty)"e ' pod#tay #!d'

*e1o reXe:#*" )ad "e7:oG("! 08(*Ct)e *e#t przy tym zre#zt! (zy m"er)": te) *e#t

emp"ry(z)y *a: )p Gred)"a "e7:(GH z)a)y(5 )am 7'dz" z"erz!t pe)e1o1at'):' drze domF 1Fr "tp (zy też *e#t m"er)":"em da)ym a pr"or" :tFry#:'te: 8ra:F Ma)1e7 yda*!(e1o #!d podm"ot' + o1ra)"(zo)y *e#t do#'8"e:ty)y(5 ar'):F ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a ") (o)=(reto ta:"(5)p *a: #6erze pra:ty(z)e*2 rozm"ary %ro##e pe)e* ()oty 7'8 o7)oG("po7"ty(z)e* " #pra= "ed7"(G(" pe)ym :ra*' 7'8 #6erze teorety(z)e*2 #:a7a%ro##e tra6)oG(" (zy )"etra6)oG(" do:o)a)e* o8#era(*" 7'8 pom"ar' "tp

Ua1" 1od)e *e#t t' to że (5o("aż z1o7! )"e *e#teGmy za")tere#oa)" przedm"o("e t* (5oH e1zy#te)(*a *e1o *e#t )am o8o*Ct)a to prze("eż #ama *e1o

"e7:oGH )aet tedy 1dy przedm"ot rozpatr'*e #"C *a:o poz8a"o)y 6ormymoże ł!(zyH #"C z 'podo8a)"em po#ze(5)"e #"C

+ Wed7e I yda)"a2 8ra:F po(7m"otF


+<,

[*e7!*!(ym " tym #amym za"eraH G"adomoGH #'=

tty)e* (e7ooG(" 'żyt:oa)"' )a#zy(5 ładz

z)a(zy(5 a7e )"e *e#t to 'podo8a)"e przedm"o("e

+ tedy 1dy moa o p"C:)"e przedm"ot 8o"em

może tym (o z)"o#łeO )"e po#"adaH 6ormy 1dz"e

eXe:#y*)a ładza #!dze)"a (z'*e #"C od)"e#"e)"' do

0oz)a)"a o1F7e #po#F8 (e7oy '#po#o8"o)!

"e&z 'podo8a)"e roz#zerza)"' yo8rac)" #o8"e

#ame*=

$eG7" z yże* poda)ym za#trzeże)"em o pe)ym przedm"o("e po"adamy popro#t' że *e#t "e7:" to #!d te) )"e *e#t #!dem matematy(z)"e=determ")'*!(ym7e(z *edy)"e #!dem reXe:#*" doty(z!(ym przed#ta"e)"a tefo przedm"ot' :tFre

*e#t #'8"e:ty)"e (e7oe d7a pe)e1o 'żyt:' )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 przyo(e)"a)"' "e7:oG(" z yo8raże)"em tym ł!(zymy tedy za#ze pe"e) rodza*#za('):' ta: *a: z tym (o )azyamy po pro#t' małym po1ardC Zre#zt!ydaa)"e o rze(za(5 #!d' *a:o o "e7:"(5 a78o mały(5 doty(zyH może



#zy#t:"(5 rze(zy a )aet #zy#t:"(5 "(5 łaG("oG(" d7ate1o )aet p"C:)o)azyamy "e7:"m 7'8 małym Przy(zy)y te1o )a7eży #z':aH tym że #zy#t:o(o 8yGmy :"edy:o7"e: )ao(z)oG(" przed#ta"a7" #o8"e podł'1 przep"#Fładzy #!dze)"a a "C( yo8raża7" #o8"e e#tety(z)"e #zy#t:o to razem z"Cte

*e#t z*a"#:"em a tym #amym też pe)! "e7:oG("! v'a)t'm

$eG7" *ed)a: )azyamy (oG )"e ty7:o "e7:"m 7e(z 8ezz17Cd)"e a8#o7't)"e pod:ażdym z17Cdem po)ad #ze7:"e porF)a)"e "e7:"m t* z)"o#łymroz'm"emy od raz' że )"e z1adzamy #"C )a #z':a)"e d7a9 ade:at)e1o m"er)":apoza )"m 7e(z *edy)"e )"m #amym $e#t to "e7:oGH rF)a *edy)"e #ame* #o8"e

+>


Z te1o y)":a "C( że z)"o#łoG(" )"e )a7eży #z':a\ przedm"ota(5 przyrody7e(z *edy)"e )a#zy( "dea(5 :e#t"a zaG *a:"(5 "dea(5 o)a t:" )[=8yHodłożo)a )a pFc)"e*O do ded':(*"

Poda)! yże* de)"(*C moż)a yraz"H ta:że )a #tep'*!(y #po#F82 Wz)"o#łe *e#t to porF)a)" z (zym #zy#t:o "))e *e#t małe Łato #t!d y)"> #:oaHże przyrodz"e )"e może 8yH )"( da)e (o == )"eza7eż)"e od te1o za *a: "e7:"e8yGmy *e 'aża7" = )"e mo1ło8y rozaża)e "))ym #to#'):' 8yH zde=1radoa)e do (ze1oG )"e#:o9(ze)"e małe1o " )a odrFt )"( )"e może 8yH )"e*ta: małe 8y )"e dało #"C porF)a)"' z *e#z(ze m)"e*#zym" rozm"aram"po"C:#zyH d7a )a#ze* yo8rac)" do "e7:oG(" (ałe1o G"ata Do p"er#ze* z ty(5o8#era(*" dały )am o8ty mater"ał te7e#:opy a do dr'1"e* m":ro#:opyRozaża*!( "C( rze(z z te1o #ta)o"#:a )"e )a7eży )"(ze1o -? (o może 8yHprzedm"otem zmy#łF )azyaH z)"o#łym A7e łaG)"e d7ate1o że )a#ze*yo8rac)" t:" d!że)"e do :ro(ze)"a )aprzFd )"e#:o9(zo)oGH )a#zym zaGroz'm"e prete)#*a do a8#o7't)e* tota7)oG(" *a:o rea7)e* "de" to )aet oo)"edo#to#oa)"e )a#ze* ładzy o(e)"a)"a "e7:oG(" przedm"otF G"ata zmy#łF

do te* "de" #ta*e #"C (zymG (o po8'dza )a# '(z'("e *a:"e*G ładzy)adzmy#łoe* &zymG a8#o7't)"e "e7:"m )"e *e#t "C( przedm"ot zmy#łF 7e(z'żyte: *a:" ładza #!dze)"a (zy)" #po#F8 )at'ra7)y z pe)y(5 przedm"otF(e7em po8'dza)"a te1o '(z'("a " porF)a)"' z tym 'żyt:"em :ażdy "))y *e#tmały Wz)"o#łym )a7eży przeto )azaH )a#trF* d'(5a yoła)y przez pe)eza*m'*!(e reXe:#y*)! ładzC #!dze)"a yo8raże)"e )"e zaG #am przedm"ot

K#"C1a dł'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" ++

Do poprzed)"(5 "C( 6orm'ł de)"'*!(y(5 z)"o=

toGH możemy dodaH *e#z(ze )a#tCp'*!(!2 z)"o#łe *e#t

(ze1o #ama ty7:o moż7"oGH pomyG7e)"a G"ad(zy



"#t)"e)"' pe)e* ładzy 'my#ł' prze:ra(za*!(e* :ażdy m"er)": zmy#łoy

J.

0 potrze8)e* do "de" z)"o#łoG(" o(e)"e "e7:oG(" przedm"otF przyrodyKat'rd")1e

0(e)a "e7:oG(" za pomo(! po*CH 7"(z8oy(5 *(5 z)a:F a71e8rze *e#tmatematy(z)a )atom"a#t o(e)a #ame* ty7:o )ao(z)oG(" do:o)a)a )a o:o

*e#t e#tety(z)a 0:reG7o)e po*C("e o tym *a: "e7:"e -. (oG *e#t możemy 'zy#:aHpradz"e ty7:o l za pomo(! 7"(z8 przy)a*m)"e* przy87"że)"' przezzra#ta*!(e )"e#:o9(zo)oGH #zere1" 7"(z8 :tFry(5 m"er)":"em *e#t *ed)o#t:a "o ty7e #ze7:a 7o1"(z)a o(e)a "e7:oG(" *e#t o(e)! matematy(z)! Wo8e( te1o

*ed)a: że "e7:oGH m"er)":a m'#" 8yH prze("eż przy*Cta *a:o "adoma to 1dy8yo(e)a te* "e7:oG(" m"ała 8yH do:o)a)a z)o' ty7:o za pomo(! 7"(z8 :tFry(5

*ed)o#t:! m'#"ał8y 8yH "))y m"er)": a "C( matematy(z)"e f )"e mo17"8yGmy

)"1dy m"eH p"er#ze1o (zy7" pod#taoe1o m"er)":a a tym #amym teżo:reG7o)e1o po*C("a o da)e* "e7:oG(" 0(e)a "e7:oG(" m"er)":a pod#taoe1om'#" "C( po7e1aH *edy)"e )a tym że moż)a *! '*!H 8ezpoGred)"o )ao(z)oG(" "za pomo(! yo8rac)" 'żyH do ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a po*CH 7"(z8oy(5Z)a(zy to że #ze7:a o(e)a "e7:oG(" przedm"o=

+ W I yda)"' )"e ma przy#łF:a )'r ty7:o

+J


F przyrody *e#t :o9(' e#tety(z)a tz) #'8"e:ty)"e a )"e o8"e:ty)"e

D7a matematy(z)e* o(e)y "e7:oG(" )"e "#t)"e*e "e pradz"e )"( o (zymmoż)a 8y po"edz"eH że *e#"" )a*"C:#ze "e7:oGH 7"(z8 8o"em zra#ta )"e#:o9 (zo)(GH d7a e#tety(z)e* )atom"a#t "#t)"e*e )"e!tp "e ((G (o *e#t

)a*"C:#ze " o )"m łaG)"eO po"adam że *eG7" 'ażamy *e za m"arC a8#o7't)!po)ad :tFr! #'8"e:ty)"e d7a yda*!(e1o #!d podm"ot' )"e *e#t moż7"a żad)a"C:#za to po("!1a o)o za #o8! "deC z)"o#łoG(" " yoł'*e to zr'#ze)"eR'5r')1 :tFre1o - )"e może z8'dz"H matematy(z)a o(e)a "e7:oG(" zapomo(! 7"(z8 (5y8a że " o "7e #pom)"a)y yże* e#tety(z)y m"er)":pod#taoy 'trzym'*e #"C przy tym żyo yo8rac)" Ta 8o"em+ przed#ta"a')ao(z=)"a*!(o za#ze ty7:o "e7:oGH re7aty)! otrzymya)!O przezporF)ya)"e z "))ym" "e7:oG("am" te1o #ame1o rodza*' e#tety(z)a zaG"e7:oGH a8#o7't)! *a:! 'my#ł zdo7)y *e#t )ao(z)(G(" '*!H

Do te1o 8y pe)! "7oGH '*!H )ao(z)"e yo8rac)" (e7em 'ży("a *e* *a:om"er)":a 7'8 *a:o *ed)o#t:" d7a o(e)y "e7:oG(" za pomo(! 7"(z8 potrze8a d'(zy))oG(" te* ładzy2 '*moa)"a appre5e)#"o " #(a7a)"a (ompre5e)#"oae#t5et"(a Z '*moa)"em )"e ma :łopot' 1dyż może o)o "GH )"e#:o9(zo)oGH#(a7a)"e )atom"a#t #ta*e #"C tym tr'd)"e*#ze "m da7e* po#'a #"C '*moa)"e



do(5odz!( #zy8:o do #e1o ma:#"m'm a m"a)o"("e do e#tety(z)e1o)a*"C:#ze1o pod#taoe1o m"er)":a o(e)y "e7:oG(" $eG7" 8o"em '*moa)"ep#')Cło #"C ta: da7e:o że p"er '*Cte (zCG("oe yo8raże)"a zmy#łoy(5da)y(5 rze(zoy(5 za(zy)a*! *'ż y1a=

(m+ Matematy(z)a o(e)a "e7:oG("


#aH yo8rac)" :"edy za(zy)a o)a '*moaH "C:#ze "(5 "7oG(" to yo8rac)"a z *ed)e* #tro)y tra(" ty7e "7e zy#:'*e z dr'1"e* a #(a7a)"e po#"ada pe)ema:#"m'm poza :tFre y*GH o)o )"e może

Tym da #"C ytł'ma(zyH to (o p"#ze Sabary+ #y(5 re7a(*a(5 z E1"pt'2 a8y peł)" przeżyH zr'#ze)"e R'5r')1 *a:"e yoł'*e "e7:oGH p"ram"d )"e )a= ##7eży a)" za 8ardzo #"C do )"(5 z87"żaH a)" z8yt)"o od )"(5 odda7aH W tym dr'1"m8o"em ypad:' '*moa)e przez )a# (zCG(" p"Ctrz!(e #"C )ad #o8! 87o:":am"e))e yo8raża)e #! ty7:o )"e*a#)o " tedyO "(5 yo8raże)"e )"e oddz"ał'*e)a #!d e#tety(z)y podm"ot' W ypad:' p"er#zym )atom"a#t o:o potrze8'*epe)e1o (za#' 8y '*C("e p"ram"dyO od pod#tay do #z(zyt' doproadz"H do:o9(a tym zaG (za#"e to (o p"er zo#tało '*Cte za#ze (zCG("oo y1a#aza)"m yo8rac)"a '*m"e mome)ty o#tat)"e " d7ate1oO #(a7e)"e )"1dy )"e *e#tz'peł)e To #amo też może y#tar(zyH a8y ytł'ma(zyH o#zołom"e)"e (zy rodza*

o)"eGm"e7e)"a :tFre *a: opo"ada*! o1ar)"a "dza :"edy p"er#zy raz (5odz"do :oG("oła G P"otra Rzym"e Rodz" #"C t' 8o"em pe)e '(z'("e )"e=ade:at)oG(" yo8rac)" do "de" (ałoG(" a8y mF( *! #o8"e ')ao(z)"a*!(oprzed#ta"H yo8rac)"a o#"!1a t' #e ma:#"m'm a '#"ł'*!( *e prze:ro(zyHpo1r!ża #"C z)o' #o8"e #ame* (o proadza*! #ta) *a:"e1oG peł)e1ozr'#ze9 'podo8a)"a

N"e zam"erzam *e#z(ze teraz )"( po"edz"eH o pod#ta"e te1o 'podo8a)"apoł!(zo)e1o z yo8raże)"em :tFre (ze1o )a*m)"e* )a7eżało8y #"C po )"m#podz"e=

+ 3ra)('#:" 1e)erał " m")"#ter toarzy#zył Napo7eo)o" I ypra"e do E1"pt'a'tor pam"Ct)":F

+


aH zra(a )a#z! 'a1C )a )"eade:at)oGH yo8raże)"a a zatem też )a#'8"e:ty)! *e1o )"e(e7ooGH d7a ładzy #!dze)"a o(e)"e "e7:oG(" 7e(z)adm"e)"am ty7:o że *eG7" #!d e#tety(z)y ma 8yH (zy#ty )"e zm"e#za)y z #!dem



te7eo7o1"(z)ym *a:o roz'moym " *eG7" ma #ta)o"H przy:ład z'peł)"eodpo"ed)" d7a :ryty:" e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a to )"e po"))o #"Cz)"o#łoG(" ':azyaH ytora(5 #zt':" )p 8'dy):a(5 :o7'm)a(5 "td1dz"e (e7 7'dz:" o:reG7a zarF)o 6ormC *a: " "e7:oGH a)" też przedm"ota(5przyrody_ :tFry(5 #amo po*C("e ł!(zy #"C *'ż z pe)ym o:reG7o)ym (e7em )p

z"erzCta(5 o "adomym przez)a(ze)"' )at'ra7)ym 7e(z #'roe* przyrodz"ea " )"e* )aet ty7:o tedy 1dy )"e za"era #o8"e żad)e1o poa8' " )"e ł!(zy#"C z '(z'("em yoła)ym rze(zy"#tym )"e8ezp"e(ze9#tem " to ty7:o o ty7e o"7e za"era o)a #o8"e "e7:oGH W te1o rodza*' yo8raże)"a(5 8o"em przyroda)"e za"era )"(ze1o (o 8yło8y mo)#tr'a7)e ')1e5e'er a)" )"(ze1o (o 8yło8y#pa)"ałe (zy #tra#z)e "e7:oGH *a:a zo#ta*e t' '*Cta może zra#taH dodoo7)y(5 rozm"arF 8y7e ty7:o yo8rac)"a mo1ła '*!H *! *ed)! (ał(GHMo)#tr'a7)y *e#t przedm"ot tedy :"edy #:'te: #e* "e7:oG(" ')"(e#t"a (e7#ta)o"!(y *e1o po*C("e Ko7o#a7)ym zaG )azya #"C #amo ty7:o ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"e *a:"e1oG po*C("a pra"e z8yt "e7:"e1o+ 8y mo1ło o1F7e 8yH

')ao(z)"a*!(o przed#ta"o)e 1ra)"(zy

+ W ory1")a7e2 87o##e Dar#te77')1 e")e# ;e1r"j# 1e))a)t d"e 6'r a77eDar#te77')1 8e")a5e z' 1ro## "#t przy (zym d"e od)o#" #"C do Dar#te77')1Sta)o" to o(zy"#ty 8ł!d dr':ar#:" :tFre1o '#')"C("a Ka)t yrac)"e doma1ał#"C erra("e do I yd a7e :tFry 1'r'*e *e#z(ze yda)"' II " III Zam"a#t "C(d"e )a7eży (zytaH der (o od)o#" #"C do ;e1r"j

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +?

z tym (o re7aty)"e mo)#tr'a7)e o#"!1)"C("eO 8o"em (e7' *a:"m *e#t')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e pe)e1o po*C("a zo#ta*e 'tr'd)"o)e przez to że)a=o(z)oGH przedm"ot' *e#t d7a )a#ze* ładzy '*moa)"a )"ema7 z8yt "e7:a Upod#tay )atom"a#t (zy#te1o #!d' o z)"o#łoG(" *eG7" ma to 8yH #!d e#tety(z)y ")"e ,> pom"e#za)y z żad)ym #!dem ")te7e:t' (zy roz'm' )"e może *a:o *e1ora(*a determ")'*!(a 7eżeH o1F7e (e7 przedm"ot'

Po)"eaż #zy#t:o (o ma reXe:#y*)e* ty7:o ładzy #!dze)"a 8ez")tere#o)"e#"C podo8aH m'#" ł!(zyH #"C #ym yo8raże)"' z (e7ooG("! #'8"e:ty)! "zarazem po#ze(5)"e aż)! (5oH ' pod#tay ydaa)e1o t' #!d' )"e 7eży *a:

ypad:' p"C:)a (e7ooGH 6ormy przedm"ot' )a#'a #"C pyta)"e2 (zym *e#t ta#'8"e:ty)a (e7ooGH " (o '#ta)a"a *! *a:o )ormC a8y przez #am! ty7:o o(e)C"e7:oG(" " to ta:"e* :tFra do#zła aż do #t"erdze)"a że )a#za ładzayo8rac)" )"e )ada*e #"C do ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a po*C("a pe)e*"e7:oG(" #ta)o"H mo1ła pod#taC po#ze(5)"e aż)e1o 'podo8a)"af

Wyo8rac)"a #ym dodaa)"' te1o (o potrze8)e *e#t do yo8raże)"a"e7:oG(" :ro(zy #ama przez #"C )aprzFd )"e#:o9(zo)oGH )"e )atraa*!( )ażad)e prze#z:ody ")te7e:t zaG :"er'*e )"m+ za pomo(! po*C("a 7"(z8y do (ze1otamtaJ m'#" do#tar(zyH #(5emat' te* pro(ed'rze *a:o )a7eż!(e* do 7o1"(z)e*

o(e)y "e7:oG(" t:" pradz"e (oG o8"e:ty)"e (e7oe1o z1od)e1o z po*C("empe)e1o (e7' a ta:"m *e#t :ażdy po=

+ Wyo8raże)"em "e7:oG("



J Wyo8rac)"a

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a VV

+.


m"ar a7e )"e ma tym )"( (e7oe1o d7a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a " )"( (oyołyało8y 'podo8a)"e " W te* zam"erzo)e* (e7ooG(" )"e ma też )"( (ozm'#zało8y do te1o 8y "e7:oGH m"er)":a a tym #amym #(a7a)"a "e7:oG("

*ed)! )ao(z)oGH doproadzaH aż do 1ra)"(y zdo7)oG(" yo8rac)" " to ta: da7e:o *a: ty7:o o1F7e może #y(5 przed#ta"e)"a(5 ')ao(z)"a*!(y(5 #"C1aHyo8rac)"a W ")te7e:t'a7)e* o(e)"e "e7:oG(" arytmety(e do(5odz" #"C8o"em rF)"e da7e:o )"eza7eż)"e od te1oO (zy #(a7a)"e *ed)o#te: doproadza#"C do 7"(z8y +> de:ady(e (zy ty7:o do tetra:ty(e da7#ze zaG "e7:oG("torzy #"C t' przez dodaa)"e a78o *eG7" "e7:oGH !'a)t'm da)a *e#t )ao(z)oG(" przez '*C("e *edy)"e pro1re#y)e )"e :ompre5e)#y)e podł'1pe)e* przy*Cte* za#ady pro1re#*" I)te7e:t zo#ta*e te* matematy(z)e* o(e)"e"e7:oG(" rF)"e do8rze o8#ł'żo)y " za#po:o*o)y )"eza7eż)"e od te1o (zyyo8rac)"a y8"era *a:o *ed)o#t:C "e7:oGH da*!(! #"C o8*!H *ed)ym rz'tem

o:a *a: )p #topC 7'8 prCt (zy też m"7C )"em"e(:! a78o )aet Gred)"(C z"em":tFry(5 '*C("e *e#t pradz"e moż7"e a7e )"e #(a7e)"e *ed)! da)! )ao(z)!yo8rac)" )"e *e#t o)o moż7"e za pomo(! (ompre5e)#"o ae#t5et"(a (5oHz'peł)"e *e#t moż7"e za pomo(! (ompre5e)#"o 7o1"(a po*C("' 7"(z8y Wo8' ypad:a(5 7o1"(z)a o(e)a "e7:oG(" "dz"e 8ez prze#z:Fd )"e#:o9(zo)oGH

Umy#ł *ed)a: po#ł'#z)y *e#t #o8"e 1ło#o" roz'm' :tFry d7a #ze7:"(5"e7:oG(" *a:"e #! m' da)e )aet d7a ty(5 :tFre )"e mo1! pradz"e )"1dy 8yH (ałoG(" '*Cte a7e o :tFry(5 m"mo to yda*e #"C przed#ta"e)"' zmy#łoym#!d *a:o o (zymG (o *e#t (a= łoG(" da)e doma1a #"C tota7)oG(" a tym #amym#(a=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +

7e)"a *ed)! da)! )ao(z)! zarazem też ż!da 8y #zy#t:"e (zło)y pro1re#y)ezra#ta*!(e1o #zere1' 7"(z8 mo1ły 8yH ')ao(z)"a*!(o przed#ta"o)e )"edop'#z(za*!( pod tym z17Cdem y*!t:' )aet d7a te1o (o )"e#:o9(zo)e d7aprze#trze)" " m")"o)e1o (za#' (zy)"!( ra(ze* )"e')":)"o)ym pomyG7e)"e te*)"e#:o9(zo)oG(" #!dz"e zdroe1o roz'm' *a:o (ze1oG (ał:o"("e #e*tota7)oG(" da)e1o

To (o )"e#:o9(zo)e *e#t *ed)a: a8#o7't)"e a )"e *edy)"e :omparaty)"e"e7:"e W porF)a)"' z )"m *e#t #zy#t:o "))e #poGrFd "e7:oG(" te1o #ame1o1at'):' małe Rze(z! )a*aż)"e*#z! *e#t #za:że to że #ama ty7:o moż)oGHpomyG7e)"a #o8"e te1o (o )"e#:o9(zo)e *a:o (ałoG(" G"ad(zy o "#t)"e)"'O



ładzy 'my#ł' prze:ra(za*!(e* #ze7:! m"arC zmy#łF Zmy#ły 8o"emyma1ały8y #(a7e)"a :tFre do#tar(zyło8y *a:o *ed)o#t:C ta:"e1o m"er)":a :tFrypozo#taał8y od)"e#"e)"' do )"e#:o9(zo)oG(" pe)ym o:reG7o)ym da*!(ym#"C 7"(z8oo yraz"H #to#'):' (o *e#t )"emoż7"e Do te1o *ed)a: a8y da)!+)"e#:o9(zo)oGH mF( (5o("aż8y pomyG7eH #o8"e #po#F8 o7)y od #prze(z)oG("

do te1o potrze8)a *e#t 'myG7e 7'dz:"m ładza :tFra #ama *e#t )adzmy#łoa Ty7:o dz"C:" )"e* 8o"em " *e* "de" pe)e1o )o'me)o) J :tFre #amo )"edop'#z(za ')ao(z)"e)"a a7e *ed)a: zo#ta*e_podłożo)e *a:o #'8#trat pod)ao(z)oGH G"ata *a:o z*a"#:a zo#ta*e )"e#:o9(zo)oGH G"ata zmy#łF (zy#te*roz'mo=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa da)! 1e1e8e)e

+ W ory1")a7e2 e")e# No'me)o)# Tym prze*Ctym od P7ato)a 1re(:"mterm")em :tFry )a"a#em mF"!( po")"e) z)"em(zo)ym 8rzm"e)"' 8yHp"#a)y Noo'me)o) a )"e No'me)o) po#ł'1'*e #"C Ka)t d7a oz)a(ze)"aprze(""e9#ta z*a"#:a Er#(5e")')1=6a")ome)o) (zy7" d7a oz)a(ze)"aprzedm"ot' po)adzmy#łoe1o

++

T

+-


,< e* ")łe7e:t'e77e) o(e)"e "e7:oG(" (ał:o"("e #(a7o)a " podporz!d:oa)apod *a:"eG po*C("e (5oH o(e)"C matematy(z)e* za poGred)"(tem po*C("a7"(z8y )"e #:o9(zo)oGH taO )"1dy )"e może 8yH (ałoG(" pomyG7a)a $a:o ładzadz"C:" :tFre* moż)a #o8"e pomyG7eH )"e#:o9 (zo)oGH )adzmy#łoe* )ao(z)oG("

*a:o da)! #ym ")te7"1"8"7)ym #'8#tra("e prze:ra(za o)a #ze7:! m"arCprzy#ł'1'*!(!O zmy#łooG(" " *e#t ta: "e7:a że porF)a)"a z )"! )"e ytrzym'*e)aet ładza matematy(z)e1o o(e)"a)"a o(zy"G("e )"e pod z17Cdet)teorety(z)ym #ł'ż8"e ładzy poz)a(ze* a7e prze("eż *a:o roz#zerze)"eza#"C1'O 'my#ł' :tFry (z'*e #"C zdo7)y do prze:ro(ze)"a 1ra)"( zmy#łooG(" pod"))ym pra:ty(z)ym z17Cdem

Przyroda *e#t "C( z)"o#ła ty(5 #o"(5 z*a"#:a(5 :tFry(5 )ao(z)oGHpo("!1a za #o8! "deC *e* )"e#:o9(zo)oG(" To zaG może )a#t!p"H ty7:o tedy 1dy)a*"C:#ze )aet '#"łoa)"a )a#ze* yo8rac)" o:az'*! #"C )"edo#tate(z)e do

o(e)y "e7:oG(" pe)e1o przedm"ot' W matematy(z)e* )atom"a#t o(e)"e"e7:oG(" yo8rac)"a może #pro#taH :ażdem' przedm"oto" " do#tar(zyH te*o(e)"e y#tar(za*!(e* m"ary 1dyż po*C("a 7"(z8oe ")te7e:t' potra! dro1!pro1re#*" :ażd! m"arC do#to#oaH do :ażde* "e7:oG(" *a:a *e#t da)a+ 0(e)a"e7:oG(" :tFre* od(z'a #"C te)de)(*C do ta:"e1o #(a7e)"a :tFre prze:ra(za



zdo7)oGH yo8rac)" do zroz'm"e)"a moż7"oG("O pro1re#y)e1o '*moa)"a (ałoGH )ao(z)!J m'#" "C( 8yH o(e)!

+ W I yda)"' )"e ma #łF2 *a:a *e#t da)a

J W ory1")a7e2 ") e7(5er d"e ;e#tre8')1 z'r Z'#amme)6a##')1

da# Yermo1e) der E")8"7d')1#:ra6t ""8er#(5re"tet d"e pro1re##"be A't=

6a##')1 ") e") %a)ze# der A)#(5a'')1 z' 8e1re"6e) 1e6'57t "rd

Wo8e( ad7"oG(" te* reda:(*" W")de78a)d propo)'*e #ta"e)"e po=

"

:#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +,

e#tety(z)! przy (zym #t"erdza #"C zarazem że ładza ta )"eo1ra)"(zo)a #ym :ro(ze)"' )aprzFd )"e )a= , da*e #"C do te1o 8y przy )a*m)"e*#zymy#"ł:' ")te7e:t' mo1ła '(5y("H m"arC zdat)! do o(e)y "e7:oG(" " do te* o(e)y

*e* 'żyH WłaG("! zaG )"ezm"e))! m"ar! pod#tao! przyrody *e#t *e* a8#o7't)a(ałoGH :tFra przyrodz"e *a:o z*a"#:' *e#t #(a7o)! )"e#:o9(zo)oG("! Po)"eaż

*ed)a: ta m"ara pod#taoa *e#t po*C("em #o8"e #prze(z)ym 1dyż )"emoż7"a *e#t a8#o7't)a tota7)oGH pro1re#*" )"e ma*!(e* :o9(a m'#" oa "e7:oGHprzedm"ot' przyrody od)"e#"e)"' do :tFre* yo8rac)"a 8ezoo()"e #to#'*e (ał!#! zdo7)oGH #(a7a)"a #proadz"H po*C("e przyrody do )adzmy#ło=e1o

#'8#trat' :tFry 7eży ' pod#tay zarF)o przyrody *a: " )a#ze* ładzy myG7e)"a " *e#t "C:#zy )"ż #ze7:a przy#ł'1'*!(a zmy#łom m"ara (o #pra"a że )"e ty7e oprzedm"o("e moż)a ydaH #!d że *e#t z)"o#ły "7e ra(ze* o )a#tro*' 'my#ł' przyo(e)"a)"' 1o A "C( ta: #amo *a: e#tety(z)a ładza #!dze)"a ydaa)"'#!d' o p"C:)"e od)o#" yo8rac)"C *e* o7)e* 1rze do ")te7e:t' po to 8y'z1od)"H *! z *e1o po*C("am" o1F7e )"e o:reG7a*!( "(5 ta: #amo od)o#" o)aprzy ydaa)"' o pe)e* rze(zy #!d' *a:o o z)"o#łe* tC #am! ładzC $ doroz'm' 8y 'z1od)"H *! #'8"e:ty)"e z *e1o "deam" )"e o:reG7a*!( z :tFrym" toz)a(zy 8y ytorzyH ta:" )a#trF* 'my#ł' :tFry odpo"adał8y " z1adzał #"C z tym)a#tro*em *a:" po#ta=

m"Cdzy #łoem Z'#amme)6a##')1 a #łoam" da# ermF1e)2 d"e (o)ada*e zda)"' *aG)"e*#zy " ed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta z1od)y z")te)(*! Ka)ta #e)# W prze:ładz"e "C( op"eram #"C )a reda:(*" W")de78a)da

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a2 \od)o#" #"C ta#ama ładza

+?>




,? ał8y dz"C:" płyo" o:reG7o)y(5 pra:ty(z)y(5

"de" )a '(z'("e

Z te1o "daH też że pradz"e* z)"o#łoG(" )a7eży #z':aH ty7:o 'myG7e te1o:to yda*e #!d a )*e przedm"o("e przyrody :tFre1o o(e)a )a#trF* te) yoł'*e KtFż 8y też (5("ał )azaH z)"o#łym" 8ez:#ztałt)e dz":"m )"eładz"e#p"Ctrzo)e ma#y 1Fr#:"e z "(5 po:rytym" 7odem #z(zytam" a78o po#Cp)e#za7e*!(e morze "tdf A7e 'my#ł (z'*e #"C o(e)"e #ame1o #"e8"e pod)"e#"o)y:"edy :o)temp7'*!( *e 8ez z17Cd' )a "(5 6ormC zda*e #"C )a yo8rac)"C oraz )apoł! (zo)y z )"! (5oH z'peł)"e 8ez o:reG7o)e1o (e7' a *edy)"e roz#zerza*!(y *e*za:re# roz'm a m"mo to #t"erdza że (ała mo( yo8rac)" *e#t )"eade:at)! ^"deom roz'm'

Przy:ładF matematy(z)e* z)"o#łoG(" przyrody #ame* )ao(z)oG("do#tar(za*! #zy#t:"e te przypad:" 1dz"e da)e )am *e#t )"e ty7e "C:#ze po*C("e

7"(z8oe "7e ra(ze* "e7:a *ed)o#t:a *a:o m"er)": d7a yo8rac)" (e7em #:rF(e)"a#zere1F 7"(z8oy(5 Drzeo :tFre1o y#o:oGHO o(e)"amy ed7e y#o:oG("mCż(zyz)y może )"e!tp7""e #ł'żyH za m"er)": y#o:oG("O 1Fry *eże7" zaGy#o:oGH ta y)o#"ła8y )p m"7C to 1Fra ta może z)o' #ł'żyH za *ed)o#t:C7"(z8"e yraża*!(e* Gred)"(C z"em" a8y *! te) #po#F8 ')ao(z)"H )a#tCp)"emoże Gred)"(a z"em" #ł'żyH za *ed)o#t:CO d7a

,. z)a)e1o )am #y#tem' p7a)etar)e1o te) zaG d7a Dro1"

M7e(z)e* oraz d7a )"ezm"erzo)e* m)o1oG(" ta:"(5 #y

#temF drF1 m7e(z)y(5 za)y(5 1"azdam" m1ła"=

+ Słoo to tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a W III yda)"' 8o"em 1'r'*e #:'te:8łCd' dr':ar#:"e1o zam"a#t ')a)1eme##e) )"6=ade:at)a2 a)1eme##e)ade:at)a


+?+

(oym" :tFre torz! przyp'#z(za7)"e m"Cdzy #o8! z)o' te1o rodza*' #y#"em(o )"e poza7a przyp'#z(zaH że )apot:amy t' *a:"eG 1ra)"(e 0tFż z)"o#łoGHprzy e#tety(z)ym o(e)"a)"' ta: )"ezm"erzo)e* (ałoG(" po7e1a )"e ty7e )a "e7:oG("7"(z8y "7e )a tym że m"arC )a#ze1o po#'a)"a #"C )aprzFd do(5odz"my

*(o7e*)o do (oraz "C:#zy(5 *ed)o#te: przy(zy)"a #"C do te1o #y#tematy(z)ypodz"ał 8'doy G"ata :tFry #zy#t:o (o "e7:"e przyrodz"e przed#ta"a )am

za#ze z)o' *a:o małe łaG(""e zaG przed#ta"aO )a#z! yo8rac)"C (ałe* *e* 8ez1ra)"(z)oG(" a raz z )"! przyrodC *a:o (oG z)":ome1o porF)a)"' z"deam" roz'm' *eG7" ma o)a *e #po#F8 ade:at)y tmao(z)"a*!(o przed#ta"H

- 0 *a:oG(" 'podo8a)"a przy o(e)"e z)"o#łoG("



Po(z'("e )"eodpo"ed)"oG(" )a#ze* ładzy do o#"!1)"C("a "de" 8Cd!(e* d7a )a#praem *e#t #za('):"em 0tFż "dea #(a7e)"a :ażde1o z*a"#:a *a:"e mo1ło8y8yH )am da)e )ao(z)oGH (ałoG(" *e#t "de! )arz'(a)! )am przez praoroz'm' :tFry poza a8#o7't)! (ałoG("! )"e 'z)a*e żad)e1o "))e1o o:reG7o)e1od7a :ażde1o aż)e1o " )"ezm"e))e1o m"er)":a Na#za yo8rac)"a *ed)a: #ym

)a*"C:#zym )aet y#"ł:' :"er'):' yma1a)e1o od )"e* #(a7e)"a pe)e1oda)e1o )am przedm"ot' (ałoGH )ao(z)oG(" a zatem :"er'):'')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a "de" roz'm' ':az'*e #e 1ra)"(e " #! )"eodpo="ed)"oGH a7e zarazem prze("eż #e pooła)"e do doproadza)"a doade:at)oG(" z "de! t! *a:o praem

+?J


U(z'("e "C( że (oG *e#t z)"o#łe przyrodz"e *e#t #za('):"em d7a )a#ze1oła#)e1o pooła)"a ty7:o żeO #:'te: pe)e* #'8rep(*" pod#ta"e)"e #za('):'d7a przedm"ot' zam"a#t #za('):' d7a "de" (zło"e(ze9#ta t:"!(e* )a# *a:opodm"o("e #za(')e: te) o:az'*emy przedm"oto" przyrody :tFry )"e*a:o')ao(z)"a )am yż#zoGH roz'moe1o pooła)"a )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5po)ad )a*da7e* #"C1a*!(! zdo7)oGH zmy#łooG("

U(z'("e z)"o#łoG(" *e#t "C( '(z'("em przy:roG(" ypłya*!(ym z)"eodpo"ed)"oG(" )a#ze* yo8rac)" *e* e#tety(z)e* o(e)"e "e7:oG(" do o(e)ydo:o)ya)e* przez roz'm a rF)o(zeG)"e ta:że roz:o#z! *a:! 8'dz" z1od)oGHte1o łaG)"e #!d' o )"eodpo"ed)"oG(" )a*da7e* )aet #"C1a*!(e* zdo7)oG("zmy#łoe* z "deam" roz'm' *a:o że d!że)"e do ty(5 "de" *e#t prze("eż d7a )a#praem $e#t m"a)o"("e d7a )a# praem roz'm' " )a7eży do )a#ze1opooła)"a a8yGmy #zy#t:o (o przyroda *a:o przedm"ot zmy#łF za= "era d7a)a# "e7:"e1o o(e)"a7" porF)a)"' z "deam" roz'm' *a:o małe d7ate1o też#zy#t:o (o z8'dza )a# '(z'("e te1o )adzmy#łoe1o pooła)"a z1od)e *e#t

z tym praem Na*yż#zym zaG d!że)"em yo8rac)" ')ao(z)"a*!(ymprzed#ta"e)"' *ed)o#t:" m"aryO d7a o(e)y "e7:oG(" *e#t re7a(*a do (ze1oGa8#o7't)"e "e7:"e1o a przeto też re7a(*a do praa roz'm' )a:az'*!(e1o 8y

*edy)"e to łaG)"e przy*!H *a:o )a*yż#zy m"er)": "e7:oG(" We)Ctrz)e "C(#po#trzeże)"e )"eodpo"ed)"oG(" :ażde1o zmy#łoe1o m"er)":a do do:o)ya)e*przez roz'm o(e)y "e7:oG(" *e#t z1od)oG("! z *e1o praam" " zarazemOprzy:roG("! *a:! z8'dza )a# '(z'("e )a#ze1o )adzmy#łoe1o pooła)"apodł'1 :tFre1o 'aża)"e :aż=

VK#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +?<



de* m"ary zmy#łooG(" za )"eade:at)! + "deom rop)"' J *e#t (zymG (e7oym atym #amym roz:o#z! Umy#ł yo8raża*!( #o8"e to (o *e#t z)"o#łe przyrodz"e(z'*e #"C "C(O por'#zo)y pod(za# 1dy e#tety(z)ym #!dz"e o p"C:)"e przyrodz"e tra #po:o*)e* :o)temp7a(*" Por'#ze)"e to #z(ze1F7)"e z #ame1opo(z!t:' moż)a porF)aH ze #trz!#em t* z #zy8:o )a przem"a) po #o8"e

)a#tCp'*!(ym odtr!(a)"em " przy("!1a)"em przez *ede) " te) #am przedm"ot To(o *e#t po)ad m"arC yo8rac)" a prze= ("eż aż tam 1)a *! '*moa)"e da)y(5)ao(z)y(5 #ta)o" )"e*a:o przepaGH :tFre* o8a"a #"C o)a #am! #"e8"eza1'8"H a7e )"e *e#t o)o prze("eż po)ad m"arC ta:że d7a "de" roz'm' o tym (o)adzmy#łoe " d7a te* "de"O yołya)"e ta:"e1o d!że)"a yo8rac)" *e#t (zymGpra"dłoym a zatem (zymG rF)e* m"erze ,, po("!1a*!(ym *a: 8yłoodtr!(a*!(ym d7a #ame* zmy#łooG(" Sam #!d *ed)a: pozo#ta*e przy tym za#zety7:o e#tety(z)y 1dyż )"e op"era*!( #"C )a o:reG7o)ym po*C("' przedm"ot'przed#ta"a *edy)"e #'8"e:ty)! 1rC #amy(5 ładz 'my#ł' yo8rac)" " roz'm'

*a:o 5armo)"*)! )aet poprzez :o)tra#t Ta: #amo 8o"em *a: przy ydaa)"'

#!d' o p"C:)"e yo8rac)"a " ")te7e:t przez #! z1od)oGH ta: t'ta* <yo8rac)"a

+ Tł'ma(zC to #łoo ed7e I " ++ yda)"a T"ze("e 8o"em za"era tymm"e*#(' 8ł!d dr':ar#:" #:oro 1'r'*e )"m zam"a#t ')a)=1eme##e))"eade:at)!2 a)1eme##e) ade:at)!

# W ory1")a7e2 de# er#ta)de# ")te7e:t' (o *ed)a: zda*e #"C )"eodpo"adaH rze(zy"#te* ")te)(*" Ka)ta W#za: "dee przyporz!d:o'*e o)roz'mo" a ")te7e:t oper'*e ed7e Ka)ta po*C("am" :ate1or"am" Nadto z"!z:' ze z)"o#łoG("! Ka)t #ta7e #pom")a o roz'm"e D7ate1o też z1od)"e z

Erdma))em (zytam t' zam"a#t de# er=#ta)de#2 der er)')6t

< W I yda)"' )"e ma #łoa 5"er t'ta*

+?


" roz'm przez #! )"ez1od)oGH ytarza*! #'8"e:ty)! (e7ooGH ładz 'my#ł' a m"a)o"("e '(z'("e że *e#teGmy po#"ada)"' (zy#te1o #amo"#t)e1o roz'm'(zy7"+ ta:"e* zdo7)oG(" o(e)y "e7:oG(" :tFre* do#:o)ałoGH )"e da #"C przez )"("))e1o ')ao(z)"H *a: ty7:o przez ':aza)"eO )"edo#tate(z)oG(" te* ładzy :tFra ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"a)"' "e7:oG(" przedm"otF zmy#łF #ama *e#t)"eo1ra)"(zo)a

Wym"erze)"e *a:"e*G prze#trze)" #e)#"e *e* '*C("a *e#t zarazem *e* op"#a)"em atym #amym o8"e:ty)ym r'(5em yo8rac)" " pro1re#*! )atom"a#t #(a7e)"e"e7oG(" *ed)oGH )"e myG7" 7e(z )ao(z)oG(" a tym #amym #(a7e)"e te1o (ozo#tało #':(e#y)"e '*Cte *ed)! (5"7C *e#t re1re#*! :tFra z)o#" ar')e:(za#oy t:"!(y pro1re#*" yo8rac)" " (zy)" )ao(z)ym rF)o(ze#)e "#t)"e)"e

$e#t o)a zatem po)"eaż )a=I00 #tCp#to (za#oe *e#t ar'):"em zmy#ł'



e)Ctrz)e1o " )ao(z)oG(" #'8"e:ty)ym r'(5em yo8rac)" zada*!(ymzmy#ło" e)Ctrz)em' 1ałt :tFry m'#" " 8yH tym yraz"#t#zy "m "C:#za *e#tzaartoGH v'a)q t'm *a:! yo8rac)"a #(a7a *ed)! da)! )ao(z)! D!że)"ezatem do '*C("a *ed)! po#z(ze1F7)! da)! )ao(z)! m"er)":a "e7:oG(" :tFre1o'*C("e yma1a yrac)"e (za#' *e#t #po#o8em yo8raża)"a :tFry z

#'8"e:ty)e1o #ta)o"#:a #prze(z)y *e#t z (e7em a7e o8"e:ty)"e d7a J o(e)y"e7:oG(" *e#t potrze8)y a tym #amym (e7oy przy (zym *ed)a: o tym #amym1ał("e *a:" yo8rac)"a zada*e podm"oto" zo#ta*e y=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa oder (zy7"

J W ory1")a7e2 _ a7# z'r *a:o d7a przy (zym )"e "a

domo *a:"m (e7' 1'r'*e te) przy#łFe: a7# *a:o Z1od)"e "C(

z Erdma))em przy#łFe: te) op'#z(zam


+??

da)y #!d *a:o o (zymG (e7oym d7a (ałe1o pooła)"a 'my#ł'

$a:oGH '(z'("a z)"o#łoG(" po7e1a )a tym że *e#t o)o + '(z'("em)"ezadoo7e)"a U)7'#t z ładzy ydaa)"a #!dF e#tety(z)y(5 o pe)ymprzedm"o("e :tFre zo#ta*e przy tym rF)o(zeG)"e przed#ta"o)e *a:o (e7oe

*e#t to moż7"e dz"C:" tem' że ła#)a )"ezdo7)oGH podm"ot' #pra"a żeOod:ryta zo#ta*e G"adomoGH )"eo1ra)"(zo)e* zdo7)oG(" te1o #ame1o podm"ot'a 'my#ł może o te* dr'1"e* ydaH #!d e#tety(z)y ty7:o za poGred)"(temp"er#ze*

W 7o1"(z)e* o(e)"e "e7:oG(" )"emoż7"oGH do*G("a :"edy:o7"e: do a8#o7't)e*tota7)oG(" poprzez pro1re#y)e ym"erza)"e przedm"otF G"ata zmy#łF

(za#"e " prze#trze)" rozpoz)a7"Gmy *a:o )"emoż7"oGH o8"e:ty)! to *e#t *a:o)"emoż7"oGH pomyG7e)"a )"e#:o9(zo)oG(" *a:o (ał:o"("eJ da)e* a )"e*a:o)"emoż7"oGH ty7:o #'8"e:ty)! to *e#t *a:o )"ezdo7)oGH *e* '*C("a T'ta* 8o"em)"e 8"erze #"C o1F7e pod 'a1C #top)"a #(a7e)"a *ed)! da)! )ao(z)! *a:om"er)":a 7e(z #zy#t:o za7eży od po*C("a 7"(z8y W e#tety(z)e* )atom"a#t o(e)"e"e7:oG(" m'#" po*C("e 7"(z8y odpaGH a78o '7e( zm"a)"e a (zymG (e7oym *e#t d7a)"e* ty7:o #(a7e)"e *ed)o#t:C m"er)":a do:o)a)e przezO yo8rac)"C a tym#amym z om")"C("em po*CH praa

+ W ory1")a7e2 #"e (o od)o#" #"C do 'a7"tat *a:oGH Trzyma*!( #"C "C(

G("G7e 8rzm"e)"a ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyH2 że *e#t o)a Ka)t *ed)a:(5y8a )"e (5("ał po"edz"eH że *a:oGH '(z'("a e#t #ama '(z'("em 7e(z ra(ze*)a7eży przyp'G("H że popeł)"ł 8ł!d 1ramaty(z)y Z1od)"e "C( z #'1e#t"!y#')"Ct! przez or7a)dera (zytam zam"a#t #"e2 e# (o od)o#" #"C do %e6'57de# Er5a8e)e) '(z'("e z)"o#łoG("



# M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a )a7eżało8ytł'ma(zyH2 *a:o *edy)"e da)e* (o *e#t m)"e* *a#)e

+?.


"m #':(e#y)e1o ytarza)"a po*CH "e7:oG(" $eG7" zaG pe)a "e7:oGHdo(5odz" )"ema7 do :re#'7 )a#ze* zdo7)oG(" #(a7a)"a *ed)! da)! )ao(z)!"e7:oG(" zaG 7"(z8 (o do :tFry(5 G"adom" *e#teGmy że )a#za zdo7)oGH *e#t)"eo1ra)"(zo)a doma1a*! #"C od yo8rac)" m"mo to e#tety(z)e1o #(a7e)"a

"C:#z! *ed)o#t:C to (z'*emy #"C *a: 1dy8yGmy 8y7" 'myG7e zam:)"C(" podz17Cdem e#tety(z)ym pe)y(5 1ra)"(a(5 N"em)"e* *ed)a: z 'a1" )a:o)"e(z)oGH roz#zerza)"a yo8rac)" a8y #tała #"C ade:at)! tem' (o )a#ze*

ładzy roz'm' *e#t )"eo1ra)"(zo)e a m"a)o"("e ade:at)! "de" a8#o7't)e*(ałoG(" zo#ta*e #pom)"a)a yże*O przy:roGH a tym #amym ta:że )"e(e7ooGHładz\ yo8rac)" d7a "de" roz'm' " "(5 po8'dza)"a przed#ta"o)a prze("eż *a:o(e7oa A7e też dz"C:" tem' łaG)"e #ta*e #"C #!d e#tety(z)y #am (zymG#'8"e:ty)"e (e7oym d7a roz'm' *a:o crFdła "de* to *e#t d7a ta:"e1oroz'moe1o ")te77e:t'e77 #(a7e)"a

+>J o8e( :tFre1o #ze7:"e e#tety(z)e #(a7e)"e *e#t małe a przedm"ot zo#ta*e *a:o z)"o#ły '*Cty z roz:o#z! :tFra może do*GH do #:'t:' ty7:o zapoGred)"(tem przy:roG("

; 0 DYNAMI&ZNE$ WZNI0SŁ0@&I PRZYR0DY

J- 0 przyrodz"e *a:o o potCdze

PotC1a Ma(5t *e#t ładz! :tFra ma przea1C )ad d'żym" prze#z:odam" No#"o)a )azC przemo(y %e=

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I " II yda)"a W III yda)"' 8o"em 1'r'*e#:'te: 8łCd' dr':ar#:"e1o zam"a#t da# A'##er#te2 da# A'##ere #tro)aze)Ctrz)a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +?

a7t *eG7" ma przea1C ta:że )ad oporem te1o (o #amo *e#t potC1! Przyrodarozpatrya)a #!dz"e e#tety(z)ym *a:o potC1a )"e ma*!(a )ad )am" przemo(y

*e#t dy)am"(z)"e z)"o#ł!

$eG7" mamy o przyrodz"e ydaH #!d *a:o o dy)am"(z)"e z)"o#łe* to m'#" o)a8yH yo8rażo)a *a:o 8'dz!(a 7C: (5oH )a odrFt )"e :ażdy 8'dz!(y 7C:przedm"ot przed#ta"a #"C )a#zym #!dz"e e#tety(z)ym *a:o z)"o#ły Wo(e)"e e#tety(z)e* 8o"em )"e oparte* )a po*C("' moż)a o przeadze )ad



prze#z:odam" #!dz"H ty7:o )a pod#ta"e "e7:oG(" opor' To *ed)a: (zem''#"ł'*emy #"C oprzeH *e#t (zymG złym " *eG7" #t"erdzamy że )a#za ładza m')"e #pro#ta #ta*e #"C o)o przedm"otem 7C:' D7a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"amoże "C( przyroda o ty7e ty7:o '(5odz"H za potC1C a tym #amym zady)am"(z)"e z)"o#ł! o "7e rozaża)a *e#t *a:o przedm"ot z8'dza*!(y 7C: +><

Moż)a *ed)a: pe"e) przedm"ot 'ażaH za ^ 8'dz!(y 7C: )"e 7C:a*!( #"C 1oDz"e*e #"C to tedyO 1dy o(e)"amy przedm"ot te) #po#F8 że *edy)"e myG7"przed#ta"amy #o8"e ypade: że 1dy8yGmy (5("e7" #ta"H m' opFr #ze7:" opFro:azał8y #"C z'peł)"e darem)y W te) #po#F8 (zło"e: ()ot7"y 8o" #"C ;o1a )"e7C:a*!( #"C 1o 1dyż )"e może pomyG7eH #o8"e żad)e1o ta:"e1o )"epo:o*!(e1ozdarze)"a 8y (5("ał #prze(""H #"C ;o1' " *e1o przy:aza)"om A7e :ażdym ta:"mypad:' :tFre1o )"e 'aża za #am #o8"e )"emoż7"y "dz" )"m "#totC8'dz!(! 7C:

Kto #"C 7C:a )"e może ydaH #!d' o z)"o#łoG(" przyrodz"e ta: #amo *a: te):o1o po("!1a #:ło))oGH 7'8 poż!da)"e Appet"t )"e może ydaaH #!d' op"C:)"e P"er#zy ')":a "do:' przedm"ot' 8'dz!(e1o )"m tro1C " 6 o1F7eO)"epodo8)a z)a7ecH

+?-


'podo8a)"a #tra(5' :tFry 8ył8y z"Cty )a #er"o D7ate1o też przy*em)oGHypłya*!(a z '#ta)"a pe)e* do7e17"oG(" *e#t radoG("! W tym zaG ypad:'po)"eaż z"!za)a *e#t z 'o7)"e)"em #"C od )"e8ezp"e(ze9#ta *e#t o)aradoG("! poł!(zo)! z po#ta)o"e)"em 8y )"1dy "C(e* )a )"e #"C )"e )arażaH &o"C(e* )aet myG7! )"e(5Ct)"e ra(a #"C do te1o '(z'("a )"e mF"!( *'ż o tym8y m"ało #"C #amem' #z':aH do9 o:az*"

t Strze7"#te *a:8y 1roc)"e z)o#z!(e #"C #:ały ("Cż:"e p"Ctrz!(e #"C )a )"e8"e

(5m'ry )ad("!1a*!(e GrFd p"or')F " 1rzmotF '7:a)y (ałe* #e*)"#z(z!(e* potCdze or:a)y " #poodoa)e przez )"e #p'#to#ze)"a 8'rz7"y8ez:re#)y o(ea) y#o:" odo#pad potCż)e* rze:" "tp = #zy#t:o to porF)a)"' z tym" potC1am" o8ra(a )a#z! zdo7)oGH opor' dro8"az1 8ezz)a(ze)"a A7e "(5 "do: tym #"7)"e* )a# po("!1a "m "C:#zy 8'dz" 7C: o "7e ty7:o#am" z)a*d'*emy #"C 8ezp"e(z)ym m"e*#(' D7ate1o też przedm"oty ta:"e(5Ct)"e )azyamy )"o#łym" 1dyż pod)o#z! mo( )a#ze* d'#zy po)ad *e*zy(za*)! prze("Ct)! m"arC " poza7a*! )am od:ryH #o8"e z'peł)"e "))e1orodza*' zdo7)oGH do #ta"a)"a opor' :tFra oGm"e7a )a# do te1o 8y m"erzyH #"C zpozor)! #ze(5mo(! przyrody

W )"ezm"erzo)oG(" przyrody " )"edo#tate(z)oG(" )a#ze* ładzy do te1o 8y e#tety(z)e* o(e)"e "e7:oG(" *e* dz"edz")y #to#oaH *a:"G propor(*o)a7)y m"er)":z)a7ec7"Gmy pradz"e )a#ze ła#)e o1ra)"(ze)"e z)a*d'*!( *ed)a:rF)o(zeG)"e )a#ze* ładzy roz'moe* "))y )"e zmy#łoy m"er)": :tFry



)aet o! )"e#:o9(zo)oGH ma pod #o8! *a:o *ed)o#t:C m"aryO " porF)a)"' z:tFrym #zy#t:o przyrodz"e *e#t

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +?,

ałe #t"erdza*!( tym #amym że )a#z 'my#ł ma prze=a1( )ad przyrod! )aet *e* )"ezm"erzo)oG(" Ta: #amo " terazO )"emoż)oGH odpar("a potC1" przyrody

*a*e )am rozaża)ym *a:o "#toty )at'ra7)e od(z'H pradz"e )a#z! )"emo(zy(z)!ł a7e zarazem też I0S od:rya )a# ładzC #!dze)"a o #o8"e *a:o o)"eza7eż)y(5 od przyrody oraz to że mamy przea1C )ad przyrod! Na tymoparte *e#t #amoza(5oa)"e #"C z'peł)"e "))e1o rodza*' )"ż to :tFre może przezprzyrodC poza )am" 8yH zaata:oa)e " y#ta"o)e )a )"e8ezp"e(ze9#to przy(zym (zło"e(ze9#to )a#ze* o#o8"e )"e doz)a*e t' po)"że)"a (5oH8y (zło"e:m'#"ał '7e( oe* przemo(y W te) #po#F8 )a#zym #!dz"e e#tety(z)ym

yda*emy o przyrodz"e #!d *a:o

> z)"o#łe* )"e d7ate1o że 8'dz" 7C: 7e(z d7ate1o że

ape7'*e do t:"!(e* )a# #"ły :tFra )"e *e#t przyrod!

8y #zy#t:o to (o *e#t przedm"otem )a#ze* tro#:"

do8ra do(ze#)eO zdro"e " ży("e 'ażaH za (oG

małe1o " 8y d7ate1o *e* potC1" :tFre* tym za:re#"e

)"e!tp7""e pod7e1amy m"mo to )"e 'ażaH za (oG

(o ma #to#'):' do )a# " )a#ze* o#o8ooG(" ta:! prze

mo( że m"e7"8yGmy #"C przed )"! :orzyH ypad:'

1dy8y #zło o )a*yż#ze )a#ze za#ady "(5 'trzyma)"e

+ proadze)"e (zy) PrzyrodC )azyamy "C(

t'ta* z)"o#ł! *edy)"e d7ate1o że z)o#" o)a yo8rac

)"C do ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a ta:"(5 y

pad:F *a:"(5 'my#ł może od(z'H ła#)! z)"o#łoGH

#e1o pooła)"a " #! yż#zoGHO )aet )ad przy

rod!

Ta o(e)a #"e8"e #ame1o )"e tra(" )"( z te1o pood' że m'#"my a8y od(z'Hto e)t'z*a#ty(z)e 'podo=

W I yda)"' )"e ma yraz'2 p5y#"#(5e zy(z)!

+.>




8a)"e "edz"eH "ż z)a*d'*emy #"C 8ezp"e(z)ym położe)"' (5oH mo1ło8y #"CydaaH że *eG7" )"e=8ezp"e(ze9#to )"e 1roz" )a #er"o to " ze z)"o#łoG("! +>.)a#ze* ładzy d'(5a #praa )"e przed#ta"a #"C rF)"eż z8yt #er"o Upodo8a)"e8o"em doty(zy t' ty7:o '*a)"a*!(e1o #"C ta:"(5 ypad:a(5 pooła)"a )a#ze*ładzy *a:o dy#pozy(*" zaarte* )a#ze* )at'rze=)atom"a#t roz")"C("e "yH"(ze)"e *e* pozo#ta"o)e zo#tało )am #amym " #ta)o" )a#ze= zada)"e I tym t:" prada )aet 1dy8y (zło"e: o "7e ta: da7e:o #"C1a #! reXe:#*! 8ył

*a: )a*8ardz"e* G"adomy #e* terac)"e*#ze* rze(zy"#te* )"emo(y

Za#ada ta zda*e #"C 8yH pradz"e )a("!1)"Cta " ymCdr:oa)a a tym #amym

z8yt #:omp7":oa)a d7a #!d' e#tety(z)e1o o8#era(*a (zło"e:a *ed)a:doodz" (ze1oG prze(")e1o a m"a)o"("e te1o że może o)a 7eżeH ' pod#tay)a*po#po7"t#zy(5 )aet #!dF (5oH )"e za#ze zda*emy #o8"e z te1o #praC&Fż 8o"em *e#t )aet d7a (zło"e:a dz":"e1o przedm"otem )a*"C:#ze1opodz"'f &zło"e: :tFry )"e "e (o to #tra(5 :tFry #"C )"e 7C:a a "C( )"e (o6aprzed )"e8ezp"e(ze9#tem 7e(z z (ałym #po:o*em mCż)"e przy#tCp'*e do dz"ełaNaet )a*8ardz"e* (y"7"zoa)ym #ta)"e za(5o'*e #"C )ada7 te) #z(ze1F7)"ey#o:" #za(')e: d7a o*o)":a ty7:o że yma1a #"C po)adto 8y po#"adałzarazem #ze7:"e ()oty po:o*oe2 ła1od)oGH #pFł(z'("e " )aet pe)! *a:przy#to" d8ałoGH o #! ła#)! o#o8C a #zy#t:o łaG)"e d7ate1o że poz)a*e

#"C po tym "ż 'my#ł *e1o )"e (o6)"e #"C przed )"e8ezp"e(ze9#tem D7ate1o też(5oH8y )"e "adomo *a: #p"era)o #"C przy porF)ya)"' mCża #ta)' +> zodzem o to :tFry z )"(5 za#ł'1'*e )a yż#zy #za(')e: #!d e#tety(z)yroz#trzy1a )a :orzyGH dr'1"e1o

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +.`

Naet o*)a *eG7" proadzo)a *e#t z za(5oa)"em porz!d:' " z po#za)oa)"empra o8yate7#:"(5 ma #o8"e (oG z)"o#łe1o przy (zym (zy)" o)a (5ara:ter

)arod' :tFry "edz"e *! te) #po#F8 tym z)"oG7e*#zym "m 7"(z)"e*#ze 8yły)"e8ezp"e(ze9#ta )a *a:"e 8ył )arażo)y " GrFd :tFry(5 zdołał mCż)"eprzetraH Natom"a#t dł'1otrały po:F* "edz"e zazy(za* do pa)oa)"a #ame1oty7:o d'(5a 5a)d7' a raz z )"m do pa)oa)"a )"#:"e* (5("oG(" t(5Frzo#ta "z)"e"eG("a=7oG(" oraz do 'pod7e)"a #"C #po#o8' myG7e)"a )arod' Prze(" tem'roz8"oro" po*C("a z)"o#łoG(" przyp"#'*!(em' z)"o#łoGH *a:"e*G potCdze zda*e#"C przema"aH to że ;o1a przed#ta"amy #o8"e zazy(za* 8'rzy "(5'rzetrzC#"e)"' z"em" "tp *a:o o8*a"a*!(e1o #F* 1)"e a zarazem ta:że #o*!z)"o#łoGH przy (zym *ed)a: ma"a)"e #o8"e że 'my#ł )a#z *e#t yż#zypo)ad dz"ała)"e " *a:= #"C zda*e )aet po)ad zam"ary ta:"e* potC1" 8yło8y1ł'pot! " zarazem z'(5a7#tem T'ta* )"e '(z'("e z)"o#łoG(" )a#ze* ła#)e*)at'ry 7e(z ra(ze* ':orze)"e #"C przy1)C8"e)"e " po(z'("e (ał:o"te* )"emo(ylzda*e #"C 8yH )a#tro*em 'my#ł' odpo"ed)"m przy z*a"a)"' #"C ta:"e1oprzedm"ot' " zazy(za* też te1o rodza*' zda==rże)"a(5 przyrod)"(zy(5 ł!(zy #"Co) z *e1o "de! W o1F7e "o# re7"1"" pada)"e )a z"em"C o:azya)"e (z("



po(5y7o)! 1ło! GrFd 1e#tF " y:rzy:"a7" peł)y(5 #:r'(5y " 7C:' zda*e #"C8yH *edy)ym odpo"ed)"m za(5oa)"em #"C o8e()oG(" 8F#ta " d7ate1o teżprzeaża*!(a "C:#zoGH 7'dF przy#o"ła #o8"e to #zy#t:o " dot!d prze#trze1a

Te) )a#trF* 'my#ł' )"e *e#t *ed)a: 8y)a*m)"e* #am #o8"e " :o)"e(z)"e z"!za)yz "de!

+ Wed7e I yda)"a #e* (ał:o"te* )"emo(y

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a +J

+.J

Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #adza)"a

z)"o#łoG(" re7"1"" " *e* przedm"ot' &zło"e: :tFry rze(zy"G("e #"C 7C:a 1dyżz)a*d'*e #o8"e poFd do te1o zda*!( #o8"e #praC że #ym 1od)ympotCp"e)"a zamy#łem z1rze#zył prze(" potCdze :tFre* o7a *e#t )"eodparta "zarazem #pra"ed7"a )"e z)a*d'*e #"C z1oła ta:"m #ta)"e 'my#ł' 8ypodz""aH "e7:oGH 8o#:! do te1o 8o"em potrze8a )a#tro*' #po:o*)e*:o)temp7a(*" " z'peł)e* #o8ody #!d' Ty7:o tedy :"edy (zło"e: G"adomy *e#t#e* #z(zere* m"łe* ;o1' ")te)(*" mo1! dz"ała)"a oe* potC1" #ł'żyH doz8'dze)"a )"m "de" z)"o#łoG(" #pom)"a)e* "#toty +>, te* m"erze *a:"e*' #"e8"e #ame1o #t"erdza odpo"ada*!(! *e* o7" z)"o#łoGH ")te)(*" dz"C:" tem'zaG z)o#" #"C po)ad 7C: przed ta:"m" dz"ała)"am" przyrody :tFry(5 )"e 'aża zay8'(5y 1)"e' te* "#toty Naet po:ora *a:o #'roy #!d o ła#)y(5 8ra:a(5:tFre przy G"adomoG(" do8ry(5 ")te)(*" łato dały8y #"C za#ło)"H 'łom)oG("!)at'ry 7'dz:"e* *e#t z)"o#łym )a#tro*em 'my#ł' ("erp"!(e1o 8F7 #amopotCp"e=)"a= a8y #top)"oo '#')!H *e1o przy(zy)C $edy)"e tym rFż)" #"C e)Ctrz)"ere7"1"a od za8o8o)' Za8o8o) yoł'*e 'myG7e )"e (zeGH d7a te1o (o z)"o#łe7e(z 7C: " #tra(5 przed "#tot! przemoż)! :tFre* o7" zatrożo)y (zło"e: (z'*e #"Cpod7e1ły )"e ży"!( *ed)a: d7a )"e* y#o:"e1o #za('):' z te1o zaG )"e możeo(zy"G("e y)":)!H )"( "))e1o *a: ty7:o '8"e1a)"e #"C o ła#:C " pod(57e8"a)"e #"C

)"1dy zaG re7"1"a ()ot7"e1o żyota

Wz)"o#łoGH )"e t:" "C( żad)ym przedm"o("e przyrody 7e(z ty7:o )a#zym'myG7e o "7e *e#teGmy zdo7)" 'G"adom"H #o8"e )a#z! przea1C )ad przyrod! )a# #amy(5 a dz"C:" tem' też )ad przyrod! poza )am" *a:o że ta )a )a#płya W#zy#t:o (o z8'dza

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +.<

)a# to '(z'("e ^ a *ed)ym z te1o *e#t potC1a przyrody :tFra rz'(a yza)"e)a#zym #"łom )azya #"( a(z:o7"e: )"ełaG(""e z)"o#łym " ty7:o przyzałoże)"' te* "de" )a# " od)"e#"e)"' do )"e* *e#teGmy zdo7)" do*GH do "de"z)"o#łoG(" oe* "#toty :tFra yoł'*e )a# 1łC8o:" #za(')e: )"e ty7:o przez#! po=t(1f *a:! o:az'*e przyrodz"e 7e(z 8ardz"e* *e#z(ze przez da)! )am



zdo7)oGH ydaa)"a 8ez 7e:' #!d' > potCdze przyrody oraz moż)oGH myG7e)"a o)a#zym pooła)"' *a:o o (zymG (o *e#t yż#ze od )"e*

J, ++>

> moda7)o:" #!d' o z)"o#łoG(" przyrody

N"ez7"(zo)a *e#t "7oGH przedm"otF przyrody p"C:)e* od)"e#"e)"' do :tFry(5:ażdem' (zło"e:o" rC(z "mp't'*emy #!d z1od)y z )a#zym " (o do :tFry(5)"e my7!( #"C z8yt)"o możemy te* z1od)oG(" o(ze:"aH (o #"C ty(zy )atom"a#t)a#ze1o #!d' o tym (o z)"o#łe przyrodz"e )"e możemy ta: łato 7"(zyH )aapro8atC "))y(5 Do te1o 8o"em a8y mF( ydaH #!d o te* #o"#te* za7e("eprzedm"otF przyrody zda*e #"C 8yH

+ W ory1")a7e2 der #(5F)e) Nat'ro Wyraże)"e to 8yło8y e #pFł(ze#)ym *Czy:' )"em"e(:"m roz'm"a)e z'peł)"e ")a(ze* )"ż epo(e Ka)ta Z)a(zyło8y po

pro#t' ty7e (o p"C:)a przyroda (zy7" yrażało8y po17!d że przyroda *a:o ta:a *e#t p"C:)a Ka)t )atom"a#t roz'm"e przez #(5F)e Nat'r przyrodC o "7e *e#tp"C:)a (zy7" przy pomo(y te1o yraże)"a yrFż)"a pe)! (zCGH przyrody *a:op"C:)! Po#ł'1'*e #"C "C( a)a7o1"(z)! term")o7o1"! *a: #to#'):' do #zt':" :tFre* yrFż)"a #zt':C p"C:)! #(5F)e K')#t *a:o pe)! odm"a)C #zt':" o1F7e K')#t ""8er5a'pt p < " To #pe(y(z)e " od8"e1a*!(e odpoto(z)e1o z)a(ze)"e oraz a)a7o1"C do 8'doy zrotF2 #zt':a p"C:)a "#zt':" p"C:)e '#"ł'*C oddaH *Czy:' po7#:"m przez 'm"e#z(ze)"e przym"ot)":ap"C:)a po rze(zo)":' przyroda

+J

+.


potrze8)a o "e7e "C:#za :'7t'ra )"e ty7:o #ame* e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

7e(z ta:że 7eż!(y(5 ' *e" pod#tay ładz poz)a(zy(5

Na#trF* 'my#ł' potrze8)y do od(z'a)"a z)"o#łoG(" yma1a *e1o raż7"oG(")a "dee 1dyż łaG)"e )a )"eade:at)oG(" przyrody #to#'):' do )"(5 a "C(ty7:o przy założe)"' "(5 "#t)"e)"a oraz )a ytCże)"' yo8rac)" 8y tra:toaHprzyrodC *a:o #(5emat d7a ty(5 "de" po7e1a to (o dz"ała )a zmy#łooGHod#tra#za*!(o (5oH zarazem " po("!1a*!(o *e#t to 8o"em 1ałt *a:" roz'mzada*e zmy#łooG(" ty7:o p> to 8y roz#zerzyH *! " do#to#oaH do #e* łaG("e*pra:ty(z)e* dz"edz")y " :azaH *e* #:"eroaH #po*rze)"e )a )"e#:o9(zo)oGH :tFra

*e#t d7a )"e* 8ezde))! przepaG("! I rze(zy #ame* to (o my przy1otoa)" +++

przez :'7t'rC )azyamy z)"o#łym ydaaH #"C 8Cdz"e 8ez rozo*' "de"ety(z)y(5 (zło"e:o" prym"ty)em' *edy)"e (zymG (o )apaa #tra(5em Wtym (o #ta)o" doFd mo(y przyrody *e* )"#z(zy("e7#:"m dz"ała)"' o1rom)e* #:a7" *e* potC1" o8e( :tFre* *e1o ła#)a mo( z'peł)"e za)":a "dz"eHo) 8Cdz"e ty7:o #am tr'd )"e8ezp"e(ze9#to " 1rozC GrFd :tFry(5 m'#"ał8y żyH



(zło"e: )a )"e #:aza)y Ta: )a przy:ład )azyał F po(z("y roz#!d)y zre#zt!(5łop #a8a'dz:" *a: opo"ada pa) de Sa'##'re+ #zy#t:"(5 m"łoG)":F7odo(F 8ez a5a)"a ar"atam" I :to "e (zy )"e 8yło8y tym pe)e* ra(*"1dy8y F 8ada(z pode*moał 8ył )"e8ezp"e(ze9#ta )a *a:"e #"C t' )arażał

*edy)"e z zam"łoa)"a *a: to

+ %eo7o1 " 1eo1ra6 '(ze#t)": *ed)e* z p"er#zy(5 ypra )a Mo)7 ;7a)('rodzo)y +>, zmarły +,> Wzm"a):C o (5łop"e #a=8a'dz:"m o :tFrymmoa te:G("e za(zerp)!ł Ka)t z *e1o oya1e# da)# 7e# A7pe#

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +.?

zazy(za* (zy)"! )"ema7 #zy#(y podrFż)"(y 7'8 po t> 8y mF( :"edyG o1ło#"H )ate) temat patety(z)e op"#y= W rze(zy"#toG(" *ed)a: ")te)(*! *e1o 8yło

oG"e(a)"e 7'dz" tamto zaG pod)o#z!(e d'#zC '(z'("e po#"adał F z)a:om"tym!ż " 'dz"e7"ł 1o po)adto (zyte7)":om op"#F #e* podrFży

A7e z te1o że #!d o tym (o z)"o#łe przyrodz"e yma1a yż#zym #top)"')"ż #!d o p"C:)"e :'7t'ry )"e y)":a prze("eż 8y zo#tał o) )a*p"er ytorzo)yprzez :'7t'rC a potem dop"ero drodze :o)e)(*" proadzo)y do#połe(ze9#ta ma o) #! pod#taC )at'rze 7'dz:"e* m"a)o"("e tym (oraz ze zdroym roz#!d:"em przyp"#aH moż)a :ażdem' (zło"e:o" " od )"e1oyma1aH dy#pozy(*" do od(z'a)"a "de* pra:ty(z)y(5 to *e#t dy#pozy(*"O do te1o (o mora7)e +

Na tym łaG)"e op"era #"C :o)"e(z)oGH te1o 8y #!d "))y(5 7'dz" o tym (oz)"o#łe z1adzał #"C z )a#zym :o)"e(z)oGH :tFr! #!dz"e ta:"m zarazem"mp7":'*emy Ta: 8o"em *a: yty:amy 8ra: #ma:' tem' :to pozo#ta*eo8o*Ct)y przy ydaa)"' #!d' o przedm"o("e przyrody :tFry my 'ażamy zap"C:)y ta: #amo po"adamy o :"mG :o1o )"e zr'#za to o (zym yda*emy #!d

*a:o o z)"o#łym że )"e po#"ada '(z'("a A7e " *ed)e1o " dr'1"e1o yma1amy od:ażde1o (zło"e:a " z 1Fry *e )"m za:ładamy o "7e po#"ada o) pe)! :'7t'rC zt! ty7:o rFż)"(! że p"er#ze1o po)"eaż ładza #!dze)"a od)o#" )"myo8rac)"C 7" ty7:o do ")te7e:t' *a:o ładzy po*CH doma1amy #"C rC(z od:ażde1o (zło"e:a )atom"a#t dr'1"e1o po)"eaż ładza #!dze)"a od)o#"

)"m yo8rac)"C

+ Wed7e I yda)"a2 do "de" mora7)y(5

+..


do roz'm' *a:o do ładzy "de* doma1amy #"C ty7:o przy pe)ym#'8"e:ty)ym założe)"' o :tFrym #!dz"my *ed)a: że mamy prao przyp"#yaH

*e :ażdem' (zło"e:o" a m"a)o"("e przy założe)"a mora7)e1o '(z'("a



(zło"e:' l tym #amym zaG przyp"#'*emy :o)"e(z)oGH ta:że J tem' #!do"e#tety(z)em'

Ta moda7)oGH #!dF e#tety(z)y(5 a m"a)o"("e :o)"e(z)oGH do :tFre* ro#z(z!#o8"e o)e prete)#*C #ta)o" *ed)o z 1łF)y(5 "(5O z)am"o) d7a :ryty:" ładzy

#!dze)"a Ko)"e(z)oGH ta 8o"em poza7a łaG)"e rozpoz)aH )"(5 pe)!za#adC a pr"or" " ył!(za *e z dz"edz")y p#y(5o7o1"" emp"ry(z)e* :tFre*za1")Cły8y ""< GrFd rozma"ty(5O '(z'H zadoo7e)"a " 8F7' z dodat:"em )"( )"emF"!(e1o ep"tet' #'8te7)"e*#ze1o '(z'("a ^ po to a8y *e oraz za "(5poGred)"(tem ładzC #!dze)"a ł!(zyH do :7a#y ty(5 ładz poz)a(zy(5 :tFreop"era*! #"C )a za#ada(5 a pr"or" a *a:o ta:"e ("!1)!H *e do 7ozo"tra)#(e)de)ta7)e*

UWA%A 0%sLNA D0 EKSP0ZY&$I ^ RE3LEKSY$NY&k SĄDsW ESTETY&ZNY&k

$eG7" "dz"e o '(z'("e roz:o#zy )a7eży przedm"oty za7"(zaH 8!dc do te1o (o

przy*em)e 8!dc do te1o (o p"C:)e 8!dc do te1o (o z)"o#łe 8!dc do te1o (o8ezz17Cd)"e do8re "'(')d'm p'7(5r'm #'87"me 5o=)e#t't)

+ W I yda)"' )"e ma #łF "m Me)#(5e) (zło"e:'

J W I yda)"' )"e ma #łF:a a'(5 ta:że

- W ory1")a7e2 Elpo#"t"o) (o ed7e de)"(*" zaarte* Kryt*(t (zy#te1oroz'm' oz)a(za2 d"e de't7"(5e e)) 17e"(5 )"(5t a'#6'5r7"(5e or#te77')1de##e) a# z' e")em ;e1r"je 1e5Frt yrac)e (5oH )"e y(zerp'*!(eprzed#ta"e)"e te1o (o )a7eży do pe)e1o po*C("a

K#"C1a dm1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +.

Przy*em)oGH *e#t *a:o 8odz"e( poż!da9 za#ze *ed)a:oa )"eza7eż)"e od te1o#:!d 8y ypłyała =" *a: #pe(y(z)"e rFż)e 8yło8y yo8raże)"e zmy#ł' " (z'("ao8"e:ty)"e z"Cty(5 D7ate1o też przy ydaa)"' #!d' o *e* pły"e )a 'my#ł"dz"e ty7:o

> m)o1oGH pod)"et rF)o(ze#)y(5 " #':(e#y)y(5

+ )"e*a:o ty7:o o ma#C przy*em)e1o (z'("a te*

zaG )"e moż)a '(zy)"H zroz'm"ał! ")a(ze* *a: ty7:o

przez "7oGH Przy*em)oGH )"e roz"*a d7ate1o :'7t'ry

" *e#t #pra! ty7:o roz:o#zoa)"a #"C P"C:)o )a

tom"a#t yma1a yo8raże)"a pe)e* *a:oG(" przed

m"ot' :tFra da*e #"C też '(zy)"H zroz'm"ał! " #pro

adz"H do po*CH (5oH #!dz"e e#tety(z)ym )"e zo#ta*e

do )"(5 #proadzo)a roz"*a też :'7t'rC 1dyż zarazem

'(zy zra(aH '(z'("' roz:o#zy 'a1C )a (e7ooGH ++



Wz)"o#łoGH po7e1a *edy)"e )a re7a(*" :tFre* o tym

(o yo8raże)"' przyrody *e#t zmy#łoe zo#ta*e yda)y #!d *a:o o (zymG (o)ada*e #"C do moż7"e1o )ad=zmy#łoe1o 'żyt:' Do8ro 8ezz17Cd)e o:tFrym yda*emy #!d #po#F8 #'8"e:ty)y )a pod#ta"e '(z'("a *a:"e o)o

pa*a przedm"ot '(z'("a mora7)e1o *a:o moż7"oGH determ")oa)"a #"łpodm"ot' przez yo8raże)"e 8ezz17Cd)"e przym'#za*!(e1o praa yrFż)"a #"C1łF)"e moda7)oG("! :o)"e(z)oG(" op"era*!(e* #"C )a po*C("a(5 a pr"or" za"erao)a #o8"e )"e ty7:o prete)#*C do apro8aty ze #tro)y #zy#t:"(5 a7e ta:że *e*)a:az " #ama #o8"e )"e )a7eży pradz"e do e#tety(z)e* 7e(z do (zy#te*roz'moe* ")te77e:t'e77e) ładzy #!dze)"a toteż przyp"#ya)a *e#t )"e #!dz"e *edy)"e reXe:#y*)ym 7e(z determ")'*!(ym )"e przyrodz"e 7e(z o7)oG("A7e moż7"oGH determ")oa)"a podm"ot' przez tC "deC " to podm"ot' :tFry *eG7"(5odz" o zmy#łooGH może od(z'aH #o8"e

+.-


prze#z:ody a7e zarazem też przea1C )ad )"! #:'te: po:o)a)"a ty(5 prze#z:Fdmoże od(z'aH *a:o mody :a(*C #e1o ła#)e1o #ta)'#łoemO '(z'("e

mora7)e *e#t prze("eż o ty7e (zymG po:re)ym e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a " *e*ar'):om 6orma7)ym że może #ł'żyH do te1o 8y z1od)oGH z praem (zy))oG("oparte* )a o8o"!z:' przed#ta"H f )"e zatra(a*!( #e* (zy#toG(" zarazem

*a:o e#tety(z)! to *e#t *a:o z)"o#ł! a78o też p"C:)! (ze1o 8y )"e 8yło 1dy8y#"C '#"łoało '#ta)o"H )at'ra7)y z"!ze: m"Cdzy '(z'("em mora7)ym a'(z'("em przy*em)oG("

$eG7" pod#'m'*emy y)":" doty(5(za#oe* e:#pozy(*" o8' rodza*F #!dFe#tety(z)y(5 otrzymamy )a#tCp'*!(e :rFt:"e de)"(*e2

P"C:)e *e#t to (o podo8a #"C #ame* o(e)"e a "C( )"e za poGred)"(tem

(z'("a zmy#łoe1o z1od)e1o z po*C("em ")te7e:t'a7)ym Z te1o y)":a #amoprzez #"C że m'#" o)o podo8aH #"C z'peł)"e 8ez")tere#o)"e

Wz)"o#łe *e#t to (o podo8a #"C 8ezpoGred)"o przez #F* opFr prze(":o tem' (zym za")tere#oa)e #! zmy#ły

08yd"e te de)"(*e *a:o de)"(*e po#ze(5)"e aż)y(5 #!dF e#tety(z)y(5doty(z! pod#ta #'8"e:ty)y(5 a m"a)o"("e z *ed)e* #tro)y pod#tazmy#łooG(" "(5 dz"ała)"' )a :orzyGH :o)temp7a=ty)e1o ")te7e:t' a z dr'1"e* "(5 dz"ała)"' prze(":o zmy#łooG(" a d7a (e7F pra:ty(z)e1o roz'm' l

+ Wed7e I yda)"a2 a z dr'1"e* "(5 dz"ała)"' 8re (e7om pra:ty(z)e1oroz'm' przy (zym 08"e reda:(*e te1o zda)"a rFż)"! #"C "C( m"Cdzy #o8!merytory(z)"e a7e rF)ym #top)"' #! )"e*a#)e Przez #'8"e:ty)e pod#tay ory1")a7e2 #'8"e:t"be %r')de zmy#łooG(" roz'm"e Ka)tpradopodo8)"e 6'):(*e yo8rac)"



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +.,

rzy (zym o8"e *a:o z*ed)o(zo)e *ed)ym " tym #amym podm"o("e #! (e7oe od)"e#"e)"' do '(z'("a mora7)e1o P"C:)o przy1oto'*e )a# do te1o 8y (oG)aet przyrodC 8ez")tere#o)"e :o(5aH z)"o#łoGH zaG do te1o 8y (oG y#o:o(e)"H )aet 8re )a#zem' gzmy#łoem' ")tere#o"

To (o z)"o#łe moż)a op"#aH )a#tCp'*!(y #po#F82 6e#t to przedm"otprzyrody :tFre1o yo8raże)"e #:ła)"a 'my#ł :' tem' da# %em""t 8e#t"mmt8y )"e=oS"!1a7)oGH przyrody '*moał myG7oo *a:o ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"a_ "de*

L"tera7)"e rze(z 8"or!( " rozaża*!( *! 7o1"(z)"e )"e moż)a "de* )ao(z)"eprzed#ta"H $eG7" *ed)a: d7a o17!da)"a przyrody roz#zerzamy matematy(z)"e (zy

dy)am"(z)"e )a#z! emp"ry(z)! ładzC yo8raża)"a doł!(za #"C do te1o)"e'(5ro))"e roz'm *a:o ładza za:łada*!(aO )"eza7eż)oGH a8#o7't)e* tota7)oG(" "yoł'*e a(z:o7"e: darem)e '#"łoa)"e 'my#ł' 8y yo8raże)"e zmy#łoe'(zy)"H ade:at)ym "deom To '#"łoa)"e " '(z'("e )"eo#"!1a7)oG(" "de" przezyo8rac)"C *e#t #amo ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"em #'8"e:ty)e* (e7ooG(")a#ze1o 'my#ł' 'żyt:oa)"'

a #z(ze1F7)oG(" do*a:! *e* 6'):(*C za7eż)"e do te1o (zy przeży("e e#tety(z)eod)o#" #"C do p"C:)a (zy do z)"o#łoG(" W p"er#zym ypad:' yo8rac)"a5armo)"z'*e z ")te7e:tem 0 "7e zaG "dz"e o dr'1" ypade: to Ka)t tym m"e*#('p"er#ze1o yda)"a "do(z)"e a:(e)t'*e :o)X":t yo8rac)" *a:o pod#tayzmy#łooG(" z roz'mem a tymże m"e*#(' II " III yda)"a :o)X":t *e* *a:o#ta*!(e* #"C )a=rzCdz"em roz'm' ta: 8o"em o:reG7a Ka)t da7#zym ("!1'

*e* 6'):(*e #!dz"e e#tety(z)ym o z)"o#łoG(" ze zmy#łooG("! #am! + Wory1")a7e2 d"e#e) tym (o )"e!tp7""e od)o#" #"C do Idee) "deeW")de78a)d )atom"a#t :aże (zytaH zam"a#t d"e#e)2 d"(#er (o ma od)o#"H #"Cdo a8#o7'te Tota7"tat tota7)oGH a8#o7't)a Wed7e W")de78a)da "C( )a7eżało8ytł'ma(zyH2 ade:at)ym tota7)oG("

+>


++.



yo8rac)" #ł'ż8"e #e1o )adzmy#łoe1o pooła* " zm'#za )a# do#'8"e:ty)e1o myG7e)"a o #ame* p[ rodz"e *e* tota7)oG(" *a:o o')ao(z)"a*!(ym przed #ta"e)"' (ze1oG )adzmy#łoe1o a7e z tym że prze*#ta"e)"a te1o o8"e:ty)"e )"e *e#teGmy #ta)"e y torzyH

Ry(5ło 8o"em prze:o)'*emy #"C że przyroda prze#trze)" " (za#"e poz8a"o)a *e#t z'peł)"e te1o (o 8ezar'):oe a tym #amym też a8#o7't)e* "e7=:oG(":tFre* doma1a #"C prze("eż )a*po#po7"t#zy )aet roz'm I to łaG)"e przypom")a)am że mamy d> (zy)"e)"a ty7:o z przyrod! *a:o z*a"#:"em " że #amo toz*a"#:o m'#" dodat:' 8yH 'aża)e ty7:o za ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"eprzyrody #ame* #o8"e *a:! roz'm ma "de" Idea zaG te1o (o )adzmy#łoe"dea :tFre* )"e 'm"emy pradz"e 87"że* o:reG7"H z"!z:' z (zym )"e możemy przyrodz"e roz=poz)aH*e* ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a 7e(z 'm"emy *! #o8"ety7:o pomyG7eH zo#ta*e roz8'dzo)a )a# przez przedm"ot przy :tFrym *eG7"yda*emy o )"m #!d e#tety(z)y )atCżamy yo8rac)"C do o#tate(z)e*O 1ra)"(y

(zy to roz#zerza7)oG(" #e)#"e matematy(z)ym (zy to *e* ładzy )ad 'my#łem #e)#"e dy)am"(z)ym przy (zym ydaa)"e te1o #!d' op"era #"C )apo(z'("' że pooła)"e 'my#ł' y:ra(za (ał:o"("e poza dz"edz")C przyrody )apo(z'("' mora7)ym " od)"e#"e)"' do te1o po(z'("a yda)y zo#ta*e oyo8raże)"' przedm"ot' #!d *a:o o (zymG #'8"e:ty)"e (e7oym

3a:tem*e#t że od(z'a)"e te1o (o z)"o#łe przyrodz"e )"e da #"C )aetpomyG7eH o "7e )"e ł!(zy #"C z tym )a#trF* 'my#ł' podo8)y do mora7)e1o " (5oH8ezpoGred)"e roz:o#zoa)"e #"C p"C:)em przyrody za=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" ++

tłada rF)"eż " roz"*a pe)! #z7a(5et)oGH + #po#o8' myG7e)"a t* )"eza7eż)oGH'podo8a)"a od #ame* ty7:o roz:o#zy zmy#łoe* to prze("eż przed#ta"a o)ora(ze* o7)oGH 1rze "m Sp"e7e )"ż podporz!d:oa)ym pra' za*C("' ')tere")em 1e#etz7"(5e) %e#(5d*te (o #ta)o" "#tot)! (e(5C mora7)oG(" (zło"e:a :tFre* IIT roz'm m'#" zadaH 1ałt zmy#łooG(" ty7:o że #!dz"e e#tety(z)ym oz)"o#łoG(" 1ałt te) zo#ta*e przed#ta"o)y *a:o zada)y przez #am! yo8rac)"C

*a:o )arzCdz"e roz'm' J

Upodo8a)"e tym (o z)"o#łe przyrodz"e *e#t też d7ate1o ty7:o )e1aty)epod(za# 1dy 'podo8a)"e tym (o p"C:)e *e#t pozyty)e *e#t m"a)o"("e'(z'("em poz8a"e)"a o7)oG(" yo8rac)" przez )"! #am! #:'te: te1o żezdeterm")oa)a zo#ta*e *a:o (e7oa podł'1 "))e1o praa )"ż prao 'żyt:'emp"ry(z)e1o Dz"C:" tem' roz#zerza #"C o)a " )a8"era mo(y :tFra *e#t "C:#zaod te* z :tFre* rezy1)'*e A7e pod#taa te* mo(y *e#t d7a )"e* #ame* ':ryta "zam"a#t )"e* ma o)a po(z'("e że rezy1)'*e z (ze1oG 7'8 zo#ta*e (ze1oGpoz8a"o)a 7e(z zarazem ta:że popz'("e przy(zy)y :tFre* zo#ta*epodporz!d:oa)a_ Zd'm"e)"e 1ra)"(z!(e ze #tra(5em 1roza " )a8oż)y dre#z(zprze)":a*!(y "dza )a "do: z)o#z!(y(5 #"C :' )"e8' ma#yF 1Fr#:"(5

1łC8o:"(5 przepaG(" " 5'(z!(y(5 )a "(5 d)"e Fd mro(z)y(5 p'#t:o" 7eG)y(5zapra#za*!(y(5 do po#Cp)y(5 rozmyG7a9 "td #zy#t:o to o "7e "dz *e#tG"adomy #e1o 8ezp"e(z)e1o położe)"a



+ W ory1")a7e2 L"8era7"tat (o tł'ma(zC przez #z7a(5et)oGH :"er'*!( #"C *ed)ym ze z)a(ze9 ła("9#:"e1o yraże)"a 7"8era7"ta#

a Wed7e I " II yda)"a2 *a:o )arzCdz"' roz'm' a7# e")em Wer:=ze'1e derer)')6t (o *e#t )"ezroz'm"ałe` Ka)t m"ał (5y8a )a myG7"2 a7# m"t e")em

Wer:ze'1e der er)')6t *a:o )arzCdz"em roz'm'

+J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

)"e *e#t rze(zy"#tym 7C:"em 7e(z ty7:o prF8! podda)"a #"C m' yo8rac)" poto a8y od(z'H )a #o8"e po tC1C te* łaG)"e ładzy :tFra poza7a poł!(zyHyoła)e tym por'#ze)"e 'my#ł' z *e1o #po:o*)ym #ta)em " te) #po#F8'zy#:aH przea1C )ad przyrod! )a# #amy(5 a tym #amym też )ad przyrod!poza )am" *a:o mo1!(! y"eraH pły )a )a#ze do8re #amopo(z'("e

Wyo8rac)"a 8o"em z1od)"e z praem :o*arze)"a 'za7eż)"a )a#z #ta)zadoo7e)"a od ar'):F zy(z)y(5 a7e o)a też łaG)"e z1od)"e z za#adam"#(5emat' ładzy #!dze)"a a "C( o "7e *e#t podporz!d:oa)a o7)oG(" *e#t)arzCdz"em roz'm' " *e1o "de* a *a:o ta:"e )arzCdz"e ładz! 'trzymya)"a)a#ze* )"eza7eż)oG(" o8e( płyF przyrody 7"# depre(*o)oa)"a te1o (oed7e )"(5 + *e#t "e7:"e *a:o (ze1oG małe1o a zatem dopatrya)"a #"C (ze1oG8ezz17Cd)"e "e7:"e1o ty7:o *e1o podm"ot' ła#)ym pooła)"' Ta reXe:#*ae#tety(z)e* ładzy #!dze)"a (e7' z)"e#"e)"a #"C J do ade:at)oG(" zroz'mem a7e 8ez o:reG7o)e1o po*C("a roz'moe1o przed#ta"a przedm"ot)aet poprzez o8"e:ty)! )"eade:at=)oGH )a*8ardz"e* (5oH8yO roz#zerzo)e*

yo8rac)" prze("eż *a:o #'8"e:ty)"e (e7oy d7a roz'm' *a:o ładzy "de* + W ory1")a7e I " II yda)"a 1'r'*e )a(5 der er#tere) a ory1")a7e IIIyda)"a )a(5 der 7etztere) przy (zym o8yd' ypad:a(5 )a#'a*! #"Ctr'd)oG(" ")terpreta(y*)e Z1od)"e zatem z popra:! Erdma))a (zytam )a(5de) 7etztere) (o od)o#" #"C do Nat're")=X""##e płyy przyrody

Za"me: #"(5 #"C #ta"ł do te:#t' W")de78a)d ;ez odpo"ed)"e1o 8o"em'z'peł)"e)"a te:#t pozo#tał8y )"ezroz'm"ały Erdma)) )atom"a#t #ta"a tymm"e*#(' der Nat'r przyrody (o zda*e m" #"C 8yH m)"e* z1od)e z :o)te:#tem z"!z:' z (zym op"eram prze:ład )a reda:(*" W")de78a)da


W o1F7e )a7eży t' m"eH )a 'adze o (zym *'ż yże* #pom)"a)o że tra)#(e)de)ta7)e* e#tety(e ładzy #!dze)"a ma 8yH moa *edy)"e o (zy#ty(5#!da(5 e#tety(z)y(5 że zatem przy:ładF )"e o7)o (zerpaH z ta:"(5 p"C:)y(57'8 z)"o#ły(5 przedm"otF przyrody :tFre za:łada*! po*C("e pe)e1o (e7' tym ypad:' 8yła8y to 8o"em (e7ooGH a78o te=7eo7o1"(z)a a78o op"era*!(a #"C)a #amy(5 ty7:o (z'=("a(5 przy*em)oG(" 7'8 8F7' yoła)y(5 przez pe"e)

przedm"ot a tym #amym p"er#zym ypad:' )"e 8yła8y (e7ooG("!e#tety(z)! a dr'1"m )"e 8yła8y (e7ooG("! (zy#to 6orma7)! $eG7" "C( "do:1"acdz"#te1o )"e8a )azyamy z)"o#łym to ' pod#tay te1o #!d' o )"m m'#"#"C założyH )"e po*C("a G"atF zam"e#z:ały(5 przez "#toty roz'm)e a *a#)y(5p'):tF :tFry(5 peł)a *e#t prze#trze9 )ad )am" )"e )a7eży 'ażaHO za "(5



#ło9(a por'#za*!(e #"C po 8ardzo d7a )"(5 (e7oo '#ta"o)y(5 or8"ta(5 7e(zty7:o )"e8o ta:"e *a:"e "dz"my to z)a(zy *a:o o78rzym"e #zy#t:o o8e*m'*!(e#:7ep"e)"e " *edy)"e pod to yo8raże)"e )a7eży pod("!1aH z)"o#łoGH :tFr!(zy#ty #!d e#tety(z)y przyp"#'*e tem' przedm"oto" Podo8)"e " przy "do:'=o(ea)' )"e po"))"Gmy '*moaH 1o te) #po#F8 *a: myG7"my o )"m

z8o1a(e)" #ze7:"e1o rodza*' "adomoG("am" :tFre )"e #! *ed)a: zaarte 8ezpoGred)"e* )ao(z)oG(" )a przy:ład *a:o o o78rzym"m :rF7e#t"e #torze9od)y(5 *a:o o "e7= ++, :"m rezer'arze Fd d7a yparoa9 :tFre d7a do8ra7!dF ypeł)"a*! po"etrze (5m'ram" a78o też *a:o o ży"o7e :tFry rozdz"e7apradz"e :o)ty)e)ty a7e

+ Wed7e I yda)"a2 )p przed#ta"aH 1o #o8"e *a:o o78rzym"e1o :rF7e#ta#torze9 od)y(5 "e7:"e1o rezer'ar' Fd d7a yparoa9 a78o też ży"ołWed7e II yda)"a )p *a:o o o78rzym"m

+ Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

zarazem 'moż7""a )a*"C:#z! m"Cdzy )"m" ł!(z)oGH_ #zy#t:o to 8o"em "edz"edo #!dF ył!(z)"e te=teo7o1"(z)y(5 M'#"my )atom"a#t# *a: to (zy)"! poe("'m"eH dopatrzyH #"C z)"o#łoG(" o(ea)' #amym ty7:> "do:' *a:" ':az'*e #"C)a#zym o(zom 1dy *e#t #po :o*)y *a:o *a#)e o1ra)"(zo)e *edy)"e przez )"e8oz"er("adło Fd 1dy zaG *e#t )"e#po:o*)y *a:o ot(5ła9 za1raża*!(apo(5ło)"C("em #zy#t:"e1o To #amo )a7eży po"edz"eH o p"C:)"e " z)"o#łoG("po#ta(" 7'dz:"e* T' )"e m'#"my *a:o ra(*" determ")'*!(e* #!d 8raH pod 'a1C

po*C("a (e7F d7a :tFry(5 "#t)"e*! #zy#t:"e (zło):" ("ała 7'dz:"e1oO a)" teżdop'#z(zaH do te1o 8y z1od)oGH z oym" (e7am" płyała )a )a#z ta:"mypad:' *'ż )"e (zy#ty #!d e#tety(z)y a(z:o7"e: to 8y )"e 8yły o)e z )"m"#prze(z)e #ta)o" o(zy"G("e :o)"e(z)y ar')e: ta:że e#tety(z)e1o'podo8a)"a E#tety(z)a (e7ooGH *e#t pra"dłooG("! ładzy #!dze)"a *e*o7)oG(" Upodo8a)"e przedm"o("e za7eży od od)"e#"e)"a *a:"e (5(emy )adaHyo8rac)"2 8y ty7:o o)a #ama d7a #"e8"e #o8od)ym za*C("' 8a"ła 'my#ł $eG7")atom"a#t #!d o:reG7a)y *e#t przez (oG "))e1o (zy to przez raże)"e zmy#łoe(zy też przez po*C("e ")te7e:t'a7)e to *e#t o) pradz"e z1od)y z praem a7e)"e *e#t #!dem o7)e* ładzy #!dze)"a $eG7" "C( mF" #"C o roz'moym")tt77e:t'e77 p"C:)"e (zy z)"o#łoG(" to po p"er#ze yraże)"a te )"e #! (ał:"empopra)e 1dyż "dz"e t' o e#tety(z)e yo8raże)"a *a:"(5 8y )a# o1F7e )"e8yło 1dy8yGmy 8y7" #am" ty7:o (zy#tym" ")te7"1e)(*am" a78o też myG7"przed#ta"a7" #o8"e #"e8"e *a:o ta:"e po

:rF7e#t"e #torze9 od)y(5 "e7:"m rezer'arze Fd d7a yparo=a9 a78oteż ży"o7e


+?



"r'1"e (5o("aż o8"e te artoG("O *a:o przedm"oty ro= +J> '7T+oe1mora7)e1o 'podo8a)"a da*! #"C pradz"e o ty7e po1odz"H z 'podo8a)"eme#tety(z)ym że )"e op"era*! #"C )a żad)ym ")tere#"e to prze("eż o ty7e tr'd)o *ez )"m poł!(zyH że ma*! o8'dz"H pe)e za")tere#oa)"e :tFre *eG7"')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e ma 8yH z1od)e z 'podo8a)"em zaartym #!dz"e

e#tety(z)ym )"e mo1ło8y )"1dy do*GH )"m do #:'t:' ")a(ze* )"ż poprzezza")tere#oa)"e zmy#łoe *a:"e przed#ta"e)"' ')ao(z)"a*!(ym zo#ta*e z )"mpoł!(zo)e przez to *ed)a: yrz!dza #"C roz'moe* ")te77e:t'e77 (e7ooG("'#z(zer8e: " za)"e(zy#z(za #"C *!

Przedm"otem (zy#te1o " 8ezar'):oe1o 'podo8a)"a roz'moe1o")te77e:t'e77e) Wo571e*a77e)# *e#t prao mora7)e #e* potCdze z *a:! dz"ała )a# )a #zy#t:"e 8ez y*!t:' yprzedza*!(e *e po8'd:" 'my#ł' a po)"eażpotC1a ta da*e #"C poz)aH e#tety(z)"e łaG(""e ty7:o poprzez rezy1)a(*C (ooz)a(za yz'("e z (ze1oG (5o("aż dz"e*e #"C to "m"C o7)oG(" e)Ctrz)e* a7e

za to od:rya )a# )"ez8ada)! 1łC8"C te* )adzmy#ło(* ładzy z #zy#t:"m" *e* )"e#:o9(zo)oGH #"C roz("!1a*!(ym" )a#tCp#tam" przeto 'podo8a)"e *e#t t'Oz e#tety(z)e1o p'):t' "dze)"a od)"e#"e)"' do zmy#łooG(" )e1aty)e to

*e#t #prze(z)e z tym ")tere#em a7e z roz'moe1o ")te77e:t'e77 p'):t' "dze)"apozyty)e " poł!(zo)e z pe)ym ")tere#em Z te1o y)":a że roz'moe #amo #o8"e (e7oe mora7)e do8ro m'#"ało8y f *eG7" ydamy o )"m #!d e#tety(z)y 8yH przed#ta"o)e )"e ty7e *a:o p"C:)e "7e ra(ze* *a:o z)"o#łe ta: 8yz8'dzało 8ardz"e* '(z'("e #za('):' :tFre od)o#" #"C z po1ard! do poa8' )"żm"łoG(" " po'6ałe* #ympat""

+.


)at'ra 7'dz:a 8o"em z1adza #"C z oym do8rem )"e #ama przez #"C 7e(z ty7:o)a #:'te: 1ałt' *a:" roz'[ zada*e zmy#łooG(" Na odrFt ta:że " to (o

)azyamy z)"o#łym przyrodz"e poza )am" a78o też )a# "J" )a przy:ładpe)e a6e:ty zo#ta)"e przed#ta"o)e ty7:o *a:o mo( 'my#ł' z)o#ze)"a #"Cdz"C:" za#adom mora7)ym l po)ad pe)e prze#z:ody J ze #tro)y zr)y=#łooG(" "z8'dz" te) #po#F8 za")tere#oa)"e

Przy tym za1ad)"e)"' (5(C #"C tro(5C zatrzymaH Idea do8ra poł!(zo)a za6e:tem )azya #"C e)t'z*azmem Te) #ta) 'my#ł' zda*e #"C 8yH ta: da7e(ez)"o#łym że zazy(za* po"ada #"C "ż 8ez )"e1o )"e da #"C )"( "e7:"e1odo:o)aH Ato7" :ażdy a6e:t *e#t G7epy 8!dc y8orze #e1o (e7' 8!dc o "7e(e7 zo#ta` rF)"eż yt:)"Cty przez roz'm *e1o rea7"za(*" a6e:t 8o"em *e#ttym por'#ze)"em 'my#ł' :tFry (zy)" 1o )"ezdo7)ym do #o8od)e1o rozaża)"a

za#ad 8y #to#o)"e do )"(5 #"e8"e determ")oaH < N"e może "C( żad)! m"ar!za#ł'żyH )a to 8y podo8aH #"C

A6e:ty rFż)"! #"C #pe(y(z)"e od r"am"Ct)oG(" A6e:ty od)o#z! #"C *edy)"e do'(z'("a )am"Ct)oG(" zaG )a7eż! do ładzy poż!da)"a " #! #:ło))oG("am" :tFre



'tr'd)"a*! 7'8 ')"emoż7""a*! #ze7:"e determ")oa)"e :"er'):F o7" przezza#ady P"er#ze y8'(5a*! 1ałto)"e " #! )"ezam"erzo)e dr'1"e tra*! dł'1o "#! przemyG7a)e Ta: )a przy:ład )"e(5CH *a:o 1)"e *e#t a6e:tem a7e *a:o)"e)a"GH ż!dza zem#ty )am"Ct)oG("! Nam"Ct)oGH )"e może )"1dy " podżad)ym z17Cdem 8yH )aza)a z)"o#ł! a6e:("e 8o"em o7)oGH 'my#ł'

zo#ta*e pradz"e za5amoa)a a7e )am"Ct)oG(" zo#ta*e z)"e#"o)a

+ W ory1")a7e2 d'r(5 me)#(57"(5e %r')d#atze dz"C:" za#adom

7'dz:"m (o *ed)a: #6orm'łoa)e *e#t z8yt o1F7)":oo Wo8e( te1o

z1od)"e z karte)#te")em (zytam2 d'r(5 mora7"#(5e %r')d#atze

J Wed7e I yda)"a2 po)ad prze#z:ody

< Wed7e I yda)"a2 )"ezdo7)ym do )a#tCp'*!(e1o po #o8od)ym

rozaże)"' determ")oa)"a #"e8"e przez za#adC


+

^oz')"o" A7e e#tety(z)"e *e#t *ed)a: e)t'z*azm m"mo t> z)"o#ły 1dyż po7e1a)a )ap"C("' #"ł przez "dee yFre )ada*! 'my#ło" rozma(5 dz"ała*!(y o "e7emo()"e* " trałe* )"ż po8'dza)"e za poGred)"(tem ryo8raże9 zmy#łoy(5 A7e(o yda*e #"C (zymG dz")ym )aet o7)oGH od a6e:tF apat5e"a p57e1ma ")#"1)[(a[' 8o)o + łaG("a 'my#łom "er)ym #ym [zm"e))ym za#adom

*e#t " to #po#F8 o "e7e do#:o)a7#zy_ z)"o#ła 1dyż za )"! przema"a zarazemto że podo8a #"C (zy#tem' roz'mo" $edy)"e te1o rodza*' 'my#ł )azya #"C#z7a(5et)ym Wyraz te) #to#'*emy )a#tCp)"e ta:że od)"e#"e)"' do rze(zy )pdo 8'dy):' #za6y #ty7' 7"tera(:"e1o po#tay ("e7e#)e* "tp *eG7" z8'dza )"e ty7ezdz""e)"e a6e:t t:"!(y yo8raże)"' )ooG(" prze:ra(za*!(e* o(ze:"a)"a"7e podz" zdz""e)"e :tFre )"e '#ta*e 1dy rze(z tra(" (5ara:ter )ooG(" (o)a#tCp'*e tedy 1dy "dee #ym ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"' #po#F8 )"eJ 1Fry zam"erzo)y " )"e #zt'(z)y z1adza*! #"C z 'podo8a)"em e#tety(z)ym

Każdy a6e:t z rodza*' e)er1"(z)y(5 der a(:ere) Arta)"m" #tre)'" J ta:"m"a)o"("e :tFry roz8'dza G"adomoGH )a#zy(5 #"ł do po:o)a)"a #ze7:"e1oopor' *e#t e#tety(z)"e z)"o#ły )p 1)"e a )aet rozpa(z m"a)o"("e

yoła)a o8'rze)"em a )"e rezy1)a(*! Natom"a#t a6e:t z rodza*' t:7"y(5 der#(5me7ze)de) Art :tFry #amo '#"łoa)"e opor' (zy)" (zymG przy:rym a)"m'm7a)1'"d'mJ )"e ma #o8"e )"( #z7a(5et)e1o a7e może 8yH za7"(zo)y do te1o (o '#po=



+JJ

+ Apat"a Xe1ma dodat)"m z)a(ze)"' f

J A)"m'# #tre))''#2 'my#ł dz"e7)y #"7)y a:ty)y

< A)"m'# 7a)1'"d'#2 'my#ł 1)'G)y 8"er)y


+<

+- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

#o8"e)"' *e#t p"C:)e D7ate1o też zr'#ze)"a R'r')1e) :tFry(5 )a#"7e)"e może8yH ta: "e7:"e że #ta)! #"C a6e:tam" #! 8ardzo rozma"te I#t)"e*! zr'#ze)"aGm"ałe " "#t)"e*! (z'łe Te dr'1"e *eG7" )a#"7e)"e "(5 zma1a #"C do a6e:t' )"e #!

)"( arte #:ło))oGH do )"(5 )azya #"C #e)tyme)ta7)oG("! W#pFł(z'*!(e ("er=p"e)"e :tFre )"e poza7a #"C po("e#zyH a78o :tFrem' *eG7" doty(zy )"edo7"'ro*o)y(5 'myG7)"e #"C podda*emy do te1o #top)"a że '7e1amy zł'dze)"'6a)taz*" *a:o8y 8yły to )"edo7e rze(zy"#te ("erp"e)"e ta:"e rodz" " ':az'*ed'#zC (z'ł! e"(5e See7e a7e zarazem #ła8! :tFra ma #o*! p"C:)! #tro)C "może pradz"e 8yH )aza)a 6a)ta#ty(z)! a7e )"1dy e)t'z*a#ty(z)! Ro=+J<ma)#e łzae dramaty *ałoe przep"#y mora7)e :tFre żo)17'*! ta: za)ym"(5oH 6ał#zy"e #z7a(5et)ym" ")te)(*am" a7e 6a:ty(z)"e (zy)"! #er(e z"Cdłym ")"eraż7"ym )a #'roe )a:azy o8o"!z:' )"ezdo7)ym do #ze7:"e1o #za('):'d7a 1od)oG(" 7'dz:"e* )a#ze* o#o8"e oraz d7a pra 7'dz:"(5 :tFre oz)a(za*!

z'peł)"e (oG "))e1o )"ż #z(zCG7"oGH 7'dz" " o1F7e do #ze7:"(5 #tały(5 za#ad)aet :aza)"e re7"1"*)e :tFre za7e(a pła#z(z!(e #"C )"#:"e '8"e1a)"e #"C o ła#:Coraz po(57e8#ta rezy1)'*!(e z #ze7:"e1o za'6a)"a do )a#zy(5 zdo7)oG("op"era)"a #"C tem' (o )a# *e#t złe zam"a#t #:ło)"H )a#O do #ta)o(ze1oytCże)"a #"ł *a:"e przy (ałe* )a#ze* 'łom)oG(" prze("eż *e#z(ze )am pozo#ta)!d7a po:o)a)"a )a#zy(5 #:ło))oG(" 6ał#zya po:ora 'patr'*!(a po1ardz"e d7a#ame1o #"e8"e o8ł'd)ym peł)ym #:r'(5y #:om7e)"' 8"er)e* *edy)"epo#ta"e 'my#ł' *edy)y #po#F8 z*ed)a)"a #o8"e )a*yż#ze* "#toty #zy#t:otoO )"e da*e #"C po1odz"H z tym (o moż)a 8y za7"(zyH do p"C:)a a *e#z(ze m)"e* ztym (o moż)a 8y za7"(zyH do z)"o#łoG(" (5ara:ter'

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +,



A: ta:że 1ałto)e zr'#ze)"a 'my#ł' poł!(zo)e zy to pod )az! z8'doa)"amora7)e1o z "deam" re7"1""f (zy to *a:o )a7eż!(e *edy)"e do :'7t'ry z "deam"za"era*!(ym" ")tere# #połe(z)y )"e mo1! (5oH8y doproadzały yo8rac)"C do)a*"C:#ze1o )atCże)"a 8y)a*m)"e* roG("H #o8"e prete)#*" do za#z(zyt)e* ro7"z)"o#łe1o przed#ta"e)"a ')ao(z)"a*!(e1o *eG7" )"e pozo#ta"a*! po #o8"e

ta:"e1oO )a#tro*' 'my#ł' :tFry a(z:o7"e: ty7:o poGred)"o y"era pły )aG"adomoGH *e1o #"ły " zde(ydoa)"e #"C do te1o (o za"era #o8"e (zy#t!(e7ooGH roz'mo! do te1o (o )ad=zmy#łoe W#zy#t:"e te zr'#ze)"a #!ty7:o pod)"e(e)"em Mot"o) *a:"e #"C 7'8" ze z17Cd' )a zdro"e Przy*em)eo#ła8"e)"e *a:"e )a#tCp'*e po ta:"m #trz!#"e #poodoa)ym przez 1rC a6e:tF

*e#t +J roz:o#zoa)"em #"C do8rym #amopo(z'("em ypłya*!(ymO zprzyrF(o)e* rF)oa1" rFż)y(5 )a#zy(5 #"ł ży("oy(5 y(5odz" to :o9(' )atC #am! roz:o#z :tFr! ta: m"7e od(z'a*! #y8ary(" W#(5od' :"edy :aż! #o8"e)"e*a:o prze1)"ataH #e ("ała ła1od)"e )a("#:aH " '1)"ataH #zy#t:"e m"CG)"e "#tay rFż)"(a zaG po7e1a ty7:o )a tym że tam za#ada dz"ała)"a z)a*d'*e #"C po

)a*"C:#ze* (zCG(" )a# #amy(5 t' zaG z'peł)"e poza )am" Ta: )p )"e*ede) *e#tprze:o)a)y że zo#tał mora7)"e z8'doa)y :aza)"em :tFrym+ prze("eż)"(ze1o żad)e1o #y#tem' do8ry(5 ma:#ym )"e z8'doa)o a78o że'#z7a(5et)"ła 1o *a:aG tra1ed"a (5o("aż ("e#zy #"C łaG(""e ty7:o z te1o że 'dałom' #"C #z(zCG7""e rozpro#zyH )'dC Wz)"o#łoGH zatem m'#" za#ze od)o#"H #"Cdo #po#o8' myG7e)"a t* do ma:#ym

+ W ory1")a7e2 ")dem (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem Z1od)"e "C( zErdma))em (zytam ") dem :tFrym

+<

+-> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

zape)"a*!(y(5 p"er"a#t:o" roz'moem' " "deom r) z'm' przea1C )adzmy#łooG("!

N"e )a7eży #"C o8a"aH że '(z'("e z)"o#łoG(" #tra(" (oG )a ta:"ma8#tra:(y*)ym #po#o8"e ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a :tFre od)"e#"e)"' dote1o (o zmy #łoe #ta*e #"C z'peł)"e )e1aty)e yo8rac)"a 8o"em (5o("aż

poza #6er! zmy#ło! )"e z)a*d'*e )"( (ze1o mo1ła8y #"C trzymaH (z'*e #"C *ed)a: łaG)"e dz"C:" tem' odpad)"C("' o1ra)"(ze9 (zymG )"eo1ra)"(zo)ym to'#')"C("e o1ra)"(ze9O zaG *e#t ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"em)"e#:o9(zo)oG(" :tFre )"e może pradz"e łaG)"e d7ate1o 8yH )"1dy "))ym *a:ty7:o )e1aty)ym a7e m"mo to (zy)" d'#zC #zer#z! N"e ma 8yH możez)"oG7e*#ze1o m"e*#(a żydo#:"e* :#"Cdze pra )"ż przy:aza)"e2 N"e 8Cdz"e#z(zy)"ł #o8"e o8raz' 7'8 *a:"e*:o7"e: podo8"z)y a)" te1o (o *e#t )"e8"e a)"te1o (o *e#t )a z"em" a)" te1o (o pod z"em"! "td Samo to przy:aza)"e możeytł'ma(zyH e)t'z*azm *a:" )arFd żydo#:" #ym (y"7"zoa)ym o:re#"e ")#e")er 1e#"łtełe) Per"ode ży"ł d7a #e* re7"1"" 1dy +J? porF)yał #"C z "))ym"

)arodam" a78o tC d'mC *a:! pa*a ma5ometa)"zm To #amo łaG)"e doty(zyrF)"eż przed#ta"e)"a praa mora7)e1o " t:"!(e* )a# dy#pozy(*" domora7)oG(" &ał:"em 8łCd)! *e#t o8aa że 1dy8y poz8a"H mora7)oGH#zy#t:"e1o (o może *! za7e("H zmy#łom )"e po("!1ała8y za #o8! żad)e1o'z)a)"a poza z"m)ym " 8ezd'#z)ym " )"e po#"adała8y #o8"e #"ły por'#za*!(e*



a)" )"(ze1o (o mo1ło8y zr'#zyH Rze(z ma #"C rC(z odrot)"e tam 8o"em1dz"e zmy#ły )"(ze1o *'ż przed #o8! )"e "dz! a )"ezaprze(zo)a " )"ezatarta "deamora7)oG(" *ed)a:

+ Wed7e I " II yda)"a ") #e")er 1e#"ttete) Epo(5e

5_""1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +-+

ozo#ta*e za(5odz"ła8y ra(ze* potrze8a o8)"że)"a roz=r)a&5' )"eo1ra)"(zo)e*yo8rac)" a8y )"e pozo7"H b" do*GH do e)t'z*azm' )"ż potrze8a #z':a)"a d7aty(5 e* z o8ay przed "(5 8ez#"7)oG("! pomo(y

o8raza(5 " (ałym tymO dz"e("))ym apara("e D7ate1o "(ż rz!dy (5Ct)"ezeza7ały )a 8o1ate ypo#aże)"e re7"1' te1o rodza*' a:(e#or"a '#"ł'*!( te)#po#F8 'bbo7)"H podda)e1o od tr'd' a7e zarazem też od zdo7)oG(" roz#zerza)"a#"ł #e* d'#zy poza 1ra)"(e 8y moż)a 8yło m' *e #amoo7)"e )arz'("H " dz"C:"tem' ym łat"e* )"m *a:o *edy)"e 8"er)ym :"eroaH

To (zy#te pod)o#z!(e d'#zC *edy)"e )e1aty)e ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"emora7)oG(" )"e za1raża )atom"a#t )"e8ezp"e(ze9#tem marzy("e7#ta :tFrepo7e1a )a 'ro*e)"' 8y (oG "dz"eH poza #ze7:"m" 1ra)"(am" zmy#łooG("+ (zy7"8y G)"H :"er'*!( #"C za#adam" #za7eH roz'moo a *e#t ta: łaG)"e d7ate1o żeoo ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e mora7)oG(" *e#t *edy)"e )e1aty)eN"edo("e(zo)oGH "de" o7)oG(" zamy:a 8o= \f "em z'peł)"e dro1C #ze7:"e*prF8"e pozyty)e1o ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a prao mora7)e zaG *e#t

)a# #amo #o8"e (zymG (o do#tate(z)"e " p"erot)"e determ")'*e )a#zedz"ała)"eO ta: "ż )"e poza7a )am )aet roz17!daH #"C za *a:!G "))! )"ż o)o ra(*!determ")'*!(! $eG7" e)t'z*azm moż)a porF)aH z o8ł!= +J. :a)"em tomarzy("e7#to z o8łCdem o8łCd zaG )a*m)"e* #poGrFd #zy#t:"e1o da*e #"Cpo1odz"H ze z)"o#łoG("! 1dyż *e#t #e* do("e:7"oG(" Gm"e#z)y W e)t'z*azm"e

*a:o a6e:("e yo8rac)"a )"e ma ('17" marzy=("e7#t"e *a:o za:orze)"o)e*G7C(z!(e* )am"Ct)oG(" *e#t

+ Wed7e I yda)"a2 1ra)"(am" mora7)oG(" (o (5y8a *e#t 8łCdem dr':ar#:"m

+-J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

o)a poz8a"o)a pra"deł P"er#zy e)t'z*azmO t> przem"*a*!(y przypade: :tFry)"e:"edy doty:a )a* zdro#zy )aet roz#!de: dr'1"e marzy("eł#toO *e#t(5oro8! :tFra 1o roz#tra*a

Pro#tota )"ezam"erzo)a :')#t7o#e (e7ooGH *e#t )"e=*a:o #ty7em przyrody ez)"o#łoG(" a rF)"eż " m> ra7)oG(" 8Cd!(e* dr'1! )adzmy#ło! )at'r! prZy(zym z)amy ty7:o *e* praa a7e )"e po#"adamy #o8"e ta:"e* )adzmy#łoe*ładzy :tFra pozo7"ła8y )am '*!H )ao(z)"e (5oH8y to (o #ta)o" pod#taC

te1o praoda#ta

Na7eży t' *e#z(ze zaz)a(zyH że (5oH 'podo8a)"e zarF)o p"C:)"e *a: ez)"o#łoG(" )"e ty7:o yrac)"e rFż)" #"C od "))y(5 o(e) e#tety(z)y(5 #!po#ze(5)! zdo7)oG("! 'dz"e7a)"a #"C a7e dz"C:" te* łaG("oG(" #ta*e #"C ta:że



od)"e#"e)"' do #połe(ze9#ta :tFrym to 'dz"e7a)"e #"C *e#t moż7"e (zymG (o8'dz" za")tere#oa)"e to *ed)a: ta:że odo#o8)"e)"e #"C od #ze7:"e1o#połe(ze9#ta 'aża)e *e#t za (oG z)"o#łe1o o "7e op"era #"C )a "dea(5a8#tra5'*!(y(5 od #ze7:"e1o za")tere#oa)"a zmy#łoe1o Wy#tar(zaH #amem'#o8"e " tym #amym )"e potrze8oaH #połe(ze9#ta )"e 8Cd!( #za:że

)"e#połe(z)ym t* )"e '("e:a*!( od #połe(ze9#ta *e#t (zymG (o z87"ża #"C doz)"o#łoG(" ta: *a: :ażde z)"e#"e)"e #"C po)ad potrze8y Natom"a#t '("e:a)"eod 7'dz" #:'te: m"za)=trop"" d7ate1o że "(5 )"e)a"dz"my a78o #:'te:a)tropo6o8"" 7C:' przed 7'dcm" d7ate1o że #"C "(5 8o"my *a:o ro1F *e#t(zymG zarF)o 8rzyd:"m *a: U 1od)ym po1ardy N"em)"e* *ed)a: "#t)"e*epe)a y#o(e )"ełaG(""e ta: )aza)a m"za)trop"a do :tFre* #:ło))oGHzy:ła '*a)"aH #"C z "e:"em 'myG7e "e7' ży(z7"y(5 7'dz" a :tFra *e#tpradz"e o "7e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +-<

"dz"e o ży(z7"oGH do#tate(z)"e 7a)trop"*)a a7e #:'te: "e7' #m't)y(5doG"ad(ze9 da7e:a od 'podo8a)"a 7'dz"a(5 Prze*a"a #"C o)a #:ło))oG(" do#amot)oG(" 6a)ta#ty(z)ym pra1)"e)"' 8y mF( #pCdz"H #e ży("e od7e1łe*#"edz"8"e "e*#:"e* a78o też ' młody(5 o#F8 marze)"' o #z(zCG7"ym ży("' z)"e7"(z)! rodz")! )a )"e z)a)e* pozo#tałem' G"at' y#p"e z (ze1o ta: do8rze'm"e*! :orzy#taH po"eG("o=p"#arze " a'torzy ro8")#o)ad 3ał#z )"edz"C(z)oGH)"e#pra"ed7"oGH dz"e("))oGH tra:toa)"' (e7F 'aża)y(5 przez )a##amy(5 za aż)e " "e7:"e a d!że)"' do :tFry(5 #am" 7'dz"e yrz!dza*! #o8"e

)aza*em #ze7:"e moż7"e do pomyG7e)"a :rzydy =#zy#t:o toO pozo#ta*e ta:"e* #prze(z)oG(" z "de! te1o (zym mo17"8y o)" 8yH 1dy8y (5("e7" " ta:#prze(""a #"( '#"7)em' pra1)"e)"' "dze)"a "(5 7ep#zym" że yrze(ze)"e #"C#ze7:"(5 radoG(" ży("a #połe(z)e1o po to a8y "(5 )"e )"e)a"dz"H #:oro )"emoże #"C "(5 :o(5aH yda*e #"C ty7:o mał! oar! Te) #m'te: )"e z pood':rzyd *a:"e 7o# yrz!dza "))ym 7'dz"om #m'te: :tFre1o przy(zy)! *e#t#ympat"a 7e(z z pood' :rzyd *a:"e #am" #o8"e yrz!dza*! #m'te: :tFrypo7e1a )a a)typat"" pody:toa)e* za#adam" *e#t f po)"eaż op"era #"C )a"dea(5 z)"o#ły )atom"a#t te) p"er#zy może )a*7ep#zym raz"e '(5odz"Hty7:o za p"C:)y RF)"e do("p)y *a: 1r')to)y Sa'##'re po"ada op"#"e #e*

CdrF:" po A7pa(5 o ;o)5omme *ed)e* z 1Frzy#ty(5 o:o7"( #a8a'dz:"(5 żepa)'*e tam pe"e) )"e#ma(z)y #m'te: To z)a(zy że z)ał o) rF)"eż #m'te:")tere#'*!(y *a:" z8'dza "do: p'#t:o"a do :tFre1o 7'dz"e (5Ct)"e 8y #"Cprze)"eG7" +J- a8y )"( *'ż "C(e* )"e #ły#zeH a)" )"e do"adyaH #"C o G"e("ea7e p'#t:o"e to )"e po"))o *ed)a: 8yH

+- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

z'peł)"e )"e1oG("))e 8y oaroaH 7'dz"om ty7:o moż)oGH '("!ż7"e1o

)a*yż#zym #top)"' ży("a f Do 'a1" te* #:ła)"a m)"e ty7:o (5CHprzypom)"e)"a że ta:że zmart"e)"e 7e(z )"e #m'te: pełe) przy1)C8"C )"amoże 8yH za7"(zo)e do a6e:tF e)er1"(z)y(5 *eG7" ma #! pod#taC "dea(5mora7)y(5 *eG7" *ed)a: zmart"e)"e op"era #"C )a #ympat"" " *a:o ta:"e *e#t )aet



m"łe )a7eży ty7:o do a6e:tF t:7"y(5 (zy)"C to tym (e7'O 8y zrF("H 'a1C)a )a#trF* 'my#ły :tFry ty7:o p"er#zym ypad:' *e#t z)"o#ły

Z przeproadzo)! poyże* tra)#(e)de)ta7)! e:#pozy(*! #!dF e#tety(z)y(5możemy teraz porF)aH ta:że z*o7o1"(z)! opra(oa)! przez ;'r:e_a " "e7'"))y(5 8y#try(5 mCżF a8y zo8a(zyH do (ze1o proadz" (zy#to emp"ry(z)ae:#pozy(*a z)"o#łoG(" " p"C:)a ;'r:C :tFry o "7e "dz"e o te) #po#F8tra:toa)"a przedm"ot' za#ł'1'*e )a m"a)o )a*z)a:om"t#ze1o a'tora do(5odz")a te* drodze #tr JJ< *e1o dz"eła do #t"erdze)"a2 że po(z'("e z)"o#łoG("op"era #"C )a popCdz"e #amoza(5oa(zym " )a 7C:' a "C( )a ("erp"e)"' :tFre)"e doproadza*!( do rze(zy"#te1o roz#tro*' or1a)F ("e7e#)y(5 yoł'*er'(5y *a:"e przez to że o(zy#z(za*! de7":at)"e*#ze (zy 1r'8#ze )a=+J, (zy)"! z

)"e8ezp"e(z)y(5 7'8 przy:ry(5 zat:a9 zdo7)e #! yołaH przy*em)e '(z'("apradz"e )"e roz:o#zy 7e(z pe)e1o rodza*' przy*em)e1o dre#z(z'

&yt'*C 1o ed7e )"em"e(:"e1o prze:ład' *e1o dz"eła2 Do("e:a)"a 7ozo(z)e)ad po(5odze)"em )a#zy(5 po*CH o p"C:)"e " z)"o#łoG(" Ry1a yda)e 'kart:)o(5a +<

f

+ Wed7e I yda)"a2 p#y(5o7o1"(z)!

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG

+-?

pe)e1o zm"e#za)e1o z 7e:"em #po:o*' P"C:)o :tFre op"era o) )a m"łoG(" a7e *ed)a: 'aża za )"e z"!za)e f" poż!da)"em #proadza o) #tr J?+J?J do

od=oreże)"a roz7'c)"e)"a " z"ot(ze)"a łF:"e) ("ała * tym #amym do *a:"e1oGzm"C:(ze)"a rozp'#z(ze)"a o#ła8"e)"a *a:"e1oG opada)"a zam"era)"a " ta*a)"a#o7" przy*em)oG("[ Te) #po#F8 tł'ma(ze)"a pop"era o) )a#tCp)"e przy:ładam" :tFry(5 )"e ty7:o yo8rac)"a poł!(ze)"' z ")te7e:tem a7e )aet raże)"az7)y#łoe mo1! )a# z8'dz"H po(z'("e zarF)o p"C:)a *a: z)"o#łoG(" $a:oop"# p#y(5o7o1"(z)y *e#t ta a)a7"za z*a"#: )a#ze1o 'my#ł' 8ardzo p"C:)a "do#tar(za 8o1ate1o mater"ał' do )a*'7'8"(9#zy(5 do("e:a9 a)tropo7o1""emp"ry(z)e* N"( da #"C też zaprze(zyH że #zy#t:"e )a#ze yo8raże)"a)"eza7eż)"e od te1o (zy o8"e:ty)"e #! o)e ty7:o zmy#łoe (zy też peł)"")te7e:t'a7)e mo1! *ed)a: #'8"e:ty)"e ł!(zyH #"C z przy*em)oG("! 7'8 8F7em

(5oH8y " *ed)o " dr'1"e m"ało 8yH 7edo do#trze1a7)e #zy#t:"e o)e 8o"emoddz"ał'*! )a )a#ze '(z'("e ży("a " żad)e z )"(5 po)"eaż *e#t mody:a(*!podm"ot' )"e może 8yH o8o*Ct)e A )aet mopa *a: t"erdz"ł Ep":'r 'ażaHOza#ze przy*em)oGH " 8F7 za (oG o#tate(z)"e prze("eż ("e7e#)e1o (5oH8ypo(z!t:"em "(5 8yła yo8rac)"a a78o )aet yo8raże)"a ")te7e:t'a7)e 1dyż



ży("e 8ez od(z'a)"a or1a)' ("e7e#)e1o 8yło8y *edy)"e G"adomoG("! "#t)"e)"aa7e )"e do8rym (zy złym #amopo(z'("em t* '(z'("em zmoże)"a (zyza5amoa)"a #"ł ży("oy(5 'my#ł 8o"em *e#t #am d7a #"e8"e (ał:o"("e ży("em#am! za#ad! ży("a a za5amoa)"a (zy dodat)"e płyy m'#z! 8yH #z':a)epoza 'my#łem (5o("aż #amym (zło"e:' a zatem *e1o poł!(ze)"' ze #ym

("ałem

\6 "

+-.


+<> $eG7" *ed)a: 'podo8a)"a przedm"o("e dopatr'*emy #"C *edy)"e " ył!(z)"e tym że #pra"a o) przy*em=)oGH ty7:o #ym poa8em a78o przez to że zr'#zato )"e moż)a )":om' "))em' "mp'toaH z1ody )a #!d e#tety(z)y *a:" myGmyyda7" :ażdy 8o"em :"er'*e #"C tym z17Cdz"e " to #ł'#z)"e ty7:o #ymła#)ym ")dy"d'a7)ym zmy#łem A7e F(za# '#ta*e też #ze7:a (e)z'ra#ma:' (5y8a że *a:"G przy:ład przy ta(za)y przez "))y(5 )a #:'te:przypad:oe* z1od)oG(" "(5 #!dF )arz'(o)o 8y )am z )a:azem apro8aty

Ta:"e* *ed)a: za#adz"e pradopodo8)"e 8yGmy #"C #prze(""7" " pooła7" )a)at'ra7)e prao podporz!d:oa)"a #!d' op"era*!(e1o #"C )a )a#zym ła#)ym8ezpoGred)"m do8rym #amopo(z'("' )a#zem' ła#)em' zmy#ło" a )"ezmy#łom "))y(5

$eG7" "C( #!d #ma:' ma '(5odz"H )"e za e1o"#ty(z)y 7e(z z1od)"e ze #!e)Ctrz)! )at'r! tz) ze z17Cd' )a )"e1o #ame1o a )"e ze z17Cd' )aprzy:łady *a:"e "))" da*! (o do #e1o #ma:' ma 8yH 'z)a)y :o)"e(z)"e zap7'ra7"#ty(z)y+=(zy7" *eG7" 'z)a*e #"C 1o za ta:" :tFry ma prao yma1aH 8y:ażdy m'#"ał #"C z )"m z1odz"H to ' *e1o pod#tay m'#" 7eżeH *a:aG

o8"e:ty)a (zy też #'8"e:ty)a za#ada a pr"or" do :tFre* do*GH )"e moż)a)"1dy przez G7edze)"e emp"ry(z)y(5

+ Użyte te:G("e yrazy2 e1o"#ty(z)y " p7'ra7"#ty(z)y y#tCp'*! t'o(zy"G("e z)a(ze)"' z'peł)"e od8"e1a*!(ym od te1o *a:"m #"e*e zazy(za*roz'm"e Doty(z! t'ta* 8o"em )"e*a:o roz("!1łoG(" #'8"e:ty)e* ła#)oG(" #!d'(zy7" e1o"#ty(z)y 8ył8y #!d aż)y ty7:o d7a podm"ot' :tFry 1o yda*e ap7'ra7"#ty(z)y 8ył8y #!d aż)y d7a "C:#ze* 7"(z8y podm"otF Przy tym yraz2p7'ra7"#ty(z)y łaG(""e )"e z1adza #"C z tym (o Ka)t 1ło#" )a tematpo#ze(5)e*=aż=)oG(" #'8"e:ty)e* #!dF e#tety(z)y(5 1dyż #:az'*e ty7:o)a pe)! o:reG7o)! m)o1oGH podm"otF a )"e )a #zy#t:"e podm"oty (ze1oprze("eż yma1ała8y oa po#ze(5)oGH

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +-



pra do:o)'*!(y(5 #"C 'myG7e zm"a) praa te 8o"em 'moż7""a*! ty7:opoz)a)"e *a: ydaa)e #! #!dy a7e )"e 6orm'ł'*! )a:az' *a: po"))y o)e 8yHydaa)e " to ta: 8y )a:az te) 8ył 8ezar'):oy Ta:" *ed)a: )a:az za:łada*!#!dy #ma:' #:oro 'aża*! ze 'podo8a)"e *e#t 8ezpoGred)"o z"!za)e z pe)ymyo8raże)"em &5oH8y "C( )a po(z!t:' m'#"ała za#ze m"eH m"e*#(e

emp"ry(z)a e:#pozy(*a #!dF e#tety(z)y(5 po to 8y do#tar(zyH mater"ał' d7a8ada9 yż#ze1o rzCd' tra)#(e)de)ta7)e rozpatrya)"e te* ładzy *e#t *ed)a:moż7"e " z "#toty #e* )a7eży do )" :ryty:" #ma:' $eG7"8y 8o"em #ma: )"epo#"adał za#ad a pr"or" )"e mF1ł8y orze:aH o #!da(5 "))y(5 7'dz" " (5oH8y ty7:o z

*a:"mG pozorem praa #!dy te apro8oaH 7'8 odrz'(aH

W#zy#t:o (o poza tym )a7eży do a)a7"ty:" e#tety(z)e* ładzy #!dze)"aza"era p"er#zym rzCdz"e2J

DEDUK&$A &ZYSTY&k SĄDsW ESTETY&ZNY&k _

<>

Ded':(*a #!dF e#tety(z)y(5

o przedm"ota(5 przyrody )"e ma za*moaH #"e tym

(o przyrodz"e )azyamy z)"o#łym

7e(z ty7:o p"C:)em

Prete)#*a #!d' e#tety(z)e1o do te1o 8y 8yH po#ze(5)"e aż)ym d7a:ażde1o podm"ot' yma1a f

+ Wed7e I yda)"a2 tra)#(e)de)ta7)e rozpatrya)"e te* ładzy

*ed)a: z "#toty #e* )a7eży do :ryty:" #ma:'

J W I yda)"' )"e ma te1o zda)"a

< W I yda)"' 1'r'*e tyt'ł2 Dt"tte# ;'(5 Ded'(t"o) der d#t5et"#(5e)

Urte"7e W #p"#"e 8łCdF dr':ar#:"(5 doma1a #"C Ka)t #:reG7e)"a (ałe1o

te1o tyt'ł' a7e II " III yda)"' op'#z(za ty7:o #łoa Dr"tte# ;'(5

a )atom"a#t doda*e #łoo re")e) (zy#ty(5

+-- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

*a:o #!d :tFry m'#" op"eraH #"C )a *a:"e*G za#adz"e a pr"or" = ded':(*" t*'za#ad)"e)"a #e1o 'ro#z(ze=)"a :tFra m'#" 8yH doda)a do e:#pozy(*" te1o#!d' *eG7" doty(zy o) m"a)o"("e 'podo8a)"a 6orr)"e przedm"ot' a78o *e*)"epodo8a)"a #"C Ta:"m" #! #!dy #ma:' o p"C:)"e przyrodz"e A78o"em

(e7ooGH ma ta:"m ypad:' #! pod#taC prze("eż przedm"o("e " *e1opo#ta(" (5oH zarazem )"e #:az'*e )a pod#ta"e po*CH proadz!(y(5 do #!d'poz)a(ze1o )a *e1o +<J #to#')e: do "))y(5 przedm"otF 7e(z doty(zy o1F7e *edy)"e '*C("a te* 6ormy o "7e ta o:az'*e #"C z1od)!7 z ładz! zarF)o



torze)"aO po*CH *a: " ')ao(z)"a*!(e1o "(5 przed#ta"a)"a 'myG7e (o *e#t"de)ty(z)e z '*C("em D7ate1o też moż)a rF)"eż od)"e#"e)"' do p"C:)a przyrodz"e y#')!H #zere1 pyta9 doty(z!(y(5 przy(zy)y (e7ooG(" *e* 6orm2 )p(zym moż)a ytł'ma(zyH że przyroda ta: rozrz't)"e roz#"ała p"C:)o #zCdz"e a)aet )a d)"e o(ea)' do:!d rzad:o ty7:o do("era o:o 7'dz:"e d7a :tFre1o

*edy)"e prze("eż p"C:)o *e#t (e7oe "tp f

Ato7" z)"o#łoGH przyrodz"e *eG7" yda*emy o )"e* (zy#ty #!d e#tety(z)y )"ezm"e#za)y z po*C("am" do#:o)ałoG(" *a:o (e7ooG(" o8"e:ty)e* :tFrym toypad:' 8ył8y to #!d te7eo7o1"(z)y f^ może 8yH 'aża)a za z'peł)"epoz8a"o)! 6ormy 7'8 :#ztałt' a m"mo to za przedm"ot (zy#te1o 'podo8a)"a "':azyaH #'8"e:ty)! (e7ooGH da)e1o yo8raże)"a Na#'a #"C t' "C(pyta)"e (zy ta:że d7a te1o rodza*' #!d' e#tety(z)e1o moż)a 8y doma1aH #"CoprF(z e:#pozy(*" te1o (o )"m zo#ta*e pomyG7a)e *e#z(ze ded':(*" *e1oprete)#*" do *a:"e*G #'8"e:ty)e* za#ady *"$8r"or"

+ Wed7e I yda)"a2 o "7e ta *e#t z1od)a

d='1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" +-,

Na to moż)a odpo"edz"eH że z)"o#łoGH2 przyrodz"e ty7:o )"ełaG(""e )o#"tC )azC " po"))a łaG(""e 8yH przyp"#a)a+ *edy)"e #po#o8o" myG7e)"a a78ora(ze* t:"!(e* )at'rze 7'dz:"e* pod#ta"e do te1o #po#o8' myG7e)"a Do *e1o'G"adom"e)"a #o8"e da*e '*C("f poz8a"o)e1o 6ormy " )"e(e7oe1o przedm"ot'

*edy)"e #po#o8)oGH2 przedm"o*O te) zo#ta*e te) #po#F8 #'8"e:ty)"e (e7oo'żyty a7e )"e yda*e #"C o )"m #!d' *a:o o (e7oym a)" ze z17Cd' )a )"e1o#ame1o ")" ze z17Cd' )a *e1o 6ormC )"e*a:o #pe("e# )a7"# a((ep7a )o) dataJ D7ate1o )a#za e:#pozy(*a #!dF o z)"o#łoG(" przyrody 8yła zarazem "(5ded':(*! A)a7"z'*!( 8o"em zaart! )"(5 reXe:#*C ładzy #!dze)"az)a7ec7"Gmy )"(5 (e7oy #to#')e: m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" :tFry m'#"8yH a pr"or" założo)y ' pod#tay ładzy dz"ała*!(e* )a za#adz"eO (e7F tz)o7" " :tFry d7ate1o #am *e#t a pr"or" (e7oy To zaG od raz' za"era ded':(*C< t*'#pra"ed7""e)"e prete)#*" ta:"e1o #!d' do po#ze(5)"e :o)"e(z)e* aż)oG("

Na#z! "C( rze(z! 8Cdz"e teraz po#taraH #"C (y7:o o ded':(*C #!dF #ma:' t*

#!dF o p"C:)"e przedm"otF przyrody 8y te) #po#F8 (ał:o"("e y:o)aH)a#ze zada)"e od)"e#"e)"' do (ałe* e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

<\ 0 metodz"e ded':(*" #!dF #ma:'

08o"!ze: przeproadze)"a ded':(*" tz) da)"a rC:o*m" #ł'#z)oG(" #!dFpe)e1o rodza*' po#ta*e

+ Wed7e I yda)"a2 " łaG(""e zo#ta*e przyp"#a)a

J Po#taH przy*Cta a )"e da)a_*a:o (e7oa

< Wed7e I yda)"a2 od raz' #ta)o" ded':(*(

+,> Kryty:a e#tety(z)ef:"7adzy #!dze)"a



$T

ty7:o F(za# 1dy #!d roG(" #o8"e prete)#*C do :o)"e(z

+< )oG(" za(5odz" to ta:że F(za# 1dy doma1a #"C

d7a #"e8"eO #'8"e:ty)e* po#ze(5)oG(" t* z1ody ze

#tro)y :ażde1o podm"ot'O m"mo że prze("eż )"e *e#t

#!dem poz)a(zym 7e(z ty7:o #!dem o roz:o#zy a78o

przy:roG(" z"!za)e* z pe)ym da)ym przedm"otem =q

a "C( roG(" #o8"e prete)#*C do pe)e* d7a :ażde1o 8ez

y*!t:' aż)e* #'8"e:ty)e* (e7ooG(" :tFra *a:o że

*e#t to #!d #ma:' ^= )"e po"))a #"C op"eraH )a po*C

("a(5 o da)e*O rze(zy

Po)"eaż tym ypad:' )"e mamy do (zy)"e)"a z #!dem poz)a(zym2 a)" zteorety(z)ym ' :tFre1o pod#tay 7eży po*C("e przyrody da)elprzez ")te7e:t a)"z (zy#tym #!dem pra:ty(z)ym ' :tFre1o pod#tay 7eży "dea o7)oG(" *a:o a

pr"or" da)a przez roz'm " po)"eaż )"e mamy t'O 'za#ad)"aH + (o do aż)oG(" apr"or" a)" #!d' :tFry przed#ta"a (zym *e#t pe)a rze(z a)" te1o żepo")"e)em (ze1oG do:o)aH a8y do )"e* doproadz"H f o8e( te1o#zy#t:"e1o trze8a t' 8Cdz"e y:azaH *edy)"e po#ze(5)! aż)oGH pe)e1o

*ed)o#t:oe1o #!d' d7a ładzy #!dze)"a o1F7e #!d' yraża*!(e1o#'8"e:ty)! (e7ooGH emp"ry(z)e1o przed#ta"e)"a 6ormy *a:"e1oG przedm"ot'a8y ytł'ma(zyH *a: to *e#t moż7"e że (oG mo1ło8y podo8aH #"C *edy)"e ydaa)"' #!d' 8ez poGred)"(taO (z'("a zmy#łoe1o (zy p(*C("a " że ta: *a:#!d o pe)ym przedm"o("e yda)y 1o7" poz)a)"a o1F7e po#"ada po#ze(5)"eaż)e a771eme")e pra=

+<? "dła ta: #amo moż)a z 1Fry o1ło#"H że 'podo8a)"e

:ażde1o podm"ot'O może 8yH 'z)a)e za pra"dło d7a

:ażde1o "))e1o

+ Wed7e I yda)"a2 )"e potrze8a t'O 'za#ad)"aH


+,+



TeG7" zaG ta po#ze(5)a aż)oGH ma #"C op"eraH )"e z8"era)"' 1ło#F "ypytya)"' "))y(5 o "(5 #po#F8 od(z'a)"a 7e(z )"e*a:o )a a'to)om""podm"ot' yda*!(e1o #!d o '(z'("' roz:o#zy z"!za)ym z da)ymyo8raże)"em a "C( )a *e1o ła#)ym #ma:'

m"mo to )"e ma o)a 8yH yproadzo)a z po*CH to #!d ta:" *a:"m 6a:ty(z)"e *e#t #!d #ma:' za"era podF*)! " to 7o1"(z)! o#o87"oGH a m"a)o"("e pop"er#ze po#ze(5)! aż)oGH a pr"or" a7e )"e 7o1"(z)e* o1F7)oG(" podł'1 po*CH7e(z po#ze(5)! aż)oGH A771eme")5e"t #!d' *ed)o#t:oe1o a po dr'1"e:o)"e(z)oGH :tFra za#ze m'#" #"C op"eraH )a pod#taa(5 a pr"or"_ a7e ta:!:tFra )"e za7eży *ed)a: od żad)y(5 ra(*" doodoy(5 a pr"or" ra(*" :tFry(5przed= +<. #ta"e)"e mo1ło8y ym'#"H apro8atC "mp'toa)! :ażdem'(zło"e:o" przez #!d #ma:'

A)a7"za ty(5 7o1"(z)y(5 o#o87"oG(" :tFrym" #!d #ma:' rFż)" #"C od #ze7:"(5#!dF poz)a(zy(5 o "7e po(z!t:oo a8#tra5oaH t' 8Cdz"emy od #ze7:"e*

*e1o treG(" a m"a)o"("e od '(z'("a roz:o#zy a porF)yaH *edy)"e 6ormCe#tety(z)! z 6orm! #!dF o8"e:ty)y(5 *a:! dy:t'*e 7o1":a #ama ta a)a7"zay#tar(zy do ded':(*" te* o#o87"e* ładzy Przed#tamy "C( )a*p"er te(5ara:tery#ty(z)e łaG("oG(" #ma:' y*aG)"a*!( *e przy:ładam"

<J

P"er#za o#o87"oGH #!d' #ma:'

S!d #ma:' o:reG7a #F* przedm"ot z p'):t' "dze)"a 'podo8a)"a *a:o p"C:)oro#z(z!( #(8"e prete)#*C do te1o 8y :ażdy 1o apro8oał ta: *a: 1dy8y 8ył#!dem o8"e:ty)ym

Po"edz"eH2 = te) :"at *e#t p"C:)y = z)a(zy ty7e (o przyta:'*!( m' yraz"H *e1oła#)! prete)#*e do podo8a)"a #"C :ażdem' Z ra(*" przy*em)oG(" #e1>Zapa(5' :"at )"e ma żad)y(5 te1o rodza*'O pr te)#"" $ed)em' #pra"a te)zapa(5 przy*em)oGH ' dr'=So\ yoł'*e 8F7 1łoy $a:"eż "))e moż)a 8y "e( fL y#)'H przyp'#z(ze)"e *e#5 )"e to ze p"(:77> )a7eży 'ażaH za łaG("oGH#ame1o :"at' łaG("oGH :tFra )"e do#to#o'*e #"C do rozma"toG(" 1łF Tty7'ż

zmy#łF 7e(z do :tFre* o)e m'#z! #"C #to#oaH eGk (5(! ydaH o )"e* #!df A *ed)a: rze(z )"e ma #"e ta: S!d #ma:' po7e1a prze("eż łaG)"e )a tym żepe)! rze(z )azya p"C:)! ty7:o z 'a1" )a tC *e* łaG("oGH :tFre* o)a#to#'*e #"C do )a#ze1o #po#o8'

Nadtr[ma1a #"C od :ażde1o #!d' ma*!(e1o do"eGH #ma:' podm"ot'2 żepodm"ot po")"e) yda=t aH #!d #amO d7a #"e8"e 8ez potrze8y *a:"e1oG#z':a)"a po oma(:' )a pod#ta"e doG"ad(ze)"a #rod #!dF Ł)y(5\podm"otF " 'przed)"e1o do"adya)"a #"e (zy te) #am przedm"ot podo8a#"C "))ym 7'8 me podo8a " że tym #amym po")"e) :ażdy podm"otypo"adaH " #F* #!d )"e *a:o )aG7adoa)"e "))y(5 te" ra("" że rze(z *a:aG

rze(zy"G("e po#ze(5)"e #"C )odo8a 7e(z a pr"or" Na7eżało8y "C( przyp'#z(zaHże #!d m'#" a p9m za"eraH #o8"e po*C("e przedm"ot' do poz)a)"a :tFre1oza"era o) za#adC a7e #!d #ma:' )"e op"era #"C (a7e )a po*C("a(5 " żad)ym



ypad:' )"e 6e#t poz)a)"em 7e(z ty7:o #!dem e#tety(z)ym D7ate1o teżmłody poeta )"e da*e #"C przez #!d

\[T[[r)a7e II " III yda)"a2 a8#pre(5e) odma"aH (o #ta)o"pradopodo8)"e 87ad p"#ar#:" o8e( (ze1o z1od)"e z :ryty(z)ym yda)"am"\

(zytam2 a'##pre(5e)

+,<

p'87"(z)oG(" (zy #y(5 przy*a("Fł od"eGH od prze:o)a)"a że *e1o poemat *e#tp"C:)y a *eG7" da*e "m po#ł'(5 to )"e d7ate1o 8y teraz ")a(ze*\ #F* poemato(e)"ał 7e(z d7ate1o że (5o("aż8y (ała p'87"(z)oGH m"ała przy)a*m)"e* *eG7" o)"e1o "dz"e 6ał#zyy #ma: to prze("eż z)a*d'*e o) ż!dzy po:7a#:'do#tate(z)yO poFd do te1o 8y za#to#oaH #"C )aet 8re ła#)em'

#!do" do po#po7"ty(5 'ro*e9 p'87"(z)oG("O pFc)"e* dop"ero 1dy *e1o ładza#!dze)"a dz"C:" pra:ty(e 8ardz"e* #"C yo#trzyła od#tCp'*e do8roo7)"e od #e1opoprzed)"e1o #!d' ta: *a: to też (zy)" ze #ym" #!dam" :tFre (ałoG("oparte #! )a roz'm"e Sma: doma1a #"C *edy)"e a'to)om"" &zy)"e)"e zaG z('dzy(5 #!dF determ")'*!(e* ra(*" ła#)e1o #!d' 8yło8y 5etero)om"!

3a:t że dz"eła #tarożyt)y(5 za(5a7a)e #! #ł'#z)"e m

*a:o zory a "(5 tFr(y )azya)" :7a#y:am" *a: 1dy8y

#ta)o"7" GrFd p"#arzy pe)! ary#to:ra(*C :tFra przez

#F* przy:ład '#ta)a"a praa d7a 7'd' zda*e #"C

#:azyaH )a crFdła a po#ter"or" #ma:' " o8a7aH *e1o

a'to)om"C :ażdym podm"o("e RF)"e do8rze *ed)a:

moż)a 8y po"edz"eH że dz"ełaO #tarożyt)y(5 matema

ty:F :tFre dot!d 'aża)e #! za )"eza#t!p"o)y zFr

)a*"C:#ze* 1r')to)oG(" " e7e1a)(*" metody #y)te

ty(z)e* mo1! ta:że #ł'żyH za doFd że )a#z 7oz'm

*e#t roz'mem )aG7ad'*!(ym " #am z #"e8"e )"e *e#t

zdo7)y z )a*yż#z! ")t'"(*! poprzez :o)#tr':(*C po*CH

przeproadz"H G("#ły(5 doodF N"e "#t)"e*e żade)

o1F7e ta:" 'żyte: )a#zy(5 #"ł (5oH8y 8ył )a*8ardz"e*

#o8od)y a)" )aet roz'm' zm'#zo)e1o #zy#t:"e

#e #!dy (zerpaH ze #pF7)e1o crFdła a pr"or" :tFry f

+ W I yda)"' )"e ma #łoa 87o## *edy)"e Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a



y

+,. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

N"e "#t)"e*e "C( żad)a emp"ry(z)a ra(*a doodF=:tFra mo1ła8y )arz'("H :om'G#!d #ma:'

Po tFre2 *e#z(ze m)"e*#zym #top)"' może doFd a pr"or" oparty )ao:reG7o)y(5 pra"dła(5 determ")oa_ #!d o p"C:)"e %dy :toG od(zyt'*e m" #F*poemat a78o proadz" m)"e )a przed#ta"e)"e :tFre o#tate(z)"e )*6 przypada m"

*a:oG do #ma:' to (5oH8y poołya* #"C )a ;attea'l (zy Le##")1a 7'8 *e#z(zeda)"e*#zy[ " #ła)"e*#zy(5 :ryty:F #ma:' oraz )a #zy#t:"e przef )"(5'#ta)o"o)e re1'ły *a:o )a doFd że *e1o poemat *e#t p"C:)y " (5oH8y pe)em"e*#(a :tFre łaG)"e m" #"C )"e podo8a*! z1adzały #"C peł)" z re1'łam" p"C:)a*a:"e zo#tały tym z17Cdz"e '#ta)o"o)e " #! p> #ze(5)"( 'z)a)e zaty:am #o8"e '#zy )"e (5(C #ł'(5aH żad)y(5 ar1'me)tF " mCdr:oa9 " ra(ze*

przy*mC że oe re1'ły :ryty:F #! 8łCd)e a78o że przy)a*m)"e* t'ta* )"eza(5odz" ypade: "(5 za#to#oa)"a )"ż 8ym m"ał dop'G("H do te1o 8y ra(*edoodoe a pr"or" determ")oały mF* #!d ma o) 8o"em 8yH #!dem #ma:' a)"e ")te7e:t' (zy roz'm'

Zda*e #"C że #ta)o" to *ed)! z 1łF)y(5 przy(zy) d7a :tFry(5 te* ładzyydaa)"a #!dF e#tety(z)y(5 )ada)o łaG)"e m"a)o #ma:' &5oH8y 8o"em:toG +J y7"(zał m" #zy#t:"e #:ład)":" pe)e* potray " )adm"e)"ał że :ażdy z)"(5 *e#t d7a m)"e #am przy*em)y " *e#z(ze poza tym #ł'#z)"e (5a7"ł artoGHzdroot)! te1o poży"e)"a to *e#tem 1ł'(5y )a te #zy#t:"e ar1'me)ty

prF8'*C potraC mym *Czy:"em " mym pod)"e8"e)"em " )a te* pod#ta"e a )"epodł'1 za#ad o1F7)y(5 yda*C #F* #!d

I rze(zy #ame* #!d #ma:' ydaa)y *e#t za#ze 8ez y*!t:' *a:o #!d *ed)o#t:oy o przedm"o("e I)te7e:t może dz"C:" tem' że porF)'*e przedm"otpod


+,

uCde podo8a)"a #"C z #!dem "))y(5 7'dz" yto=H #!d o1F7)y2 )p #zy#t:"et'7"pa)y #! p"C:)e a7e Ab(za# )"e *e#t to #!d #ma:' 7e(z #!d 7o1"(z)y :tFry7a("( pe)e1o przedm"ot' do #ma:' (zy)" orze(z)"="=e>" pe)e1o rodza*'przedm"otF o1F7e S!dem ma:' )atom"a#t *e#t *edy)"e to dz"C:" (zem'pe"e) ed)o#t:oy da)y t'7"pa) 'ażam za p"C:)y t* to 7z"(:" (zem' mo*e'podo8a)"e )"m 'ażam za po#ze(5)"e aż)e 0#o87"oGH te1o #!d'

po7e1a zaG )a tym że (5oH po#"ada aż)oGH *edy)"e #'8"e:ty)! to prze("eżroG(" #o8"e prao do #zy#t:"(5 podm"otF to zaG mo1ło8y 8yH ty7:o tedy1dy8y 8ył #!dem o8"e:ty)ym :tFry op"era #"C )a ra(*a(5 poz)a(zy(5 * może8yH ym'#zo)y za pomo(! dood'



< a o8"e:ty)a za#ada #ma:' )"e *e#t moż7"a

Przez za#adC #ma:' moż)a 8y roz'm"eH za#adC pod :tFre* ar'):" dało8y #"Cpod("!1)!H po*C("e pe)e1o przedm"ot' a8y potem drodze )"o#:oa)"ado*GH do :o):7'z*" że *e#t p"C:)y $e#t to *ed)a: a8#o7't)"e )"emoż7"e Ko)"e(z)e

8o"em *e#t a8ym 8ezpoGred)"o przed#ta"e)"' przedm"ot' od(z'ł roz:o#z 7e*zaG )"e może m" )":t mF"H żad)ym" ra(*am" doodoym" &5oH "C( :ryty(y *a: po"ada k'me potra! 8ardz"e* e6e:to)"e mCdr:oaH )"ż :'(5arze toprze("eż 7o# "(5 *e#t ta:" #am N"e mo1! o)" 7"(zyH )a #"łC ra(*" doodoy(5 *a:o)a ra(*C determ")'*!(! "(5 #!d " mo1! o(ze:"aH *e* ty7:o od reXe:#*" podm"ot')ad #ym ła#)ym #ta)em roz:o#zy (zy przy:roG(" z ył!(ze)"em #ze7:"(5przep"#F " pra"deł

+,- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

Tym *ed)a: (zym :ryty(y mo17"8y " po"))" Ja moaH #"C #y(5rozaża)"a(5 ta: "ż8y #ł'żyło to popra"e " roz#zerze)"' )a#zy(5 #!dF #ma:')"e *e#t + yłoże)"e determ")'*!(e* ra(*" te1o rodza*' #!dF e#te=ty(z)y(5 o1F7)e* )ada*!(e* #"C do 'żyt:' 6orm'7e (o *e#t )"emoż7"e 7e(zprzeproadze)"e 8ada9 )ad ładzam" poz)a(zym" " "(5 6'):(*am" ty(5#!da(5 oraz ':aza)"e ^ )a przy:łada(5 za*em)e* "(5 #'=8"e:ty)(*(e7ooG(" (o do :tFre* yże* y:aza)o że *e* 6orma da)ym przed#ta"e)"'#ta)o" p"C:)o przedm"ot' te1o przed#ta"e)"a Kryty:a #ma:' *e#t "C( #ama o "7e "dz"e o przed#ta"e)"e przez :tFre da)y )am zo#ta*e pe"e) przedm"ot

(zymG ty7:o #'8"e:ty)ym *e#t o)a m"a)o"("e #zt':! a78o )a':! :tFraza*em)y #to#')e: m"Cdzy ")te7e:tem " yo8rac)"! da)ym przed#ta"e)"'8ez od)"e#"e)"a do poprzedza*!(e1o (z'("a a78o po*C("a a zatem "(5 z1od)oGH(zy )"ez1od)oGH pod("!1a pod pra"dła oraz o:reG7a *e (o do "(5 ar'):F $e#t#zt':! *eG7" po:az'*e to ty7:o )a przy:łada(5 *e#t )a':! *eG7" moż7"oGHydaa)"a te1o rodza*' #!dF yodz" z )at'ry ty(5 ładz * a:o ładzpoz)a(zy(5 o1F7e $edy)"e z t! dr'1! *a:o :ryty:! tra)#(e)de)ta7)! mamy t'#zCdz"e do (zy)"e)"a Ma o)a roz")!H " 'za#ad)"H #'8"e:ty)! za#adC #ma:'

*a:o za#adC a pr"or" ładzy #!dze)"a Kryty:a *a:o #zt':a '#"ł'*e *edy)"eza#to#oaH z*o7o1"(z)e t' p#y(5o7o1"(z)e a zatem emp"ry(z)e pra"dła:tFrym" #ma: rze(zy"G("e #"C :"er'* )"e za#ta)a"a*!( #"C )ad "(5moż7"oG("! do ydaa)"a #!d' o #y(5 przedm"ota(5 oraz przeproadza:ryty:C dz"eł #zt':" p"C:)e* ta: *a: tamta :ryty:C #ame* ładzy ydaa)"a o)"(5 #!d'


<?

6a#ad! #ma:' *e#t #'8"e:ty)a za#ada ładzy #!dze)"a o1F7e

S!d #ma:' rFż)" #"C tym od #!d' 7o1"(z)e1o że te) dr'1" #'8#'m'*eprzed#ta"e)"e p(d po*C("a przedm"ot' )od(za# 1dy p"er#zy (a7e pod p(*C("e)"e #'8#'=")'*e 1dyt prze(")ym raz"e :o)"e(z)a apro8ata D0#ze(5)amo1ła8y zo#taH ym'#zo)a za pomo(! doodF N"em)"e* *ed)a: *e#t o) o ty7e



podo8)y do 7o1"(z)e1o że prete)d'*e do po#ze(5)oG(" " :o)"e(z)oG(" a7e )"e)a pod#ta"e p(*CH oprzedm"o("e (zy7" do po#ze(5)oG(" " :o)"e(z)oG("O ty7:o#'8"e:ty)e* Wo8e( te1o zaG że po*C("a #ta)o"! #!dz"e *e1o treGH to (o)a7eży do poz)a)"a przedm"ot' a #!d #ma:' )"e da*e #"C zdeterm")oaH przezpo*C("a to #!d te) op"era #"C ty7:o )a #'8"e:ty)ym 6orma7)ym ar'):' #!d'

o1F7e S'8"e:ty)ym ar'):"em #ze7:"(5 #!dF *e#t #ama ładza ydaa)"a#!dF (zy_" ładza #!dze)"a Ta za#to#oa)a do przed#ta"e)"a przez :tFreda)y *e#t pe"e) przedm"ot yma1a z1od)oG(" d b' ładz przed#ta"a)"a 7o8"e(ze1oO2 m"a)o"("e yo8rac)" ka "zy#:a)"aO )ao(z)e G(" " poł!(ze)"a y*rFż)orod)oG(" =b *ed)o oraz ")te7e:t' 77a ytorze)"aO po*C("a *a:oprzed#ta"e)"a *ed)oG(" te1o poł!(ze)"a A7e po)"eaż ' pod#tay #!d' )"e 7eżyt'ta* po*C("e przedm"ot' to #!d te) może po7e1aH ty7:o )a #'8#'me*" #ame*yo8rac)" przy przed#ta"e)"' przez :tFre da)y *e#t pe"e) przedm"ot podar'):" #pra"a*!(eO że ")te7e:t o1F7e prze(5odz" o" )a=o(z)oG(" do po*CHZ)a(zy to że po)"eaż o7)oGH yo8rac)" łaG)"e )a tym po7e1a "ż yo8rac)"a

proadza #(5ematy #(5emał"#"ert 8ez poGred)"(taO po=

J>> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

*C("a #!d #ma:' m'#" op"eraH #"C )a #amym ty7:o 0r"

(z'("' za*em)e1o po8'dza)"a #"C yo8rac)" *e

o7)oG(" " ")te7e:t' z *e1o pra"dłooG("! a "C( )a

'(z'("' :tFre poza7a ydaH o przedm"o("e #!d )a

pod#ta"e (e7ooG(" przed#ta"e)"a przez :tFre da)y

*e#t pe"e) przedm"otO do te1o 8y #pomF( ładze

poz)a(zel "(5 #o8od)e* 1rze #ma: zaG *a:o

#'8"e:ty)a ładza #!dze)"a za"era za#adC #'8=

#'m(*" a7e )"e da)y(5 )ao(z)y(5 pod po*C("a 7e(z

ładzy 'zy#:"a)"aO da)y(5 )ao(z)y(5 (zy przed

#ta"e9 '5ao(z)"a*!(y(5 t* yo8rac)" pod ładzC

'zy#:"a)"aO po*CH t* pod ")te7e:t o "7e p"er#za

#e* o7)oG(" z1adza #"C z dr'1! *e* pra"dło

oG("[

Do z)a7ez"e)"a te1o tyt'ł' pra)e1o dro1! ded':(*" #!dF #ma:' mo1! "C(#ł'żyH )am_ za yty(z)! ty7:o 6orma7)e łaG("oG(" te1o rodza*' #!dF a zatem

ty7:o o ty7e o "7e rozpatr'*emy )"(5 *edy)"e "(5 6ormC 7o1"(z)!

<.

0 zada)"' ded':(*" #!dF #ma:'



Ze #po#trzeże)"em pe)e1o przedm"ot' może ł!(zyH #"C 8ezpoGred)"o #!dpoz)a(zy po*C("e przedm"ot' o1F7e :tFre1o emp"ry(z)e orze(z)":" za"eraoo #po#trzeże)"e dz"C:" (zem' po#taH może #!d emp"ry(z)y U pod#tayta:"e1o #!d' 7eż! po*C("a a pr"or" o #y)tety(z)e* *ed)" rFż)orod)oG(" te1o (o)ao(z)"e

+ W ory1")a7e 7"(z8a po*edy)(za2 d(# Er:e))t)"#bermF1e)# Po)"eaż *ed)a:'ży("e 7"(z8y po*edy)(ze* )"e z1adza #"C t' z :o)te:#tem (zytam z1od)"e zErdma))em2 der Er:e))t)"#berm.1e)

dr'1a A)a7"ty:a z)"o"7o:"

J>+

)e to zaG 'moż7""a '*C("e te* rFż)orod)oG(" *a:o

:G("oG(" ;e#t"mm')1 pe)e1o przedm"ot' po*C("a :ate1or"e yma1a*!ded':(*" :tFra zo#tała też

rzeproadzo)a Kryty(e (zy#te1o roz'm' dz"C:" (zem'

oż)a 8yło roz"!zaH zada)"e doty(z!(e :e#t""O2 *a:

moż7"e #y)tety(z)e #!dy poz)a(ze a pr"or"f To

ada)"e doty(zyło "C( za#ad a pr"or" (zy#te1o ")te7e:t' f *e1o #!dFteorety(z)y(5

Ze #po#trzeże)"em może *ed)a: ł!(zyH #"C ta:że 8ezpoGred)"o '(z'("e roz:o#zya78o przy:roG(" oraz 'podo8a)"e :tFre toarzy#zy przed#ta"e)"' przedm"ot' "#ł'ży tem' przed#ta"e)"' zam"a#t orze(z)":a te) zaG #po#F8 po#taH może#!d e#tety(z)y :tFry )"e *e#t #adem poz)a(zym U pod#tay ta:"e1o #!d' *eG7")"e *e#t o) 7" ty7:o #!dem (z'("a 7e(z 6orma7)ym #!dem reXe:#*" "mp't'*!(ym to

'podo8a)"e :ażdem' (zło"e:o" *a:o :o)"e(z)eg m'#" 7eżeH (oG *a:o za#ada apr"or" :tFra może o#tate(z)"e 8yH *edy)"e #'8"e:ty)a _*eG7" o8"e:ty)a )"em"ała8y 8yH moż7"a d7a te1o rodza*' #!dF A7e rF)"eż *a:o ta:a potrze8'*eo)a ded':(*" a8y moż)a 8yło zroz'm"eH+ *a:" #po#F8 #!d e#tety(z)y możeroG("H #o8"e prete)#*C do :o)"e(z)oG(" Na tym też po7e1a zada)"e *a:"m #"C terazza*m'*emy2 *a: #! moż7"e #!dy #ma:'f Zada)"e to doty(zy zatem za#ad a pr"or"#tepoa)y(5 przez (zy#t! ładzC #!dze)"a #!da(5 e#tety(z)y(5 tz) ta:"(5 :tFry(5 )"e ma o)a *a: #!da(5 teorety(z)y(5 *edy)"e #'8#'moaH podo8"e:ty)e po*C("a ")te7e:t'a7)e " :tFry(5 pod7e1a o)a *a:"em'G pra' 7e(z

*e#t #ama d7a #"e8"e #'8"e:ty)"e zarF)o przedm"otem *a: " praem

Wed7e I da)"a2 a8b zroz'm"eH

J>J




Zada)"e to da #"C też przed#ta"H te) #po#F82 *a *e#t moż7"y #!d :tFry 7"ty7:o )a pod#ta"e *a:"e1o o#o8"#te1o e"[e)e) '(z'("a roz:o#zy #pra"a)e1opr#eJ pe"e) przedm"ot )"eza7eż)"e od *e1o po*C("a orze:ał8y o te* roz:o#zy "pr"or" tz) 8ez potrze8y (ze:a)"a )a yraże)"e z1ody przez "))y(5 * ":o o(zymG (o *e#t z"!za)" \b :ażdym "))ym podm"o("e z przed#ta"C=)"em te1oprzedm"ot'f

Łato #t"erdz"H że #!dy #ma:' #! #y)tety(z)e 1dy[ y:ra(za* V o)e pozapo*C("e " )aet poza )ao(z)oGH przedm"ot' " doda* V doA po#ta(" orze(z)":a(oG (o )"e * e#t )" et poz)a)"em " m"a)o"("e '(z'("e roz:o#zy "78o

przy:roG(" T2 zaG że #!dy te (5o("aż orze(z)": doty(z!(y z"!za)e* zyo8raże)"em o#o=+, 8"#te* roz:o#zy *e#t emp"ry(z)y #! *ed)a: zarazem * #G7""dz"e o yma1a)! apro8atC przez :ażde1o (zło"e:a #!dam" " pr"or" "78o za ta:"epra1)! '(5odz"H #zy#t:o to zaarte *e#t *'ż rF)"eż yraża)e* przez )"eprete)#*" =y te) #po#F8 zada)"e :ryty:" ładzy #!dze)"a o :tFrym moa )a7eżydo o1F7)e1o pro87em' 7ozo" tra)#(e) łe)ta7)e*2 *a: #! moż7"e #!dy#y)tety(z)e " pr"or"f

_ f &o łaG(""e t"erdz" #"C a pr"or" o przedm"o("e

^b #!dz"e #ma:'g

0 tym że przed#ta"e)"e pe)e1o przedm"ot' po="!(zo) ? *e#t 8ezpoGred)"o zroz:o#z! możemy do"edz"eH #"C ty7:o ze #po#trzeże)"a e)Ctrz)e1o to zaG o "7e )"e (5("ało8y #"C #:azaH )a )"( "))e1o *a: ty7:o )a to dało8y #!d ty7:oemp"ry(z)y Z żad)ym 8o"em przed#ta"e)"em )"e mo1C " pr"or" poł!(zyHo:reG7o)e1o '(z'("a roz:o#zy a78o przy:roG(" (5y8a że

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J><

pod#tay 7eży zaartaO roz'm"e za#ada a pr"or" determ")'*!(a o7Cpo)"eaż )a#tCp#tem te1o *e#t roz:o#z '(z'("' mora7)ym )"e może o)ałaG)"e d7ate1o (a7e 8yH porF)ya)a z roz:o#z! #ma:' *a:o e doma1a #"Co:reG7o)e1o po*C("a pe)e1o praa Natom"a#t roz:o#z #ma:' ma 8yH8ezpoGred)"o przed #ze7:"m po*C("em poł!(zo)a z #amym ty7:o ydaa)"em#!d' D7ate1o też #zy#t:"e #!dy #ma:' #! #!dam" *ed)o#t:oym" 1dyż #F*orze(z)": mF"!(y o 'po=do8a)"' ł!(z! )"e z po*C("em 7e(z z da)ym

*ed)o#t:oym przed#ta"e)"em emp"ry(z)ym

Ta: "C( )"e roz:o#z 7e(z po#ze(5)a aż)oGH te* roz:o#zy da)a #po#trzeże)"' *a:o poł!(zo)a 'myG7e z #amym ty7:o ydaa)"em #!d' o

pe)ym przedm"o("e *e#t tym (o zo#ta*e #!dz"e #ma:' przed#ta"o)e a pr"or" *a:o po#ze(5)e pra"dło ładzy #!dze)"a *a:o aż)e d7a :ażde1o (zło"e:a To że * ł:"" przedm"ot z roz:o#z! #po#trze1am " yda* ? o )"m #!d *e#t #!dem



emp"ry(z)ym A7e to że 'ażam 1o za p"C:)y tz) że o7)o m" 'podo8a)"e to"mp'toaH :ażdem' (zło"e:o" * a:o :o)"e(z)e *e#t #!dem a pr"or"

<-

Ded':(*a #!dF #ma:'

$eG7" przyz)a*emy że (zy#tym #!dz"e #ma:' 'podo8a)"e przedm"o("ez"!za)e *e#t z #amym ty7:o ydaa)"em #!d' o * e1o 6orm"e to tym (ood(z'amy *a:o poł!(zo)e 'myG7e z przed#ta"e)"em przedm"ot' )"e może8yH )"( "))e1o *a: ty7:o #'8"e:ty)a (e7ooGH te* 6ormy d7a ładzy #!dze)"aPo)"eaż zaG ładza #!dze)"a o "7e "dz"e o 6orma7)e pra"dła ydaa)"a o(zymG #!d' 8ez 'z17Cd)"e)"aO *a:"e*:o7"e:

J>

Kryty:a e#tety(z)y ładzy #!dze)"a

mater"" (z'("a zmy#łoe1o (zy po*C("a może 8yH +?+ #:"eroa)a ty7:o )a#'8"e:ty)e ar'):" po#ł'1"a )"a #"C ładz! #!dze)"a o1F7e :tFra )"e *e#tprzy #to#oa)a e")1er"(5tet \f a)" do *a:"e1oG #z(ze1F7)e1o rodza*' zmy#ł'a)" do *a:"e1oG #z(ze1F7)e1o po*C("a ")te7e:t'a7)e1o a zatem )a te)

#'8"e:ty)y (zy))": *a:" moż)a założyH ' #zy#t:"(5 7'dz" *a:o :o)"e(z)y d7a#ze7:"e1oO moż7"e1o poz)a)"a o1F7e przeto z1od)oGH pe)e1oprzed#ta"e)"a z tym" ar'):am" ładzy #!dze)"a m'#" daH #"C przy*!H a pr"or"

*a:o aż)a d7a :ażde1o (zło"e:a Z)a(zy to że :ażdem' moż)a 8Cdz"e #ł'#z)"e"mp'toaH roz:o#z (zy7" #'8"e:ty)! (e7ooGH da)e1oO przed#ta"e)"a d7a#to#'):' za(5odz!(e1o m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" ydaa)"' #!d' o

*a:"mG zmy#łoym przedm"o("e o1F7e

Ua1a

Ded':(*a ta *e#t d7ate1o ta: łata że )"( ma o)a potrze8y 'za#ad)"a)"a

o8"e:ty)e* rea7)oG(" pe)e1o

A8y m"eH prao doma1a)"a #"C po#ze(5)e* apro8aty #!d' e#tety(z)e*ładzy #!dze)"a op6era*!(e* #"C *edy)"e )a #'8"e:ty)y(5 ra(*a(5 y#tar(zy

*eG7" #"C przyz)a że2 " S'8"e:ty)e ar'):" te* ładzy o "7e "dz"e o #to#')e:proadzo)y(5 t' r'(5 ładz poz)a(zy(5 do poz)a)"a o1F7e #! '#zy#t:"(5 7'dz" te #ame (o m'#" 8yH prad! 1dyż ")a(ze* 7'dz"e )"e mo17"8y#o8"e :om')":oaH #y(5 przed#ta"e9 a )aet poz)a)"a J S!d 'z17Cd)"aHma *edy)"e te) #to#')e: a zatem *edy)"e 6orma7)y ar')e: ładzy #!dze)"a "ma 8yH (zy#ty t* )"e pom"e#za)y a)" z po*C("am" o przedm"o("e a)" z (z'("am"

*a:o ra(*am" determ")'*!(ym" $eG7" )aet od)"e#"e)"' do te1o dr'1"e1oar'):' popeł)"o)o *a:"G 8ł!d to doty(zy to ty7:o ad7"e1o za#to#oa)"a dope)e1o po#z(ze1F7)e1o ypad:' da)e1o )am przez prao 'poaż)"e)"a fprzez (o *ed)a: 'poaż)"e)"e o1F7e z)"e#"o)e )"e zo#ta*e



Wed7e I yda)"a2 o1ra)"(zo)a e")1e#(5ra):t

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J>?

o*C("a p"C:)o 8o"em )"e *e#t po*C("em o przedm"o("e #!d #ma:' )"e *e#t #!dempoz)a(zym T"erdz" o) *edy)"e że mamy prao za:ładaH po#ze(5)"e ' :aż=

*1o=o (zło"e:a te #ame #'8"e:ty)e ar'):" ładzy #!dze)"a *a:"e z)a*d'*emy #o8"e a prF(z te1o *e#z(ze to że da)y przedm"ot pod("!1)C7"Gmy tra6)"e pod tear'):" To dr'1"e )a#trC(za (o prada )"e'(5ro))e tr'd)oG(" *a:"e )"ey#tCp'*! przy 7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a 7o1"(z)e* 8o"em do:o)'*e #"C#U8#'m(*" pod po*C("a e#tety(z)e* zaG pod da*!(y #*( *edy)"e od(z'H #to#')e:m"Cdzy yo8rac)"! " ")te7e:tem z1adza*!(ym" #"C ze #o8! za*em)"e przy'*moa)"'O yo8rażo)e* 6ormy przedm"ot' przy (zym #'8#'me*a ta może łatoo:azaH #"C zł'd)!+ W )"(zym to *ed)a: )"e '#z(z'p7a za#ad)oG(" prete)#*"

ładzy #!dze)"a do po#ze(5)e* apro8aty :tFra to prete)#*a #proadza #"Cty7:o do te1o 8y 'z)aH za #ł'#z)! za#adC ydaa)"a )a pod#ta"e#'8"e:ty)y(5 ra(*" #!dF aż)y(5 d7a :ażde1o (zło"e:a 0 "7e 8o"em "dz"e otr'd)oGH " !tp7"oGH (o do tra6)oG(" #'8#'me*" pod o! za#adC to )"e (zy)" o)aza#ad)oG(" prete)#*" do po#ze(5)e*O aż)oG(" #!d' e#tety(z)e1o o1F7e aprzeto " #ame* za#ady pro87ematy(z)! ta: #amo *a: zdarza*!(a #"C (5oH )"e ta:(zC#to " łato 8łCd)a #'8#'me*a 7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a pod *e* za#adC )"emoże za#ady te* :tFra *e#t o8"e:ty)a '(zy)"H pro87ematy(z)! %dy8y *ed)a:po#ta"H pyta)"e2 *a: *e#t moż7"e przy*C("e a pr"or" przyrody *a:oJ o1Fł'I)8e1r"*6 przedm"otF #ma:'f ^f to *e#t to #praa ma*!(a z"!ze: z

te7eo7o1"! m'#"ało8y #"C 8o"em

+ W I yda)"' )"e ma zda)"a '*Cte1o )a"a#

J Wed7e I yda)"a2 przyrody ta:że *a:o

J>. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

tedy 'ażaH za (e7 przyrody z"!za)y #po#a +<< "#tot)y z *e* po*C("em'#ta)a"a)"e przez )"! 6orm (e 7oy(5 d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a A7e #ł'#z)oGH

tP=5"potezy 8'dz" *e#z(ze poaż)e !tp7"(G(" pod(za# 1dy rze(zy"#toGH p"C:)aprzyrody *e#t do#tCp)a do G"ad(ze)"'

<, > zdo7)oG(" 'dz"e7a)"a #"e (z'("a

$eG7" (z'("e *a:o rea7)y (zy))": #po#trzeże)"a zo#ta*e od)"e#"o)e do poz)a)"a)azya #"C o)o (z'("em zr)y=#łoym #pe(y(z)oGH zaG *e1o *a:oG(" moż)a #o8"eyo8raz"H *a:o zdo7)! 'dz"e7aH #"C 8ez y*!t:' *ed)a:oy #po#F8 *eG7" #"Cprzy*m"e że :ażdy po#"ada ta:" #am zmy#ł *a: my te1o *ed)a: )"e moż)a o(z'("' zmy#łoym 8ezz17Cd)"e J 1Fry założyH Ta: )p :om'G :om' 8ra:zmy#ł' poo)"e)"a )"e moż)a prze:azaH te1o rodza*' (z'("a a 1dy8y 1o m')aet )"e 8ra:ło )"e moż)a 8yH pe)ym (zy pe"e) :"at yoł'*e )"m ta:"e#amo (z'("e *a:"e yoł'*e )a# $a:o *e#z(ze 8ardz"e* rFż)"!(y(5 #"C m"Cdzy#o8! m'#"my yo8raz"H #o8"e 7'dz" 1dy rze(z doty(zy przy*em)oG(" (zy)"eprzy*em)oG(" przy od(z'a)"' te1o #ame1o przedm"ot' zmy#łF "



8ezz17Cd)"e )"e moż)a ż!daH a8y #zy#(y ^ z1adza7" #"C ze #o8! tym że te#ame przedm"oty #pra"a*! "m roz:o#z Roz:o#z te1o rodza*' po)"eaż do'my#ł' do(5odz" o)a za poGred)"(tem zmy#ł' a my #am" *e#teGmy przy tym8"er)" moż)a )azaH roz:o#z! "$ 'ży("a de# %e)'##e#

Upodo8a)"e )atom"a#t pe)e* (zy))oG(" ze z17Cd' )a *e* (5ara:ter mora7)y)"e *e#t roz:o#z! 'ży("a 7e(z roz:o#z! pły)!(!O z ła#)e1o dz"ała)"a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" >

o z1od)oG(" z "de! pooła)"a (zło"e:aO U(z'("e )azyamy mora7)ymymara *ed)a: po*CH (e7ooG("! o7)! 7e(z :"er'*!(! #"C praam"

**

toteż )"e może o)o po#ze(5)"e 'dz"e7aH #"C ")a(ze* _a: za poGred)"(temroz'm' a *eG7" roz7o#z ma 8yH

:ażde1o *ed)a:oa to )"e ")a(ze* *a: poprzez G("G7e o:reG7o)e pra:ty(z)epo*C("a roz'moe

Roz:o#zoa)"e #"C tym (o z)"o#"e przyrodz"e roG(" #o8"e pradz"e *a:oroz:o#z roz'm'*!(e* 7o)=ter)p7a(*" ta:że prete)#*C do te1o 8y #zy#(ypo#ze(5)e )"m '(ze#t)"(zy7" a7e za:łada prze("eż ta:że pe)e "))e '(z'("ea m"a)o"("e '(z'("e )a#ze1o )ad=zmy#łoe1o pooła)"aJ '(z'("e zaG ta:"eprzy (ałe* #e* )"e*a#)oG(" ma pod#taC mora7)! N"e *e#tem *ed)a: 'pra)"o)ydo te1o 8y #po#F8 8ezar'):oy założyH że "))" 7'dz"e 8Cd! rF)"eż #"C tym:"eroaH " z)a*d! 'podo8a)"e :o)temp7a(*" dz":"e* "e7:oG(" przyrody'podo8a)"e *a:"e1o za"#te )"e moż)a przyp"#aH *e* "do:o" :tFry *e#t ra(ze*od#tra#za*!(y N"em)"e* *ed)a: zaży#zy że przy :ażde* #to#o)e*#po#o8)oG(" )a7eżało8y 8raH pod 'a1C #pom)"a)e yże*O dy#pozy(*emora7)e mo1C "mp'toaH :ażdem' ta:że oo 'podo8a)"e a7e ty7:o zapoGred)"(tem praa mora7)e1o :tFre ze #e* z)o' #tro)y op"era #"C )apo*C("a(5 roz'moy(5

+ W ory1")a7e2 m"t der Idee #e")er ;e#t"mm')1 przy (zym #e")er od)o#"

#"C 1ramaty(z)"e a78o do Wo571e6a77e) 'podo8a)"e a78o do %e)'##'ży("e (o o8' ypad:a(5 *e#t )"ezroz'm"a7e Tł'ma(zC zatem #o8od)"e7e(z :"er'*!( #"C przyp'#z(za7)! ")te)(*! Ka)ta

- W ory1")a7e2 #e")er ""8er#"))7"(5e) ;e#t"mm')1 przy (zym )"e "adomodo (ze1o za"me: #e")er ma #"C od)o#"H &e7em "C( '(zy)"e)"a te1o m"e*#(a8ardz"e* zroz'm"ałym (zytam zam"a#t #e")ere2 ')#erer

J>-




+?? Natom"a#t roz:o#zoa)"e #"C p"C:)em )"e *e#t lr :o#z! a)" 'ży("a de#%e)'##e# a)" dz"ała7)oG(" Wed*' pra a)" roz'm'*!(e* :o)temp7a(*" edł'1"de* *e( #ame* ty7:o reXe:#*" N"e ma*!( *a:o yty(z)e* (e7' VVA za#ady roz:o#z ta

toarzy#zy po#po7"tem' '*C("' *a :"e1oG przedm"ot' przez yo8rac)"C *a:oładzy )a o(z)oG(" *e*O od)"e#"e)"' do ")te7e:t' *a:o ładzy po*CH " (zy)" toOza poGred)"(tem pe)e* opera(*"_ ładzy #!dze)"a *a:"e* m'#" o)a do:o)yaHta:że d7a )a*po#po7"t#ze1o doG"ad(ze)"a ty7:o że tym ypad:' zm'#zo)a J

*e#t o)a (zy)"H to d7a 'zy#:a)"aO emp"ry(z)e1o o8"e:ty)e1o po*C("a tamtym zaG ydaa)"' #!dF e#tety(z)y(5 *edy)"e po to 8y 'G"adom"H#o8"e że yo8raże)"e #to#'*e #"C do 5armo)"*)e* #'8"e:ty)"e (e7oe*(zy))oG(" ;e#(5!6t"1')1 o8' ładz poz)a(zy(5 "(5 o7)oG(" tz) po to 8yte) #ta) < yo8raże)"a od(z'aH z roz:o#z! Roz:o#z ta m'#" :o)"e(z)"e po7e1aH' :ażde1o )a ty(5 #amy(5 ar'):a(5 1dyż #! to #'8"e:ty)e ar'):"

moż7"oG(" poz)a)"a o1F7e a propor(*a m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" *a:a yma1a)a *e#t 1dy (5odz" o #ma: yma1a)a *e#t ta:że tedy 1dy (5odz"o po#po7"ty " zdroy roz#!de: :tFre1o "#t)"e)"eO mamy prao założyH ':ażde1o D7ate1o łaG)"e też te) :to )a pod#ta"e #ma:' yda*e #!d o "7e ty7:o G"adomoG(" te* )"e 8ł!dz" " )"e 8"erze mater"" za 6ormC a poa8' za p"C:)oma prao "mp'toaH #'8"e:ty)! (e7ooGH t* #e 'podo8a)"e przed=

+ Wed7e I yda)"a po*(H przeJ pe)! op(ra(*(

J W I yda)"' 8ra: #łoa 1e)ot"(t zm'#zo)a (o pood'*e

ad7"oGH 8'doy zda)"a< Wed7e I yda)"a2 8y #F* #ta)

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J>,

"o("e :ażdem' "))em' (zło"e:o" oraz 'ażaH #e (z'("e za ta:"e :tFrepo#ze(5)"e " to 8ez poGred)"(ta po*CH może #"C 'dz"e7aH

0 #ma:' *a:o pe)e1o rodza*' #e)#'# (omm')"#

&zC#to )ada*emy ładzy #!dze)"a ^f o "7e zra(amy 'a1C )"e ty7e )a *e*reXe:#*C "7e ra(ze* ty7:o )a *e* rez'7tat = m"a)o zmy#ł' " mF"my o zmyG7eprady zr)yG7e przyzo"toG(" #pra"ed7"oG(" "td (5o("aż *emy aprzy)a*m)"e* po"))"Gmy "edz"eH że )"e zmy#ł *e#t tym (zym po*C("a temo1! m"eH #! #"edz"8C " że *e#z(ze m)"e*#zym #top)"' po#"ada o) zdo7)oGH6orm'łoa)"a po#ze(5)"e aż)y(5 a771eme")er pra"deł N"1dy 8o"em )"emo1ło8y )am przy*GH )a myG7 te1o rodza*' przed#ta"e)"e prady #to#o)oG("p"C:)a 7'8 #pra"ed7"oG(" 1dy8yGmy )"e 'm"e7" z)"eGH #"C po)ad zmy#ły doyż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 Po#po7"ty roz#!de: 7'dz:" :tFry *a:o 7" ty7:o zdroy*e#z(ze )"e :#ztał(o)y roz#!de: 'aża)y *e#t za m")"m'm *a:"e1o moż)aza#ze #podz"eaH #"C od :o1oG :to roG(" #o8"e prete)#*C do m"a)a (zło"e:ado#tCp'*e też d7ate1o )"em"łe1o za#z(zyt' o:reG7a)"a 1o m"a)em zmy#ł'po#po*"te1o #e)#'# (omm')"# przy (zym przez #łoo po#po7"ty roz'm"e #"C)"e ty7:o +? )a#zym *Czy:' :tFry pod tym z17Cdem za"era rze(zy"G("e



d'z)a(z)oGH a7e ta:że "e7' "))y(5 ty7e (o m"71are to (o )apoty:a #"C#zCdz"e " (ze1o po#"ada)"e )"e #ta)o" 8y)a*m)"e* za#ł'1" (zy przy"7e*'

Przez #e)#'# (omm')"# )a7eży *ed)a: roz'm"eH "deC zmy#ł' #pF7)e1o tz)ta:! ładzC ydaa)"a o (zymG

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a +?

J+> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

#!dF :tFra #e* reXe:#*" 'z17Cd)"a )byG7ar" a pr"or" #po#F8przed#ta"a)"a łaG("y też :ażde* "))em' (zło"e:o" 8y przez to )"e*a:o#:o)6ro)toa_ #F* #!d z (ałym roz'mem 7'dz:"m " ')":)!H dz"e:_ tem' zł'dze9ypłya*!(y(5O z #'8"e:ty)y(5 a r'):F ")dy"d'a7)y(5 :tFre mo1! łato8yH '[a ża)e za o8"e:ty)e " yrzeH '*em)y pły )a #!d 0d8ya #"C to te) #po#F8 że :o)6ro)t'*emy #F* #!d )"e ty7e z rze(zy"#tym" "7e ra(ze* zmoż7"ym" ty7:o #!dam" "))y(5 ł'dz"O #ta"amy #"e8"e m"e*#(e :ażde1o"))e1o (zło"e:aO a8#tra5'*!( *edy)"e od o1ra)"(ze9 *a:"e przypad:ooz"!za)e #! z ydaa)"em o (zymG #!d' przez )a#= #amy(5 te1o zaG do:o)'*e#"C z)o' te) #po#F8 że pom"*amy moż7""e *a: )a*8ardz"e* #zy#t:o to (o #ta)"e+ przed#ta"a)"a #o8"e (ze1oGO #ta)o" mater"C tz) (z'("e " zra(amy'a1C *edy)"e )a 6orma7)e łaG("oG(" )a#ze1o przed#ta"e)"a 7'8 )a#ze1o#ta)' przed#ta"a)"a #o8"e (ze1oGO 0tFż ta (zy))oGH reXe:#*" zda*e #"C 8yHmoże z8yt :')#zto)! 8y moż)a 8yło przyp"#aH *! ładzy :tFr! )azyamyzmy#łem po#po7"tym A7e +?- ta:! yda*e #"C o)a ty7:o tedy 1dy #"C *! yraża a8#tra:(y*)y(5 6orm'ła(5 )"( )"e *e#t 8o"em #amo #o8"e )at'ra7)"e*#ze )"ża8#tra5oa)"e od poa8' " zr'#ze)"a 1dy #z':a #"C #!d' :tFry ma #ł'żyH zapo#ze(5)e pra"dło

N"że* poda)e ma:#ymy po#po7"te1o roz#!d:' 7'dz:"e1o )"e (5odz! pradz"e #:ład )")"e*#zy(5 rozaża9 *a:o e7eme)ty Te"7e :ryty:" #ma:' m(1! *ed)a:#ł'żyH do y*aG)"e)"a *e* za#ad S! to ma:#ymy )a#tCp'*!(e2 " myG7eH #amem'Se78#tde):e) J my=

+ Wed7e I yda)"a2 (o )a#zym #ta)"e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J++

_7eH #ta"a*!( #"C m"e*#(e :ażde1o "))e1o (zło"e:a myG7eH za#ze z1odz"e ze #amym #o8! P"er#za ^pet ma:#ym! #po#o8' myG7e)"a o7)e1o odprze#!dF $ a myG7e)"a roz#zerzo)e1o trze("a :o)#e:e)t)e1oP"er#za *e#t ma:#ym! )"1dy )"e 8"er)e1o oz')"' S:ło))oGH do 8"er)oG(" azatem do 5etero=om"" roz'm' )azya #"C prze#!dem a )a*"C:#zym #ooGrFd#zy#t:"(5 prze#!dF *e#t przed#ta"a)"e #o8"e przyrody *a:o )"e pod7e1a*!(e*pra"dłom *a:"e ' *e* pod#tay :ładz"e ")te7e:t przez *e*+ ła#)e "#tot)eprao2 tz) za8o8o) Uo7)"e)"e od za8o8o)' )azya #"C oG"e(e)"em 1dyż

*a::o7"e: )aza ta przy#ł'1'*e ta:że 'o7)"e)"' od prze#!dF o1F7e to +?,



Ry(5ło moż)a za'ażyH że oG"e(e)"e *e#t pradz"e ") t5e#"J rze(z! łat!a7e ") 5"pot5e#" < rze(z! tr'd)! " mo1!(! 8yH ty7:o z o7)a rea7"zoa)! D7a(zło"e:a 8o"em :tFry (5(e #to#oaH #"C ty7:o do #e1o "#tot)e1o (e7' " )"e(5(e "edz"eH o )"(zym (o y:ra(za poza *e1o ")te7e:t *e#t pradz"e rze(z!z'peł)"e łat! )"e 8yH 8"er)ym 'żya)"' #e1o roz'm' 7e(z 8yH za#ze d7a

#"e8"e praoda(zym a7e o8e( te1o że tr'd)o *e#t '#trze( #"C przed d!że)"emdo "edzy prze:ra(za*!(e* ")te7e:t " że za#ze z)a*d! #"C ta(y :tFrzy z d'ż! pe=

+ Wed7e I yda)"a2 przez #e ła#)e Na 'a1C za#ł'1'*e to że 7"(z)"#poGrFd ty(5 yda(F Kryty:" ładzy #!dze)"a :tFrzy zre#zt! op"era*! #"C )a IIz17 III ory1")a7)ym yda)"' m"e*#(e to poda*! 8rzm"e)"' I yda)"a )pErdma)) " or7a)der Wed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta po(5odz" to #t!dże reda:(*a te1o m"e*#(a II " III ory1")a7)ym yda)"' zdaała #"C "m za"eraH

*a: 1dy8y :o)(e#*C )a rze(z rea7"zm' )"ez1od)! z tra)#(e)de)ta7)ym"dea7"zmem Ka)ta " że zatem #ta)o"#:o ep"#temo7o1"(z)e Ka)ta zdaało #"C "m

z)a*doaH 7ep#zy yraz reda:(*" I yda)"a :tFrym moa o tym że ")te7e:t:ładz"e ' pod#tay przyrody pra"dła przez #e prao )"ż reda:(*" II " IIIyda)"a ed7e :tFry(5 ")te7e:t (zy)" to przez *e* prao t* prao #ame*przyrody

- W za#adz"e

< W za#to#oa)"'

+?

J+J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

za8o8o) za#ł'1'*e *ed)a: p"er#zym rzCdz"e Q) em")e)t" )a m"a)oprze#!d' G7epota 8o"em V #proadza za8o8o) " (o "C(e* )aet o8o"!zt

*e* yma1a )a*yrac)"e* G"ad(zy o potrze8"e p0r) 1a)"a :"ero)"(t' ze#tro)y "))y(5 a tym #am o #ta)"e roz'm' 8"er)e1o &o #"C ty(zy dr'1"e* ma:#ym#po#o8' myG7e)"a to *e#teGmy pradz"e przyzy&J *e)" )azyaH o1ra)"(zo)ym("a#)ym (o #ta)o" prJe (""e9#to (ze1oG roz#zerzo)e1o te1o (zy*e ta7e)tb)"e y#tar(za*! do (zy)"e)"a z )"(5 "e7:"e1o a za #z(za ")te)#y)e1o

'żyt:' A7e )am "dz"e t' )*e> zdo7)oGH poz)a)"a 7e(z o #po#F8 myG7e)"a po7e1a*!(y

)a (zy)"e)"' ze zdo7)oG(" te* (e7oe1o 'żyt:' te) zaG

(5oH8y *a: )a*m)"e*#zy 8ył za:re# " poz"om do *a:"e1o

#"C1a 7'dz:a zdo7)oGH )at'ra7)a #:az'*e *ed)a: )a

(zło"e:a o #zer#zym #po#o8"e myG7e)"a *eG7" potra+O

z)"eGH #"C po)ad #'8"e:ty)e ar'):" ")dy"d'a7)e#!d' pod(za# 1dy 7"(z)" "))" #! *a:8y )"(5 zam:)"C("

+ za#ta)a"aH #"C )ad #ym ła#)ym #!dem ze #ta)o"#:a



po#ze(5)e1o :tFre może o) ty7:o dz"C:" tem' o:re=

+.> G7"H że (z'a #"C #ta)o"#:o "))y(5 Trze("! ma:#ymC a m"a)o"("e:o)#e:e)t)e1o #po#o8' myG7e)"a )a*tr'd)"e* *e#t o#"!1)!H " moż)a do*GH do)"e* ty7:o przez poł!(ze)"e o8' poprzed)"(5 " po "(5 doproadzo)ym do pray

(zC#tym #to#oa)"' Moż)a)oG("! #"e8"e o8"e(yaH 8Cd! "ż potra! za#po:o"H ż!dzC te* "edzy przeto'trzyma)"e 7'8 przyrF(e)"e )e1aty)e* *edy)"e #tro)y :tFra #ta)o" "#totCoG"e(e)"a #po#o8"e myG7e)"a zła#z(za p'87"(z)ym m'#" 8yH 8ardzotr'd)e

+ W ory1")a7e zda)"e to *e#t ad7""e z8'doa)e 1dyż *a:o orze(ze)"e 6')1'*e#am 8ezo:o7"(z)": #"(5 e1#etze) z)"eGH #"C Z1od)"e "C( z Erdma))emdoda*C #łoo :a)) potra W")de78a)d zaG :aże (zytaH2 #"(5 e1#etztz)o#" #"C

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J+<

"edz"eH2 p"er#za z ty(5 ma:#ym *e#t ma:#ym! P *e7"t' dr'1a ładzy #!dze)"aa trze("a roz'm' m[aW"!z'*( do przera)e1o przez tC dy1re#*C to:'

r*" Q po"adam że #ma: mF1ł8y z "C:#z! #ł'#z)o= ^ 5bH )aza)y #e)#'#(omm')"# )"ż zdroy roz#!de:

]&+ " _" ++

^ e m"a)o zmy#ł' #pF7)e1o mo1ła8y )o#"e ra(ze*

tety&Z)a ładza #!dze)"a )"ż roz'moa o "7e o1F7e

5(e #"C 'żyaH #łoa zmy#ł d7a oz)a(ze)"aO dz"ała)"a #ame* ty7:o reXe:#*" )a'my#ł t' 8o"em roz'm"e #"C przez zmy#ł '(z'("e roz:o#zy Moż)a 8y )aet

*16t)"oaH #ma: *a:o zdo7)oGH ydaa)"a #!d' o tym (o )a#ze '(z'("ez"!za)e z da)ym yo8raże)"em (zy)" zdo7)ym do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C8ez poGred)"(ta po*C("a

Um"e*Ct)oGH 7'dz" :om')":oa)"a #o8"e #y(5 myG7" yma1a rF)"eż pe)e1o#to#'):' m"Cdzy yo8rac)"! " ")te7e:tem a8y z po*C("am" mF( ł!(zyH da)e)ao(z)e a z tym" z)o'l po*C("a ł!(z!(e #"C poz)a)"e a7e F(za# z1od)oGHo8' ładz 'my#ł' oparta *e#t )a praa(5 " pod7e1a przym'#o" o:reG7o)y(5po*CH Ty7:o tam 1dz"e yo8rac)"a #e* o7)oG(" po8'dza ")te7e:t a te) 8ezpomo(yO po*CH pra"a yo8rac)"C 1rC opart! )a pra"dła(5 przed#ta"e)"e'dz"e7a #"C )"e *a:o myG7 7e(z *a:o e)Ctrz)e '(z'("e (e7oe1o #ta)' 'my#ł'

Sma: *e#t "C( ładz! orze:a)"a a pr"or" o zdo7)oG(" 'dz"e7a)"a #"C '(z'Hpoł!(zo)y(5 8ez poGred)"(ta po*C("a z da)ym przed#ta"e)"em

Sma: moż)a 8y o:reG7"H *a:o #e)#'# (omm')"# ae#t5et:'# po#po7"ty

roz#!de: 7'dz:" zaG *a:o #e)#'# (omm')"# 7o1"('#



_ W + yda)"' )"e ma #łoa "eder'm z)o'

J+


%dy8y o7)o 8yło przy*!H że #ama zdo7)oGH #ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C'(z'("a przy#ł'1'*!&e1 #ma:o" *'ż #ama #o8"e m'#" po8'dzaH )a# za")tere#oa)"e o (zym )"e mamy *ed)a: praa )o#"_ )a pod#ta"e łaG("oG("reXe:#y*)e* *edy)"e ładzy #!dze)"a moż)a 8y #o8"e ytł'ma(zyH #:!d #"C8"erze to że '(z'("e zo#ta*e #!dz"e #ma:' "mp'toa)e :ażdem' po)"e:!d

*a:o o8o"!ze:

_ > emp"ry(z)ym za")tere#oa)"' p"C:)"e

$'ż yże* y:aza)o do#tate(z)e* m"erze że determ")'*!(! ra(*! #!d' #ma:')a :tFre1o pod#ta"e (oG 'z)a*e #"C za p"C:)e )"e ma 8yH ")tere#o)oGH Z te1o

*ed)a: )"e y)":a a8y z #!dem ta:"m 1db +.J zo#tał *'ż yda)y *a:o (zy#ty #!de#tety(z)y żad)e za")tere#oa)"e )"e mo1ło 8yH potemO poł!(zo)e Topoł!(ze)"e *ed)a: 8Cdz"e za#ze mo1ło 8yH ty7:o poGred)"e tz) #ma: m'#" 8yH)aprzFd przed#ta"o)y *a:o poł!(zo)y z (zymG "))ym a8y z 'podo8a)"em #ame*reXe:#*" pe)ym przedm"o("e moż)a 8yło *e#z(ze poł!(zyH roz:o#zoa)"e #"C

*e1o "#t)"e)"em *a:o (oG do (ze1o #proadza #"C :ażde za")tere#oa)"e (zymG T' 8o"em #!dz"e e#tety(z)ym o8o"!z'*e to (o mF" #"C #!dz"epoz)a(zym o rze(za(5 o1F7e2 a po##e ad e##e )o) ba7et (o)#e!'e)t"a + To"))e zaG (o ma 8yH poł!(zo)e ze #ma:"emO może 8yH a78o (zymGemp"ry(z)ym a m"a)o"("e #:ło))oG("! łaG("! )at'rze 7'dz:"e* a78o (zymGroz'moym eta# I)te77e:t'e77e# *a:o łaG("oGH o7" po7e1a*!(a )a tymO

Z te1o że (oG może 8yH )"e y)":a że o)o *e#t

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J+?

może 8yH determ")oa)a a pr"or" przez roz'm

f ed)o " dr'1"e za"era #o8"e 'podo8a)"e "#t)"e=

pe)e1o przedm"ot' " te) #po#F8 mo1! #torzyH

d#taC do za")tere#oa)"a tym (o podo8ało #"C ^ ż d7a #"e8"e " 8ez z17Cd')a *a:":o7"e: ")tere#

fmp"ry(z)"e 8'dz" p"C:)o za")tere#oa)"e ty7:o rama(5 #połe(z)oG(" *eG7" "C('z)a*e #"C popCd 0o7e(z)y za )at'ra7)y ' (zło"e:a zdat)oGH zaG

f #:ło))oGH do te1o tz) toarzy#:oGH za potrze8C



(Z*o"e:a *a:o #torze)"a przez)a(zo)e1o do ży("a #po=

7e(z)e1o a "C( za łaG("oGH przy)a7eż)! (zło"e

(ze9#t' to )"e moż)a ta:że #ma:' )"e 'ażaH za +.<

ładzC ydaa)"a #!dF o tym #zy#t:"m dz"C:"

(zet)' moż)a prze:azyaH :ażdem' "))em' (zło"e

:o" )aet #e '(z'("a a zatem za Grode: #p"era)"a

tej> (ze1o doma1a #"C )at'ra7)a #:ło))oGH :ażde1o

(zło"e:aO

&zło"e: op'#z(zo)y )a 8ez7'd)e* y#p"e )"e 'p"C:#zał8y ył!(z)"e d7a #"e8"e#ame1o a)" #e* (5aty a)" #ame1o #"e8"e )"e #z':ał8y :"atF a tym m)"e* 8y

*e #adz"ł po to 8y #"C )"e #tro"H ty7:o #połe(z)oG(" od(z'a o) potrze8C )"ety7:o te1o 8y 8yH (zło"e:"em 7e(z ta:że )a #F* #po#F8 o1ładzo)ym(zło"e:"em po(z!te: (y"7"za(*" Za ta:"e1o 8o"em 'aża #"C (zło"e:a :tFry

*e#t #:ło))y " zdo7)y roz:o#z #! 'dz"e7aH "))ym " :tFre1o żade) przedm"ot )"ezadoa7a *eG7" 'podo8a)"a )"m )"e może dz"e7"H z "))ym" Toteż :ażdy )"e*a:o)a mo(y 'moy p"erot)e* pody:toa)e* przez #am! 7'dz:oGH o(ze:'*e " ż!daod :ażde1o 8y #to#oał #"C do te1o ymo1'O po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"Croz:o#zyO W te) #po#F8 )a8"era #połe(z)oG(" a1" " #:'p"a )a #o8"e d'żeza")tere#oa)"e po(z!t:oo o(zy"G("e ty7:o to (o poa8)e )p 8ar)":"

J+.


do ma7oa)"a #"C ro(o'l ' Kara"8F " (y)o8er ' Iro :ezF a78o :"atym'#ze7:" pta#"e p"Fra o p"C:)y(5 8ara(5 z (za#em *ed)a: też p"C:)e 6ormy *a:rm (zFłe) '8ra9 "td :tFre )"e ł!(z! #"C z żad)! przy*em)oG("! tz) z'podo8a)"em z"!za)ym z y ("em aż :o9(' (y"7"za(*a o#"!1)!#zy #o"+. #z(zyt '(zy)" z ty(5 6o"m 1łF)y )"ema7 (e7 #'8te7)y(5 #:ło))oG(" przy(zym (z'("a Emp)d')1e) ty7:o o ty7e #! t' (e)"o)e o "7e da*! #"C po#ze(5)"e'dz"e7aH=a7e (5o("aż tym ypad:' roz:o#zoa)"e #"C ta:"m przedm"otem *e#t ':ażde1o (zło"e:a ty7:o )"ez)a(z)e " #amo d7a #"e8"e )"e 8'dz" yrac)e1oza")tere#oa)"a to *ed)a: "dea *e1o zdo7)oG(" po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"Cpod)o#" )"ema7 )"e#:o9(ze)"e *e1o artoGH

Do te1o *ed)a: poGred)"o=dz"C:" popCdo" #połe(z)em' z p"C:)em

z"!za)e1o a "C( emp"ry(z)e1o za")tere#oa)"a )"e przy"!z'*emy t' żad)e*a1" 1dyż za*moaH #"C mamy ty7:o tym (o może od)o#"H #"C a pr"or" (5oH8yty7:o poGred)"o do #!d' #ma:' $eG7"8y 8o"em m"ało #"C o:azaH że " z t! 6orm!ł!(zy #"C *a:"G ")tere# to z)a(zyło8y żeO #ma: od:rył prze*G("e )a#ze* ładzy



ydaa)"a o (zymG #!dF od zmy#łoe1o roz:o#zoa)"a #"C do '(z'("amora7)e1o " przez to zy#:ało8y #"C )"e ty7:o 7ep#ze #:azF:" (o do (e7oe1o#to#oa)"a #ma:' 7e(z zo#tał8y ta:że *a:o ta:" przed#ta"o)y (zło) poGred)"ła9('(5a 7'dz:"(5 ładz a pr"or" od :tFry(5 m'#" za7eżeH #ze7:"epraoda#to Ty7e 8o"em da #"C (5y8a po"edz"eH o emp"ry(z)ym

za")tere#oa)"' przedm"ota(5 #ma:' " #amym #ma:' że #:oro #ma:do1adza #:ło))oG(" (5oH8y )a*=

+ Ro(o' a ra(ze* ro'(o' 7'8 'r'('2 #'8#ta)(*a 8ar"!(a #porz!dzo)a z roG7")y;"la ore77a)a


J+

rdz"e* y#'8te7)"o)e* to za")tere#oa)"e da*e #"C ze("eż ta:że do8rze ze#po7"Hze #ze7:"m" #:ło))oG("am"

^ )am"Ct)oG("am" $a:"e #połe(z)oG(" o#"!1a*! #! ".#

"["C:#z! rFż)orod)oGH " )a*yż#zy #top"e9 " że za=

^ tere#oa)"e p"C:)"e *eG7" o)o )a tym #"C op"eraże #ta)o"H 8ardzo ty7:o d'z)a(z)e prze*G("e od rzy"e)")oG(" do do8ra Mamy

*ed)a: poFd do z8ada)"a (zy #praa te1o prze*G("a )"e mo1ła8y 8yHp(5)"Cta )aprzFd 1dy8y z"!H #ma: *e1o (zy#toG("

0 roz'moym ")te77e:t'e77e) za")tere#oa)"' p"C:)"e

;yło to yrazem za()e* te)de)(*" że (" :tFrzy #zy#t:"e (zy))oG(" 7'dz" do *a:"(5 #:ła)"a "(5 e)Ctrz)a dy#pozy(*a )at'ra7)a #:"eroaH (5("e7" :'o#tate(z)em' (e7o" 7'dz:oG(" a m"a)o"("e :' do8r' mora7)em' 'aża7"za")tere#oa)"e p"C:)"e o1F7e za oz)a:C do8re1o mora7)e1o (5ara:ter'Zaprze(za7" "m *ed)a: " to )"e 8ezpod#ta)"e "))" :tFrzy pooł'*!( #"C )adoG"ad(ze)"e t"erdz"7" że "rt'oz" #ma:' *a:o 7'dz"e )"e ty7:o (zC#to+ 7e(z)aet zazy(za* prFż)" :apryG)" " 5ołd'*!(y z1'8)ym )am"Ct)oG("om mo1!m)"e* może *e#z(ze )"ż "))" roG("H #o8"e prete)#*C do te* za7ety *a:! *e#tprzy"!za)"e do za#ad ety(z)y(5 Toteż yda*e #"C że po(z'("e p"C:)a )"e ty7:orFż)" #"C (o też rze(zy"G("e ma m"e*#(e #po#F8 #pe(y(z)y +.. od '(z'("amora7)e1o 7e(z że ta:że za")tere#oa)"e *a:"e moż)a z )"m "!zaH tr'd)opo1odz"H z mora7)ym a :ażdym raz"e )"e )a za#adz"e po")oa(ta

e)Ctrz)e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 )"e ty7:o (zCG("e*




J+,


Przyz)a*C pradz"e (5Ct)"e że za")tere#oa)"e p"C:)em #zt':" do (ze1oza7"(zam też #zt'(z)e po#W a)"e #"C p"C:)em przyrody d7a ozdo8y a "C( d7a#(57e8"a)"aO prFż)oG(" )"e doodz" 8y)a*m)"e* (5ara:ter' odda)e1o do8r'mora7)em' 7'8 (5oH8y do9 #:ło))e1o T"erdzC )atom"a#t że 8ezpoGred)"e")te=re#oa)"e #"C p"C:)em przyrody )"e #amo ty7:o po#"ada)"e #ma:' 8yydaaH o )"e* #!d za#ze *e#t oz)a:! do8re* d'#zy " że *eG7"za")tere#oa)"e to #tało #"C przyzy(za*e)"em to tedy :"edy (5Ct)"e ł!(zy#"C z :o)temp7a(*! przyrody G"ad(zy przy)a*m)"e* o )a#tro*' 'my#ł'#przy*a*!(ym '(z'("' mora7)em' Na7eży *ed)a: pam"CtaH że mam t' łaG(""e)a myG7" p"C:)e 6ormy przyrody a pozo#ta"am *e#z(ze )a '8o(z' poa8y *a:"e

przyroda zazy(za* ta: #z(zodrze z )"m" ł!(zy 1dyż za")tere#oa)"e )"m" pradz"e też 8ezpoGred)"e *e#t *ed)a: emp"ry(z)e &zło"e: :tFry#amot)"e " 8ez zam"ar' dz"e7e)"a #"C #ym" #po#trzeże)"am" z "))ym" patrzy )ap"C:)y :#ztałt *a:"e1oG dz":"e1o :"at' pta:a oada "td a8y *e podz""aH:o(5aH " )"e (5("ał8y 8y )"e "#t)"ały o)e przyrodz"e o1F7e (5oH8y )aetdoz)aał #:'te: te1o pe)e* #z:ody a )a pe)o )"e #podz"eał #"C +.żad)e* po )"(5 :orzyG(" ^ (zło"e: ta:" *e#t 8ezpoGred)"o " to roz'mooza")tere#oa)y p"C:)"e przyrody Z)a(zy to że )"e ty7:o *e* ytFr z 'a1" )a6ormC a7e ta:że *e1o "#t)"e)"e podo8a m'+ #"C 8ez 'dz"ał' tym poa8'zmy#łoe1o (zy ł!(ze)"a z tym

*a:"e1o:o7"e: (e7'

W z"!z:' z tym 1od)e *e#t *ed)a: 'a1" że 1dy8y :toG te1o m"łoG)":ap"C:)a pota*em)"e proadz"ł

+ W I yda)"' )"e ma #łoa "5m m'

8ł!d " poty:ał do z"em" #zt'(z)e :"aty *a:"e 'm"e ^ #porz!dzaH z'peł)"epodo8)e do )at'ra7)y(5 a78o 1ałCz"a(5 drze po'm"e#z(zał :')#zto)"e

rzec8"o)e pta:" " 1dy8y o) )a#tCp)"e od:rył to o#z'#to 8ezpoGred)"eza")tere#oa)"e *a:"e przedtem tym ży"ł ry(5ło z)":ło8y a zam"a#t )"e1oz*a"ło8y #"C może "))e a m"a)o"("e za")tere#oa)"e prFż)oG(" r#:ła)"a*!(edoO ozdo8"e)"a tym" rze(zam"O #e1o po:o*' P >_ :\y_ "))" *e "dz"e7" MyG7



że przyroda #torzyła to p"C:)o m'#" toarzy#zyH o17!da)"' " reXe:#*" " )a tymty7:o op"era #"C )a#ze 8ezpoGred)"e za")tere#oa)"e tym p"C:)"e Wprze(")ym 8o"em raz"e pozo#tał8y a78o #am #!d #ma:' 8ez żad)e*")tere#o)oG(" a78o po"!za)y ty7:o z za")tere#oa)"em poGred)"m m"a)o"("ez od)o#z!(ym #"C do #połe(z)oG(" (o )"e #ta)o" )"e!tp7"e* oz)a:" mora7)"e

do8re1o

(5ara:ter'

b"H 8ezpo=

Uz)a)"e yż#zoG(" p"C:)a przyrody )ad p"C:)em #zt':" po7e1a*!(e )a tymże (5oH8y p"C:)o przyrody zo#tało pod z17Cdem 6ormy )aet przeG("1)"Cteprzez p"C:)o #zt':" to *ed)a: ty7:o o)o może z8'dz"H 8ez= " poGred)"eza")tere#oa)"e+ f po17!d te) z1od)y *e#t z (zy#tym " 1r')to)ym #po#o8emmyG7e)"a #zy#t:"(5 7'dz" :tFrzy :'7tyoa7" #e po(z'("e ety(z)e $eG7"

(zło"e: :tFry po#"ada doGH #ma:' 8y z )a*"C:#z! z)a*omoG("! rze(zy "#'8te7)oG("! ydaaH #!dy o ytora(5 #zt':" p"C:)e* op'#z(za (5Ct)"epom"e#z(ze)"e :tFrym )apot:aH moż)a oe p"C:)e dz"eła S(5o):e"łe)podtrzym'*!(e prFż)oGH a :ażdym raz"e rozry:" toarzy#:"e " zra(a #"C :'p"C:)' przy=

to *edy)"e )"m moż)a ży"H

+ Wed7e I yda)"a2 m"mo Gred)"e za")tere#oa)"om

JJ> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

rody a8y t' z)a7ecH d7a #e1o d'(5a )"e*a:o zmy#$0bb roz:o#z ta:"m to:'myG7" *a:"e1o peł)" roz ")!H )"1dy )"e potra to )a te) *e1o y8Fr 8pdz"emy #am" #po17!daH z y#o:"m #za('):"em " zał> żymy że po#"ada o) p"C:)!d'#zC do *a:"e* )"e może roG("H #o8"e prete)#*" żade) z)a(a " m"łoG)": #zt':" zte* ra(*" że *e#t za")tere#oa)y #y(5 przedm"ota(5 Na (zym "C( po7e1arFż)"(a m"Cdzy tym" ta: odm"e))ym" o(e)am" S(5atzU)1 do*a:"e1o rodza*'przedm"otF :tFre #!dz"e #ame1o #ma:' )"e zaprze(zały8y (5y8a #o8"eza*em)"e p"er#ze9#taf

Po#"adamy zdo7)oGH (zy#to e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a 'moż7""a*!(! )amOydaa)"e 8ez poGred)"(ta po*CH #!dF o 6orma(5 " z)a*dya)"e #amymty7:o ydaa)"' #!dF o )"(5 'podo8a)"a :tFre )arz'(amy :ażdem'(zło"e:o" *a:o pra"dło przy (zym #!d te) )"e op"era #"C )a ")tere#o)oG(" a)"też *e* )"e ytarza Z dr'1"e* #tro)y po#"adamy ta:że zdo7)oGH roz'moe*ładzy #!dze)"a ")te77e:t'e77e Urte"7#:ra*t 'moż7""a*!(! )amO o:reG7e)"e apr"or" 'podo8a)"a #a=+., my(5 ty7:o 6orma(5 ma:#ym pra:ty(z)y(5 o "7e#ame przez #"C )ada*! #"C do po#ze(5)e1o praoda#ta 'podo8a)"e :tFre)arz'(amy :ażdem' (zło"e:o" *a:o prao przy (zym #!d )a#z )"e op"era #"C

)a ")tere#o)oG(" a7e *ed)a: *! ytarza Roz:o#z a78o przy:roGH p"er#zym#!dz"e )azya #"C roz:o#z! a78o przy:roG("! #ma:' dr'1a zaG roz:o#z! a78oprzy:roG("!O '(z'("a mora7)e1o



Po)"eaż *ed)a: roz'm *e#t rF)"eż za")tere#oa)y tym 8y "dee do :tFry(5yoł'*e '(z'("' mora7)ym 8ezpoGred)"e za")tere#oa)"e po#"adały teżo8"e:ty)! rea7)oGH tz) a8y przyroda '*a)"ła przy)a*m)"e* pe"e) G7ad a78odała #:azF:C że za"era

K#"C1a dr'1a A)a)ty)a z)"o#łoG("

JJ+

#o8"e *a:!G pod#taC do przy*C("a pra"dłoe* z1od=G(" *e* ytorF z )a#zym)"eza7eż)ym od #ze7:"e* ^ tere#o)oG(" 'podo8a)"em :tFre a pr"or" 'z)a*emyza br> o8o"!z'*!(eO :ażde1o (zło"e:a 8ez moż7"=^oG(" opar("a te1o )adooda(5 to roz'm )'"#" 8yH za")tere#oa)y :ażdym prze*a"a)"' przezprzy=ode podo8)e* z1od)oG(" y)":a z te1o że 'my#ł )"e może myG7eH o p"C:)"eprzyrody )"e 8Cd!( zarazem tbm za")tere#oa)y $e#t to *ed)a:za")tere#oa)"e po:re)e mora7)em' " te) :to *e#t za")tere#oa)y p"C:)"e

przyrody może 8yH )"m ty7:o o ty7e o "7e "'ż przedtem do8rze '1r')toał #eza")tere#oa)"e tbm (o ety(z)"e do8re 0 tym "C( :o1o p"C:)o przyrody8ezpoGred)"o ")tere#'*e ma #"C poFd przyp'#z(zaH że po#"ada przy)a*m)"e*dy#pozy(*C do do8ry(5 ")te)(*" mora7)y(5

KtoG może po"edz"eH że to tł'ma(ze)"e #!dF e#tety(z)y(5 po:re"e9#temz '(z'("em mora7)ym y17!da z8yt '(ze)"e a8y *e 'ażaH za pradz"!")terpreta(*C p"#ma #zy6roe1o *a:"m przyroda #y(5 p"C:)y(5 6orma(5o8razoo do )a# przema"a A7e po p"er#ze to 8ezpoGred)"e za")tere#oa)"e tym (o p"C:)e przyrodz"e )"e *e#t rze(zy"G("e po#ze(5)e 7e(z łaG("e

ty7:o tym :tFry(5 'my#łooGH ':#ztałtoała #"C *'ż :' tem' (o do8re a78o *e#tdo te1o ':#ztałtoa)"a #z(ze1F7)"e podat)a a )a#tCp)"e a)a7o1"a m"Cdzy(zy#tym #!dem #ma:' :tFry )"e za7eż!( od żad)e1o za")tere#oa)"a (zymG poza7a od(z'H 'podo8a)"e " zarazem yo8raża *e #o8"e a pr"or" *a:oprzy#ł'1'*!(e 7'dz:oG(" o1F7e f a #!dem mora7)ym :tFry (zy)" to #amo )apod#ta"e po*CH )aet 8ez yrac)e1o #'8te7)e1o " ma*!(e1o *a:"G (e7rozmyG7a)"a f a)a7o1"a ta proadz" do podo8)e1o 8ezpoGred)"e1o za")tere#o=

+>

JJJ




a)"a przedm"o("e p"er#ze1o *a: " dr'1"e1 #!d'O z tym ty7:o żeza")tere#oa)"e to p"er#zym *e#t o7)e a d"'1"m op"era #"C )ao8"e:ty)y(5 praa(5 Do te1o doł!(za #"C *e#z(ze podz" d7a prJb rody :tFra #y(5 p"C:)y(5 tora(5 prze*a"a #"e *a:o #zt':a )"e *edy)"e #:'te:przypad:' 7e(z )"e=*a:o #po#F8 zam"erzo)y z1od)"e z opartym )a pr* "dła(5porz!d:"em oraz *a:o (e7ooGH 8ez (e7' a po )"eaż (e7' te1o )"e z)a*d'*emy)"1dz"e poza )am" #z':amy 1o z )at'ry rze(zy #o8"e #amy(5 a m"a)o=++"("e tym (o #ta)o" (e7 o#tate(z)y )a#ze1o "#t)"e)"a to z)a(zy pooła)"'mora7)ym :e#t"a *ed)a: )a (zym op"era #"C moż7"oGH ta:"e* (e7ooG(" przyrody 8Cdz"e oma"a)a dop"ero te7eo7o1""

Łato też ytł'ma(zyH że 'podo8a)"e #zt'(e p"C:)e* )"e ł!(zy #"C (zy#tym#!dz"e #ma:' z 8ezpoGred)"m za")tere#oa)"em (zymG ta: *a: 'podo8a)"e przyrodz"e p"C:)e* Szt':a 8o"em *e#t a78o ta:"t) )aG7adoa)"em przyrody:tFre do(5odz" aż do zł'dze)"a " F(za# yoł'*e raże)"e *a:o p"C:)oprzyrody za :tFr! #"C *! 'aża a78o *e#t #zt':! :tFra (e7oo " yrac)"e zm"erzado yoła)"a )a#ze1o 'podo8a)"a WF(za# *ed)a: 'podo8a)"e tym ytorzepo#tało8y pradz"e 8ezpoGred)"o poprzez #ma: a7e )"e z8'dzało8y+ "))e1o)"ż ty7:o poGred)"e za")tere#oa)"e 7eż!(e* t'O ' pod#tay przy(zy)"e am"a)o"("e #zt'(e :tFra może 8'dz"H za")tere#oa)"e ty7:o przez #F* (e7

)"1dy zaG #ama #o8"e MF1ł8y :toG po"edz"eH że ta: #amo ma #"C rze(z teżtedy 1dy pe"e) przedm"ot przyrody 8'dz" #ym

+ M"e*#(e to tł'ma(zC )a pod#ta"e te:#t' 'z'peł)"o)e1o przez Erdma))a#łoem ere(:e) 6z8'dzaH


JJ<

*1

za")tere#oa)"e ty7:o o ty7e o "7e doł!(za #"C

)"e1o "deC mora7)! a7e )"e to 8'dz" t' 8ezpo=_ ed)"e za")tere#oa)"e 7e(z tałaG("oGH p"C:)a #a1o #o8"e "ż )ada*e #"C o)o do ta:"e1o doł!(ze)"a :tFre

zatem e)Ctrz)"e *e* przy#ł'1'*e

Poa8y przyrodz"e p"C:)e* :tFre #poty:amy ta: (zC#to *a:8y #top"o)e zp"C:)! 6orm! #! (zymG (o )a7eży do mody:a(y* a78o G"atła 8ara(5 a78o



+J 8rzm"e)"a dc"C:a(5 S! to 8o"em *edy)e (z'("a :tFre dop'#z(za*! )"ety7:o '(z'("e zmy#łoe S"))e)=m6'57 a7e ta:że reXe:#*C )ad 6orm! ty(5mody:a(*" zmy#łoy(5 " te) #po#F8 za"era*! #o8"e )"e*a:o . *Czy::tFrym przema"a do )a# przyroda " :tFry zda*e #"C po#"adaH *a:"G yż#zy #e)# Ita: )p 8"ała 8ara 7"7"" zda*e #"C )a#tra*aH 'my#ł )a "dee )"e"))oG(" #"edem zaG

8ar '#zere1oa)y(5 od (zero)e* do o7etoe*2 + )a "deC z)"o#łoG(" JGm"ałoG(" < #z(zeroG(" A przy*ac)" ? #:rom)oG(" . #tałoG(" " (z'łoG(" @p"epta:F yraża e#ołoGH " "(5 zadoo7e)"e ze #e1o "#t)"e)"a Ta: przy)a*m)"e*")terpret'*emy przyrodC 8ez z17Cd' )a to (zy (oG ta:"e1o *e#t *e* zam"arem (zy)"e A7e to za")tere#oa)"e p"C:)"e *a:"e t' ży"my yma1a :o)"e(z)"e 8y8yło to p"C:)o przyrody Za)":a o)o z'peł)"e 1dy ty7:o za'ażymy że pad7"Gmyoar! zł'dze)"a " że *e#t to *edy)"e #zt':a " to ta: da7e(e że F(za# ta:że#ma: )"e może z)a7ecH *'ż tym )"( p"C:)e1o a zro: )"( poa8)e1o &Fż8ardz"e* "e78"! poe(" )"ż (zaro)"e p"C:)e tre7e #ło":a roz8rzm"ea*!(eO #amot)y(5 :rza:a(5 ("(5y "e(zFr_7et)" przy ła1od)ym G"et7e :#"Cży(af Z)a)e

#! *ed)a: przy:łady że 8ra:' ta:"e1o Gp"C= +< a:a *a:"G :roto(5"7)y1o#podarz 1oG(" #y(5 :tFrzy przy8y7" do )"e1o a8y roz:o#zoaH #"C "e*#:"mpo=

to (o potra #"C zro8"HO od raz' 1dy #"C ty7:o "e )a7eży '(zy)"H tz) tedy1dy #"C do#tate(z)"e poż!da)y rez'7tat )"e *e#t )azya)e #zt':! *V #zt':")a7eży (oG ty7:o o ty7e o "7e m"mo *e1o ) ^ do:ład)"e*#ze* z)a*omoG(" )"e po#"ada#"C *e#z(ze prz to od raz' 'm"e*Ct)oG(" y:o)a)"a &amper )p 0t=#'*e 8ardzodo:ład)"e *a:"e po"))o 8yH )a*7epSz o8'"e a7e z pe)oG("! )"e 'm"ał 1o

'#zyH

< Szt':C odrFż)"a #"C też od rzem"o#ła p"er#za )o#" )azC o7)e* rzem"o#ło)atom"a#t może )azya #"C ta:że #zt':! zaro8:o! Na p"er#z! zapatr'*emy#"C ta: *a: 1dy8y mo1ła ypaGH (e7oo 'daH #"e[ ty7:o *a:o 1ra tz) *a:oza*C("e :tFre #amo d7a #"e8"e *e#t przy*em)e = )a dr'1! zaG te) #po#F8 że

*a:o pra(a t* za*C("e :tFre #amo d7a #"e8"e *e#t )"eprzy *em)e '("!ż7"e a)C(!(e ty7:o przez #F* e6e:t )p y)a1rodze)"e " tym #amym może 8yH)arz'(o)e +. drodze przym'#' Ke#t"aO (zy 5"erar(5"" (e(5Fze1arm"#trze ma*! '(5odz"H za arty#tF a )atom"a#t :oa7e za rzem"eG7)":F

yma1a f d7a yda)"a

> tym #!d' "))e1o= p'):t' "dze)"a )"ż te) *a:"

my t' za*m'*emy yma1a m"a)o"("e 'z17Cd)"e

)"aO propor(*o)a7)e1o #to#'):' m"Cdzy ta7e)tam"

:tFre m'#z! 7eżeH ' pod#tay te1o (zy tamte1o #poGrFd

ty(5 za*CH N"e (5(C t' (5odz"H :e#t"C (zy ta:że

GrFd ta: za)y(5 #"edm"' #zt': yzo7o)y(5 )"e y= W mo"(5 #tro)a(5 pro#ty (zło"e: 1dy m' #"C przed:łada ta:"e )p zada)"e

*a: Ko7'm8a z *e1o *a*:"em odpo"ada2 to )"e *e#t żad)a #zt':a 7e(z ty7:o"edza to z)a(zy *eG7" #"C "e potra #"C to zro8"HO



+ to #amo po"ada o #zy#t:"(5 rze:omy(5 #zt':a(5 :'17arza Natom"a#t

:')#zto" 7")o#:o(z:a 8y)a*m)"e* )"e odmF" m"a)a #zt':"

+ A)atom 5o7e)der#:" 'r +JJ zm +-,

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a zmo##("

7"e)"o)o ee)t'a7)"e ta:"(5 :tFre )a7eżało8y za="bzyH do )a': oraz teżta:"(5 :tFre )a7eżało8y po=ta"H )a rF)" z rzem"o#łam" Warto #za:przy1)"eH że e #ze7:"e* #zt'(e o7)e* :o)"e(z)y ̂ eSt m"mo to pe"e)e7eme)t przym'#' a78o *a: #"C mF" pe"e) me(5a)"zm 8ez :tFre1od'(5 )ory m'#" 8yH #zt'(e o7)y " :tFry ty7:o oży"a dz"eło )"e m"ał8y ("ała "(ał:"em 8y #"C '7ot)"ł )p poez*" popra)oGH " 8o1a(to *Czy:a a ta:żeprozod"a " metr'm N"e:tFrzy 8o"em )o#" y(5oa(y #!dz! ze )a*7ep"e*pop"era*! #zt':C o7)! 1dy 'a7)"a*! *! od #ze7:"e1o przym'#' " z )"e* *a:opra(y (zy)"! 7" ty7:o 1rC

0 #zt'(e p"C:)e*

N"e "#t)"e*e )a':a o p"C:)"e 7e(z ty7:o :ryty:a a)" p"C:)a )a':a #(5o)eW"##e)#(5a*t 7e(z ty7:o #zt':a p"C:)a #(5o)e K')#t &o #"C ty(zy 8o"em +p"er#ze* to m"ało8y #"C )"e* '#ta7aH )a':oo tz) )a pod#ta"e ra(*"doodoy(5 (zy (oG )a7eży 'ażaH za p"C:)e (zy też )"e #!d o p"C:)"e )"e8ył8y zatem 1dy8y )a7eżał do )a':" #!dem #ma:' &o #"C zaG ty(zy dr'1"e* to

)a':a :tFra *a:o ta:a ma 8yH p"C:)a *e#t a8#'rdem %dy8y 8o"em dopytya)o#"C )"e* *a:o )a'(e o ra(*e " doody z8yto 8y )a# e6e:to)ym" 6raze#am"5o)# mot# Tym (o #:ło)"ło do poto(z)e1o yraże)"a )a':" p"C:)e )"e 8yło8ez !tp"e)"a )"( "))e1o *a: ty7:o to że z'peł)"e tra6)"e #po#trzeżo)o "ż do#zt':" p"C:)e* (ałe* *e* do#:o)ałoG(" potrze8a d'żo "edzy )p z)a*omoG("#taro=

+.

JJ- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"ażyt)y(5 *Czy:F o(zyta)"a a'tora(5 + :tFrzy U&L dz! za :7a#y:Fz)a*omoG(" 5"#tor"" za8yt:F #ta żyt)oG(" "td Toteż te )a':" 5"#tory(z)e d7ate1o^ #ta)o"! :o)"e(z)e przy1otoa)"e " pod#taC k$ #zt':" p"C:)e* a po(zCG(" też d7ate1o że przez )"e r z'm"a)o )aet z)a*omoGH ytorF #zt':"p"C:) ^ retory:" " poez*" zo#tały #ame #:'te: pom"e#za)" yrazF )aza)e)a':am" p"C:)ym"

$eG7" #zt':a op"era*!( #"C )a poz)a)"' pe)ee> moż7"e1o przedm"ot'y:o)'*e *edy)"e (zy))oG(" potrze8)e do *e1o 'rze(zy"#t)"e)"a *e#t o)a

#zt':! me(5a)"(z)! *eG7" zaG 8ezpoGred)"o ma )a (e7' '(z'=+- ("e roz:o#zy)azya #"C #zt':! e#tety(z)! Ta zaG *e#t #zt':! 8!dc przy*em)! 8!dc p"C:)!Przy*em)! *e#t o)a 1dy *e* (e7em *e#t to 8y roz:o#z toarzy#zyła yo8raże)"om

*a:o #amym ty7:o (z'("om p"C:)! zaG tedy 1dy ma "m toarzy#zyH *a:ope)ymO rodza*om poz)a)"a



Szt':am" przy*em)ym" #! te :tFry(5 (e7em *e#t *edy)"e de7e:toa)"e #"C Ta:"m" #! #ze7:"e poa8y :tFre mo1! 8a"H toarzy#to przy #to7e2 )p dar")tere#'*!(e* )arra(*" ")"(*oa)"e toarzy#t"e #o8od)e* " oży"o)e*rozmoy proadza)"e żartem " Gm"e(5em e#ołe1o )a#tro*' :tFrym moż)a

*a: po"ada #"C p7eGH trzy po trzy przy (zym )":t )"e ma zam"ar' 8yH

odpo"edz"a7)ym za to (o mF" 1dyż "dz"e t' ty7:o o (5"7o! rozry:C a )"e o#tały temat d7a rozmyG7a9 7'8 opo"ada9 Na7eży do te1o rF)"eż #po#F8

*a:" 'de:oroa)o #tFł 8y #pra"ał przy=

+ W ory1")a7e2 ;e7e#e)5e"t der A'tore) o(zyta)"e a'torF (o #ta)o"ad7"e #6orm'łoa)"e o8e( (ze1o z1od)"e z Erdma))em (zytam ;e7e#e)5e"t") de) A'tore)


JJ,

^ m)oGH a przy d'ży(5 8a):"eta(5 )aet toarzy=

a(a "m m'zy:a Ta*e7m'#":2 zadz""a*!(y tFr

:tFre1o zada)"em *e#t podtrzymya)"e 6orm"e przy=

m)e1o #zmer' e#ołe1o )a#tro*' 'my#łF " :tFry

[("aż )":t )"e zra(a )a*m)"e*#ze* (5oH8y 'a1"

*e* :ompozy(*C #przy*a #o8od)e* rozmo"e #!=

f"adF przy #to7e Na7eż! t' re#z("e #ze7:"e1o ro=

za*' 1ry :tFry(5 *e#t #"C za")tere#oa)ym ty7:o

bbr tym 8y (za# przy*em)"e prze#zedł

Szt':a p"C:)a )atom"a#t *e#t #po#o8em przed#ta= +, p"e)"a :tFry #am d7a#"e8"e *e#t (e7oy " :tFry (5o("aż 6*e#t (e7oyO 8ez (e7' #przy*a *ed)a: :'7t'rzeładz 'my#łoy(5 :"er'):' toarzy#:"e1o 'dz"e7a)"a #"C po#ze(5)a_zdo7)oGH 'dz"e7a)"a #"C roz:o#zy za"era *'ż #ym po*C("' to że )"e ma o)a8yH roz:o#z! 'ży("a de# %e)'##e# ypłya*!(!O z #ame1o ty7:o (z'("a 7e(zroz:o#z! reXe:#*" D7ate1o też #zt':a e#tety(z)a *a:o #zt':a p"C:)a *e#t ta:!#zt':! d7a :tFre* :ryter"'m #ta)o" reXe:#y*)a ładza #!dze)"a a )"e zmy#łoe(z'("e

?

Szt':a *e#t #zt':! p"C:)! o ty7e o "7e zda*e #" 8yH zarazem przyrod!

%dy mamy do (zy)"e)"a z dz"ełem #zt':" p"C:)e* m'#"my m"eH G"adomoGHte1o że *e#t o)o #zt':! a )"e przyrod! )"em)"e* *ed)a: (e7ooGH *e1o 6orm"e



m'#" ydaaH #"C ta: o7)! od #ze7:"e1o przym'#' ar8"tra7)y(5 "77:""r7"(5erpra"deł *a: 1dy8y 8yło o)o ytorem #ame* ty7:o przyrody Na tym '(z'("'o7)oG(" 1ry )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 :tFra m'#"

J<J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

te) *e#t moż7"y ł Szt':a p"C:)a )"e może zatem #am #o8"e ymyG7"H pra"dełpodł'1 :tFry(5 rea7"zoaH m #e dz"eło A po)"eaż 8ez poprzedza*!(e1opra"dła żade) ytFr )"e może )"1dy )azyaH #"C #zt':a przeto m'#"przyroda podm"o("e " przez )at(5)"e)"e *e1o ładz '#ta)a"aH pra"dła d7a#zt':" to zaG z)a(zy że #zt':a p"C:)a moż7"a *e#t ty7:o *a:o pro d':t 1e)"'#z'

Z te1o "daH że 1e)"a7)oGH *e#t2 " ta7e)tem torze)"a te1o )a (o )"e moż)apodaH żad)e1o o:reG7o)e1o pra"dła a )"e dy#pozy(*! zrC(z)oG(" do )a'(ze)"a

#"C te1o (ze1o moż)a #"C y'(zyH ed7e *a:"e1oG pra"dła p"er#z! *e*łaG("oG("! m'#" zatem 8yH ory1")a7)oGH J że ytory 1e)"a7)oG(" ^f #:oromoże "#t)"eH też ory1")a7)y )o)#e)# m'#z! 8yH zarazem zoram" (zy7" (zymGe1zemp7ary(z)ym z)a(zy to że (5o("aż #ame )"e po#tały przez )aG7adoa)"em'#z! *ed)a: #ł'żyH do te1o "))ym tz) za :ryter"'m 7'8 pra"dło ydaa)"a o(zymG #!d' <$ że o)a #ama )"e może op"#aH 7'8 J )a':oo y:azaH *a:"#po#F8 torzy #e dz"eło 7e(z że '#ta)a"a pra"dła *a:o )at'ra że zatemtFr(a :tFry dz"eło zadz"C(za #e* 1e)"a7)oG(" #am )"e "e #:!d #"C 8"or! ')"e1o "dee do te1o dz"eła " )"e *e#t też *e1o mo(y te1o rodza*' "dee doo7)"e(zy p7a)oo ymyG7aH " prze:azyaH "))ym za pomo(! ta:"(5< przep"#F :tFre

pozo7"ły8y "m torzyH podo8)e dz"eła D7ate1o też #łoo 1e)"'#z yodz"#"C przyp'#z(za7)"e z 7a=

+ Wed7e I yda)"a2 a "C( )"e za:łada*!( ' pod#tay po*C("a #po

#o8' *a:" ytFr te) *e#t moż7"y Reda:(*a te1o m"e*#(a )a#tCp

)y(5 yda)"a(5 *e#t )"e!tp7""e 7ep#za

J W I yda)"' )"e ma #łF2 8e#(5re"8e) oder op"#aH 7'8

< W I yda)"' )"e ma #łoa #o7(5e) ta:"(5

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J<<

("9#:"e1oO 1e)"'# oz)a(za*!(e1oO o#o87"e1o da)e1o *(ażdem' (zło"e:o"przy 'rodze)"' op"e:'9(ze1o " :"er'*!(e1o )"m d'(5a od :tFre1o )at(5)"e)"apo=(5odz"ły8y oe ory1")a7)e "dee że przyroda dy:t'*e za poGred)"(tem1e)"'#za pra"dła )"e )a'(e *C(z #zt'(e a " to ty7:o o ty7e o "7e o)a ma 8yH#zt':! p"C:)!

08*aG)"e)"e " pot"erdze)"e po"'yż#ze* de)"(*" 1e)"a7)oG("



W#zy#(y z1adza*! #"C (o do te1o że 1e)"a7)oGH )a7eży 'ażaH za (oG z'peł)"eprze("#ta)e1o d'(5o" )aG7ado)"(ta Wo8e( te1o zaG że '(ze)"e #"C )"e

*e#t )"(zym "))ym *a: ty7:o )aG7adoa)"em to )a*"C:#za )aet zdo7)oGHpo*Ct)oGH po*em)oGH 'my#ł'O '(5odz"H może ty7:o za po*Ct)oGH a )"e za1e)"a7)oGH A7e )aet *eG7" :toG #amodz"e7)"e myG7" (zy 'pra"a poez*C a )"e

ty7:o po*m'*e to (o pomyG7e7" "))" (o "C(e* *eG7" )aet ymyG7" (oG )oe1o dz"edz")"e #zt':" " )a':" to prze("eż ta:że " to )"e #ta)o" *e#z(ze do#tate(z)e*ra(*" 8y ta:"em' )"e*ed)o:rot)"e "e7:"em' 'my#ło" prze(""e9#t"e dote1o :tFry )"1dy )"e potra )"( "C(e* *a: ty7:o '(zyH #"C " )aG7adoaH " d7ate1o)azya)y *e#t matoł:"em )adaaH m"a)o 1e)"'#za te1o 8o"em moż)a 8yło #"C)a'(zyH a "C( o#"!1)!H )a )at'ra7)e* drodze 8ada)"a " myG7e)"a podł'1pra"deł " )"e rFż)" #"C to )"(zym #pe(y(z)ym od te1o (o moż)a )a8yH przezp"7)oGH drodze )aG7ado)"(ta Ta: )p moż)a z'peł)"e do8rze )a'(zyH #"C#zy#t:"e1o (o yłożył+ Neto)

+ W I yda)"' 8ra: #łF bor1etra1e) 5at yłożył

J<

Kryty:a e#tety(z)e* ład"* #!dze)"a

+- #ym )"eGm"erte7)ym dz"e7e o za#ada(5 7ozo" przy rody (5oH ta:"e7:"e1o potrze8a 8yło 'my#ł' 8y 'o :o)aH ta:"(5 od:ryH )"e moż)a )atom"a#t)a'(zyH #"e p"#aH peł)y(5 po7ot' "er#zy (5oH8y #zy#t:"e przep"#y doty(z!(epoez*" 8yły )"e "edz"eH *a: do:ład)e a zory )"e "edz"eH *a: z)a:om"te

Tł'ma(zy #"C to tym że Neto) potrał8y )"e ty7:o #o8"e #amem' 7e(z ta:że:ażdem' "))em' ':azaH #po#F8 (ał:"em )ao(z)y " o:reG7o)y (e7':o)ty)'oa)"a *e1o pra(O #zy#t:"e #e*e po(zy)a)"a od p"er#zy(5 pod#ta1eometr"" aż do #y(5 "e7:"(5 " 1łC8o:"(5 od:ryH )atom"a#t żade) komer (zyW"e7a)d )"e potrał8y #:azaH *a:" #po#F8 *e1o "dee peł)e 6a)taz*" a zarazem1łC8o:"(5 myG7" rodz! #"C " ł!(z! *e1o 'myG7e d7ate1o że #am te1o )"e "e "

)":o1o zatem )a'(zyH te1o )"e może W dz"edz")"e )a':" przeto )a*"C:#zyod:ry(a rFż)" #"C ty7:o #top)"em od )a*peda)ty(z)"(*=#ze1o )aG7ado(y "'(z)"a rFż)" #"C )atom"a#t #po#F8 #pe(y(z)y od te1o :om' )at'ra dałata7e)t do #zt': p"C:)y(5 N"e oz)a(za to *ed)a: żad)e* de1rada(*" oy(5 "e7:"(5mCżF :tFrym rFd 7'dz:" ty7e zadz"C(za porF)a)"' z 6aorytam" przyrody z'a1" )a "(5 ta7e)t do #zt': p"C:)y(5 A78o"em łaG)"e )a tym że ta7e)tp"er#zy(5 #torzo)y *e#t do (oraz "C:#ze1o #tałe1o roz"*a)"a do#:o)ałoG("y)":F poz)a)"a + " do #ze7:"(5 za7eż)y(5 od te1o :orzyG(" a zarazem do)a'(za)"a "))y(5 ty(5 #amy(5 "adomoG(" po7e1a "(5 "e7:a yż#zoGH )adtym"

+-? :tFrzy za#ł'1'*! )a za#z(zyt )azya)"a #"C 1e)"'#zam"2 d7a ty(5 8o"em#zt':a ma 1dz"eG #F* :re# 1dyż ma o)a #! yt:)"Ct! 1ra)"(C :tFre* )"e możeprze:ro=

+ Wed7e I yda)"a2 y)":a(5 poz)a)"a



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J<?

YH " :tFra zo#tała przyp'#z(za7)"e *'ż da)o o#"!=)"Cta " )"e może *'ż 8yH "C(e*roz#zerzo)a Poza bm )"e r)oż)a zdo7)oG(" te* 'dz"e7"H "))ym 7e(z m'#" )a 8yHda)a :ażdem' 8ezpoGred)"o z rC:" przyrody ^)*e o)a razem z )"m dopF:"przyroda :"edyG ta: art7o )"e 'zdo7)" z)o' :o1oG "))e1o :tFry )"e potrze8'*e)"(ze1o "C(e* *a: przy:ład' 8y ta7e)to" :tFre1o *e#t G"adomy :azaHdz"ałaH podo8)y #po#F8

po)"eaż ta7e)t przyrodzo)y m'#" '#ta)a"aH pra"dła d7a #zt':" *a:o #zt':"p"C:)e* po#ta*e pyta)"eO *a:"e1o rodza*' *e#t to pra"dłof N"e może o)o 8yH'*Cte żad)! 6orm'łC 8y #ł'żyH za przep"# 1dyż z)a(zyło8y to że #!d o p"C:)"eda*e #"C zdeterm")oaH )a pod#ta"e po*CH Pra"dło to m'#" zo#taHya8#tra5oa)e z te1o (o zo#tało y:o)a)e tz) z ytor' podł'1 :tFre1o

"))" ma*! prF8oaH #e1o ła#)e1o ta7e)t' 8y z"!H 1o #o8"e za zFr a7e )"edo )aG7adoa)"a 7e(z do :o)ty)'oa)"a + Tr'd)o y=

+ Poyż#ze m"e*#(e zreda1oa)e *e#t ma)'#:ryp("e Ka)ta #po#F8)"ezroz'm"ały 1dyż 8rzm"2 )"(5t der Na(5a5m')1 #o)der) derNa(5a5m')1 )"e do )aG7adoa)"a 7e(z do )aG7adoa)"a K"e#eetter:tFry przeproadzał :ore:tC zm"e)"ł o8e( te1o to m"e*#(e )a#tCp'*!(y#po#F82 )"(5t der Na(5ma(5')1 #o)der) der Na(5a5m')1 )"e do:op"oa)"a 7e(z do )aG7adoa)"a " to #6orm'łoa)"e 1'r'*e yda)"a(5Kryty:" ładzy #!dze)"a $a: *ed)a: #ł'#z)"e pod)o#" or7a)der Ka)t m"ał

pradopodo8)"e )a myG7" "))e #6orm'łoa)"e a m"a)o"("e2 )"(5t derNa(5a5m')1 #o)der) der Na(56o71e )"e do )aG7adoa)"a 7e(z do:o)ty)'oa)"a Ka)t 8o"em #ta7e prze("#ta"a )aG7adoa)"e Na(5a5m')1:o)ty)'oa)"' Na(56o71e zaG :op"oa)"e Na(5ma(5')1 'aża za odm"a)C)aG7adoa)"a p )p <J " , Prze:ład op"eram )a #'pozy(*" or7a)=dera (5oHo) #am #ym yda)"' Kryty:" ładzy #!dze)"a za(5o'*e reda:(*CK"e#eettera

J<. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

tł'ma(zyH *a: to *e#t moż7"e Idee arty#ty z8'dza* podo8)e "dee ' *e1o'(z)"a *eG7" )at'ra 'ży(zyła m' podo8)e* propor(*" ładz 'my#ł' Wzory #zt':"p"(:)e #! zatem *edy)ym" Grod:am" 'moż7""a*!(ym" prze:aza)"e *e*potom)oG(" N"e mo1ło8y o)o do*GH do #:'t:'

+-. za pomo(! #amy(5 ty7:o op"#F a zła#z(za dz"e

dz")"e #zt': po#ł'1'*!(y(5 #"C #łoem przy (zym GrFd

)"(5 :7a#y(z)ym" #taH #"C mo1! ty7:o te :tFre zo#tały

yrażo)eO da)y(5 marty(5 " teraz ty7:o a:o

'(zo)e za(5oa)y(5 *Czy:a(5



&5oH #zt':a me(5a)"(z)a *a:o #zt':a 7" ty7:o p"7 )oG(" " y'(ze)"a #"C 8ardzo#"C rFż)" od #zt':" p"C:)e* *a:o #zt':" 1e)"a7)oG(" to *ed)a: )"e ma ta:"e* #zt':"p"C:)e* :tFre* "#tot)ym ar'):"em #zt':" )"e 8yło8y (oG me(5a)"(z)e1o (oda*e #"C '*!H " #to#oaH podł'1 pra"deł a "C( (oG a:adem"(:o popra)e1o%oG 8o"em m'#" 8yH przy tym pomyG7a)e *a:o (e7g 1dyż ")a(ze* )"e moż)a 8y *e*

ytor' przyp"#aH #zt'(e 8ył8y o) *edy)"e ytorem przypad:' A8y zaGpe"e) (e7 'rze(zy"#t)"H potrze8a o:reG7o)y(5 pra"deł :tFry(5 )"e moż)a'ażaH za )"(o8o"!z'=*!(e S:oro zaG "#tot)! a7e )"e *edy)! (e(5! (5ara:ter'1e)"'#za *e#t ory1")a7)oGH ta7e)t' to płyt:"e 'my#ły #!dz! że )"e ma 7ep#ze1o#po#o8' y:aza)"a że *e#t #"C :"t)!(ym 1e)"'#zem )"ż odrz'(e)"e przym'#'#ze7:"(5 #z:o7)y(5 pra"deł #!dz! że 7ep"e* parad'*e #"C )a :o)"' )aro"#tym)"ż )a '*eżdżo)ym %e)"a7=)oGH może do#tar(zyH ty7:o 8o1ate1o mater"ał' d7atFr(F #zt':" p"C:)e* a7e opra(oa)"e te1o mater"ał' " *e1o 6orma yma1a*!y:#ztał(o)e1o przez #z:ołC ta7e)t' 8y '(zy)"H ze9 'żyte: mo1!(y o#taH #"Cprzed

+- ładz! #!dze)"a $eG7" zaG :toG )ae"2 #praa(5

yma1a*!(y(5O )a*#tara))"e*#ze1o 8ada)"a roz'mo=


J<

e10* przema"a " roz#trzy1a *a: 1e)"'#z to *e#t to rC(z Gm"e#z)e )"e"adomo ty7:o z (ze1o 8ardz"e* m"aH #"C )a7eży (zy z :'17arza :tFry ro8"doo:oła #"e8"e ty7e #z'm' że )"e moż)a o )"(zym ydaH *a#)e1o #!d' a7e za tomoże tym "C(e* #"e8"e ma"aH (zb ra(ze* z p'87"(z)oG(" :tFra do8rod'#z)"ema"a #"e8"e że *e* )"ezdo7)oGH *a#)e1o zroz'm"e)"a " '*C("a oe1oOar(ydz"eła ")t'"(*" po(5odz" #t!d "ż do#tar(za #"C *e* ma#am" )oy(5 prad prze(""e9#t"e do (ze1o za*moa)"e #"C #z(ze1Fłam" poprzez #to#o)ey*aG)"e)"a " z1od)e ze #z:o7)ym" pra"dłam" 8ada)"e za#ad yda*e #"e *e* ty7:o

parta(ze)"em

0 #to#'):' 1m"a7)oG(" do #ma:'

Do yda)"a #!d' o p"C:)y(5 przedm"ota(5 *a:o ta:"(5 potrze8)y *e#t #ma:)atom"a#t do #ame* #zt':" p"C:)e* tz) do torze)"a ta:"(5 przedm"otFpotrze8)a *e#t 1e)"a7)oGH

$eG7" 1e)"a7)oGH 'aża #"C za ta7e)t do #zt':" p"C:)e* )a (o #:az'*e #o"#tez)a(ze)"e te1o #łoa " pra1)"e #"C tym (e7' rozłożyH *! )a te ładze :tFrem'#z! poł!(zyH #"C razem 8y #torzyH ta:" ta7e)t to rze(z! :o)"e(z)! *e#t

)aprzFd do:ład)e o:reG7e)"e rFż)"(y m"Cdzy p"C:)em przyrody 1dz"e trze8a ty7:o#ma:' a8y ydaH o )"m #!d a p"C:)em #zt':" :tFre1o moż7"oGH (o przyydaa)"' #!d' o te1o rodza*' przedm"o("e trze8a ta:że 'z17Cd)"H yma1a1e)"a7)oG("



P"C:)o przyrody *e#t p"C:)! rze(z! p"C:)o #zt':" *e#t p"C:)ym przed#ta"e)"empe)e* rze(zy

A8y ydaH #!d o p"C:)"e przyrody *a:o ta:"m )"e

J<-


m'#zC m"eH 'przed)"o po*C("a o tym (zym

"_

przedm"ot po")"e) 8yH tz) )"e m'#zC z)aH \"e_ mater"a7)e* (e7ooG(" (e7' *e1o o(e)"e pede8a ^ #"C 8o"em (zy#ta 6orma #ama d7a #"e8"e 8ez z)a2 m(G("(e7' $(G"" *ed)a: przedm"ot da)y *e#t *a:o Vb tFr #zt':" " *a:o ta:" ma 8yH'z)a)y za p"C:)y t> po)"eaż #zt':a za#ze za:łada pe"e) (e7 przb_ (zy)"eoraz *e* przy(zy)oeGH m'#" #"C ' pod#tay założyH )a*p"er po*C("e o tym(zym rze(z ta 8yH p> "))a a po)"eaż do#to#oa)"e rFż)orod)oG(" Jaarte*O rze(zy do *e* e)Ctrz)e1o przez)a(ze)"a *a:o (e7' #ta)o"

do#:o)ałoGH te* rze(zy to m'#" #"e przy ydaa)"' #!d' o p"C:)"e #zt':" z"!Hzarazem pod 'a1C do#:o)ałoGH rze(zy (o (a7e )"( (5odz" 1rC przyydaa)"' #!d' o p"C:)"e przyrody *a:o ta:"m Wpradz"e przy ydaa)"'#!d' zła#z(za +-, o żyy(5 przedm"ota(5 przyrody *a: )p o (zło"e:' (zy:o)"' 8"erze #"e zazy(za* ^ (5(!( ydaH #!d o "(5 p"C:)"e pod 'a1C ta:żeo8"e:ty)! (e7ooGH a7e F(za# też #!d )"e *e#t *'ż (zy#to e#tety(z)y tz)#amym ty7:o #!dem #ma:' Wydaa)y #!d )"e *e#t tedy *'ż #!dem oprzyrodz"e :tFra przed#ta"a #"C *a:o #zt':a 7e(z o przyrodz"e :tFrarze(zy"G("e *e#t #zt':! a(z:o7"e: )ad7'dz:! a #!d te7eo7o1"(z)y #ł'żye#tety(z)em' za pod#taC " ar')e: (o m'#" o) z"!H pod 'a1C MF"!( )p2

to *e#t p"C:)a :o=8"eta )"e ma #"C ta:"m ypad:' )a myG7" 6a:ty(z)"e )"("))e1o *a: ty7:o to że przyroda p"C:)y #po#F8 przed#ta"ła *e* po#ta(" (e7e do :tFry(5 zm"erzaO 8'do"e ("ała :o8"e(e1o A8y 8o"em przedm"ot mF1ł8yH ta:" #po#F8 pomyG7a)y za pom((! 7o1"(z)"e 'ar'):oa)e1o #!d'e#tety(z)e1o m'#" #"C poza #am! 6orm! 'z17Cd)"H ta:że po*C("e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J<,

Szt':a p"C:)a prze*a"a #! do#:o)ałoGH tym błaG)"e że op"#'*e p"C:)"e

rze(zy :tFre przyrodz"e 8bły8_ #zpet)e 7'8 )"e podo8ały8y #"C 3'r"e (5oro8yp'#to#ze)"a o*e))e "tp mo1! *a:o (oG (o przy)o#" z:odC S 8yH 8ardzo p"C:)"eop"#a)e (o "C(e* )aet przed#ta"o)e ma7o"d7e *ed)e1o ty7:o rodza*'#zpetoty )"epodo8)a przed#ta"H #po#F8 z1od)y z przyrod! )"e')"(e#t"a*!( zarazem #ze7:"e1o 'podo8a)"a e#tety(z)e1o " tym #amym p"C:)a



arty#ty(z)e1o m"a)o"("e te* #zpetoty :tFra 8'dz" #trCt Wo8e( te1o8o"em że tym o#o87"ym (z'("' po=7eo=a*!(ym )a #amym ty7:o 'ro*e)"'przedm"ot yo8raża)y zo#ta*e ta:" #po#F8 *a: 1dy8y )arz'(ał #"C ", )ama8yGmy #"C )"m roz:o#zoa7" (zem' #"C *ed)a: TVbałto)"e op"eramy toarty#ty(z)e1o przed#ta"e)"a te1o przedm"ot' )"e odrFż)"amy *'ż )a#zym

(z'("' od )at'ry #ame1o przedm"ot' " przed#ta"e)"e to )"e może o8e( te1o8yH 'aża)e za p"C:)e Toteż #zt':a rzec8"ar#:a *a:o że *e* ytora(5 )"ema7)"e odrFż)"a #"C #zt':" od przyrody y:7'(zyła ze #e* tematy:" 8ezpoGred)"eprzed#ta"e)"e przedm"otF #zpet)y(5 poza7a )atom"a#t przed#ta"aH)p Gm"erH po#ta(" p"C:)e1o 1e)"'#za oda1C o*e))! po#ta(" Mar#a zapomo(! a7e1or"" 7'8 atry8'tF :tFre #"C podo8a*! a "C( ty7:o poGred)"opoprzez ")terpreta(*C roz'mo! " )"e d7a #ame* ty7:o e#tety(z)e* ładzy#!dze)"a

Ty7e o p"C:)ym przed#ta"a)"' przedm"ot' :tFre *e#t łaG(""e ty7:o 6orm!

')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a pe)e1o po*C("a dz"C:" :tFre* po*C("e to *e#t + W I yda)"' )"e ma #łF a7# S(5ad7"(5:'"t() *a:o (oG (o przy)o#" #z:odC

J>


po#ze(5)"e prze:azya)e A7e )ada)"e te* 6ormy toro" #zt':" p"C:)e*yma1a *edy)"e #ma:' podł' :tFre1o arty#ta yH"(zy#zy 1o " #pradz"#zyrozma"ty(5 zora(5 #zt':" 7'8 przyrody :#ztałt'*e # dz"eło " po "e7' (zC#tożm'd)y(5 prF8a(5 '(zy)"e)" m' zadoGH z)a*d'*e re#z("e tC 6ormC *a:a 1ozadoa7a d7ate1o też 6orma ta )"e *e#t )"e*a:o #praa )at(5)"e)"a 7'8#o8od)e1o rozma(5' ładz 'my#ł' 7e(z poo7)e1o a )aet #:r'p'7at)e1o'7ep#za)"a p> t," to a8y do#to#oaH *! do myG7" a m"mo to )"e dop'G("H doy"era)"a przez )"! '*em)e1o pły' )a o7)oGH ty(5 ładzO "(5za*em)e*O 1rze

A7e #ma: *e#t *edy)"e ładz! ydaa)"a #!d' o (zymG a )"e ładz! tFr(z! "to (o *e#t z )"m z1od)e )"e *e#t *e#z(ze przez to #amo dz"ełem #zt':" p"C:)e*Może o)o 8yH ytorem )a7eż!(ym do #zt':" pożyte(z)e* " me(5a)"(z)e* a78o)aet )a':" ytorem opartymO )a o:reG7o)y(5 pra"dła(5 :tFry(5 moż)a #"C)a'(zyH " :tFre m'#z! 8yH do:ład)"e prze#trze1a)e Podo8a*!(a #"C zaG 6orma

*a:! ytoro" tem' #"C )ada*e *e#t ty7:o Grod:"em prze:azya)"a )"e*a:oma)"er! y:ład' (o do :tFre1o pozo#ta*emy *e#z(ze do pe)e1o #top)"a#o8od)" (5o("aż poza tym *e#t o) z"!za)y z pe)ym o:reG7o)ym (e7em Ta:#amo yma1amy )pO 8y za#taa #tołoa (zy *a:aG rozpraa ety(z)a a )aet

:aza)"e m"ały #ame #o8"e 6ormC #zt':" p"C:)e* a7e )"e (zy)"!(e* raże)"a'myG7)e* a7e z te1o pood' rze(zy ty(5 )"e )az"emy prze("eż dz"ełam" #zt':"p"C:)e* Do #zt':" p"C:)e* )atom"a#t za7"(zamy "er#z m'zy:C 1a7er"C o8razF"tp (5o("ażO t' moż)a (zC#to *a:"mG dz"e7e :tFre ma 8yH dz"ełom #zt':"



p"C:)e* #pot:aH #"C z 1e)"a7)oG("! 8ez #ma:' a "))ym ze #ma:"em 8ez1e)"a7)oG("

Km1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J+

, +,J

0 ład(a(5 'my#ł' #:łada*!(y(5 #"C )a 1e)"a7)oGH

> pe)y(5 ytora(5 od :tFry(5 o(ze:'*e #"C że

przy)a*m)"e* po (zCG(" po"))y o:azaH #"C #zt':!

p"C:)! mF" #"C że #! 8ez po7ot' o5)e %e"#t l (5o

("aż *eG7" "dz"e o #ma: )"e z)a*d'*e #"C )"(5 )"(ze1o

(o za#ł'1"ało8y )a )a1a)C Poemat *a:"G może 8yH

(a7e z1ra8)y " 'dat)y a7e 8ez po7ot' $a:aG opo

"eGH *e#t do:ład)a " *a: )a7eży z8'doa)a a7e 8ez

po7ot' $a:aG 'ro(zy#ta moa *e#t 1r')to)a " za

razem :')#zto)a a7e 8ez po7ot' N"e*ed)a rozmoa

*e#t )aet za*m'*!(a a7e m"mo to 8ez po7ot' )aet

o *a:"e*G :o8"e("e moż)a po"edz"eH że *e#t ład)a

rozmo)a " m"ła a7e 8ez po7ot' &zym *e#t "C( to

(o roz'm"e #"C t'ta* przez po7ot %e"#t f

Po7otem z)a(ze)"' e#tety(z)ym )azyamy zaart! 'myG7e za#adCoży"a*!(! Tym zaG przy pomo(y (ze1o za#ada ta oży"a d'#zC mater"ałem:tF=

+ Do#ło)e tł'ma(ze)"e m'#"ało8y 8rzm"eH 8ez d'(5a ;yło8yo)o z'peł)"e )"ełaG("e 1dyż yraz %e"#t zo#tał t' 'żyty ta:"m

łaG)"e z)a(ze)"' *a:"e1o )"e po#"ada po7#:" yraz d'(5 Podo8)"e

8o"em *a: 6ra)('#:" yraz e#pr"t o8e*m'*e )"em"e(:" yraz %e"#t

oprF(z ty(5 z)a(ze9 *a:"e rF)"eż po#"ada po7#:" yraz d'(5 "))y

*e#z(ze :omp7e:# z)a(ze9 :tFrem' *Czy:' po7#:"m m)"e* "C(e* od

po"ada*! #łoa2 8y#troGH do("p pomy#łooGH 8ły#:ot7"=o#_H żyoGH 'my#ł' po7ot "tp Wyraz %e"#t za"era tedy )"e

*a:o rodza*oe z)a(ze)"e od)o#z!(e #"C do ty(5 #zy#t:"(5 dop"ero (o



ym"e)"o)y(5 #pe(y(z)y(5 a po:re)y(5 #o8"e łaG("oG(" d'(5o=

y(5 Po)"eaż zaG *Czy:' po7#:"m 8ra: yraz' za"era*!(e1o a)a

7o1"(z)e rodza*oe z)a(ze)"e m'#" #"C tł'ma(zyH yraz %e"#t o "7e

y#tCp'*e oma"a)ym t' z)a(ze)"' przy pomo(y rozma"ty(5 za

7eż)"e od :o)te:#t' #łF W )")"e*#zym ypad:' yraz po7ot zda*e

m" #"C 8yH )a*odpo"ed)"e*#zym " d7ate1o też po#ł'1'*C #"C )"m prze

:ładz"e

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a +

JJ

Kryty:a e#tety(z)e* tadzy #!dze)"a

rym tym (e7' #"C po#ł'1'*e *e#t to (o ładze 'my#ł pra"a r'(5 (e7oy ta:! za*em)! 1rC :tFr 'trzym'*e #"C #ama przez #"C " )aet #ama zma()"potrze8)e :' tem' #"ły

0tFż t"erdzC że za#ad! t! )"e *e#t )"( "))e1o *a7 ty7:o zdo7)oGH')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a "de e#tety(z)y(5 przez "deC e#tety(z)! zaGroz'm"em ta:"e ytorzo)e przezO yo8rac)"C przed#ta"e)"e :tFre da*e d'żodo myG7e)"a przy (zym *ed)a: żad)a +,< o:reG7o)a myG7 tz) po*C("e )"e może8yH m' ade:at)e " (o za tym "dz"e żad)a moa a)" (ał:o"("e '*!H a)"zroz'm"ałym '(zy)"H 1o )"e może N"e=tr'd)o za'ażyH że *e#t o)aodpo"ed)":"em pe)da)t "de" roz'moe* 8Cd!(e* )a odrFt po*C("em :tFrem'żad)a )ao(z)oGH przed#ta"e)"e ytarza)e przez" yo8rac)"C ade:at)a8yH )"e może

Wyo8rac)"a *a:o tFr(za ładza poz)a(za *e#t m"a)o"("e 8ardzo "e7:!potC1! torze)"' )"e*a:o dr'1"e* przyrody z mater"ał' do#tar(za)e1o *e* przezprzyrodC rze(zy"#t! 0dda*emy #"C *e* tedy 1dy doG"ad(ze)"e yda*e #"C )amz8yt po#zed)"e " przetarzamy *e (o prada ("!17e *e#z(ze podł'1a)a7o1"(z)y(5 pra a7e zarazem *ed)a: podł'1 za#ad zaarty(5 yże* am"a)o"("eO roz'm"e a :tFre #! d7a )a# rF)"e )at'ra7)e *a: te podł'1 :tFry(5")te7e:t '*m'*e przyrodC emp"ry(z)! 0d(z'amy przy tym )a#z! )"eza7eż)oGHod praa :o*arze)"a :tFre "!że #"C z emp"ry(z)ym 'żya)"em oe* ładzyta: że pradz"e podł'1 te1o praa zapoży(zamy od przyrody mater"ał a7epotramy 1o przero8"H (oG z'peł)"e "))e1o a m"a)o"("e (oG (o *e#t yż#ze

)"ż przyroda

r



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J<

Te1o rodza*' przed#ta"e)"a ytarza)e przezO y=8rac)"( moż)a )azaH"deam" z *ed)e* #tro)y *ate1o że przy)a*m)"e* zm"erza*! :' (zem'G (o 7eży

za 1ra)"(! doG"ad(ze)"a " te) #po#F8 '#"ł'*! #"C z87"żyH do ')ao(z)"a*!(e1oprzed#ta"e)"a po*CH ro=')7oy(5 "de" roz'moy(5 ")te77e:t'e77e) Idee)+,

> )ada*e "m pozFr o8"e:ty)e* rea7)oG(" z dr'1"e*

zaG #tro)y " to 1łF)"e d7ate1o że żad)e po*C("e

)"( może "m *a:o e)Ctrz)ym da)ym )ao(z)ym 8yH(aOaem ade:at)e Poeta odaża #"C zmy#łoo przed=

=ta"H "dee roz'm' o )"e"dz"a7)y(5 "#tota(5 :rF

7e#to )"e8"e#:"e p"e:ło "e(z)oGH #torze)"e G"ata

$M a78o też odaża #"C to (ze1o przy:łady z)a*d'*e

pradz"e doG"ad(ze)"' *a: )p Gm"erH zazdroGH

+ #ze7:"e y#tCp:" a ta:że m"łoGH #łaC "tp 'zmy#ło"H y(5odz!( poza 1ra)"(e doG"ad(ze)"a za po

Gred)"(tem yo8rac)" '#"ł'*!(e* dorF)aH przy:ła

do" roz'm' o#"!1a)"' te1o (o )a*yż#ze " to

'zmy#ło"H ta:"e* peł)" d7a *a:"e* )"e moż)a z)a7ecH

przy:ład' przyrodz"e Tere)em )a :tFrym zdo7)oGH

'orze)"a "de" e#tety(z)y(5 może o8*a"H #"C (ałe*Vbe* peł)" *e#t łaG(""e poez*a Zdo7)oGH ta *ed)a:

rozaża)a *edy)"e d7a #"e8"e *e#t łaG(""e ty7:o ta=

e)tem yo8rac)"

$eG7" pod *a:"eG po*C("e pod:łada #"C przed#ta"e)"e ytorzo)e przezOyo8rac)"C " #ł'ż!(e *e1o ')ao(z)"a)em' przed#ta"e)"' a7e 8'dz!(e #amoprzez #"C ty7e myG7" "7e )"1dy )"e moż)a poł!(zyH razem *ed)ym o:reG7o)ympo*C("' przez (o po*C("e #amo zo#ta*e e#tety(z)"e #po#F8 )"eo1ra)"(zo)yroz#zerzo)e to yo8rac)"a o:az'*e #"C tym ypad:' tFr(z! " pra"a r'(5ładzC "de" roz'moy(5 roz'm



J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

8y m"a)o"("ea przy #po#o8)oG(" *a:"e1oG przed#t "e)"a myG7ała o (zymG"C(e* )"ż da #"C ta:"

+,? przed#ta"e)"' '*!H " yrac)ym '(zy)"H J (5oH

prada to "C(e*O )a7eży do po*C("a przedm"ot'

3ormy :tFre #ame )"e #ta)o"! ')ao(z)"a*!(eeo przed#ta"e)"a da)e1opo*C("a 7e(z ty7:o *a:o '8o(zm=przed#ta"e)"e yo8rac)" yraża*! z"!za)e ztym po*C("em )a#tCp#ta " *e1o po:re"e9#to z "))ym" )azyamy atry8'tam"e#tety(z)ym" przedm"ot' :tFre1o po*C("e *a:o "dea roz'moa )"e może 8bHade:at)"e przed#ta"o)e I ta: orzeł $o"#za z 8ły#:a"(! #zpo)a(5 *e#tatry8'tem potCż)e1o :rF7a )"e8"o# a pa atry8'tem #pa)"ałe* :rF7oe* )"e8"o#N"e przed#ta"a*! o)e *a: atry8'ty 7o1"(z)e te1o (o za"era #"C )a#zy(5po*C("a(5 z)"o#łoG(" " ma*e#tat' #torze)"a 7e(z (oG "))e1o (oG (o da*eyo8rac)" #po#o8)oGH roz("!1)"C("a #"C )a m)F#to po:re)y(5 yo8raże9da*!(y(5 "C(e* do myG7e)"a )"ż moż)a yraz"H o:"(G7o)ym przez #łoapo*C("' da*!( zarazem "deC e#tety(z)! :tFra #ł'ży "de" roz'moe* zam"a#t7o1"(z)e1o przed#ta"e)"a a łaG(""e do te1o 8y oży"H 'my#ł przez otar("em' "do:' )a )"eprze*rza)e po7e po:re)y(5 yo8raże9 Szt':a p"C:)a (zy)" to)"e ty7:o ma7ar#t"e 7'8 rzec8"e 1dz"e )aza atry8'ty zazy(za* *e#t'żya)a ta:że poez*a " :ra#omF#to (zerp"! po7ot )ada*!(y ży("a

+,. "(5 dz"ełom *edy)"e z e#tety(z)y(5 atry8'tF przed

m"ot' toarzy#z!(y(5 7o1"(z)ym " )ada*!(y(5 y

o8rac)" rozma(5 8y myG7ała przy tym (5oH #po#F8

)"eroz")"Cty "C(e* )"ż da #"C o8*!H *ed)ym po=

+ W I yda)"' )"e ma #łoa )am7"(5 m"a)o"("e a Wed7e I yda)"a "yrac)"e pomyG7eH

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J?

a zatem *ed)ym o:reG7o)ym yraże)"' p :rFt:oG(" m'#zC #"C o1ra)"(zyHdo )"e"e7' ty7:o przy:ładF

$eG7" "e7:" :rF7 ta: yraża #"C *ed)ym ze #y(5 "er#zy+2 \0p'GHmy toży("e 8ez #zemra)"a )"(ze1o )"e żał'*!( " zo#ta"a*!( te) G"at pełe) *e#z(zedo8rodz"e*#t Ta: #ło9(e 1dy ':o9(zyło #! dz"e))! dro1Cf *e#z(ze rozta(zała1od)e G"atło )a )"e8"e a o#tat)"e prom"e)"e *a:"e G7e prze#torza #! *e1oo#tat)"m" e#t(5)"e)"am" d7a do8ra G"ata \ to #! "deC roz'mo! 8y *e#z(ze

pod :o)"e( ży("a (z'H #"C o8yate7em G"ata oży"a o) atry8'tem :tFryyo8rac)"a #pom")a*!( #zy#t:"e przy*em)oG(" m")"o)e1o p"C:)e1o d)"a7et)"e1o *a:"e przyodz" )am )a pam"CH po1od)y "e(zFr ł!(zy z tymyo8raże)"em " :tFry 8'dz" m)F#to (z'H " yo8raże9 '8o(z)y(5 d7a *a:"(5 )"e



z)a*d'*emy odpo"ed)"e1o yraże)"a Z dr'1"e* #tro)y może )aet roz'moepo*C("e ")=te77e:t""e77er ;e1r"*6 )a odrFt #ł'żyH za atry8't przed#ta"e)"'zmy#łoem' " te) #po#F8 poprzez "deC te1o (o )adzmy#łoe )adaH m' ży("aa7e ty7:o tedy 1dy 'żya tym (e7' atry8't'O e#tety(z)e1o z"!za)e1o#'8"e:ty)"e ze G"adomoG("! te1o (o )ad= +, zmy#łoe Ta: )p po"ada

pe"e) poeta op"#'*!( p"C:)y pora)e:2 #ło9(e ypły)Cło *a: #po:F* ypłya z()oty J @"adomoGH ()oty *eG7" (5oH8y myG7am" #ta"my #"C m"e*#(e(zło"e:a ()ot7"e1o rodz"

+ Ka)t (yt'*e t' )"em"e(:"m proza"(z)ym prze:ładz"e pra

dopodo8)"e ła#)ym 6ra)('#:" "er#z 3rydery:a II pr'#:"e1o p 0e'bre#

de 3r"d5: U %ra)d B J><

J $e#t to (ytat z "er#za $ P5 L W"t5o6a p A:adem"#(5e %ed"(5te

L"p#: +-J I #tr > a7e )"eG("#ły 1dyż W"t5o6 p"#ze2 a'# %'te

J do8ro(" Ka)t zaG (yt'*e2 a'# T'1e)d z ()oty

J.

Kryty:a e#tety(z)e* :ad"y #!d"ema

+,-

'myG7e m)F#to z)"o#ły(5 " '#po:a*a*!(y(5 '(z'H " ot"eraO )"eo1ra)"(zo)e

per#pe:tyy rado#)e* )rJb #złoG(" :tFre* żade) yraz odpo"ada*!(y *a:"em'_o:reG7o)em' po*C("' peł)" )"e do#"C1a

Słoem "dea e#tety(z)a *e#t ytorzo)ym przez yo8rac)"C przed#ta"e)"em#toarzy#zo)ym z pebb )ym po*C("em " poł!(zo)ym #o8od)ym 'żyt:' te"yo8rac)" z ta:! rFż)orod)oG("! (zCG("oy(5 przed#ta"e9 że )"e moż)a d7a)"e1o z)a7ecH ta:"e1o y raże)"a :tFre oz)a(zało8y *a:"eG o:reG7o)e p(*C("e=te) #po#F8 przed#ta"e)"eO to 7 #pra"a że myG7" doda*emy do po*C("a "e7eta:"(5 rze(zyO :tFre )"e da*! #"C )azaH a :tFry(5 od(z'a)"e )ada*e ładzompoz)a(zym ży("a a *Czy:o" *a:o #ame* ty7:o 7"terze = po7ot'

Władzam" 'my#ł' zatem :tFry(5 poł!(ze)"e pe)ym #to#'):' #ta)o"1e)"a7)oGH #! yo8rac)"a " ")te7e:t Wo8e( te1o *ed)a: że przy 'żya)"'yo8rac)" d7a poz)a)"a pozo#ta*e o)a pod przym'#em



Moż7"e że )"1dy )"( po"edz"a)o )"( z)"oG7e*#ze1o (zy też że żad)a myG7)"e zo#tała z)"o#łe* yrażo)a )"ż oym )ap"#"e )ad G"!ty)"! Izydy mat:"=przyrody2 $a *e#tem #zy#t:"m (o *e#t (o 8yło " (o 8Cdz"e " )":t zeGm"erte7)y(5 )"e '(5y7"ł me* za#ło)y Se1)er po#ł'żył #"C t! "de! pomy#łoe*")"e("e 'm"e#z(zo)e* )a :ar("e tyt'łoe* #e* )a':" o przyrodz"e a8y #e1o

'(z)"a :tFre1o 8ył 1otF proadz"H do #e* G"!ty)" )apeł)"H )aprzFdG"!to87"ym dre#z(zem ma*!(ym pra"H *e1o myG7 )a#trF* 'ro(zy#te* 'a1"

+ W ory1")a7e III yda)"a2 d"e (o )"e!tp7""e od)o#" #"C do or#te77')1 derE")8"7d')1#:ra6t przed#ta"e)"e #torzo)e przezO yo8rac)"C (zy7" do "de"e#tety(z)e* W I " II yda)"' )atom"a#t 1'r'*e der (o ee)t'a7)"e mo1ło8y#"C od)o#"H do 6re"er %(8ra'(5 #o8od)y 'żyte: yo8rac)"O

W#pFł(ze#)y Ka)to" matematy:

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J

")te7e:t' " pod7e1a ta:"em' o1ra)"(ze)"' że m'#" #to#oaH #"C do *e1o po*C("a)atom"a#t 'żytaO zam"arze e#tety(z)ym *e#t o)a #o8od)a 8y *e#z(ze po)ad#! z1od)oGH z po*C("em do#tar(zyH (5o("aż #po#F8 )"ezam"erzo)y")te7e:to" 8o1ate1o )"eroz")"Cte1o mater"ał' :tFre1o o) #ym po*C("' )"e'z17Cd)"ał " :tFry #to#'*e *ed)a: )"e ty7e o8"e:ty)"e (e7' poz)a)"a "7e#'8"e:ty)"e (e7' )ada)"a ży("a ładzom poz)a(zym a zatem poGred)"o

prze("eż ta:że (e7' poz)a)"a o8e( te1o #zy#t:"e1o 1e)"a7)oGH po7e1ałaG(""e )a pe)ym #z(zCG7"ym #to#'):' *a:"e1o żad)a )a':a )"e może)a'(zyH a żad)a p"7)oGH #"C y'(zyH a :tFry poza7a z *ed)e* #tro)yOy)a*dyaH "dee d7a da)e1o po*C("a a z dr'1"e* tra6)y d7a )"(5 yraz dz"C:":tFrem' yoła)y tym #zy#t:"m #'8"e:ty)y )a#trF* 'my#ł' może *a:otoarzy#z!(y pe)em' po*C("' 8yH prze:aza)y "))ym Ta7e)t #ta)o" łaG(""eto (o )azya #"C po7otem do te1o 8o"em a8y yraz"H to (o pe)ymyo8raże)"' przy pe)ym #ta)"e 'my#ł' )"e da*e #"C )azaH " a8y '(zy)"H *ezdo7)ym do po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C 8ez z17Cd' )a to (zy yrazem tymma 8yH *Czy: ma7ar#to (zy rzec8a do te1o potrze8a zdo7)oG(" '*moa)"a

#zy8:o przem"*a*!(e* 1ry yo8rac)" " ze#po7e)"a *e* po*C("e :tFre d7ate1ołaG)"e +,, *e#t ory1")a7)e " zarazem da*e po(z!te: )oem' pra"dł' *a:"e1o)"e moż)a 8yło y)"o#:oaH z poprzedza*!(y(5 *e za#ad 7'8 przy:ładFda*!(e #"C prze:azyaH 8ez przym'#' pra"dełJ

+ Wed7e I " II yda)"a2 pod7e1a przym'#o" ")te7e:t' " tem'

o1ra)"(ze)"'

J Wed7e I yda)"a2 prze:azyaH 8ez przym'#'



J-


$eG7" po ty(5 a)a7"za(5 rz'("my o:"em #te(z )a poda)! yże* de)"(*C te1o (o)azyamy 1e)"a7)oG("! to zo8a(zymy2 po p"er#ze że *e#t o)a ta7e)tem do#zt':" a )"e do )a':" :tFre* do:ład)"e z)a)e pra"dła m'#z! yprzedzaH "o:reG7aH #po#F8 po#tCpoa)"a )"e* po dr'1"e że *a:o ta7e)t do #zt':" za:ładao:reG7o)e po*C("e ytor' *a:o (e7' a zatem ")te7e:t a7e zarazem ta:że pe)e(5oH )"eo:reG7o)e_ yo8raże)"e mater"ał' tz) )ao(z)oG(" d7a ')ao(z)"a*!(e1oprzed#ta"e)"a te1o po*C("a a "C( pe"e) #to#')e: yo8rac)" do ")te7e:t' żepo trze("e prze*a"a #"C )"e ty7e rea7"za(*" yt:)"Cte1o (e7' przez

')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e o:reG7o)e1o po*C("a "7e yłoże)"' 7'8 yraże)"'"de" e#tety(z)y(5 za"era*!(y(5 8o1aty mater"ał d7a rea7"za(*"O te1o zam"ar' atym #amym przed#ta"a yo8rac)"C *e* o7)oG(" od #ze7:"e1o :"eroa)"a #"Cpra"dłam" a m"mo to *a:o (e7o! d7a ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a da)e1opo*C("a że[re#z("e po (zarte )"e 'myG7)a )"e zam"erzo)a #'8"e:ty)a(e7ooGH o7)e* z1od)oG(" J>> yo8rac)" z pra"dłooG("! ")te7e:t' za:ładata:! propor(*C " )a#trF* ty(5 ładz *a:"(5 daH )"e może żad)e #to#oa)"e #"C dopra"deł (zy to )a':" (zy to me(5a)"(z)e1o )aG7ado)"(ta 7e(z *a:"e #torzyHmoże *edy)"e )at'ra podm"ot'

Z1od)"e z tym" założe)"am" *e#t 1e)"a7)oGH #ł'ż!(! za zFr m'#ter5a6tory1")a7)oG("! rodzo)e* zdo7)oG(" podm"ot' #o8od)ym 'żya)"' *e1o ładzpoz)a(zy(5 W te) #po#F8 ytFr 1e)"'#za z1od)"e z tym (o )a7eży )"mprzyp"#aH 1e)"a7)oG(" a )"e ee)t'a7)em' y'(ze)"' #"C (zy #z:o7e *e#tprzy:ładem )"e do )aG7adoa)"a F(za# 8o"em za=

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J,

tra("ło8y #"C + #zy#t:oO to_ (o *e#t )"m 1e)"a7)oG("! " #ta)o" d'(5a dz"eła7e(z d7a :o)ty)'oa)"a przez "))e1o 1e)"'#za :tFrym 8'dz" #"C dz"C:" tem''(z'("e *e1 ła#)e* ory1")a7)oG(" poza7a*!(e*O )a ta:"e :orzy#ta)"e z o7)oG("od przym'#' pra"deł #zt'(e Je #zt':a zy#:'*e przez to #ama )oe pra"dło(o #pra"a "ż ta7e)t o:az'*e #"C (zymG (o #ł'ży za zFr Po)"eaż *ed)a:1e)"'#z *e#t te1o rodza*' 6aorytem przyrody że )a7eży 'ażaH 1o za rzad:"ety7:o z*a"#:o to przy:ład *e1o #ta*e #"C d7a "))y(5 zdo7)y(5 1łF #z:oł! tz)_opart! )a pra"dła(5 metody(z)! #:azF:! tym za:re#"e *a:"m moż)a *!8yło y#)'H z ytorF *e1o d'(5a " "(5 o#o87"oG(" toteż o ty7e *e#t d7a)"(5 #zt':a p"C:)a )aG7ado)"(tem :tFrem' przyroda przez 1e)"'#za

'ży(zyła pra"deł A7e to )aG7adoa)"e #ta*e #"C małpoa)"em *eG7" J>+ '(ze9 :op"'*e #zy#t:oł!(z)"e z tym (o 1e)"'#z m'#"ał *a:o (oG 8rzyd:"e1o dop'G("H ty7:o d7ate1o że)"e dało #"C o)o 8ez '#z(zer8:' d7a "de" '#')!H 0da1a ta:a *e#t ty7:o '



1e)"'#za za#ł'1! pe)a Gm"ałoGH yraz' " o1F7e pe)e od(5y7e)"e odzy:łe1o pra"dła *e#t (zymG #to#o)ym ' 1e)"'#za a7e 8y)a*m)"e* )"eza#ł'1'*e )a )aG7ado)"(to pozo#ta*e o)o #amo #o8"e za#ze 8łCdem :tFry)a7eży #taraH #"C '#')!H a7e :tFry #ta)o" )"e*a:o przy"7e* 1e)"'#za 1dyż to (o rozma(5' *e1o d'(5a *e#t )"e do )aG7adoa)"a mo1ło8y '("erp"eH #:'te:

troż7"e* o#troż)oG(" Ma=)"eroa)"e *e#t "))ym rodza*em małpoa)"a am"a)o"("e #ame* ty7:o o#o87"oG(" ory1")a7)oG(" o1F7e

+ Wed7e I yda)"a2 Fbb(za# 8o"em odpadło8y

J?>

Kry ły:a e#"ety(y'* ładzy #!dze)"a

a8y *a: )a*8ardz"e* odda7"H #"C od )aG7ado(F f po#"ada*!( prze("eż ta7e)t'8y 8yH zarazem (zym" (o #ł'ży za zFr ^ I#t)"e*! pradz"e o1F7e dbb=_#po#o8y mod" ':ład' yraża)y(5 myG7" z :tFry(5 *ede) )azya #"C ma)"er!mod'# ae#ł5et"('# a dr'1" metod! mod'# 7o1"('# " :tFre tym rFż)"! #"C od#"e8"e że p"er#zy )"e po#"ada "))e1o :ryter"'m *a: po(z'("e *ed)oG("')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"e)"a dr'1" zaG :"er'*e #"C pod tym z17Cdemo:reG7o)ym" za#adam"= #zt'(e p"C:)e* (5odz" zatem ra(5'8C ty7:o J>J

p"er#zy Zma)"e" oa)ym *ed)a: )azya #"C dz"eło #zt':" ty7:o F(za# *eG7"yraże)"e *e1o "de" zm"erza do o#o87"oG(" a )"e zo#ta*e do#to#oa)e do "de"0:azałoGH :')#zto)oGH* )ap'#zo)oGH " a6e:ta(*a 8y7e ty7:o yrFż)"H #"C a7e8ez po7ot' od te1o (o po#po7"te przypom")a*! za(5oa)"e #"C (zło"e:a o:tFrym po"ada #"C że przy#ł'(5'*e #"C #o8"e 1dy mF" a78o też za(5o'*e #"Cta: *a: 1dy8y z)a*doał #"C )a #(e)"e a8y #"C )a )"e1o 1ap"o)o (o za#zezdradza parta(za

?>

0 poł!(ze)"' #ma:' z 1e)"a7)oG("! ytora(5 #zt':" p"C:)e*

$eG7"8y :to pytał o (o 8ardz"e* (5odz" tora(5 #zt':" p"C:)e* (zy o to 8yprze*a"ała #"C )"(5 1e=)"a7)oGH (zy też #ma: to 8yło8y to rF)oaż)epyta)"' (zy "C:#z! )"(5 ro7C od1rya yo8rac)"a (zy też ładza #!dze)"aWo8e( te1o że p"er#zym ypad:' #zt':a za#ł'1'*e ra(ze* )a )azC peł)e*po7ot' a ty7:o dr'1"m )a m"a)o #zt':" p"C:)e* to to

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J?+

"rU1"e *e#t przy)a*m)"e* *a:o ar')e: )"ez8Cd)y (o)=ft"o #")e v'a )o) rze(z!1łF)! :tFr! )a7eży m"eH )a z17Cdz"e przy ydaa)"' #!d' o #zt'(e *a:o#zt'(e p"C:)e* D7a p"C:)a :o)"e(z)e *e#t )"e ty7e 8o1a(to " ory1")a7)oGH "de* "7edo#to#oa)"e yo8rac)" *e* o7)oG(" do pra"dłooG(" ")te7e:t' &ałe 8o"em8o1a(to yo8rac)" )"e torzy #e* poz8a= J>< "o)e* pra o7)oG(" )"( prF(z



)o)#e)#F ładza #!dze)"a )atom"a#t *e#t zdo7)oG("! do#to#oa)"a *e* do")te7e:t'

Sma: *e#t *a: ładza #!dze)"a o1F7e dy#(yp7")! (zy7" :ar)oG("! 1e)"a7)oG("pod(")a mo()o *e* #:rzydła o1ładza *! " #z7"6'*e a7e zarazem 'dz"e7a *e* ta:że

#:azFe: (zym " *a:"m za:re#"e ma #"C o)a za*!H a8y pozo#taH (e7o! a)o#z!( *a#)oGH " ład 8o1a(to myG7" #pra"a że "dee te #ta*! #"C trałym" że)ada*! #"C do #tałe* a zarazem po#ze(5)e* apro8aty do :o)ty)'oa)"a przez"))y(5 " do ("!17e roz"*a*!(e1o #"C :'7tyoa)"a $eG7" "C( raz"e :o)X":t'm"Cdzy tym" d"ema łaG("oG("am" (oG ma *a:"mG dz"e7e 8yH złożo)e oerze to m'#"ało8y to doty(zyH ra(ze* 1e)"a7)oG(" ładza #!dze)"a zaG :tFra #praa(5 #zt':" p"C:)e* orze:a )a pod#ta"e ła#)y(5 za#ad dop'G(" ra(ze* dote1o 8y '#z(zer8:' doz)ała o7)oGH " 8o1a(to yo8rac)" )"ż ")te7e:t

Do #zt':" p"C:)e* 8yły8y zatem potrze8)e yo8rac)"a ")te7e:t po7ot " #ma:

Trzy p"er#ze z ym"e)"o)y(5 ładz o#"!1a*! dop"ero dz"C:" (zarte* #eze#po7e)"e k'me da*e #e* 5"#tor"" do zroz'm"e)"a A)17":om że a(z:o7"e: #y(5 dz"eła(5 )"e '#tCp'*! żad)em' 7'do" )a G"e("e pod z17Cdemp"er#zy(5 trze(5 łaG("oG(" rozpatrya)y(5 oddz"e7)"e to *ed)a: (o do te*:tFra *e *ed)o(zy m'#"e7"8y '#t!p"H m"e*#(a #ym #!#"adom 3ra)('zom

J?J

Kryty:a e#tety(z)e ładzy #!dze)"a

J>

?=0 podz"a7e #zt': p"C:)y(5

P"C:)o )"eza7eż)"e od te1o (zy *e#t to p"C:)o przyrody (zy #zt':" moż)a o1F7e )azaH yraża)"em "de" e#tety(z)y(5 ty7:o że #zt'(e p"C:)e* "dea tam'#" 8yH yoła)a przez po*C("e przedm"ot' przyrodz"e p"C:)e* zaG #amareXe:#*a )ad pe)! da)! )ao(z)! 8ez po*C("a o tym (zym ma 8yH przedm"oty#tar(za do po8'dze)"a " prze:aza)"a "de" za :tFre* yraz 'aża #"C Fprzedm"ot

$eG7" "C( (5(emy do:o)aH podz"ał' #zt': p"C:)y(5 to )"e możemy y8raH tym (e7' przy)a*m)"e* )a prF8C y1od)"e*#ze* za#ady )"ż a)a7o1"a pom"Cdzy#zt':! a #po#o8em yraża)"a #"C *a:"m po#ł'1'*! #"C 7'dz"e przy mF"e)"'(5(!( #po#F8 moż7""e )a*do#:o)a7#zy ze #o8! #"C poroz'm"eaH tz) )"e ty7:o



(o do #y(5 po*CH a7e też (o do #y(5 (z'H Po7e1a J>? o) )a #ło"e m"m"(e "to)"e )a arty:'7a(*" 1e#ty:'7a(*" " mod'7a(*" Ty7:o przez poł!(ze)"e ty(5 trze(5#po#o8F yraża)"a mF"!(y ypo"ada #"C (ał:o"("e MyG7 )ao(z)oGH " (z'("ezo#ta*! 8o"em te) #po#F8 rF)o(zeG)"e " *a:o poł!(zo)e prze:aza)e "))em'(zło"e:o"

I#t)"e*! "C( ty7:o trzy rodza*e #zt': p"C:)y(52 #zt':a po#ł'1'*!(a #"C #łoem#zt':a p7a#ty(z)a oraz #zt':a po7e1a*!(a )a 1rze (z'H *a:o ze)Ctrz)y(5 (z'Hzmy#łoy(5 Podz"ał te) moż)a 8y przeproadz"H ta:że dy(5otom"(z)"e ta: "ż#zt':a p"C:)a dz"e7"ła8y #"C )a #zt':C yraża)"a myG7" a78o da)y(5

N"e(5 (zyte7)": )"e o#!dza te1o zary#' ee)t'a7)e1o podz"ał' #zt': p"C:)y(5 *a:o (e7oo ymyG7o)e* teor"" $e#t to ty7:o *ed)a z "e7' prF8 *a:"(5 moż)a ")a7eży *e#z(ze do:o)aH

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J?<

)ao(z)y(5 a ta z)o' dz"e7"ła8y #"C *edy)"e podł'1 #bbe* 6ormy a78o #e* mater""(z'("a WF(za# *ed)a: podz"ał y17!dał8y z8yt a8#tra:(y*)"e " )"e 8ył8y ta:z1od)y z po#ze(5)"e przy*Ctym" po*C("am"

" Szt':am" po#ł'1'*!(ym" #"C #łoem #! :ra#o=mF#to " poez*aKra#omF#to *e#t #zt':! 'pra"a)"a pe)e* (zy))oG(" ")te7e:t' *a:o o7)e* 1ryyo8rac)" poez*a )atom"a#t *e#t #zt':!O przeproadza)"a pe)e* o7)e* 1ryyo8rac)" *a:o (zy))oG(" ")te7e:t'

MF(a "C( zapo"ada pe)! (zy))oGH ")te7e:t'O " przeproadza *! ta: *a:1dy8y 8yła *edy)"e 1r! "de* ma*!(! 8a"H #ł'(5a(zy + Poeta )atom"a#tzapo"ada ty7:o ")tere#'*!(! 1rC "de* ")te7e:to" *ed)a: przypada t' ty7e 'dz"a7e *a: 1dy8y poeta m"ał zam"ar 'pra"aH *edy)"e (oG (o #ta)o"O (zy))oGH")te7e:t' Poł!(ze)"e " 5armo)"a o8' ładz poz)a(zy(5 tz) J>. zmy#łooG(" "")te7e:t' :tFre pradz"e )"e mo1! za*em)"e o8e*GH #"C 8ez #"e8"e a7e ta:że)"ełato da*! #"C 8ez przym'#' " za*em)e1o '#z(zer8:' poł!(zyH m'#"ydaaH #"C (zymG )"e'myG7)ym " (zymG (o ':łada #"C #amo przez #"C prze(")ym 8o"em raz"e )"e *e#t to #zt':a p"C:)a D7ate1o też m'#" #"C )"e*

')":aH #zy#t:"e1o (o #zt'(z)e " ym'#zo)e #zt':a p"C:)a 8o"em m'#" 8yH do*a:"m z)a(ze)"' #zt':! o7)!2 zarF)o tym 8y )"e 8yła *a:o (zy))oGHzaro8:o! pra(! :tFre* "e7:oGH moż)a podł'1 pe)e* o:reG7o)e* m"ary o(e)"Hym'#"H 7'8 zapła("H *a: J " tym 8y 'my#ł (z'ł #"C pradz"e za*Cty

+ M"e*#(e to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a )a7eżało8ytł'ma(zyH2 8y 8a"H "dzF :tFra to zm"a)a te:#t' )"e yda*e #"C'za#ad)"o)!

^ W ory1")a7e2 #o)der) 7e(z (o pe)ym #top)"' raz" )a t7e :o)te:#t'(zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a a7#

J?




J>

pra(! a7e m"mo to )"e o17!da*!( #"C )a żade) "))y (e7 tz) )"eza7eż)"e od)a1rody za#po:o*o)y " po8'dzo)y

MF(a da*e "C( pradz"e (oG (ze1o )"e o8"e('*e a m"a)o"("e za*m'*!(!1rC yo8rac)" a7e 'rya też (oG z te1o (o o8"e(ał " (o #ta)o" prze("eż

(zy))oGH :tFr! z1od)"e z zapo"edz"! m"ał #"C za*!H a m"a)o"("e z (e7oe1o#po#o8' zatr'd)"e)"a ")te7e:t' Poeta )atom"a#t o8"e('*e= mało " zapo"ada ty7:o#am! 1rC "de* a7e do:o)'*e (ze1oG (o 1od)e *e#t tr'd'2 do#tar(za m"a)o"("e"1ra*!( ")te7e:to" po:arm' " )ada*e za poGred)"(tem yo8rac)" ży("a *e1opo*C("om p"er#zy zatem da*e 1r')("e rze(zy m)"e* a dr'1" "C(e* )"żo8"e('*e +

J Szt':" p7a#ty(z)e (zy7" #zt':" yraża)"a ="de* )ao(z)oG(" zmy#łoe* )"epoprzez yoła)e #łoam" yo8raże)"a #ame* ty7:o yo8rac)" #! a78o #zt':!prady zmy#łoe* a78o pozor' zmy#łoe1o P"er#za )azya #"C p7a#ty:! dr'1ama7ar#tem 08"e (zy)"! z :#ztałtF prze#trze)" yraz "de*2 p"er#za'do#tCp)"a :#ztałt_ dom zmy#łom2 zro:o" " doty:o" (5o("aż przy tymdr'1"m )"e ma )a 'adze p"C:)a dr'1a ty7:o zro:o" Idea e#tety(z)a ar(5e=typo) prazFr 7eży yo8rac)" ' pod#tay "(5 o8' a7e :#ztałt :tFry *! yrażae:typo) od8"("e da)y *e#t 8!dc #e* ("e7e#)e* roz("!1łoG(" ta: *a: #amprzedm"ot "#t)"e*e 8!dc ta:" #po#F8 *a:" "dz" 1o o:o ta: *a: prze*a"a #"C)a pła#z(zyc)"e 8!dc też=)aet *eG7" za(5odz" p"er#zy ypade: ar'):"em reXe:#*" (zy)" #"C a78o od)o#ze)"e #"C do pe)e1o rze(zy"#te1o (e7'a78o ty7:o pozFr ta:"e1o (e7'

+ W I yda)"' )"e ma zda)"a m"t5") *e)er ber#pr"(5t p"er#zy zatem

o8"e('*e

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J??

Do p7a#ty:" *a:o do p"er#ze1o rodza*' p7a#ty(z)y(5 #zt': p"C:)y(5 )a7eż!rzec8a " ar(5"te:t'ra P"er#za *e#t #zt':! :tFra po*C("a przedm"otF')ao(z)"a*!(o przed#ta"a #po#F8 ("e7e#)y ta: *a: mo1ły8y o)e "#t)"eH przyrodz"e ty7:o że *a:o #zt':a p"C:)a 'z17Cd)"a przy tym (e7ooGHe#tety(z)! dr'1a *e#t #zt':! ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a po*CH

przedm"otF :tFre moż7"e #! ty7:o dz"C:" #zt'(e " :tFry(5 J>- 6orma po#"ada *a:o #! ra(*C determ")'*!(! )"e przyrodC 7e(z pe"e) ar8"tra7)y (e7 *e#t#zt':! ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a "(5O #to#o)"e do te1o zam"ar' a7ezarazem też #po#F8 e#tety(z)"e (e7oy W dr'1"e* z ym"e)"o)y(5 #zt':Ope)e 'żyt:oa)"e przedm"ot' #zt':" #ta)o" rze(z 1łF)! do :tFre* *a:o do



ar'):' o1ra)"(zo)e zo#ta*! "dee e#tety(z)e W p"er#ze* zaG z ty(5 #zt':O1łF)ym zam"arem *e#t #amo yo8raża)"e "de" e#tety(z)y(5 Ta: )p po#!1"7'dz" 8o1F z"erz!t "tp )a7eż! do p"er#ze1o rodza*' G"!ty)"e zaG 7'8#pa)"ałe 8'do7e przez)a(zo)e )a ze8ra)"a p'87"(z)e a78o też m"e#z:a)"a ł':"try'm6a7)e :o7'm)y :e)ota6y+ "tp z)"e#"o)e d7a '(z(ze)"a (zy*e*G pam"C("

)a7eż! do ar(5"te:t'ry &o "C(e* za7"(zyH do )"e* moż)a #ze7:" #przCt domoyro8oty #to7ar#:"e "tp rze(zy #ł'ż!(e do 'żyt:' zdat)oGH 8o"em ytor' dope)e1o 'żyt:' *e#t mome)tem "#tot)ym dz"eła ar(5"te:t'ry #ama )atom"a#trzec8a przez)a(zo)a o#tate(z)"e ty7:o do o17!da)"a " ma*!(a podo8aH #"C #amad7a #"e8"e *e#t *a:o ("e7e#)e przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e ty7:o)aG7ado)"(tem przyrody z 'z17Cd)"e)"em *ed)a: "de"

+ %ro8o(e )"e za"era*!(e zło: a z8'doa)e ty7:o d7a '(z(ze)"a zmarłe1o

J?. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

e#tete(z)y(5 przy (zym prada zmy#łoa )"e po"rm po#'aH #"C ta: da7e:o8y dz"eło prze#tało m"eH (5a ra:ter #zt':" " ar8"tra7)e1o ytor' Prod':t 6FW"77:'r

Ma7ar#to *a:o dr'1" rodza* #zt': p7a#ty(z)y(5 *a:o te) m"a)o"("eO :tFryza*m'*e #"C ')ao(z)"a*!` (ym przed#ta"a)"em pozor' zmy#łoe1o :')#zto)ym poł!(ze)"' z "deam" podz"e7"ł8ym )a #zt':C p"C:)e1o o8razoa)"aprzyrody " )a #zt':C p"C:)e1o 1r'poa)"a *e* ytorF P"er#z! 8yło8yłaG("e ma7ar#to dr'1! ff #zt':a o1rod)"(za L"t#t1drt)ere" P"er#ze8o"em da*e ty7:o pozFr roz("!1łoG(" ("e7e#)e* dr'1a zaG da*e *! pradz"e #po#F8 pradz"y a7e za to da*eO ty7:o pozFr za#to#oa)"a " 'żyt:' do "))y(5(e7F )"ż *edy)"e 1ra yo8rac)" o17!da)"' *e* 6orm

Ta dr'1a #zt':a )"e *e#t )"(zym "))ym *a: ty7:o 'p"C:#za)"em tere)' t! #am!rFż)orod)oG("! traam" :"atam" :rza:am" " drzeam" a )aet odam"pa1Fr:am" " do7")am" *a:"e* przed#ta"a 1o do

Dz")ym yda*e #"C że #zt':a o1rod)"(za może 8yH 'aża)a za pe"e)rodza* #zt':" ma7ar#:"e* m"mo że przed#ta"a ')ao(z)"a*!(o #e 6ormy #po#F8

("e7e#)y Wo8e( te1o *ed)a: że (zerp"e o)a #e 6ormy rze(zy"G("e z przyrodydrzea :rza:" tray :"aty 7eG)e " po7)e *a: to (zy)"O przy)a*m)"e* )a #amympo(z!t:' " o ty7e )"e *e#t #zt':! *a: )p p7a#ty:a oraz o8e( te1o żear'):"em do:o)ya)e1o przez )"! 1r'poa)"a )"e *e#t po*C("e przedm"ot' "

*e1o (e7' *a: )p ar(5"te:t'rze 7e(z *edy)"e #o8od)a 1ra yo8rac)" przyo17!da)"' to o ty7e podo8)a *e#t o)a do (zy#to e#tety(z)e1o ma7ar#ta :tFre)"e ma o:reG7o)e1o temat' a *edy)"e d7a rozry:" ze#ta"a za pomo(! G"atła "("e)" po"etrze z"em"C " odC N"e(5a* (zyte7)": o(e)"a to o1F7e ty7:o *a:oprF8C poł!(ze)"a #zt': p"C:)y(5 pod *ed)! za#adC *a:! ma 8yH tym ypad:'za#ada yraża)"a "de* e#tety(z)y(5 edł'1 a)a7o1""+ moy " )"e 'aża te1o zade)"ty)y "(5 yFd

+ Słoo to tł'ma(zC ed7e I yda)"a Wed7e II " III yda)"a )a7e=



K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o7oG(" J?

ż!da)"a przyroda ty7:o że '1r'poa)! ")a(ze* " od=0bb"ed)"o do pe)y(5 "de"A7e p"C:)e ze#ta"e)"e Le(zy ("e7e#)y(5 do#tCp)e *e#t rF)"eż ty7:o o:' *a: J+>a*ar#to zmy#ł doty:' )atom"a#t )"e może+ do#tar=zyH )ao(z)e1o yo8raże)"a

ta:"e* 6ormy Do ma7ar"a #zero:"m te1o #łoa z)a(ze)"' za7"(zył8ym *e#z(zede:ora(*e )Ctrz m"e#z:a7)y(5 za pomo(! tapet 8oazer"" " #ze7:"e1o p"C:)e1o'me87oa)"a #ł'ż!(e1o edy)"e do o17!da)"a to #amo doty(zy #zt':" '8"era)"a#*( ze #ma:"em p"erG("e)"e ta8a:"er:" "td %azo) 8o"em :"atF rozma"ty(5po:F* pełe) rFż)e1o rodza*' ozdF8 7"(za*!( to )aet #trF* pa9 torz! )a#pa)"ały(5 'ro(zy#toG("a(5 rodza* ma7o"dła :tFre podo8)"e *a: ta: za)ema7o"dłaO łaG("e o "7e zada)"em "(5 )"e *e#t )a'(za)"e 5"#tor"" 7'8przyrodoz)a#ta przez)a(zo)e #! *edy)"e do o17!da)"a a8yJ ("e#zyHyo8rac)"Co7)! 1r! "de* " za*moaH 8ez o:reG7o)e1o (e7' e#tety(z)! ładzC#!dze)"a &5o("aż y:o)a)"e #zy#t:"(5 ty(5 ozdF8 może pod z17Cdem

me(5a)"(z)ym z)a(z)"e #"C rFż)"H " yma1aH z'peł)"e rFż)y(5 arty#tF to *ed)a: #!d #ma:' o tym (o p"C:)e te* #zt'(e *e#t o ty7e te) #am #po#F8o:reG7o)y że #!d ydaa)y *e#t ty7:o o 6orma(5 8ez 'z17Cd)"a)"a (e7' " tota: *a: przed#ta"a*! #"C o)e o:' po*edy)(zo 7'8 '1r'poa)"' )a pod#ta"eraże)"a *a:"e y"era*! )a yo8rac)" To zaG że #zt':a p7a#ty(z)a może )aza#adz"e a)a7o1"" 8yH za= J++ 7"(zo)a do 1e#ty:'7a(*" mo"e 'za#ad)"o)e

*e#t tym "ż d'(5 arty#ty da*e za poGred)"(tem :#ztałtF

żało8y tł'ma(zyH2 ed7e #tr':t'ry ory1")a7e2 )a(5 der A)7a1e (o#ta)o" po1or#ze)"e te:#t'

+ Wed7e I yda)"a2 " zmy#ł doty:' )"e może

+ Wed7e I yda)"a2 " a8y

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a +-

J?- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

("e7e#)y(5 yraz tem' (o " *a: myG7ał :aż!( *a* za pomo(! m"m":"przema"aH rze(zy #ame*2 8ardzo zy(za*)a 1ra )a#ze* 6a)taz*" przyp"#'*!(e*

rze(zom martym #to#o)"e do "(5 6ormy d'(5a :tFry z )*( przema"a

< Szt':a po7e1a*!(a )aO p"C:)e* 1rze (z'H ołya)y(5 z ze)!trz " :tFram"mo to m'#" [ zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C )"e może doty(zyH)"(ze1o "))e1o *a: ty7:o propor(*" m"Cdzy rFż=)ym" #top)"am" )a#tro*' )ap"C("azmy#ł' :tFrem' przy)a7eży (z'("e tz) *e1o to)' " tym #zero:"m te1o #łoaz)a(ze)"' może #zt':a ta 8yH podz"e7o)a )a :')#zto)! 1rC (z'H #ł'(5' "zro:' a zatem )a m'zy:C " #zt':C :o7orF = %od)e 'a1" *e#t to że o8ydate zmy#ły o8o: zdo7)oG(" od8"era)"a raże9 ta:"e* "7oG(" *a:"e* potrze8a 8y za"(5 poGred)"(tem 'zy#:aH po*C("a przedm"otF ze)Ctrz)y(5 po#"ada*! *e#z(ze

poł!(zo)! z tym #z(ze1F7)! zdo7)oGH od(z'a)"a o :tFre* )"e moż)a do:ład)"epo"edz"eH (zy ' *e* pod#tay 7eży zmy#ł (zy reXe:#*a oraz to że )"e:"edy możeza(5odz"H 8ra: te* raż7"oG(" (5oH zmy#ł *e#t poza tym *eG7" "dz"e o 'żya)"e 1o (e7' poz)a)"a przedm"otF (a7e )"e ad7"y 7e(z )aet y8"t)"e J+J#'8te7)y Z)a(zy to że )"e moż)a #ta)o(zo po"edz"eH (zy pe"e) :o7or 7'8



pe"e) to) dc"C: *e#t *edy)"e przy*em)ym (z'("em (zy też *e#t *'ż #am #o8"e p"C:)! 1r! (z'H " *a:o ta:" "!że #"C z 'podo8a)"em do 6ormy yda)ym#!dz"e e#tety(z)ym $eG7" z"!H pod 'a1C #zy8:oGH dr1a9 G"atła a78o *a: dr'1"m ypad:' po"etrza :tFra )a*pradopodo8)"e* z)a(z)"e prze:ra(za#ze7:! )a#z! zdo7)oGH

+ Wed7e I yda)"a2 1rC to)em (z'("a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J?,

ydaa)"a )a "(5 pod#ta"e + 8ezpoGred)"o przy #po#trzeże)"' #!d' o propor(*" podz"a7e (za#' to )a7eżało8y #!dz"H że od(z'a #"C ty7:o dz"ała)"e ty(5 dr1a9)a e7a#ty(z)e (zCG(" )a#ze1o ("ała )atom"a#t podz"ał' (za#' )a "(5 pod#ta"e)"e za'aża #"C " )"e 'z17Cd)"a przy ydaa)"' o tym #!d' " że o8e( te1o z

8aram" " dc"C:am" ł!(zy #"C ty7:o przy*em)oGH a )"e p"C:)oGH *(5 :ompozy(*" $eG7" )atom"a#t z"!H pod 'a1C po p"er#ze to (o od #tro)y matematy(z)e*da*e #"C po"edz"eH o propor(*" ty(5 dr1a9 m'zy(e " o ydaa)ym o )"(5#!dz"e oraz to że o rFż)"(y 8ar yda*emy *a: )a7eży #!dy podł'1 a)a7o1"" zm'zy:! *eG7" po dr'1"e 'z17Cd)"H rzad:"e pradz"e przy:łady 7'dz":tFrzy )a*7ep#zym )a G"e("e zro:"em )"e potra! odrFż)"aH :o7orF a)a*o#trze*#zym #ł'(5em dc"C:F a poza tym rF)"eż to że (" :tFrzy topotra! od8"era*! przy rFż)y(5 )ap"C("a(5 #:a7" 8ar 7'8 to)F raże)"azm"e)"o)e* *a:oG(" a )"e *edy)"e #top)"a (z'("a a po)adto że "(5 7"(z8a da*e #"Co:reG7"H za pomo(! zroz'm"ały(5 rFż)"( to mo1ło8y J+< #"C ydaaH "ż *e#t

#"C zm'#zo)ym (z'("a o8yd' ty(5 zmy#łFO 'ażaH )"e za #amo ty7:oraże)"e zmy#łoe 7e(z za #:'te: #!d' o 6orm"e y#tCp'*!(e* 1rze "e7' (z'HRFż)"(a *ed)a: *a:! pood'*e p"er#zy 7'8 dr'1" po17!d ydaa)"' #!d' opod#taa(5 m'zy:" #poodoała8y ty7:o tC zm"a)C de)"(*" że 'z)a)o 8ym'zy:C a78o *a: myGmy to '(zy)"7" za p"C:)! 1rC (z'H za poGred)"(tem#ł'(5' a78o za 1rCO przy*em)y(5 (z'H Ty7:o edł'1 p"er#ze*

+ W ory1")a7e2 d'r(5 d"e#e78e (o od)o#" #"C do S(5)e77"1:e"t #zy8:oGHZa #ł'#z)! *ed)a: 'ażam popra:C Erdma))a :tFry :aże (zytaH2 d'r(5d"e#e78e) (o od)o#" #"C do dr1a9

J.> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy

de)"(*" 8Cdz"emy m"e7" o m'zy(e yo8raże)"e o #zt'(e z'peł)oG(" p"C:)e*edł'1 dr'1"e* zaG * o #zt'(e przy)a*m)"e* po (zCG(" przy*em)e*

> poł!(ze)"' #zt': p"C:)y(5 *ed)ym " tym #amym ytorze

Kra#omF#to moż)a poł!(zyH z ')ao(z)"a*!(ym przed#ta"e)"em ma7ar#:"mzarF)o *e1o podm"otF *a: " przedm"otF "do"#:' #(e)"(z)ym poez*e zm'zy:! Gp"e"e Gp"e zaG z ma7ar#:"m teatra7)ym przed#ta"e)"em')ao(z)"a*!(ym operze 1rC raże9 m'zy(z)y(5 z 1r! :#ztałtF ta9(' "tdRF)"eż ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"e z)"o#łoG(" o "7e )a7eży o)o do #zt':"p"C:)e* może poł!(zyH #"C z p"C:)em J' rymoa)e* tra1ed"" poema("edyda:ty(z)ym orator"'m W poł!(ze)"a(5 ty(5 *e#t #zt':a p"C:)a *e#z(ze



:')#zto)"e*#za (zy *ed)a: też p"C:)"e*#za =q to moż)a po)"eaż :rzyż'*! #"Ct' ze #o8! ta: 7"(z)e " rFż)e1o rodza*' 'podo8a)"a )"e:tFry(5 z ty(5ypad:F !tp"H We #ze7:"e* #zt'(e p"C:)e* mome)t "#tot)y po7e1a prze("eż)a 6orm"e :tFra d7a o8#era(*" " ydaa)"a #!d' *e#t (zymG (e7oym 1dz"eroz:o#z *e#t zarazem :'7t'r! " '#po#a8"a d'(5a do "de* (zy)"!( 1o tym #amym

raż7"ym )a "C(e* ta:"(5 roz:o#zy " rozrye: )"e po7e1a zaGO )a mater""(z'("a )a poa8"e (zy zr'#ze)"' 1dz"e (5odz" ty7:o o roz:o#zoa)"e #"C :tFre)"(ze1o )"e da*e "de" otCp"a d'(5a " z 8"e1"em (za#'+ (zy)" przedm"otodraża*!(ym a 'my#ł #:'te: G"adomoG(" "ż *e1o )a#trF* #prze(z)y *e#t ed7e#!d'

+ W I yda)"' )"e ma #tF )a(5 ')d )a(5 z 8"e1"em (za#'

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J.+

ozUm' z (e7em )"ezadoo7o)ym z #ame1o #"e8"e " :apryG)ym

Ta:" też *e#t o#tate(z)y 7o# #zt': p"C:)y(5 *eG7" ***e zo#ta*! #po#F8 87"ż#zy 7'8da7#zy poł!(zo)e z "deam" mora7)ym" *edy)ym" :tFrym toarzy#zy #amo"#t)e'podo8a)"e Sł'ż! o)e F(za# ty7:o roz=*Y(e :tFre* potrze8C od(z'a #"C tym#"7)"e* "m 8ardz"e* po#ł'1'*emy #"C )"! do te1o 8y )"ezadoo7e)"e 'my#ł' z#ame1o #"e8"e '#')!H przez to że ("!17e (zy)" #"C #"e8"e *e#z(ze 8ardz"e*8ez'żyte(z)ym " )"ezadoo7o)ym z #"e8"e Do p"er#ze1o zaGO (e7' )a*8ardz"e* o1F7e przydat)e *e#t p"C:)o przyrody *eG7" za(za#' zo#ta*e #"Cprzyzy(za*o)ym do te1o 8y *e o8#eroaH J"# ydaaH o )"m #!d " podz""aH

?<

Wza*em)e porF)a)"e artoG(" e#tety(z)e* #zt': p"C:)y(5

WGrFd #zy#t:"(5 #zt': p"C:)y(5O )a(ze7)e m"e*#(e za*m'*e poez*a :tFra)"ema7 z'peł)oG(" zadz"C(za #e po#ta)"e 1e)"a7)oG(" " )a*m)"e* podda*e #"C:"ero)"(t' przep"#F (zy przy:ładF Roz#zerza o)a 'my#ł przez to że da*eo7)oGH yo8rac)" " o8rC8"e da)e1o po*C("a GrFd )"eo1ra)"(zo)e*rFż)orod)oG(" moż7"y(5 z1od)y(5 z tym po*C("em 6orm ':az'*e )am tC :tFra"!że *e1o ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"a z ta:"m 8o1a(tem myG7" *a:"em'

żade) yraz *Czy:oy )"e *e#t z'peł)"e ade:at)y tz) że e#tety(z)"e z)o#" #"Cdo poz"om' "de" Poez*a :rzep" 'my#ł poza7a*!( m' od(z'H *e1o o7)!#amorz't)"e dz"ała*!(! " )"eza7eż)! od determ")a(*" przyrody ładzC rozaża)"aprzyrody *a:o z*a"#:a " ydaa)"a o )"e* #!=

J.J Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

dF podł'1 po17!dF *a:"(5 o)a #ama przez #"C doG"ad(ze)"' )"e )a#'a a)"zmy#ło" a)" ")te7e:to" = a zatem po#ł'1"a)"a #"C )"! d7a 'żyt:' te1o (o

)adzmy#łoe )"8y *e1o #(5ematem I1ra o)a 'ł'd! *a:! #po#F8 doo7)yyoł'*e )"e proa=J7. dza*!( *ed)a: przez to 8ł!d #ama 8o"em o:reG7a#e za*C("e *edy)"e *a:o 1rC :tFra może *ed)a: przez ")te7e:t " d7a *e1o zada)"a8yH (e7oo 'żyta Kra#o=mF#to o "7e roz'm"e #"C przez )"e #zt':C per#az*"



tz) zodze)"a p"C:)ym pozorem *a:o ar# orator"a a )"e *edy)"e #zt':Cp"C:)e1o mF"e)"a e7o:e)(*C " #ty7 *e#t d"a7e:ty:! :tFra (zerp"e z poez*" ty7ety7:o "7e potrze8a 8y przed yda)"em #!d' z*ed)aH " :orzy#t)"e )a#tro"H 'my#łyd7a mF(y oraz do te1o 8y #!d te) poz8a"H o7)oG(" d7ate1o też )"e moż)a *e*za7e(aH a)" do #a7" #!doe* a)" d7a am8o) $eG7" 8o"em "dz"e o '#tay (y"7)e o

praa po#z(ze1F7)y(5 o#F8 a78o

> trałe po'(ze)"e " #:ło)"e)"e 'my#łF do tra6)e*

z)a*omoG(" " #'m"e))e1o prze#trze1a)"a #y(5 o8o

"!z:F to 1od)oG(" ta: aż)e1o zada)"a '(5y8"a

':azya)"e (5oH8y ty7:o G7adF y8'*ałoG(" do("p'

+ yo8rac)" a tym 8ardz"e* #zt':" per#az*" " z*ed)y

a)"a )a (zy*!:o7"e:l :orzyGH ;o (5o("aż #zt':a ta

może 8yH )"e:"edy 'żyta d7a (e7F #o8"e #amy(5

z1od)y(5 z praem " 1od)y(5 po(5ały to #ta*e #"C

o)a prze("eż 1od)! potCp"e)"a d7ate1o że te) #po

#F8 ma:#ymy " ")te)(*e '7e1a*! #'8"e:ty)"e #:aże)"'

a(z:o7"e: #amO (zy) *e#t o8"e:ty)"e z1od)y z pra

em )"e y#tar(za 8o"em (zy)"H to (o *e#t #ł'#z)e

7e(z )a7eży też (zy)"H to z te1o *edy)"e pood' że *e#t

#ł'#z)e $'ż #amo 8o"em yrac)e po*C("e te1o ro=

+ Wed7e I yda)"a2 )a #o*!

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J.<

#pra 7'dz:"(5 poł!(zo)e z żyym "(5 przed#ta"e)"em ')ao(z)"a*!(ym zapomo(! przy:ładF " 8ez J+ '(5y8"e)"a pra"dłom p"C:)e1o 8rzm"e)"a

*Czy:oe1o (zy #to#o)oG(" yraz' d7a "de* roz'm' (o ł!(z)"e #ta)o" #zt':Cp"C:)e1o mF"e)"a *'ż ta #amo y8"era y#tar(za*!(y pły )a 'my#ły7'dz:"e 8ez potrze8y 'r'(5am"a)"a przy tym ma#zy)er"" per#az*" :tFra po)"eaż może 8yH rF)"e do8rze 'żyta do y8"e7a)"a 7'8 ma#:oa)"a y#tCp:'" omył:" )"e może z'p(ł)"e '#')!H #:ryte1o pode*rze)"a że zo#tało #"C *a:!G#zt'(z:! prze(5ytrzo)ym W poez*" #zy#t:o od8ya #"C '(z(""e " #z(zerze 0)a#t"erdza #ama że (5(e *edy)"e 'pra"aH za*m'*!(! 1rC yo8rac)" " to )r #po#F8pod z17Cdem 6ormy z1od)y z praam" ")te7e:t' " że )"e d!ży do te1o 8y

o#z':aH " '#"d7"H ")te7e:t _ zmy#łoym przed#ta"e)"em ')ao(z)"a*!(ym

Na dr'1"m po poez*" m"e*#(' po#ta"ł8ym o "7e J+- "dz"e o poa8 " zr'#ze)"e'my#ł' tC #zt':C :tFra GrFd #zt':O mF"!(y(5 )a*8ardz"e* #"C do )"e* z87"ża



^ M'#zC przyz)aH że p"C:)y poemat #pra"ał m" za#ze (zy#te zadoo7e)"epod(za# 1dy 7e:t'ra (5oH8y )a*7ep#ze* moy rzym#:"e1o retora 7'doe1o (zydz"#"e*#ze1o mF(y par7ame)tar)e1o 7'8 :az)odz"e" poł!(zo)a d7a m)"eO za#ze8yła z )"eprzy*em)ym '(z'("em dezapro8aty d7a pod#tCp)e* #zt':" 'm"e*!(e*#:ło)"H 7'dz" )"(zym ma#zy)y do yda)"a aż)y(5 #praa(5 #!d' :tFry

przy #po:o*)ym za#ta)o"e)"' m'#" #tra("H d7a )"(5 #ze7:! aż)oGH ŁatoGHy#ło"e)"a #"C oraz #zt':a p"C:)e1o mF"e)"a (zy7" ł!(z)"e retory:a )a7eż! do#zt':" p"C:)e* a7e #zt':a orator#:a ar# orator"a *a:o #zt':a po#ł'1"a)"a #"C#ła8o#t:am" 7'dz" d7a #y(5 zam"arF (5oH8y 8yły to zam"ary #y(5")te)(*a(5 7'8 też rze(zy"G("e *a: )a*7ep#ze )"e za#ł'1'*e )a żade) #za(')e:

Toteż o#"!1)Cła o)a zarF)o Ate)a(5 *a:" Rzym"e )a*yż#zy #z(zyt dop"eroF(za# 1dy pa9#to (5y7"ło #"C :' 'pad:o" " pradz""e patr"oty(z)y #po#F8myG7e)"a y1a#ł Kto po#"ada*!( *a#)y 17!d #pray łada *Czy:"em *e1o8o1a(t"e + (zy#toG(" oraz o8darzo)y płod)! zdo7)! do ')ao(z)"a*!(e1o przed=

J.


" 8ardzo )at'ra7)y #po#F8 da*e #"C z )"! poł!&J_ a m"a)o"("e m'zy:C ;o *a::o7"e: przema"a o)af_ pomo(! #amy(5 ty7:o (z'H 8ez po*CH a tym #am

)"e pozo#ta"a *a: poez*a )"(ze1o (o )a7eżało8y prz myG7eH to prze("eżzr'#za o)a 'my#ł #po#F8 8ar dz"e* rFż)orod)y a (5o("aż ty7:o przem"*a* !(oto *ed)a: 1łC8"e* $e#t o)a o(zy"G("e "C(e* roz:o#zoa)"em #e )"ż :'7t'r! 8"e1myG7" *a:" m"mo(5odem zo#ta*e przb tym po8'dzo)y *e#t ty7:o y)":"em *a:"e*G

*a:8y me=(5a)"(z)e* a#o(*a(*" " ma z1od)"e z #!dem *a:" yda*e o )"e* roz'mm)"e*#z! artoGH )"ż :ażda "))a ze #zt': p"C:)y(5 D7ate1o też doma1a #"C o)a

*a: :ażde roz:o#zoa)"e #"C (zC#t#ze* odm"a)y " )"e ytrzym'*e :"7:a:rot)e1opotarza)"a 8ez yołya)"a prze#yt' $e* (zar :tFry może #"C ta: po#ze(5)"e'dz"e7aH zda*e

J+, #"C po7e1aH )a tym że :ażdy yraz moy 'żya)yO pe)ym z"!z:'po#"ada to) odpo"ada*!(y *e1o

_ #e)#o" to) te) m)"e*#zym 7'8 "C:#zym #top)"' oz)a(za a6e:t mF"!(e1o" za*em)"e 1o ' #ł'(5a(za yoł'*e przy (zym a6e:t te) z8'dza )"m )aodrFt ta:że tC "deC *a:a mo"e ta:"m to)em #"C yraża a po)"eażmod'7a(*a *e#t )"e*a:o po#ze(5)! zroz'm"ał! d7a :ażde1o (zło"e:a mo!'(z'H m'zy:a 'pra"a *! #ama d7a #"e8"e (ałe* *e* do8"t)oG(" a m"a)o"("e

*a:o moC a6e:tF " )a te* drodze prze#ta"a)"a #y(5 "de* yo8rac)"! żyo "(ałym #er(em prze*m'*e #"C pradz"ym do8rem te) *e#t b"r 8o)'# d"(e)d"per"t'#+ mF(! 8ez #zt':" a7e peł)ym do8"t)oG(" *a:"m 1o (5(e "dz"eH &y(ero

J (5oH #am )"e za#ze pozo#taał "er)y tem' "deało"

+ Pray m!ż doG"ad(zo)y mo"e

J Zrot te) Ka)t 8łCd)"e przyp"#'*e &y(ero)o" zam"a#t Kato)o"



Star#zem'


J.?

: #zy#t:"m poł!(zo)e z tym )at'ra7)y #po#F8 podł'1 praa :o*arze)"a "deee#tety(z)e Wo8e( te1o *ed)a: że te "dee e#tety(z)e )"e #! po*C("am" "o:reG7o)ym" myG7am" #ama ty7:oO 6orma ':ład' ty(5 (z'H 5armo)"a " me7od"a#ł'ży zam"a#t 6ormy moy do te1o 8y poprzez propor(*o)a7)"e #top)"oa)y "(5)a#trF* :tFry może zo#taH matematy(z)"e podporz!d:oa)y pe)ym

pra"dłom 1dyż przy dc"C:' po7e1a o) )a #to#'):' "7oG(" dr1a9 po"etrza tym #amym (za#"e *a:o że dc"C:" ł!(z! #"C ze #o8! rF)o(zeG)"e 7'8 y6 pe)ym)a#tCp#t"e yraz"H "deC e#tety(z)! pe)e* ")te1ra7)e* (ałoG(" *a:"e1oG )"eda*!(e1o #"C y#ło"H 8o1a(ta myG7" #to#o)"e do temat' :tFrym *e#tdom")'*!(y 'torze a6e:t $edy)"e z t! matematy(z)! (5oH )"e przed#ta"o)!przez o:reG7o)e po*C("a 6orm! JJ> "!że #"C 'podo8a)"e :tFre ł!(zy reXe:#*C)ad tym" 7"(z)ym" toarzy#z!(ym" #o8"e 7'8 )a#tCp'*!(ym" po #o8"e (z'("am" z"(5 1r! *a:o aż)ym d7a :ażde1o ar'):"em *e* p"C:)a toteż *edy)"e o)a *e#ttym f (zy))":"emO )a :tFre1o pod#ta"e #ma: może roG("H #o8"e prao doorze:a)"a z 1Fry o #!dz"e :ażde1o (zło"e:a

N"em)"e* *ed)a: matematy:a )"e ma 8ez !tp"e)"a )a*m)"e*#ze1o 'dz"ał' ytarza)"' (zar' " zr'#ze)"a 'my#ł' *a:"e yoł'*e m'zy:a *e#t o)a ty7:o)"ez8Cd)ym ar'):"em (o)d"t"o #")e v'a )o) te* propor(*" m"Cdzy raże)"am"zarF)o "(5 poł!(ze)"' *a: " "(5 zm"e)"a)"' #"C dz"C:" :tFre* #ta*e #"Cmoż7"e "(5 poł!(ze)"e " zapo8"eże)"e tem' 8y #"C za*em)"e )"e ')"(e#t"ały7e(z z1od)"e "!zały ("!1ły r'(5 oży"a*!( 'my#ł przez 5armo)"z'*!(e J )"m"a6e:ty " pra"a*!( tym #amym 8ło1" #ta) roz:o#zoa)"a #"C #amym #o8!

J.. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

$eG7" )atom"a#t o(e)"amy artoGH #zt': p"C:)y(5 z p'):t' "dze)"a :'7t'ry *a:"e* 'ży(za*! o)e 'my#ło" a *a:o m"er)": 8"erzemy roz#zerza)"e za:re#'O ty(5ładz :tFre m'#z! d7a poz)a)"a poł!(zyH #"C Vbe ładzy #!dze)"a to m'zy:aza*m'*e GrFd #zt': p"C:)y(5 )a*)"ż#ze m"e*#(e (5o("aż za*m'*e 8yH może)a*yż#ze GrFd #zt': :tFre o(e)"amy zarazem podł'1 #pra"a)e* przez )"eprzy*em)oG(" o ty7e że 'pra"a JJ+ *edy)"e 1rC raże)"am" Pod tym "C(z17Cdem #zt':" p7a#ty(z)e #to*! z)a(z)"e od )"e* yże* pra"a*!( 8o"emyo8rac)"C o7)! a prze("eż do#to#oa)! do ")te7e:t' 1rC y:o)'*! zarazempe)! ezy))oGH ytarza*!( rze(z :tFra #ł'ży po*C("om ")te7e:t' za trały "#am przez #"C za7e(a*!(y #"C Grode: 'łat"e)"a "(5 z*ed)o(ze)"a ze zmy#łooG("! "pod)"e#"e)"a te) #po#F8 )"e*a:o o1łady Ur8a)"tdt yż#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 Dro1a ty(5 dF(5 rodza*F #zt': *e#t z'peł)"e odm"e))a2 p"er#zaproadz" od (z'H :' )"eo:reG7o)ym "deom dr'1a zaG od o:reG7o)y(5 "de" :'



(z'("om Te o#tat)"e yoł'*! raże)"e trałe p"er#ze )atom"a#t ty7:oprzem"*a*!(e Tamte może yo8rac)"a z porotem przyołaH " przy*em)"e #"C)"m" 8a"H te zaG a78o (ał:o"("e 1a#)! a78o #! d7a )a# 1dy zo#ta*! przezyo8rac)"C )"e'myG7)"e potFrzo)e ra(ze* '("!ż7"e )"ż przy*em)e M'zy:a1rze#zy po)adto pe)ym 8ra:"em o1łady 1dyż 1łF)"ez 'a1" )a łaG("oGH

#y(5 ")#tr'me)tF rozprze#trze)"a #"C #ym płyem da7e* )"ż #"C te1opra1)"e )a #!#"adF te) #po#F8 )"e*a:o #"C )arz'(a "))ym " tym #amymo1ra)"(za o7)oGH "))y(5 7'dz" )"e )a7eż!(y(5 do m'zy:a7)e1o 1ro)a N"e (zy)"!te1o #zt':" przema"a*!(e do o(z' 1dyż y#tar(zy odrF("H ty7:o o(zy a8y )"edop'G("H do #"e8"e ra=


J.

'a *a:"e yoł'*! Rze(z ma #"C t' pra"e ta: "a: z roz:o#zoa)"em #"C da7e:oroz(5odz!(ym #"C za= JJJ )a(5em Kto y("!1a z :"e#ze)" )aper6'moa)!(5'#t:C do )o#a (zC#t'*e zapa(5emO #zy#t:"(5 o8o: " do:oła #"e8"e 8re "(5o7" " zm'#za "(5 *eG7" (5(! oddy(5aH do !(5a)"a razem z )"m d7ate1o teżzy=(za*O te) y#zedł z mody

SpoGrFd #zt': p7a#ty(z)y(5 przyz)ał8ym p"er#ze9=#to ma7ar#t' po (zCG("d7ate1o że *a:o #zt':a ry#'):' 7eży o)o ' pod#tay #zy#t:"(5 pozo#tały(5#zt': p7a#ty(z)y(5 a po (zCG(" d7ate1o że może o "e7e da7e* :ra(zaH #6erC"de* " #to#o)"e do )"(5 ta:że 8ardz"e* roz#zerzaH po7e )ao(z)oG(" )"ż da)e *e#tto pozo#tałym #zt':om p7a#ty(z)ymO

?B Ua1a

Pom"Cdzy tym (o podo8a #"C *edy)"e yda)ym o )"m #!dz"e a tym (o#pra"a zadoo7e)"e er1)""=1e) podo8a #"C (z'("' za(5odz" *a: to(zC#to pod:reG7a7"Gmy "#tot)a rFż)"(a To dr'1"e *e#t (zymG (ze1o )"e moż)a *a:

p"er#ze "mp'toaH :aż=

&" :tFrzy za7e(a7" ta:że Gp"ea)"e p"eG)" :oG("e7)y(5 przy domoy(5)a8oże9#ta(5 )"e za#ta)a"a7" #"C )ad tym że przez ta:! 5ałaG7"! " #:'te:te1o łaG)"e zazy(za* 6aryze'#zo#:! po8oż)oGH )a:łada7" )a p'87"(z)oGHd'ży ("Cżar 1dyż zm'#za7" #!#"adF a78o do przył!(za)"a #"C do Gp"e' a78o doprzerya)"a #e* pra(y 'my#łoe* a

+ W ory1")a7e 8ra: (y6roe1o oz)a(ze)"a te1o para1ra6' W#ta"am *e zakorte)#te")em

+ W I yda)"' )"e ma o#tat)"(5 zda9 te:#t' po(z!#zy od #łF2 A'##erdem5a)1t der M'#": M'zy:a 1rze#zy po)adto oraz przyp"#' Wed7e II yda)"a)a7eżało8y przyp"#"e #łoa )a:łada7" " zm'#za7" za#t!p"H #łoam")a:łada*! " zm'#za*!



J.- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #adze)"a

dem' (zło"e:o" Zadoo7e)"e (5oH8y *e1o pr (zy)a t:"ła )aet "dea(5zda*e #"C po7e1aH za#f )a '(z'("' "C:#ze* ")te)#y)oG(" (ałe1o ży("a (z6o JJ<"e:a a tym #amym też ("e7e#)e1o #amopo(z'("a (zbO_ zdro"a ta: "ż Ep":'r:tFry #ze7:! przy*em)oGH er1)'1e) 'ażał 1r')("e rze(zy za (z'("e("e7e#)e )"e my7"ł #"C może tym z17Cdz"e 7e(z ty7:o #am #"e8"e c7e roz'm"ał1dyż 'podo8a)"e roz'moe da# ")te77e:ł'e77e Wo571e*a77e) a )aet pra:ty(z)eza7"(zał do przy*em)oG(" Pam"Cta*!( o te* rFż)"(y moż)a #o8"e ytł'ma(zyH *a:#"C to dz"e*e żeO pe)a przy*em)oGH może )"e podo8aH #"C tem' :tFry *!od(z'a )p radoGH '8o1"e1o 7e(z prao myG7!(e1o (zło"e:a z pood'#pad:' po :o(5a*!(ym 1o a7e #:!pym o*(' a78o *a: może 1łC8o:" 8F7 *ed)a:podo8aH #"C tem' :tFry 1o ("erp" )p #m'te: doy z pood' Gm"er(" *e*za#ł'żo)e1o mCża a78o *a: pe)a przy*em)oGH może *e#z(ze dodat:oo #"Cpodo8aH )p zadoo7e)"e *a:"e )am #pra"a )a':a :tFr! 'pra"amy a78o

*a:"G 8F7 )p )"e)a"GH zazdroGH " ż!dza zem#ty może *e#z(ze dodat:oo )"epodo8aH #"C Podo8a)"e #"C a78o )"e podo8a)"e #"C op"era #"C t' )a roz'm"e " *e#ttym #amym (o apro8ata a78o dezapro8ata zadoo7e)"e zaG " 8F7 mo1! op"eraH#"C ty7:o )a '(z'("' 7'8 )a per#pe:ty"e moż7"e1o o8o*Ct)"e (zym#poodoa)e1o do8re1o (zy też złe1o #amopo(z'("a W#ze7:a zm"e))ao7)a 1ra (z'H ' :tFry(5 pod#tay )"e 7eży żade) zam"ar #pra"azadoo7e)"e 1dyż zma1a po(z'("e zdro"a przy (zym o8o*Ct)e f *e#t (zy yda)ym #!dz"e roz'moym od(z'amy 'podo8a)"e *e* przedm"o("e a)aet #amym tym zadoo7e)"' (zy też )"e zadoo7e)"e może #potC1oaH #"C

do a6e:t' (5oH8yGmy )"e ży"7" za")tere#oa=


J.,

)"a #amym przedm"o("e a przy)a*m)"e* ta:"e1o= :tFre 8yło8y propor(*o)a7)edo #top)"a te1o a6e:t'

TC o7)! 1rCO możemy podz"e7"H )a 1rC 5azardo! 1re dc"C:F " 1rC myG7"P"er#za yma1a za")tere=#oa")' (zy to od #tro)y prFż)oG(" (zy to od #tro)y:orzyG(" o#o8"#te* :tFre )"e *e#t *ed)a: 8y)a*m)"e* ta: d'że *a: za")tere#oa)"e #po#o8"e za pomo(! :tF=te1o '#"ł'*emy :orzyGH tC o#"!1)!H Dr'1a yma1a

*edy)"e zm"a)y (z'H z :tFry(5 :ażde pozo#ta*e pe= JJ )ym #to#'):' doa6e:t' )"e o#"!1a*!( *ed)a: #top)"a a6e:t' " po8'dza "dee e#tety(z)e Trze("aypłya *edy)"e ze zm"a)y yo8raże9 e ładzy #!dze)"a przez (o )"e zo#ta*e

pradz"e ytorzo)a żad)a myG7 :tFra ł!(zyła8y #"C z *a:"mG ")tere#em a7e'my#ł zo#ta*e *ed)a: oży"o)y

$a:"e zadoo7e)"e m'#z! #pra"aH 1ry przy (zym )"e m'#" #"C (a7e za:ładaH '"(5 pod#tay ")tere#o)e1o zam"ar' te1o doodz! #zy#t:"e )a#ze "e(zor)e



ze8ra)"a toarzy#:"e 8ez 1"er 8o"em żad)e )"ema7 toarzy#to )"e 'm"eprzy*em)"e #pCdzaH (za#' Toarzy#z! tem' *ed)a: '(z'("a )adz"e" 7C:'radoG(" 1)"e' #zyder#ta zm"e)"a*!( (o (5"7C #! ro7C+ " ta: #! żye żedz"C:" )"m *a:o e)Ctrz)ym "mp'7= =#om #zy#t:"e 6'):(*e ży("oe ("ała zda*!#"C zma1aH (ze1o doodz" yoła)e tym oży"e)"e 'my#ł' m"mo że )"(ze1o

#"C przy tym )"e zy#:ało a)" )"e )a'(zyło Wo8e( te1o *ed)a: że 1ra 5azardoa)"e *e#t 1r! p"C:)! pozo#tamy *! t' )a '8o(z' Natom"a#t m'zy:a " tematyma*!(e yołaH Gm"e(5 to ta:"e da rodza*e 1ry "deam" e#tety(z)ym" (zy teżyo8raże)"am" ")te7e:t'a7)ym" :tFre o#tate(z)"e )"e da*! )"( do

+ Wed7e I yda)"a2 zm"e)"a*!( #"C (o (5"7C

JJ Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

'aży( tym (oG (o #"C podo8a 7e(z d7ate1o że e o(ze:"a)"e 8yło )ap"Cte" )a17e o8ra(a #"C )"(oGH A78o 1dy #pad:o8"er(a 8o1ate1o :re:"e1o (5(e rr'"'rz!dz"H y#o(e 'ro(zy#ty po1rze8 a7e ża7" #"C + że )*e 'da*e m' #"C to ta: *a:trze8a 1dyż *a: po"adaO2 "m "C(e* da*C p"e)"Cdzy mym żało8)":om 8yy17!da7" za#m'(e)" tym e#e7e* o)" y17!da*! t> 1łoG)o #"C Gm"e*emypoFd zaG t:" tym że o(ze:"a)"e o8ra(a #"C )a17e )"(oGH Na7eży#za:że pod:reG7"H że o(ze:"a)"e to )"e po"))o przem"e)"aH #"C pozyty)eprze(""e9#toJ o(ze:"a)e1o przed= m"ot' to 8o"em *e#t za#ze (zymG "(zC#to może #pra"H #m'te: 7e(z )"(oGH ;o *eG7" :toG opo"ada*!( *a:!G5"#tor"C z8'dza )a# d'że o(ze:"a)"e a my 1dy *! :o9(zy od raz'

poz)a*emy że *e#t to )"ep"ada )"e podo8a #"C )am to *a: )p opo"ada)"eOo 7'dz"a(5 :tFrzy m"e7" #:'te: d'że* z1ryzoty o#""eH prze("!1' *ed)e* )o(yNatom"a#t 1dy odpo"edz" )a te1o rodza*' opo"ada)"e "))y *a:"G 7'topo"ada )am 8ardzo #z(ze1Fłoo o zmart"e)"' pe=JJ )e1o :'p(a :tF"yra(a*!( z I)d"" do E'ropy z toarem #ta)o"!(ym (ały *e1o ma*!te: zo#tał#:'te: 1ałto)e* 8'rzy zm'#zo)y do yrz'(e)"a #zy#t:"e1o za 8'rtC " ta: #"Ctym mart"ł że ("!1' te* #ame* )o(y o#""ała m' z te1o pood' per':a toGm"e*emy #"C " #pra"a )am to zadoo7e)"e 1dyż przez pe"e) *e#z(ze (za#8a"my #"CO )a#z! ła#)! omył:! )a temat o8o*Ct)e1o )am zre#zt!przedm"ot' a78o ra(ze* )a temat "de" :tFr! G7edz"7"Gmy podrz'(a*!( *! to t' totam *a: p"ł:C przy (zym za7eży )am ty7:o )a tym

+ Wed7e I yda)"a2 " ża7" #"(

J Wed7e I yda)"a2 bb prze(""e9#to

K*"1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG("

J<

'(5y("H " 'trzymaH I )"e za#tydze)"e :łam(y 7'8 1ł'p(a *e#t tym (o 8'dz"zadoo7e)"e o#tat)"a po"em 5"#tory*:a opo"edz"a)a z 'da)! poa1!



#erde(z)"e rozGm"e#zyła8y #ama przez #"C (ałe toarzy#to a za#tydze)"ezazy(za* )"e 8yło8y )"(zym 1od)ym 'a1"+

Warto zrF("H 'a1C )a to że e #zy#t:"(5 te1o rodza*' ypad:a(5 żart m'#"za#ze za"eraH #o8"e (oG (o może )a (5"7C ł'dz"H d7ate1o też 1dy 'ł'da

o8ra(a #"C )"(oGH 'my#ł o17!da #"C z)o' #te(z 8y raz *e#z(ze #prF8oaHpoddaH #"C zł'dze)"' " te) #po#F8 'my#ł przerz'(a)y tam " z porotem przez#zy8:o po #o8"e )a#tCp'*!(e )aprCże)"e " odprCże)"e doproadzo)y zo#ta*e do(5"e*)e1o #ta)' a po)"eaż od#:o: od te1o (o )"e*a:o )a("!1ało #tr')C)a#t!p"ł )a17e a )"e drodze #top)"oe1o odprCże)"a #ta) te) #poodoaHm'#" pe)e por'#ze)"e 'my#ł' " 5armo)"z'*!(y z )"m e)Ctrz)y r'(5 ("e7e#)y:tFry m"mo o7" da7e* tra " yoł'*e zmC(ze)"e a7e przy tym ta:że e#ołoGH#:'t:" #ł'ż!(e1o zdro"' r'(5'

$eG7" 8o"em przy*m"e #"C że ze #zy#t:"m" )a#zym" myG7am" 5armo)"*)"ez"!za)y *e#t *a:"G r'(5 )arz!da(5 ("ała 8Cdz"e moż)a m)"e* "C(e* zroz'm"eH *a:" #po#F8 oem' )a1łem' przerz'(a)"' #"C 'my#ł' z *ed)e1o #ta)o"#:a )adr'1"e po to 8y rozpatryaH JJ- #F* przedm"ot odpo"adaH może za*em)e)aprCże)"e " odprCże)"e e7a#ty(z)y(5 (zCG(" )a#zy(5 )Ctrz)oG(" :tFre 'dz"e7a#"C przepo)"e podo8)"e *a: to od(z'a*! 7'dz"e ła#:ot7"" przy (zym pł'(ayrz'(a*! J #"e8"e #zy8:o po #o8"e )a#tCp'*!(y(5 od#tCpa(5 po"etrze " te) #po#F8 pood'*! :orzy#t)y d7a

+ Wed7e I yda)"a2 )"(zym 1od)ym tr'd' Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a

+,

J


zdro"a r'(5 I te) r'(5 *edy)"e a )"e to (o dz"e*e #"C 'myG7e #ta)o"łaG("! przy(zy)C zadoo7e)"a z myG7" :tFra 1r')("e rze(zy )"(ze1o )"eprzed=#ta"a ff o7ta"re po"edz"ał że )"e8o a8y zrF)oażyH 7"(z)e 'drC:")a#ze1o ży("a dało )am d"e rze(zy2 )adz"e*C " #e) Po")"e) 8ył za7"(zyH do tefo

*e#z(ze Gm"e(5 1dy8y ty7:o Grod:" do z8'dze)"a 1> ' 7'dz"O roz'm)y(5z)a*doały #"C ta: łato pod rC:! a do("p 7'8 ory1")a7)oGH 5'mor' *a:"(5 dote1o potrze8a )"e 8yły rF)"e rzad:"e *a: (zC#ty *e#t ta7e)t do poetyzoa)"a #po#F8 łam"!(y 1łoC *a: ' m"#ty(z)y(5 myG7"("e7" #pe:'7aty)y(5 )a

złama)"e :ar:'*a: ' 1e)"'#zy a78o #po#F8 łam"!(y #er(e *a: '#e)tyme)ta7)y(5 po"eG("op"#arzy a78o podo8)y(5 "m mora7"#tF

Moż)a "C( *a: m" #"C zda*e #po:o*)"e przyz)aH Ep":'ro" że #ze7:aprzy*em)oGH er1)'1e) (5oH8y 8yła #poodoa)a przez po*C("a po8'dza*!(e



"dee e#tety(z)e *e#t (z'("em z"erzC(ym tz) ("e7e#)ym )"e yrz!dza*!(przez to )a*m)"e*#ze1o '#z(zer8:' d'(5oem' '(z'("' #za('):' d7a "de"mora7)y(5 :tFre7 )"e *e#t przy*em)oG("! 7e(z (e)"e)"em #ame1o #"e8"e(zło"e(ze9#ta )a# z)o#z!(ym )a# po)ad potrze8C ta:"e* przy*em)oG("(o "C(e* )"e yrz!dza*!( przez to )a*m)"e*#ze1o '#z(zer8:'O )aet m)"e*

#z7a(5et)em' '(z'("' #ma:'

&oG złożo)e1o z o8' ty(5 mome)tF y#tCp'*e

)a")oG(" 8Cd!(e* prote#tem )at'ra7)e* #z(zeroG("

(5ara:teryz'*!(e* p"erot)"e 7'dz:oGH prze(" #zt'(e

JJ, ma#:oa)"a #"C :tFra #tała #"C dr'1! )a#z!O )at'r!

@m"e*emy #"C z pro#toty :tFra )"e 'm"e #"C *e#z(ze

Wed7e I yda)"a2 :tFry

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J?

pa#:oaH a prze("eż rad'*e )a# ta:że )at'ra7)a pro#ta :tFra :rzyż'*e p7a)y#zt'(e ma#:oa)"a #"C 0(ze:"ałeG z1od)"e z (odz"e))ym o8y(za*emypo"edz" #zt'(z)e* " o87"(zo)e* )a p"C:)y ł'dz!(y e6e:t * oto )a17e ma#z przed#o8! )at'rC )"e zep#'t! )"e"))! :tFre* )apot:a)"a (a7e #"C )"e #podz"eałeG ":tFre* te) (o pozo7"ł *! ta:! zo8a(zyH )"e zam"erzał (a7e ':azaH To że

p"C:)y a7e 6ał#zyy pozFr :tFry ydaa)ym przez )a# #!dz"e zazy(za*8ardzo d'żo z)a(zy zo#ta*e t' )a17e o8rF(o)y )"(oGH że 7't t:"!(y )a##amy(5 zo#ta*e )"e*a:o zdema#:oa)y yoł'*e r'(5 'my#ł' d')a#tCp'*!(y(5 po #o8"e prze("#ta)y(5 :"er'):a(5 r'(5 :tFry *ed)o(zeG)"ez8a"e))"e #trz!#a )a#zym ("ałem Natom"a#t to że (oG (o *e#t )"e#:o9(ze)"e7ep#ze )"ż #zy#t:"e przy*Cte o8y(za*e że (zy#toGH #po#o8' myG7e)"a aprzy)a*m)"e* dy#pozy(*a do )"e* )"ez'peł)"e *ed)a: y1a#ła )at'rze 7'dz:"e*proadza*! o! 1rC ładzy #!dze)"a mome)t poa1" " #za('):' Po)"eaż

*e#t to *ed)a: z*a"#:o :tFre y#tCp'*e ty7:o przez :rFt:" (za# " zaraz potemprzyz)a*e #"C p"er#ze9#to z)o' za#ło)"e *a:! *e#t #zt':a ma#:oa)"a #"C to

doł!(za #"C do te1o zarazem dom"e#z:a ża7' :tFry *e#t zr'#ze)"emy)":a*!(ym zO t:7"oG(" Wzr'#ze)"e to *a:o 1ra da*e #"C 8ardzo do8rzepoł!(zyH z do8rod'#z)ym Gm"e(5em " rze(zy"G("e też zy:ło #"C z )"m ł!(zyHy)a1radza*!( zarazem tem' :tFry dał do te1o #zy#t:"e1o poFd *e1ozaże)oa)"e tym + że )"e *e#t *e#z(ze ta: (a)y *a: to zy:7" 8yaH 7'dz"e

Toteż #zt':a :tFra '(zyła8yO *a: 8yH )a")ym za"era #o8"e

+ Wed7e I yda)"a2 y)!1radza*!( zarazem zaże)oa)"e te1o :tFry dał dote1o #zy#t:"e1o poFd #poodoa)eO tym

+,

J. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a



#prze(z)oGH a7e przed#ta"a)"e )a")oG(" *a:"e+_ zmyG7o)e* po#ta(" *e#tz'peł)"e moż7"e " #ta)o" p"C:)! (5oH też rzad:! #zt':C Z )a")oG("! *ed)ał)"e )a7eży m"e#zaH #z(zere* pro#tod'#z)oG(" :tFra d7a te1o ty7:o )"e podda*e)at'ry #zt'(z)ym za8"e1om J<> 1dyż )"e roz'm"e #"C )a #zt'(e toarzy#:"e1oo8(oa)"a

Do te1o (o dz"ała oży"a* !(o (o 87"#:o #po:re)"o)e *e#t z zadoo7e)"em *a:"e #pra"a Gm"e(5 " *e#t #pra! ory1")a7)oG(" d'(5a a7e łaG)"e )"e ta7e)t'do #zt':" p"C:)e* może 8yH za7"(zo)a ta:że 5'mory#ty:a k'=mor do8rym te1o#łoa z)a(ze)"' oz)a(za m"a)o"("e ta7e)t da*!(y moż)oGH 'myG7)e1opra"a)"a #"C pe)! dy#pozy(*C 'my#ł' :tFre* o #zy#t:"(5 rze(za(5yda*e #"C #!d z'peł)"e "))y a )aet prze(")y )"ż zy:7e a prze("eż z1od)"e zpe)ym" o8o"!z'*!(ym" ta:"m )a#tro*' 'my#ł' za#adam" roz'moym" Kto8re o7" pod7e1a ta:"m przem"a)om )azya #"C :apryG)ym + te) zaG :to'm"e operoaH )"m" doo7)"e " (e7oo po to 8y za pomo(! :o)tra#t'

z8'dza*!(e1o Gm"e(5 (oG żyo ')ao(z)"a* !(o przed#ta"H )azya #"C o) " *e1o #ty7 5'mory#ty(z)ym Ta ma)"era )a7eży *ed)a: ra(ze* do #zt':"przy*em)e* )"ż do p"C:)e* 1dyż przedm"ot te* dr'1"e* m'#" za#ze #am #o8"eprze*a"aH pe)! 1od)oGH " d7ate1o yma1a pe)e* poa1" #po#o8"e')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a ta: *a: #ma: #po#o8"e ydaa)"a o )"m#!d'

+ Wed7e I " II yda)"a2 *e#t :apryG)y

Rozdz"ał dr'1"DIALEKTYKA ESTETY&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

J<+

??

Władza #!dze)"a *eG7" ma 8yH d"a7e:ty(z)a m'#" 8yH przede #zy#t:"mroz'm'*!(a ber)')6te7)d tz) *ady *e* m'#z! roG("H #o8"e " to a pr"or" prete)#*C do o1F7)oG(" 1dyż )a prze("#ta"a)"' ta:"(5 łaG)"e #!dF po7e1ad"a7e:ty:a D7ate1o )"emoż7"oGH po1odze)"a e#tety(z)y(5 #!dF zmy#łoy(5#!dF o tym (o przy*em)e " (o )"eprzy*em)e )"e *e#t d"a7e:ty(z)a Ta:że:o)X":t m"Cdzy #!dam" #ma:' *a:o że :ażdy pooł'*e #"C *edy)"e )a #F*ła#)y #ma: )"e #ta)o" *e#z(zeO d"a7e:ty:" #ma:' )":t 8o"em J<f )"ezam"erza ze #e1o #!d' '(zy)"H o1F7)e1o pra"dła $eG7" "C( "dz"e o po*C("ed"a7e:ty:" :tFra mo1ła8y doty(zyH #ma:' to )"e pozo#ta*e )am )"( prF(zd"a7e:ty:" doty(z!(e* za#ad :ryty:" #ma:' a )"e d"a7e:ty:aO #ame1o #ma:' (o#"C ty(zy 8o"em pod#tay moż7"oG(" #!dF #ma:' o1F7e to #prze(z)e ze#o8! po*C("a y#tCp'*! t' #po#F8 )at'ra7)y " )"e'(5ro))y Tra)#(e)de)ta7)a:ryty:a #ma:' 8Cdz"e "C( o ty7e



S!dem roz'm'*!(ym "'d"("'m rat"o(")a)# może )azyaH #"C :ażdy !d :tFryy#tCp'*e *a:o o1F7)y *a:o ta:" 8o"em może o) #ł'żyH za prze#ła):C "C:#z!e )"o#:' roz'moym S!dem yroz'moa)ym 'd"("'m rat"o(")at'm)atom"a#t może zo#taH )aza)y ty7:o ta:" #!d :tFry pomyG7a)y zo#ta*e *a:o:o):7'z*a )"o#:' roz'moe1o a "C( *a:o oparty )a za#ada(5 a pr"or"

J- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dee)"a

ty7:o za"eraH dz"ał mo1!(y )o#"H m"a)o d"a7e:t "=e#tety(z)e* ładzy #!dze_)"a o"7e o:aże #"C że "#t) *a:aG a)ty)om"a za#ad te* ładzy a)ty)om"aO ( $& )"!(apro87ematy(z)! *e* pra"dłooGH a tym #amb też *e* e)Ctrz)! moż7"oGH

?.

Przed#ta"e)"e a)ty)om"" #ma:'

P"er#zy :om')ał doty(z!(y #ma:' za"era #* t"erdze)"' za pomo(!:tFre1o :ażdy (zło"e: te1o #ma:' poz8a"o)y zam"erza za8ezp"e(zyH #e przedee)t'a7)!O )a1a)!2 :ażdy ma #F* ła#)y #ma: Z)a(zy to ty7e (o2determ")'*!(a ra(*a te1o #!d' *e#t *edy)"e #'8"e:ty)a zadoo7e)"e a78oprzy:roGH " d7ate1oO )"e może o) roG("H #o8"e praa do te1o 8y "))" #"C )a9:o)"e(z)"e z1adza7"

Dr'1"m :om')ałem #ma:' z :tFre1o (zy)"! 'żyte: )aet (" :tFrzy przyz)a*!#!do" #ma:' prao orze:a)"a o (zymG #po#F8 aż)y d7a :ażde1o (zło"e:a

J<< *e#t t"erdze)"e2 o #ma:' dy#p'toaH )"e moż)a Z)a(zy to ty7e (o2determ")'*!(a ra(*a #!d' #ma:' może 8yH pradz"e o8"e:ty)a a7e )"e da*e#"C o)a #proadz"H do o:reG7o)y(5 po*CH " d7ate1o o #amym #!dz"e )"e moż)a)"(ze1o roz#trzy1)!H )a pod#ta"e doodF (5o("aż #ł'#z)"e " z peł)ympraem moż)a )a *e1o temat #"C #p"eraH Sp"era)"e #"C 8o"em " dy#p'=toa)"e#! pradz"e (zymG o ty7e *ed)ym " tym #amym że '#"ł'*! przez za*em)eprze("#ta"a)"e #o8"e #!dF doproadz"H do "(5 'z1od)"e)"a a7e rFż)"! #"Ctym że dy#p't'*!( ma #"C )adz"e*C o#"!1)!H to op"era*!( #"C )a o:reG7o)y(5po*C("a(5 *a:o ra(*a(5 doodoy(5 (zy7" przy*m'*!( że ra(*! #!d' #! o8"e:=


ty)e po*C("a Tam *ed)a: 1dz"e 'aża #"C to za

)"emoż7"e #!dz" #"C że dy#p'toa)"e *e#t rF)"eż )"emoż7"e

Łato za'ażyH że poGrod:' m"Cdzy tym" doma :om')ałam" 8ra:t"erdze)"a :tFre pradz"e )"e *e#t poto(z)"e o8"e1' a7e zaarte *e#tprze("eż ' :ażde1o myG7" a m"a)o"("e2 )a temat #ma:' moż)a #"C #p"eraHa(z:o7"e: )"e dy#p'toaH To t"erdze)"e *ed)a: za"era #o8"e

prze(""e9#to p"er#ze1o t"erdze)"a $eG7" 8o"em o (oG o7)o #"C #p"eraH tom'#" "#t)"eH )adz"e*a do*G("a za*em)"e do z1ody Z)a(zy to że m'#" #"C m"eHmoż)oGH 7"(ze)"a )a ta:"e ra(*e #!d' :tFre )"e ma*! *edy)"e pryat)e* aż)oG("(zy7" )"e #! *edy)"e #'8"e:ty)e tem' zaG rC(z prze("#ta"a #"C ym"e)"o)ayże* za#ada2 :ażdy ma #F* ła#)y #ma:



W od)"e#"e)"' do za#ady #ma:' y#tCp'*e "C( )a= J< #tep'*!(a a)ty)om"a2

+ Teza S!d #ma:' )"e op"era #"C )a po*C("a(5

prze(")ym 8o"em raz"e moż)a 8y 8yło o )"m

dy#p'toaH roz#trzy1aH )a pod#ta"e doodF

J A)tyteza S!d #ma:' op"era #"C )a po*C("a(5

prze(")ym 8o"em raz"e )"e moż)a 8y m"mo rFż

)"(y ty(5 #!da(5 )aet )a "(5 temat #"C #p"eraH

roG("H #o8"e prete)#*e do te1o że "))" m'#z! :o)"e(z)"e

z1odz"H #"C )a te) #!d

? Roz"!za)"e a)ty)om"" #ma:'

N"e "#t)"e*e żad)a "))a moż7"oGH '#')"C("a :o)X":t' m"Cdzy tym"pod:łada)ym" pod :ażdy #!d #ma:' za#adam" :tFre )"e #! )"(zym "))ym

*a: ty7:o

J->


przed#ta"o)ym" yże* a)a7"ty(e d"ema #)e (z)ym" łaG("oG("am" #!d'#ma:' )"ż y:aza)_ że po*C("e do :tFre1o od)"e#"o)y zo#ta*e przedm" _ te1orodza*' #!da(5 )"e *e#t o8yd' ma:#ymy e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a 8ra)e tym #amym #e)#"e że te) do*a:" #e)# a78o p'):t "dze)"a ydaa)"' o(zymG #!d' *e#t d7a )a#ze* tra)#(e)de)ta7)e* ładzy #!dze)"a (zymG:o)"e(z)ym a7e że rF)"e )"e')":)"o)ym #ta*e #"C *a:o )at'ra7)a "7'z*a

zł'dze)"e y)":a*!(eO z pom"e#za)"a *ed)e1o z dr'1"m S!d #ma:' m'#" od)o#"H #"C do *a:"e1oG po*C("a prze(")ym 8o"em raz"e )"emF1ł8y (a7e roG("H J<? #o8"e prete)#*" do :o)"e(z)e* aż)oG(" d7a :ażde1o A7e)a pod#ta"e *a:"e1oG po*C("a )"e moż)a #!d' te1o 'dood)"H d7ate1o łaG)"eże p(*C("e może 8yH a78o ta:"e że da*e #"C o:reG7"H a78o też może o)o #amo #o8"e 8yH )"eo:reG7o)e " zarazem ta:"e :tFre )"e da*e #"C o:reG7"H Po*C("emp"er#ze1o rodza*' *e#t po*C("e ")te7e:t'a7)e da*!(e #"C o:reG7"H za pomo(!orze(z)":F za(zerp)"Cty(5O z )ao(z)oG(" zmy#łoe* :tFra może m'odpo"adaH po*C("em dr'1"e1o rodza*' *e#t tra)#(e)de)ta7)e po*C("e roz'moeo tym (o )adzmy#łoe " (o 7eży ' pod#tay #ze7:"e* )ao(z)oG(" a "C( po*C("e

:tFre1o #po#F8 teorety(z)y da7e* o:reG7"H )"e moż)a l

S!d #ma:' zra(a #"C :' przedm"otom zmy#łF a7e )"e po to 8y o:reG7"H "(5po*C("e d7a 'żyt:'O ")te7e:t' )"e *e#t to 8o"em #!d poz)a(zy Toteż #!d ta:"



*a:o od)"e#"o)e do roz:o#zy *ed)o#t:oe przed#ta"e)"e )ao(z)e *e#t ty7:o#!dem pryat)ym " o ty7e 8ył8y o)

W I yda)"' )"e ma #łF2 #po#F8 teorety(z)y

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J-+

> do #e* aż)oG(" o1ra)"(zo)y *edy)"e do *ed)o#t:" *e* #!d2 przedm"ot *e#tprzedm"otem 'podo8a=

)a d7a m)"e d7a "))y(5 zaG może rze(z przed#ta"aH ")a(ze*2 :ażdy ma #F*#ma: N"em)"e* *ed)a: #t"erdz"H )a7eży żeO #!dz"e )"a:' przed#ta"e)"eprzedm"ot' a zarazem też odm"ot' po#"ada 8ez !tp"e)"a #zer#zy za:re#od)o=#Ze)"a #"C " że )a tym op"eramy roz#zerza)"e te1o

#!dF " tra:toa)"e "(5O *a:o :o)"e(z)y(5 J<. :ażde1o ' pod#tay te1oroz#zerze)"a m'#" "C( :o)"e(z)"e 7eżeH *a:"eG po*C("e a7e ta:"e :tFre (a7e )"eda #"C o:reG7"H za pomo(! )ao(z)oG(" :tFre )"e da*e żad)e1o poz)a)"a " (o zatym "dz"e )"e może #ł'żyH do przeproadze)"a żad)e1o dood' #!d' #ma:'

Te1o rodza*' zaG po*C("em *e#t *ed)a: ty7:o (zy#te po*C("e roz'moe o tym (o)adzmy#łoe a (o 7eży ' pod#tay przedm"ot' " ta:że podm"ot' yda*!(e1o#!d *a:o przedm"ot' zmy#łF a przeto *a:o z*a"#:a %dy8y #"C 8o"em te1o )"e'z17Cd)"ło prete)#*a #!d' #ma:' do po#ze(5)e* aż)oG(" 8yła8y )"e do'ratoa)"a %dy8y zaG po*C("e )a :tFrym te) #!d #"C op"era 8yło )aet ty7:omCt)ym po*C("em ")te7e:t'a7)ym )p ")te7e:t'a7)ym po*C("emO do#:o)ałoG("

:tFrem' moż)a 8y przydaH :ore#po)d'*!(! z )"m zmy#ło! )ao(z)eGHp"C:)a to opar("e #!d' #ma:' )a dooda(5 8yło8y (o )a*m)"e* #amo #o8"emoż7"e to zaG #prze(z)e *e#t z tez!

W#ze7:a )atom"a#t #prze(z)oGH odpada 1dy po"adam2 #!d #ma:' op"era #"C)a po*C("' )a po*C("' pe)e* o1F7e pod#tay #'8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrodyd7a ładzy #!dze)"a )a :tFre1o za#adz"e *ed)a: )"e może )"( o "7e "dz"e oprzedm"ot 8yH poz)a)e " 'dood)"o)e 1dyż po*C("e to #amo #o8"e )"e da*e

J-J


#"C o:reG7"H " )"e *e#t zdo7)e do do#tar(ze)"aO poz)a)" a7e zarazem 'zy#:'*edz"C:" )"em' łaG)"e #!d #ma:_ aż)oGH d7a :ażde1o pradz"e *e#t to ':ażde1o #ar" *ed)o#t:oy 8ezpoGred)"o toarzy#z!(y )ao(z)oG("V 1dyż *e1o

ra(*a determ")'*!(a t:" 8yH może )>_ *C("' te1o (o moż)a 'ażaH za)adzmy#łoy #'8#trat J< 7'dz:oG("

Przy roz"!zya)"' a)ty)om"" "dz"e ty7:o o y:aza)"eO moż7"oG(" że dapozor)"e #p"era*!(e #"C Je #o8! t"erdze)"a )"e #! 6a:ty(z)"e ze #o8! #prze(z)e



ze#po7e)"a #zy#t:"(5 )a#zy(5 ładz orze:a*!(y(5O a pr"or"2 żad)e 8o"em "))e)"e pozo#ta*e y*G("e 8y doproadz"H roz'm do z1ody z #amym #o8!

J- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

Ua1a I

Po)"eaż 7ozo" tra)#(e)de)ta7)e* z)a*d'*emy ta: (zC#to poody doodrFż)"e)"a "de* od po*CH ")te7e:t'a7)y(5 może o:azaH #"C rze(z! pożyte(z)!proadze)"e term")F te(5)"(z)y(5 odpo"ada*!(y(5 za(5odz!(ym m"Cdzy)"m" rFż)"(om S!dzC że )":t )"e 8Cdz"e m"ał )"( prze(":o tem' *eG7" )"e:tFre z)"(5O zapropo)'*C Idee )a*o1F7)"e*#zym te1o #łoa z)a(ze)"' toprzed#ta"e)"a od)"e#"o)e do pe)e1o przedm"ot' podł'1 pe)e* #'8"e:ty)e*a78o o8"e:ty)e* za#ady a7e te) #po#F8 że m"mo to )"e mo1! )"1dy #taH #"C

*e1o poz)a)"em 0d)o#z! #"C o)e a78o podł'1 #'8"e:ty)e* *edy)"e za#adyz1od)oG(" m"Cdzy ładzam" poz)a(zym" m"Cdzy yo8rac)"! " ")te7e:tem dope)e* da)e* )ao(z)e* " F(za# )azya*! #"C e#tety(z)ym" a78o też od)o#z!#"C podł'1 pe)e* o8"e:ty)e* za#ady do pe)e1o po*C("a )"e mo1!( *ed)a:)"1dy do#tar(zyH poz)a)"a przedm"ot' " )azya*! #"C "deam" roz'moym" tymypad:' po*C("e *e#t po*C("em tra)#(e)de)t)ym J> rFż)"!(ym #rC od po*C("a")te7e:t'a7)e1o pod :tFre za#ze moż)a podłożyH ade:at)"e m'odpo"ada*!(e doG"ad(ze)"e " :tFre d7ate1o )azya #"C "mma=)e)t)ym

Idea e#tety(z)a )"e może #"C #taH poz)a)"em 1dyż *e#t pe)! da)! )ao(z)!yo8rac)" d7a :tFre* )"1dy )"e moż)a z)a7ecH ade:at)e1o po*C("a Idearoz'moa )atom"a#t )"e może )"1dy #taH #"C poz)a)"em 1dyż za"era #o8"epo*C("e (ze1oG )adzmy#łoe1o :tFrem' )"1dy )"e może 8yH da)a ade:at)y#po#F8 )ao(z)oGH

0tFż #!dzC że "deC e#tety(z)! moż)a 8y )azaH )"e


da*!(ym #"C ye:#po)oaH l yo8raże)"em przy)a7eż)ymO yo8rac)" "deC

roz'mo! zaG r""e da*!(ym #"C zademo)#troaHJ po*C("em roz'm' &o do o8'ty(5 de" za:łada #"C że zo#tały ytorzo)e 8y)a*m)"e* )"e 8ezpod#ta)"e 7e(zop"era*!( #"C )a yże* poda)e* de)"(*" "de" o1F7e z1od)"e z pe)ym"za#adam" ładz poz)a(zy(5 do :tFry(5 )a7eż! tz) p"er#za z1od)"e z#'8"e:ty)ym" a dr'1a z1od)"e w o8"e:ty)ym" za#adam"

Po*C("a ")te7e:t'a7)e m'#z! *a:o ta:"e daH #"C za#ze zademo)#troaH o "7eprzez demo)#troa)"e roz'm"e #"C *a: a)atom"" #amo ty7:o ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"a)"e < a to z)a(zy że odpo"ada*!(y "m przedm"ot m'#" za#ze mF(8yH da)y )ao(z)oG(" (zy#te* a78o emp"ry(z)e* *edy)"e 8o"em te) #po#F8mo1! o)e #taH #"C poz)a)"em Po*C("e "e7:oG(" może 8yH a pr"or" da)e )ao(z)oG(" prze#trze)" )p pe)e* 7")"" pro#te* "td po*C("e przy(zy)y )"e=prz()":7"oG(" 'derze)"' ("ał "td 08yda te po*C("a mo1! zatem 8yHpot"erdzo)e przez )ao(z)oGH emp"ry(z)! tz) zaarta )"(5 myG7 może 8yHz"7'#troa)a zademo)#troa)a po:aza)a )a przy:ładz"e I m'#" #"C to mF(



'(zy)"H 1dyż prze(")ym raz"e )"e ma #"C pe)oG(" (zy myG7 )"e *e#t p'#tatz) poz8a"o)a #ze7:"e1o przedm"ot'

+ W ory1")a7e2 e")e ")elpo)"8Ve or#te77')1 Przez elpo)"ere) froz'm"e t'Ka)t *a: y)":a z da7#ze1o ("!1'2 e")e or#te77')1 der E")8"7d')1#:ra6t a'6

;e1r"63e 8r")1e) #proadz"H pe)e yo8raże)"e przy)a7eż)eO yo8rac)" dopo*CH

- W ory1")a7e2 e")e) ")demo)#tra87e) ;e1r"j Przez demo)#tr"e=re)roz'm"e t' Ka)t *a: y)":a z da7#ze1o ("!1'2 #e")e) ;e1r"63 z'17e"(5 ") derA)#(5a'')1 dar#te77e) #o*e po*C("e przed#ta"aH zarazem )ao(z)oG("

W I yda)"' )"e ma #łF '*Cty(5 )a"a#

J-. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

W 7o1"(e po#ł'1'*emy #"C yraże)"am" że (oG da*e #"C zademo)#troaH (zy też)"e da*\e #"C zademo)#troaH zazy(za*_ ty7:o od)"e#"e)"' do t"erdze9P"er#ze moż)a 8y 7ep"e* o:reG7"H przez )aza)"e "(5 t"erdze)"am" ty7:opoGred)"o pe)ym" dr'1"e zaG przez )aza)"e "(5 8ezpoGred)"o pe)ym" (zy#ta7ozoa za"era 8o"em ta:że t"erdze)"a o8yd' rodza*F *eG7" roz'm"e #"Cprzez )"e t"erdze)"a pradz"e mo1!(e " )"e mo1!(e 8yH 'dood)"o)e Napod#taa(5 a pr"or" może o)a *a:o 7ozoa (oG pradz"e 'doad)"aH a7e )"emoże demo)#troaH *eG7" )"e (5(e #"C z'peł)"e " (ał:o"("e ode*GH od z)a(ze)"ate1o #łoa ed7e :tFre1o demo)#troaH o#te)dere el5"8ere + z)a(zy ty7e (o

#o*e po*C("e (zy to doodz!( 1o (zy też *edy)"e de)"'*!( przed#ta"aHzarazem )ao(z)oG(" :tFra *eG7" *e#t )ao(z)oG("! a pr"or" )azya #"C:o)#tr'oa)"em te1o po*C("a a *eG7" *e#t ta:że emp"ry(z)! pozo#ta*eJ':azya)"em przedm"ot' dz"C:" :tFrem' za8ezp"e(za #"C po*C("' o8"e:ty)!rea7)oGH Ta: )p po"ada #"C o a)atom"e że demo)#tr'*e o:o 7'dz:"e *eG7"po*C("e *a:"e przedtem yłożył dy#:'r#y)"e ')ao(z)"a przez przeproadza)"e#e:(*" te1o or1a)'

Po*C("e roz'moe o )adzmy#łoym #'8#tra("e #zy#t:"(5 o1F7e z*a"#: a78oteż o tym (o m'#" zo#taH założo)e ' pod#tay de(yz*" )a#ze* o7" W"77:'r

od)"e#"e)"' do pra mora7)y(5 m"a)o"("e po*C("e tra)#(e)de)ta7)e* o7)oG(" *e#t z"!z:' z tym *'ż pod z17Cdem #e1o rodza*' )"e da*!(ym #"Czademo)#troaH po*C("em " "de! roz'mo! ()ota )ato=

+ Po:azyaH '*a)"aH

J Wed$e I yda)"a2 *e#t


J-



[a#t *e#t ta:"m po*C("em ty7:o pod z17Cdem #top)"a2 "er#zem' 8o"em )"emoż)a przydaH doG"ad(ze=*' )"( (o #amo #o8"e odpo"adało8y m' (o do

*a:oG(" o8rC8"e zaG dr'1"e* żade) emp"ry(z)y prod':t oe* przy(zy)ooG(" )"eo#"!1a te1o #top)"a *a:" "dea oZ77r)oa yz)a(za *a:o pra"dło podo8)"e *a: ypad:' "de" roz'moe* yo8rac)"a ze #! )ao(z)oG("! )"e do#"C1a da)e1o

po*C("a ta: ypad:' "de" e#tety(z)e* ")te7e:t )"e o#"!1a za poGred)"(tempo*CH )"1dy (ałe* e)Ctrz)e* )ao(z)oG(" yo8rac)" *a:! ł!(zy o)a z da)ymprzed#ta"e)"em Wo8e( te1o *ed)a: że #proadz"H pe)e yo8raże)"eprzy)a7eż)eO yo8rac)" do po*CH z)a(zy ty7e (o *e e:#po)oaH to "deae#tety(z)a może 8yH )aza)a )"e da*!(ym #"C ye:#po)oaH yo8raże)"emprzy)a7eż)ymO yo8rac)" *e* o7)e* 1rze W da7#zym ("!1' 8CdC m"ał#po#o8)oGH po"edz"eH *e#z(ze )"e*ed)o o te1o rodza*' "dea(5 teraz zaz)a(zamty7:o że o8yda rodza*e "de* zarF)o "dee roz'moe *a: " e#tety(z)em'#z! m"eH #e za#ady " to m"a)o"("e *ed)e " dr'1"e roz'm"e2 p"er#ze o8"e:ty)y(5 a dr'1"e #'8"e:ty)y(5 za#ada(5 *e1o 'żyt:'

Z1od)"e z tym moż)a 1e)"a7)oGH zde)"oaH ta:że *a:o zdo7)oGH torze)"aO"de" e#tety(z)y(5 (o ':az'*e zarazem poFd d7a :tFre1o ytora(5 1e)"'#z')at'ra podm"ot' a )"e przemyG7a)y (e7 yz)a(za #zt'(e ytarza)"' te1o (op"C:)e pra"dła S:oro 8o"em #!d o p"C:)"e )"e ma 8yH ydaa)y podł'1po*CH 7e(z )a pod#ta"e (e7oe1o proadza)"a yo8rac)" )a#trF* z1od)oG("z ładz! torze)"aO po*CH o1F7e to )"e pra"dło " przep"# mo1! #ł'żyH za#'8"e:ty)! yty(z)! oe* e#tety(z)e* a7e 8ezar'):oe* (e7ooG(" #zt'(e p"C:)e* :tFra ma

J-- Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

roG("H #o8"e 'za#ad)"o)! prete)#*C do te1o że m :ażdem' #"C podo8aH 7e(z *edy)"e to (o *e#t ty7" )at'r! podm"o("e a7e )"e może 8yH pod("!)*e podżad)e pra"dła 7'8 po*C("a tz) )adzmy#ło'x #'8#trat #zy#t:"(5 *e1o ładz#'8#trat :tFre1o )" do#"C1a żad)e po*C("e ")te7e:t'a7)e a zatem t AS_od)"e#"e)"' do (ze1o 'z1od)"e)"e #zy#t:"(5 )a#zyr` J< ładz poz)a(zy(5#ta)o" o#tate(z)y (e7 za:reG7o)y przez ")te7"1"8"7)y p"er"a#te: )a#ze* )at'ry

Ty7:o te) #po#F8 *e#t moż7"e to że ' pod#tay #zt':" p"C:)e* :tFre* )"emoż)a )arz'("H żad)e* o8"e:ty)e* za#ady 7eży #'8"e:ty)a a m"mo topo#ze(5)"e aż)a za#ada a pr"or"

7ga1a ++

Na#'a #"C t' #ama przez #"C )a#tCp'*!(a do)"o#ła 'a1a ta m"a)o"("eO że"#t)"e*! trzy rodza*e a)ty=)om"" (zy#te1o roz'm' :tFre z1od)e #! *ed)a: ze #o8! tym p'):("e że zm'#za*! roz'm do te1o 8y od#t!p"ł od 8ardzo zre#zt!)at'ra7)e1o założe)"a podł'1 :tFre1o przedm"oty zmy#łF 'aża #"C za rze(zy#ame #o8"e a 'z)ał *e prze(")"e *edy)"e za z*a"#:a " pod:ładał pod )"e")te7"1"8"7)y #'8#trat tz) (oG )adzmy#łoe1o (ze1o po*C("e *e#t ty7:o "de! " )"e

dop'#z(za poz)a)"a e łaG("ym z)a(ze)"' %dy8y )"e ta:a a)ty)om"a roz'm)"e mF1ł8y )"1dy zde(ydoaH #"C a)" )a przy*C("e ta:"e* ta: 8ardzo po7e *e1o#pe:'7a(*" za("eG)"a*!(e* za#ady a)" )a yrze(ze)"a :tFre doproadz"H m'#z!do (ał:o"te1o z)":)"C("a 7"(z)y(5 #:!d")!d ta: G"et)y(5 )adz"e" ;o )aetteraz :"edy *a:o y)a1rodze)"e te* #traty ot"era #"C




J-,

d7a roz'm' po7e tym "C:#ze1o 'żyt:' pod z17Cdem Ety(z)ym y17!da )a toże )"e może o) 8ez=L7eG)"e roz#taH #"C z oym" )adz"e*am" " yzo7"H #"C odda)e1o do )"(5O przy"!za)"a

I#t)"e)"e trze(5 rodza*F a)ty)om"" tł'ma(zy #"C tym ze "#t)"e*! trzy ładzepoz)a(ze2 ")te7e:t ładza #!dze)"a " roz'm z :tFry(5 :ażda *a:o yż#załadza poz)a(za m'#" m"eH #e za#ady a pr"or" Roz'm 8o"em o "7e yda*e

#!d o #amy(5 ty(5 za#ada(5 J " o "(5 'żyt:' doma1a #"C od)"e#"e)"' do)"(5 #zy#t:"(5 #ta)o(zo z)a7ez"e)"aO d7a te1o (o *e#t da)e *a:o'ar'):oa)e te1o (o )"e *e#t 'ar'):oa)e to *ed)a: )"e da*e #"C z)a7ecH

*eG7" 'aża #"C że to (o zmy#łoe )a7eży do rze(zy #amy(5 #o8"e " )"epod:łada #"C pod )"e *a:o pod (oG (o *e#t *edy)"e z*a"#:"em (ze1oG)adzmy#łoe1o ")te7"1"8"7)e1o #'8#trat' )at'ry poza )am" " )a# *a:o rze(zy#ame* #o8"e I#t)"e*! zatem trzy a)ty)om"eO2 + D7a ładzy poz)a(ze* a)ty)om"a roz'm' teorety(z)ym 'żyt:oa)"' ")te7e:t' do(5odz!(ymO aż dote1o (o )"e 'ar'):oa)e J d7a '(z'("a roz:o#zy " przy:roG(" a)ty)om"aroz'm' e#tety(z)ym 'żyt:oa)"' ładzy #!dze)"a < d7a ładzy

poż!da)"a a)ty)om"a pra:ty(z)ym 'żyt:oa)"' praoda(ze1o #o8"e#amym roz'm' W#zy#t:"e te ładze 8o"em ma*! #e )a(ze7)e za#ady apr"or" " #to#o)"e do )"e da*!(e1o #"C om")!H po#t'7at' roz'm' m'#z! mF( ta:że #po#F8 8ezar'):oy ydaaH podł'1 ty(5 za#ad #!dy " o:reG7aH #F*przedm"ot

%o #"C ty(zy dF(5 a)ty)om"" a m"a)o"("e a)ty)om"" teorety(z)e1o "pra:ty(z)e1o 'żyt:' oy(5 yż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 y:aza7"Gmy *'ż "))ym m"e*#(' "(5 )"e'(5ro))oGH tym ypad:'O :"edy

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J>

J,> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

te1o rodza*' #!dy )"e 8"or! pod 'a1C )adzmy#łoe1o #'8#trat' da)y(5przedm"otF *a:o z*a"#: a ta:że to że )a odrFt a)ty)om"e te da*! #"Croz"!zaH tedy :"edy 8"erze #"C to pod 'a1C &o #"C zaG ty(zy a)ty)om"" 'żyt:oa)"' ładzy #!dze)"a #to#o)"e do po#t'7at' roz'm' " da)e1o t' *e*roz"!za)"a to )"e ma "))e1o #po#o8' *e* om")"C("a *a: ty7:o2 a78o zaprze(zyHże ' pod#tay e#tety(z)e1o #!d' #ma:' 7eży *a:aG za#ada a pr"or" o8e( (ze1o

7 #ze7:a *e1o prete)#*a do :o)"e(z)oG(" po#ze(5)e* )a9 z1ody 8yła8y8ezpod#ta)ym p'#tym 'ro*e)"em a #!d #ma:' za#ł'1"ał8y )a 'z)a)"e 1o zatra6)y ty7:o o ty7e że J? zdarza #"C "ż "e7' 7'dz" z1od)"e 1o yda*e " za tra6)y'ażało8y #"C 1o tym ypad:'O łaG(""e też )"e d7ate1o że przyp'#z(za #"C



"ż za t! z1od! :ry*e #"C pe)a za#ada a pr"or" 7e(z d7ate1o że *a: #"C to dz"e*e #ma:' od(z'a)ym przez pod)"e8"e)"e podm"oty ma*! przypad:oo *ed)a:o!8'doC or1a)"(z)! A78o też m'#"ało8y #"C przy*!H że #!d #ma:' *e#t łaG(""e':rytym #!dem roz'moym o do#:o)ałoG(" *a:! od:ry7"Gmy pe)e* rze(zy od)o#ze)"' #"C zaarte* )"e* rFż)orod)oG(" do *ed)e1o (e7' " że tym #amym

#!d te) ty7:o z pood' mCt)o#(" (e(5'*!(e* tC )a#z! reXe:#*C )azya)y *e#te#tety(z)ym (5oH 1r')("e rze(zy *e#t to #!d te7eo7o1"(z)y W tym ypad:'moż)a 8y 'z)aH roz"!za)"e a)ty)om"" przez "dee tra)#(e)de)ta7)e za)"epotrze8)e " poz8a"o)e z)a(ze)"a a praa #ma:' poł!(zyH z przedm"otam"zmy#łF *a:o (zymG (o *e#t )"e ty7:o z*a"#:"em 7e(z ta:że rze(z! #am! #o8"e

$a: mało *ed)a: przyda*e

+ W ory1")a7e2 da## że (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem &zytam "C( zaW")de78a)dem2 #o da##

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J,+

#"C zarF)o p"er#zy *a: " dr'1" y8"e1 y:aza7"Gmy "e7' m"e*#(a(5e:#pozy(*" #!dF #ma:' $eG7" )atom"a#t przyz)a*e #"C )a#ze* ded':(*"przy)a*m)"e* ty7e że przeproadzo)a zo#tała #po#F8 łaG("y (5oH )"e e#zy#t:"(5 p'):ta(5 do#tate(z)"e *a#)o to yła)"a*! #"C trzy "dee2 po p"er#ze "dea p"er"a#t:aO )adzmy#łoe1o o1F7e 8ez da7#ze1o o:reG7e)"a *a:o#'8#trat' przyrody po dr'1"e te1o #ame1o )adzmy#łoe1o p"er"a#t:aO *a:oza#ady #'8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody d7a )a#ze* ładzy poz)a(ze* po trze("e

^ te1o #ame1o )adzmy#łoe1o p"er"a#t:aO *a:o za#ady (e7F o7)oG(" "za#ady z1od)oG(" ty(5że z o7)oG("! #6erze ety(z)e*

?- J.

0 "dea7"zm"e (e7ooG(" przyrody

oraz #zt':" *a:o o *edy)e* za#adz"e e#tety(z)e*

ładzy #!dze)"a

Za#adC #ma:' moż)a oprzeH przede #zy#t:"m a78o )a tym że #ma: yda*e

#!dy za#ze )a pod#ta"e emp"ry(z)y(5 ra(*" determ")'*!(y(5 a "C( )apod#ta"e ta:"(5 ra(*"O :tFre da)e #! ty7:o a po#ter"or" przez zmy#ły a78o też'z)aH że yda*e o) #e #!dy )a pod#ta"e ra(*" a pr"or" P"er#ze #ta)o"#:oOmoż)a 8y )azaH emp"ryzmem :ryty:" #ma:' d"'1"e *e* ra(*o)a7"zmem Podł'1p"er#ze1o przedm"ot )a#ze1o 'podo8a)"a )"e rFż)"ł8y #"C od te1o (oprzy*em)e podł'1 dr'1"e1o *eG7"8y #!d op"erał #"C )a o:reG7o)y(5 po*C("a(5 od te1o (o do8re W te) #po#F8 zaprze(zo)o 8y "#t)"e)"' #ze7:"e1o p"C:)a G"e("e a zam"a#t )"e1o pozo#tała8y )am ty7:o odrC8)a )aza #ł'ż!(a 8yHmoże do o:reG7e)"a pe)e* m"e#za)")y

J>

J,J



Kryty:a e#tety(z)e* tadzy #!dze)"'

o8' poprzed)"o ym"e)"o)y(5 rodza*F 'podo8a)"a Wy:aza7"Gmy *ed)a: że"#t)"e*! ta:że ra(*e 'podo8a)"a a pr"or" te zaG mo1! #pFł"#t)"eH z za#ad!ra(*o)a7"zm' (5oH )"e da*! #"C '*!H o:reG7o)e po*C("a

Natom"a#t ra(*o)a7"zm za#ady #ma:' to ra(*o)a7"zm a78o rea7"zm' (e7ooG("a78o *e* "dea7"zm' Wo8e( J te1o *ed)a: że #!d #ma:' )"e *e#t #!dempoz)a(zym a p"C:)o )"e *e#t łaG("oG("! przedm"ot' rozaża)e1o d7a #"e8"e)"e moż)a ra(*o)a7"zm' za#ady #ma:' )"1dy oprzeH )a założe)"' że (e7ooGHzo#ta*e tym #!dz"e pomyG7a)a *a:o o8"e:ty)a tz) że #!d doty(zyteorety(z)"e a zatem też 7o1"(z)"e (5oH ty7:o #po#F8 mCt)y do#:o)ałoG("

przedm"ot' 7e(z ty7:o )a tymO że e#tety(z)"e doty(zy o) y#tCp'*!(e*O podm"o("e z1od)oG(" przed#ta"e)"a te1o przedm"ot' yo8rac)" z "#tot)ym"za#adam" ładzy #!dze)"a o1F7e Z)a(zy to że )aet z1od)"e z za#ad!ra(*o)a7"zm' #!d #ma:' oraz rFż)"(a m"Cdzy *e1o rea7"zmem " "dea7"zmem może8yH oparta ty7:o )a tym że o! #'8"e:ty)! (e7ooGH 'aża #"C a78o *a: p"er#zym przypad:' za rze(zy"#ty zam"erzo)y (e7 przyrody 7'8 #zt':"po7e1a*!(y )a z1od)oG(" z )a#z! ładz! #!dze)"a a78o *a: dr'1"m przypad:'+ty7:o za )"e opart! )a (e7' przypad:oo " #am! przez #"C y#tCp'*!(! (e7o!z1od)oGH z potrze8am" ładzy #!dze)"a od)"e#"e)"' do przyrody " do *e* podł'1#z(ze1F7)y(5 pra ytorzo)y(5 6orm

Za rea7"zmem e#tety(z)e* (e7ooG(" przyrody przema"a*! 8ardzo ymo)"ep"C:)e ':#ztałtoa)"a :rF7e#t"e przyrody or1a)"(z)e* (5("ało8y #"C 8o"emprzy*!H "ż pod#ta! torze)"a p"C:)a 8yła

+ W I yda)"' )"e ma #łF "m ze"te) 3a77e dr'1"m przypad:'

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J,<

2e1o "dea ytarza*!(e* 1o przy(zy)"e a m"a)o"("e J- pe"e) (e7 :orzy#t)y

d7a )a#ze* yo8rac)" K"aty a )aet (ałe #y7et:" roG7") 1ra(*a 6ormz"erzC(y(5 Sze7:"e1o rodza*' )"epotrze8)a "m )a ła#)y 'żyte: " *a:8y#torzo)a d7a )a#ze1o #ma:' ^ #z(ze1F7)"e zaG ta: m"ła d7a )a#zy(5 o(z' "poa8)a rFż)orod)oGH :o7orF oraz 5armo)"*)e "(5 ze#ta"e)"e ' 8aża)ta '#:or'p"a:F oadF aż do )a*po#po7"t#zy(5 :"atF ł!(z)"e :tFre *a:odoty(z!(e *edy)"e po"erz(5)" ze)Ctrz)e* " )"e od)o#z!( #"C )"e* )aet do1'ry *torze)"a :tFra mo1ła8y ee)t'a7)"e 8yH potrze8)! d7a e)Ctrz)y(5(e7F zda*! #"C 8yH (ałoG(" przez)a(zo)e do ze)Ctrz)e1o o17!da)"a #zy#t:o toO )ada*e d'ż! a1C #po#o8o" tł'ma(ze)"a po7e1a*!(em' )aprzy*C("' rze(zy"#ty(5 (e7F przyrody odpo"ada*!(y(5 )a#ze* e#tety(z)e*

ładzy #!dze)"a A7e 5"potez"e te* A))a5me #prze(""a #"C )"e ty7:o roz'm #!ma:#ym!+ ')":a)"a #zCdz"e o "7e moż)oG(" )"epotrze8)e1o m)oże)"a za#ad#ama przyroda ':az'*e #zCdz"e #y(5 o7)y(5 ':#ztałtoa)"a(5 ty7eme(5a)"(z)e* #:ło))oG(" do ytarza)"a 6orm :tFre zda*! #"C 8yH )"e*a:ozro8"o)e d7a e#tety(z)e1o 'żyt:' )a#ze* ładzy #!dze)"a )"e da*!(



)a*m)"e*#ze1o pood' do przyp'#z(ze)"a "ż potrze8)e t' 8yło *e#z(ze (oG "C(e*)"ż #am *e* me(5a)"zm *a:o 7" ty7:o przyrody " że o8e( te1o 6ormy te mo1! 8yH(e7oe d7a ydaa)y(5 przez )a# #!dF ta:że 8ez #ze7:"e* 7eż!(e* ' "(5pod#tay J "de" Przez o7)e zaG ':#ztałto= J, a)"e przyrody roz'm"em ta:"e#:'te: :tFre1o pozo=

+ W ory1")a7e2 d'r(5 "5re Mal"me) #ym" ma:#ymam" Po)"eaż *ed)a::o)te:#t )"e 'za#ad)"a 'ży("a 7"(z8y m)o1"e* (zytam z1od)"e z S(5F)dorjerem2d'r(5 "5re Mal"me

+ Wed7e I yda)"a2 ' *e* pod#tay

J, Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

#tałoGH z *a:"e1oG z)a*d'*!(e1o #"C #ta)"e #po(zy):' pły))e1o ("ałaO po'7ot)"e)"' #"C 7'8 ydz"e7e)"' pe)e* *e1o (zCG(" )"e:"edy *edy)"e mater""("ep7)e* przy8"era przy prze(5odze)"' #ta) #tały o:reG7o)y :#ztałt 7'8#tr':t'rC 1'rC 7'8 te:#t'rC rozma"t! #to#o)"e do #pe(y(z)e* rozma"toG("matery* a7e te* #ame* mater""O do:ład)"e ta:! #am! Za:łada #"C *ed)a: przytym to (o za#ze roz'm"e #"C przez pradz"y pły) a m"a)o"("e że mater"a

*e#t )"m z'peł)"e rozp'#z(zo)a tz) że )"e )a7eży pły)' te1o 'ażaH za #am!ty7:o m"e#za)")C #tały(5 " ty7:o ')o#z!(y(5 #"C )"m (z!#te:

K#ztałtoa)"e do:o)'*e #"C )a#tCp)"e przez G(")a)"e #"C tz) przez )a1łeprze*G("e #ta) #tały )"e przez #top)"oe prze(5odze)"e ze #ta)' pły))e1o

#tały

7e(z )"e*a:o za pomo(! #:o:' przy (zym prze*G("e ta:"e )o#" )azC :ry#ta7"za(*"Na*po#po7"t#zym przy:ładem te1o rodza*' :#ztałtoa)"a *e#t zamarza*!(a oda :tFre* torz! #"C )aprzFd pro#te "1"eł:" 7od' #pa*a*!(e #"C ze #o8! pod :!tem.> #top)" przy (zym :ażdym "(5 p'):("e przył!(za*! #"C do )"(5 "))e ta: #amo)a(5y7o)e dopF:" (ałoGH )"e przem"e)" #"C 7Fd ta: "ż przez (ały te) (za# oda

*a:a z)a*d'*e #"C m"Cdzy "1"eł:am" 7od' )"e #ta*e #"C #top)"oo 1C#t#za 7e(z *e#tz'peł)"e ta: #amo pły))a *a: 8yła8y przy z)a(z)"e yż#ze* ("epło("e m"mo że

*e#t ta: #amo z"m)a *a: 7Fd Wydz"e7a*!(! #"C mater"! :tFra (5"7"

J?> prze*G("a #ta) #tały )a17e '(5odz" *e#t z)a(z)a "7oGH #'8#ta)(*" ("ep7)e*:tFre* '8yte: #:oro potrze8)a 8yła *edy)"e do 'trzyma)"aO #ta)' pły))e1o8y)a*m)"e* )"e (zy)" te1o (o teraz *e#t 7odem a)" tro(5C z"m)"e*#zym )"ż 8yłaprzed (5"7! pły))a tym 7odz"e oda

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" _ J,?

L"(z)e #o7e oraz :am"e)"e po#"ada*!(e :#ztałt :ry#ta7"(z)y po#ta*! rF)"eż zpe)e1o 1at'):' 17e8y rozp'#z(zo)e* )"e "adomo za pomo(! (ze1o odz"e

RF)"eż #:or'p:oe :o)1'ra(*e "e7' m")erałF #zeG("e))e1o 1a7e)"t'(zero)o:r'#z' "td torz! #"C ed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta odz"e oraz przez G(")a)"e #"C (z!#te(ze: #poodoa)e tym że *a:aG przy(zy)a



zm'#za *e do op'#z(za)"a te1o Grodo"#:a " ze#po7e)"a #"C ze #o8! o:reG7o)eze)Ctrz)e :#ztałty

A7e #ze7:"e mater"e :tFre 8yły pły))e *edy)"e #:'te: 1or!(a " )a8rały#tałoG(" przez oz"C8"e)"e y:az'*! po przełama)"' ta:że o:reG7o)! e)Ctrz)!

te:#t'rC z (ze1o moż)a )o#"H że 1dy8y )"e prze#z:odz"ł tem' "(5 ła#)y("Cżar 7'8 dz"ała)"e po"etrza o:azały8y ta:że )a ze)!trz #! #pe(y(z)"e "młaG("! po#taH 08#eroa)o to )a )"e:tFry(5 meta7a(5 :tFre po #top"e)"'ze)Ctrz)"e #tard)"ały a7e e)!trz 8yły *e#z(ze pły))e ypompoya)om"a)o"("e e)Ctrz)! pły))! *e#z(ze (zCGH " poza7a)o )a#tCp)"e )a #po:o*)eG(")a)"e #"C pozo#tałe* *e#z(ze e)!trz re#zty W"e7e #poGrFd oy(5m")era7)y(5 J?+ :ry#ta7"za(*" *a: dr'zy :a7(yt' 5ematyt ara1o)"t torz! (zC#to8ardzo p"C:)e :#ztałty przypom")a*!(e )a*ymyG7)"e*#ze tory #zt':" a a'reo7a *a#:")" A)t"paro# po#tała *edy)"e dz"C:" odz"e prze("e:a*!(e* przezar#ty 1"p#'

Pły)y "#t)"ały edł'1 #ze7:"(5 oz)a: o1F7e przed ("ałam" #tałym" a zarF)oroG7")y *a: ("ała z"erzC(e torz! #"C z pły))e* #'8#ta)(*" po:armoe*)a8"era*!(e* #po:o*' 6ormy &o prada torzy #"C o)aO

+ P"rar1yt

J,.


t' przede #zy#t:"m #to#o)"e do pe)e* p"erot)e* :"er'*!(e* #"C :' (e7omdy#pozy(*" o :tFre* *a: to y:ażemy dr'1"e* (zCG(" #!d m'#" 8yH yda)y )"ee#tety(z)"e 7e(z te7eo7o1"(z)"e ed7e za#ady rea7"zm' a7e moż7"e *e#t też żeo8o: te1o y#tCp'*e t' z1od)"e z o1F7)ym praem po:re"e9#ta matery* ta:żeG(")a)"e #"C " o7)e :#ztałtoa)"e #"C Podo8)"e *a: od)"#te pły)y rozp'#z(zo)e atmo#6erze #ta)o"!(e* m"e#za)")C rFż)y(5 rodza*F po"etrza ytarza*!

*eG7" oddz"e7a*! #"C od atmo#6ery #:'te: '8yt:' ("epła płat:" G)"e1' :tFreza7eż)"e od rozma"toG(" F(ze#)e1o #:ład' po"etrza po#"ada*! (zC#to :#ztałty=17!da*!(y 8ardzo :')#zto)"e " #z(ze1F7)"e p"C:)"e ta: #amo (5y8a moż)a)"e '#z(z'p7a*!( )"(zym te7eo7o=1"(z)e* za#ady ydaa)"a #!dF o 8'do"eor1a)"(z)e* pomyG7eH że2 o "7e "dz"e o p"C:)o :"atF pta#"(5 p"Fr J?J m'#z7"zarF)o pod z17Cdem :#ztałt' *a: " 8ary moż)a 8y *e przyp"#aH przyrodz"e "

*e* zdo7)oG(" :#ztałtoa)"a #"C #e* o7)oG(" ta:że #po#F8 e#tety(z)"e(e7oy 8ez #pe(*a7)y(5 :' tem' #:"eroa)y(5 (e7F 7e(zO ed7e pra(5em"(z)y(5 przez do#tar(za)"e mater"" potrze8)e* do 8'doy or1a)"(z)e*

Tym *ed)a: (o #ta)o" rC(z doFd za#ady "dea7=5oG(" od)"e#"e)"' do(e7ooG(" zaarte* p"C:)"e przyrody *a:o te* za#ady :tFr! #!dz"ee#tety(z)ym za#ze 8"erzemy za pod#taC " :tFra )"e poza7a )am po#ł'1"aH#"C *a:o ra(*! tł'ma(ze)"a rea7"zmem (e7' przyrody d7a )a#ze* ładzyprzed#ta"a)"a #o8"e (ze1oG *e#t to że przy ydaa)"' #!d' o p"C:)"e o1F7e



#z':amy *e1o :ryter"'m a pr"or" )a# #amy(5 " że e#tety(z)a ładza #!dze)"a *e#t od)"e#"e)"' do #!d' (zy (oG *e#t p"C:)e (zy )"e #ama praoda(za (o)"e może m"eH m"e*#(a przy przy*C("' rea7"zm' (e7ooG("


przyrody F(za# 8o"em m'#"e7"8yGmy '(zyH #"C od przyrody (o mamy'ażaH za p"C:)e* " #!d #ma:' pod7e1ał8y za#adom emp"ry(z)ym W ta:"m8o"em ydaa)"' #!d' )"e "dz"e o to (zym *e#t przyroda a)" też o to (zym *e#to)a d7a )a# *a:o (e7 7e(z o to *a: my *! per(yp'*emy %dy8y 8yła o)a ytorzyła#e 6ormy d7a )a#ze1o 'podo8a)"a 8yła8y to za#ze o8"e:ty)a (e7ooGHprzyrody a )"e #'8"e:ty)a :tFra po7e1a )a 1rze yo8rac)" *e* o7)oG(" 1dz"eJ?< przy(5y7)oGH *e#t )a#zym #po#o8em per(ypoa)"a przyrody a )"eprzy(5y7)oG("! *a:! o)a )am o:az'*e WłaG("oGH przyrody po7e1a*!(a )a tym

że da*e )am #po#o8)oGH #po#trze1a)"a e)Ctrz)e* (e7ooG(" od)o#ze)"' #"Cdo #"e8"e )a#zy(5 ładz 'my#ł' przy ydaa)"' #!d' o pe)y(5 *e* ytora(5 "to *a:o ta:"e* :tFra z pe)e1o )adzmy#łoe1o pood' ma 8yH 'z)a)a za:o)"e(z)! " po#ze(5)"e aż)! łaG("oGH ta:a )"e może 8yH (e7em przyrodya ra(ze* )"e możemy ydaH o )"e* #!d' *a:o o ta:"e* prze(")ym 8o"em raz"e#!d te) #po#F8 zdeterm")oa)y 8ył8y 5etero)om"! )"e zaG *a: przy#to"#!do" #ma:' #!dem o7)ym a ' *e1o pod#tay )"e 7eżała8y a'to)om"a

W #zt'(e p"C:)e* za#ada "dea7"zm' (e7ooG(" y#tCp'*e *e#z(ze yrac)"e* Zprzyrod! p"C:)! ma d)a 8o"em to #pF7)e że )"e moż)a t' przy*!H

e#tety(z)e1o rea7"zm' (e7ooG(" za poGred)"(tem (z'H zam"a#t 8yH #zt':!p"C:)! 8yła8y tedy *edy)"e przy*em)! Natom"a#t to że 'podo8a)"e yoła)eprzez "dee e#tety(z)e )"e m'#" za7eżeH od o#"!1)"C("a o:reG7o)y(5 (e7F przez#zt':C *a:o me(5a)"(z)"e (e7o! że zatem )aet ra(*o)a7"zm"e za#ady 7eży 'pod#tay "dea7)oGH (e7F a )"e "(5 rea7)oGH #zy#t:o toO #ta*e

J,-


#"C *a#)e *'ż dz"C:" tem' że #zt':a p"C:)a *a:o ta: m'#" 8yH 'aża)a )"e zaytFr ")te7e:t' " )a':" 7e( 1e)"a7)oG(" " tym #amym otrzym'*e #e pra"dło>" J$ "de" e#tety(z)y(5 rFż)"!(y(5 #"C #po#F8 "#tot)y >* roz'moy(5 "de"o:reG7o)y(5 (e7F

Podo8)"e *a: "dea7)oGH przedm"otF zmy#łF *a:> z*a"#: *e#t *edy)ym#po#o8em za :tFre1o pomo(! moż)a ytł'ma(zyH to że "(5 6ormy da*! #"C a

pr"or" o:reG7"H ta: też "dea7"zm (e7ooG(" *e#t ydaa)"' #!dF o p"C:)"eprzyrody " #zt':" *edy)ym założe)"em dz"C:" :tFrem' :ryty:a może ytł'ma(zyHmoż7"oGH #!d' #ma:' doma1a*!(e1o #"C a pr"or" aż)oG(" d7a :ażde1o )"eop"era*!( #za:że przed#ta"o)e* przedm"o("e (e7ooG(" )a po*C("a(5



?, 0 p"C:)"e *a:o #ym8o7' mora7)oG("+

Wy:aza)"e rea7)oG(" )a#zy(5 po*CH yma1a za#ze da)y(5 )ao(z)y(5 $eG7" #!to po*C("a emp"ry(z)e da)e )ao(z)e )azya*! #"C przy:ładam" $eG7" #! to (zy#tepo*C("a ")te7e:t'a7)e da)e )ao(z)e )o#z! )azC #(5ematF $eG7" #"C zaG

yma1a y:aza)"a o8"e:ty)e* rea7)oG(" )aet po*CH roz'moy(5 tz) "de* ato (e=

+ W ory1")a7e2 S"tt7"(5:e"t A)a7o1"a etymo7o1"(z)a przema"ała8y zatł'ma(ze)"em te1o yraz' przez o8y(za*)oGH W#za: S"tt7"(5:e"t yodz"#"C od S"tte a S"tte z)a(zy ty7e (oo8y(za* S"tt7"(5:e"t *ed)a: )"epo#"ada te1o #ame1o z)a(ze)"a (o o8y(za*)oGH S"tt_"(5=:e"t 8o"emoz)a(za z1od)oGH ")te)(y* z )ormam" ety(z)ym" roz'm"a)ym" *a:o a8#o7't)"eo8o"!z'*!(e )atom"a#t o8y(za*)oGH oz)a(za z1od)oGH ze)Ctrz)e1oza(5oa)"a #"C z pa)'*!(ym" da)e* epo(e " da)ym Grodo"#:' zy(za*am"D7ate1o też tł'ma(ze S"tt7"(5=:e"t przez mora7)oGH

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" J,,

łem "(5 teorety(z)e1o poz)a)"a to ż!da #"C (ze1oG )"emoż7"e1o 1dyż "de* o1F7e ade:at)"e ')ao(z)"H )"e moż)a

V#ze7:a 5ypotypoza przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e J?? #'8"e(t"o #'8ad#pe(t'm *e#t *a:o 'zmy#ło"e)"e do*a:a2 a78o #(5ematy(z)a 1dy po*C("''(5y(o)em' przez ")te7e:t przyda*e #"C a pr"or" odpo"ada*!(! m' da)!

)ao(z)! a78o #ym8o7"(z)a 1dy pod po*C("e :tFre ty7:o roz'm może pomyG7eH ":tFrem' l żad)a zmy#łoa )ao(z)oGH )"e może 8yH ade:at)a pod:łada #"Cta:! )ao(z)oGH przy (zym po#tCpoa)"e ładzy #!dze)"a *e#t t' *edy)"ea)a7o1"(z)e do te1o *a:"e #to#'*e o)a #(5ematyzoa)"' to z)a(zy że z1adza#"C z )"m *edy)"e (o do pra"dła po#tCpoa)"a a )"e (o do #ame* )ao(z)oG(" a"C( *edy)"e (o do 6ormy reXe:#*" a )"e (o do treG("

$e#t to pradz"e przy*Cty przez )o#zy(5 7o1":F a7e ypa(za*!(y #e)#)"ełaG("y 'żyte: #łoa #ym=8o7"(z)y 1dy prze("#ta"a #"C *e ")t'"ty)em'#po#o8o" przed#ta"e)"a #ym8o7"(z)y 8o"em *e#t ty7:o odm"a)! ")t'"ty)e1o

I)t'"ty)y #po#F8 przed#ta"e)"a moż)a m"a)o"("e podz"e7"H )a #(5ematy(z)y "#ym8o7"(z)y 08yda #! 5ypotypozam" t* przed#ta"e)"am" ')ao(z)"a*!(ym"el5"8"t7o)e# a )"e *edy)"e (5ara:teryzmatam" t* oz)a(za)"em po*CH przeztoarzy#z!(e "m z)a:" zmy#łoe )"e za"era*!(e o1F7e )"(ze1o (o )a7eży do)ao(z)oG(" przedm"ot' " #ł'ż!(e ty7:o z1od)"e z łaG("ym yo8rac)" praem:o*arze)"a a "C( #'8"e:ty)ym zam"arze oym po*C("om za Grode:reprod':(*"2 ta:"m" (5ara:teryzma= J?. tam"O #! a78o #łoa a78o da*!(e #"Czo8a(zyH a71e8ra=

+ Wed7e I yda)"a2 a7e :tFrem'

<>> Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

"(z)e a )aet m"m"(z)e z)a:" *a:o (oG (o #ł'żb ty7:o do yraża)"a po*CH



W#ze7:"e da)e )ao(z)e pod:łada)e pod po*C(a a pr"or" #! "C( a78o#(5ematam" a78o #ym8o7am" z :tFry(5 p"er#ze za"era*! 8ezpoGred)"e a dr'=1"e poGred)"e przed#ta"e)"a ')ao(z)"a*!(e po*C("a P"er#ze (zy)"! to dro1!demo)#troa)"a a dr'1"e za poGred)"(tem a)a7o1"" do :tFre* 'żya #"C ta:żeemp"ry(z)y(5 da)y(5 )ao(z)y(5 Władza #!dze)"a do=:o)'*e t' podF*)e*

(zy))oG("2 p"er#za po7e1a )a za#to#oa)"' po*C("a do przedm"ot' zmy#łoe*)a=o(z)oG(" a dr'1a )a za#to#oa)"' #ame1o ty7:o pra"dła do:o)ya)"areXe:#*" )ad t! )ao(z)oG("! do z'peł)"e "))e1o przedm"ot' :tFre1o p"er#zyprzedm"ot *e#t ty7:o #ym8o7em I ta: przed#ta"a #"C )p pa9#to mo)ar(5"(z)ezazy(za* *a:o ("ało ypo#ażo)e d'#zC *eG7" rz!dzo)e *e#t #to#o)"e doe)Ctrz)y(5 '#ta 7'doy(5 a7e *a:o ty7:o ma#zy)C )p *a:o mły)e: rC(z)y

*eG7" rz!dzo)e *e#t przez *ed)! o7C a8#o7't)! o8' *ed)a: ypad:a(5 (zy)" #"Cto ty7:o #ym8o7"(z)"e M"Cdzy pa9#tem de#poty(z)ym 8o"em " mły):"emrC(z)ym )"e ma pradz"e żad)e1o podo8"e9#ta a7e za(5odz" o)o m"Cdzy J?pra"dłam" reXe:#*" )ad *ed)ym " dr'1"m oraz )ad "(5 przy(zy)ooG("! SpraC

tC mało *e#z(ze dot!d a)a7"zoa)o (5oH 8ardzo za#ł'1'*e )a 1łC8#ze z8a=

To (o poz)a)"' *e#t ")t'"ty)e )a7eży prze("#ta"H tem' (o dy#:'r#y)ea )"e tem' (o #ym8o7"(z)e P"er#ze zaG *e#t a78o #(5ematy(z)e do(5odz" do#:'t:' przez demo)#troa)"e a78o #ym8o7"(z)e *a:o przed#ta"a)e podł'1#ame* ty7:o a)a7o1""

+ W ory1")a7e2 z"#(5e) der Re1e7 m"Cdzy pra"dłem Po)"eaż 'ży("e7"(z8y po*edy)(ze* )"e *e#t t' łaG("e (zytam z1od)"e z Erd=ma))em "

W")de78a)dem2 z"#(5e) de) Re1e7)

"


<>+

$a)"e )"e t' *ed)a: m"e*#(e )a zatrzymya)"e #"C )ad *ym Na#z *Czy: pełe) *e#t te1o rodza*' poGred)"(5 przed#ta"e9 ')ao(z)"a*!(y(5 oparty(5 )a a)a7o1""t6#:'te: (ze1o yraz )"e za"era łaG("e1o #(5emat' d7a po*C("a 7e(z *edy)"e#ym8o7 d7a reXe:#*" I ta: )p #łoa pod#taa podpora 6')dame)t 7 za=7eżeH za (zymG 7eżeH J ypłyaH z (ze1oG zam"a#t y)":aH <#'8#ta)(*a (zy7" *a: yraża #"C Lo(:e2 )o#"("e7 a:(yde)#F oraz )"ez7"(zo)e"))e #łoa )"e #! 5"potypozam" #(5ematy(z)ym" 7e(z #ym8o7"(z)ym" " yraża*!po*C("a )"e za poGred)"(tem 8ezpoGred)"e* )ao(z)oG(" 7e(z ty7:o )a pod#ta"ea)a7o1"" do )"e* tz) przez prze)"e#"e)"e reXe:#*" o pe)ym przedm"o("e

+ W ory1")a7e2 %r')d St""tze ;a#"# Ka)t #:az'*e t' )a do

*a:"e z)a(ze)"e yraz' %r')d Z)a(zy o) m"a)o"("e zarF)o ty7e



(o poFd #e)#"e 7o1"(z)ym (zy przy(zy)oym *a: " ty7e (o 6')da=

me)t "tp #e)#"e (zło)' re7a(*" zy(z)e* prze#trze))e* P"er#ze z)a

(ze)"e "!że #"C też z dr'1"m #:oro %r')d #e)#"e 7o1"(z)ym (zy

przy(zy)oym przed#ta"a #"C o8razoo *a:o (oG )a (zym op"era #"(

)a#tCp#to (zy #:'te: W *Czy:' po7#:"m *ed)a: yraz poFd

po#"ada "))e do*a:"e z)a(ze)"e a m"a)o"("e 7o1"(z)e z17 przy(zy

)oe a78o pro(ed'ra7)o=#!doe )atom"a#t )"e oz)a(za 6')dame)t'

#e)#"e (zło)' re7a(*" zy(z)e* prze#trze))e* D7ate1o prze:ładz"e

po#ł'1'*C #"C zam"a#t yrazem poFd yrazem pod#taa Pod=

#taa 8o"em oz)a(za podo8)"e *a: )"em"e(:" yraz %r')d za[

rF)o (zło) re7a(*" zy(z)e* prze#trze))e* *a: też (zło) re7a(*" 7o1"(z)e*

(zy przy(zy)oe* przy (zym a)a7o1"(z)"e *a: *Czy:' )"em"e(:"m

o8yda te z)a(ze)"a "!ż! #"C ze #o8!

J W ory1")a7e2 a85a)1e) bo) o8e) 1e5a7te) erde) (o z)a(zy

do#ło)"e2 za7eżeH 8yH z 1Fry trzyma)ym RF)"eż " t' m'#"ałem

ze z17Cd' )a odm"e))oGH #:o*arze9 z)a(ze)"oy(5 *Czy:' )"em"e(

:"m " po7#:"m :orzy#taH tł'ma(ze)"' z pe)e* #o8ody

< W ory1")a7e2 6o71e) (o do#ło)"e z)a(zy )a#t(poaH y=

)":aH 8yH po#ł'#z)ym Po)"eaż te:G("e "dz"e o re7a(*C 7o1"(z)!

tł'ma(zC 6o71e) przez y)":aH

<>J


)ao(z)oG(" )a z'peł)"e "))e po*C("e :tFrem' 8yH może żad)a da)a )ao(z)a)"1dy )"e może 8ezpoGred)"o odpo"adaH $eG7" moż)a #am ty7:o #po#F8przed#ta"a)"a )azaH *'ż poz)a)"em (o (5y8a o7)o *eG7" #ta)o" o) za#adC

)"e teorety(z)e1o o:reG7e)"a (zym przedm"ot *e#t #am #o8"e 7e(z o:reG7e)"apra:ty(y )e1o (zym *e1o "dea ma #"C #taH d7a )a# " d7a (e7oe1o *e* 'żyt:' to#ze7:"e )a#ze poz)a)"e ;o1a *e#t *e=dy)"e #ym8o7"(z)e toteż te) :to tra:t'ge *e

*a:o #(5ematy(z)e )a rF)" z ta:"m" łaG("oG("am" *a: ")te7e:t o7a "td':az'*!(ym" #! o8"e:ty)! rea7)oGH *edy)"e *e#te#ta(5 te1o G"ata popada



a)tropo=J?- morzm ta: *a: odrz'(a*!( #zy#t:o (o ")t'"ty)e popada de"zm przez :tFry )"e poz)a*e #"C o1F7e )"( a "C( ta:że )"( pod z17Cdempra:ty(z)ym 0tFż po"adam2 p"C:)o *e#t #ym8o7em te1o (o ety(z)"e do8re "ty7:o z te1o też z17Cd' ze z17Cd' )a #to#')e: :tFry d7a :ażde1o (zło"e:a

*e#t (zymG )at'ra7)ym " :tFry :ażdy "mp't'*e "))ym *a:o o8o"!z:oy podo8a

#"C o)o ro#z(z!( #o8"e prete)#*e do te1o 8y apro8oał *e :ażdy "))y2 'my#ł zaGG"adomy *e#t przy tym zarazem pe)e1o '#z7a(5et)"e)"a " z)"e#"e)"a #"Cpo)ad #am! ty7:o zdo7)oGH doz)aa)"a roz:o#zy za poGred)"(tem raże9zmy#łoy(5 " o(e)"a artoGH "))y(5 'my#łFO ta:że )a pod#ta"e podo8)e*ma:#ymy "(5 ładzy #!dze)"a $e#t to oa #6era ")te7"1"8"7)a :' :tFre* *a: topo:azał poprzed)" para1ra6+ #po17!da #ma: z (zym zre#zt! 5armo)"z'*! )a#zeyż#ze ładze poz)a(ze a 8ez (ze1o po#ta=

+ W")de78a)d za'aża że "C:#zym #top)"' (zy)" to Ua1a I do ?

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" <><

y m"Cdzy "(5 )at'r! ze#ta"e)"' z prete)#*am" a:"e roG(" #o8"e #ma: #ame#prze(z)oG(" W za:re#"eO te* zdo7)oG(" ładza #!dze)"a )"e (z'*e #"C *a: to *e#tpoza tym ydaa)"' o (zymG #!d' emp"ry(z)e1o pod7e1ł! 5etero)om"" praemp"ry(z)y(5 #to#'):' *o przedm"otF ta: (zy#te1o 'podo8a)"a )ada*e o)apraa #ama #o8"e ta: *a: roz'm (zy)" to #to#'):' do ładzy poż!da)"aZarF)o z 'a1" )a tC e)Ctrz)! t:"!(! podm"o("e moż7"oGH *a: " z 'a1")a ze)Ctrz)! moż7"oGH 5armo)"z'*!(e* z tym przyrody (z'*e #"C o)a od)"e#"o)!

do (ze1oG #amym podm"o("e " poza )"m (o )"e *e#t przyrod! a)" też o7= J?,)oG("! a *ed)a: z"!za)e *e#t z tym (o #ta)o" pod#taC o7)oG(" am"a)o"("e ze #6er! )adzmy#ło! :tFre* ładza teorety(z)a zo#ta*e *a:"G#pF7)y " )"ez)a)y #po#F8 poł!(zo)a *ed)oGH z ładz! pra:ty(z)!Przbto(zymy t' )"e:tFre mome)ty te* a)a7o1"" )"e pom"*a*!( *ed)a: zarazemza(5odz!(y(5 m"Cdzy )"m" rFż)"(

+ P"C:)o podo8a #"C 8ezpoGred)"o a7e ty7:o reXe:#y*)e* )ao(z)oG(" a )"e *a:mora7)oGH po*C("' J Podo8a #"C o)o 8ez")tere#o)"e to (o mora7)"e do8re

*e#t pradz"e :o)"e(z)"e poł!(zo)e z pe)ym ")tere#em a7e )"e z ta:"m :tFrypoprzedza #!d o 'podo8a)"' 7e(z z ta:"m :tFry zo#ta*e dop"ero przez #!d te)

yoła)y < Wo7)oGH yo8rac)" a "C( zmy#łooG(" )a#ze* ładzy 2zo#ta*e ydaa)"' #!d'

+ Tł'ma(zC G("G7e edł'1 ory1")ał' :tFry 8rzm"2 a7#o der S"))7"(5=:e"t ')#ere#ermF1e)# or7a)der #ł'#z)"e *ed)a: zapyt'*e (zy )"e po")"e) ra(ze* 8rzm"eH2a7#o de# ermF1e)# ')#erer S"))7"(5:e"t a "C( ładzy )a#ze* zmy#łooG("

<>




o tym (o p"C:)e przed#ta"o)a *a:o z1od)a z pra "dłooG("! ")te7e:t' #!dz"e mora7)ym o7)oGH o7" zo#ta*e pomyG7a)a *a:o *e* z1od)oGH z #am! #o8!podł'1 po#ze(5)y(5 pra roz'moy(5 S' 8"e:ty)a za#ada ydaa)"a#!d' o p"C:)"e zo#ta*e przed#ta"o)a *a:o po#ze(5)"e aż)a tz) *a:o aż)ad7a :ażde1o a7e )"e *a:o poz)aa7)a przez po*C("e o1F7)e o8"e:ty)a za#ada

mora7)oG(" zo#ta*e 'z)a)a ta:że za po#ze(5)"e aż)! t* d7a #zy#t:"(5podm"otF a zarazem ta:że d7a #zy#t:"(5 (zy))oG(" #ame1o podm"ot' a przytym *e#z(zeO za poz)aa7)! J.> przez po*C("e o1F7)e D7ate1o też #!d mora7)y)"e ty7:o zdo7)y *e#t do :"eroa)"a #"CO o:reG7o)ym" za#adam" :o)#tyt'ty)ym"7e(z moż7"y *e#t ty7:o przez opar("e ma:#ym )a ty(5 łaG)"e za#ada(5 " "(5o1F7)oG("

Ta:że po#po7"ty ")te7e:t zy:ł 'z17Cd)"aH za(5odz!(! t' a)a7o1"C " (zC#to)ada*emy p"C:)ym przedm"otom przyrody 7'8 #zt':" )azy :tFre ' pod#tayzda*! #"C za:ładaH #!d mora7)y Np 8'dy):" 7'8 drzea )azyamy

ma*e#taty(z)ym" " #pa)"ałym" a78o )"y Gm"e*!(ym" #"C " rado#)ym" )aet8ary )azya)e #! )"e"))ym" #:rom)ym" t:7"ym" 1dyż z8'dza*! '(z'("a:tFre za"era*! (oG a)a7o1"(z)e1o do G"adomoG(" #ta)' 'my#ł' yoła)e1oprzez #!dy mora7)e Sma: 'moż7""a )"e*a:o prze*G("e 8ez z8yt 1ałto)e1o#:o:' od poa8' zmy#łoe1o do #tałe1o za")tere#oa)"a mora7)e1o5a8"t'e77e) mora7"#(5e) I)=tere##e przed#ta"a*!( yo8rac)"C *a:o ta:! :tFrata:że #e* o7)oG(" da*e #"C determ")oaH #po#F8 (e7oy d7a ")te7e:t' oraz'(z!( )aet przedm"ota(5 zmy#łF z)a*doaH #o8od)e 'podo8a)"e ta:że8ez poa8' zmy#łoe1o

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#łoG(" <>?

.> J.6

Dodate: 0 metodo7o1"" #ma:'

podz"ał Kryty:" )a )a':C o e7eme)ta(5 " metodo7o1"! :tFra poprzedza )a':C)"e da*e #"C za#to#oaH do :ryty:" #ma:' 1dyż )a':a o p"C:)"e a)" )"e "#t)"e*ea)" )"e może "#t)"eH " #!d #ma:' )"e da*e #"C o:reG7"H )a po#ta"e za#ad &o #"Cty(zy 8o"em e7eme)t' )a':oe1o :ażde* #zt'(e :tFry ')ao(z)"a*!(ym

przed#ta"a)"' *e* przedm"ot' d!ży do prady to*e#t o) pradz"e )"ez8Cd)ymar'):"em (o)d"t"o #")e va )o) #zt':" p"C:)e* a7e )"e )"! #am! Szt':a p"C:)amoże po#"adaH "C( ty7:o pe)! ma)"erC mod'# a )"e metodC )a'(za)"amet5od'# M"#trz m'#" )ao(z)"e po:azaH (o " *a: '(ze9 ma y:o)aH a o1F7)epra"dła pod :tFre o#tate(z)"e pod("!1a #o*e po#tCpoa)"e mo1! #ł'żyHra(ze* do te1o 8y przy #po#o8)oG(" przypom)"eH m' 1łF)e mome)ty te1opo#tCpoa)"a )"ż do te1o 8y m' *e przep"#yaH Przy tym #zy#t:"m )a7eży

*ed)a: 'z17Cd)"H *e#z(ze pe"e) "deał *a:" #zt':a m'#" m"eH przed o(zyma(5oH #e* pra:ty(e )"1dy 1o (ałe* peł)" )"e o#"!1a Ty7:o przez po8'dze)"eyo8rac)"= '(z)"a do do#to#oya)"a #"C do da)e1o po*C("a przez zra(a)"e

'a1" )a )"edo#ta=te(z)oGH yraz' do ypo"edze)"a "de" :tFre* )"e J.Jdo#"C1a #amo po*C("e 1dyż *e#t o)a "de! e#tety(z)! oraz przez #'ro! :ryty:Cmoż)a zapo8"e( tem' 8y przy:łady *a:"e p"zed:łada #"C '(z)"o" )"e 8yłyprzeze9 od raz' tra:toa)e *a:o prototypy " zory do )aG7adoa)"a )"epod7e1a*!(e żad)e* yż#ze* *e#z(ze )orm"e oraz ła#)e* o(e)"e 8y )"e zdła"H



przez to 1e)"a7)oG(" a raz z )"! ta:że o7)oG(" #ame* yo8rac)" *e*pra"dłooG(" 8ez :tFre* )"e *e#t

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J+

<>. Kryty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

moż7"a #zt':a p"C:)a a)" )aet tra6)y yda*!( o )"e* #!d ła#)y #ma:

Propede'ty:a #ze7:"e* #zt':" p"C:)e* o "7e "dJ2

> o#"!1)"C("e )a*yż#ze1o #top)"a *e* do#:o)ałoG("

zda*e #"C po7e1aH )"e )a przep"#a(5 7e(z )a :#ztałto

a)"' ładz 'my#ł' za pomo(! ty(5 #tCp)y(5 "a=

domoG(" :tFre )azya)e #! 5'ma)"ora+ przyp'#z(za7)"e

d7ate1o że (zło"e(ze9#to oz)a(za z *ed)e* #tro)y

po#ze(5)e '(z'("e #pFł'(ze#t)"(ta a z dr'1"e

zdo7)oGH 1łC8o:"e1o " po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C=

o8yd"e zaG łaG("oG(" razem z"Cte da*! łaG("e

7'dz:oG(" po(z'("e #połe(z)e J (zym rFż)" #"C o)a od

z"erzC(e* o1ra)"(zo)oG(" ZarF)o epo:a *a: " 7'dy

:tFry(5 żyy pCd do :"eroa)e* praam" #po

łe(z)oG(" dz"C:" :tFre* 7'd #ta*e #"C trał! #pF7)ot!

a7(zył z d'żym" prze#z:odam" "!ż!(ym" #"C z tr'd

)ym zada)"em poł!(ze)"a o7)oG(" a zatem też

rF)oG(" z przym'#em op"era*!(ym #"C 8ardz"e* )a

J.< #za('):' " podda)"' #"C z o8o"!z:' )"ż )a 7C:' ta:a epo:a " ta:" 7'dm'#"ał )aprzFd y)a7ecH #zt':C za*em)e1o :om')":oa)"a #"C "de* )a*8ardz"e*yro8"o)e* (zCG(" #połe(ze9#taO z "deam"O prym"ty=)"e*#ze* < *e1o (zCG("Om'#"ał do#to#oaH #zer#zy za:re#

+ "C:#z! #'8te7)oGH p"er#zy(5 do )at'ra7)e* pro#toty

+ 3"7o7o1"a :7a#y(z)a z)a*omoGH 7"terat'ry 1re(:"e* " rzym#:"e* 5"#tor"a#tarożyt)a "td (zy7" )a':" 5'ma)"#ty(z)e o "7e doty(z! #tarożyt)e* :'7t'ry1re(:"e* " rzym#:"e*

%e#e77"1:e"t ed7e I yda)"a W II " III yda)"' 1'r'*e

t' (5y8a omył:oo %7'(:#e7"1:e"t #z(zCG7"oGH 0p"eram #"C "C(



t' )a I yda)"'

W ory1")a7e2 m"t dem ro5ere) z prym"ty)"e*#z! (o yma1a

'z'peł)"e9 Wyraz "deam" #ta"am :orzy#ta*!( z przyp"#:' or7a)=

dera zam"e#z(zo)e1o *e1o yda)"' Kryty:" ładzy #!dze)"a

K#"C1a dr'1a A)a7"ty:a z)"o#to:" <>

" y" dr'1"(5 a8y te) #po#F8 z)a7ecH F Grode: m"Cdzy yż#z! :'7t'r! apoprze#ta*!(! )a ma=*y*) )at'r! Grode: :tFry #ta)o" tra6)e )"e da*!(e #"C#6orm'łoaH podł'1 o1F7)y(5 pra"deł :ryter"'m ta:że d7a #ma:' *a:opo#ze(5)e1o zmy#ł' 7'dz:"e1o Mało *e#t pradopodo8)e 8y *a:aG pFc)"e*#zaepo:a '(zy)"ła zory te z8Cd)ym" 8Cdz"e o)a 8o"em (oraz m)"e* 87"#:a )at'rze

" :o9(' poz8a"o)a trały(5 pozo#ta"o)y(5 przez )"! przy:ładF )"e 8yła8yy6 #ta)"e 'torzyH #o8"e po*C("a o #z(zCG7"ym ze#po7e)"' *ed)ym " tym #amym7'dz"e przym'#' pra)e1o )a*yż#ze* :'7t'ry z #"ł! " #ł'#z)oG("! #o8od)e*)at'ry od(z'a*!(e* #! ła#)! artoGH

Sma: *ed)a: *e#t 1r')("e rze(zy ładz! ydaa)"a #!dF o 'zmy#ła"a)"'"de* ety(z)y(5 za poGred)"(tem przeproadzo)e* przez reXe:#*C a)a7o1""m"Cdzy *ed)ym " dr'1"m + z (ze1o też *a: " z ma*!(e* #"C )a tym oprzeH"C:#ze* podat)oG(" )a '(z'("e yoła)e przez te "dee :tFre d7ate1o teżO)azya #"C '(z'("em mora7)ym ypłya oa roz:o#z :tFre* #ma: przyp"#'*e

po#ze(5)!O aż)oGH d7a 7'dz:oG(" o1F7e a )"e *edy)"e d7a ")dy"d'a7)e1o'(z'("a J. :ażde1o po#z(ze1F7)e1oO (zło"e:a z"!z:' z tym #ta*e #"C *a#)e że pradz"! propede'ty:! (e7' ':o)#tyt'oa)"a #ma:' *e#troz")"C("e "de* ety(z)y(5 " :'7t'ra '(z'("a mora7)e1o A78o"em ty7:o dz"C:"doproadze)"' J do 5armo)"" m"Cdzy zmy#łooG("! a tym '(z'("em pradz"y#ma: może przy8raH o:reG7o)! )"ezm"e))! 6ormC

+ W I yda)"' )"e ma #łF '*Cty(5 )a"a# + W I yd zam"a#t2 a78o"emty7:o dz"C:" doproadze)"' przez doproadze)"e

J+

&zCGH dr'1a

KRYTYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

.7 J.

0 o8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody



Podł'1 za#ad tra)#(e)de)ta7)y(5 "#t)"e*e aż:" poFd do przy*C("a#'8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody *e* #z(ze1Fłoy(5 praa(5 (e7ooG("do#to#oa)e*O do '(5y(e)"a *e* przez 7'dz:! ładzC #!dze)"a " do moż7"oG("po"!za)"a po#z(ze1F7)y(5 doG"ad(ze9 #y#tem W ta:"m ypad:' moż)ao(ze:"aH że GrFd 7"(z)y(5 torF przyrody moż7"e 8Cd! ta:że ta:"e :tFre

*a:8y 'myG7)"e 'torzo)e d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a za"era*! ta:"e#pe(y(z)e do#to#oa)e do )"e* 6ormy l :tFre dz"C:" #e* rFż)orod)oG(" "

*ed)oG(" #ł'ż! )"e*a:o do te1o 8y zma()"aH " 8a"H #"ły 'my#ł' (5odz!(e 1rC przy 'żyt:' te* ładzy " :tFrym d7ate1o też )ada*e #"C m"a)o 6orm p"C:)y(5

01F7)a "dea )at'ry *a:o o1Fł' przedm"otF zmy#łoy(5 )"e da*e )am *ed)a:pod#tay do przy*C("a że przedm"oty przyrody #ł'ż! #o8"e za*em)"e za Grod:" do (e7F " że #ama "(5 moż7"oGH *e#t do#tate(z)" zroz'm"ała ty7:o dz"C:"te1o rodza*' przy(zy)ooG(" We #pom)"a)ym 8o"em poprzed)"o ypad:'y= J.- o8raże)"e przedm"ot' po)"eaż zaarte *e#t )a# t

+ W ory1")a7e2 e")e #o7(5e #pez"#(5e "5r a)1eme##e)e 3orm e)t5a7=te)za"era*! ta:! #pe(y(z)! do#to#oa)! do )"e* 6ormC Po)"eaż *ed)a::o)te:#t yma1a 7"(z8y m)o1"e* (zytam z1od)"e z Erdma))em2 #o7(5e#pez"#(5e "5r a)1eme##e)e 3orme) e)t5a7te)

<+J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#amy(5 mo1ło 8yH z'peł)"e do8rze pomyG7a)e ta:że a pr"or" *a:o zdo7)e ")ada*!(e #"C do e)Ctrz)"e (e7o=e1o ze#tra*\a)"a )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5W *_ay *_ed)a: #po#F8 (e7e :tFre )"e #! )a#zym" (e7am" " :tFre )"e przy#ł'1'*!ta:że przyrodz"e )"e 'ażamy *e prze("eż za ")te7"1e)t)e *e#te#to m"mo tomo1! +[ po"))y #ta)o"H #z(ze1F7)y rodza* przy(zy)ooG(" a przy)a*m)"e*pe)! z'peł)"e #o"#t! *e* pra"dło=oGH te1o z pe)ym (5oH8y'za#ad)"e)"em )*e możemy (a7e a pr"or" z 1Fry założyH %o "C(e* )aetdoG"ad(ze)"e )"e może )am do"eGH "(5 rze(zy"#toG(" M'#"ała8y *e (5y8apoprzedz"H #pe:'7a(*a roz'moa ta zaG ty7:o )arz'(a po*C("e (e7' )at'rzeprzedm"otF a7e )"e (zerp"e 1o z przedm"otF " "(5 emp"ry(z)e1o poz)a)"apo#ł'1'*e #"C "C( )"m 8ardz"e* po to 8y '(zy)"H przyrodC zroz'm"ał! :"er'*!( #"Ca)a7o1"! do pe)e* #'8"e:ty)e* pod#tay "!za)"a yo8raże9 )a# #amy(5

)"ż po to 8y *! poz)aH op"era*!( #"CO )a o8"e:ty)y(5 pod#taa(5

Poza tym *e#t o8"e:ty)a (e7ooGH *a:o za#ada moż7"oG(" przedm"otFprzyrody ta: da7e:a od te1o 8y #po#F8 :o)"e(z)y "!zaH #"C z po*C("emprzyrody że o:az'*e #"C ra(ze* tym )a (o 1łF)"e pooł'*emy

#"C 8y )a te* pod#ta"e 'dood)"H przypad:ooGH *e* #ame" oraz *e* 6ormyK"edy #"C 8o"em #:az'*e )p )a

J., 8'doC *a:"e1oG pta:a ydr!że)"e *e1o :oG(" położe)"e *e1o #:rzydeł r'(5' " o1o)a przy #teroa)"a "td to po"ada #"C że )a pod#ta"e #ame1o ty7:o

)el'# e*6e(t'# *e#t to #zy#t:o przyrodz"e )a*=

+ Z"!ze: przy(zy)oy roz'm"e)"' (zy#to me(5a)"#ty(z)ym (zy7" zy:7'(ze)"em #ze7:"e* ")terpreta(*" te7eo7o1"(z)e* W .? o:reG7a 1o Ka)t *a:opo"!za)"e przy(zy) #pra(zy(5



Kryty:a te7eo7o1t"z)e* ładzy #!dze)"a

<+<

yż#zym #top)"' przypad:oe o "7e )"e ecm"e #"C *e#z(ze do pomo(y#z(ze1F7)e1o rodza*' przy(zy)o=0G(" a m"a)o"("e przy(zy)ooG(" podł'1(e7F )el'# )a7"# z)a(zy to że przyroda rozażo)a *a:o 7" ty7:o me(5a)"zmmo1ła 8yła ':#ztałtoaH #"C ")a(ze* )a ty#"!( "))y(5 #po#o8F )"e )atraa*!()"1dz"e )a *ed)oGH podł'1 ta:"e* łaG)"e za#ady " że z)a7ecH a pr"or" )a*m)"e*#z!(5oH8y pod#taC do te1o moż)a zatem #podz"eaH #"C *edy)"e poza po*C("emprzyrody a )"e )"m

N"em)"e* *ed)a: (zy)" #"C #ł'#z)"e że za7"(za #"C przy)a*m)"e* *a:o (oGpro87ematy(z)e1o do 8ada)"a przyrody ydaa)"e o )"e* #!dF te7eo7o1"(z)y(5a7e ty7:o po to 8y )a pod#ta"e a)a7o1"" z przy(zy)ooG("! podł'1 (e7Fpod("!1)!H *! pod za#ady o8#era(*" " 8ada9 )"e prete)d'*!( do te1o 8y *! )ate* pod#ta"e y*aG)"H Wydaa)"e #!dF te7eo7o1"(z)y(5 )a7eży "C( doreXe:#y*)e* a )"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a Po*C("e z"!z:F " 6ormprzyrody podł'1 (e7F *e#t prze("eż przy)a*m)"e* dodat:o! za#ad! pod("!1a)"a

*e* z*a"#: pod pra"dła tam 1dz"e #ame ty7:o me(5a)"(z)e praaprzy(zy)ooG(" )"e y#tar(za*! 0 pod#ta"e te7eo7o1"(z)e* mF"my 8o"em

tedy :"edy pe)em' po*C("' przedm"ot' *a: 1dy8y zaarte o)o 8yło przyrodz"e a )"e )a# przyp"#'*emy przy(zy)ooGH od)"e#"e)"' doprzedm"ot' a78o ra(ze* przed#ta"amy #o8"e moż7"oGH przedm"ot' podł'1a)a7o1"" do te1o rodza*' przy(zy)ooG(" *a:! J> )apoty:amy #o8"e " tym#amym myG7"my o przyrodz"e *a:o o (zymG te(5)"(z)ym dz"C:" przy#ł'1'*!(ym *e*ła#)ym zdo7)oG("om ypad:' )atom"a#t :"edy )"e przyp"#'*emy *e* ta:"e1o#po#o8' dz"ała)"a przy(zy)ooGH *e* m'#"e7"8yGmy #o8"e yo8raz"H *a:o G7epy

<+ Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a\_

me(5a)"zm %dy8yGmy )atom"a#t przyp"#ya7" przyrodz"e przy(zy)y dz"ała*!(e)a pod#ta"e zam"ar' " tym #amym położy7" ' pod#tay te7eo7o1"" )"e #am! ty7:ore1'7aty)! za#adC ydaa)"a #!dF o z*a"#:a(5 a przyroda #y(5#z(ze1Fłoy(5 praa(5 mo1ła8y 8yH pomyG7a)a *a:o pod7e1a*!(a tymprzy(zy)om położy7"8yGmy przez to ' *e* pod#tay ta:że pe)! :o)#tyt'ty)!za#adC yproadza)"a torF przy=rody z *e* przy(zy) 1dy8y ta: 8yło topo*C("e (e7' przyrody przy)a7eż)e 8yło8y *'ż )"e reXe:#y*)e* 7e(z determ")'*!(e*ładzy #!dze)"a A7e tedy )"e )a7eżało8y o)o 6a:ty(z)"e do ładzy #!dze)"a

*a:o (oG (o *e* #o"G("e przy#ł'1'*e *a: )p po*C("e p"C:)a *a:o 6orma7)e*

#'8"e:ty)e* (e7ooG(" 7e(z *a:o po*C("e roz'moe proadz"ło8y do )a':przyrod)"(zy(5 *a:!G )o! przy(zy)ooGH :tFr! prze("eż zapoży(zamy ty7:o od)a# #amy(5 " przyp"#'*emy "))ym *e#te#tom )"e (5(!( #za:że 'ażaH "(5 za"#toty te1o #ame1o (o my rodza*'



Rozdz"ał p"er#zy

ANALITYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SĄDZENIA

J+

.a

> o8"e:ty)e* (e7ooG(" :tFra *e#t *edy)"e 6orma7)a odrFż)"e)"' od mater"a7)e*

W#ze7:"e 1'ry 1eometry(z)e )ary#oa)e podł'1 pe)e* za#ady y:az'*!rFż)orod)! (zC#to podz""a)! o8"e:ty)! (e7ooGH a m"a)o"("e to że )ada*!#"C do roz"!zya)"a "e7' pro87emF )a pod#ta"e *ed)e* *edy)e* za#ady ata:że do roz"!zya)"a :ażde1o z )"(5 )"e#:o9(ze)"e #am #o8"e rozma"ty#po#F8 &e7ooGH *e#t t' o(zy"G("e o8"e:ty)a " roz'moa ")te7e:t'e77 a )"e

*edy)"e #'8"e:ty)a " e#tety(z)a Wyraża o)a 8o"em przy#to#oa)"e 1'ry doytarza)"a 7"(z)y(5 zam"erzo)y(5 :#ztałtF " zo#ta*e poz)a)a przez roz'm A7etaO (e7ooGH )"e (zy)" prze("eż moż7"ym po*C("a #ame1o przedm"ot' tz) )"e'aża #"C 1o za moż7"y 7" ty7:o ze z17Cd' )a te) 'żyte:

W ta: pro#te* 1'rze *a: :oło t:" pod#taa roz= JJ "!za)"a m)F#tapro87emF z :tFry(5 :ażdy d7a #"e8"e yma1ał8y rFż)e1o rodza*' (zy))oG("

przy1otoa(zy(5 roz"!za)"a y)":a*!(e1o )"e*a:o #amo przez #"C *a:o *ed)a z)"e#:o9(ze)"e "e7' z)am"e)"ty(5 łaG("oG(" te* 1'ry %dy "dz"e )p o to 8y zda)e* pod#tay " prze("7e1łe1o do )"e* :!ta #:o)#tr'oaH

<+.

Kryty:a 7e7t7o7o1:z)(* ładzy #!dze)"a

trF*:!t to zada)"e ta:"e *e#t )"eo:reG7o)e tz) da*e #"C roz"!zaH )"e#:o9(ze)"erFż)orod)y #po#F8 Koło *ed)a: *a:o m"e*#(e 1eometry(z)e d7a #zy#t:"(5trF*:!tF odpo"ada*!(y(5 tem' ar'):o" o8e*m'*e prze("eż #zy#t:"e teroz"!za)"a A78o 1dy d"e 7")"e ma*! #"C ta: prze(")aH 8y pro#to:!t 'torzo)y zd' (zCG(" *ed)e* rF)ał #"C pro#to:!to" 'torzo)em' z d' (zCG(" dr'1"e* toroz"!za)"e zada)"a )a#trC(za )a pozFr d'ż! tr'd)oGH Tym(za#em #zy#t:"e7")"e prze(")a*!(e #"C e)!trz :oła :tFre1o o8Fd :ażd! z )"(5 o1ra)"(zadz"e7! #"C #ame przez #"C podł'1 t(* propor(*" I))e :rzye 7")"e do#tar(za*! z)o'

"))y(5 (e7oy(5 roz"!za9 o :tFry(5 (a7e )"e myG7a)o pra"d7e#ta)o"!(ym "(5 :o)#tr':(*C W#ze7:"e prze:ro*e #toż:oe #ame d7a #"e8"e "za*em)"e ze #o8! porF)a)e za"era*! 7"(z)e za#ady roz"!zya)"a m)F#tamoż7"y(5 pro87emF (5oH de)"(*a o:reG7a*!(a "(5 po*C("e *e#t ta: 8ardzo



moż7"ym z17Cdem #! (e7oe (o *ed)a: )"e 'poaż)"a

do pod:łada)"a pod tC (e7ooGH pe)e1o (e7' (zy też

*a:"e*:o7"e: "))e* *e* pod#tay Rze(z )"e przed#ta"a

#"C t' ta: *a: ypad:' :"edy *a:"mG zam:)"Ctym

pe)y(5 1ra)"(a(5 ze#po7e rze(zy poza m)! )p

*a:"mG o1rodz"e #t"erdzam ład " re1'7ar)y ':ład

drze :"et)":F a7e" "td (o do :tFry(5 )"e mo1C #"C

#podz"eaH 8ym mF1ł a pr"or" y)"o#:oaH *e z o1ra

)"(ze)"a pe)e* prze#trze)" do:o)a)e1o przeze m)"e

podł'1 doo7)e1o pra"dła2 #! to 8o"em rze(zy

"#t)"e*!(e :tFre m'#z! 8yH da)e emp"ry(z)"e 8y

mo1ły 8yH poz)a)e a )"e #amo ty7:o pe)e zaarte

e m)"e przed#ta"e)"e o:reG7o)e podł'1 pe)e* za#ady

a pr"or" D7ate1o też *e#t ta emp"ry(z)a (e7ooGH *a:o

rea7)a za7eż)a od po*C("a pe)e1o (e7'

A7e ta:że poFd )a :tFrym op"era #"C podz" d7a #po#trzeżo)e* pradz"e "#to("e przedm"otF o "7e "(5 po*C("a mo1! 8yH #:o)#tr'oa)e (e7ooG(" da*e#"C 8ardzo łato " to *a:o #ł'#z)y zroz'm"eH RFż)orod)e pra"dła :tFry(5

*ed)oGH ypłya*!(a z *ed)e* za#ady z8'dza te) podz" #! #zy#t:"e#y)tety(z)e " )"e y)":a*! z po*C("a przedm"ot' )p :oła 7e(z yma1a*! 8yprzedm"ot te) 8ył da)y )ao(z)oG(" $ed)oGH ta )a8"era *ed)a: #:'te: te1opozor' *a:o8y emp"ry(z)"e m"ała *a:!G rFż)! od )a#ze* ładzy yo8ra=

J. że)"! ze)Ctrz)! pod#taC pra"deł " *a:o8y zatem

z1od)oGH przedm"ot' z łaG("! ")te7e:to" potrze8!

Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<+,

pra"deł 8yła #ama #o8"e (zymG przypad:oym a tym #amym moż7"a ty7:odz"C:" (e7o" yrac)"e :' tem' #:"eroa)em' Wpradz"e 5armo)"a ta *a:o żepom"mo (ałe* te* (e7ooG(" zo#ta*e poz)a)a prze("eż )"e emp"ry(z)"e 7e(z apr"or" po"))a 8yła #ama przez to )aproadz"H )a# )a to że prze#trze9 dz"C:":tFre* 7" ty7:o o:reG7e)"' za poGred)"(tem ładzy yo8raża)"a #to#o)"e do



pe)e1o po*C("a przedm"ot 8ył moż7"y )"e *e#t łaG("oG("! rze(zy poza m)!7e(z ty7:o zaartymO e m)"e #po#o8em yo8raża)"a że 1'rC zatem *a:!ry#'*C ade:at)"e do pe)e1o po*C("a tz) mF* ła#)y #po#F8 przed#ta"a)"a#o8"e te1o (o zo#ta*e m" ze)Ctrz)"e da)e 8ez z17Cd' )a to (zym o)o *e#t#amo #o8"e proadzam #am (e7ooGH a )"e zo#ta*C o )"e* przez tC 1'rC

emp"ry(z)"e + po'(zo)y " że tym #amym )"e *e#t ")" d7a te* (e7ooG(" potrze8)yżade) #z(ze1F7)y (e7 poza m)! tz) przedm"o("e Wo8e( te1o *ed)a: że torozaża)"e yma1a *'ż :ryty(z)e1o 'żya)"a roz'm' " )"e może tym #amym8yH od raz' zaarte ydaa)"' #!dF o przedm"o("e ed7e *e1o łaG("oG(")"e da*e m" o)o 8ezpoGred)"o )"(ze1o prF(z poł!(ze)"a 5etero1e)"(z)y(5pra"deł )aet pod z17Cdem te1o (o ma*! #o8"e )"e*ed)orod)e1o *ed)!za#adC :tFra 8ez yma1a)"a *a:"e*G #z(ze1F7)e* pod#tay 7eż!(e* poza mo"mpo*C("em " o1F7e mo"m przed#ta"e)"em a pr"or" zo#ta*e J prze("eż przezem)"e a pr"or" 'z)a)a za pradz"! Zdz""e)"e *e#t pe)ym za")try1oa)"em'my#ł' )"emoż7"oG("! po1odze)"a pe)e1o przed#ta"e)"a " da)e1o przez )"e

pra"dła z za#adam" 7eż!(ym" *'ż ' pod#tay da)e1o 'my#ł' (o )a#tCp#t"e yoł'*e

+ W I yda)"' )"e ma yraz'2 emp"r"#(5 emp"ry(z)"e

<J>

Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

!tp7"oGH (zy #"C do8rze "dz"ało " (zy #!d 8ył #ł'#z)y Podz" )atom"a#t tozdz""e)"e #ta7e pora(a*!(e m"mo '#ta)"a te* !tp7"oG(" $e#t o) zatemz'peł)"e )at'ra7)ym #:'t:"em oe* o8#eroa)e* (e7ooG(" "#to("e rze(zy*a:o z*a"#: :tFre* d7ate1o )"e moż)a 1a)"H że 'z1od)"e)"e oe* 6ormy )a=o(z)oG(" zmy#łoe* :tFra )azya #"C prze#trze)"! ze zdo7)oG("! do po*CH z")te7e:tem *e#t )"e ty7:o (zymG d7a )a# )"eytł'ma(za7)ym pod tym z17Cdemże *e#t to łaG)"e ta a )"e "))a 6ormaO J 7e(z po)adto roz#zerza *e#z(ze )a#z

'my#ł :aż!( m' )"e*a:o prze(z'aH (oG (o 7eży *e#z(ze poza oym"zmy#łoym" przed#ta"e)"am" " (zym moż)a 8y z)a7ecH o#tate(z)! (5oH )am)"e z)a)! pod#taC oe* z1od)oG(" Te* pod#tayO )"e m'#"my pradz"e z)aH1dy "dz"e ty7:o o 6orma7)! (e7ooGH )a#zy(5 przed#ta"e9 a pr"or"2 a7e #am 6a:tże m'#"my patrzeH da7e* poza te zmy#łoe przed#ta"e)"aO )apaa zarazempodz"em d7a przedm"ot' :tFry )a# do te1o zm'#za

Przyy:7"Gmy #pom)"a)e łaG("oG(" zarF)o :#ztałtF 1eometry(z)y(5 *a: "7"(z8 z pood' pe)e* J- "(5 (e7ooG(" a pr"or" d7a #ze7:"e1o rodza*' 'żyt:'poz)a(ze1o :tFre* )"e mo17"Gmy o(ze:"aH )a pod#ta"e pro#toty "(5:o)#tr':(*" )azyaH p"C:)em " d7ate1o też mF" #"C )p o te* (zy oe* p"C:)e*

łaG("oG("

+ W ory1")a7e2 ") de) We#e) "#tota(5 Po)"eaż *ed)a: Ka)t

poprzed)"o po#ł'1"ał #"C a)a7o1"(z)y(5 ypad:a(5 7"(z8! po*e



dy)(z! :tFra zre#zt! też zda*e #"C 8yH t' odpo"ed)"e*#za (zytam

z1od)"e z popra:! Erdma))a2 ") dem We#e)

J W ory1")a7e2 #"e (o może od)o#"H #"C zarF)o do ere")=

8ar')1 'z1od)"e)"e *a: " do 3orm 6orm[ N"e mo1!( z po

od' odm"e))oG(" rodza*F 1ramaty(z)y(5 ty(5 yrazF *Czy:'

po7#:"m " )"em"e(:"m za(5oaH d'z)a(z)oG(" ory1")ał' y8"eram

dr'1! a7ter)atyC *a:o zda*!(! #"C 8ardz"e* odpo"adaH ")te)(*" Ka)ta

Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J+

O(oła :tFra te) (zy "))y #po#F8 zo#tała od:ryta A7e to że łaG("oG(" te #!(e7oe #t"erdzamy )"e )a pod#ta"e e#tety(z)e1o #!d' o )"(5 )"e *e#t to #!d >(zymG 8ez poGred)"(ta po*C("a :tFry poza7a+ $o#trze( ty7:o #'8"e:ty)!(e7ooGH #o8od)e* 1rze )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 7e(z roz'moy #!d

> (zymG podł'1 po*CH :tFry poza7a yrac)"e roz

poz)aH (e7ooGH o8"e:ty)! tz) przydat)oGH do #ze7

:"e1o rodza*' )"e#:o9(ze)"e rozma"ty(5 (e7F Na7e

żało8y )azaH *! ra(ze* re7aty)! do#:o)ałoG("! )"żp"C:)em 1'ry matematy(z)e* Naza p"C:)o roz'

moo )"e po"))a o1F7e 8yH dozo7o)a prze

(")ym 8o"em raz"e #łoo p"C:)o m'#"ało8y #tra("H

#ze7:"e o:reG7o)e z)a(ze)"e a78o 'podo8a)"e roz'moe

(ał! #o*! yż#zoGH )ad zmy#łoym P"C:)ym moż)a 8y

ra(ze* )azaH demo)#troa)"e ta:"(5 łaG("oG(" 1dyżdz"C:" )"em' ")te7e:t *a:o zdo7)oGH torze)"aO po*CH

+ yo8rac)"a *a:o zdo7)oGH ')ao(z)"a*!(e1o "(5 przed

#ta"a)"a (z'*! #"C a pr"or" zmo()"o)e (o ł!(z)"e z pre

(yz*! *a:! )o#" roz'm )azya #"C e7e1a)(*! te1o de

mo)#troa)"a t' 8o"em *e#t prze("eż przy)a*m)"e*

'podo8a)"e #'8"e:ty)e (5oH *e1o pod#taa t:" po*C("a(5 pod(za# 1dy do#:o)ałoGH po("!1a za #o8! J, 'podo8a)"eo8"e:ty)e



.<

0 re7aty)e* (e7ooG(" przyrody odrFż)"e)"' od (e7oo"("O e)Ctrz)e*

DoG"ad(ze)"e )aproadza )a#z! ładzC #!dze)"a )a po*C("e o8"e:ty)e* "mater"a7)e* (e7ooG(" t* )a po*C("e pe)e1o (e7' przyrody ty7:o F(za# 1dy"dz"e

+ Wed7e I yda)"a2 poza7ał8y

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a JJ

<JJ

Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o yda)"e #!d' o ta:"m #to#'):' przy(zy)y do #:'t:' :tFre1o zroz'm"e)"e *a:o pra"dłoe1o 'ażamy za moż7"e d7a )a# ty7:o dz"C:" tem' że "deC #:'t:'pod:ładamy pod przy(zy)ooGH *e1o przy(zy)y *a:o 7eż!(y ' pod#tay *e* #ame*ar')e: moż7"oG(" #:'t:' _ To zaG może )a#t!p"H do*a:" #po#F82 a78o te)że #:'te: 'ażamy 8ezpoGred)"o za ytFr #zt':" a78o te) że 'ażamy 1oty7:o za mater"ał #ł'ż!(y #zt'(e "))y(5 moż7"y(5 *e#te#t przyrody a "C( że

'ażamy 1o a78o za (e7 a78o za Grode: do (e7oe1o 'żyt:' ze #tro)yO "))y(5przy(zy) Ta dr'1a (e7ooGH J-> )azya #"C 'żyte(z)oG("! d7a 7'dz" a78o teżprzydat)oG("! d7a :ażde1o "))e1o #torze)"a " *e#t *edy)"e re7aty)a p"er#za)atom"a#t *e#t e)Ctrz)! (e7ooG("! *e#te#ta )at'ra7)e1o

Rze:" )p ')o#z! ze #o8! #ze7:"e1o rodza*' z"em"e )ada*!(e #"C do 'prayroG7") #:łada*!( *e )"e:"edy poGrod:' 7!d' a (zC#to też ' #y(5 '*GH Na)"e:tFry(5 y8rzeża(5 przypły za)o#" te) m'ł )a 7!d a78o #:łada 1o )a *e1o8rze1' przez (o zła#z(za tam 1dz"e 7'dz"e poma1a*! 8y m'ł' te1o odpłyz)o' )"e odproadz"ł po"C:#za #"C o8#zar żyz)e* z"em" " :rF7e#to roG7"):rze" #"C tam 1dz"e przedtem prze8yały ry8y " #:or'p"a:" Ta:"e1o

roz#zerza)"a 7!d' do:o)yała przeaż)"e przyroda #ama " (zy)" to (5oH z o7)a *e#z(ze da7#zym ("!1' + Za(5odz" "C( py=ty)"e (zy )a7eży to 'ażaH za (e7przyrody z te* ra(*"

Po)"eaż (zy#te* matematy(e )"e może 8yH moy o "#t)"e)"' 7e(z ty7:o omoż7"oG(" rze(zy a m"a)o"("e o odpo"ada*!(e* "(5 po*C("' )ao(z)oG(" a tym#amym (a7e )"e o przy(zy)"e " #:'t:' to #ze7:a za'ażo)a tam (e7ooGH m'#"8yH 'aża)a *edy)"e za 6orma7)! a )"1dy za (e7 )at'ra7)y

+ W I yda)"' za(zy)a #"C t' )oy '#tCp

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J<



że *e#t to 'żyte(z)e d7a 7'dz" 'żyte(z)oG(" 8o"em d7a #ame1o :rF7e#ta roG7"))"e moż)a t' 8raH pod 'a1C 1dyż zam"a) za )"! od8"era #"C #torze)"ommor#:"m ty7e :orzyG(" "7e przy8ya 7!do"

+ A78o 8y daH przy:ład przydat)oG(" pe)y(5 przedm"otF przyrody *a:o

Grod:F d7a "))y(5 #torze9 *eG7" za:łada #"C *e *a:o Grod:"J to żad)a "))a17e8a )"e do1adza #o#)om 8ardz"e* )"ż 17e8a p"a#z(zy#ta 0tFż da)e morzeza)"m y(o6ało #"C z 7!d' pozo#ta"ło )a#zy(5 pFł)o()y(5 o:o7"(a(5 ty7etere)F p"a#z(zy#ty(5 że )a te* z"em" zre#zt! ta: )"e'żyte(z)e* d7a #ze7:"e*'pray mo1ły po#taH roz7e1łe 7a#y J-+ #o#)oe o :tFry(5 )"eroz#!d)ey:ar(zoa)"e (zC#to o8")"amy )a#zy(5 przod:F " t' moż)a zapytaH (zy toprada)e od:łada)"e ar#t p"a#:' 8yło (e7em przyrody a8y 'moż7""Hpo#ta)"eO )a )"(5 7a#F #o#)oy(5 $ed)o *e#t *a#)e że *eG7" przy*m'*e #"C "ż7a#y 8yły (e7em przyrody to m'#" #"C ta:że p"a#e: 'z)aH za (e7 a7e ty7:ore7aty)y d7a :tFre1o z dr'1"e* #tro)y da)e y8rzeże mor#:"e " *e1o (o6a)"e #"C

8yły ty7:oO Grod:"em W #zere1' 8o"em podporz!d:oa)y(5 #o8"e (zło)Fz"!z:' (e7oe1o m'#" :ażdy (zło) poGred)" 8yH 'aża)y za (e7 (5oH )"e za (e7o#tate(z)y d7a :tFre1o )a*87"ż#za *e1o przy(zy)a *e#t Grod:"em Podo8)"e teżm'#"ała )a z"em" ro#)!H traa *eG7" )a G"e("e m"ało żyH 8ydło o(e :o)"e "tda7e m'#"ały ta:że ro#)!H #ło)e z"oła )a p"a#z(zy#ty(5 p'#ty)"a(5 *eG7" m"ały żyH"e78ł!dy a78o też m'#"ało z)a*doaH #"e

+ W I yda)"' )"e ma t' )oe1o '#tCp'

Wed7e I yda)"a2 *a:o (e7e RFż)"(a ta po(5odz" zape)e #t!d że Ka)tod)"F#ł I yda)"' #łoo #"e *e do a)dere %e#(5Fp6e "))y(5 #torze9 a

)a#tCp)y(5 yda)"a(5 do Nat'rd")1e przedm"otF przyrody

JJ

<J Kryty:a 7C7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"e7e ta:"(5 (zy "))y(5 1at'):F z"erz!t traożer=)y(5 *eG7" m"ały "#t)"eH "7:"ty1ry#y " 7y Wy)":a z te1o że o8"e:ty)a (e7ooGH :tFre* pod#ta! *e#tprzydat)oGH )"e *e#t (e7ooG("! o8"e:ty)! rze(zy #amy(5 #o8"e " że )"e *e#t

ta:O *a:o8y )"e moż)a 8yło po*!H p"a#:' d7a #"e8"e *a:o #:'t:' y)":a*!(e1o ze#e* przy(zy)y t* morza )"e przyp"#'*!( m' *a:"e1oG (e7' " )"e 'aża*!( #:'t:'a m"a)o"("e p"a#:' za dz"eło :')#zt' $e#t to (e7ooGH *edy)"e re7aty)a " od)"e#"e)"' do #ame* rze(zy :tFre* zo#ta*e przyp"=J-J #ya)a ty7:oprzypad:oa a (5o("aż #poGrFd przyto(zo)y(5 przy:ładF )a7eży rozma"tetray #ame d7a #"e8"e 'ażaH za 'or1a)"zoa)e ytory przyrody a tym #amymza peł)e $'")#zt' to prze("eż od)"e#"e)"' do z"erz!t :tFre )"m" #"C :arm"!'aża #"C *eO za #'ro! ty7:o mater"C

$eG7" :o9(' (zło"e: dz"C:" o7)oG(" #e* przy(zy=)ooG(" 'aża przedm"otyprzyrody za przydat)"e*#ze_ do #y(5 (zC#to 1ł'p"(5 zam"arF )p rFż)o8ar)e

p"Fra pta#"e d7a ozdo8y #e1o #tro*' 8ar)e m")erały 7'8 #o:" roG7"))e d7a#zm"):" a )"e:"edy też do #y(5O roz'm)y(5 zam"arF J *a: 'żya)"e :o)"a do

*azdy (zy 8y:a = a )a M")or(e )aet o#ła " < G")" ^f do ora)"a to ty(5ypad:a(5 )"e moż)a przy*!H od)"e#"e)"' do te1o 'żyt:' )aet re7aty)e1o



(e7' przyrody Roz'm *e1o 8o"em potra )adaH rze(zom z1od)oGH ze #ym"ar8"tra7)ym" pomy#łam" z ta:"m" do *a:"(5 1o )aet )"e prede#ty)oałaprzyroda Ty7:o *eG7" przy*m'*e #"C że 8yło zam"erzo)eO "ż 7'dz"e ma*! żyH )az"em" to )"e mo1ło "m prze("eż za8ra:)!H

+ Wed7e I yda)"a2 przydat)eJ Wed7e I yda)"a2 do #e1oO roz'm)e1o zam"ar'

< W I yda)"' )"e ma #łF2 de) E#e7 ')d o#ła "

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J?

przy)a*m)"e* ty(5 Grod:F 8ez :tFry(5 )"e mo17"8y "#t)"eH *a:o z"erzCta " to *a:o z"erzCta roz'm)e (5oH8y )a 8ardzo )"#:"m #z(ze87' tym *ed)a:

ypad:' m'#"ało8y #"C te przedm"oty przyrody :tFre do te1o #! )"ez8Cd)e'ażaH ta:że za (e7e )at'ra7)e

W z"!z:' z tym łato zroz'm"eH że ze)Ctrz)a (e7ooGH przydat)oGH *a:"e*Grze(zy d7a "))y(5 mo1ła8y 8yH 'aża)a za ze)Ctrz)y (e7 )at'ra7)y ty7:o podtym ar'):"em że "#t)"e)"e te1o d7a (ze1o da)a J-< rze(zO *e#t 8ezpoGred)"o(zy *a:"G da7#zy #po#F8 przydat)a 8yło8y #amo #o8"e (e7em przyrody Wo8e(te1o *ed)a: że )a pod#ta"e #ame* o8#era(*" przyrody )"e da #"C )"1dy te1o'#ta7"H to y)":a #t!d że re7aty)a (e7ooGH (5oH #:az'*e 5"potety(z)"e )a(e7e )at'ra7)e )"e 'pra)"a prze("eż do ydaa)"a a8#o7't)e1o #!d'

te7eo7o1"(z)e1o @)"e1 za8ezp"e(za za#"ey z"m)y(5 :ra*a(5 przed mrozem 'łat"a ł!(z)oGHm"Cdzy 7'dcm" dz"C:" #a)"om Lapo9(zy: z)a*d'*e tam z"erzCta :tFre'moż7""a*! tC ł!(z)oGH re)"6ery d7a :tFry(5 #'(5y me(5 *a:" m'#z! #o8"e#ame y:opyaH #pod G)"e1' #ta)o" do#tate(z)y po:arm a :tFre da*! #"Czarazem łato o#o"H " (5o("aż )a o7)oG(" mo1ły8y z'peł)"e do8rze #"C'trzymaH (5Ct)"e da*! #"C *e* poz8a"H D7a 'żyt:' "))y(5 7'dF te* #ame*7odoate* #tree za"era morze "e7:"e* o8toG(" z"erzCta :tFre pozapo:armem " '8"orem do#tar(za*! "m *e#z(ze oprF(z drzea *a:"e "m morze)"e*a:o #amo przy)o#" do m"e#z:a9 mater"ałF opałoy(5 d7a o1rzea)"a "(5

(5at Za(5odz" t' "C( 1od)y podz"' z8"e1 ty7' od)"e#"e9 przyrody do *ed)e1o(e7' a tym (e7em *e#t %re)7a)d=

+ W I yda)"' _)"e ma yraz' o7:er 7'dF

r

<J. Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a(zy: Lapo9(zy: Samo*ed $a:'t "td Tr'd)o *ed)a: zroz'm"eH d7a(ze1o o1F7e7'dz"e m'#z! tam żyH



J- T"erdz"H zatem że opary po#ta(" G)"e1' opada*!

z po"etrza że morze ma #e pr!dy :tFre ')o#z! ze

#o8! yro#łe ("ep7e*#zy(5 :ra*a(5 drzeo " że

"#t)"e*! d'że 8o1ate o7e* z"erzCta mor#:"e d7ate1o

łaG)"e że ' pod#tay przy(zy)y yoł'*!(e* #zy#t:"e

te ytory p"zyrody 7eży "dea :orzyG(" d7a pe)y(5

mar)y(5 #torze9 f t"erdz"H ta:O 8yło8y #!dem

8ardzo ryzy:o)ym " ar8"tra7)ym ;o 1dy8y )aet

(ała ta pożyte(z)oGH przyrody )"e m"ała m"e*#(a )"e

od8"ło8y #"C to )"(zym )a do#tate(z)oG(" przy(zy)

)at'ra7)y(5 do yoła)"aO te* łaG("oG("2 prze(")"e

)aet #amo yma1a)"e od przyrody 8y m"ała ta:"e

^ dy#pozy(*e " przyp"#ya)"e *e* ta:"e1o (e7' *a:o że ty7:o )a*da7e* po#')"Cta)"ez1oda m"Cdzy 7'dcm" mo1ła "(5 zapCdz"H aż ta: )"e1oG("))e #tro)y ydało8y #"C )am #amym (zymG z'(5ałym " )"e przemyG7a)ym

.

> #o"#tym (5ara:terze rze(zy *a:o (e7F )at'ra7)y(5

A8y zroz'm"eH że pe)a rze(z *e#t moż7"a ty7:o *a:o (e7 tz) żeprzy(zy)ooG(" *e* po#ta)"a m'#" #"C #z':aH )"e me(5a)"zm"e przyrody 7e(z przy(zy)"e :tFre* zdo7)oGH dz"ała)"a zo#ta*e zdeterm")oa)a przez po*C("a dote1o potrze8a 8y 6orma te* rze(zy )"e 8yła moż7"a )a pod#ta"e #amy(5 ty7:opra przyrody tz) ta:"(5 :tFre mo1! 8yH przez )a# poz)a)e za poGred)"(tem#ame1o ")te7e:t' za#to#oa)e1o do

J-? przedm"otF zmy#łoy(5 " 8y )aet *e* emp"ry(z)e

poz)a)"e (o do *e* przy(zy)y " #:'t:' za:ładało po=

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <J

*CH"a roz'm' Przypad:ooGH 6ormy te* rze(zy od)"e#"e)"' do roz'm'prze*a"a*!(a #"CO m"mo #zy#t:"(5 pra przyrody *e#t #ama pod#ta! do '*C("a

*e* przy=(zy)ooS(" te) #po#F8 *a: 1dy8y o)a z te1o pood' łaG)"e 8yłamoż7"a ty7:o dz"C:" roz'mo" roz'm 8o"em :tFry :ażde* 6orm"e ytor'przyrody poz)aH m'#" ta:że :o)"e(z)oGH te* 6ormy *eG7" (5(e zroz'm"eH (5oH8y

ty7:o ar'):" z"!za)e z po#ta)"em te1o ytor' )"e może *ed)a: zarazemprzy*!H te* :o)"e(z)oG(" *a:o zaarte*O da)e* 6orm"e Toteż przy(zy)ooGH *e#tF(za# zdo7)oG("! dz"ała)"a podł'1 (e7F o7!* a przedm"ot :tFry zo#ta*e



yo8rażo)y *a:o moż5_y ty7:o dz"C:" te* o7" yo8raża)y 8ył8y *a:o moż7"yty7:o *a:o (e7

%dy8y :toG :ra*' :tFry yda*e m' #"C 8ez7'd)ym #po#trze1ł yry#oa)! p"a#:' 1'rC 1eometry(z)! )p re1'7ar)y #zeG("o:!t to *e1o reXe:#*a

rozaża*!( po*C("e te* 1'ry 'przytom)"ła8y #o8"e a(z:o7"e: )"e*a#)o zapoGred)"(tem roz'm' *ed)oGH za#ady ytorze)"a te1o po*C("aO " z1od)"e ztym )"e 'ażała8y p"a#:' #!#"ed)"e1o morza "atrF 7'8 #tFp z)a)y(5 m'z"erz!t a)" żad)e* "))e* )"eypo#ażo)e* roz'm przy(zy)y za pod#taCmoż7"oG(" ta:"e* 1'ry Przy= J-. pad:ooGH 8o"em z8"eż)oG(" z ta:"mpo*C("em :tFre moż7"e *e#t ty7:o roz'm"e ydaała8y #"C m' ta:)"e#:o9(ze)"e d'ż! że rF)"e do8rze moż)a 8y przy*!HO *a:o8y )"e "#t)"ało tym ypad:' żad)e o1F7e prao przyrody Przy*!ł8y zatem że )"e przy(zy)at:"!(a *edy)"e me(5a)"(z)"e dz"ała*!(e* przyrodz"e 7e(z ty7:o po*C("e ta:"e1oprzedm"ot' *a:o po*C("e :tFre ty7:o roz'm może daH " porF)aH z )"m przedm"ot

mo1ło8y za"eraH ta:że przy(zy)ooGH :o)"e(z)! do o#"!1)"C("aO ta:"e1o#:'t:' " że o8e( te1o #:'te: te)

<<> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

)a tym #amym drze"e 1ał!c " :ażdy 7"GH 'ażaH za ty7:o za#z(zep"o)e 7'8zao(z:oa)e )a )"m a tym #amym za "#t)"e*!(e #amo d7a #"e8"e d"zeo :tFrety7:o przy(zep"a #"C do "))e1o " pa#ożyt'*e )a )"m L"G("e #! pradz"eytoram" drzea a7e drzeo " 7"G("e 'trzym'*! #"C za*em)"e2 #tałe 8o"em

o8rya)"e 7"G(" za8"ło8y drzeo a *e1o zro#t za7eży od "(5 oddz"ałya)"a )ap"e9 0 #amopomo(y przyrody *a:a prze*a"a #"CO ty(5 tora(5 raz"e "(5'#z:odze)"a :"edy pe)a 8ra:'*!(a (zCGH potrze8)a do 'trzyma)"a #!#"ed)"(5za#t!p"o)a zo#ta*e przez pozo#tałe o mo)#tra(5 " potor)y(5 :#ztałta(5y#tCp'*!(y(5O pro(e#"e zro#t' :"edy pe)e (zCG(" #:'te: zdarza*!(y(5#"C 8ra:F 7'8 prze#z:Fd :#ztałt'*! #"C z'peł)"e )oy #po#F8 a8y 'trzymaH to(o *e#t :#ztałt'*!( #"C a)orma7)y tFr o tym #pom")am t' ty7:om"mo(5odem (5oH )a7eż! o)e do )a*dz")"e*#zy(5 łaG("oG(" torFor1a)"(z)y(5

J-, .?

Rze(zy *a:o (e7e )at'ra7)e #! *e#te#tam" reor1a)"zoa)ym"

Z1od)"e z tym (o po"edz"e7"Gmy poprzed)"m para1rae rze(z :tFra *a:oytFr przyrody ma 8yH zarazem rozpoz)a)a *a:o moż7"a ty7:o *a:o (e7)at'ra7)y m'#" pozo#taaH do #ame* #"e8"e e za*em)ym #to#'):' przy(zy)y "#:'t:' *e#t to yraże)"e )"e(o )"ełaG("e " )"eo:reG7o)e :tFre yma1ayproadze)"a z *a:"e1oG o:reG7o)e1o po*C("a

Z"!ze: przy(zy)oy o "7e zo#ta*e pomyG7a)y ty7:o przez ")te7e:t *e#t#zere1"em przy(zy) " #:'t:F

+ Wed7e I yda)"a2 od te1o "(5



za#ady " tym #amym mo1ło8y po"!za)"e przy(zy) #pra(zy(5 8yH 'aża)ezarazem za #:'te: przy(zy) (e7oy(5

W ta:"m ytorze przyrody :ażda (zCGH podo8)"e *a: "#t)"e*e ty7:o dz"C:"#zy#t:"m pozo#tałym (zCG("om zo#ta*e pomyG7a)a ta:że *a:o "#t)"e*!(a 1o7"

"))y(5 " 1o7" (ałoG(" tz) *a:o )arz!d or1a) $e#t to *ed)a:

Rotdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a<<<

)"ey#tar(za*!(e (zCGH ta mo1ła8y 8o"em 8yH ta:że )arz!dem #torzo)ymprzez #zt':C " tym #amym (o do J,J #e* moż7"oG(" yo8rażo)a ty7:o *a:o (e7 o1F7e m'#" "C( 8yH pomyG7a)aO *a:o or1a) ytarza*!(y "))e (zCG(" a zatem te) #po#F8 że :ażda ytarza bbza*em)"e dr'1! Te1o rodza*' or1a) )"emoże 8yH )arz!dem #torzo)ym przez #zt':C 7e(z ty7:o or1a)em #torzo)ym

przez przyrodC do#tar(za*!(! mater"ał' do #ze7:"(5 )arzCdz" )aet d7a ta:"(5:tFre torzy #zt':a " ty7:o tedy " d7ate1o ytFr ta:" *a:o "#tota 'or1a)"zoa)a" or1a)"z'*!(a #am! #"e8"e może 8yH )aza)y (e7em )at'ra7)ym

W ze1arze *e#t *ed)a (zCGH )arz!dem r'(5' "))y(5 a7e *ed)o :Fł:o )"e *e#tprzy(zy)! #pra(z! ytorze)"a "))e1o+ *ed)a (zCGH "#t)"e*e pradz"e 1o7""))e* a7e )"e dz"C:" )"e* D7ate1o też przy(zy)a #pra(za ze1ara " *e1o 6ormyzaarta *e#t )"e )at'rze te* mater"" 7e(z poza )"! "#to("e :tFra potradz"ałaH ed7e "de* pe)e* (ałoG(" moż7"e* dz"C:" *e* przy(zy=)ooG(" D7ate1o też

*ed)o :Fł:o ze1arze 8y)a*m)"e* )"e ytarza dr'1"e1o a tym m)"e* *ede)ze1ar "))e ze1ary " )a do8"te: *e#z(zeO te) #po#F8 8y 'żyał do te1o "))e*mater"" 8y *! or1a)"zoał D7ate1o też ze1ar #am ze #"e8"e )"e odtarzaode8ra)y(5 m' (zCG(" )"e yrF)'*e 8ra:F #e1o p"e"#ze1o ':#ztałtoa)"aprzez doda)"e "))y(5 (zCG(" a)" #am #"C )"e )apra"a 1dy prze#tał #pra)"e6'):(*o)oaH możemy )atom"a#t o(ze:"aH te1o #zy#t:"e1o od'or1a)"zoa)e* przyrody I#tota 'or1a)"zoa)a *e#t "C( )"e ty7:o ma#zy)! ta8o"em za"era #o8"e #"łC 7" ty7:o por'#za=

+ Wed7e I yda)"a2 a7e )"e *e#t przy(zy)! #pra(z! ytorze)"a "))y(5

<< Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

*!(! 7e(z po#"ada #o8"e #"łC :#ztałt'*!(! " to ta:! *a:"e* 'dz"e7a mater"om:tFre #! *e* poz8a"o)e or1a=_ )"z'*e *e a to z)a(zy że po#"ada #o8"e tFr(z!#"łC rozrod(z! :tFre* )"e moż)a ytł'ma(zyH #am! ty7:o zdo7)oG("! pra"a)"a r'(5 me(5a)"zm

0 przyrodz"e " *e* zdo7)oG(" prze*a"a*!(e* #"C to=

J,< ra(5 'or1a)"zoa)y(5 po"ada #"C o "e7e za mało

1dy )azya #"C zdo7)oGH tC (zymG a)a7o1"(z)ym do

#zt':"2 F(za# 8o"em myG7" #"C o artyG("e "#to("e

roz'm)e* poza )"! Przyroda or1a)"z'*e #"C ra(ze*



#ama " :ażdym 1at'):' #y(5 torF 'or1a)"zo

a)y(5 (zy)" to pradz"e )a o1Fł podł'1 *ed)a:o

e1o zor' a7e za#ze z odpo"ed)"m" od(5y7e)"am"

*a:"(5 za7eż)"e od o:o7"(z)oG(" yma1a #amoza(5oa=

)"e ;yH może że 8ardz"e* z87"żamy #"C do zroz'm"e)"a

te* )"ez8ada)e* łaG("oG(" 1dy )azyamy *! (zymG

a)a7o1"(z)ym do ży("a a7e tedy m'#"my 8!dc y

po#ażyH mater"C *a:o #am! mater"C ta:! łaG("oGH

5"7ozo"zm :tFra #prze(z)a *e#t z *e* "#tot! 8!dc

#:o*arzyH z )"! *a:!G za#adC o8(! pozo#ta*!(! z )"! e

#pF7)o("e d'#zC A7e tym dr'1"m ypad:'O

*eG7" tFr ta:" ma 8yH ytorem przyrody to a78o *'ż

z 1Fry za:ładamy 'or1a)"zoa)! mater"C *a:o or1a)

oe* d'#zy )"e (zy)"!( mater"" a)" tro(5C 8ardz"e*

zroz'm"ał! a78o m'#"my '(zy)"H z d'#zy ar(5"te:ta

te* 8'do7" " ył!(zyH te) #po#F8 tFr te) z ("e=

J, 7eG)e* przyrody Do:ład)"e* mF"!( )"e za"era #o

8"e or1a)"za(*a przyrody żad)e* a)a7o1"" do *a:"e*:o7

"e: z)a)e* )am przy(zy)ooG(" P"C:)o przyrody

Na odrFt moż)a za pomo(! a)a7o1"" do #pom)"a)y(5 8ezpoGred)"(5 (e7F)at'ra7)y(5 y*aG)"H pe)e poł!(ze)"e :tFre *ed)a: )apoty:a #"C ta:że 8ardz"e* "de" )"ż rze(zy"#toG(" Ta: )p z"!z:' z o#tat)"o do:o)a)ym z'peł)ym

prze:#ztał(e)"em pe)e1o "e7:"e1o

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<?

moż)a #ł'#z)"e )azaH (zymG a)a7o1"(z)ym do #zt':" 1dyż przyp"#'*e #"C *eprzedm"otom ty7:o ze z17Cd' )a reXe:#*C doty(z!(! "(5 ze)Ctrz)e* )ao(z)oG("a zatem ty7:o z 'a1" )a 6ormC *a:! po#"ada "(5 po"erz(5)"a A7e e)Ctrz)ado#:o)ałoGH przyrody ta: *a: *! po#"ada*! rze(zy :tFre moż7"e #! ty7:o *a:o(e7e )at'ra7)e " :tFre d7ate1o )azyamy "#totam" 'or1a)"=zoa)ym" )"e da #"C

pomyG7eH " ytł'ma(zyH )a pod#ta"e a)a7o1"" do *a:"e*:o7"e: z)a)e* )amzy(z)e* tz) )at'ra7)e* zdo7)oG(" (o "C(e* po)"eaż #am" )a7eżymy doprzyrody )a*#zer#zym z)a(ze)"' =)aet )"e )a pod#ta"e do:ład)e* a)a7o1""do #zt':" 7'dz:"e*



Po*C("e rze(zy *a:o (ze1oG (o *e#t #amo #o8"e (e7em )at'ra7)ym )"e *e#t "C(:o)#tyt'ty)ym po*C("em ")te7e:t' (zy roz'm' a7e może *ed)a: 8yH re1'=7aty)ym po*C("em d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a J,? a8y )a pod#ta"epe)e* da7e:"e* a)a7o1"" do )a#ze* przy(zy)ooG(" podł'1 (e7F )adaaH o1F7e :"er')e: 8ada)"om )ad te1o rodza*' przedm"otam" oraz rozmyG7a)"om )ad

"(5 )a*yż#z! pod#ta! to dr'1"e pradz"e )"e 1o7" poz)a)"a przyrody 7'8oe* *e* prapod#tay 7e(z ra(ze* 1o7" te* #ame* łaG)"e t:"!(e* )a#pra:ty(z)e* ładzy roz'm' a)a7o1"" do :tFre* rozpatrya7"Gmy przy(zy)C oe*(e7ooG("

I#toty 'or1a)"zoa)e #! "C( *edy)ym" "#totam" przyrodz"e :tFre (5oH8y rozpatrya)e #ame d7a

)arod' pa9#to po#ł'1"a)o #"C (zC#to " #po#F8 8ardzo odpo"ed)" #łoemor1a)"za(*a d7a o:reG7e)"a #po#o8'O 'rz!dze)"a ładz z"erz(5)"(5 "td a)aet (ałe1o '#tro*' pa9#toe1o Każdy 8o"em (z"o) po")"e) 8yH ta:"e*(ałoG(" o(zy"G("e )"e ty7:o Grod:"em 7e(z zarazem ta:że (e7em a #:oro#pFłdz"ała 'moż7""e)"' (ałoG(" to "dea te* (ałoG(" m'#" z dr'1"e* #tro)yo:reG7aH *e1o m"e*#(e " 6'):(*C

<<. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#"e8"e " 8ez 'z17Cd)"e)"a "(5 #to#'):' do "))y(5 rze(zy ^ m'#z! 8yHpomyG7a)e *a:o moż7"e ty7:o *a:o (e7e przyrody 0)e zatem p"er#zym rzCdz"e)ada*! o8"e:ty)! rea7)oGH po*C("' (e7' )"e 8Cd!(e1o (e7em pra:ty(z)ym 7e(z(e7em przyrody a dz"C:" tem' do#tar(za*! )a':om przyrod)"(zym pod#taC d7ate7eo=7o1"" tz) d7a #po#o8' ydaa)"a #!dF o #y(5 przedm"ota(5 podł'1_pe)e* #z(ze1F7)e* za#ady do :tFre* proadze)"a *a:o że moż7"oGH ta:"e1orodza*' przy(zy)ooG(" )"e da #"C a pr"or" (a7e po*!H )"e 8y7"8yGmy "))ymypad:' żad)ym raz"e 'pra)"e)"

..

> za#adz"e ydaa)"a #!dF o e)Ctrz)e* (e7ooG(" "#tota(5'or1a)"zoa)y(5

Za#ada ta =a zarazem *e* de)"(*a 8rzm"2 'or1a=_ )"zoa)ym toremprzyrody *e#t te) :tFrym J,. #zy#t:o *e#t za*em)"e (e7em " Grod:"em N"()"e *e#t )"m )adarem)e 8ez(e7oe " )"( )"e może 8yH przyp"#a)e G7epem'me(5a)"zmo" przyrody

Za#ada ta *eG7" (5odz" o *e* crFdło = da*e #"C pradz"e yproadz"H zdoG"ad(ze)"a a m"a)o"("e z ta:"e1o :tFre przeproadza)e *e#t metody(z)"e ")azya #"C o8#era(*! z 'a1" *ed)a: )a orze:a)! przez tC za#adCpo#ze(5)oGH " :o)"e(z)oGH te1o rodza*' (e7ooG(" )"e może za#ada ta op"eraH#"C *edy)"e )a ra(*a(5 emp"ry(z)y(5 7e(z m'#" m"eH ' pod#tay *a:!G za#adC a

pr"or" (5oH8y 8yła o)a *edy)"e za#ad! re1'7aty)! a (e7e o :tFry(5 moa"#t)"ały ty7:o "de" te1o :to yda*e #!d a )"e przy(zy)"e #pra(ze* D7ate1oteż moż)a yże* #pom)"a)! za=



Rozdz"ał I A)a7"ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<

#adC )azaH ma:#ym! ydaa)"a #!dF o e)Ctrz)e* (e7ooG(" "#tot'or1a)"zoa)y(5

W"adomo że a)atomo"e roG7") " z"erz!t a8y z8adaH "(5 #tr':t'rC " mF()":)!H poody d7a :tFry(5 " *a:"m (e7' da)e "m zo#tały ta:"e łaG)"e(zCG(" ta:"e łaG)"e położe)"e " poł!(ze)"e (zCG(" oraz ta łaG)"e 6ormae)Ctrz)a przy*m'*! *a:o 8ezar'):oo :o)"e(z)! o! ma:#ymC że )"( ta:"m #torze)"' )"e *e#t )adarem)e 1ło#z!( zarazem *a:o za#adC o1F7)e* )a':"o przyrodz"e że )"( )"e dz"e*e #"C 8ez przy(zy)y + W "#to("e rze(zy )"e mo1! o)"ta: #amo od#t!p"H od te* te7eo7o1"(z)e* za#ady *a: od o1F7)e* zy:a7)e* 1dyż ta:

*a: przy pom")"C("' te* dr'1"e* )"e otrzyma7"8yGmy żad)e1o o1F7edoG"ad(ze)"a ta: przy po= J, m")"C("' p"er#ze* )"e otrzyma7"8yGmyO żad)e*yty(z)e* d7a o8#era(*" te1o rodza*' przedm"otF przyrody :tFre zo#tały przez)a# *'ż raz te7eo7o1"(z)"e pomyG7a)e *a:o podpada*!(e pod po*C("e (e7F)at'ra7)y(5

Po*C("e to 8o"em )aproadza roz'm )a z'peł)"e "))y porz!de: rze(zy )"żporz!de: #ame1o ty7:o me(5a)"zm' przyrody :tFry t' )"e może )am *'ży#tar(zyH Pod#ta! moż7"oG(" to"' przyrody ma t'O 8yH "dea Wo8e( te1o

*ed)a: że "dea *e#t a8#o7't)! *ed)oG("! przed#ta"e)"a pod(za# 1dy mater"a *e#t"e7oG("! rze(zy :tFra #ama d7a #"e8"e )"e może daH )am o:reG7o)e* *ed)oG(" "(5poł!(ze)"a +> *eG7" ta *ed)oGH "de" #ł'żyH ma )aet *a:o determ")'*!(a ra(*a apr"or" przy=

+ W ory1")a7e2 bo) ')1e6a5r Zrot te) może y#tCpoaH rFż)y(5 od("e)"a(5 z)a(ze)"oy(5 :tFry(5 #pF7)ym ry#em *e#t oz)a(za

)"e (ze1oG pod pe)ym z17Cdem )"e o:reG7o)e1o Ko)te:#t #:az'*e

)a to że poyż#zym m"e*#(' "dz"e o o:reG7e)"e determ")a(*C przy

(zy)oe o8e( (ze1o zrot te) tł'ma(zC t' przez 8ez przy(zy)y

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J<

<<- Kryty:a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rod)"(ze1o praa przy(zy)ooG(" te1o rodza*' 6ormy rze(zy złożo)e* (e7przyrody m'#" zo#taH roz("!1 )"Cty )a #zy#t:o (o zaarte *e#t *e* torze

$eG7" 8o"em *'ż raz od)o#"my te1o rodza*' #:'te: (ałoG(" do )adzmy#łoe*ra(*" determ")'*!(e* yż#ze* po)ad G7epy me(5a)"zm przyrody to #!d *a:"yda*emy o tym #:'t:' m'#" (ałoG(" 8yH oparty )a te* za#adz"e " )"e mażad)e1o pood' 8y 'ażaH 6ormC ta:"e* rze(zy za (zCG("oo *e#z(ze za7eż)! odte1o me(5a)"zm' 1dyż F(za# #:'te: pom"e#za)"a )"e*ed)orod)y(5 za#ad

za8ra:ło8y )am o1F7e *a:"e*G pe)e* za#ady ydaa)"a #!d'

J,- ;yH może że )p ("e7e z"erzC(ym )"e:tFre (zCG(" *a: #:Fra :oG(" ło#ydały8y #"C po*!H *a:o za1C#z(ze)"a po#ta*!(eO podł'1 pra (zy#tome(5a)"(z)y(5 A7e o przy(zy)"e prze("eż :tFra do#tar(za )ada*!(! #"C do te1o



mater"C :tFra *! te) #po#F8 mody:'*e 6orm'*e+ " odpo"ed)"(5 m"e*#(a(5o#adza m'#"my za#ze ydaH #!d te7eo7o1"(z)y ta: "ż #zy#t:o tym ("e7em'#" 8yH 'aża)e za 'or1a)"=zoa)e " #zy#t:o też pe)ym od)"e#"e)"' dorze(zy *e#t #amo z)o' or1a)em

.> za#adz"e Ideo7o1"(z)e1o

ydaa)"a #!dF o przyrodz"e o1F7e

*a:o o #y#tem"e (e7F

Po"edz"e7"Gmy yże* o ze)Ctrz)e* (e7ooG(" przedm"otF przyrody że )"eda*e o)a do#tate(z)e1o 'pra)"e)"a do te1o 8y )"m" *a:o (e7am" przyrodypo#ł'1"aH #"C *a:o ra(*am" tł'ma(z!(ym" "(5 "#t)"e)"e a)"

+ W I yda)"' )"e ma #łoa 6ormt 6orm'*e

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<,

do te1o 8y "(5 przypad:oo (e7oym" #:'t:am" "de" po#ł'1"aH #"C do'za#ad)"e)"a "(5 "#t)"e)"a podł'1 za#ady przy(zy) (e7oy(5 N"e moż)a przeto'ażaH od raz' za (e7e )at'ra7)e )p rze: d7ate1o że 'łat"a*! GrFd7!do!ł!(z)oGH m"Cdzy )arodam" 1Fr po)"eaż :ry*! #o8"e crFdła ty(5 rze: " za#o8yG)"e1' d7a 'trzyma)"a "(5 pod(za# o:re#F 8ezde#z(zoy(5 a)" #padz"#toG("

7!dF :tFra odproadza te ody " o#'#za 7!d &5o("aż 8o"em ta :o)1'ra(*apo"erz(5)" z"em" J,, 8ardzo 8yła potrze8)a d7a po#ta)"a " 'trzyma)"a #"C:rF7e#ta roG7") " z"erz!t to )"e za"era o)a prze("eż )"( ta:"e1o (ze1omoż7"oGH yma1ała8y :o)"e(z)"e przy*C("a przy(zy)ooG(" podł'1 (e7F To#amo doty(zy roG7") :tFry(5 (zło"e: 'żya d7a #e* potrze8y (zy przy*em)oG("doty(zy z"erz!t ta:"(5 *a: "e78ł!d 8ydło :o9 p"e# "td :tFre może o) "e7ora:" #po#F8 y:orzy#taH (zy to d7a poży"e)"a (zy to d7a '#ł'1" 8ez :tFry(5 z)a(z)e* m"erze )"e może #"C o8e*GH > #to#'):' ze)Ctrz)ym rze(zy z:tFry(5 żad)a #ama d7a #"e8"e )"e da*e pod#tay do 'aża)"a *e* za (e7 moż)aty7:o 5"potety(z)"e ydaH #!d *a:o o #to#'):' (e7oym

Uz)aH rze(z *a:!G z 'a1" )a *e* e)Ctrz)! 6ormC za (e7 )at'ra7)y to z'peł)"e(o "))e1o )"ż 'ażaH "#t)"e)"e te* rze(zy za (e7 przyrody + Do te1o dr'1"e1ot"erdze)"a potrze8)e )am *e#t )"e ty7:o po*C("e pe)e1o moż7"e1o (e7' 7e(zta:że poz)a)"e o#tate(z)e1o (e7' #(op'# przyrody (o yma1a od)"e#"e)"a *e*do (ze1oG )adzmy#łoe1o to zaG 8ardzo prze:ra(za #ze7:"e )a#zete7eo7o1"(z)e poz)a)"e przyrody a78o"em (e7'

+ W ory1")a7e2 E") D")1 a7# Nat'rze(: 8e'rte"7e) "#t 1a)z eta# a)dere#a7# d"e El"#te)z d"e#e# D")1e# 6'r Ze(: der Nat'r 5a7te)

<> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a



"#t)"e)"a #ame* przyrody )a7eży #z':aH poza przyrod! We)Ctrz)a 6orma (5oH8yty7:o cdc8ła tray może d7a )a#ze* 7'dz:"e* ładzy ydaa)"a o (zymG #!dF#ta)o"H y#tar(za*!(y doFd że *e1o po#ta)"e moż7"e 8yło *edy)"e podł'1pra"dła (e7F %dy *ed)a: po=<>> m"*a*!( to 8"erzemy pod 'a1C ty7:o 'żyte:

*a:" z te1o (zy)"! "))e "#toty )at'ra7)e tz) 1dy prze#ta*emy rozpatryaH

e)Ctrz)! or1a)"za(*C " zra(amy 'a1C ty7:o )a ze)Ctrz)e (e7oe re7a(*e(zy7" )a to że traa potrze8)a *e#t 8ydł' a 8ydło (zło"e:o" *a:o Grode:e1zy#te)(*" " )"e "e #"C d7a(ze1o łaG(""e potrze8)e *e#t "#t)"e)"e 7'dz"pyta)"e )a :tFre *eG7" ma #"C )p )a myG7" t'8y7(F Noe* ko7a)d""$ 7'8 Z"em"01)"#te* )"e *e#t (5y8a ta: łato odpo"edz"eH to )"e do(5odz" #"C dożad)e1o (e7' :ate1ory(z)e1o 7e(z (ała ta (e7oa re7a(*a op"era #"C )a ar'):':tFry m'#" 8yH (oraz da7e* prze#'a)y " :tFry *a:o )"e'ar'):oa)y "#t)"e)"epe)e* rze(zy *a:o (e7 o#tate(z)y 7eży z'peł)"e poza za#"C1"emO zy:a7)o=te7eo7o1"(z)e1o rozpatrya)"a G"ata Wtedy *ed)a: )"e *e#t rze(z ta:a (e7em)at'ra7)ym 1dyż )"e może o)a a)" (ały *e* rodza* 8yH 'aża)a za ytFr

przyrody

Ta: "C( ty7:o mater"a o "7e *e#t 'or1a)"zoa)a "!że #"C #po#F8 :o)"e(z)y zpo*C("em o )"e* *a:o o (e7' )at'ra7)ym 1dyż ta *e* #pe(y(z)a 6orma *e#tzarazem ytorem przyrody A7e po*C("e to proadz" teraz :o)"e(z)"e do "de"(ałe* przyrody *a:o #y#tem' podł'1 pra"dła (e7F "de" te* m'#" #"C terazpodporz!d:oaH podł'1 za#ad roz'm' (ały me(5a)"zm przyrodyprzy)a*m)"e* po to 8y #prF8oaH )a tym

+ Noa ko7a)d"a2 da)a )aza A'#tra7""

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <+

y*aG)"e)"aO z*a"#:a przyrody Ta za#ada roz'm' przy#ł'1'*e m' ty7:o *a:o#'8"e:ty)a tz) *a:o ma:#yma2 #zy#t:o )a G"e("e #ł'ży do (ze1oG )"( )a <>+tym G"e("e )"e *e#t )adarem)"e " dz"C:" przy:łado" *a:"l da*e przyroda #y(5 tora(5 or1a)"(z)y(5 mar)y prao a )aet po"))oGH )"e o(ze:"aH od)"e* " *e* pra )"(ze1o *a: ty7:o te1o (o (ałoG(" *e#t (e7oe

Rze(z *a#)a że )"e *e#t to za#ada d7a determ")'*!(e* 7e(z ty7:o d7a reXe:#y*)e*

ładzy #!dze)"a że *e#t o)a za#ad! re1'7aty)! a )"e :o)#tyt'ty)! " że dz"C:")"e* otrzym'*emy ty7:o )"H przeod)"! do te1o 8y przedm"oty przyrody "(5od)"e#"e)"' do pe)e* da)e* *'ż ra(*" determ")'*!(e* rozażaH podł'1 )oe1o#y#tem' pra " 8y "edzC o przyrodz"e roz#zerzyH podł'1 pe)e* "))e* za#ady am"a)o"("e za#ady przy(zy) (e7oy(5 8ez '#z(zer8:' *ed)a: d7a me(5a)"zm'przy#ł'1'*!(e1oO *e* przy(zy)ooG(" N"e prze#!dza to zre#zt! 8y)a*m)"e*:e#t"" (zy (oG o (zym yda*emy #!d podł'1 te* za#ady *e#t zam"erzo)ym(e7em przyrody a "C(O (zy tray "#t)"e*! d7a 8ydła 7'8 o"e( te zaG " pozo#tałeprzedm"oty przyrody d7a (zło"e:a Do8rze *e#t rozpatryaH ta:że z te* #tro)yrze(zy )aet )am )"em"łe " pod pe)ym" z17Cdam" #prze(z)e z (e7em Moż)a

8y )p po"edz"eH że ro8a(to :tFre do:'(za 7'dz"om "(5 '8ra)"a(5 ło#a(57'8 łFż:a(5 #ta)o" ed7e m!dre1o zrz!dze)"a przyrody 8odz"e( do (zy#toG(":tFra *'ż #ama d7a #"e8"e *e#t aż)ym Grod:"em za(5oa)"a zdro"a a78o żemo#:"ty " "))e :!G7"e oady :tFre p'#ty)"a(5 <>J



+ W ory1")a7e2 da## że (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem &zytam "C(z1od)"e z popra:! karte)#te")a da# *a:"

<J Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Amery:" ta: 8ardzo da*! #"C e z)a:" dz":"m #! d7a ty(5 #ta"a*!(y(5 p"er#ze:ro:" 7'dz" 8odc(em do dz"ała)"a 8y o#'#zaH 8a1)a " :ar(zoaH 1C#tepo#trzym'*!(e po"e po"etrza 7a#y 8y dz"C:" tem' *a: " przez 'praC z"em"'(zy)"H m"e*#(e "(5 zam"e#z:a)"a zarazem zdro#zym Naet to (o (zło"e:o" *e1o e)Ctrz)e* or1a)"za(*" yda*e #"C prze(")e )at'rze ot"era przy ta:"m#po#o8"e rozpatrya)"a za*m'*!(! a )"e:"edy też po'(za*!(! per#pe:tyC )ate7eo7o1"(z)y porz!de: rze(zy )a :tFry 8ez ta:"e* za#ady #amo zy:a7)erozaża)"e )"e mo1ło8y )a# )aproadz"H Ta: *a: )"e:tFrzy #!dz! że ta#"em"e(da)y zo#tał (zło"e:o" (zy z"erzC("' :tFrym ży*e )"e*a:o d7a za#t!p"e)"a

pe)e1o 8ra:' *a:"m dot:)"Cte #!O *e1o or1a)y ży("oe podo8)"e mF1ł8ymzapytaH (zy marze)"a #e))e :tFry(5 )"1dy #e) )"e *e#t poz8a"o)y (5o("ażty7:o rzad:o *e #o8"e przypom")amy )"e #! 8yH może (e7oym 'rz!dze)"emprzyrody po7e1a*!(ym )a tymO że przy odprCże)"' #zy#t:"(5 ("e7e#)y(5 #"łpor'#za*!(y(5 #ł'ż! do te1o 8y za poGred)"(tem yo8rac)" " *e* d'że*r'(57"oG(" :tFra tym #ta)"e do(5odz" (zC#to do a6e:t' por'#zaH do 1łC8"or1a)y ży("oe D7ate1o też przy przeładoa)"' żoł!d:a :"edy r'(5 te) *e#t tym8ardz"e* potrze8)y 1ra yo8rac)" pod(za# #)' )o()e1o *e#t zazy(za* o "e7eży#za " że zatem 8ez te* e)Ctrz)"e por'#za*!(e* #"ły " mC(z!(e1o )"epo:o*':tFre1o ")C przyp"#'*emy <>< marze)"om #e))ym a :tFre #! 8yH może

6a:ty(z)"e 7e:ar#tem #e) )aet zdroym #ta)"e 8ył8y może z'peł)ymy1aG)"C("em ży("a

Ta:że p"C:)o przyrody tz) *e* 5armo)"zoa)"e z o7)! 1r! )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 przy '*moa)"' " ydaa)"' #!d' o *e* z*a"#:a(5 może te)

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <<

#po#F8 8yH 'aża)e za o8"e:ty)! (e7ooGH przyrody *e* (ałoG(" *a:o

#y#tem"e :tFre1o (zło)em *e#t (zło"e: *eG7" ty7:o ydaa)"e o )"e* #!dFte7eo7o=1"(z)y(5 )a pod#ta"e (e7F )at'ra7)y(5 )a :tFre )aproadza*! )a#"#toty 'or1a)"zoa)e 'pra)"ło )a# *'ż raz do "de" "e7:"e1o #y#tem' (e7Fprzyrody Możemy to + 'ażaH za prze*a ży(z7"oG(" %')#t o:aza)e* )amprzez przyrodC że poza tym (o pożyte(z)e ta: #z(zodrze *e#z(ze roz#"ała#zCdz"e p"C:)o " poa8y " :o(5aH *! za to a rF)"eż #y(5 rozaża)"a(5 )ad)"! od)o#"H #"C do )"e* z #za('):"em z pood' *e* )"ezm"erzo)oG(" " od(z'aH *a: ty(5 roz= <> aża)"a(5 #am" #ta*emy #"C #z7a(5et)"e*#" łaG)"e ta: *a: 1dy8yprzyroda tym łaG(""e (e7' od:ryła " przy#tro"ła #! #pa)"ał! #(e)C

W tym para1rae )"e (5(emy )"( "))e1o po"edz"eH *a: ty7:o to że 1dy raz

od:ry7"Gmy przyrodz"e pe)! zdo7)oGH do torze)"a ta:"(5 torF :tFre da*!#"C pomyG7eH ty7:o podł'1 po*C("a przy(zy) (e7oy(5 to ro8"my :ro: da7e* "'ażamy że o7)o )am ta:że o ty(5 tora(5 :tFre #ame a78o "(5 a(z:o7"e:



(e7oe #to#'):" )"e (zy)"! :o)"e(z)ym po#z':"a)"a "))e* za#ady "(5moż7"oG(" poza me(5a)"zmem G7epo

W (zCG(" e#tety(z)e* po"edz"e7"Gmy że #po17!damy z ży(z7"oG("! )aprzyrodC p"C:)! ży"!( z'peł)"e o7)e 8ez")tere#o)e 'podo8a)"e *e*

6orm"e W (zy#tym 8o"em #!dz"e #ma:' (a7e )"e 8"erzemy pod 'a1C te1o *a:"m (e7' "#t)"e*e to p"C:)o przyrody2 (zy po to 8y 8'dz"H )a# roz:o#z (zy też)"eza7eż)"e od #ze7:"e1o od)o#ze)"a #"C do )a# *a:o do (e7F W #!dz"ete7eo7o1"(z)ym )atom"a#t zra(amy 'a1C ta:że )a to od)o#ze)"e #"C " F(za#możemy 'ażaH za ży(z7"oGH przyrody to że ze(5("ała przez ':azya)"e ty7'p"C:)y(5 po#ta(" 'łat"H )am dro1C do :'7t'ry

+ W ory1")a7e2 #"e (o )"e z1adza #"C z :o)te:#tem &zytam "C( "1od)"e zpopra:! Yor7a)dera e#

< Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

dz"ała*!(y(5 przy(zy) że o7)o )am *ed)a: ydaaH o )"(5 #!dy *a:o o)a7eż!(y(5 do #y#tem' (e7F $'ż 8o"em p"er#za "dea yproadza )a# o "7e"dz"e o *e* pod#taC poza G"at zmy#łF z"!z:' z (zym *ed)oGH)adzmy#łoe* za#ady m'#" 8yH 'aża)a za aż)! )"e *edy)"e d7a pe)y(51at'):F "#tot )at'ra7)y(5 7e(z te) #am #po#F8 ta:że d7a (ałoG(" przyrody

*a:o #y#tem'

.-

> za#adz"e "deo7o1"" *a:o o e)Ctrz)e* za#adz"e przyrodoz)a#ta

Za#ady *a:"e*G )a':" #! a78o *e* "mma)e)t)e " )azya*! #"C rodz"mym" pr")("p"adome#t"(a a78o op"era*! #"C )a po*C("a(5 :tFre mo1! z)a7ecH m"e*#(e+ ty7:opoza )"! " #! za#adam" z ze)!trz pere1r")a Na':" <>? :tFre za"era*! za#adyte1o dr'1"e1o rodza*' :ład! ' pod#tay #y(5 do:try) tezy zapoży(zo)e7emmata t* poży(za*! od "))e* )a':" *a:"eG po*C("e a raz z )"m pod#taC#e1o ':ład'

Każda )a':a #ta)o" d7a #"e8"e #y#tem D7ate1o też )"e y#tar(za 8'doaH

)"e* z1od)"e z za#adam" tz) po#tCpoaH te(5)"(z)"e 7e(z m'#" #"C *! *a:o1ma(5 "#t)"e*!(y d7a #"e8"e f= tra:toaH ta:że ar(5"te:to)"(z)"e a )"e*a:odo8'dF:C " (zCGH "))e1o 1ma(5' 7e(z *a:o (ałoGH d7a #"e8"e (5oH pFc)"e*moż)a '#ta)o"H prze*G("e z te1o 1ma(5' do dr'1"e1o " )a odrFt

$eG7" proadzamy "C( do )a':" o przyrodz"e " do *e* :o)te:#t' po*C("e ;o1a8y ytł'ma(zyH #o8"e (e=

+ Wed7e I yda)"a2 z)a7ecH #e m"e*#(e

Rozdz"ał I A)a7"ty:a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a<?

7ooGH przyrodz"e a potem z)o' po#ł'1'*emy #"C t! (e7ooG("! 8y do"eGHże ;F1 "#t)"e*e to żad)a Z ty(5 dF(5 )a': )"e *e#t e)Ctrz)"e '1r')toa)a



a zł'd)a d"a7e7a (zy)" :ażd! )"epe)! przez to że 1ra)"(e "(5 za("era*! #"Cza*em)"e

Sam yraz (e7 przyrody do#tate(z)"e zapo8"e1a *'ż te* 1mata)")"e a8y )"edop'G("H do pom"e#za)"a )a':" o przyrodz"e oraz poodF *a:"e da*e o)a do

ydaa)"a #!dF te7eoło1"(z)y(5 o *e* przedm"ota(5 z rozaża)"em o ;o1' a"C( z yodem teo7o1"(z)ym Toteż )"e )a7eży tra:toaH *a:o rze(zy 8ła5e* <>.te1o (zy #pom)"a)y yże* yraz m"e#za #"C z yrazem ma*!(ym oz)a(zaHO(e7 ;o1a 'rz!dze)"' przyrody a )aet 'aża #"C te) dr'1" za #to#o)"e*#zy "8ardz"e* odpo"ed)" d7a *a:"e*G po8oż)e* d'#zy *a:o że :o9(' m'#" prze("eżdo*GH do te1o że oe (e7oe 6ormy przyrodz"e yodz" #"C od m!dre1o#tFr(y G"ata )a7eżyO )atom"a#t do:ład)"e " #:rom)"e o1ra)"(zyH #"C doyraz' :tFry ty7:o J ty7e m" mF" "7e "emy a m"a)o"("e do (e7' przyrodyA78o"em za)"m *e#z(ze pytamy o przy(zy)C #ame* przyrody od)a*d'*emy przyrodz"e " pro(e#"e *e* torze)"a #"C te1o rodza*' tory :tFre po#ta*! )"e*

)a za#adz"e z)a)y(5 pra emp"ry(z)y(5 podł'1 :tFry(5 )a':a o przyrodz"e m'#"ydaaH #!dy o #y(5 przedm"ota(5 " tym #amym m'#" ta:że do#z':"aH #"C"(5 przy(zy)ooG(" podł'1 pra"dła (e7F )"e* #ame* D7ate1o też )"e o7)o *e*prze#:a:"aH ła#)e* 1ra)"(y 8y to (ze1o po*C("' żad)e o1F7e doG"ad(ze)"e)"e może 8yH ade:at)e " )a (o o7)o #"C ażyH

+ D"a7e7a2 8łCd)e :oło

W I yda)"' )"e ma #łoa )'r ty7:o

<. Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

dop"ero po doproadze)"' )a':" o przyrodz"e do :o9(a ("!1aH )"! #am! *a:o *e* rodz"m! za#adC WłaG("oG(" przyrody :tFre da*! #"C a pr"or" zademo)#troaHa "C( po*!H (o do #e* moż7"oG(" )a pod#ta"e o1F7)y(5 za#ad 8ez żad)e1o'dz"ał' doG"ad(ze)"a )"e mo1! m"mo że za"era*! #o8"e te(5)"(z)!(e7ooGH 8y)a*m)"e* 8yH za7"(zo)e f po)"eaż #! 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)e do te7eo7o1"" _ przyrody *a:o do pe)e* )a7eż!(e* do zy:" metody roz"!zya)"a

*e* za1ad)"e9 D7ate1o też a)a7o1"e <> arytmety(z)e 1eometry(z)e podo8)"e *a: o1F7)e praa me(5a)"(z)e (5o("aż zaarte )"(5 poł!(ze)"e *ed)e*

za#adz"e rozma"ty(5 )a pozFr z'peł)"e od #"e8"e )"eza7eż)y(5 pra"deł może #"C)am ydaaH zd'm"ea*!(e " 1od)e podz"' )"e prete)d'*! do te1o 8yod1ryaH zy(e ro7C te7eo7o1"(z)y(5 ra(*" y*aG)"a*!(y(5 Toteż (5o("aża)a7o1"e te za#ł'1'*! )a to 8y 'z17Cd)"aH *e rozaża)"a(5 )ad o1F7)! teor"!(e7ooG(" przedm"otF przyrody rozaża)"a te )a7eżały8y *ed)a: 1dz"e ")dz"e* am"a)o"("e do metazy:" " )"e #ta)o"ły8y e)Ctrz)e* za#ady )a':" oprzyrodz"e *a::o7"e: od)"e#"e)"' do emp"ry(z)y(5 pra (e7F )at'ra7)y(5prze*a"a*!(y(5 #"CO "#tota(5 'or1a)"zoa)y(5 *e#t )"e ty7:o dozo7o)e a7e)aet )"e')":)"o)e po#ł'1"a)"e #"C metod! ydaa)"a #!dF te7eo7o1"(z)y(5

*a:o za#ad! przyrodo=z)a#ta od)"e#"e)"' do pe)e* #o"#te* :7a#y *e1o

przedm"otF 3"zy:a zatem a8y do:ład)"e trzymaH #"C #y(5 1ra)"( a8#tra5'*e (ał:o"("e odpyta)"a (zy (e7e )at'ra7)e #! (e7am"O zam"erzo)ym" (zy )"e zam"erzo)ym"8yło8y to 8o"em m"e#za)"em #"C do ('dzy(5 #pra



Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <

m"a)o"("e do metazy:" Wy#tar(zy że #! to przedm"oty da*!(e #"Cytł'ma(zyH *edy)"e " ył!(z)"e podł'1 pra przyrody :tFre mo1! 8yH przez )a#ty7:o pomyG7a)e *a:o podporz!d:oa)e "de" (e7F *a:o za#adz"e " :tFre *edy)"e te) #po#F8 mo1! (o do #e* e)Ctrz)e* 6ormy 8yH (5oH8y )aet ty7:oe)Ctrz)"e <01 poz)aa)e A8y "C( )"e G("!1aH )a #"e8"e pode*rze)"a że )a*m)"e*#zym (5oH8y #top)"' prete)d'*emy do te1o 8y do )a#zy(5 ra(*"poz)a(zy(5 m"e#zaH (oG (o (a7e )"e )a7eży do zy:" a m"a)o"("e *a:!G)ad)at'ra7)! przy(zy)C mF" #"C pradz"e te7eo7o1"" o przyrodz"e ta: *a:1dy8y (e7ooGH 8yła )"e* zam"erzo)a a7e zarazem *ed)a: ta: że zam"ar te)przyp"#'*e #"C przyrodz"e tz) mater"" &5(emy przez to zaz)a(zyH )"e może8o"em (o do te1o po#taH żad)e )"eporoz'm"e)"e 1dyż *'ż #amo przez #"C*a#)e *e#t żeO )":t )"e 8Cdz"e przyp"#yaH marte* mater"" zam"ar' ełaG("ym te1o #łoa z)a(ze)"' że #łoo to oz)a(za t' ty7:o za#adCreXe:#y*)e* a )"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a że )"e ma o)o "C(proadzaH żad)e* odrC8)e* pod#tay przy(zy)ooG(" 7e(z do#tar(zyHdodat:oo ty7:o d7a 'żyt:' roz'm' pe)! "))! metodC 8ada9 )"ż metodaop"era*!(a #"C )a praa(5 me(5a)"(z)y(5 a8y te) #po#F8 'z'peł)"H to (o te* dr'1"e* metodz"e *e#t )"ey#tar(za*!(e )aet d7a emp"ry(z)e1o od:rya)"a#zy#t:"(5 #z(ze1Fłoy(5 pra przyrody D7ate1o też te7eo7o1"" o "7e ("!1a#"C *! do zy:" mF" #"C (ał:"em #ł'#z)"e o m!droG(" o#z(zCd)oG(" przezor)oG("do8ro(zy))oG(" przyrody )"e (zy)"!( przez to z )"e* roz'm)e* "#toty 1dyż 8yło8yto )"edorze(z)e a7e też )"e Gm"!( '#ta)a"aH )ad )"! "))e* roz'm)e* "#toty *a:o

er:m"#trza 1dyż to 8yło8y

<- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<>, z'(5ałe berme##e) ma to oz)a(zaH ty7:o pe"e) rodza* przy(zy)ooG("przyrody a)a7o1"(z)e* do )a#ze* przy(zy)ooG(" te(5)"(z)ym 'żyt:oa)"'roz'm' :"edy (5(emy m"eH przed o(zyma pra"dło podł'1 :tFre1o m'#" #"Cdo:o)yaH 8ada9 )ad pe)ym" toram" przyrody

D7a(ze1o *ed)a: (e7eo7o1"a )"e #ta)o" zazy(za* dz"ał' #ame* teorety(z)e*)a':" o przyrodz"e 7e(z ("!1a)a *e#t do teo7o1"" *a:o propede'ty:a 7'8 prze*G("edo )"e*f Dz"e*e #"C to tym (e7' 8y 8ada)"e przyrody

N"em"e(:"e #łoo berme##e)ł *e#t tra6)ym peł)ym z)a(ze)"a #łoem S!dprzy :tFrym zapom")a #"C o(e)"H przy87"że)"' m"arC #y(5 #"ł #e1o")te7e:t' może )"e:"edy 8rzm"eH 8ardzo po:or)"e a m"mo to 8yH 8ardzoprete)#*o)a7)y 8ardzo z'(5ały S!dam" ta:"m" #! przeaż)"e te :tFre )a pozFr"e78"! m!droGH 8o#:! przez przyp"#ya)"e *e* dz"e7e #torze)"a "'trzymya)"a G"ata ta:"(5 zam"arF :tFre ma*! łaG(""e przy)o#"H za#z(zytła#)e* m!droG(" mCdr:'*!(e1o

+ N"em"e(:" przym"ot)": berme##e) odpo"ada poł#:"em' z'=(5ałyN"em"e(:" te) yraz "!że #"C *ed)a: etymo7o1"(z)"e z "))ym z)a(ze)"em )"żpo7#:" Wyodz" #"C 8o"em od (za#o)":a me##e) m"erzyH a zła#z(za (d



'torzo)e1o ze9 (za#o)":a #"(5 ber=me##e) z)a(zy ty7e (o pomy7"H #"C m"erze)"' a78o oda=żyH #"C )a (oG W tym dr'1"m z)a(ze)"' (za#o)":te) 'żya)y *e#t zazy(za* #e)#"e '*em)ym #:az'*!(ym )a oda)"e #"C)a (oG (o prze:ra(za #"ły zdo7)oG(" (zy 'pra)"e)"a To z)a(ze)"e op"era #"C"C( )a p"er#zym #:oro te1o rodza*' odace)"e #"C ypłya ze z8yt y#o:"e*

o(e)y #ame1o #"e8"e a "C( z pomył:" m"e=rze)"' #e* o#o8y Z tym też toz)a(ze)"em (za#o)":a #"(5 ber=me##e) ł!(zy #"C z)a(ze)"e przym"ot)":aberme##e) berme##e) z'(5ały *e#t te) :to prze8"era*!( m"arC o(e)"e#e* o#o8y t* o(e)"a*!( #"C za y#o:o a "C( 8łCd)"e aży #"C )a (oG (ze1o )"epotra a78o )"e po")"e) (zy)"H 0tFż przy pomo(y te1o roz7e:łe1o zrot'oma"a*!(e1o m'#"ało8y #"C tł'ma(zyH berme##e) 1dy8y #"C (5("ało daH

*Czy:' po7#:"m yraz etymo7o1"(z)em' *e1o po(5odze)"' )a :tFre pooł'*e #"CKa)t

Rozdz"ał I A)a7"ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<,

podł'1*e* me(5a)"zm' #:'p"H )a tym (o 'm"emy bb te) #po#F8 poddaH )a#ze*o8#era(*" 7'8 e:#peryme)tom że podo8)"e *a: przyroda potra7"8yGmy *e przy)a*m)"e* pod z17Cdem podo8"e9#ta pra #am" ytorzyH a78o"em

ty7:o o ty7e moż)a (oG peł)" zroz'm"eH o "7e 'm"e #"C *e )a pod#ta"e po*CH#amem' zro8"H " doproadz"H do #:'t:' ;'doa or1a)"(z)a )atom"a#t *a:oe)Ctrz)y (e7 przyrody )"e#:o9(ze)"e <+> prze:ra(za #ze7:! zdo7)oGH #zt':"do przed#ta"e)"a (ze1oG podo8)e1o %o #"C zaG ty(zy ze)Ctrz)y(5 'aża)y(5za (e7oe 'rz!dze9 przyrody )p "atry de#z(ze "tp to zy:a 8ada pradz"e"(5 me(5a)"zm a7e żade) #po#F8 )"e może przed#ta"H "(5 od)o#ze)"a #"C do(e7F o "7e ma o)o #ta)o"H ar')e: przy)a7eż)y :o)"e(z)"e przy(zy)"e 1dyż ta:o)"e(z)oGH po"!za)"a doty(zy ył!(z)"e poł!(ze)"a )a#zy(5 po*CH a )"ełaG("oG(" rze(zy

Rozdz"ał dr'1"

DIALEKTYKA TELE0L0%I&ZNE$ WŁADZY SADZENIA

.,

&o to *e#t a)ty)om"a ładzy #!dze)"af Determ")'*!(a ładza #!dze)"a )"e ma żad)y(5 ła#)y(5 za#ad:o)#tyt''*!(y(5 po*C("a o przedm"ota(5 N"e *e#t a'to)om"! 1dyż #'8#'m'*eo)a ty7:o pod da)e praa 7'8 po*C("a *a:o pod za#ady WłaG)"e d7ate1o )"e *e#t



o)a też )arażo)a )a )"e8ezp"e(ze9#to ła#)e* a)ty)om"" " )a #prze(z)oGH#y(5 za#adl D7ate1o też tra)#(e)de)ta7)a ładza #!dze)"a :tFra za"erałaar'):" #'8#'moa)"a pod :ate1or"e )"e 8yła d7a #"e8"e )omotety(z)a 7e(zpodaała ty7:o ar'):" zmy#łoe* )ao(z)oG(" pod *a:"m" moż)a da)em'po*C("' *a:o pra' ")te7e:t' )adaH rea7)oGH za#to#oa)"e (o do te1o )"e

mo1ła o)a )"1dy popaGH )"ez1od)oGH z #am! #o8! przy)a*m)"e* o "7e "dz"e oza#ady

ReXe:#y*)a )atom"a#t ładza #!dze)"a ma do:o)y= <+J aH #'8#'mp(*" podprao :tFre )"e *e#t *e#z(ze da)e #ta)o" zatem 6a:ty(z)"e ty7:o za#adCreXe:#*" o przed=

+ W ory1")a7e2 "#t #"e e")em W"der#tre"t "5rer Pr")z"p"e) a'#1e#etzt (oz)a(zyło8y że determ")'*!(a ładza #!dze)"a łaG)"e *e#t )arażo)a )a#prze(z)oGH #y(5 za#ad Po)"eaż *ed)a: ta:"e t"erdze)"e z pe)oG("! )"eodpo"ada ")te)(*" Ka)ta " )"e z1adza #"C z zaartym tym #amym zda)"'#t"erdze)"em że determ")'*!(a ładza #!dze)"a )"e *e#t )arażo)a )a)"e8ezp"e(ze9#to ła#)e* #e* a)ty)om"" (zytam z popra:! Erdma))azam"a#t e")em W"der#tre"to2 :e")em W"der#tre"t

<?J

Kryty:a 7e"eo"o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<+<

m"ota(5 d7a *a:"(5 o8"e:ty)"e )"e *e#teGmy z'peł)"e po#"ada)"' żad)e1o

praa 7'8 po*C("a przedm"ot' :tFre do#tate(z)"e )adaało8y #"C )a za#adC d7aza(5odz!(y(5 ypad:F Wo8e( te1o zaG że 'żya)"e ładz poz)a(zy(5 )"e

*e#t dop'#z(za7)e 8ez za#ad to reXe:#y*)a ładza #!dze)"a 8Cdz"e m'#"ała ta:"(5 ypad:a(5 #ama #peł)"aH ro7C za#ady :tFra *a:o że )"e *e#t o8"e:ty)a" )"e może podłożyH żad)e* y#tar(za*!(e* d7a poz)a(ze1oO zam"ar' ra(*"poz)a)"a przedm"ot' ma #ł'żyH za #'8"e:ty)! *edy)"e za#adC (e7oe1o'żyt:' ładz poz)a(zy(5 a m"a)o"("e do reXe:#*" o pe)e1o rodza*'przedm"ota(5" ReXe:#y*)a ładza #!dze)"a ma "C( od)"e#"e)"' do ta:"(5ypad:F #o*e " to :o)"e(z)e ma:#ymy potrze8)e do poz)a)"a pra przyrody doG"ad(ze)"' 8y za "(5 poGred)"(tem do*GH do po*CH (5oH8y to )aet m"ały

8yH po*C("a roz'moe *eG7" ta:"e #! *e* 8ezz17Cd)"e potrze8)e a8y ty7:odoproadz"H do poz)a)"a przyrody podł'1 *e* pra emp"ry(z)y(5 M"Cdzy tym":o)"e(z)ym" ma:#ymam" reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a może do*GH do :o)X":t' atym #amym do a)ty)om"" )a tym op"era #"C d"a7e:ty:a :tFra *eG7" :ażda z o8'pozo#ta*!(y(5 ze #o8! :o)X":("e ma:#ym ma #! pod#taC )at'rze ładz



poz)a(zy(5 może 8yH )aza)a d"a7e:ty:a )at'ra7)! " *e#tO )"e'(5ro))ymzł'dze)"em :tFre m'#" 8yH :ryty(e *a)"o)e " '#')"Cte a8y )"e p"oadzało 8ł!d

>

Przed#ta"e)"e te* a)ty)om""

0 "7e roz'm ma do (zy)"e)"a z przyrod! *a:o o1Fłem przedm"otF zmy#łFze)Ctrz)y(5 może o) oprzeH #"C )a praa(5 :tFre ")te7e:t po (zCG(" #am

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a 7e7eo7o1"(z"'* ładzy #!dze)"a <?<

a pr"or" dy:t'*e przyrodz"e a po (zCG(" może dz"C:" y#tCp'*!(ym doG"ad(ze)"' determ")a(*om emp"ry(z)ym )"e#:o9(zo)oGH roz#zerzaH Do

za#to#oa)"a pra p"er#ze1o rodza*' a m"a)o"("e o1F7)y(5 pra mater"a7)e*przyrody o1F7e )"e *e#t ładzy #!dze)"a potrze8)a żad)a odrC8)a za#adareXe:#*" t' 8o"em *e#t o)a ładz! determ")'*!(! d7ate1o że o8"e:ty)aza#ada da)a *e* *e#t przez ")te7e:t &o #"C ty(zy )atom"a#t pra #z(ze1Fłoy(5:tFre poz)aH możemy ty7:o dz"C:" doG"ad(ze)"' to może "(5 8yH ta:a m)o1oGH "rFż)orod)oGH że ładza #!dze)"a m'#" #ama #o8"e #ł'żyH za za#adC a8y mF((5oH8y ty7:o z*a"#:a(5 przyrody #z':aH " od)a7ecH *a:"eG prao potrze8'*eo)a 8o"em ta:"e1o praa *a:o )"(" przeod)"e* *eG7" ma (5oH8y m"eH ty7:o)adz"e*C 'zy#:a)"aO *ed)o7"te1o poz)a)"a emp"ry(z)e1o )a za#adz"epo#ze(5)e* pra"dłooG(" przyrody (zy7" poz)a)"aO *e* *ed)oG(" <+ podł'1

pra emp"ry(z)y(5 Przy te* przypad:oe* *ed)oG(" pra #z(ze1Fłoy(5 możezaG zdarzyH #"C że ładza #!dze)"a y(5odz" #e* reXe:#*" z d' ma:#ym z:tFry(5 *ed)! da*e *e* a pr"or" #am ")te7e:t a dr'1! )a#'a*! po#z(ze1F7)edoG"ad(ze)"a :tFre po8'dza*! roz'm do te1o 8y ydaa)"e #!dF oprzyrodz"e ("e7e#)e* " *e* praa(5 oparto )a pe)e* #z(ze1F7)e* za#adz"e Wta:"(5 ypad:a(5 zdarza #"C że te do*a:"e1o rodza*' ma:#ymy zda*! #"C )"emF( #pFł"#t)"eH o8o: #"e8"e z"!z:' z (zym po*a"a #"C d"a7e:ty:a :tFraproadza ładzC #!dze)"a 8ł!d (o do za#ady *e* reXe:#*"

P"er#z! ma:#ym! ładzy #!dze)"a *e#t teza2 #ze7:"e ytarza)"e rze(zy

mater"a7)y(5 " "(5 6orm m'#" 8yH 'aża)e za moż7"e podł'1 7" ty7:ome(5a)"(z)y(5 pra

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J

T

<? Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

Dr'1! ma:#ym! *e#t a)tyteza2 )"e:tFre ytory mater"a7)e* przyrody )"e mo1!

8yH 'aża)e za moż7"e podł'1 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 pra yda)"e o )"(5#!d' yma1a z'peł)"e "))e1o praa przy(zy)ooG(" a m"a)o"("e praaprzy(zy) (e7oy(5



%dy8y zam"e)"H teraz te r(1'7aty)e za#ady 8ada)"a )a :o)#tyt'ty)eza#ady moż7"oG(" #amy(5 przedm"otF to 8rzm"ały8y o)e2

Teza2 #ze7:"e ytarza)"e rze(zy mater"a7)y(5 moż7"e *e#t podł'1 7"ty7:o me(5a)"(z)y(5 pra A)tyteza2 )"e:tFre ypad:" ytarza)"a ta:"(5 rze=

*"# (zy )"e #! moż7"e podł'1 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 pra W tym dr'1"m (5ara:terze *a:o o8"e:ty)e za#ady

d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 8yły8y o)e ze #o8!

#prze(z)e a tym #amym *ed)o z ty(5 dF(5 t"erdze9

m'#"ało8y 8yH 6ał#zye 8yła8y to pradz"e a)ty=

)om"a a7e )"e ładzy #!dze)"a 7e(z :o)X":t prao=

_ da#t"e roz'm' Roz'm zaG )"e może 'dood)"H a)" *ed)e* a)" dr'1"e* z ty(5 za#ad 1dyż )"e możemy po=

2_ #"adaH żad)e* a pr"or" determ")'*!(e* za#ady moż7"oG("

_ rze(zy podł'1 emp"ry(z)y(5 *edy)"e pra przyrody

&o #"C ty(zy )atom"a#t yłożo)e* poprzed)"o ma=

"` :#ymy reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a to 6a:ty(z)"e )"e

t _ za"era o)a żad)e* #prze(z)oG(" $eG7" 8o"em po"a=" dam2 o #zy#t:"(5 zdarze)"a(5 mater"a7)e* przyro=

_ dz"e a tym #amym też o #zy#t:"(5 6orma(5 *a:o *e*

` ytora(5 m'#zC *eG7" "dz"e o "(5 moż7"oGH ydaaH

V #!dy )a pod#ta"e 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 p"a to

" przez to )"e po"adam że #! o)e moż7"e 7" ty7:o )a

"(5 pod#ta"e tz) z y:7'(ze)"em :ażde1o "))e1o rodza*' przy(zy)ooG(" ma to *edy)"e z)a(zyH że

t2 reXe:#*" )ad )"m" po")"e)em :"eroaH #"C za#ad!

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <??

#ame1o ty7:o me(5a)"zm' przyrody " tym #amym me(5a)"zm te) m"arC #y(5moż7"oG(" 8adaH a78o"em 8ez '(zy)"e)"a 1o pod#ta! 8ada)"a )"e może 8yH

moy o łaG("ym poz)a)"' przyrody To zaG )"e prze#z:adza dr'1"e* ma:#ym"e8y przy )adarza*!(e* #"C #po#o8)oG(" a m"a)o"("e tedy 1dy (5o= <+. dz" oO)"e:tFre 6ormy )at'ra7)e a z"!z:' z )"m" )aet o (ał! przyrodC 8adaH *e "rozażaH podł'1 za#ady *a:a z'peł)"e rFż)" #"C od za#ady y*aG)"a)"a )a



pod#ta"e me(5a)"zm' przyrody a m"a)o"("e podł'1 za#ady przy(zy)(e7oy(5 ReXe:#y*)e rozaża)"e 8o"em )a pod#ta"e p"er#ze* ma:#ymy )"e'7e1a przez to z)"e#"e)"' prze(")"e za7e(a #"C :o)ty)'oaH *e ta: da7e(e *a: toty7:o moż7"e N"e po"ada #"C też przez to że oe 6ormy )"e 8yły8y moż7"e )apod#ta"e #ame1oO me(5a)"zm' przyrody T"erdz" #"C ty7:o że roz'm 7'dz:"

:"er'*!( #"C t! ma:#ym! " po#tCp'*!(O te) #po#F8 )"e 8Cdz"e mF1ł )"1dyz)a7ecH )a*m)"e*#ze* (5oH8y pod#tay te1o (o #ta)o" #pe(y(z)! "#totC (e7')at'ra7)e1o (5o("aż 8Cdz"e mF1ł zdo8yH "))! "edzC o praa(5 przyrody N"eprze#!dza #"C przy tym :e#t"" (zy )"e z)a)e* )am e)Ctrz)e* pod#ta"eprzyrody #ame* z"!ze: =zy(z)o=me(5a)"(z)y " z"!ze: (e7oy )"e ł!(z! #"C ty(5 #amy(5 rze(za(5 *ed)e* za#adz"e 7e(z t"erdz" #"CO ty7:o że )a#z roz'm)"e *e#t #ta)"e poł!(zyH "(5 ta:"e* za#adz"e " że o8e( te1o ładza #!dze)"a

*a:o reXe:#y*)a :"er'*!(a #"C #'8"e:ty)! ra(*! a )"e *a:o determ")'*!(a#to#'*!(a #"C do o8"e:ty)e* za#ady moż7"oG(" rze(zy #amy(5 #o8"e ffzm'#zo)a *e#t d7a pe)y(5 6orm przyrodz"e przy*!H *a:o pod#taC "(5

moż7"oG(" "))! za#adC )"ż za#ada me(5a)"zm' przyrod)"(ze1o

J

<?. Kryty:a U7eo7e1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<+ +

Przy1otoa)"e do roz"!za)"a poyż#ze* a)ty)om""

N"e 'm"emy 8y)a*m)"e* do"eGH )"emoż7"oG(" ytarza)"a or1a)"(z)y(5torF przyrody przez #am ty7:o me(5a)"zm przyrody )"e potramy 8o"em)"e#:o9(zo)e* rFż)orod)oG(" #z(ze1Fłoy(5 pra przyrody 8Cd!(y(5 d7a )a#(zymG przypad:oym *a:o że poz)a*emy *e ty7:o emp"ry(z)"e zroz'm"eH *e*p"er#ze* e)Ctrz)e* pod#ta"e a zatem )"e potramy żad)! m"ar! do#"C1)!He)Ctrz)e* z'peł)"e y#tar(za*!(e* za#ady moż7"oG(" przyrody za#ady 7eż!(e* #6erze )adzmy#łoe* &zy "C( zdo7)oGH tFr(za przyrody )"e *e#t rF)"edo8rze y#tar(za*!(a do te1o o (zym yda*emy #!d *a:o o '6ormoa)ym 7'8poł!(zo)ym podł'1 "de" (e7F *a: y#tar(za do te1o do (ze1o potrze8)a *e#t

*a: #"C )am yda*e *edy)"e me(5a)"(z)a "#tota przyrody " (zy 6a:ty(z)"e '

pod#tay rze(zy *a:o łaG("y(5 (e7F )at'ra7)y(5 za *a:"e m'#"my *e:o)"e(z)"e 'ażaH 7eży z'peł)"e "))y rodza* p"erot)e* przy(zy)ooG(" :tFry)"e może (a7e 8yH zaarty mater"a7)e* przyrodz"e (zy*e* ")te7"1"=8"7)ym#'8#tra("e a m"a)o"("e2 ")te7e:t ar(5"te:to)"(z)y o tym #zy#t:"m roz'm)a#z 8ardzo o1ra)"(zo)y o "7e "dz"e o po*C("e przy(zy)ooG(" *eG7" *e1o#pe(y:a(*a ma do:o)aH #"C a pr"or" )"e może żad)! m"ar! 'dz"e7"H )am żad)e1oy*aG)"e)"a <+- A7e ta: #amo *e#t po)ad #ze7:! !tp7"oGH pe)e że #amme(5a)"zm przyrody ta:że )"e mF1ł8y od)"e#"e)"' do )a#ze* ładzypoz)a(ze* #ta)o"H ra(*" tł'ma(z!(e* po#ta)"e "#tot or1a)"(z)y(5 D7areXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a *e#t to "C( z'peł)"e #ł'#z)a za#ada

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a tdeo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?



że d7a ytł'ma(ze)"aO ta: o(zy"#te1o po"!za)"a rze(zy podł'1 przy(zy)(e7oy(5 m'#" 8yH pomyG7a)a *a:aG rFż)a od me(5a)"zm' przy(zy)ooGH am"a)o"("e przy(zy)ooGH dz"ała*!(e* #to#o)"e do (e7F ")te7"1e)t)e*przy(zy)y G"ata f (5oH8y )aet+ za#ada ta 8yła d7a determ")'*!(e* ładzy#!dze)"aO *a: )a*8ardz"e* po(5op)a " )"emoż7"a do 'dood)"e)"a W p"e"#zym

ypad:' *e#t o)a *edy)"e ma:#ym! ładzy #!dze)"a przy (zym po*C("e te1orodza*' przy=(zy)ooG(" *e#t *edy)"e "de! :tFre* 8y)a*m)"e* )"e zam"erzamyprzyz)aaH rea7)oG(" 7e(z po#ł'1'*emy #"C )"! ty7:o *a:o dro1o#:azem d7areXe:#*" :tFra za#ze dop'#z(za #ze7:"e me(5a)"(z)e ra(*e y*aG)"a*!(e " )"e1'8" #"C 1dz"eG poza G"atem zmy#łF dr'1"m ypad:' za#ada ta 8yła8yza#ad! o8"e:ty)! :tFr! dy:toał8y roz'm " :tFre* ładza #!dze)"adeterm")'*!( #"e8"e m'#"ała8y #"C poddaH 1'8"!( #"C *ed)a: przy tym 1dz"eGpoza G"atem zmy#łF #6erze prze:ra(za*!(e* 1ra)"(e poz)a)"a " #(5odz!( 8yHmoże )a ma)o(e

W#ze7:" zatem pozFr a)ty)om"" pom"Cdzy ma:#ymam" łaG(""e zy:a7)e1ome(5a)"(z)e1o " te7eo7o=1"(z)e1o #po#o8' y*aG)"a)"a po7e1a )a tym żem"e#za #"C za#adC reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a z za#ad! determ")'*!(e* ładzy#!dze)"aO oraz a'to)om"C p"er#ze* :tFra o8o"!z'*e *edy)"e #'8"e:ty)"e )a#z'żyte: <+, roz'm' od)"e#"e)"' do #z(ze1Fłoy(5 pra emp"ry(z)y(5 z5etero)om"! dr'1"e* :tFra m'#" #to#oaH #"C do da)y(5 przez ")te7e:t o1F7)y(57'8 #z(ze1Fłoy(5 pra

+ W I yda)"' )"e ma #łoa a'(5 też a (o z 'a1" )a :o)te:#t przełożo)oprzez )aet

<?- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J=

0 rozma"ty(5 #y#tema(5 doty(z!(y(5 (e7ooG(" przyrody

N":t *e#z(ze )"e podaał !tp7"oGH #ł'#z)oG(" za#ady że #!dy o pe)y(5przedm"ota(5 przyrody o "#tota(5 or1a)"(z)y(5 oraz o "(5 moż7"oG(" m'#z!op"eraH #"C )a po*C("' przy(zy) (e7oy(5 )aet tedy 1dy #z':a #"C ty7:o )"("

przeod)"e* 8y poz)aH łaG("oG(" ty(5 przedm"otF drodze o8#era(*" )"eda*!( #"C 8ada)"e "(5 p"erot)e1o po(5odze)"a Pyta)"e "C( może doty(zyH *edy)"e te1o (zy za#ada ta *e#t ty7:o #'8"e:ty)"e aż)a tz) (zy *e#t ty7:oma:#ym! )a#ze* ładzy #!dze)"a (zy też o8"e:ty)! za#ad! przyrody myG7:tFre* przy#ł'1"ał8y *e* oprF(z *e* me(5a)"zm' oparte1oO )a #amy(5 ty7:opraa(5 r'(5' "))y *e#z(ze rodza* przy(zy)ooG(" a m"a)o"("e przy=(zy)ooGH podł'1 (e7F :tFrym pod7e1ały8y tamte przy(zy)y tz) #"łypor'#za*!(e *a:o przy(zy)y 8Cd!(e ty7:o Grod:am"J

Pyta)"e to (zy też zada)"e d7a #pe:'7a(*" moż)a 8y pozo#ta"H *a:o #praCOz'peł)"e )"e prze#!dzo)! " )"e roz"!za)! *eG7" 8o"em zadoa7amy #"C

#pe:'7a(*! o8rC8"e 1ra)"( #ame1o ty7:o poz)a)"a przyrody y#tar(za*! )am#pom)"a)e yże* ma:#ymy do te1o

+ W ory1")a7e2 der 8ee1e)de) Kra6te #"ł por'#za*!(y(5 Po



)"eaż *ed)a: Ka)t m"ał ra(ze* )a myG7" #"ły por'#za*!(e *a:o 8Cd!(e

#ame przy(zy)am" )"ż przy(zy)y ty(5 #"ł (zytam z1od)"e z popra:!

Erdma))a2 d"e 8ee1e)de) Kra6te

J W ory1")a7e2 )'r a7# M"tte7'r#a(5e) Wyraz M"tte7'r#a(5e)

może oz)a(zaH a78o o1F7e przy(zy)y poGred)"e a78o też pe"e)

"(5 rodza* a m"a)o"("e przy(zy)y 6')1'*!(e *a:o Grod:" do o#"!1)"C

("a pe)y(5 (e7F Ko)te:#t zda*e m" #"C przema"aH za przy*C("em

dr'1"e1o z)a(ze)"a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eoto1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?,

m"arC 7'dz:"(5 #"ł 8adaH przyrodC " G7edz"H *e* <J> )!*8ardz"e* ':ryteta*em)"(e $e#t to "C( po)"e:!d pe)e prze(z'("e )a#ze1o roz'm' a78o )"e*a:o#:azF:a da)a )am przez przyrodC że za poGred)"(tem oe1o po*C("aprzy(zy) (e7oy(5 mo17"8yGmy y*GH )aet poza przyrodC a *! #am! 'm"eG("H )a*yż#zym p'):("e #zere1' przy(zy)oe1o 1dy8yGmy porz'("7" 8ada)"eprzyrody (5o("aż )"e"e7e *e#z(ze te* dz"edz")"e o#"!1)C7"Gmy a78o *e )ape"e) przy)a*m)"e* (za# przera7" " #prF8oa7" )a*p"er do"edz"eH #"C do(ze1o proadz" to o8(e )a'(e przyrod)"(ze* po*C("eO a m"a)o"("e po*C("eO

(e7F )at'ra7)y(5 0a 8ez#por)a ma:#yma m'#"ała8y tym ypad:' zam"e)"H#"C o(zy"G("e zada)"e ot"era*!(e #zero:"e po7e d7a #porF a m"a)o"("eO2(zy y#tCp'*!(yO przyrodz"e z"!ze: (e7oy doodz" #z(ze1F7)e1o rodza*' *e*przy(zy)ooG(" (zy też z"!ze: te) rozpatrya)y #am #o8"e " podł'1o8"e:ty)y(5 za#ad )"e *e#t ra(ze* tym #amym (o me(5a)"zm przyrody a78oop"era #"C )a te* #ame* pod#ta"e ty76to że my po)"eaż )"e:tFry(5 tora(5przyrody pod#taa ta *e#t (zC#to z8yt 1łC8o:o d7a )a#zy(5 8ada9 ':ryta prF8'*emy #to#oaH za#adC #'8"e:ty)! a m"a)o"("e za#adC #zt':" tz)przy(zy)ooG(" :"er'*!(e* #"C "deam" 8y *! drodze a)a7o1"" pod#')!Hprzyrodz"e Te) za8"e1 pomo()"(zy "e7' ypad:a(5 #"C )am 'da*e

)"e:tFry(5 zaG zda*e #"C że )"e żad)ym *ed)a: ypad:' )"e 'pra)"a doproadza)"a do )a':" o przyrodz"e *a:"e1oG odrC8)e1o #po#o8' dz"ała)"arFż)e1o od przy(zy)ooG(" oparte* )a *edy)"e <J+ me(5a)"(z)y(5 praa(5#ame* przyrody Naz"*my #po#F8 po#tCpoa)"a przyrody przy(zy)ooGH z'a1" )a #t"erdza)y przez )a# *e* tora(5 mome)t podo=

<.> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

8"e9#ta do (ełF te(5)":! tC zaG podz"e7my )a zam"erzo)! te(5)"(a

")te)t"o)a7"# " )"e zam"erzo)! te(5)"ea )at'ra7"# P"er#za ma z)a(zyH żezdo7)oGH przyrody do tFr(zoG(" podł'1 przy(zy) (e7oy(5 m'#" 8yH 'aża)a za#z(ze1F7)y rodza* przy(zy)ooG(" = dr'1a że *e#t o)a 1r')("e rze(zyz'peł)"e tym #amym (o me(5a)"zm przyrody " że przypad:oa z8"eż)oGH z)a#zym" po*C("am" o #zt'(e " "(5 pra"dłam" zo#ta*e *a:o #'8"e:ty)y *edy)"e



5"7ozo"zmem Dr'1" yodz" *e z prapod#tay #ze(5 G"ata *a:o z zam"aremtorz!(e* od po(z!t:' żb e* ")te7"1e)t)e* "#toty " *e#t te"zmem

<J 7F

fade) z poyż#zy(5 #y#temF )"e #peł)"a te1o

(o zapo"ada

&ze1o (5(! #zy#t:"e te #y#temyf &5(! ytł'ma(zyH )a#ze #!dy te7eo7o1"(z)eo przyrodz"e " prF8'*! te) #po#F8 te1o do:o)aH że *ed)e zaprze(za*!pradz"oG(" ty(5 #!dF tz) 'z)a*! *e za "dea7"zm yo8rażo)e* *a:o #zt':aprzyrody+ "))e zaG 'z)a*! *e *a pradz"e " o8"e('*! y:azaH moż7"oGHprzyrody )a pod#ta"e "de" przy(zy) (e7oy(5

" Sy#temy opo"ada*!(e #"C= za "dea7"zmem przy(zy) (e7oy(5 przyrodz"edop'#z(za*! pradz"e za#adz"e przyrody z *ed)e* #tro)y przy(zy)ooGHopart! )a praa(5 r'(5' dz"C:" :tFre* przedm"oty

W"daH z te1o że #z:oły 7ozo(z)e prF8oały zazy(za* e #zy#t:"(5)"ema7 #pe:'7aty)y(5 #praa(5 (zy#te1o roz'm' o "7e "dz"e o t"erdze)"ado1maty(z)e #ze7:"(5 roz"!za9 *a:"e d7a pe)e1o za1ad)"e)"a #! moż7"e

Ta: )p prF8oa)o tł'ma(zyHO (e7ooGH przyrody to )"eży! mater"! 7'8)"eżyym ;o1"em to ży! mater"! 7'8 żyym ;o1"em D7a )a# )"e pozo#ta*e )"("))e1o *a: ty7:o raz"e :o)"e(z)oG(" od#t!p"H od #zy#t:"(5 ty(5 o8"e:ty)y(5t"erdze9 " :ryty(z)"e rozażyH )a#z #!d *edy)"e od)"e#"e)"' do )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 a8y )adaH "(5 za#adz"e aż)oGH *eG7" )"e do1maty(z)! to prze("eż

aż)oGH ma:#ymy y#tar(za*!(! do te1o 8y roz'm mF1ł )"! #po#F8 pe)y#"C po#ł'1"aH

+ Tł'ma(zC G("G7e edł'1 ory1")ał' N"e*a#)oGH te:#t' po7#:"e1o #ta)o" zatem"er)e od8"("e )"e*a#)oG(" te:#t' )"em"e(:"e1o Ka)t zape)e )"e m"ał )a myG7"te1o *a:o8y od)oG)e #y#temy 'z)aały #!dy te7eo7o1"(z)e za "dea7"zmprzyrody 7e(z to że 'z)a*! *edy)"e "dea7"#ty(z)! "(5 ")terpreta(*C (zy7" że1ło#z! *a: po"ada Ka)t poprzed)"m para1rae "dea7"zm (e7F )at'ra7)y(5

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.<

rzyrody "#t)"e*! *a:o (e7oe a7e zaprze(za*! przyro=L"e ")te)(*o)a7)oG(" tz)prze(z! 8y 8yła o)a #po=] zam"erzo)y zdeterm")oa)a do te1o "(5 (e7oe1otorze)"a a78o "))ym" #łoy 8y (e7 8ył t'O przy(zy)! Te#t to #po#F8tł'ma(ze)"a #to#oa)y przez Ep":'ra a :tFry po7e1a )a tym że zaprze(za #"Cz'peł)"e rFż=V(y m"Cdzy te(5)":! przyrody a #am! ty7:o me(5a)":! przy*m'*eG7epy przypade: *a:o ra(*C tł'ma(z!(! )"e ty7:o z1od)oGH ytorzo)y(5 torFz )a#zym" po= <J? *C("am" o (e7' to z)a(zy te(5)":C 7e(z )aet *a:o ra(*Ctł'ma(z!(!O o:reG7o)oGH przy(zy) te1o ytarza)"a podł'1 pra r'(5' tz) "(5me(5a)":C )"e tł'ma(zy o) "C( 6a:ty(z)"eO )"(ze1o )aet te1o #:!d #"C8"erze FO pozFr )a#zym #!dz"e te7eo7o=r"(z)ym " tym #amym 8y)a*m)"e* )"e'doad)"a zaarte1o tym #!dz"e rze:ome1o "dea7"zm'



Z dr'1"e* #tro)y Sp")oza (5(e zao#z(zCdz"H )am #ze7:"(5 do("e:a9 )adpod#ta! moż7"oG(" (e7F przyrody " poz8a"H tC "deC #ze7:"e* rea7)oG(" przezto że )"e 'aża (e7F ty(5 o1F7e za ytory 7e(z za a:(yde)#y ")5ere)t)epra"#to("e a "#to("e te* *a:o #'8#trato" oy(5 (e7oy(5O przedm"otF przyrody)"e przyp"#'*e od)"e#"e)"' do )"(5 przy(zy)ooG(" 7e(z *edy)"e #'8#y#te)(*C

toteż za8ezp"e(za o) pradz"e dz"C:" 8ezar'):oe* :o)"e(z)oG(" te* "#totyraz ze #zy#t:"m" ")5ere)t)ym" *e* *a:o a:(yde)#y przedm"otam" przyrody6ormom )at'ra7)ym *ed)oGH pod#tay :tFre* yma1a #ze7:a (e7ooGH a7ezarazem poz8a"a *! przypad:ooG(" 8ez :tFre* *ed)oGH (e7' )"e da #"CpomyG7eH a raz z tym ta:że moż7"oG("O #ze7:"e1o zam"ar' podo8)"e *a:prapod#taC przedm"otF przyrody poz8a"a #ze7:"e1o ")te7e:t' a77e)

Yer#ta)d

<. Kryty:a teteo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

Sp")ozyzm )"e rea7"z'*e *ed)a: te1o (ze1o (5(e &5(e podaH ra(*C tł'ma(z!(!(e7oy z"!ze: przed m"otF przyrody :tFre1o )"e )e1'*e a yr)"e)"a *edy)"e

*ed)oGH podm"ot' :tFrem' #zy#t:"e o)e ")5ere)t)e A7e 1dy8y )aet z1odz"H#"C z )"m <J. *e#te#ta G"ata po#"ada*! te1o rodza*' e1zy#te)(*C )"e z)a(zy toże oa *ed)oGH o)to7o1"(z)a *e#t * tym #amym od raz' *ed)oG("! (e7o! "8y)a*m)"e* )"( (zy)" *e* zroz'm"ał! $ed)oGH (e7oa *e#t 8o"em z'peł)"e#z(ze1F7)ym rodza*em tamte* *ed)oG(" o)to7o=1"(z)e*O " (a7e )"e y)":a zpo"!za)"a rze(zy *e #te#t G"ata *ed)ym podm"o("e pra"#to("e 7e(zza"era #o8"e 8ezz17Cd)"e re7a(*C do przy(zy)y ypo#ażo)e* ")te7e:t 8o

*eG7"8y )aet #zy#t:"e t# rze(zy poł!(zyło #"e *ed)ym pro#tym podm"o("e to)"e y)":a z te1o (a7e (e7oa re7a(*a o "7e )"e przy*m"e #"e po p"er#ze żeza(5odz" m"Cdzy )"m" e)Ctrz)e dz"ała)"e #'8#ta)(*" *a:o przy(zy)y a podr'1"e że *e#t o)a przy(zy)! dz"C:" #em' ")te7e:to" ;ez #peł)"e)"aO ty(56orma7)y(5 ar'):F *e#t #ze7:a *ed)oGH ty7:o przyrod)"(z! :o)"e(z)oG("! a

*eG7" m"mo to przyp"#'*e #"e*! rze(zom :tFre przed#ta"amy #o8"e *a:orozpro#zo)e *e#t o)a=G7ep! :o)"e(z)oG("! 0 "7e 8y *ed)a: :toG (5("ał )azaH(e7ooG("! przyrody to (o #z:oła + )azya tra)#(e)de)ta7)! do#:o)ałoG("!rze(zy od)"e#"e)"' do "(5 ła#)e* "#toty myG7 :tFre* #zy#t:"e rze(zyza"era*! #o8"e to #zy#t:o (ze1o potrze8a 8y 8yH ta:! a )"e "))! rze(z!

to 8yła8y to ty7:o dz"e("))a 1ra #łF a )"e po*C("a $eG7" 8o"em #zy#t:"e rze(zym'#z! 8yH pomyG7a)e *a:o (e7e a "C( :"edy 8yH rze(z! " 8yH (e7em *e#t *ed)ym "tym #amym

S(5o7a#ty:a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.?

t> 1r')("e rze(zy )"e ma )"(ze1o (o za#ł'1"ało8y )a to 8y przed#ta"H *e#pe(*a7)"e *a:o (e7

Z te1o *a#)o "daH że Sp")oza #proadza*!( )a#ze <J po*C("a o tym (o(e7oe przyrodz"e do G"adomoG(" oa# #amy(5 e #ze(5o8e*m'*!(e* am"mo to zarazem pro#te* "#to("e " do#z':'*!( #"C oe* 6ormy ty7:o *ed)oG(" te*



o to 8y moż7"oGH oży"o)e* mater"" oraz moż7"oGH '*moa)"a (ałe*

przyrody *a:o "#toty z"erze(* 8yła da)a doG"ad(ze)"' oraz

o toże moż7"oGH ta )"e da*e #"C a pr"or" po*!H (o do #e* moż7"oG("

S!dzC *ed)a: że Ka)t m"ał t' )a myG7" (o "))e1o a m"a)o"("e to 8y

oa mater"a 8yła da)a doG"ad(ze)"' oraz to że o)a )"e da*e

#"C a pr"or" po*!H (o do #e* moż7"oG(" " tym też d'(5' tł'ma(zC

J W ory1")a7e2 der#e78e) (o od)o#"ło8y #"C a78o do Ze(:ma_##"1=

:e"t (e7ooGH a78o do or1a)"#"erte We#e) "#toty or1a)"(z)e

Z 'a1" *ed)a: )a :o)te:#t :tFrym Ka)t zm"erza do y:aza)"a

87Cd)e1o :oła od)oG)e* ar1'me)ta(*" (zytam de##e78e) (o od

)o#" #"C do Le8e) ży("e

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1az)e* ładzy #!dze)"a < .

poGred)"(tem #ame1o ty7:o *e* me(5a)"zm' a8y m"eH prao pe"e)o:reG7o)y #po#F8 założyH *e* pod#taC poza przyrod! N"e potramy *ed)a:y:azaH )"(ze1o "C(e* *a: ty7:o to że 'z17Cd)"a*!( łaG("oG(" " 1ra)"(e

)a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 )"e roz'm"emy prze("eż )aet p"er#ze*e)Ctrz)e* pod#tay (5oH8y <J, te1o me(5a)"zm' przyrodyO )"e po"))"Gmy żade) #po#F8 za#ady o:reG7o)y(5 re7a(*" (e7oy(5 do#z':"aH #"C mater"" "że )"e pozo#ta*e )am żade) "))y #po#F8 orze:a)"a o ytarza)"' *e* torF *a:o(e7F )at'ra7)y(5 )"ż przez przy*C("e )a*yż#ze1o ")te7e:t' *a:o przy(zy)yG"ata To *ed)a: #ta)o" pod#taC ty7:o d7a reXe:#y*)e* a )"e d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a " żad)e* m"erze )"e może 'pra)"aH do

*a:"e1oG o8"e:ty)e1o t"erdze)"a

Przy(zy)! )"emoż7"oG(" do1maty(z)e1o tra:toa)"a

po*C("a te(5)":" przyrody

*e#t )"emoż7"oGH y*aG)"e)"a

(e7' )at'ra7)e1o

$a:"mG po*C("em (5oH8y m"ało o)o )aet 8yH emp"ry(z)"e 'ar'):oa)epo#ł'1'*emy #"C do1maty(z)"e *eG7" 'ażamy *e za podporz!d:oa)e " zaarte "))ym po*C("' przedm"ot' :tFre #ta)o" za#adC roz'm' " *eG7" #to#o)"e do)"e* *e o:reG7amy Po#ł'1'*emy #"C zaG mm ty7:o :ryty(z)"e *eG7" rozpatr'*emy *eył!(z)"e od)"e#"e)"' do )a#ze* ładzy poz)a(ze* a tym #amym do

#'8"e:ty)y(5 ar'):F *a:"(5 zo#ta*e pomyG7a)e )"e pode*m'*!( #"Corze:a)"a (ze1o:o7"e: o *e1o przedm"o("e Do1maty(z)e po#ł'1"a)"e #"Cpo*C("em *e#t "C( pra"dłem d7a



<.- Kryty:a te7eoto1"(z)e* ładzy #!dze)"a

determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a a :ryty(z)e *edy)"e d7a reXe:#y*)e* ładzy#!dze)"a

<<> 0tFż po*C("e pe)e* rze(zy *a:o (e7' )at'ra7)e1o *e#t pD$C("em#'8#')"'*!(ym przyrodC pod ta:! przy=(zy)ooGH *a:a da*e #"C pomyG7eH ty7:oprzez roz'm a8y podł'1 te* za#ady ydaH #!d o tym (o o przedm"o("e da)e *e#t doG"ad(ze)"' A8y mF(O *ed)a: po#ł'1"aH #"C )"m #po#F8 d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a do1maty(z)y m'#"e7"8yGmy )a*p"(" 'pe)"H#"C że po*C("e to po#"ada o8"e:ty)! rea7)oGH 1dyż ")a(ze* )"e mo17"8yGmy#'8#'moaH ped )"e żad)e1o przedm"ot' przyrody Po*C("e *ed)a: pe)e* rze(zy

*a:o (e7' )at'ra7)e1o *e#t pradz"e po*C("em emp"ry(z)"e 'ar'):oa)ym t*moż7"ym ty7:o pod pe)ym" da)ym" doG"ad(ze)"' ar'):am" a7e ta:"m:tFre )"e da*e #"C m"mo #zy#t:o ya8#tra5oaH z doG"ad(ze)"a " *e#t moż7"ety7:o )a pod#ta"e *a:"e*G za#ady roz'moe* ydaa)"' #!d' o przedm"o("ePo*C("e to *a:o ta:a za#ada )"e może "C( (a7e 8yH poz)a)e #e* o8"e:ty)e*rea7)oG(" tz) te) #po#F8O że #to#o)"e do )"e1o m(ż7"y *e#t przedm"ot a)"do1maty(z)"e 'za#ad)"o)e " )"e "emy (zy *e#t o)oJ *edy)"e po*C("em#p(:'7aty)ym " o8"e:ty)"e p'#tym (o)(ept'# rat"o(")a)# (zy teżroz'moym :o)#tyt''*!(ym poz)a)"e pot"erdzo)ym przez roz'm (o)(ept'#rat"o(")at'# N"e może o)o "C( 8yH tra:toa)e *a:o (oG do1maty(z)e1o d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a a to z)a(zy że )"e ty7:o )"e moż)aroz#trzy1)!H (zy przedm"oty przyrody rozpatrya)e

+ W ory1")a7e2 m'##te) Vb"r m'#"e7"Gmy Po)"eaż *ed)a: :o)

te:#t yma1a ra(ze* try8' ar'):oe1o (zytam z1od)"e z K"r(5=

ma))em m'##te) "r

J Wed7e I yda)"a2 (zy )"e *e#t

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <.,

*a:o (e7e )at'ra7)e yma1a*! d7a #e1o ytorze)"a przy(zy)ooG(" z'peł)"e

#z(ze1F7)e1o rodza*' przy=(zy)ooG(" podł'1 zam"arF (zy też )"e a7e )"emoż)a )aet o to+ pytaH 1dyż po*C("e (e7' )at'ra7= <<+ )e1o )"e da*e #"C (o do#e* o8"e:ty)e* rea7)oG(" 'dood)"H za poGred)"(tem roz'm' t* )"e *e#tpo*C("emO :o)#tyt'ty)ym d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(z ty7:ore1'7aty)ym d7a reXe:#y*)e*

Ze po*C("e to )"e *e#t :o)#tyt'ty)e y)":a *a#)o z te1o że *a:o po*C("e tor')at'ra7)e1o za"era o)o #o8"e :o)"e(z)oGH przyrod)"(z! a *ed)o(zeG)"e te*#ame* rze(zy *a:o (e7' przypad:ooGH 6ormy przedm"ot' od)"e#"e)"' do#amy(5 ty7:o pra przyrody Wy)":a z te1o że *eG7" )"e ma tym t:"H#prze(z)oGH m'#" o)o za"eraH pod#taC moż7"oG(" ta:"e*O rze(zy przyrodz"e a zarazem prze("eż ta:że pod#taC moż7"oG(" #ame* przyrody " *e*#to#'):' do (ze1oG (o )"e *e#t emp"ry(z)"e poz)aa7)! przyrod! (oG )adzmy=#łoe1o a "C( do (ze1oG (o przez )a# )"e może o1F7e 8yH poz)a)e *eG7" orze(zy te* (5(!( roz#trzy1)!H #praC *e* moż7"oG(" J ma 8yH yda)y #!d )a



pod#ta"e "))e* przy(zy)ooG(" )"ż przy(zy)ooGH me(5a)"zm' przyrody Wo8e(te1o "C( że po*C("e rze(zy *a:o (e7' )at'ra7)e1o *e#t d7a determ")'*!(e*

+ W I yda)"' )"e ma #łoa dar)a(5 o to

J Do:ład)"e edł'1 ory1")ał' )a7eżało8y to m"e*#(e tł'ma(zyH2

$eG7" o )"m (5(!( roz#trzy1)!H #praCO *e1o moż7"oG(" przy

(zym za"m:" )"m " *e1o od)o#"ły8y #"C do po*C("a Po)"eaż

*ed)a: #e)# zda)"a #:az'*e )a to że )"e "dz"e t' o moż7"oGH po*C("a

7e(z o moż7"oGH rze(zy #ta)o"!(e* przedm"ot po*C("a tł'ma(zC to

m"e*#(e pradz"e )"ez1od)"e z te:#tem a7e *a: #!dzC z1od)"e z ")

te)(*! Ka)ta

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J?

<> Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

ładzy #!dze)"a (zymG (o prze:ra(za *e* moż7"oG(" :"edy rozpatr'*e #"Cprzedm"ot za poGred)"(tem roz'm' (5o("aż d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"amoże o)o od)"e#"e)"' do przedm"otF doG"ad(ze)"a 8yH (zymG"mma)e)t)ym " że po*C("' tem' )"e moż)a )adaH o8"e:ty)e* rea7)oG("

yma1a)e*O d7a #!dF determ")'*!(y(5 f przeto *e#t rze(z! zroz'm"ał! że#ze7:"e #y#temy *a:"e 8y #"C ty7:o #:o)#tr'oało d7a <<J do1maty(z)e1otra:toa)"a po*C("a (e7F )at'ra7)y(5 oraz przyrody *a:o (ałoG(" po"!za)e* zapoGred)"(tem przy(zy) (e7oy(5 )"(ze1o a)" #po#F8 o8"e:ty)"e t"erdz!(ya)" #po#F8 o8"e:ty)"e prze(z!(y roz#trzy1)!H )"e mo1! $eG7" 8o"em#'8#'m'*e #"C rze(zy pod pe)e po*C("e :tFre *e#t *edy)"e pro87ematy(z)e to "

*e1o #y)tety(z)e orze(z)":" )p t'ta*2 (zy (e7 przyrody *a:" zo#ta*e przez )a#pomyG7a)y *a:o )"ez8Cd)yO do ytorze)"a rze(zy *e#t (e7em zam"erzo)ym (zy)"e zam"erzo)ym proadz"H m'#z! do ta:"(5że pro87ematy(z)y(5 (zy tot"erdz!(y(5 (zy to prze(z!(y(5 #!dF o przedm"o("e )"e *e#t 8o"em

"adome (zy yda*e #"C #!d o (zymG (zy o )"(zym Po*C("e przy(zy)ooG("przez (e7e przy(zy)o=oG("O #zt':" po#"ada )"e!tp7""e o8"e:ty)! rea7)oGHpodo8)"e *a: po*C("e przy(zy)ooG(" )a za#adz"e me(5a)"zm' przyrody Po*C("e

*ed)a: przy(zy)ooG(" przyrody podł'1 pra"dła (e7F a tym 8ardz"e* po*C("e"#toty :tFra (a7e )"e może )am 8yH da)a doG"ad(ze)"' a m"a)o"("epo*C("e ta:"e* "#toty *a:o prapod#tay przyrody może pradz"e 8yH 8ez po=pad)"C("a #prze(z)oGH pomyG7a)e a7e m"mo to )"e )adaaH #"C dodo1maty(z)y(5 o:reG7e9 po*C("' tem' 8o"em po)"eaż )"e da*e #"C o)oy"eGH z doG"ad(ze)"a " )"e *e#t ta:że potrze8)e d7a 'moż7""e)"a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <+



doG"ad(ze)"a o8"e:ty)a rea7)oGH )"e może 8yH przez )"( za8ezp"e(zo)a A1dy8y )aet to m"ało m"e*#(e to *a:że mF1ł8ym rze(zy :tFre podaa)e #!#ta)o(zo za ytory #zt':" 8o#:"e* za7"(zaH *e#z(ze do torF przyrody :tFre*)"ezdo7)oGH do ytarza)"a te1o <<< rodza*' przedm"otF )a pod#ta"e #y(5ła#)y(5 pra '(zy)"ła łaG)"e :o)"e(z)ym pooła)"e #"C )a "))!O rFż)! od

)"e* przy(zy)Cf

?

Po*C("e o8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody

*e#t :ryty(z)! za#ad! roz'm' d7a reXe:#y*)e*

ładzy #!dze)"a

$e#t to prze("eż z'peł)"e (oG "))e1o 1dy po"em2 ytarza)"e pe)y(5przedm"otF przyrody (zy też (ałe* przyrody *e#t moż7"e ty7:o dz"C:" przy(zy)"e:tFra :"er'*e #"C #ym dz"ała)"' zam"aram" (zy też 1dy po"emO2 z1od)"e zpe)! #o"#t! łaG("oG("! mo"(5 ładz poz)a(zy(5 )"e potraC ")a(ze* ydaH#!d' o moż7"oG(" oy(5 rze(zy " "(5 ytarza)"' *a: ty7:o przy*m'*!( przy(zy)Cdz"ała*!(! podł'1 zam"arF a zatem "#totC :tFra torzy #po#F8 a)a7o1"(z)ydo przy(zy)ooG(" ")te7e:t' W p"er#zym ypad:' (5(C (oG orze( oprzedm"o("e " *e#tem zo8o"!za)y y:azaH o8"e:ty)! rea7)oGH przy*Cte1oprzeze m)"eO po*C("a dr'1"m roz'm o:reG7a ty7:o #po#F8 'żyt:oa)"a mo"(5ładz poz)a(zy(5 #to#o)"e do "(5 łaG("oG(" oraz "#tot)y(5 ar'):FzarF)o "(5 za:re#' *a: " "(5 1ra)"( P"er#za za#ada *e#t "C( za#ad!o8"e:ty)! d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"aO dr'1a zaG #'8"e:ty)! *edy)"ed7a reXe:#y*)e* ładzy <<

J?

<J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#!dze)"a a zatem *e* ma:#ym! *a:! )a:łada )a )"! roz'm

$e#t m"a)o"("e d7a )a# rze(z! :o)"e(z)! 8yGmy przyrodz"e pod#'a7" po*C("e

zam"ar' *eG7" (5(emy za pomo(! #tałe* o8#era(*" 8adaH *! (5oH8y ty7:o (o do *e*'or1a)"zoa)y(5 torF d7ate1o też po*C("e to *e#t *'ż d7a #ame1oemp"ry(z)e1o 'żyt:' )a#ze1o roz'm' 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)! ma:#ym! $a#)!też *e#t rze(z! że 1dy raz przy*C7"Gmy ta:! )"H przeod)"! 8ada)"' p"zyrody "#("erdz"7"#my *e* przydat)oGH to m'#"my przy)a*m)"e* yprF8oaH #pom)"a)!ma:#ymC ładzy #!dze)"a ta:że od)"e#"e)"' do (ałoG(" przyrody 1dyżpo#ł'1'*!( #"C t! ma:#ym! moż)a 8y ee)t'a7)"e od:ryH *e#z(ze )"e:tFre "))epraa przyrody praa :tFre o8e( o1ra)"(zo)oG(" )a#ze1o 17!d' e)Ctrz)y me(5a)"zm przyrody pozo#tały8y "))ym przypad:' d7a )a#':ryte &o #"C ty(zy *ed)a: te1o dr'1"e1o #po#o8' 'żya)"a rozpatrya)e*ma:#ymy ładzy #!dze)"aO to *e#t to pradz"e rze(z pożyte(z)a a7e )"e)"ez8Cd)a 1dyż przyroda (ałoG(" )"e *e#t )am da)a *a:o 'or1a)"zoa)a yże* przyto(zo)ym )a*("aG)"e*#zym z)a(ze)"' te1o #łoa $eG7" "dz"e )atom"a#to *e* ytory o :tFry(5 m'#"my ydaH #!d *a:o o (zymG (o mo1ło ty7:o #po#F8 zam"erzo)y zo#taH ta: a )"e ")a(ze* ':#ztałtoa)e a8y 'zy#:aH (5oH8y



)a# )aet rze(z! )"emoż7"! 'za#ad)"H ta:"e po*C("e *e1o o8"e:ty)e*rea7)oG(" *a:o )ada*!(e #"C << do przy*C("a Pozo#ta*e "C( )am z :o)"e(z)oG("ty7:o t"erdze)"e op"era*!(e #"C )a #'8"e:ty)y(5 *edy)"e ar'):a(5 am"a)o"("e t"erdze)"eO #to#'*!(e* #"C do )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a :tFre #6orm'łoa)e *a:o aż)e #po#F8

o8"e:ty)"e do1maty(z)y 8rzm"ało8y2 "#t)"e*e ;F1 a7e d7a )a# 7'dz"$ dop'#z(zao)o ty7:o o1ra)"(zo)e #6orm'łoa)"e2 )"e potramy (e7ooG(" :tFra m'#" 8yHzałożo)a ' pod#tay )aet )a#ze1o poz)a)"a e)Ctrz)e* moż7"oG(" "e7'przedm"otF przyrody ")a(ze* #o8"e pomyG7eH " '(zy)"H zroz'm"ał! *a: ty7:oprzed#ta"a*!( #o8"e *! " o1F7e G"at *a:o ytFr ")te7"1e)t)e* przy(zy)y;o1a J

+ Wed7e I yda)"a2 d7a )a# *a:o 7'dz"

J W I yda)"' )"e ma #łF2 e")e# %otte# ;o1a

r

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?

$eG7" t"erdze)"e to oparte )a )"e'(5ro))"e :o)"e(z)e* ma:#ym"e )a#ze* ładzy#!dze)"a (zy)" (ał:o"("e zadoGH #ze7:"em' zarF)o #pe:'7aty)em' *a: "pra:ty(z)em' 'żya)"' )a#ze1o roz'm' :ażdym 7'dz:"m zam"arze to(5("ał8ym "edz"eH (o łaG(""eO tra("my przez to że )"e 'm"emy do"eGHaż)oG("O te1o t"erdze)"a ta:że d7a yż#zy(5 "#tot " to m"a)o"("e )a

pod#ta"e (zy#ty(5 o8"e:ty)y(5 ra(*" :tFre )"e#tety prze:ra(za*! )a#z!zdo7)oGH poz)a(z!O $e#t 8o"em (ał:"em pe)e że "#tot 'or1a)"zoa)y(5 ""(5 e)Ctrz)e* moż7"oG(" )"e możemy )a pod#ta"e *edy)"e me(5a)"(z)y(5za#ad przyrody )aet do#tate(z)"e poz)aH a (Fż dop"ero ytł'ma(zyH *e #o8"e

$e#t to do te1o #top)"a pe)e że możemy Gm"ało po"edz"eH "ż d7a 7'dz" 8yło8y(zymG )"edorze(z)ym (5oH8y ty7:o ży"H ta:"e zamy#ły (zy #podz"eaH #"C że:"edyG z*a" #"C *e#z(ze *a:"G Neto) :tFry potra <<- ytł'ma(zyH (5oH8y ty7:opo#ta)"e cdc8ła tray )a pod#ta"e pra przyrody *a:"m żade) zam"ar )"e)arz'("ł #to#o)e1oO porz!d:' prze(")"e m'#"my (zło"e:o" moż7"oG("zroz'm"e)"a te1o 8ezz17Cd)"e odmF"H Natom"a#t z8yt z'(5ałym 8ył8y z

)a#ze* #tro)y #!d że ta:"m raz"e ta:że #ame* przyrodz"e 1dy8yGmy zdoła7"prze)":)!H aż do *e* za#ady :tFr! :"er'*e #"CO #pe(y:a(*" #y(5 o1F7)y(5z)a)y(5 )am pra )"e mo1ła8y 8yH ':ryta tz) ':rytaO #amym ty7:ome(5a)"zm"e przyrody do#tate(z)a ra(*a moż7"oG(" "#tot 'or1a)"zoa)y(5 8ezprzyp"#ya)"a "(5 ytorze)"' *a:"e1oG zam"ar' #:!dże 8o"em możemy otym "edz"eHf Pradopodo8"e9#ta odpada*! (ał:o"("e tam 1dz"e "dz"e o #!dy(zy#te1o roz'm' Ta: "C( :e#t"" (zy ' pod#tay te1o (o #ł'#z)"e)azyamy (e7am" )at'ra7)ym" t:" *a:o przy(zy)a

<. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

G"ata a zatem *a:o #tFr(a *a:aG "#tota dz"ała*!(a )a pod#ta"e zam"arF )"emożemy ydaH o8"e:ty=)"e żad)e1o o1F7e a)" t"erdz!(e1o a)" prze(z!(e1o#!d' pe)e *e#t ty7:o to że *eG7" mamy ydaH #!d przy)a*m)"e* z1od)"e z tym



(o )a#za ła#)a )at'ra poza7a )am zroz'm"eH (zy7" z1od)"e z ar'):am" "1ra)"(am" )a#ze1o roz'm' to )"e możemy ' pod#tay moż7"oG(" oy(5 (e7F)at'ra7)y(5 żad)! m"ar! za:ładaH )"( "))e1o *a: ty7:o ")te7"1e)t)! "#totC

*edy)"e to odpo"ada ma:#ym"e )a#ze* re=<<, Xe:#y*)e* ładzy #!dze)"a azatem pe)e* ra(*" #'8"e:ty)e* a7e )"erozł!(z)"e z"!za)e* z rodem 7'dz:"m

. Ua1a

Rozaża)"e )")"e*#ze :tFre 8ardzo )aet za#ł'1'*e )a #z(ze1Fłoe omF"e)"e 7ozo" tra)#(e)de)ta7)e* zo#ta)"e potra:toa)e t' ty7:o ep"z(dy(z)"e " ma )a(e7' pe)e y*aG)"e)"e a )"e 'dood)"e)"e te1o (o zo#tało t' yłożo)e

Roz'm *e#t ładz! za#ad a #y(5 )a*da7e* "d!(y(5 ro#z(ze)"a(5 zm"erza :'tem' (o 8ezar'):oe ")te7e:t )atom"a#t #to" do *e1o '#ł'1 za#ze ty7:o podpe)ym ar'):"em :tFry m'#" 8yH da)y A7e 8ez po*CH ")te7e:t' :tFrym m'#"8yH da)a o8"e:ty)a rea7)oGH roz'm )"e może o1F7e #po#F8 o8"e:ty)y

#y)tety(z)"e ydaaH #!dF " *a:o roz'm teorety(z)y )"e za"era 8y)a*m)"e*#am d7a #"e8"e za#ad :o)#tyt'ty)y(5 7e(z *edy)"e re1'7aty)e W:rFt(eprze:o)'*emy #"C że tam 1dz"e ")te7e:t )"e może )ad!żyH za roz'mem roz'mza(zy)a prze:ra(zaH 1ra=

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <

)"(e poz)a)"aO " prze*a"a #"C "dea(5 pradz"e 'za#ad)"o)y(5 *a:oza#ada(5 re1'ła ty )y(5 a7e )"e o8"e:ty)"e aż)y(5 po*C("a(5 ")te7e:t

)atom"a#t :tFry )"e może dotrzymaH m' :ro:' a :tFry 8ył8y prze("eżroz'mo"O potrze8)y do te1o 8y m"eH aż)oGH d7a przedm"otF o1ra)"(zaaż)oGH #pom)"a)y(5 "de* roz'm' ty7:o do podm"ot' a7e prze("eż *a:o o1F7)!d7a #zy#t:"(5 podm"otF te1o 1at'):' tz) o1ra)"(za *!O do ar'):' żez1od)"e z )at'r! )a#ze* 7'dz:"e* ładzy poz)a(ze* a78o )aet o1F7e zpo*C("em *a:"e potramy #o8"e ytorzyH o ładzy poz)a(ze*O #:o9(zo)e*"#toty roz'm)e* o1F7e m'#" #"C " )"e moż)a ")a(ze* myG7eH *a: ty7:o te)#po#F8 )"e t"erdz" #"C *ed)a: przy tymO że <> ra(*a ta:"e1o #!d' 7eży przedm"o("e Przyto(zymy t' przy:łady :tFre #! pradz"e z8yt f aż)e " z8yttr'd)e J 8y *e t' od raz' )arz'(aH (zyte7)":o" *a:o t"erdze)"a do"edz"o)e

a7e dadz! m' mater"ał do za#ta)o"e)"a #"C " mo1! po#ł'żyH do o8*aG)"e)"a te1o(o #ta)o" t' )a#ze łaG("e zada)"e

D7a 7'dz:"e1o ")te7e:t' *e#t rze(z! )"ez8Cd)"e :o)"e(z)! odrFż)"a)"erze(zy"#toG(" " moż7"oG(" rze(zy PoFd te1o t:" podm"o("e " )at'rze *e1oładz poz)a(zy(5 ;o 1dy8y do (zy))oG(" ty(5 ładz )"e 8yły potrze8)e daz'peł)"e 5etero1e)"(z)e #:ład)":" a m"a)o"("eO ")te7e:t d7a po*CH " )ao(z)oGHzmy#łoa d7a przedm"otF :tFre "m odpo"ada*! to odrFż)"e)"e ta:"e m"Cdzytym (o moż7"e a tym (o rze(zy"#te )"e m"ało8y (a7e m"e*#(a %dy8y

8o"em

+ W ory1")a7e2 z'bor )aprzFd (o *ed)a: )"e *e#t *a#)e )a t7e :o)te:#t'Z1od)"e "C( z popra:! Ro#e):ra)za (zytam2 zar pradz"e



- W I yda)"' )"e ma #łF2 " z8yt tr'd)e

<- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

")te7e:t )a#z 8ył ")te7e:tem o17!da*!(ym )"e m"ał8y żad)y(5 "))y(5przedm"otF *a: ty7:o to (o rze(zy"#te 0dpadły8y tedy zarF)o po*C("a:tFre doty(z! *edy)"e moż7"oG(" *a:"e1oG przedm"ot' *a: " zmy#łoe da)e)ao(z)e :tFre )am (oG da*! a7e )"e 'moż7""a*! rozpoz)a)"a te1o (oG *a:oprzedm"ot' A7e #ze7:"e )a#ze odrFż)"a)"e te1o (o *edy)"e moż7"e od te1o(o rze(zy"#te po7e1a )a tym że p"er#ze oz)a(za ty7:o od)"e#"e)"eprzed#ta"e)"a pe)e* rze(zy do )a#ze1o po*C("a " o1F7e do zdo7)oG("myG7e)"a dr'1"e zaG założe)"e "#t)"e)"a te* rze(zy *a:oO #ame* #o8"e pozatym po*C("em+ 0drFż)"a)"e zatem rze(zy moż7"y(5 od rze(zy"#ty(5 *e#todrFż)"e)"em aż)ym ty7:o #'8"e:ty)"e d7a ")te7e:t' 7'dz:"e1o a78o"em my

możemy prze("eż o (zymG *e#z(ze myG7eH (5oH o)o )"e "#t)"e*e a78o yo8rażaH#o8"e (oG *a:o da)e (5oH )"e mamy o )"m żad)e1o *e#z(ze po*C("a T"erdze)"a"C( że rze(zy mo1! 8yH moż7"e )"e 8Cd!( rze(zy"#te " że zatem z #ame*moż7"oG(" )"e moż)a (a7e )o#"H o rze(zy"#toG(" o8o"!z'*! z'=<+ peł)"e#ł'#z)"e roz'm 7'dz:" )"e doodz!( *e#z(ze przez to że rFż)"(a ta t:" #amy(5 rze(za(5 To 8o"em że o rze(zy"#toG(" )"e moż)a )o#"H z moż7"oG("że zatem t"erdze)"a te ma*! pradz"e aż)oGH ta:że #to#'):' doprzedm"otF *a:o że )a#za ładza poz)a(za *a:o zmy#łoo 'ar'):oa)aza*m'*e #"C ta:że przedm"otam" zmy#łF a7e )"e ma*! aż)oG("O d7a rze(zy o1F7e f= #zy#t:o toO y)":a *a#)o z )"e'(5ro))e1o po#t'7at' roz'm' 8y

przy*!H *a:"eG (oG prapod#taC *a:o 8ezar'):oo :o)"e(z)"e "#t)"e*!(e (zym )"e po"))o #"C *'ż "C(e*


Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,

odrFż)"aH moż7"oG(" " rze(zy"#toG(" z tym że d7a "de" te* ")te7e:t )a#z )"edy#po)'*e a8#o7't)"e żad)ym po*C("em t* )"e może z)a7ecH #po#o8' *a:"

m"ał8y przed#ta"H #o8"e ta:! rze(z " *e* #po#F8 "#t)"e)"a $<o 1dy *! ty7:o pomyG7"8ez z17Cd' )a to *a: *! #o8"e pomyG7" zo#ta*e o)a yo8rażo)a ty7:o *a:omoż7"a $eG7" )atom"a#tO 'G"adam"a *! #o8"e *a:o da)! )ao(z)oG(" *e#t o)arze(zy"#ta " ")te7e:t )"e myG7" przy tym (a7e o moż7"oG(" D7ate1o też *e#tpo*C("e a8#o7't)"e :o)"e(z)e* "#toty pradz"e )"ez8Cd)! "de! roz'm' a7e d7a")te7e:t' 7'dz:"e1o )"eo#"!1a7)ym pro87ematy(z)ym po*C("em A7e aż)oGH te1opo*C("a od)o#" #"C prze("eż do 'żyt:' )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 z1od)"e z "(5#o"#t! łaG("oG("! a "C( )"e do przedm"ot' " tym #amym )"e do :ażde*poz)a*!(e* "#toty )"e mo1C 8o"em ' :ażde* poz)a*!(e* "#totyO za:ładaHmyG7e)"a " )ao(z)oG(" *a:o d' rFż)y(5 ar'):F (zy))oG(" *e* + ładzpoz)a(zy(5 " tym #amym za:ładaH ' )"e* odrFż)"a)"aO moż7"oG(" "rze(zy"#toG(" rze(zy I)te7e:t d7a :tFre1o rFż)"(a ta )"e "#t)"ała8y po"edz"ał8y2#zy#t:"e przedm"oty *a:"e poz)a*C #! "#t)"e*! Moż7"oGH zaG ta:"(5przedm"otF :tFre *ed)a: )"e "#t)"e*! tz) "(5 przypad:ooGH *eG7" "#t)"e*! a"C( też :o)"e(z)oGH :tFr! )a7eży od moż7"oG(" odrFż)"H (a7e )"e mo1ła8y



)aet po#taH yo8raże)"' <J ta:"e* "#toty To *ed)a: (o ta:! tr'd)oGH#pra"a )a#zem' ")te7e:to" a m"a)o"("e dorF)a)"e t' ze

+ W ory1")a7e2 "5rer (o ma z)a(zyH ty7e (o "(5 " od)o#"H #"C do We#e) 7"(z8"e m)o1"e* "#toty Po)"eaż *ed)a: :o)te:G("e yraz We#e) y#tCp'*e

7"(z8"e po*edy)(ze* (zytam z1od)"e z W")de78a)dem2 #e")er

<-> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#ym" po*C("am" roz'mo" po7e1a *edy)"e )a tym że d7a9 *a:o d7a ")te7e:t'7'dz:"e1o *e#t (zymG (o prze:ra(za *e1o moż7"oG(" (zy7" *e#t )"emoż7"e z'a1" )a #'8"e:ty)e ar'):"+ *e1o poz)a)"a łaG)"e to z (ze1o roz'm *a:o z(ze1oG )a7eż!(e1o do przedm"ot' (zy)" za#adC Przy tym #zy#t:"m o8o"!z'*e

*ed)a: za#ze ma:#yma że o #zy#t:"(5 przedm"ota(5 :tFry(5 poz)a)"e

prze:ra(za zdo7)oGH ")te7e:t' myG7"my z1od)"e z #'8"e:ty)ym" z"!za)ym" #po#F8 :o)"e(z)y z )a#z! t* 7'dz:! )at'r! ar'):am" (zy))oG(" *e* ładz orazto że *eG7" yda)e te) #po#F8 #!dy (o )"e może )aet 8yH ")a(ze* 1dy (5odz"o po*C("a prze:ra(za*!(e zdo7)oGH ")te7e:t'O )"e mo1! 8yH za#adam":o)#tyt'ty)ym" o:reG7a*!(ym" przedm"ot ta:"m *a:"m o) *e#t to pozo#ta)!

*ed)a: m"mo #zy#t:o za#adam" re1'7aty)ym" po#ł'1"a)"' #"C"mma)e)t)ym" " pe)ym" do#to#oa)ym" do 7'dz:"e1o zam"ar'

Roz'm podo8)"e *a: teorety(z)ym rozaża)"' przyrody przy*!H m'#" "deC)"e 'ar'):oa)e* ')=8ed")1te :o)"e(z)oG(" *e* prapod#tay za:łada też rozaża)"' pra:ty(z)ym #! ła#)! #to#'):' do przyrody )"e'ar'):oa)! ')8ed")1te przy(zy=)ooGH t* o7)oGH *a:o że *e#t G"adomy#e1o )a:az' mora7)e1o Wo8e( te1o zaG że o8"e:ty)a :o)"e(z)oGH (zy)F

*a:o o8o"!z:' zo#ta*e t' prze("#ta"o)a :o)"e(z)oG(" :tFra przy#ł'1"ała8y(zy)om tym *a:o zdarze)"om 1dy8y "(5 pod#taa t:"ła przy=

+ W ory1")a7e2 de) #'8"e:t"be) ;ed")1')1e) ')mF17"(5 "#t *e#t)"emoż7"e d7a #'8"e:ty)y(5 ar'):F Po)"eaż *ed)a: to #6orm'łoa)"eyda*e #"C )"ełaG("e (zytam z1od)"e z Erdma))em2 de) #'8"e:t"ye);ed")1')1e) )a(5 ')mF17"(5 "#t

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a <-+

rodz"e a )"e o7)oG(" t* przy(zy)ooG(" roz'm' Qpo)"eaż (zy) mora7)"e8ezz17Cd)"e :o)"e(z)y 'aża)y *e#t zy(z)"e za z'peł)"e przypad:oy tz) że(oG to :o)"e(z)e po"))o 8y #"C dz"aH (zC#to *ed)a: #*C )"e dz"e*e przeto

*a#)e *e#t że ypłya to ty7:o z #'8"e:ty)e* łaG("oG(" )a#ze* ładzypra:ty(z)e* *c praa mora7)e m'#z! 8yH przed#ta"o)e *a:o )a:azy a z1od)e z)"m" (zy)y *a:o o8o"!z:" " że ro= << z'm yraża tC :o)"e(z)oGH )"e przez *a:"G8yt zdarze)"e 7e(z przez (oG (o 8yH po"))o N"e m"ało8y to m"e*#(a

1dy8yGmy roz'm *e1o przy(zy)ooG(" rozpatrya7" 8ez 'z17Cd)"a)"aOzmy#łooG(" *a:o #'8"e:ty)e1o ar'):' *e1o #to#oa)"a do przedm"otFprzyrody a zatem *a:o przy(zy)C dz"ała*!(!O G"e("e ")te7"1"8"7)ym z1od)ympod :ażdym z17Cdem z praem mora7)ym 1dz"e )"e za(5odz"ła8y żad)arFż)"(a pom"Cdzy po"))oG("! a po#tCpoa)"em pom"Cdzy pe)ym praem



pra:ty(z)ym doty(z!(ym te1o (o dz"C:" )am *e#t moż7"e a teorety(z)ymdoty(z!(ym te1o (o dz"C:" )am *e#t rze(zy"#te I (5o("aż G"at ")te7"1"8"7)y :tFrym #zy#t:o 8yło8y rze(zy"#te *'ż ty7:o d7ate1o że *e#t *a:o (oG do8re1omoż7"e (5o("aż )aet o7)oGH *a:o 6orma7)y ar')e: te1o G"ata *e#t d7a )a#po*C("em prze:ra(za*!(ym 1ra)"(e poz)a)"aO )"e )ada*!(ym #"C )a

:o)#tyt'ty)! za#adC o:reG7e)"a przedm"ot' " *e1o o8"e:ty)e* rea7)oG(" toprze("eż o7)oGH ta z1od)"e z łaG("oG("am" )a#ze* (zCG("oo zmy#łoe*)at'ry " )a#ze* zdo7)oG(" #ł'ży )am " #zy#t:"m roz'm)ym "#totom z"!za)ymze G"atem zmy#łF m"arC *a: możemy *e #o8"e z1od)"e z łaG("oG("am")a#ze1o roz'm' yo8raz"H za po#ze(5)! za#adC re1'7aty)! :tFra )"eo:reG7a o7)oG(" *a:o 6ormy przy(zy)ooG("

<-J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* "6dzy #!dze)"a

#po#F8 o8"e:ty)y 7e(z " to )"e z m)"e*#z! aż)oG("! )"ż 1dy8y to m"ałom"e*#(e (zy)" z pra"dła po#tCpoa)"a z1od)e1o z o! "de! )a:az d7a:ażde1o

Podo8)"e moż)a też *eG7" "dz"e o #praC :tFr! rozażamy z1odz"H #"C z tym że)"e #t"erdz"7"8yGmy żad)e* rFż)"(y pom"Cdzy me(5a)"zmem )at'ra7)ym ate(5)":! przyrody tz) y#tCp'*!(ym )"e* z"!z:"em (e7oym 1dy8y )a#z")te7e:t )"e 8ył ta:"m ")te7e:tem :tFry m'#" prze(5odz"H od te1o (o o1F7)e <:' tem' (o #z(ze1Fłoe z"!z:' z (zym ładza #!dze)"a )"e może tym (o#z(ze1Fłoe rozpoz)aH (e7ooG(" a tym #amym ydaaH #!dF

determ")'*!(y(5 8ez po#"ada)"a o1F7)e1o praa pod :tFre mo1ła8y to (o#z(ze1Fłoe #'8#'moaH To *ed)a: (o #z(ze1Fłoe za"era *a:o ta:"e od)"e#"e)"' do te1o (o o1F7)e (oG przypad:oe1o a roz'm m"mo to doma1a#"C 8y poł!(ze)"' #z(ze1Fłoy(5 pra przyrody za(5odz"ła *ed)oGH a zatempra"dłooGH :tFra to pra"dłooGH przypad:ooG(" )azya #"C (e7ooG("! przy (zym yproadze)"e pra #z(ze1Fłoy(5 z o1F7)y(5 *e#t z 'a1" )aprzypad:ooGH :tFr! praa #z(ze1Fłoe #o8"e za"era*! )"emoż7"e a pr"or"przez o:reG7e)"e po*C("a przedm"ot' Wo8e( te1o po*C("e (e7ooG(" przyrodyprze*a"a*!(e* #"CO *e* ytora(5 o:az'*e #"C po*C("em )"eodzo)ym d7a7'dz:"e* ładzy #!dze)"a od)"e#"e)"' do przyrody a7e ta:"m :tFreO )"e doty(zyo:reG7e)"a #amy(5 przedm"otF a zatem #'8"e:ty)! za#ad! roz'm' d7a ładzy#!dze)"a :tFra to za#ada *a:o re1'7aty)a )"e :o)#tyt'ty)a *e#t d7a )a#ze*7'dz:"e* ładzy #!dze)"a ta: #amo :o)"e(z)"e aż)a *a: 1dy8y 8yła za#ad!o8"e:ty)!

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a teUo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <-<

0 #o"#ty(5 łaG("oG("a(5 ")te7e:t' 7'dz:"e1o

dz"C:" :tFrym po*C("e (e7' )at'ra7)e1o

#ta*e #"C d7a )a# moż7"e



W poda)e* yże*O 'adze mF"7"Gmy o #o"#ty(5 łaG("oG("a(5 )a#ze* )aetyż#ze* ładzy poz)a(ze* :tFre łato #:ło))" *e#teGmy prze)o#"H *a:oo8"e:ty)e orze(z)":" )a rze(zy #ame WłaG("oG(" te doty(z! *ed)a: "de*:tFrym żade) przedm"ot )"e może ade:at)"e 8yH da)y doG"ad(ze)"' " :tFremo1! <? o8e( te1o #ł'żyH ty7:o za za#ady re1'7aty)e rozpatrya)"'

doG"ad(ze)"a Wpradz"e ta: #amo ma #"C rze(z z po*C("em (e7' )at'ra7)e1o tym m"a)o"("eO (o doty(zy przy(zy)y moż7"oG(" ta:"e1o orze(z)":a przy(zy)yO :tFra t:"H może ty7:o "de" a7e odpo"ada*!(y *e* #:'te: #amytFr da)y *e#t prze("eż przyrodz"e a po*C("e przy(zy)ooG(" przyrody *a:o"#toty dz"ała*!(e* podł'1 (e7F zda*e #"C (zy)"H z "de" (e7' )at'ra7)e1o *e*:o)#tyt'ty)! za#adC Pod tym łaG)"eO z17Cdem rFż)" #"C ta "dea od#zy#t:"(5 "))y(5 "de*

RFż)"(a ta po7e1a *ed)a: )a tym że "dea o :tFre* moa )"e *e#t za#ad!roz'mo! d7a 'żyt:'O ")te7e:t' 7e(z d7a ładzy #!dze)"a tz) 7" ty7:o d7a

#to#oa)"a ")te7e:t' o1F7e do moż7"y(5 przedm"otF doG"ad(ze)"a am"a)o"("e tam 1dz"e #!d )"e może 8yH #!dem determ")'*!(ym 7e(z *edy)"ereXe:#y*)ym 1dz"e zatem przedm"ot może 8yH pradz"e da)y doG"ad(ze)"' a7e )"e moż)a o )"m ydaH z1od)"e z "de! o:reG7o)e1o )"emF"!( *'ż (ał:o"("e ade:at)e1o #!d' 7e(z moż)a ty7:o #)'H o )"m pe)ereXe:#*e

<- Kryty:a te7eo7o1"(z)C* ładzy #!dze)"a

RFż)"(a ta doty(zy "C( pe)e* #o"#te* łaG("oG(" )a#ze1o 7'dz:"e1o")te7e:t' od)"e#"e)"' do ładzy #!dze)"a reXe:#*" te* ładzy )adprzedm"otam" przyrody $eG7" zaG ta: *e#t to ' pod#tay m'#" t' 7eżeH "deamoż7"oG(" "))e1o )"ż 7'dz:" ")te7e:t' podo8)"e <. *a: to 8yło :ryty(e(zy#te1o roz'm' 1dz"e m'#"e7"Gmy m"eH myG7" "))! moż7"! )ao(z)oGH )"ż)a#zaO *eG7" m"e7"Gmy )a#z! 'ażaH za pe"e) #z(ze1F7)y *e* rodza* am"a)o"("e za ta:" d7a :tFre1o + przedm"oty ma*! aż)oGH ty7:o *a:o z*a"#:aa8y mF( po"edz"eH 2 pe)e ytory przyrody m'#z! z1od)"e ze #z(ze1F7)!łaG("oG("! )a#ze1o ")te7e:t' 8yH rozpatrya)e przez )a# (o do #e*moż7"oG(" te) #po#F8 *a: 1dy8y 8yły ytorzo)e z zam"arem " *a:o (e7e N"eyma1a #"C przy tym #za:że 8y rze(zy"G("e "#t)"ała *a:aG #z(ze1F7)aprzy(zy)a :tFre* ra(*! determ")'*!(! 8yło8y yo8raże)"e pe)e1o (e7' tym#amym zaG )"e poda*e #"C !tp7"oGH te1o że *a:"G "))y yż#zy )"ż 7'dz:"")te7e:t )"e mF1ł8y z)a7ecH pod#tay moż7"oG(" ta:"(5 torF przyrody ta:że me(5a)"zm"e przyrody t* z"!z:' przy(zy)oym d7a :tFre1o )"e przy*m'*e#"C ył!(z)"e ")te7e:t' *a:o przy(zy)y

Idz"e t' "C( o #to#')e: )a#ze1o ")te7e:t' do ładzy #!dze)"a a m"a)o"("eo to że #z':amy pe)e*

+ W ory1")a7e2 der (o od)o#" #"C do A)#(5a'')1 )ao(z)oGH Do:ład)"e

"C( edł'1 ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyH2 a m"a)o"("e te* d7a :tFre*(oz)a(zyło8y że Ka)t (5ara:teryz'*e )a#z! )ao(z)oGH *a:o pe"e) )"ż#zy *'żrodza* )ao(z)oG(" d7a :tFre* przedm"oty ma*! aż)oGH ty7:o *a:o z*a"#:aKo)te:#t *ed)a: przema"a za tym że Ka)t "de)ty:'*e )a#z! )ao(z)oGH z)ao(z)oG("! d7a :tFre* przedm"oty ma*! aż)oGH ty7:o *a:o z*a"#:a a )"e



A8y *ed)a: m"mo to mF( przy)a*m)"e* pomyG7eH m(ż7"(GH ta:"e* z1ed)eG("przedm"otF przyredy z ładz! #!dze)"a z1ed)eG(" :tFr! przed#ta"amy #o8"e

*a:o przypad:o! a "C( moż7"! ty7:o dz"C:" zm"erza*!(em' do )"e* (e7o"m'#"my zarazem pomyG7eH #o8"e *a:"G "))y ")te7e:t od)"e#"e)"' do :tFre1o "to przed #ze7:"m przyp"#ya)ym m' (e7em możemy o! z1od)oGH pra

przyredy z )a#z! ładz! #!dze)"a :tFra d7a )a#ze1o ")te7e:t' da*e #"C pomyG7eHty7:o za pomo(! ta:"e1o Grod:a ł!(ze)"a *a: (e7e przed#ta"H #o8"e *a:o:o)"e(z)!

I)te7e:t )a#z po#"ada m"a)o"("e tC łaG("oGH że #ym poz)aa)"' )pprzy(zy)y pe)e1o ytor' m'#" prze(5odz"H od te1o (o a)a7"ty(z)"e=(1F7)eod po*CH do te1o (o #z(ze1Fłoe do da)e* )ao(z)eG(" emp"ry(z)e* N"eo:reG7a o) "C( przy tym )"(ze1o rFż)orod)oG(" te1o (o #z(ze1FłoeO 7e(zm'#" d7a

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze"

<-

ładzy #!dze)"a o(ze:"aH te1o o:reG7e)"a od #'8=#'mp(*" )ao(z)oG("emp"ry(z)e* *eG7" przedm"ot *e#t < ytorem przyrody pod po*C("e Możemy

*ed)a: pomyG7eH #o8"e ta:że ta:" ")te7e:t :tFry )"e 8Cd!( ta: *a: )a#zdy#:'r#y)y 7e(z ")t'"ty)y prze(5odz" od te1o (o #y)tety(z)"e=o1F7)e od)ao(z)oG(" pe)e* (ałoG(" *a:o ta:"e* do te1o (o #z(ze1Fłoe tz) od (ałoG("do (zCG(" a "C( ")te7e:tO :tFry a)" #am a)" *e1o przed#ta"e)"e (ałoG(" )"eza"era #o8"e (e7' 'moż7""e)"a o:reG7o)e* 6ormy (ałoG(" przypad:ooG(" poł!(ze)"a (zCG(" poł!(ze)"aO potrze8)e1o )a#zem'")te7e:to" :tFry m'#" prze(5odz"H od (zCG(" *a:o o1F7)"e pomyG7a)y(5 pod#tado rozma"ty(5 ma*!(y(5 8yH pod )"e #'8#'moa)e moż7"y(5 6orm *a:o)a#tCp#t Z1od)"e z łaG("oG("am" )a#ze1o ")te7e:t' )a7eży prze(")"e rea7)!(ałoGH przyrody 'ażaH ty7:o za #:'te: dz"ała)"aO #pFłzaod)"(z!(y(5 ze #o8!

por'#za*!(y(5 #"ł po#z(ze1F7)y(5O (zCG(" $eG7" "C( (5(emy przed#ta"H #o8"e)"e moż7"oGH (ałoG(" *a:o za7eż)! od (zCG(" (o odpo"ada )a#zem' dy#:'r#y=)em' ")te7e:to" 7e(z #to#o)"e do ")te7e:t' ")t'"ty)e1o ")te7e:t'prazorF moż7"oGH (zCG(" "(5 łaG("oG("a(5 " poł!(ze)"' *a:o za7eż)!od (ałoG(" to )"e może to ze z17Cd' )a tC #am! łaG)"e #o"#t! łaG("e GH)a#ze1o ")te7e:t' do:o)aH #"C te) #po#F8 że (ałeGH za"erała8y pod#taCmoż7"oG(" po"!za)"a (zCG(" (o dy#:'r#y)e* metodz"e poz)a)"a #ta)o"ło8y#prze(z)oGH 7e(z ty7:o te) #po#F8 że przed#ta"e)"e (ałoG(" za"erało8y #o8"e pod#taC <?> moż7"oG(" *e* 6ormy " przy#ł'1'*!(e1o *e* poł!(ze)"a (zCG("Wo8e( te1o *ed)a: że (ałoGH 8yła8y tedy #:'t:"em ytorem :tFre1oprzed#ta"e)"e 'aża

J.



<-- Kryty:a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#"C za przy(zy)C *e* moż7"oG(" ytFr zaG przy(zy)y :tFre* ra(*! determ")'*!(! *e#t *edy)"e przed#ta"e)"e *e* #:'t:' )azya #"C (e7em to z te1o y)":a że *e#t to *edy)"e )a#tCp#tem #z(ze1F7)e* łaG("oG(" )a#ze1o ")te7e:t' *eG7"

przed#ta"amy #o8"e ytory przyrody *a:o moż7"e podł'1 "))e1o rodza*' przy=(zy)ooG(" )"ż przy(zy)ooGH przyrod)"(zy(5 pra mater"" a m"a)o"("e *a:omoż7"eO ty7:o podł'1 przy(zy)ooG(" (e7F " przy(zy) (e7oy(5 a ta:że to żeza#ada ta )"e doty(zy moż7"oG(" #amy(5 te1o rodza*' rze(zy )aetrozaża)y(5 *a:o z*a"#:a )a pod#ta"e te1o #po#o8' ytarza)"a 7e(z ty7:omoż7"e1o d7a )a#ze1o ")te7e:t' ydaa)"a #!dF o )"(5J Przy tym #ta*e #"C d7a)a# zarazem *a#)e d7a(ze1o przyrodoz)a#t"e )"e zadoa7a )a# 8y)a*m)"e*y*aG)"e)"e torF przyrody za pomo(! przy(zy)ooG(" podł'1 (e7Fm"a)o"("e d7ate1o że y*aG)"a)"' tym pra1)"emy o ytora(5 przyrodyydaH #!d ty7:o #to#o)"e do )a#ze* zdo7)oG(" ydaa)"a o )"e* #!dF tz)

podł'1 reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a a )"e #to#o)"e do rze(zy #amy(5 d7a'żyt:' determ")'=

+ W ory1")a7e2 #e")er (o od)o#"ło8y #"C do ;e#t"mm')1#1r')d

ra(*a determ")'*!(a a78o do Prod':t ytFr " (o o8yd' y

pad:a(5 ypa(za #e)# zda)"a &zyta)" zatem z1od)"e z popra:!

Erdma))a "5rer (o od)o#" #"C do Ur#a(5e przy(zy)a

J W ory1")a7e2 da## d"e#e# Pr")z"p )"(5t d"e Mo17"(5:e"t #o7(5er

D")1e #e78#t #o)der) )'r der ')#erem er#ta)de mF17"(5e) ;e'rte"=

7')1 der#e78e) a)1e5e (ze1o prze:ład m'#"ał8y 8rzm"eH2 że za#ada

ta )"e doty(zy moż7"oG(" #amy(5 te1o rodza*' rze(zy 7e(z ty7:o

moż7"oG("O moż7"e1o d7a )a#ze1o ")te7e:t' ydaa)"a #!dF o )"(5

Po)"eaż *ed)a: reda:(*a ta za"era po*C("e moż7"oG(" moż7"oG("

:tFrym t' Ka)t ed7e #ze7:"e1o pradopodo8"e9#ta )"e zam"erzał

#"C po#ł'1"aH (zytam z1od)"e z popra:! karte)#te")a2 #o)der)

)'r d"e ')#erem Yer#ta)de mF17"(5e

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <-,

*!(e* ładzy #!dze)"a N"e potrze8a też (a7e przy tym 'doad)"aH że ta:"")te77e(t'# ar(5etyp'#+ *e#t moż7"y y#tar(zy ty7:o to że prze("#ta"a)"e)a#ze1o dy#:'r=#y)e1o potrze8'*!(e1o o8razF ")te7e:t' ")te77e(t'# e(typ'#

oraz przypad:ooG(" te1o rodza*' łaG("oG(" <?+ )aproadza )a# )a yże*#pom)"a)! "deC ")te77e(t'# ar(5etyp'# oraz to że "dea ta )"e za"era #o8"eżad)e* #prze(z)oG("



K"edy pe)! (ałoGH mater"" z p'):t' "dze)"a *e* 6ormy rozpatr'*emy *a:oytFr (zCG(" oraz "(5 #"ł " zdo7)oG(" do #po)ta)"(z)e1o ł!(ze)"a #"C ze #o8!doda*!( myG7" "))e mater"e :tFre :"er'*! te (zCG(" za*em)"e :' #o8"eF(za# przed#ta"amy #o8"e me(5a)"(z)y #po#F8 ytarza)"a te* (ałoG(" A7e te) #po#F8 )"e otrzym'*emy po*C("a (ałoG(" *a:o (e7' :tFre1o e)Ctrz)a

moż7"oGH za:łada 8ezz17Cd)"e "deC (ałoG(" od :tFre* za7eż)e #! )aetłaG("oG(" " #po#F8 dz"ała)"a (zCG(" a prze("eż te) #po#F8 m'#"myprzed#ta"H #o8"e ("ało or1a)"(z)e Z te1o *ed)a: *a: łaG)"e y:aza)o )"ey)":a 8y me(5a)"(z)e ytorze)"e ta:"e1o ("ała 8yło )"emoż7"e 8yło8y to8o"em rF)oz)a(z)e z t"erdze)"em że przed#ta"e)"e #o8"e ta:"e* *ed)oG(" ł!(ze)"' te1o (o rFż)orod)e *e#t d7a :ażde1o ")te7e:t' )"emoż7"e tz) #o8"e#prze(z)e o "7e "dea te* *ed)oG(" )"e 8yła8y za"azem ytarza*!(! *! przy(zy)!tz) 8ez przy*C("aO torze)"a z zam"arem N"em)"e* *ed)a: y)":ało8y to6a:ty(z)"e 1dy8yGmy m"e7" prao 'ażaH *e#te#ta mater"a7)e za rze(zy #ame #o8"e Wtedy 8o"em *ed)oG("! #ta)o"!(! pod#taC moż7"oG(" torF

przyrody 8yła8y 7" ty7:o *ed)oGH prze#trze)" a7e prze#trze9

+ I)te7e:t o17!da*!(y prototypy prazory rze(zy #ame #o8"e

<,> Kryty:a te7eoto1:z)e* ładzy #!dze)"a

)"e *e#t rea7)! pod#ta! ytorF 7e(z ty7:o "(5 6or

<?J ma7)ym ar'):"em (5o("aż y:az'*e o)a pe)e po

do8"e9#to do #z':a)e* przez )a# rea7)e* pod#tay pod

tym z17Cdem że prze#trze)" )"emoże żad)a (zCGH 8yH o:reG7o)a 8ez'z17Cd)"e)"aO #to#'):' do (ałoG(" :tFre* przed#ta"e)"e 7eży zatem 'pod#tay moż7"oG(" ty(5 (zCG(" Wo8e( te1o *ed)a: że *e#t przy)a*m)"e*moż7"e 'ażaH G"at mater"a7)y ty7:o za z*a"#:o a *a:o #'8#trat pomyG7eH#o8"e (oG *a:o rze(z #am! #o8"e (oG (o )"e *e#t z*a"#:"em pod te) #'8#tratzaG podłożyH odpo"ada*!(! m' )ao(z)oGH ")te7e:t'a7)! (5o("aż )"e *e#t to(a7e )a#za )ao(z)oGH przeto "#t)"eH mo1ła8y pe)a )adzmy#łoaa(z:o7"e: d7a )a# )"epoz)aa7)a pod#taa rea7)a przyrody do :tFre* #am"

rF)"eż )a7eżymy " #zy#t:o to (o *e#t )"e* *a:o przedm"ot zmy#łF:o)"e(z)e rozpatrya7"8yGmy p(dł'1 pra me(5a)"(z)y(5 )atom"a#t z1od)oGH " *ed)oGH pra #z(ze1Fłoy(5 oraz 6orm )a )"(5 oparty(5 :tFre porF)a)"' ztamtym" me(5a)"(z)ym"O m'#"my 'ażaH za przypad:oe #zy#t:o toO *a:oprzedm"oty roz'm' a )aet (ałoGH przyrody *a:o #y#tem rozpatrya7"8yGmy )"e* zarazem podł'1 pra te7eo7o1"(z)y(5 Wydaa7"8yGmy "C( o )"e* #!dpodł'1 do*a:"e1o rodza*' za#ad przy (zym te7eo7o1"(z)y #po#F8 y*aG)"a)"a)"e y:7'(zał8y me(5a)"(z)e1o pod pozorem że #po#o8y te #! ze #o8!za*em)"e #prze(z)e

Na te* pod#ta"e da #"C zroz'm"eH ta:że to (ze1o łato moż)a 8yło #"C

domyG7"H a7e tr'd)o 8yło z (ał! pe)oG("! t"erdz"H " 'dood)"H m"a)o"("etoO że

<?< za#ada me(5a)"(z)e1o yodze)"a (e7oy(5 torF



przyrody może pradz"e "#t)"eH o8o: te7eo7o1"(z)e*

Rozdz"ał II wD"a7e:"y:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

<,+

a7e )"e może 8y)a*m)"e* '(zy)"H *e* z8Cd)! Z)a(zy to że przy rozpatrya)"'rze(zy :tFr! 'ażaH m'#"my za (e7 )at'ra7)y przy rozpatrya)"'O or1a)"(z)e*"#toty moż)a pradz"e prF8oaH #ze7:"(5 z)a)y(5 " pozo#ta*!(y(5 *e#z(ze dood:ry("a pra me(5a)"(z)e1o ytarza)"a oraz o7)o też ży"H )adz"e*C )ao#"!1)"C("e te) #po#F8 do8ry(5 y)":F )"1dy *ed)a: )"e moż)a 1dy (5odz" o

moż7"oGH ta:"e1o ytor' '(5y7"H #"C (d :o)"e(z)e G(" pooła)"a #"C )a pe)!z'peł)"e rFż)! od te1o za#adC ytarza)"a m"a)o"("e )a przy(zy)ooGHpodł'1 (e7F W o1F7e żade) roz'm 7'dz:" ta:że żade) "))yO #:o9(zo)y :tFrypod z17Cdem *a:oG(" 8ył8y podo8)y do )a#ze1o a7e przeyż#zał8y 1o *a:)a*8ardz"e* (o do #top)"a )"e może m"eH )adz"e" że potra zroz'm"eH po#ta)"e(5oH8y ty7:o cdz"e8eł:a tray )a pod#ta"e 7" ty7:o me(5a)"(z)y(5 przy(zy) $eG7"8o"em te7eo7o1"(z)y z"!ze: przy(zy) " #:'t:F *e#t d7a ładzy #!dze)"aa8#o7't)"e )"ez8Cd)y (e7' y*aG)"e)"aO moż7"oG(" ta:"e1o przedm"ot' )aettedy 1dy (5(emy 8adaH *! :"er'*!( #"C ty7:o deG"ad(ze)"em *eG7" d7aprzedm"otF ze)Ctrz)y(5 *a:o z*a"#: )"e moż)a z)a7ecH )"1dz"e żad)e*

od)o#z!(e* #"C do (e7F y#tar(za*!(e* pod#tay " m'#" #"C *e* t:"!(e* ta:że przyrodz"e #z':aH *ed)a: ty7:o )adzmy#łoym *e* #'8#tra("e przy (zym#ze7:" 17!d te) #'8#trat *e#t d7a )a# z'peł)"e zam:)"Cty to (zerpa)"e zprzyrody #ame* ra(*" <? y*aG)"a*!(y(5 d7a z"!z:F (e7oy(5 *e#t d7a )a#rze(z! z'peł)"e )"emoż7"! " )a7eży z1od)"e z łaG("oG("am" 7'dz:"e* ładzypoz)a(ze* #z':aH "(5 )a*yż#ze* ra(*" pra")te7e:("e *a:o przy(zy)"e G"ata

<,J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

-

0 poł!(ze)"' za#ady po#ze(5)e1o me(5a)"zm' mater"" z za#ad! Ideo7o1"(z)! te(5)"(e przyrody

Roz'mo" za7eży 8ardzo )a tym 8y )"e dop'G("H do rezy1)a(*" z me(5a)"zm')at'ra7)e1o ytora(5 przyrody oraz )a tym 8y )"e pom"*aH 1o przy "(5y*aG)"a)"' 8ez )"e1o 8o"em )"e moż)a zdo8yH żad)e1o 17!d' )at'rClrze(zy &5o("aż :ażdyO od raz' z1adza #"C z tym że *a:"G )a*yż#zy ar(5"te:t#torzył 6ormy przyrody 8ezpoGred)"o ta: *a: o)e od"e(z)"e "#t)"e*! (zy teżpredeterm")oał te :tFre to:' *e* dz"e*F ") "5rem La'*e :#ztałt'*! #"C

#po#F8 ("!1ły podł'1 te1o #ame1o zor' ^ to *ed)a: )"e po#'a to )a#ze1opoz)a)"a przyrody a)" o :ro: )aprzFd po)"eaż #po#F8 dz"ała)"a oe* "#toty " *e*"de* ma*!(y(5 za"eraH za#ady moż7"oG(" *e#te#t )at'ra7)y(5 *e#t )amz'peł)"e )"e z)a)y " y(5odz!( z )"(* )"e możemy )"e*a:o z 1Fry :' doło" a



pr"or" y*aG)"H przyrody $eG7" *ed)a: y(5odz!( z 6orm przedm"otFdoG"ad(ze)"a a "C( z doł' 1FrC a po#ter"or" ze=<?? (5(emy po)"eaż

*a: #!dz"my #t"erdzamy )"(5 (e7ooGH poołaH #"C a8y *e ytł'ma(zyH)a przy(zy)C dz"ała*!(! podł'1 (e7F to tł'ma(ze)"e ta:"e 8yło8y (ał:"emta'to7o1"(z)e " zodz"7"8yGmy roz'm #łoam" )"e mF"!( *'ż o tym że tam

1dz"e #:'te: te* metody tł'ma(ze)"a za(zy)amy 1'8"H #"C #6erzeprze:ra(za*!(e* 1ra)"(e poz)a)"a " do:!d poz)a)"e przyrodyJ )"e może za )am"pod!żyH roz'm '7e1a

+ W ory1")a7e2 ") der Nat'r )at'rze (o *ed)a: )"e z1adza #"C z:o)te:#tem &zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a ") d"e Nat'r

^ Wed7e I " II yda)"a2 z)a*omoGH przyrody

Rozdz"ał II D"a7e:"y:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,<po:'#"e #(5odze)"a )a ma)o(e poety(:"e* 6a)taz*" a prze("eż zapo8"e1a)"etem' *e#t *e1o p"er#zym pooła)"em

Z dr'1"e* #tro)y *e#t :o)"e(z)! ma:#ym! roz'm' rF)"eż to 8y =tora(5przyrody )"e pom"*aH za#ady (e7F za#ada ta 8o"em (5o("aż )"e #pra"a że#po#F8 po#taa)"a ty(5 torF #ta*e #"C d7a )a# 8ardz"e* zroz'm"ały *e#tprze("eż za#ad! 5e'ry#ty(z)! do("e:a)"a #z(ze1Fłoy(5 pra przyrody ta:żeprzy założe)"' że )"e (5(e #"C *e* 'żyH do te1o 8y )a *e* pod#ta"e y*aG)"HprzyrodC #am! po)"eaż tory te (5o("aż #po#F8 o(zy"#ty y:az'*!l pe)!

zam"erzo)! *ed)oGH (e7o! )azya)e #! *e#z(ze ("!17e ty7:o (e7am" )at'ra7)ym"a to z)a(zy że )"e #z':a #"C pod#tay "(5 moż7"oG(" poza przyrod! Wo8e( te1o

*ed)a: że :o9(' m'#" prze("eż do*GH do za1ad)"e)"a te* moż7"oG(" to *e#trze(z! rF)"e :o)"e(z)! przy*C("e myG7" d7a )"(5 #z(ze1F7)e1o rodza*'przy(zy)o=oG(" *a:"e* )"e #poty:a #"C przyrodz"e podo8)"e *a: #o*! ła#)!przy(zy)ooGH po#"ada me(5a)":a przy(zy) przyrod)"(zy(5 #taH #"C to m'#"O te) #po#F8 że do re(epty)oG(" "e7' oraz "))y(5 6orm )"ż te do *a:"(5 zdo7)a

*e#t mater"a )a pod#ta"e me(5a)":" doł!(zyH #"C *e#z(ze m'#" #po)ta)"(z)oGHpe)e* przy(zy)y :tFra )"e może zatem 8yH mater"! " 8ez <?. :tFre* )"e moż)apodaH żad)e* pod#tay ty(5 6orm Roz'm m'#" pradz"e za)"m '(zy)" te)

:ro: po=^ #tCpoaH o#troż)"e " )"e '#"łoaH tł'ma(zyH *a:o te7eo7o1"(z)e* :ażde*te(5)":" przyrody tz) :ażde* *e* tFr(ze* zdo7)oG(" :tFra y:az'*e *a: przy("ała(5

+ W ory1")a7e2 dar7e1t y:az'*e (o od)o#" #"C do Nat'r przyrodaPo)"eaż *ed)a: :o)te:#t #:az'*e )a to że "dz"e t' ra(ze* o tory przyrody(zyta)" z1od)"e z popra:! Erdma))a2 dar7e1e)

<, Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"'

re1'7ar)y(5 (e7ooGH :#ztałt' d7a #ame1o ty7:o )a#ze1o '*moa)"a 7e(zza#ze dopF:" #"C da 'ażaH *! za moż7"! #:'te: #ame1o ty7:o me(5a)"zm'A7e 1dy8y (5("eH (ał:o"("e y:7'(zyH za#adC te7eo7o=1"(z)! " :"eroaH #"C#amym ty7:o me(5a)"zmem tam 1dz"e d7a roz'moe1o 8ada)"a moż7"oG(" 6orm



przyrody )a pod#ta"e "(5 przy(zy) (e7ooGH o:az'*e #"C )"ezaprze(za7)"eod)o#ze)"em do "))e1o rodza*' przy=(zy)ooG(" to m'#"ało8y to doproadz"Hroz'm do 6a)ta#ty(z)oG(" " 8ł!:a)"a #"C GrFd ro*e9 o )"e da*!(y(5 #"C o1F7epomyG7eH zdo7)oG("a(5 przyrody podo8)"e *a: #ama ty7:o te7eo7o1"(z)a metodatł'ma(ze)"a )"e 'z17Cd)"a*!(a (a7e me(5a)"zm' przyrody '(zy)"ła8y 1o

marzy("e7#:"m

08"e te za#ady )"e da*! #"C poł!(zyH *ed)ym przedm"o("e przyrody *a:opod#tay tł'ma(ze)"a ded':(*" *ed)e* przez dr'1! tz) )"e da*! #"C poł!(zyHd7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a *a:o do1maty(z)e " :o)#tyt'ty)e za#adypoz)a)"a przyrody $eG7" )p przy*m'*C że po(zar:C )a7eży 'ażaH za ytFr<? #ame1o ty7:o me(5a)"zm' mater"" za prod':tO )oe1o ':#ztałtoa)"a

*a:"e torzy o)a #ama d7a #"e8"e :"edy *e* e7eme)ty zo#ta*! #:'te: roz:ład'y#o8odzo)e to )"e mo1C rF)o(zeG)"e te1o #ame1o ytor' yproadzaH zte* #ame* mater"" *a:o z przy(zy)ooG(" dz"ała*!(e* podł'1 (e7F Na odrFt *eG7"

te) #am ytFr 'ażam za (e7 )at'ra7)y to )"e mo1C 7"(zyH )a me(5a)"(z)y#po#F8 *e1o ytarza)"a " )"e mo1C te1o #po#o8' ytarza)"a 'ażaH za:o)#tyt'ty)! za#adC d7a yda)"a #!d' o *e1o moż7"oG(" " tym #amym poł!(zyHo8yd"e za#ady $ed)a metoda tł'ma(ze)"a 8o"em y:7'(za dr'1! przy*m'*!( )aet że o8"e:ty)"e o8yd"e pod#tay moż7"oG(" ta:"e1o ytor'

Rozdz"ał II D"aU:ty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,?

op"erały8y #"C ty7:o )a *ed)e* *edy)e* :tFre* )"e 8ra7"8yGmy *ed)a: pod 'a1C

Za#ada :tFra ma 'moż7""H po1odze)"e o8' metodO ydaa)"' #!dF oprzyrodz"e m'#" 8yH założo)a (zymG (o 7eży poza )"m" o8"ema a zatem teżpoza moż7"ym emp"ry(z)ym przed#ta"e)"em przyrody a7e m"mo to za"era"(5 pod#taC t* tym (o )adzmy#łoe " do (ze1o :ażda z ty(5 d' metodtł'ma(ze)"a m'#" 8yH od)"e#"o)a Wo8e( te1o *ed)a: że o tym (o )adzmy#łoe)"e możemy m"eH "))e1o po*C("a )"ż )"eo:reG7o)e po*C("e pod#tay'moż7""a*!(e* ydaa)"e #!dF o przyrodz"e podł'1 pra emp"ry(z)y(5 )"e8Cd!( poza tym #ta)"e te1o po*C("a 87"że* o:reG7"H za pomo(! żad)e1oorze(z)":a to y)":a z te1oO że poł!(ze)"e o8' za#ad )"e może #"C op"eraH )apod#ta"e y*aG)"e)"a e:#p7":a(*" moż7"oG(" ytor' ed7e da)y(5 pra d7adeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"aO 7e(z ty7:o )a pod#ta"e rozaże)"ae:#pozy(*" te* moż7"= <?- oG(" d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a Wy*aG)"Hz)a(zy 8o"em ty7e (o yproadz"H z pe)e* za#ady :tFr! m'#" #"C o8e( te1o'm"eH yrac)"e poz)aH " podaH 0tFż za#ada me(5a)"zm' przyrody " za#ada *e*przy=(zy)ooG(" podł'1 (e7Fl m'#z! pradz"e *ed)ym " tym #amymytorze przyrody "!zaH #"C *ed)e* *edy)e* )adrzCd)e* za#adz"e " ł!(z)"e z)"e* ypłyaH 1dyż ")a(ze* )"e mo1ły8y o)e rozaża)"' przyrody "#t)"eH *ed)ao8o: dr'1"e* *eG7" *ed)a: za#ada ta o8"e:ty)"e #pF7)a a "C( 'za#ad)"a*!(ata:że #pF7)oGH za7eż)y(5 od )"e* ma:#ym 8ada)"a przyrody

+ Słoa2 )a(5 Ze(:e) 8ez :tFry(5 te:#t 8ył8y )"ezroz'm"ały dodał

Erdma)) S(5ope)5a'er " Ro#e):ra)z zaG propo)oa7" doda)"e #łF2 d'r(5 Te(5)": przez te(5)":C



Po)"eaż za#ada ta *e#t+ ty7:o ma:#ym! reXe:#y*)e* a )"e determ")'*!(e*ładzy #!dze)"a " d7ate1o aż)a *e#t *edy)"e #'8"e:ty)"e d7a )a# a )"eo8"e:ty)"e d7a moż7"oG(" te1o rodza*' rze(zy *a:o ta:"(5 1dz"e o8yda#po#o8y ytarza)"a mo1ły8y prze("eż ł!(zyH #"C ze #o8! *ed)e* " te* #ame*pod#ta"e a da7e* po)"eaż 8ez po"!za)"aO te7eo7o1"(z)"e pomyG7a)e1o

#po#o8' torze)"a z ł!(z!(ym #"C z )"m

+ W ory1")a7e 8ra:'*e #łoa "#t *e#t W#ta"am *e z1od)"e z popra:!Erdma))a

<,- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

po*C("em da*!(e1o #"C t' zarazem #t"erdz"H me(5a)"zm' przyrody )"e moż)a8y (a7e te1o rodza*' tor' 'ażaH za ytFr przyrody przeto ma:#yma o

:tFre* moa po("!1a za #o8! zarazem :o)"e(z)oGH poł!(ze)"a o8yd' za#ad ydaa)"' #!dF o rze(za(5 *a:o o (e7a(5 )at'ra7)y(5 a7e )"e po to 8y (ałoG(" 7'8 pe)y(5 (zCG("a(5 *ed)! za#t!p"H dr'1! N"e moż)a 8o"emzam"a#t te1o (o przy)a*m)"e* przez )a# pomyG7a)e *e#t *a:o moż7"e ty7:o <."dz"C:" zam"aro" przy*!H me(5a)"zm' a zam"a#t te1o (o )a pod#ta"eme(5a)"zm' poz)a)e zo#ta*e *a:o :o)"e(z)e )"e moż)a przy*!H przypad:ooG(":tFra *a:o #e* ra(*" determ")'*!(e* yma1ała8y *a:"e1oG (e7' 7e(z moż)a ty7:o

*ed)! za#adC me(5a)"zm podporz!d:oaH dr'1"e* zam"erzo)em'te(5)"(yzmo" (o z1od)"e z tra)#(e)de)ta7)! za#ad! (e7ooG(" przyrody moż)aGm"ało '(zy)"H

Tam 8o"em 1dz"e (e7e zo#ta*! pomyG7a)e *a:o pod#tay moż7"oG(" pe)y(5rze(zy m'#" #"C przy*!H ta:że Grod:" :tFry(5 prao dz"ała)"a )"e yma1a d7a#"e8"e )"(ze1o (o za:ładało8y pe"e) (e7 " 8Cd!( tym #amym me(5a)"(z)emoże m"mo to 8yH podporz!d:oa)! przy(zy)! zam"erzo)y(5 #:'t:F D7ate1oteż )aet or1a)"(z)y(5 tora(5 przyrody a tym 8ardz"e* tedy 1dypood'*!( #"C )"e#:o9(zo)! m)o1oG("! ty(5 torF przy*m'*emy przy)a*m)"e*)a za#adz"e dozo7o)e* 5"potezy y#tCp'*!(yO poł!(ze)"' przy(zy)przyrod)"(zy(5 podł'1 pra #z(ze1F7)y(5 mome)t zam"ar' rF)"eż *a:o o1F7)!za#adC reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a d7a (ałoG(" przyrody G"ata da*e #"CpomyG7eH "e7:"e a )aet po#ze(5)e poł!(ze)"e pra me(5a)"(z)y(5 z

te7eo7o1"(z)ym" ytora(5 przyrody )"e m"e#za*!( ze #o8! za#ad

Rozdz"ał II D"a7e:ty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a <,,

ydaa)"a #!dF o )"(5 " )"e za#tCp'*!( *ed)e* dr'1! W #!da(5 te7eo7o1"(z)y(58o"em o mater"" )aet tedy 1dy o 6orm"e *a:! o)a przy8"era yda*emy #!dże *e#t moż7"a ty7:o dz"C:" zam"aro" może o)a prze("eż (o do #e* )at'ryz1od)"e z praam" me(5a)"(z)ym" 8yH podporz!d:oa)a oem' przed#ta="o)em' (e7o" ta:że *a:o Grode: Wo8e( te1o *ed)a: że pod#taa moż7"oG("

te1o poł!(ze)"a 7eży (zymG (o )"e *e#t a)" tym a)" tamtym a)"me(5a)"zmem a)" z"!z:"em (e7oym 7e(z )adzmy#łoym #'8#tra=temprzyrody :tFry )"e zo#ta*e przez )a# poz)a)y to o8yda te #po#o8yprzed#ta"a)"a #o8"e moż7"oG(" ta:"(5 przedm"otF )"e da*! #"C d7a )a#ze1o



yz)a(zyH *e* m"e*#(eO a78o )a'(e o przyrodz"e o "7e rozaża to (o może 8yHprzedm"otem doG"ad(ze)"a a "C( )a'(e o ("ała(5 )a'(e o d'#zy " o1F7)e*:o#mo7o1"" a78o )a'(e o ;o1' o prapod#ta"e G"ata *a:o o1Fł' #zy#t:"(5przedm"otF doG"ad(ze)"a

Za(5odz" tedy pyta)"e2 *a:"e m"e*#(e )a7eży #"C te=7eo7o1"" &zy )a7eży o)a dołaG(""e ta: )azya)e* )a':" przyrod)"(ze* (zy do teo7o1""f $ed)o z do*1am'#" za(5odz"H m"e*#(em 8o"em żad)e* )a':" )"e może 8yH prze*G("e z *ed)e*do dr'1"e* 1dyż prze*G("e oz)a(za ty7:o roz(zło):oa)"e 7'8 or1a)"za(*C#y#tem' a )"e m"e*#(e )"m

To że )"e )a7eży o)a do teo7o1"" *a:o *e* (zCGH <.? (5oH łaG)"eO teo7o1""moż)a '(zy)"H z )"e* )a*aż)"e*#zy 'żyte: *a#)e *e#t #amo przez #"C Przedm"o=

+ W I yda)"' )"e ma )a1łF:a2 A)5a)1 Dodate: Ka)t Kryty:a ładzy#!dze)"a

J

>J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

tem *e* 8o"em #! tory przyrody oraz "(5 przy(zy)a a (5oH #:az'*e )a tC

przy(zy)C *a:o )a pod#taC 7eż!(! poza " po)ad przyrod! )a 8o#:"e1o #tFr(Cto )"e (zy)" te1o *ed)a: d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a 7e(z *edy)"e ty7:od7a reXe:#y*)e* *e* rozaża)"' przyrody ty7:o po to a8y ydaa)"em #!=dF oprzedm"ota(5 G"ata za pomo(! ta:"e* "de" :"eroaH *a:o za#ad! re1'7aty)! #po#F8 do#to#oa)y do ")te7e:t' 7'dz:"e1o

A7e tym #amym też #top)"' zda*e #"C te7eo7o1"a )"e )a7eżeH do )a':"przyrod)"(ze* :tFre* potrze8)e #! za#ady determ")'*!(e a )"e *edy)"ereXe:#y*)e a8y mF(O #:azaH o8"e:ty)e pod#tay dz"ała9 przyrody I "#to("erze(zy teor"a przyrody (zy7" me(5a)"(z)e tł'ma(ze)"e *e* z*a"#: przez "(5

przy(zy)y #pra(ze )"( )"e zy#:'*e )a tym że rozaża #"C *e podł'1za*em)e1o #to#'):' (e7F U#ta7e)"e (e7F przyrody *e* ytora(5 o "7e#ta)o"! o)e #y#tem podł'1 po*CH te7eo7o1"(z)y(5 )a7eży łaG(""e ty7:o doop"#' przyrody opra(oa)e1o edł'1 pe)e* #pe(*a7)e* yty(z)e* 1dz"e roz'mdo:o)'*e pradz"e (ze1oG #pa)"ałe1o po'(za*!(e1o " pra:ty(z)"e pod)"e*ed)ym z17Cdem (e7oe1o a7e )"e da*e żad)e1o y*aG)"e)"a (o dopo#ta)"a " e)Ctrz)e* moż7"oG(" ty(5 6orm o (o prze("eż łaG)"e (5odz" teorety(z)e* )a'(e przyrod)"(ze*

Te7eo7o1"a *a:o )a':a )"e )a7eży zatem do żad)e* do:try)y 7e(z ty7:o do :ryty:"" to do :ryty:" pe)e* #z(ze1F7)e* ładzy poz)a(ze* m"a)o"("e ładzy

#!dze)"a 0 "7e *ed)a: za"era za#ady a pr"or" może o)a " m'#" podaH metodCo:reG7a*!(!O *a: m'#" #"C ydaaH #!dy o przyrodz"e edł'1 za#ady przy(zy)(e7oy(5 toteż metodo7o1"a *e* y"era przy)a*m)"e* )e=

I



Metodo7o1"a U7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

><

1aty)y pły )a po#tCpoa)"e teorety(z)e* )a'(e przyrod)"(ze* a ta:że )a#to#')e: *a:" )a':a ta może metazy(e m"eH do teo7o1"" *a:o propede'ty:a do)"e*

->

0 :o)"e(z)ym podporz!d:oa)"' za#ady me(5a)"zm'

za#adz"eO U7eo7o1"(z)e* przy tł'ma(ze)"' rze(zy

*a:o (e7' )at'ra7)e1o

Prao d!że)"a do (zy#to me(5a)"(z)e1o #po#o8' tł'ma(ze)"a #zy#t:"(5torF przyrody *e#t #amo #o8"e z'peł)"e )"eo1ra)"(zo)e A7e )a#za zdo7)oGHdaa)"a #o8"e rady za pomo(! te1o ty7:o tł'ma(ze)"a *e#t o8e( łaG("oG(")a#ze1o ")te7e:t' o "7e ma o) do (zy)"e)"a z rze(zam" *a:o (e7am" )at'ra7)ym")"e ty7:o 8ardzo mała a7e ta:że yrac)"e o1ra)"(zo)a ta: <. m"a)o"("e że

*eG7" "dz"e o ytł'ma(ze)"e ty(5 (e7F to z1od)"e z za#ad! ładzy #!dze)"a

)"(ze1o o1F7e )"e moż)a do:o)aH przy pomo(y #ame1o ty7:o #pom)"a)e1oyże* po#tCpoa)"a " (o za tym "dz"e ydaa)"e #!dF o ta:"(5 ytora(5m'#" 8yH za#ze przez )a# podporz!d:oa)e zarazem za#adz"e te7eo7o1"(z)e*

$e#t przeto rze(z! roz'm)! a )aet za#ł'1! G7edz"H d7a ytł'ma(ze)"aytorF przyrody dopFty me(5a)"zm przyrody dopF:" przema"a za tympradopodo8"e9#to " (o "C(e* rezy1)oaH z te* prF8y )"e d7ate1o że do*G("e)a te* drodze do (e7ooG(" przyrody *e#t #amo #o8"e )"emoż7"e 7e(z ty7:od7ate1o że *e#t to )"emoż7"e d7a )a# *a:o 7'dz" do te1o 8o"em potrze8)a8yła8y )ao(z)oGH "))a )"ż zmy#łoa oraz o:reG7o)e poz)a)"e ")te7"1"8"7)e1o#'8#trat' przyrody (o pozo7"ło8y podaH *a:a *e#t pod#taa #ame1o

J

> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

me(5a)"zm' z*a"#: podł'1 #z(ze1Fłoy(5 pra #zy#t:o to zaG (ał:o"("eprze:ra(za )a#z! zdo7)oGH poz)a)"aO

A8y "C( 8ada(z przyrody )"e pra(oał )a prFż)o m'#" o) yda*!( #!dy o

rze(za(5 :tFry(5 po*C("e *a:o (e7F )at'ra7)y(5 *e#t )"e!tp7""e 'za#ad)"o)e"#toty or1a)"(z)e za:ładaH za#ze *a:o pod#taC *a:"G p"erot)y or1a)"zm:tFry #am po#ł'1'*e #"C oym me(5a)"zmem a8y ytarzaH "))e or1a=<.-)"(z)e 6ormy a78o roz"*aH #o*! ła#)! )oe po=#ta("e :tFre y)":a*! *ed)a:za#ze z oe1o (e7' " #to#'*! #"C do )"e1o



&5a7e8)! *e#t rze(z! rozpatryaH za pomo(! a)atom"" porF)a(ze* "e7:"G"at "#tot or1a)"(z)y(5 a8y #t"erdz"H (zy )"e z)a*dz"e #"C )"m *eG7" "dz"e oza#adC ytarza)"a (oG podo8)e1o do #y#tem' a8yGmy )"e m'#"e7" poprze#taH)a #ame* ty7:o za#adz"e #!dze)"a :tFra zre#zt! *eG7" "dz"e o 17!d "(5ytarza)"e )"(ze1o )"e y*aG)"a " małod'#z)"e zrezy1)oaH z #ze7:"e*

prete)#*" do poz)a)"a przyrody tym z17Cdz"e Z1od)oGH ty7' 1at'):Fz"erzC(y(5 pod z17Cdem pe)e1o #pF7)e1o "m #(5emat' :tFry zda*e #"C7eżeH ' pod#tay )"e ty7:o 8'doy "(5 :oGH(a 7e(z ta:że ':ład' pozo#tały(5(zCG(" ("ała 1dz"e podz"' 1od)a pro#tota pod#taoe1o zary#' przez#:rF(e)"e *ed)y(5 (zCG(" a przedł'że)"e "))y(5 przez red':oa)"e *ed)y(5 aroz"*a)"e dr'1"(5 potrała ytorzyH ta: "e7:! rFż)orod)oGH 1at'):F da*e'my#ło" (5oH #ła8y prom"e9 )adz"e" "ż moż)a 8y t' )"e*ed)e1o do:o)aH zapomo(! za#ady me(5a)"zm' przyrody 8ez :tFre* żad)a )a':a przyrod)"(za " ta:"#t)"eH )"e może Ta a)a7o1"a 6orm #:oro m"mo (ałe* rFż)orod)oG(" zda*! #"C 8yHytorzo)e podł'1 pe=

I

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a >?

)e1o #pF7)e1o p"erozor' zma()"a dom)"ema)"e rze(zy"#te1o "(5po:re"e9#ta po(5odze)"' od #pF7)e* prama("erzy #:'te: #top)"oe1oz87"ża)"a <., #"C *ed)e1o 1at'):' z"erz!t do dr'1"e1o po(z!#zy od te1o :tFrym za#ada (e7F zda*e #"C 8yH )a*8ardz"e* '1r')toa)a tz) od (zło"e:a aż

do po7"pa a od te1o )aet do m(5F " poro#tF :o9(' zaG do )a*)"ż#ze1odo#trze1a7)e1o d7a )a# #z(ze87a przyrody do #'roe* mater"" od )"e* " od *e* #"łzda*e #"C po(5odz"H podł'1 pra me(5a)"(z)y(5 podo8)y(5 do ty(5 podł'1:tFry(5 dz"ała o)a tora(5 :ry#ta7"(z)y(5 (ała te(5)":a przyrody :tFra *e#td7a )a# "#tota(5 or1a)"(z)y(5 ta: )"epo*Cta że (z'*emy #"C zm'#ze)" przy*!Hd7a )"(5 "))! za#adC

Ar(5eo7o1o" przyrody o7)o "C( z za(5oa)y(5 G7adF )a*da)"e*#zy(5 *e*przerotF proadz"H z1od)"e ze z)a)ym m' 7'8 przyp'#z(za7)ym *e*me(5a)"zmem o! "e7:! rodz")C #torze9 ta: 8o"em )a7eżało8y *! #o8"eprzed#ta"H *eG7" #pom)"a)e #ze(5#tro))"e #"C prze)":a*!(e po:re"e9#to

ma m"eH *a:!G pod#taC Wo7)o m' #!dz"H że ma("erzy9#:"e ło)o z"em" :tFray#zła łaG)"e ze #e1o (5aoty(z)e1o #ta)' z po(z!t:' )"(zym *a:"eG "e7:"ez"erzC rodz"ło #torze)"a o m)"e* (e7oe* 6orm"e a te z)o' rodz"ły "))e :tFre:#ztałtoały #"C #po#F8 8ardz"e* do#to#oa)y do m"e*#(a *a:"m zo#tały#płodzo)e " do za*em)y(5 m"Cdzy #o8! #to#'):F aż re#z("e toma("erzy9#:"e ło)o #amo o#ty1ł#zy " #:o#t)"a#zy o1ra)"(zyło #e porody dope)y(5 <> o:reG7o)y(5 da7e* *'ż )"e yradza*!(y(5 #"C 1at'):F #:'t:"em(ze1o rFż)orod)oGH pozo#tała ta:a *a:a 8yła )a :o9(' dz"ała7)oG(" oy(5płod)y(5 #"ł :#ztałt'*!(y(5 = N"em)"e* *ed)a: m'#" o) :o9(' te* po=

>. Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a



#ze(5)e* mat(e rodz"("e7(eO przyp"#aH *a:"eG 'or1a)"=zoa)"e (e7oo)a#ta"o)e )a te #zy#t:"e #torze)"a prze(")ym 8o"em raz"e (e7oa 6ormaytorF G"ata z"erzC(e1o " roG7"))e1o )"e dała8y #"C (o do #e* moż7"oG("z1oła pomyG7eH A7e *eG7" ta: to prze#')!ł o) ty7:o da7e* pod#taC y*aG)"a)"a ")"e może <+ prete)doaH do te1o że ')"eza7eż)"ł ytarza)"e o8' ty(5

:rF7e#t przyrody od ar'):' przy(zy) (e7oy(5 Naet *eG7" "dz"e o zm"a)y:tFrym przypad:oo pod7e1a*! )"e:tFre ")dy"d'a 1at'):F or1a)"(z)y(5 toF(za# :"edy #t"erdzamy że te) "(5 zm"e)"o)y (5ara:ter #tał #"C dz"edz"(z)y "zo#tał (5ło)"Cty przez "(5 #"łC rozrod(z! )"e moż)a o tym ydaH (5y8a"))e1o #!d' )"ż te) że *e#t to o:o7"(z)oG("oe roz")"C("e pe)e* da)ym1at'):' p"erot)"e *'ż t:"!(e* (e7oe* dy#pozy(*" #ł'ż!(e* 'trzyma)"' 1at'):'płodze)"e 8o"em ta:"(5 #amy(5 "#tot *e#t o=

^ k"potezC te1o rodza*' moż)a )azaH aa)t'r)"(zym ryzy:"em roz'm' (5oH)"e"e7e mamy zape)e 8ada(zy przyrody )aet GrFd )a*8y#trze*#zy(5

:tFrym )"e przy(5odz"ła8y o)a )"e:"edy *'ż )a myG7 N"e *e#t o)a 8o"em)"edorze(z)a *a: 1e)erat"o aev'"bo(a przez (o roz'm"e #"C #torze)"e "#totyor1a)"(z)e* dz"C:" me(5a)"(e #'roe* )"e='or1a)"zoa)e* mater"" ;yła8y toza#ze *e#z(ze 1e)erat"o ')o(a )a*o1F7)"e*#zym te1o #łoa z)a(ze)"' o "7e8y (oG or1a)"(z)e1o po#taało ty7:o z (ze1oG "))e1o rF)"eżO or1a)"(z)e1o(5oH za:re#"e te1o 1at'):' "#tot #pe(y(z)"e ode9 rFż)orod)e1o )p 1dy8ype)e z"erzCta od)e roz"*ały #"C #top)"oo z"erzCta 8łot)e a z ty(5 pope)e* 7"(z8"e po:o7e9 po#taałyO z"erzCta 7!doe A pr"or" ed7e #!d'#ame1o ty7:o roz'm' )"e za"era #"C tym żad)a #prze(z)oGH DoG"ad(ze)"e

*ed)a: )"e da*e )am )a to żad)e1o przy:ład' Prze(")"e z1od)"e z

doG"ad(ze)"em #ze7:"e płodze)"e *a:"e z)amy *e#t 1e)erat"o 5omo)yma a)"e ty7:o ')o(a *a:o prze(""e9#to do płodze)"a z #'8#ta)(*" )"eor1a)"(z)e* "da*e ytory *ed)orod)e ta:że (o do 8'doy or1a)"(z)e* z "#tot! ytarza*!(! "

*a: da7e:o #"C1a )a#za emp"ry(z)a z)a*omoGH przyrody )"e #poty:amy )"1dz"e1e)erat"o 5etero)yma

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a >

8e( #zy#t:o prze)":a*!(e* e)Ctrz)e* (e7ooG(" "#tot or1a)"(z)y(5 G("G7ez"!za)e z ar'):"em 8y #"ła rozrod(za )"e (5ła)"ała #"e8"e )"( (o ta:"m#y#tem"e (e7F )"e )a7eży rF)"eż do *ed)e* z )"e=roz")"Cty(5 p"erot)y(5dy#pozy(*" ;o *eże7" od#t!p"my od te* za#ady to )"e możemy m"eH pe)oG(" (zy)"e:tFre (zCG(" 6ormy z *a:! mamy do (zy)"e)"a teraz *a:"mG 1at'):' )"e #!ta:że przypad:oe1o poz8a"o)e1o (e7' po(5odze)"a a za#ada te7eo7o1"" że "#to("e or1a)"(z)e* )"e )a7eży 'ażaH za )"e(e7oe )"( (o 'trzym'*e #"C *e*rozm)aża)"' m'#"ała8y przez to #taH #"C za#to#oa)"' y#o(e zaod)! "mo1ła8y za(5oaH aż)oGH ty7:o d7a prarod' :tFre1o *ed)a: *'ż )"e z)amy

Prze(":o tym :tFrzy d7a #ze7:"(5 ta:"(5 )a= <J t'ra7)y(5 (e7F 'aża*! za:o)"e(z)e przy*moaH te7eo7o1"(z)! za#adC ydaa)"a #!dF tz) *a:"G

ar(5"te:to)"(z)y ")te7e:t k'me y#'a zarz't że moż)a 8y z rF)ym praemzapytaH *a: moż7"y *e#t ta:" ")te7e:t tz) *a: mo1ły #po#F8 ta: (e7oy #:'p"H#"C *ed)e* "#to("e oe rFż)e zdo7)oG(" " łaG("oG(" #ta)o"!(e o moż7"oG("")te7e:t' po#"ada*!(e1o zarazem mo( y:o)a(z! Ato7" zarz't te) *e#t



(5y8"o)y &ała 8o"em tr'd)oGH *a:a "!że #"C z pyta)"em o p"er#zeytorze)"e rze(zy :tFra za"era #o8"e #ame* (e7e " *edy)"e przez )"e da*e #"Cpo*!H po7e1a )a #z':a)"' oe* *ed)oG(" pod#tay 'moż7""a*!(e* poł!(ze)"e tym ytorze te1o (o oddz"e7)e " rFż)orod)e $eG7" "C( pod#taC tC 'm"e#z(za#"C ")te7e:("e przy(zy)y tFr(ze* *a:o pro#te* #'8#ta)(*" 'dz"e7a #"C )a oo

pyta)"e o "7e o)o *e#t te=7eo7o1"(z)e odpo"edz" y#tar(za*!(e* *eG7" *ed)a:#z':a #"C przy(zy)y ty7:o mater"" *a:o a1re1a("e

>- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"e7' rozpro#zo)y(5+ #'8#ta)(*" 8ra: )am z'peł)"e *ed)oG(" za#ady d7ae)Ctrz)"e (e7oe* 6ormy *e* ':#ztałtoa)"a a'to:ra(*a zaG mater"" ta:"(5tora(5 :tFre ")te7e:t )a#z po*!H może ty7:o *a:o (e7e *e#t poz8a"o)ymz)a(ze)"a #łoem

St!d to po(5odz" że (" :tFrzy d7a o8"e:ty)"e (e7oy(5 6orm mater"" #z':a*!)a*yż#ze* pod#tay "(5 << moż7"oG(" a7e pod#ta"e te* )"e przyz)a*! łaG)"e")te7e:t' #:ap7""e (zy)"! z (ałoG(" G"ata *ed)! #ze(5o8e*m'*!(! #'8#ta)(*Cpa)te"zm a78o (o *e#t ty7:o pe)ym do:ład)"e*#zym y*aG)"e)"em pop"zed=)"e*tezyO o1Fł "e7' o:reG7e9 ")5er'*!(y(5 *ed)e* *edy)e* pro#te* #'8#ta)(*"#p")ozyzm " (zy)"! toO ty7:o tym (e7' 8y 'zy#:aH o! *ed)oGH pod#tay#ta)o"!(! ar')e: #ze7:"e* (e7ooG(" Wpradz"e *ed)em' ar'):o" te1ozada)"a a m"a)o"("e *ed)oG(" zaarte*O z"!z:' (e7oym J (zy)"! o)" przytym zadoGH za pomo(! (zy#te1o o)tF7o1"(z)e1o po*C("a #'8#ta)(*" pro#te* a7e

)"(ze1o )"e przyta(za*! d7a #peł)"e)"aO dr'1"e1o ar'):' a m"a)o"("e #to#'):'te*że #'8#ta)(*"O do *e* #:'t:' *a:o (e7' (o ma odpo"edz"O )a to pyta)"e87"że* o:reG7"H o! o)to=7o1"(z)! pod#taC Ta: "C( )"e da*! o)" 8y)a*m)"e*odpo"edz" )a (ałe pyta)"e :tFre pozo#ta*e d7a )a#ze1o roz'm' (zymG )a (o żade) #po#F8 )"e da #"C odpo"edz"eH *eG7" )"e przed#ta"amy #o8"e oe* pra=pod#tay rze(zy *a:o #'8#ta)(*" pro#te* a *e* (e(5y 'moż7""a*!(e*O #pe(y(z)!łaG("oGH op"era*!(y(5 #"C )a )"e* 6orm przyrody a m"a)o"("e "(5 (e7o!

+ W ory1")a7e2 a'# e")a)der po#tały(5 za*em)"e ze #"e8"e

(o #prze(z)e *e#t z :o)te:#tem D7ate1o z1od)"e z popra:! karte)=

#te")a (zytam2 a'##er e")a)der (o tł'ma(zC przez rozpro#zo)e

J Wed7e I " II yda)"a2 re7a(*" (e7oe*

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

>,



*ed)oGH *a:o (e(5y #'8#ta)(*" ")te7"1e)t)e* + *e* zaG #to#'):' do oy(5 6ormprzyrody z 'a1" )a przypad:ooGH *a:! z)a*d'*emy J e #zy#t:"m (omyG7"my #o8"e *a:o moż7"e ty7:o *a:o (e7 *a:o #to#'):' przy(zy)oe1o

-+ <

0 doł!(ze)"' me(5a)"zm'

do za#ady< te7eo7o1"(z)e* tł'ma(ze)"' (e7' )at'ra7)e1o *a:o ytor' przyrody

Podo8)"e *a: me(5a)"zm przyrody )"e może z1od)"e z poprzedza*!(ympara1ra6em #am y#tar(zyH do te1o 8y )a *e1o pod#ta"e pomyG7eH #o8"emoż7"oGH "#toty or1a)"(z)e* 7e(z m'#" przy)a*m)"e* z1od)"e z łaG("oG("am")a#ze* ładzy poz)a)"a 8yH p"erot)"e podporz!d:oa)y pe)e* z zam"aremdz"ała*!(e* przy(zy)"e ta: )"e y#tar(za rF)"eż #ama ty7:o te7eo7o1"(z)apod#taa ta:"e* "#toty do te1o 8y zarazem rozpatryaH *! " ydaaH o )"e* #!dy

*a:o o ytorze przyrody *eG7" do te* pod#tay )"e doł!(zy #"C *e1o me(5a)"zm' )"e*a:o ro7" )arzCdz"a pe)e* z zam"arem dz"ała*!(e* przy(zy)y:tFre* (e7o" przyroda podporz!d:o'*e #"C *ed)a: #y(5 me(5a)"(z)y(5praa(5 Roz'm )a#z )"e po*m'*e moż7"oG(" ta:"e1o ze#po7e)"a d' z'peł)"erFż)y(5 rodza*F przy(zy)ooG(" tz) ze#po7e)"aO przyrody *e* po#ze(5)e*pra"dłooG(" z "de! o1ra)"(za*!(! *! do pe)e* #z(ze1F7)e* 6ormy d7a :tFre* o)a#ama )"e za=

+ Wed7e I yda)"a2 ")te7"1"8"7)e*

J W ory1")a7e 8ra: orze(ze)"a Wo8e( te1o za W")de78a)dem #ta

"am z)a*d'*emy

< W yd I 8ra: yraz'2 Pr")z"p za#ady

Wed7e I yda)"a2 *e*

+> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

"era żad)e* pod#tay moż7"oGH ta t:" )ad=zmy#łoym #'8#tra("e przyrody

o :tFrym )"e możemy orze( )"( t"erdz!(e1o poza tym że *e#t o) "#tot! #am! #o8"e :tFre* *edy)"e z*a"#:o *e#t )am z)a)e N"em)"e* *ed)a: pozo#ta*e mo(yza#ada że o #zy#t:"m (o 'ażamy za )a7eż!(e do te* przyrody p5ae)o=

<< me)o) " za *e* ytFr m'#"my też myG7eH *a:o o z"!=f za)ym z )"! ed7epra me(5a)"(z)y(5 1dyż 8ez te1o rodza*' przy(zy)o(#(" "#toty or1a)"(z)e

*a:o (e7e przyrody )"e 8yły8y prze("eż ytoram" przyrody $eG7" tedy przy*m'*e#"C te7eo7o1"(z)! za#adC ytarza)"a ty(5 "#tot a ")a(ze* prze("eż 8yH )"e możeto moż)a ' pod#tay "(5 e)Ctrz)e* (e7oe* 6ormy założyH a78o o:az*o)a7"zma78o pre#ta8"7"zm przy(zy)y Wed7e p"er#ze1o )a*yż#za przy(zy)a G"ata przy

#po#o8)oG(" :ażde1o zapłod)"e)"a 8ezpoGred)"o )adaała8y m"e#za*!(e* #"C )"m mater"" ':#ztałtoa)"e or1a)"(z)e z1od)"e ze #! "de! ed7e dr'1"e1o zaG)o#"ła8y o)a p"er#ze ytory te* #e* m!droG(" ty7:o dy#pozy(*C za :tFre*poGred)"(tem "#tota or1a)"(z)a ytarza "#toty ta:"e #ame *a: o)a a 1at')e:'trzym'*e #"C #po#F8 #tały *a:o że '8yte: ")dy"d'F 'z'peł)"a)y *e#t



)"eprzera)"e przez "(5 ła#)! pood'*!(! zarazem "(5 z)"#z(ze)"e )at'rC $eG7"#"C przy*m'*e o:az*o)a7"zm ytarza)"a "#tot or1a)"(z)y(5 to zo#ta*e przy tym(ał:o"("e ye7"m")oa)a #ze7:a przyroda a raz z )"! ta:że #ze7:"e'żyt:oa)"e roz'm' do ydaa)"a #!dF o moż7"oG(" te1o rodza*' ytorFd7ate1o też meż)a założyH że )":t :om' (o:o7"e: za7eży )a 7ozo" #y#tem'

te1o )"e przy*m"e

<. Pre#ta8"7"zm zaG może po#tCpoaH do*a:" #po#F8 Rozpatr'*e o)m"a)o"("e :ażd! "#totC or1a)"(z)!

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ++

#płodzo)! przez rF)! #o8"e "#totCO 8!dc *a:o *e* ed':t 8!dc *a:o *e* prod':tSy#tem płodze)"a *a:o torze)"e 7" ty7:o ed':tF )azya #"C #y#temem pre6or=

ma(*" ")dy"d'a7)e* a78o też teor"! eo7'(*" #y#tem zaG płodze)"a *a:o torze)"eprod':tF )azya)y *e#t #y#temem ep"1e)ezy moż)a 1o rF)"eż )azaH#y#temem pre6orma(*" 1at'):oe* 1dyż zdo7)oGH prod':ty)a ")dy"d'FOpłodz!(y(5 zo#tała t' prze("eż z1od)"e z e)Ctrz)ym" (e7oym" dy#pozy(*am"

*a:"e przypadły 'dz"a7e "(5 1at'):o" a tym #amym " "(5 #pe(y(z)a 6orma = b"rt'a7"ter+ pre6or=moa)a Sto#o)"e do te1o moż)a 8y teor"C prze(")! t*pre6orma(*" ")dy"d'a7)e* )azaH ra(ze* teor"! ")o7'(*" 7'8 teor"! #z'Xad:o!

Rze(z)"(y teor"" eo7'(*" :tFrzy '#'a*! :ażde ")dy"d''m #pod :#ztałt'*!(e*#"ły przyrody a8y yproadz"H *e 8ezpoGred)"o od #ame1o #tFr(y )"e (5("e7"J

*ed)a: ryzy:oaH t"erdze)"a "ż dz"e*e #"C to z1od)"e z 5"potez! o:az*o)a7"zm'tz) ta: że :ażdy a:t zapłod)"e)"a 8ył8y ty7:o 6orma7)oG("! pod :tFre*ar'):"em )a*yż#za roz'm)a przy(zy)a G"ata po#ta)o"ła 8yła torzyH za:ażdym razem 8ezpoGred)"o płFd a mat(e pozo#ta"H ty7:o *e1o roz")"C("e " y=:arm"e)"e 0po"edz"e7" #"C tedy za pre6orma(*! < ta: *a:8y )"e 8yło#zy#t:o *ed)o (zy te1o rodza*' 6ormom :aże #"C po#taaH #po#F8)adprzyrodzo)y )a po(z!t:' (zy dop"ero to:' dz"e*F G"ata " *a:8y ra(ze*przez torze)"e o:az*o)a7)e )"e zao#z(zCdzo)o #o8"e "e7:"e* "7oG(")adprzyrodzo)y(5 za8"e1F *a:"e 8yły8y :o)"e(z)e 8y po(zCty zara)"' G"ataem8r"o)

+ "rt'a7"ter z)a(zy t' ty7e (o pod z17Cdem moż7"oG(" # Wed7e Iyda)"a2 )"e (8(!

+J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

przez ta: dł'1" (za# aż do #e1o roz")"C("a )"e '("erp"ał #:'te: )"#z(z!(y(5 #"łprzyrody " za(5oał #"C )"e '#z:odzo)y a rF)"eż *a: 1dy8yO dz"C:" torze)"'o:az*o)a7)em'O )"e o:azała #"C )"epotrze8)a " 8ez(e7oa )"eporF)a)"e "C:#za"7oGH ta:"(5 pre=6ormoa)y(5 "#tot )"ż :"edy:o7"e: m"ały8y #"C roz")!H a raz

z tym ta:a #ama "7oGH a:tF torze)"a &5("e7" o)" *ed)a: tym przy)a*m)"e*pozo#ta"H (oG przyrodz"e 8y )"e popaGH aż z'peł)! 5"per9zy:C :tFra możeo8e*GH #"C 8ez #ze7:"e1o przyrod)"(ze1o tł'ma(ze)"a &o prada tra7" o)"

*e#z(ze przy #o*e* 5"perzy(e #:oro )aet mo)#tra(5 :tFry(5 )"epodo8)aprze("eż 'ażaH za (e7e przyrody z)a*dya7"+ podz"' 1od)! (e7ooGH



(5o("aż8y ta m"ała zm"erzaH ty7:o do te1o 8y :"edyG *a:"G a)atom mF1ł z1or#zyH#"C )"! *a:o 8ez(e7o! (e7ooG("! " doz)aH przy1)C8"a*!(e1o zd'm"e)"a A7eytarza)"a 8a#tardF )"e mo17" *'ż żad)! m"ar! tło(zyH #y#tem pre6orma(*"7e(z m'#"e7" )a#"e)"' o#o8)":F mC#:"(5 :tFrem' zre#zt! )"e przyz)aa7")"(ze1o poza me(5a)"(z)! łaG("=<- oG("! #ł'że)"a em8r"o)o" za p"er#zy

po:arm przyz)aH po)adto *e#z(ze (e7oo :#ztałt'*!(! #"łC :tFre* *ed)a: od)"e#"e)"' do (ałoG(" prod':t' #torzo)e1o przez da ")dy"d'a te1o #ame1o1at'):' żad)em' z )"(5 o8o*1a przyz)aH )"e (5("e7"

%dy8y )atom"a#t )aet )"e "edz"a)o o )"e!tp7"e* yż#zoG(" *a:! o8ro9(aep"1e)ezy ma p(d z17Cdem ra(*" emp"ry(z)y(5 doodz!(y(5 #ł'#z)oG(" *e1oteor"" )ad rze(z)":"em teor""O p"er#ze* to #am roz'm 8ył8y prze("eż *'ż z1Fry #z(ze1F7)"e ży(z7""e '#po#o=

+ W ory1")a7e2 )de) z)a*d'*! Po)"eaż *ed)a: z po(z!t:' zda)"a1'r'*e (za# prze#zły (zytam z1od)"e z Erdma))em 6a)de)


+<

8"o)y d7a *e1o metody tł'ma(ze)"a rozpatr'*e o)a 8o"em przyrodC *eG7" "dz"e orze(zy :tFre )a po(z!t:' moż)a #o8"e przed#ta"H *a:o moż7"e ty7:o podł'1przy(zy)ooG(" (e7F *a:o #amodz"e7)"e tFr(z! a )"e ty7:o roz"*a*!(!przy)a*m)"e* za:re#"e rozm)aża)"a " dz"C:" tem' z moż7""e )a*m)"e*#zymodołya)"em #"C do (zy))":a )adprzyrodzo)e1o pozo#ta"a prze("eżprzyrodz"e #zy#t:o (o po tym p"er#zym po(z!t:' )a#tCp'*e )"e orze:a*!(

*ed)a: )"(ze1o o tym p"er#zym po(z!t:' o8e( :tFre1o zy:a o1F7e o:az'*e#"C 8ez#"7)! )"eza7eż)"e od te1o *a:" ła9('(5 przy(zy) prF8oała8y t'#to#oaH

&o #"C ty(zy teor"" ep"1e)ezy to )":t )"e do:o)ał "C(e* zarF)o d7a *e*

'dood)"e)"a *a: " d7a #6orm'łoa)"a rzete7)y(5 za#ad *e* za#to#oa)"a po(zCG(" dz"C:" o1ra)"(ze)"' )az8yt Gm"ałe1o z )"e* :orzy#ta)"a )"ż pa) rad(ador' ;7'me)8a(5l Każdy zy(z)y #po#F8 tł'ma(ze)"a ty(5 ytorFrozpo(zy)a o) od <, mater"" 'or1a)"zoa)e* Sł'#z)"e 8o"em 'z)a*e za#prze(z)! z roz'mem moż7"oGH a8y #'roa mater"a #ama #"C p"erot)"e':#ztałtoała ed7e pra me(5a)"(z)y(5 a8y z )at'ry te1o (o poz8a"o)e *e#tży("a mo1ło yło)"H #"C ży("e " a8y mater"a #ama przez #"C mo1ła )adaH #o8"e6ormC #am! #"e8"e 'trzym'*!(e* (e7ooG(" zarazem *ed)a: przyz)a*e o)me(5a)"zmo" przyrody podporz!d:oa)em' te* )"edo("e(zo)e* d7a )a#za#adz"e p"erot)e1o 'or1a)"zoa)"a pe)! )"e da*!(! #"C o:reG7"H a7e )"e

da*!(! #"C też zaprze(zyH ro7C Zdo7)oGH zaG mater"" do #peł)"a)"a te* ro7"O)azya o) ("e7e 'or1a)"zoa)ym odrFż)"e)"' od

+ $o5a)) 3r"edr"(5 ;7'me)8a(5 a)atom z*o7o1 " zoo7o1 'r +?J zm +--Ka)t )a"!z'*e t' do *e1o rozpray2 U8er de) ;"7d')1#tr"e8 +-+ J yd +-,



+ Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a

po#ze(5)"e *e* przy#ł'1'*!(e* (zy#to me(5a)"(z)e* #"ły :#ztałt'*!(e* popCdem:#ztałtoa)"a podporz!d:oa)e1o )"e*a:o )adrzCd)em' :"ero)"(t' "#:azF:om oe1o p"er#ze1o+ p"erot)e1o 'or1a)"zo=a)"aO

-J

0 teUo7o1"(z)ym #y#tem"e ze)Ctrz)y(5 #to#'):a(5 m"edzy "#totam"'or1a)"zoa)ym"

Przez ze)Ctrz)! (e7ooGH roz'm"em ta:! dz"C:" :tFre* pe"e) przedm"ot)at'ra7)y #ł'ży "))em' za Grode: do (e7' 0tFż rze(zy :tFre )"e ma*!e)Ctrz)e* (e7ooG(" a)" )"e za:łada*! *e* d7a #e* moż7"oG(" *a: )p m")erałypo"etrze oda "td mo1! 8yH m"mo to ze)Ctrz)"e t* #to#'):' do "))y(5

*e#te#t 8ar=<-> dzo (e7oe a7e te dr'1"eO m'#z! 8yH za#ze "#totam"'or1a)"zoa)ym" tz) (e7am" )at'ra7)ym" 1dyż prze(")ym raz"e )"e moż)a8y p"er#zy(5 'ażaH za Grod:" Ta: )p oda po"etrze " m")erały )"e mo1! 8yH'aża)e za Grode: do #p"Ctrza)"a ma#yF 1Fr#:"(5 te 8o"em #ame #o8"e)"e za"era*! )"(ze1o (o yma1ało8y przy*C("a pod#tay "(5 moż7"oG(" podł'1(e7F z te1o też z17Cd' )"e moż)a #o8"e )"1dy przed#ta"H "(5 przy(zy)y *a:opodpada*!(e* pod po*C("e Grod:a :tFry do te1o po#ł'żył

&e7ooGH ze)Ctrz)a *e#t po*C("em z'peł)"e "))ym )"ż po*C("e (e7ooG("e)Ctrz)e* :tFra poł!(zo)a *e#t z moż7"oG("! pe)e1o przedm"ot' )"eza7eż)"e

od

+ W ory1")a7e2 der er#tere) p"er#ze* (o może #"C od)o#"H a78o do0r1a)"#at"o) a78o do ;"7d')1#:ra6t #"7! :#ztałt'*!(a Przy tł'ma(ze)"':"er'*C #"C p"er#z! ")terpreta(*! za :tFr! przema"a :o)te:#t

"r


+?

te1o (zy rze(zy"#toGH *e1o #ama *e#t (e7em (zy )"e W od)"e#"e)"' do "#toty'or1a)"zoa)e* moż)a #"C *e#z(ze zapytaH2 po (o o)a "#t)"e*ef a7e )"ełato'(zy)"H toO od)"e#"e)"' do rze(zy :tFry(5 rozpoz)a*e #"C ty7:o dz"ała)"e

me(5a)"zm' przyrody W 'or1a)"=zoa)y(5 "#tota(5 8o"em przed#ta"amy#o8"e *'ż *a:o ar')e: "(5 e)Ctrz)e* moż7"oG(" przy(zy)o=oGH podł'1(e7F *a:"G tFr(zy ")te7e:t " od)o#"my tC (zy))! ładzC do *e* ra(*"determ")'*!(e* do zam"ar' I#t)"e*e ty7:o *ed)a *edy)a ze)Ctrz)a (e7ooGH



:tFra pozo#ta*e z"!z:' z e)Ctrz)! (e7ooG("! 'or1a)"zoa)e* 8'doy "(5o("aż )"e ma #e)#' pytaH *a:"m (e7' łaG)"e ta te) #po#F8 z8'doa)a"#tota m'#"ała8y "#t)"eH to *ed)a: #to#'):' ze)Ctrz)ym #ł'ży o)a *a:oGrode: do pe)e1o (e7' $e#t tym 8'doa or1a)"(z)a o8' pł(" "(5 za*em)ym<-+ #to#'):' :tFre1o (e7em *e#t rozm)aża)"e ła#)e1o 1at'):' t' 8o"em

moż)a *e#z(ze za#ze zapytaH ta: #amo *a: pytamy przy pe)ym ")dy"d''m2d7a(ze1o m'#"ała "#t)"eH ta:a paraf 0dpo"edc 8rzm"2 para ta #ta)o" przede#zy#t:"m or1a)"z'*!(! (ałoGH (5oH )"e zor1a)"zoa)! *ed)ym ty7:o ("e7e

K"edy pytamy po (o pe)a rze(z "#t)"e*e to odpo"edc 8rzm" a78o że *e*"#t)"e)"e " ytarza)"e )"e *e#t żad)ym #to#'):' do przy(zy)y dz"ała*!(e*podł'1 zam"arF " tedy roz'm"emy za#ze że przy(zy)! *e* po#ta)"a *e#tme(5a)"zm przyrody a78o że "#t)"e*e *a:aG zam"erzo)a pod#taa *e* "#t)"e)"a*a:o przypad:oe* "#toty )at'ra7)e* a myG7 tC tr'd)o *e#t oddz"e7"H od po*C("arze(zy 'or1a)"zoa)e* $eG7" 8o"em d7a *e* e)Ctrz)e* moż7"oG(" m'#"my

założyH przy=(zy)ooGH przy(zy) (e7oy(5 oraz "deC 7eż!(! ' pod#tay te*przy(zy)ooG(" to " "#t)"e)"e te1o ytor'

+. Kryty:a e:o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

)"e może 8yH przez )a# pomyG7a)e ")a(ze* )"ż *a:o (e7 A78o"em przed#ta"o)y#:'te: :tFre1o przed#ta"e)"e *e#tl zarazem a[erm")'*!(! ra(*! ")te7"1e)t)e*przy(zy)y dz"ała*!(e* :"er'):' ytorze)"a te1o #:'t:' )azya #"C (e7em Wtym "C( ypad:' moż)a a78o po"edz"eH że (e7 "#t)"e)"a ta:"e* "#toty )at'ra7)e*

t:" )"e* #ame* tz) że *e#t o)a )"e ty7:o (e7em 7e(z ta:że (e7em o#tate(z)yma78o że (e7 te) <-J z)a*d'*e #"C poza )"! "))y(5 "#tota(5 )at'ra7)y(5 tz) że"#t)"e*e o)a (e7oo )"e *a:o (e7 o#tate(z)y 7e(z zarazem też :o)"e(z)"e *a:oGrode:

K"edy *ed)a: prze8"e1amy myG7! (ał! przyrodC )"e z)a*d'*emy )"e* *a:oprzyrodz"e żad)e* "#toty :tFra mo1ła8y roG("H #o8"e prete)#*C do te1o za#z(zyt'że #ta)o" (e7 o#tate(z)y dz"eła #torze)"a " moż)a )aet do"eGH a pr"or" żeto (o mo1ło8y *e#z(ze d7a przyrody ee)t'a7)"e 8yH (e7em :o9(oymJ 'z17Cd)"a*!( #ze7:"e moż7"e do pomyG7e)"a o:reG7e)"a " łaG("oG(" *a:"e(5("ało8y #"C *e ypo#ażyH )"1dy prze("eż *a:o przedm"ot )at'ra7)y )"e może

8yH (e7em o#tate(z)ym

K"edy patrzymy )a :rF7e#to roG7") to prze8o1ata płod)oGH dz"C:" :tFre* roG7")y:rze"! #"C )a :ażde* )"ema7 17e8"e mo1ła8y zraz' )a#')!H myG7 8y 'ażaH *eza ta:" (zy#ty prod':t me(5a)"zm' przyrody *a:" '*a)"a o)a tora(5:rF7e#ta m")erałF ;7"ż#za #za:że z)a*omoGH )"eop"#a)"e m!dre* 8'doyor1a)"(z)e* roG7") )"e poza7a )am traH przy te* myG7"

+ Wed7e I yda)"a2 #:'te: :tFry *e#t

J Ka)t odrFż)"a E)dze(: od 7etzter Ze(: przy (zym p"er#zy

*e#t da7e* "d!(y o#tate(z)y (e7 dz"eła #torze)"a o1F7e a dr'1"

doty(zy :o9(oe1o (e7' przyrody " ta: też 8re do#ło)em' 8rzm"e



)"' term")y te tł'ma(zymy Przyp red


+

7e(z rodz" pyta)"e2 po (o ="#t)"e*! te toryf $eG7" odpo"adamy #o8"e2 d7a:rF7e#ta z"erz!t :tFre z)a*d'*e )"(5 po:arm a8y mo1ło #"C ta: "e7'rFż)y(5 rodza*a(5 rozpo#ze(5)"H po (ałe* z"em" f to po#ta*e z)F :e#t"apo (Fż "#t)"e*! te z"erzCta ży"!(e #"C roG7")am"f 0dpo"edc mo1ła8y 8rzm"eH2d7a z"erz!t drap"eż)y(5 :tFre mo1! ży"H #"C ty7:o tym (o ma #o8"e ży("e2

A7eO :o9(' po#ta*e pyta)"e2 *a:"em' <-< (e7o" #ł'ż! te raz z tamtym":rF7e#tam" przyrodyf Sł'ż!O (zło"e:o" do rFż)orod)e1o 'żyt:' *a:" ")te7e:t

*e1o '(zy 1o (zy)"H ze #zy#t:"(5 oy(5 #torze9 o) to łaG)"e *e#t :o9(oym(e7em #torze)"a t' )a z"em" 1dyż *e#t )a )"e* *edy)! "#tot! :tFra 'm"e #torzyH#o8"e po*C("e (e7F " dz"C:" #em' roz'mo" z8'doaH z a1re1at' (e7oo':#ztałtoa)y(5 rze(zy #y#tem (e7F

Moż)a 8y ta:że pF*GH za #z7a(5("(em L"))e'#zem dro1! pozor)"e odrot)! "po"edz"eH2 z"erzCta roG7")ożer)e "#t)"e*! po to 8y 'm"ar:oaH 8'*)y rozro#t:rF7e#ta roG7") :tFry #poodoał8y zdła"e)"e "e7' *e1o + 1at'):F

z"erzCta drap"eż)e po to 8y za:reG7"H 1ra)"(e żarło(z)oG(" roG7")ożer)y(5 re#z("e (zło"e: po to 8y tCp"!( drap"eż(F " zm)"e*#za*!( "(5 7"(z8Cdoproadz"ł do pe)e* rF)oa1" m"Cdzy tFr(zym" a )"#z(zy("e7#:"m" #"łam"przyrody W te) #po#F8 (zło"e: a(z:o7"e: 8ardzo 8y pra1)!ł 8yH pod pe)ymz17Cdem 'z)a)y za (e7 po#"adał8y *ed)a: pod "))ym z)o' z17Cdem ty7:oz)a(ze)"e Grod:a

$eG7" o8"e:ty)! (e7ooGH o8rC8"eO rFż)orod)oG("

+ W ory1")a7e2 der#e78e) (o 1ramaty(z)"e a7e #prze(z)"e z #e)#em

zda)"a od)o#" #"C do 1ea(5#6re##e)de T"ere z"erzCta roG7")ożer)e&zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a2 de##e78e) (o od)o#"

#"C do PXa)ze)re"(5 :rF7e#to roG7")

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J-

+- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

1at'):F #torze9 z"em#:"(5 oraz "(5 za*em)ym do #"e8"e #to#'):'ze)Ctrz)ym *a:o "#tot (e7oo #:o)#tr'oa)y(5 przy*m'*emy za za#adC toroz'm #:ła)"a #"C do te1o 8y rama(5 te1o #to#'):' z)o' pomyG7eH #o8"epe)! or1a)"za(*C " #y#tem #zy#t:"(5 <- :rF7e#t przyrody podł'1 przy(zy)(e7oy(5 Ato7" t' doG"ad(ze)"e zda*e #"C yrac)"e #prze(""aH ma:#ym"e



roz'm' #z(ze1F7)"e 1dy (5odz" o :o9(oy (e7 przyrody :tFry *e#t prze("eżpotrze8)y d7a 'moż7""e)"a ta:"e1o #y#tem' " :tFre1o )"e możemy 'patryaH )"(zym "))ym *a: ty7:o (zło"e:' #:oro od)"e#"e)"' do )"e1o *a:o *ed)e1o z7"(z)y(5 1at'):F z"erz!t przyroda zarF)o #y(5 )"#z(zy("e7#:"(5 *a: "tFr(zy(5 #"ła(5 )"e '(zy)"ła ra(ze* )a*m)"e*#ze1o y*!t:' od za#adyO

podporz!d:oa)"a #zy#t:"e1o "(5 me(5a)"zmo" z ył!(ze)"em #ze7:"e1o(e7'

P"er#z! rze(z! *a:a przy ':łada)"' (e7oe* (ałoG(" z "#tot )at'ra7)y(5 )a z"em"m'#"ała8y 8yH zam"erzo)y #po#F8 'rz!dzo)a 8yło8y (5y8a "(5 m"e*#(ezam"e#z:a)"a 17e8a " ży"oł )a :tFre* " :tFrym m"ały8y o)e m"eH moż)oGH'trzyma)"a #"C A7e do:ład)"e*#za z)a*omoGH (5ara:tery#ty(z)y(5 łaG("oG(" te*pod#tay #ze7:"e1o or1a)"(z)e1o torze)"a )"e #:az'*e )a żad)e "))e *a:ty7:o )a z'peł)"e 8ez zam"ar' dz"ała*!(e przy(zy)y (o "C(e* ra(ze* )a przy(zy)yp'#to#z!(e )"ż #przy*a*!(e ytarza)"' porz!d:o" " (e7om L!d " morze

za"era*! #o8"e )"e ty7:o pom)":" da)y(5 potCż)y(5 #p'#to#ze9 *a:"m '7e1łyo)e raz z #zy#t:"m" ży*!(ym" )"(5 " )a )"(5 #torze)"am" a7e (ała "(5#tr':t'ra 'ar#t"e)"e 7!dF " 1ra)"(e mFrz y17!da*! z'peł)"e ta: *a: 1dy8y8yły ytorem dz":"(5 #ze(5potCż)y(5 #"ł (5aoty(z)"e dz"ała*!(e* przyrody

$a::o7"e: tedy :o)1'ra(*a

+,

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

#tr':t'ra " z8o(za 7!dF zda*! #"C 8yH o8e()"e *a: <-? )a*8ardz"e* (e7oodo#to#oa)e do z8"era)"a Fd z atmo#6ery a te do torze)"a #"CO pom"CdzyrFż)e1o rodza*' ar#tam" 17e8y crFdeł d7a rozma"ty(5 torF oraz do 8"e1'rze: to *ed)a: 87"ż#ze "(5 z8ada)"e doodz" że po#tały o)e *edy)"e y)":'dz"ała)"a *'ż to o1)"#ty(5 *'ż to od)y(5 y8'(5F 7'8 też 1ałto)y(5 8'rzo(ea)' " że doty(zy to zarF)o po#ta)"a "(5 p"er#ze* po#ta(" *a:" #z(ze1F7)"epFc)"e*#zy(5 prze:#ztał(e9 " #poodoa)e1o tym y1")"C("a "(5 p"er#zy(5torF or1a)"(z)y(5 S:oro "C( tere) zam"e#z:a)"a 1r')t ma("erzy#ty7!dy " ło)o ma("erzy#te morza = ty(5 #zy#t:"(5 #torze9 )"e #:az'*e )ażade) "))y *a: ty7:o )a z'peł)"e )"e zam"erzo)y me(5a)"zm #e1o po#ta)"a to

*a:" #po#F8 " *a:"m praem możemy d7a ty(5 torF do= <-. ma1aH #"C "))e1opo(5odze)"a " o8#taaH przy tymf A(z:o7"e: *a: te1o zda)"em &ampera zda*!#"C doodz"H )a*do:ład)"e*#ze 8ada)"a pozo#tałoG(" po oy(5 )"#z(z!(y(5dz"ała)"a(5 przyrody (zło"e: )"e 8ył o8*Cty tym" przerotam" to *e#t o) *ed)a:ta: 8ardzo za7eż)y od pozo#tały(5 #torze9 z"em#:"(5 że *eG7" przy*m'*emyme(5a)"zm przyrody po#ze(5)"e

$eG7" przy*Ct! )azC 5"#tor"a )at'ra7)a mamy za(5oaH d7a op"#' przyrodyto treGH )a :tFr! )aza ta do#ło)"e #:az'*e a m"a)o"("e yo8raże)"eda)e1o #ta)' Z"em" (o do :tFre1o (5oH tr'd)o t' 7"(zyH )a *a:!G pe)oGH

o7)o *ed)a: torzyH do8rze 'za#ad)"o)e 5"potezy moż)a )azaH ar(5eo7o1"!przyrody prze(""e9#t"e do ar(5eo7o1""O #zt':" Do za:re#'O p"er#ze*)a7eżały8y #:am"e7")y ta: *a: do za:re#'O dr'1"e* ("o#a)e :am"e)"e "tdPo)"eaż 8ez przery (5oH ze #ł'#z)y(5 poodF poo7" )ad ta:! ar(5eo7o1"!pod )az! teor"" Z"em" rze(zy"G("e #"C pra('*e 8yła8y to )aza )ada)a )"e



*a:"mG ty7:o 'ro*o)ym 8ada)"om przyrod)"(zym 7e(z ta:"m do *a:"(5 #amaprzyroda )a# zapra#za " zya

J-

V

r

J> Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

rz!dz!(y #zy#t:"m" "))ym" #torze)"am"O to m'=#"my 'z)aH że " (zło"e: *e#t)"m o8*Cty )aet *eG7" ")te7e:t *e1o zdołał przy)a*m)"e* z)a(z)e* (zCG(" o(a7"H1o GrFd ty(5 #p'#to#ze9 przyrody

Ar1'me)t te) zda*e #"C *ed)a: doodz"H (ze1oG "C(e* )"ż za"erała ")te)(*a *a:"e* 1o y#')"Cto m"a)o"("e )"e ty7:o te1o że (zło"e: )"e może 8yH:o9(oym (e7em przyrody " że z te* #ame* ra(*" a1re1at 'or1a)"zoa)y(5przedm"otF )at'ra7)y(5 )a z"em" )"e może 8yH #y#temem (e7F doodz" ta:żeże )aet tory przyrody 'aża)e poprzed)"o za (e7e )at'ra7)e )"e ma*! "))e1ocrFdła *a: me(5a)"zm przyrody

W yże* poda)ym *ed)a: roz"!za)"' a)ty)om"" za#ad me(5a)"(z)e1o "te7eo7o1"(z)e1o #po#o8' ytarza)"a or1a)"(z)y(5 "#tot )at'ra7)y(5 mo17"Gmy#"C prze:o)aH że za#ady te od)"e#"e)"' do przyrody torz!(e* ed7e #y(5#z(ze1Fłoy(5 pra do :tFry(5 #y#tematy(z)e1o z"!z:' 8ra: )am *ed)a::7'(za #! <- ty7:o za#adam" reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a N"e o:reG7a*! o)em"a)o"("e #ame #o8"e po(5odze)"a ty(5 "#tot 7e(z mF"! ty7:o ty7e że myz1od)"e z łaG("oG("am" )a#ze1o ")te7e:t' " )a#ze1o roz'm' )"e możemy "#tota(5 te1o rodza*' pomyG7eH #o8"e te1o po(5odze)"aO ")a(ze* *a: ty7:o podł'1przy(zy) (e7oy(5 D7ate1o )a*da7e* "d!(e '#"łoa)"a a )aet Gm"ałoGH prF8a(5 me(5a)"(z)e1o "(5 ytł'ma(ze)"a )"e ty7:o #! dop'#z(za7)e 7e(z roz'm

:aże )am )aet to (zy)"H a(z:o7"e: "emy że z poodF #'8"e:ty)y(5:tFry(5 crFdłem *e#t #z(ze1F7)y rodza* " o1ra)"(zo)oGH )a#ze1o ")te7e:t' )"1dy)am to )"e może y#tar(zyH a )"e d7ate1o "ż8y me(5a)"zm ytarza)"a 8ył #am #o8"e #prze(z)y z po(5odze)"em opartym

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)t* ładzy #!dze)"a J+

)a (e7a(5 Wre#z("e mo17"Gmy #"C też prze:o)aH żeO b6 )adzmy#łoe* za#adz"eprzyrody zarF)o poza )am" *a: " )a# o8yda #po#o8y przed#ta"a)"a #o8"e

moż7"oG(" przyrody dały8y #"C z #o8! z'peł)"e do8rze po1odz"H Spo#F8 8o"em *e* przed#ta"a)"a #o8"e podł'1 przy(zy) (e7oy(5 *e#t ty7:o #'8"e:ty)ymar'):"em 'żyt:' )a#ze1o roz'm' *eG7" )"e zadoa7a #"C o) ydaa)"em #!dFo przedm"ota(5 *a:o ty7:o o z*a"#:a(5 7e(z doma1a #"C od)"e#"e)"a #amy(5 ty(5z*a"#: raz z "(5 za#adam" do )adzmy#łoe1o #'8=#trat' 8y 'z)aH za moż7"e



pe)e praa "(5 *ed)oG(" :tFre* roz'm )"e może #o8"e przed#ta"H ")a(ze* *a: zapoGred)"(tem (e7F GrFd :tFry(5 po#"ada o) ta:że " ta:"e :tFre #!)adzmy#łoe

-< <-S

> :o9(oym (e7' przyrody *a:o #y#tem' te7eo7o1"(z)e1o

W poprzed)"m para1raeO y:aza7"Gmy że po#"adamy y#tar(za*!(y poFd dote1o 8y podł'1 za#ad roz'm' aż)y(5 pradz"e )"e d7a determ")'*!(e* a7eprze("eż d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a 'ażaH (zło"e:a )"e ty7:o ta: *a: to(zy)"my z #zy#t:"m" "#totam" or1a)"(z)ym" za (e7 )at'ra7)y 7e(z ta:że t' )az"em" za :o9(oy (e7 przyrody od)"e#"e)"' do :tFre1o #zy#t:"e "))eprzedm"oty przyrody #ta)o"! #y#tem (e7F $eG7" "C( #amym (zło"e:' m'#"y#tCpoaH to (o ma *a:o (e7 8yH zrea7"zoa)e poprzez *e1o z"!ze: z przyrod!to (e7 te) m'#" 8yH a78o te1o rodza*' że może 8yH o#"!1)"Cty przez przyrodC

*e* do8ro(zy))ym dz"ała)"' a78o *e#t )"m zdat)oGH " zrC(z)oGH do #ze7:"e1orodza*' (e7F do *a:"(5

+

JJ Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

przyroda może 8yH ze)Ctrz)"e " e)Ctrz)"e przez (zło"e:a 'żyta P"er#zym(e7em przyrody 8yła8y #z(zCG7"oGH dr'1"m :'7t'ra (zło"e:a

Po*C("e #z(zCG7"oG(" )"e *e#t po*C("em :tFre (zło"e: mF1ł8y ya8#tra5oaHze #y(5 ")#ty):tF " za(zerp)!H te) #po#F8 z t:"!(e1o )"m z"erzC(e1op"er"a#t:a 7e(z *e#t ty7:o "de! pe)e1o #ta)' :tFry pra1)"e o) '(zy)"H (zy#to emp"ry(z)y(5 ar'):a(5 ade:at)ym te* "de" (o *e#t )"emoż7"e Torzyo) *! #o8"e #am " to 8ardzo rozma"ty #po#F8 przy pomo(y #e1o z"!za)e1o zyo8rac)"! " zmy#łam" ")te7e:t' a )aet zm"e)"a to po*C("e + ta: (zC#to żeprzyroda 1dy8y )aet (ał:o"("e pod7e1ała *e1o a"8"=tra7)(* o7" żad)! prze("eżm"ar! )"e mo1ła8y = a8y o:azaH #"C z1od)! z tym (5"e*)ym po*C("em a przezto z (e7em *a:" :ażdy #o8"e ar8"tra7)"e yz)a(za poddaH #"C *a:"em'Go:reG7o)em' o1F7)em' " #tałem' pra' A7e 1dy8yGmy )aet (5("e7" 8!dc (e7

te) z)"żyH do poz"om' *a:"e*G pradz"e* potrze8y )at'ra7)e* (o do :tFre* rodza*7'dz:" *e#t pod :ażdym z17Cdem <-, ze #o8! z1od)y 8!dc prze(")"epod)"eGH )a )a*yż#zy poz"om zdo7)oGH torze)"a #o8"e (e7F 'ro*o)y(5 to

*ed)a: te1o (o (zło"e: roz'm"e przez #z(zCG7"oGH " (o 6a:ty(z)"e #ta)o" *e1oła#)y :o9(oy (e7 )at'ra7)y a )"e (e7 o7)oG(" )"1dy )"e zdołał8y o)o#"!1)!H )at'ra *e1o 8o"em )"e *e#t te1o rodza*' 8y potrała poprze#taH )atym (o *'ż po#"ada " 'żya " zadoo7"H #"C tym Z dr'1"e* #tro)y y#o(e 8łCd)e

*e#t m)"ema)"eO że przyroda y8rała #o8"e (zło"e:a za #e1o #z(ze1F7)e1o'7'8"e9(a " po#tCpo=

+ W ory1")a7e2 d"e#e) (o ze #ta)o"#:a 1ramaty(z)e1o zda*e #"C od)o#"H doer#ta)d ")te7e:t Po)"eaż *ed)a: 8yło8y to )"ezroz'm"a7e od)o#zC te)za"me: do ;e1r"j



Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J<

ała z )"m ła#:a"e* )"ż ze #zy#t:"m" z"erzCtam" prze(")"e #y(5dz"ała)"a(5 )"#z(z!(y(5 *a: zaraza 1łFd poodz"e mrozy )apaG(" "))y(5d'ży(5 " mały(5 z"erz!t "tp ta: #amo )"e o#z(zCdzała 1o *a: #zy#t:"(5 "))y(5

z"erz!t &o "C(e* 8ezroz'm)oGH *e1o ła#)y(5 przyrodzo)y(5 #:ło))oG("#proadza )a9 <,> )adto ymyG7o)e + [TZ&T )"e1o #ame1o 'trap"e)"a zaG"))e_ *e#z(ze zadaa)e m' przez *e1o ła#)y rFd przez '("#: ładzC8ar8arzy9#to o*e) "td #proadza*! )a9 ta: 7"(z)e :7C#:" przy (zym #ampra('*e "7e ty7:o może )ad za1ład! ła#)e1o 1at'):' ta: że )aet )a*8ardz"e*do8ro(zy))a przyroda poza )am" o "7e 8y (e7em *e* 8yła #z(zCG7"oGH rod'7'dz:"e1o )"e potrała8y #z(zCG7"oG(" te* *e* #y#tem"e )a z"em" o#"!1)!H 1dyż)at'ra )a#za )"e *e#t )a tC #z(zCG7"oGHO podat)a &zło"e: *e#t przeto za#zety7:o o1)"em ła9('(5' (e7F przyrody $e#t o)O pradz"e za#ad! od)"e#"e)"' do #zere1' (e7F do (ze1o przyroda zda*e #"C 1o #ym p7a)"e

przez)a(zaH *a:o że #am #"e8"e t! za#ad! (zy)" a7e zarazem *e#t o) ta:żeGrod:"em d7a 'trzyma)"a (e7ooG(" me(5a)"zm"e pozo#tały(5 o1)" $a:o *edy)a "#tota )a z"em" po#"ada*!(a ")te7e:t a przeto zdo7)oGH doo7)e1oyz)a(za)"a #o8"e #amem' (e7F *e#t o) pradz"e tyt'7ar)ym pa)em przyrody" =^ *eG7" 'aża #"C przyrodC za #y#tem te7eo7o1"(z)y z 'a1" )a #eprzez)a(ze)"e :o9(oym *e* (e7em a7e *e#t )"m za#ze ty7:o ar'):oo am"a)o"("eO o "7e 'm"e " (5(e )adaH *e* " #o8"e #amem' ta:"e (e7oe od)"e#"e)"e:tFre )"eza7eż)"e od przyrody mo1ło8y 8yH #amoy#tar(za7)e a zatem (e=

+ Wed7e Iyda)"a2 8ezroz'm)oGH przyrodzo)y(5 #:ło))oG(" #proadza )a9)aet ymyG7o)e

J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

7em o#tate(z)ym :tFre1o (a7e )"e )a7eży #z':aH przyrodz"e

;y *ed)a: z)a7ecH to (o mamy (zło"e:' przy=

<,+ )a*m)"e* 'z)aH za F :o9(oy (e7 przyrody m'#"my

'#ta7"H (o może '(zy)"H przyroda a8y 1o przy1oto

aH do te1o (o #am m'#" '(zy)"H 8y 8yH (e7em o#ta

te(z)ym oraz oddz"e7"H to od #zy#t:"(5 "))y(5 (e7F

:tFry(5 moż7"oGH op"era #"C )a ar'):a(5 *a:"(5

moż)a o(ze:"aH ty7:o od przyrody Do te1o rodza*'

(e7FO )a7eży #z(zCG7"oGH )a z"em" przez (o roz'm"t

#"C o1Fł #ze7:"(5 (e7F (zło"e:a moż7"y(5 dz"C:"

przyrodz"e poza )"m " )"m *e#t to mater"a #zy#t:"(5

*e1o (e7F )a z"em" :tFra o "7e 'aża *! za #F*



ył!(z)y (e7 (zy)" 1o )"ezdo7)ym do yz)a(ze)"a

#e* ła#)e* e1zy#te)(*" *a:"e1oG (e7' o#tate(z)e1o

" do#to#oa)"a #"C do9 Z #zy#t:"(5 *e1o (e7F przy

rodz"e pozo#ta*e "C( ty7:o 6orma7)y #'8"e:ty)y a

r')e: a m"a)o"("e ar')e:O zdat)oG(" do yz)a(za

)"a #o8"e #amem' o1F7e (e7F " do po#ł'1"a)"a #"C

)"eza7eż)"e od przyrody zaarte* tym (o o:reG7a

*a:o #F* (e7 przyrod! *a:o Grod:"em #po#F8 od

po"ada*!(y ma:#ymom *e1o o7)y(5 (e7F o1F7e

ar')e:O :tFry przyroda d!że)"' do 7eż!(e1o poza

)"! (e7' o#tate(z)e1o może #peł)"H " (o zatem za *e*

:o9(oy (e7 może 8yH 'aża)e Wyra8"a)"e zdat)(G("

"#toty roz'm)e* do doo7)y(5 (e7F o1F7e a zatem

*e* o7)oG(" *e#t :'7t'r! A "C( ty7:o :'7t'ra

może 8yH :o9(oym (e7em *a:" mamy pod#taC przy

p"#yaH przyrodz"e od)"e#"e)"' do rod' 7'dz:"e1o

)"e zaG *e1o ła#)a #z(zCG7"oGH )a z"em" a78o )aet

ro7a )a*aż)"e*#ze1o )arzCdz"a #ł'ż!(e1o do '#ta)a=

<,J "a)"a ład' " 5armo)"" 8ezroz'm)e* przyrodz"e

poza )"m

Metodo7o1"a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J?

A7e )"e :ażda :'7t'ra y#tar(za do o#"!1)"C("aO te1o :o9(oe1o (e7' przyrodyK'7t'ra zrC(z)oG(" *e#t o(zy"G("e )a*1łF)"e*#zym #'8"e:ty)ym ar'):"emzdat=)oG(" do rea7"za(*" (e7F o1F7e )"e y#tar(za o)a *ed)a: do te1o 8y

pomF( o7"+ o:reG7a)"' " y8orze *e* (e7F (o )a7eży prze("eż #po#F8"#tot)y do (ał:o"te* zdat)oG(" do (e7F Dr'1" ar')e: zdat)oG(" _:tFry moż)a8y )azaH :'7t'r! :ar)oG(" dy#(yp7")y *e#t ar'):"em )e1aty)ym " po7e1a )a'o7)"e)"' o7" od de#potyzm' ż!dz )a #:'te: :tFry(5 *a:o przy:'(" dope)y(5 rze(zy )at'ra7)y(5 #ta*emy #"C )"ezdo7)" do #amodz"e7)e1o y8or'



poza7amy 8o"em )a to 8y "Czam" #tały #"C d7a )a# popCdy *a:"e przyrodadała )am zam"a#tJ yty(z)e* a8yGmy )"e za)"ed8ya7" (zy )aet zadaa7"1ałt )a#zem' z"erzC(em' pooła)"' (5o("aż *e#teGmy prze("eż do#tate(z)"eo7)" 8y "Czy te G("!1aH 7'8 pop'#z(zaH przedł'żaH a78o #:ra(aH za7eż)"e odte1o (ze1o yma1a*! (e7e roz'm'

ZrC(z)oGH )"e może odpo"ed)"o roz")!H #"C rodza*' 7'dz:"m ")a(ze* a)"że7"poprzez )"erF)oGH m"Cdzy 7'dcm" przeaża*!(a 8o"em 7"(z8a 7'dz" #tara #"C

> to (o :o)"e(z)e *e#t d7a ży("a )"e*a:o me(5a)"(z)"e

)"e potrze8'*!( do te1o żad)e* #pe(*a7)e* #zt':" a (zy)"

toO d7a y1ody " #po:o*' "))y(5 :tFrzy 'pra"a*! <,< m)"e* :o)"e(z)edz"edz")y ta:"e *a:O :'7t'ra )a':a

+ #zt':a " przez :tFry(5 ta przeaża*!(a 7"(z8aO 'trzy

mya)a *e#t #ta)"e '("#:' żm'd)e* pra(y " #:!py(5

moż7"oG(" 'żya)"a #top)"oo *ed)a: " do te* :7a#y

do("era )"e*ed)o z :'7t'ry :7a# yż#zy(5 Ato7" raz

z rozo*em :'7t'ry y#o:" *e* #z(ze8e7 ta:" )a :tF=

+ Wed7e I yda)"a2 o7)oG("

Wed7e I " II yda)"a2 ty7:o zam"a#t

J. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rym poż!da)"e te1o (o z8Cd)e za(zy)a *'ż przy)o#"H '#z(zer8e: tem' (o)"ez8Cd)e )azya #"C z8yt:"em 'trap"e)"a zra#ta*! po o8' #tro)a(5 z rF)!#"ł! p> *ed)e* )a #:'te: o8(e* przemo(y po dr'1"e* #:'te: e)Ctrz)e1o)"e)a#y(e)"af ;ły#:ot7"a )Cdza *e#t *ed)a: z"!za)a z rozo*em )at'ra7)y(5#:ło))oG(" rodz"e 7'dz:"m a (e7 przyrody #ame* (5oH )"e *e#t )a#zym (e7emzo#ta*e przy tym prze("eż o#"!1)"Cty 3orma7)ym ar'):"em pod *a:"m przyredate) #F* zam"erzo)y (e7 *edy)"e może o#"!1)!H *e#t ta:" '#trF* e za*em)y(5#to#'):a(5 m"Cdzy 7'dcm" :tFrym #z:odom y)":a*!(ym ze za*em)"e #"Cza7(za*!(e* o7)oG(" prze("#ta"o)a zo#ta*e praorz!d)a #"ła rama(5Ope)e* (ałoG(" )o#z!(e* )azC #połe(z)oG(" o8yate7#:"e* 1dyż ty7:o )"e*może do*GH do )a*=pomyG7)"e*#ze1o rozo*' )at'ra7)y(5 dy#pozy(*" D7a )"e*#za:że o "7e 7'dz"e 8y7"8y doGH roz#!d)" 8y *! z)a7ecH " doGH m!drzy 8ydo8roo7)"e poddaH #"C *e* przym'#o" potrze8)a 8yła8y *e#z(ze (ałoGH:o#mopo7"ty(z)a t* #y#tem #zy#t:"(5 pa9#t :tFrym 1roz" )"e8ezp"e(ze9#toza*em)e1o )e1aty)e1o oddz"ałya)"a )a #"e8"e W 8ra:' ta:"e1o #y#tem' " zpood' <, prze#z:Fd *a:"e )aet moż7"oG(" ta:"e1o pro*e:t' #ta"a*! am8"(*a

ż!dza pa)oa)"a oraz (5("oGH zła#z(za ty(5 :tFrzy ma*! ładzC rC:a(5rze(z! )"e')":)"o)! *e#t o*)a :tFre* a78o pa9#ta dz"e7! #"C " rozpada*! )am)"e*#ze a78o *ed)o pa9#to przył!(za do #"e8"e "))e m)"e*#ze '#"ł'*!('torzyH "C:#z! (ałoGH $a:o )"e zam"erzo)a przez 7'dz" yoła)a



)"eo:"ełz)a)ym" )am"Ct)oG("am" (5oH 1łC8o:o ':ryta może+ zam"erzo)aprzez )a*yż#z! m!droGH prF8a

+ W I yda)"' )"e ma #łoa może

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J

*eG7" )"e proadze)"a to *ed)a: przy1otoa)"a #ta)' praorz!d)oG("poł!(zo)e1o z o7)oG("! pa9#t a dz"C:" tem' też *ed)oG(" "(5 mora7)"e'1r')toa)e1o #y#tem' pom"mo )a*#tra#z7"#zy(5 :7C#: *a:"e #proadza o)a)a rFd 7'dz:" " może *e#z(ze "C:#zy(5 *a:"m" '("#:a 1o #tałe do )"e* po1oto"e (za#"e po:o*' #ta)o" o)a 1dy )adz"e*a )a #po:o*)y #ta) #z(zCG7"oG(" 7'd'(oraz 8ardz"e* #"C odda7a *ede) 8odz"e( "C(e* do te1o 8y #zy#t:"e ta7e)ty#ł'ż!(e :'7t'rze doproadz"H do )a*yż#ze1o rozo*'

&o #"C ty(zy dy#(yp7")y ty(5 #:ło))oG(" do :tFry(5 dy#pozy(*a )at'ra7)a zez17Cd' )a )a#ze przez)a(ze)"e *a:o pe)e1o 1at'):' z"erz!t *e#t z'peł)"e(e7oa :tFre *ed)a: y#o(e 'tr'd)"a*! rozF* 7'dz:oG(" to ta:że " od)"e#"e)"' do te1o dr'1"e1o ymo1' :'7t'ry "do(z)a *e#t (e7oa te)de)(*aprzyrody do ta:"e1o :#ztałtoa)"a :tFre (zy)" )a# przy#tCp)ym" d7a (e7Fyż#zy(5 )"ż te *a:"e może )a#trC(zyH #ama przyroda N"ezaprze(za7)a *e#tprzea1a <,? '*em)y(5 )a#tCp#t *a:"e #'8te7)oGH #ma:' do(5odz!(a do *e1o"dea7"za(*" a )aet 7':#'# )a po7' )a':" *a:o (oG (o #ta)o" poży:C d7aprFż)oG(" #proadza*! )a )a# #:'te: ytarza)e1o przez )"e a )"e da*!(e1o#"C za#po:o"H m)F#ta #:ło))oG(" a7e )"e moż)a też )"e do#trze1aH (e7'przyrody po7e1a*!(e1o )a (oraz "C:#zym o1ra)"(za)"' #'rooG(" " 8r'ta7)oG("ty(5 #:ło))oG(" #:ło))oG(" do 'ży("a :tFre )a7eż! ra(ze* do z"erzC(e1o )a# (5ara:ter' " )a*8ardz"e* #to*! )a prze#z:odz"e :#ztałtoa)"' )a# :'yż#zem' pooła)"' = oraz )a tym 8y 'toroaH dro1C rozo*o"(zło"e(ze9#ta

Szt':! p"C:)a " )a':" :tFre dz"C:" po#ze(5)"e 'dz"e7a*!(e* #"C roz:o#zyoraz dz"C:" o1ładz"e " :'7t'rze

J- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

toarzy#:"e* (zy)"! (zło"e:a *eG7" )"e ety(z)"e 7ep#zym to prze("eż(y"7"zoa)ym o1ra)"(za*! z)a(z)e* m"erze tyra)"C poż!da9 zmy#łoy(5 "przy1oto'*! przez to (zło"e:a do rz!dF :tFry(5 ładzC #praoaHpo")"e) ty7:o roz'm :7C#:" zaG *a:"e z#yła )a )a# *'ż to przyroda *'ż to)"ez1od7"y 7'dz:" e1o"zm mo8"7"z'*! zarazem potC1'*! " 5art'*! #"ły )a#ze*d'#zy 8yGmy oym #:ło))oG("om )"e '7e1a7" " te) #po#F8 poza7a*! )amod(z'H pe)! ':ryt! )a# zdat)oGH do yż#zy(5 (e7F

<,. -

> (e7' o#tate(z)ym "#t)"e)"a G"ata t* #ame1o dz"eła #torze)"a

&e7em o#tate(z)ym *e#t ta:" :tFry )"e yma1a "))e1o (e7' *a:o ar'):' #e*moż7"oG("



$eG7" *a:o ra(*C tł'ma(z!(! (e7ooGH przyrody przy*m'*emy 7" ty7:o *e*me(5a)"zm to )"e możemy pytaH po (o "#t)"e*! rze(zy )a G"e("e 1dyż tedyz1od)"e

Łato roz#trzy1)!H *a:! artoGH ma d7a )a# ży("e *eże7" artoGH ta m"erzo)a

*e#t ty7:o 'ży("em ty7:o #z(zCG7"oG("! )at'ra7)ym (e7em o1Fł' )a#zy(5O#:ło))oG(" Spada o)a po)"że* zera :tFż 8o"em (5("ał8y )a )oo rozpo(zy)aHży("e ty(5 #amy(5 ar'):a(5 a78o )aet podł'1 )oe1o przez #"e8"e'łożo)e1o a7e z1od)e1o z 8"e1"em przyrody p7a)' :tFry 8y m"ał *ed)a: też

*edy)"e 'ży("e )a (e7'f $a:! artoGH po#"ada ży("e proadzo)e z1od)"e z (e7em *a:" ma (o do )a# przyroda " :tFre po7e1a )a tym (o #"C (zy)" a )"e ty7:o )atym że #"C 'żya 1dz"e *ed)a: *e#teGmy ty7:o Grod:"em do )"eo:reG7o)e1oo#tate(z)e1o (e7' y*aG)"7"Gmy *'ż yże* N"e pozo#ta*e "C( (5y8a )"( prF(zartoG(" *a:! #am" )ada*emy )a#zem' ży("' przez to (o )"e ty7:o (zy)"my a7ezarazem #po#F8 (e7oy ta: )"eza7eż)"e od przyrody (zy)"my że )aet

"#t)"e)"e przyrody może ty7:o pod tym ar'):"em #ta)o"H (e7

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a J,

z te1o rodza*' "dea7"#ty(z)ym #y#temem moa *e#t ty7:o o zy(z)e* moż7"oG("rze(zy a myG7e)"e o )"(5 *a:o o (e7a(5 8yło8y ty7:o 8ezprzedm"oto! #pe:'7a(*! 8ez z17Cd' )a to (zy ta:! 6ormC rze(zy tł'ma(zyło8y #"C przez przypade: (zyprzez G7ep! :o)"e(z)oGH 8yło8y to o8' ypad:a(5 p'#te pyta)"e Przy*m'*!(

*ed)a: z"!ze: (e7oy G"e("e *a:o rea7)y <, " za:łada*!( d7a9 #pe(*a7)y

rodza* przy(zy)ooG(" a m"a)o"("e przy(zy)y dz"ała*!(e* #po#F8 zam"erzo)y)"e możemy poprze#taH )a pyta)"'2 po (o przedm"oty G"ata "#toty or1a)"(z)ema*! ta:! (zy "))! 6ormC " po (o przyroda proadz"ła *e te a )"e "))e#to#'):" z17Cdem "))y(5 *eG7" 8o"em *'ż raz pomyG7e7"Gmy o ")te7e:("e :tFrym'#" 8yH 'z)a)y za przy(zy)C moż7"oG(" ta:"(5 6orm *a:"e rze(zy"G("ez)a*d'*emy rze(za(5 to m'#"my też łaG)"e )"m #amym do#z':"aH #"Co8"e:ty)e* pod#tay :tFra :azała8y tem' tFr(zem' ")te7e:to" te) #po#F8dz"ałaH pod#tayO :tFra 8yła8y F(za# (e7em o#tate(z)ym d7a *a:"e1o ta:"erze(zy "#t)"e*!

Po"edz"ałem *'ż yże* że (e7 o#tate(z)y )"e *e#t (e7em d7a :tFre1o

o#"!1)"C("a " z1od)e1o z *e1o "de! zrea7"zoa)"a y#tar(zała8y przyroda 1dyż *e#t to (e7 8ezar'):oy N"e ma 8o"em )"( ta:"e1o przyrodz"e *a:o *e#te#t"e zmy#łoym (ze1o ra(*a determ")'*!(a t:"!(a )"e* #ame* )"e8yła8y za#ze #ama z)o' 'ar'):oa)a doty(zy to )"e ty7:o )at'ry poza)am" mater"a7)e* 7e(z ta:że )at'ry )a# myG7!(e* z tym za#trzeże)"em żerozażam ty7:o to e m)"e (o *e#t rze(zy"G("eO )at'r! Rze(z )atom"a#t :tFraz 'a1" )a #F* o8"e:ty)y (5ara:ter "))a "#t)"eH :o)"e(z)"e *a:o (e7o#tate(z)y ")te7"1e)t)e* przy(zy)y m'#" 8yH te1o rodza*' 8y po=

<>




<,- rz!d:' (e7F )"e za7eżała od żad)e1o "))e1o ar'):'*

*a: ty7:o od #e* "de"

0tFż mamy )a tym G"e("e ty7:o *ede) *edy)y 1!=7 t')e: "#tot :tFry(5przy(zy)ooGH *e#t te7eo7o1"(z)a t* #:"eroa)a :' (e7om " po#"ada zarazem tCłaG("=7 oGH że prao podł'1 :tFre1o "#toty te ma*! o:reG7aH #e (e7eprzed#ta"a)e *e#t przez )"e #ame *a:o 8ez=7 ar'):oe " )"eza7eż)e odar'):F )at'ra7)y(5O a "C(+ *a:o #amo #o8"e :o)"e(z)e I#tot! ta:! *e#t6(zło"e: a7e rozaża)y *a:o )o'me)o)2 *edy)a "#tot )at'ra7)a ' :tFre* *e*ła#)y(5 przy#ł'1'*!(y(5 *e*7 łaG("oG("a(5 #t"erdz"H możemy prze("eż pe)!)ad=7 zmy#ło! ładzC o7)oGH a )aet prao przy(zy=7 )ooG(" ł!(z)"e z *e*przedm"otem :tFry może o)a #o8"e yz)a(zyH *a:o (e7 )a*yż#zy )a*yż#zedF8r G"e("e

$eG7" "dz"e o (zło"e:a " o :ażd! "#totC roz'mr G"e("e *a:o "#totC mora7)!)"e moż)a *'ż pytad da7e*2 po (o v'em ") )em o) "#t)"e*e $'ż #amo *e1"#t)"e)"e za"era #o8"e (e7 )a*yż#zy :tFrem' możd o) ta:"m za:re#"e

*a:"m to potra podporz!d:o=7 aH (ał! przyrodC a przy)a*m)"e* 8re:tFrem' )"a o7)o m' 'ażaH #"e8"e za podda)e1o *a:"em':o7"e7* płyo"przyrody 0 "7e "C( przedm"oty G"ata7 *a:o *e#te#ta #e* e1zy#te)(*"za7eż)e potrze8'*! dz"ała*!(e* podł'1 (e7F )a*yż#ze* przy(zy)y to (zło7 "e:

*e#t (e7em o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a ;ea )"e1o 8o"em ła9('(5 :o7e*)o#o8"e podporz!d:oał

<,, )y(5 (e7F )"e 8ył8y doproadzo)y do :o9(a a *e7

dy)"e (zło"e:' a7e " )"m też ty7:o *a:o pFd7

m"o("e mora7)oG(" moż)a #t"erdz"H 8(zar'):oe

+ W ory1")a7e2 a8er a7e (o *ed)a: )"e z1adza #"C z :o)te:#te) &zytam "C(a7#o


<+

o "7e "dz"e o (e7e praoda#to ył!(z)"e o)o (zy)" 1o "C( zdo7)ym do te1o8y 8ył (e7em o#tate(z)ym :tFrem' (ała przyroda *e#t te7eo7o1"(z)"epodporz!d:o=

a)a

-? >>

0 zy:o=teo7o1""



3"zy:o=teo7o1"a *e#t pod*Ct! przez roz'm prF8! )"o#:oa)"a z (e7F przyrody:tFre mo1! 8yH poz)a)e *edy)"e emp"ry(z)"e o )a*yż#ze* przy(zy)"e przyrody "

*e* łaG("oG("a(5 Teo7o1"! mora7)! ety:o=teo7o1"! 8yła8y prF8a )"o#:oa)"az (e7' mora7)e1o "#tot roz'm)y(5 przyrodz"e :tFry może 8yH poz)a)y a pr"or"o oe* przy(zy)"e " *e* łaG("oG("a(5

Mo1ło8y 8yH rF)"eż ta: że #z(zCG7"oGH "#tot roz'm)y(5 )a G"e("e *e#t(e7em przyrody a F(za# #z(zCG7"oGH ta 8yła8y też *e* :o9(oym (e7emPrzy)a*m)"e* a pr"or" )"e możemy "edz"eH d7a(ze1o przyroda )"e m"ała8y 8yHta: 'rz!dzo)a #:oro za poGred)"(tem *e* me(5a)"zm' #:'te: te) przy)a*m)"e*o ty7e o "7e my #"C możemy tym zor"e)toaH 8ył8y prze("eż moż7"y A7emora7)oGH " podporz!d:oa)a *e* przy(zy)ooGH :"er'*!(a #"C (e7am" *e#t8ezz17Cd)"e )"emoż7"a za poGred)"(tem przy(zy) )at'ra7)y(5 za#ada8o"em :tFra yz)a(za *e* dz"ała)"e *e#t za#ad! )adzmy#ło! a zatem porz!d:' (e7F *edy)ym moż7"ym (zy))":"emO :tFry od)"e#"e)"' do

przyrody *e#t a8#o7't)"e 8ezar'):oy a podm"ot mora7)oG(" zo#ta*e *edy)"edz"C:" tem' za:a7":oa)y *a:o (e7 o#tate(z)y dz"eła #torze)"a :tFrem' (ałaprzyroda *e#t podporz!d:oa)a Sz(zCG7"oGH )atom"a#t *a: to z1od)"e zeG"ade(tem doG"ad(ze)"a y:aza)o poprzed)"m para1rae )"e *e#t )aet(e7em przyrody od)"e#"e)"' do 7'dz" *a:o "#totO 'przy"7e*oa)y(5 przed"))ym" #torze)"am" )"e mF"!( *'ż o tym 8y m"ała 8yH (e7em o#tate(z)ym(ałe1o #torze)"a L'dz"e mo1! )"e!tp7""e (zy)"H z )"e* #F* :o9(oy#'8"e:ty)y (e7 $eG7" *ed)a: pytam o (e7 o#tate(z)y #torze)"a2 po (o 7'dz"em'#"e7" "#t)"eHf to moa *e#t o o8"e:ty)ym (e7' )a*yż#zym *a:"e1oyma1ał8y )a*yż#zy roz'm d7a #e1o dz"eła #torze)"a $eG7" :toG odpo"e )a

to2

<J Kryty:a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

P"er#za z )at'ry rze(zy poprzedza dr'1! ;o *eG7" mamy z rze(zy "#t)"e*!(y(5O)a G"e("e )"o#:oaH #po#F8 te7eo7o1"(z)y o przy(zy)"e G"ata to m'#z! 8yH)aprzFd da)e (e7e przyrody d7a :tFry(5 mamy )a#tCp)"e #z':aH (e7'o#tate(z)e1o a potem d7a te1o (e7' za#ady przy(zy)ooG(" te* )a*yż#ze*przy(zy)y

L"(z)e 8ada)"a przyrod)"(ze mo1! " m'#z! op"eraH #"C )a za#adz"ete7eo7o1"(z)e* (5oH )"e ma przy tymO pood' pytaH o pod#taC moż7"oG("(e7oe1o dz"a=>+ ła)"a z :tFr! #poty:amy #"C rozma"ty(5 tora(5 przyrody A

*eG7" (5(emy " o tym m"eH *a:"eG po*C("e to )"e dy#po)'*emy t' żad)ym da7e*"d!(ym 17!dem prF(z ty7:o ma:#ymy reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a2 żem"a)o"("e (5oH8y " )am 8ył da)y ty7:o *ede) *edy)y or1a)"(z)y tFr przyrody)"e możemy z 'a1" )a łaG("oG(" )a#ze* ładzy poz)a)"a pomyG7eH d7a9 "))e*pod#tay )"ż tC :tFra #ta)o" przy(zy)C #ame* przyrody (zy to przyrody (ałe*(zy ty7:o da)e* *e* (zCG(" " :tFra dz"C:" ")te7e:to" za"era od)o#z!(! #"C do te1otor' przy(zy)ooGH *e#t toO za#ada ydaa)"a o (zymG #!dF :tFra )"e

po#'a )a# pradz"e a)" o :ro: )aprzFd tł'ma(ze)"' rze(zy )at'ra7)y(5 " "(5po(5odze)"a a7e 'moż7""a )am prze("eż pe"e) rz't o:a poza przyrodC 8yGmypo*C("e pra"#toty poza tym ta: )"epłod)e mo17" ee)t'a7)"e 87"że* o:reG7"H



a8y "#t)"ały "#toty :tFrym 8y oa )a*yż#za przy(zy)a mo1ła yG"ad(zaHdo8rodz"e*#ta to popada #"C #prze(z)oGH z ar'):"em :tFrem' roz'm 7'dz:"podporz!d:o'*e )aet )a*1łC8#ze 7'dz:"e pra1)"e)"e #z(zCG7"oG(" am"a)o"("e z ar'):"em z1od)oG(" z *e1o ła#)ym e)Ctrz)ympraoda#tem mora7)ym Doodz" to że #z(zCG7"oGH może 8yH ty7:o (e7em

'ar'):oa)ym a (zło"e: ty7:o *a:o "#tota mora7)a (e7em o#tate(z)ym#torze)"a &o #"C ty(zy #za:że *e1o #ta)' to #z(zCG7"oGH ł!(zy #"C z tym#ta)em ty7:o *a:o )a#tCp#to m"arC z1od)oG(" z oym (e7em *a:o (e7em#e1o "#t)"e)"a

Metodo7o1"a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

<<

0tFż po"adam2 zy:o=teo7o1"a (5oH8y )a*da7e* po#')"Cta )"e może )amprze("eż y*aG)"H )"(ze1o (o doty(zy o#tate(z)e1o (e7' #torze)"a 1dyż )"edo(5odz" o)a )aet do te1o 8y pytaH o te) (e7 Może "C( o)a pradz"e'#pra"ed7""H po*C("e ")te7"1e)t)e* przy(zy)y G"ata *a:o #'8"e:ty)"e *edy)"ed7a łaG("oG(" )a#ze* ładzy poz)a)"a zdat)e po*C("e moż7"oG(" rze(zy:tFre )a pod#ta"e (e7F możemy '(zy)"H #o8"e zroz'm"ałym" )"e może *ed)a:te1o po*C("a a)" pod teorety(z)ym a)" pod pra:ty(z)ym >J z17Cdem 87"że*

o:reG7"H *e* '#"łoa)"e zaG #torze)"a teo7o1"" )"e o#"!1a #e1o (e7' " pozo#ta*eza#ze ty7:o zy(z)! te7eo7o1"! Re7a(*a (e7oa 8o"em *e#t " m'#" 8yH )"e*rozpatrya)a za#ze ty7:o *a:o 'ar'):oa)a przyrodz"e a tym #amym )"emoże o)a )aet y#')!H pyta)"a o (e7 d7a :tFre1o "#t)"e*e #ama przyrodapod#taa do te1o m'#" 8yH #z':a)a poza przyrod! (e7O do :tFre1o o:reG7o)e*"de" #proadza #"C rF)"eż o:reG7o)e po*C("e oe* yż#ze* ")te7"1e)t)e*przy(zy)y G"ata a tym #amym moż7"oGH teo7o1""

&o #"C ty(zy za1ad)"e92O do (ze1o rze(zy )a G"e("e #! #o8"e )aza*emprzydat)e do (ze1o rFż)orod)oGH zaarta *a:"e*G rze(zy te*że rze(zy #ł'ży )a

*a:"e* pod#ta"e moż)a )aet przy*moaH że )"( G"e("e )"e "#t)"e*e)adarem)"e 7e(z #zy#t:o #ł'ży (zem'G przyrodz"e pod ar'):"em że pe)erze(zy *a:o (e7e po"))y "#t)"eH przy (zym roz'm )a#z )"e po#"ada d7aładzy #!dze)"a żad)e* "))e* za#ady moż7"oG(" przedm"ot' o :tFrymydaała8y )"e'(5ro))"e #!d te7eo7o1"(z)y prF(z za#ady podporz!d:oa)"ame(5a)"zm' przyrody ar(5"te:to)"(e roz'm)e1o #tFr(y G"ata )a #zy#t:oto te7eo7o1"(z)y po17!d )a G"at da*e pro#t #pa)"ał! " 1od)! )a*yż#ze1opodz"'

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a J,

< Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a



odpo"edc A7e o8e( te1o że da)e a przeto " za#ady o:reG7e)"a oe1opo*C("a ")te7"1e)t)e* przy(zy)y G"ata *a:o )a*yż#ze1o arty#ty #! *edy)"eemp"ry(z)e )"e poza7a*! o)e )o#"H o żad)y(5 da7#zy(5 *e* łaG("oG("a(5poza tym" *a:"e *e* dz"ała)"a(5 ':az'*e >< )am doG"ad(ze)"e adoG"ad(ze)"e toO po)"eaż )"e może )"1dy o8*!H (ałe* przyrody *a:o #y#tem'

m'#" (zC#to )atraaH )a ra(*e doodoe #prze(z)e pozor)"e z oym po*C("em "pom"Cdzy #o8! )"1dy *ed)a: (5oH8yGmy )aet zdo7)" 8y7" prze*rzeH emp"ry(z)"e(ałoGH #y#tem' o "7e doty(zy o) #ame* ty7:o przyrody )"e może z)"eGH )a#po)ad przyrodC do #ame1o (e7' *e* "#t)"e)"a a dz"C:" tem' do o:reG7o)e1opo*C("a oe* yż#ze* ")te7"1e)(*"

K"edy 'pra#z(zamy #o8"e zada)"e *a:"e (5(e roz"!zaH zy:o=teo7o1"aroz"!za)"e to yda*e #"C łate $eG7" 8o"em rozrz't)"e #to#'*emy po*C("e8o#:oG(" do :ażde* pomyG7a)e* przez )a# ")te7"1e)t)e* "#toty może "(5 8yH *ed)a7'8 "C(e* :tFra po#"ada 7"(z)e " 8ardzo "e7:"e a7e łaG)"e )"e #zy#t:"e

łaG("oG(" *a:"e o1F7e 8yły8y *e* potrze8)e do #torze)"a przyrodyodpo"ada*!(e* moż7""e )a*"C:#zem' (e7o" a78o 'ażamy że to )"('*em)e1oO 'z'peł)"aH *a:"e*G teor"" 8ra: te1o (o ma*! #peł)"aH ra(*edoodoe doo7)ym" dodat:am" " 1dz"e ma*!( ty7:o pod#taC do przy*C("a"e7' (e(5O do#:o)ałoG(" a (o to *e#t d7a )a# "e7ef 'ażamy #"C za'pra)"o)y(5 do za:łada)"a #ze7:"(5 moż7"y(5 f tedy zy(z)a te7eo7o1"amoże poaż)"e prete)doaH do za#z(zyt' 'za#ad)"a)"a teo7o1"" $eG7" *ed)a:doma1amy #"C #:aza)"a (o

+ W ory1")a7e2 :F))e) mF( (o )"e z1adza #"C z 8'do! zda)"a &zytam"C( z1od)"e z popra:! karte)#te")a2 :a))

Metodo7o1"a te7eo"o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?

łaG(""e #:ła)"a )a# a po)adto 'pra)"a do (zy)"e)"a oy(5 'z'peł)"e9 ^ to)a prFż)o 8Cdz"emy d7a )a#ze1o '#pra"ed7""e)"a #z':a7" pod#tay za#ada(5teorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' :tFry to 'żyte:O 8ez= > z17Cd)"e yma1a 8yd7a ytł'ma(ze)"a pe)e1o przedm"ot' doG"ad(ze)"a )"e przyp"#yaH m'"C(e* łaG("oG(" )"ż #t"erdza)e przez )a# emp"ry(z)e da)e "(5 moż7"oG(" Po87"ż#zym z8ada)"' #t"erdz"7"8yGmy *ed)a: że t:" )a# łaG(""e a pr"or" "dea

)a*yż#ze* "#toty oparta )a z1oła odm"e))ym 'żyt:' roz'm' )a pra:ty(z)ym:tFry :aże )am )"edo#tate(z)e przed#ta"e)"a te7eo7o1"" zy(z)e* o prapod=#ta"e (e7F przyrodz"e 'z'peł)"H " doproadz"HO do po*C("a 8F#ta przy(zym )"e ma"a7"8yGmy #o8"e 8łCd)"e że #torzy7"Gmy tC "deC a raz z )"! "teo7o1"C dz"C:" teorety(z)em' roz'moem' po#ł'1"a)"' #"C zy(z)!z)a*omoG("! G"ata a tym m)"e* że 'dood)"7"Gmy *e* rea7)oGH

N"e moż)a #tarożyt)ym ta: 8ardzo 8raH za złe te1o że yo8raża7" #o8"e #y(58o1F *'ż to tym (o doty(zy "(5 potC1" *'ż to tym (o doty(zy "(5 zam"arF" ")te)(*" #po#F8 8ardzo rozma"ty #zy#t:"(5 *ed)a: )"e ył!(za*!( )aet "(5

z"erz(5)":a *a:o za#ze *e#z(ze )a 7'dz:! modłC o1ra)"(zo)y(5 Rozaża*!(8o"em ':ład " 8"e1 "ze(zy przyrodz"e z)a*dya7" tym pradz"edo#tate(z)! pod#taC do te1o 8y *a:o *e* przy(zy)C przy*moaH (oG "C(e* )"żme(5a)"zm " dom)"emyaH #"C poza ma#zy)er"! te1o G"ata zam"arF pe)y(5



yż#zy(5 przy(zy) o :tFry(5 )"e mo17" myG7eH ")a(ze* )"ż *a:o o )ad7'dz:"(5Wo8e( te1o *ed)a: że )atraa7" )a tym G"e("e )a >?

+ Wed7e I yda)"a2 teo7o1""

J,

<. Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

rze(zy do8re " złe (e7oe " #prze(z)e z (e7em 8ardzo przy)a*m)"e* podł'1)a#ze1o roz'm"e)"a f ze #o8! pom"e#za)e a )"e mo17" pozo7"H #o8"e )a to 8y "m"C ar8"tra7)"e #torzo)e*O "de" )a*do#:o)a7#ze1o l #tFr(y przy*!H *ed)a: po:ry*om' że ' pod#tay 7eż! t' (e7e m!dre " do8ro(zy))e )a (o )"e "dz"e7"prze("eż żad)e1o dood' przeto #!d "(5 o )a*yż#ze* przy(zy)"e G"ata o "7em"a)o"("e po#tCpoa7" z'peł)"e :o)#e:e)t)"e podł'1 ma:#ym (zy#toteorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' )"e mF1ł ypaGH ")a(ze* I))" :tFrzy (5("e7" *a:ozy(y 8yH zarazem teo7o1am" #!dz"7" że z)a*d! za#po:o*e)"e d7a roz'm' tym"ż a8#o7't)! *ed)oGH yma1a)e* przez roz'm za#ady rze(zy )at'ra7)y(5za8ezp"e(z! #o8"e za pomo(! "de" *ed)e* "#toty :tFre* *a:o *edy)e* #'8#ta)(*"#zy#t:"e te rze(zy 8yły8y ty7:o ")5er'*!(ym" o:reG7e)"am" #'8#ta)(*a ta )"e8yła8y pradz"e przy(zy)! G"ata poprzez ")te7e:t a7e )"e* *a:o podm"o("ezaarty 8ył8y prze("eż #ze7:" ")te7e:t "#tot te1o G"ata 8yła8y toO "C( "#tota:tFra )"e ytarzała8y pradz"e )"(ze1o podł'1 (e7F a7e :tFre* J #zy#t:"erze(zy z 'a1" )a *ed)oGH podm"ot' :tFre1o #! ty7:o o:"eG7e)"am" m'#"ały8yprze("eż #po#F8 :o)"e(z)y )aet 8ez (e7' " zam"ar' za*em)"e do #"e8"e(e7oo #"C od)o#"H Ta: oto proadz"7" o)" "dea7"zm przy(zy) (e7oy(5 przez toże ta: tr'd)! do ydo8y("a *ed)oGH m)F#ta (e7oo ze#po7o)y(5 #'8#ta)(*"prze:#ztał("7" z za7eż)oG(" przy=>. (zy)oe* od *ed)e* #'8#ta)(*" e#pFłza7eż)oGH "(5 ")5ere)(*" *ed)e* W rez'7ta("e #y#tem te) rozpatrya)y ze#ta)o"#:a ")5er'*!(y(5 "#tot G"ata pod

+ Wed7e I yda)"a2 "de" *ed)e1o *edy)e1o )a*do#:o)a7#ze1o Wed7e Iyda)"a2 8ył8y toO "C( podm"ot :tFry a7e :tFrym

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <

)az! pa)te"zm' a pFc)"e* ze #ta)o"#:a *edy)e1o #'8#y#t'*!(e1o podm"ot' *a:o pra"#toty pod )az! #p")ozyzm' )"e ty7e roz"!zał pyta)"e doty(z!(ep"er#ze* pod#tay (e7ooG(" przyrody "7e 'z)ał *e ra(ze* za 8ezprzedm"otoe#:oro po*C("e (e7ooG(" o1oło(o)e ze #ze7:"e* #e* rea7)oG(" 'z)a)o za 7" ty7:o8łCd)! ")terpreta(*C o1F7)e1o o)to7o1"(z)e1o po*C("a rze(zy o1F7e

Na pod#ta"e #amy(5 ty7:o teorety(z)y(5 za#ad 'żyt:oa)"a roz'm' )a (zym *edy)"e zy:o=teo7o1"a #"C op"era )"e moż)a "C( )"1dy 'torzyH ta:"e1o po*C("a8F#ta :tFre 8y y#tar(zało do ydaa)"a przez )a# te7eo7o1"(z)y(5 #!dF oprzyrodz"e A78o 'z)a*emy 8o"em #ze7:! te7eo7o1"C za (zy#te zł'dze)"e ładzy#!dze)"a ydaa)"' przez )"! #!dF o z"!z:' przy(zy)oym rze(zy "'("e:amy #"C ył!(z)"e do za#ady (zy#te1o me(5a)"zm' przyrody :tFra z 'a1")a *ed)oGH #'8#ta)(*" o8e( :tFre* )"e *e#t o)a )"(zym "))ym *a: ty7:o



rFż)orod)oG("! *e* o:reG7e9 yda*e #"C )am pozor)"e za"eraH po#ze(5)eod)"e#"e)"e do (e7F a78o :"edy zam"a#t te1o "dea7"zm' przy(zy) (e7oy(5o7"my trzymaH #"C za#ady rea7"zm' te* #z(ze1F7)e1o "odza*' przy(zy)ooG(" tomożemy pod (e7e przyrodz"e podłożyH 8!dc "e7e ")te7"1e)t)y(5 pra"#tot 8!dcty7:o *ed)! *edy)! #:oro 8o"em d7a 'za#ad)"e)"a po*C("a te* pra"#toty )"e

rozporz!dzamy > )"(zym "))ym *a: ty7:oO emp"ry(z)ym" za#adam"za(zerp)"Ctym" z rze(zy"#te1o z"!z:' (e7oe1o G"e("e to z *ed)e* #tro)y)"e możemy poradz"H #o8"e z )"ez1od)oG("! *a:! przyroda od)"e#"e)"' do *ed=

+ Wed7e I yda)"a2 *e1o o:reG7e9 (o ma #"C od)o#"H (5y8a do me(5a)"zm'

<-


)oG(" (e7oe* 7"(z)y(5 ':az'*e przy:łada(5 a z dr'1"e* )"e możemy po*C("a *ed)e* *edy)e* ")te7"1e)t)e* przy(zy)y ta:"e1o łaG)"e *a:"e torzymy #o8"e )apod#ta"e #ame1o ty7:o doG"ad(ze)"a )"1dy y#)'H #t!d #po#F8do#tate(z)"e o:reG7o)y d7a *a:"e*:o7"e: o8o*Ct)"e *a:" #po#F8 teorety(z)"e(zy pra:ty(z)"e 'żyte(z)e* teo7o1""

Te7eo7o1"a zy(z)a #:ła)"a )a# pradz"e do #z':a)"a teo7o1"" a7e )"e możeżad)e* #torzyH (5oH8yGmy )a*do:ład)"e* G7edz"7" przyrodC )a pod#ta"edoG"ad(ze)"a " #tara7" #"C od:rytem' )"e* z"!z:o" (e7oem' pomF( zapoGred)"(tem "de" roz'moy(5 :tFre d7a zada9 zy(z)y(5 m'#z! 8yHteorety(z)e Na (Fż #"C to zda #ł'#z)"e 'ty#:"aH 8Cdz"emy że ' pod#tay#zy#t:"(5 ty(5 'rz!dze9 za:ładamy "e7:" d7a )a# )"epo*Cty ")te7e:t " że:ażemy m' rz!dz"H tym G"atem #to#o)"e do *1o zam"arFf #:oro przyroda)"( )am )"e mF" a)" )"1dy po"edz"eH )"e może o zam"arze o#tate(z)ym 8ez:tFre1o )"e możemy prze("eż #torzyH #o8"e #pF7)e1o p'):t' od)"e#"e)"a#zy#t:"(5 ty(5 (e7F przyrodz"e żad)e* y#tar(za*!(e* za#ady te7eo7o1"(z)e*(zy to a8y poz)aH #zy#t:"e (e7e *a:o '*Cte *ede) #y#tem (zy to a8y 'torzyH

#o8"e po*C("e )a*yż#ze1o ")te7e:t' *a:o przy(zy)y ta:"e* przyrody po*C("eO:tFre mo1ło8y #ł'żyH za :ryter"'m )a#ze* te7eo7o1"(z)"e *! rozaża*!(e* ładzy#!=>- dze)"a M"ał8ym pradz"e F(za# do (zy)"e)"a z ")te7e:temte(5)"(z)ym K')#tber#ta)d d7a (e7F rozpro#zo)y(5 a7e )"e z m!droG("! d7a(e7' o#tate(z)e1o :tFry m'#" łaG(""e za"eraH ra(*C determ")'*!(! tamte)")te7e:tO W 8ra:' *ed)a: (e7' o#tate(z)e1o :tFry może 8yH #:aza)y ty7:o apr"or" przez (zy#ty roz'm 1dyż #zy#t:"e (e7e G"e("e #! emp"=

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <,

ry(z)"e 'ar'):oa)e " )"e mo1! za"eraH )"(ze1o "))e1o *a: ty7:o to (o *e#tdo8re do (ze1oG 7'8 d7a (ze1oG *a:o przypad:oe1o zam"ar' a )"e to (o do8re

*e#t 8ezz17Cd)"e " :tFry *edy)"e mF1ł8y m)"e po'(zyH *a:"e łaG("oG(" *a:"



#top"e9 " *a:" #to#')e: )a*yż#ze* przy(zy)y przyrody + mam #o8"e pomyG7eHa8y mF(O o )"e* ydaH #!d *a:o o #y#tem"e te7eo7o1"(z=)ym *a: " *a:"mpraem o7)o m" t' mo*e 8ardzo o1ra)"(zo)e po*C("e o oym pra")te7e:("e:tFre mo1C oprzeH ty7:o )a mo*e* )":łe* z)a*omoG(" G"ata o przy#ł'1'*!(e* te*_pra"#to("e mo(y 'rze(zy"#t)"e)"a #y(5 "de" o *e* o7" (zy)"e)"a te1o "td

doo7)"e roz#zerzaH " 'z'peł)"aH doproadza*!(O *e do "de" #ze(5m!dre*)"e#:o9(zo)e* "#totyf %dy8y m"ało #"C to do:o)aH #po#F8 teorety(z)y tozałoże)"em m'#"ała8y t' 8yH mo*a ła#)a #ze(5"edza a8ym mF1ł zroz'm"eH(e7e przyrody (ałym "(5 z"!z:' oraz po)adto *e#z(ze o1ar)!H myG7! #ze7:"e"))e moż7"e p7a)y porF)a)"' z :tFrym" p7a) o8e()y m'#"ał8y #ł'#z)"e 8yH'aża)y za )a*7ep#zy ;ez te* 8o"em #ze(5#tro))e* z)a= o *omoG(" #:'t:')"e mo1C a)" y("!1)!H )"o#:' o o:reG7o)ym po*C("' )a*yż#ze* przy(zy)y:tFre z)a7ecH moż)a ty7:o ")te7"1e)(*" pod :ażdym z17Cdem )"e#:o9(zo)e* t* po*C("' 8F#ta a)" też #torzyH pod#tay d7a teo7o1""

Przy #ze7:"m moż7"ym roz#zerza)"' zy(z)e* te7eo=7o1"" możemy zatemop"era*!( #"C )a przyto(zo)e* yże* za#adz"e pradz"e po"edz"eH że z1od)"e złaG("oG("am" " za#ad! )a#ze* ładzy poz)a(ze* )"e 'm"emy pomyG7eH #o8"eprzyrody *e* (e7oym z)a)ym )am ':ładz"e ")a(ze* )"ż *a:o ytFr ")te7e:t'

+ Wed7e I yda)"a2 przy(zy)y do przyrody

>


+>

:tFrem' o)a pod7e1a &zy *ed)a: ")te7e:t te) *eG7" "dz"e o (ałoGH przyrody " o *e*#torze)"e m"ał *e#z(ze ee)t'a7)"e *a:"G zam"ar o#tate(z)y :tFry F(za# )"e7eżał8y )at'rze G"ata zmy#łF te1o teorety(z)e 8ada)"e przyrody )"e może)am )"1dy '*a)"H Natom"a#t pom"mo (ałe* z)a*omoG(" przyrody pozo#ta*erze(z! )"e roz#trzy1)"Ct! (zy oa )a*yż#za przy(zy)a #ta)o" #zCdz"e *e*prapod#taC podł'1 pe)e1o (e7' o#tate(z)e1o (zy też ra(ze* dz"C:" ")te7e:to"predy#po)oa)em' 8e#t"mmt przez #am! ty7:o :o)"e(z)oGH #e* )at'ry doytarza)"a pe)y(5 6orm a)a7o1"(z)"e do te1o (o ' z"erz!t )azyamy")#ty):tem arty#ty(z)ym 8ez potrze8y przyp"#ya)"a *e* d7ate1o (5oH8y ty7:o

m!droG(" a tym m)"e* m!droG("O )a*yż#ze* " to poł!(zo)e* z #ze7:"m" "))ym"łaG("oG("am" potrze8)ym" do te1o 8y *e* ytFr 8ył do#:o)ały

3"zy:o=teo7o1"a *e#t zatem 8łCd)"e roz'm"a)! te7eo7o=1"! zy(z)! 'żyte(z)!ty7:o *a:o przy1otoa)"e propede'ty:a do teo7o1"" a y#tar(za*!(! do te1o



(e7' )"e #ama #o8"e *a: )a to #:azyaH (5(e *e* )aza 7e(z ty7:o dz"C:"doł!(ze)"' #"C "))e* za#ady )a :tFre* może #"C oprzeH

-.

0 ety:o=teo7o1""

I#t)"e*e #!d :tFre1o odrz'("H )"e może )a*po#po7"t#zy )aet ")te7e:t :"edyza#ta)a"a #"C )ad "#t)"e)"em rze(zy G"e("e " e1zy#te)(*! #ame1o G"ata am"a)o"("e że #zy#t:"e te rFż)orod)e #torze)"a (5oH8y *a: )a*"C:#za 8yła:')#zto)oGH "(5 8'doy

r

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* "adzy #!dze)"a +

" rozma"toGH "(5 #po#F8 (e7oy do #"e8"e za*em)"e od)"e#"o)y(5 z"!z:F_ (o"C(e* )aet (ałoGH ta: "e7' "(5 #y#temF :tFre )"ełaG(""e )azyamyG"atam" że #zy#t:"e o)eO "#t)"ały8y darem)"e 1dy8y )"e 8yło GrFd )"(57'dz" "#tot roz'm)y(5 o1F7e tz) że 8ez (zło"e:a (ały #torzo)y G"at8ył8y ty7:o p'#ty)"!+ (zymG )adarem)ym " poz8a"o)ym o#tate(z)e1o (e7' A7e)"e ładza poz)a(za (zło"e:a roz'm teorety(z)y *e#t oym (zy))":"em ze

z17Cd' )a :tFry "#t)"e)"e #zy#t:"(5 "))y(5 rze(zy )a G"e("e )a8"erało8ydop"ero #e* artoG(" ta: *a:8y #zło o toO 8y 8ył :toG :tF mF1ł8y te) G"ato17!daH ;o *eG7" to o17!da)"e G"ata )"e daało8y m' )"( prF(z yo8raże9rze(zy poz8a"o)y(5 o#tate(z)e1o (e7' to y= ++ )":' te1o że G"at zo#tałpoz)a)y *e1o "#t)"e)"e )"e zy#:ało8y *e#z(ze żad)e* artoG(" toteż m'#" #"CzałożyH pe"e) *e1o o#tate(z)y (e7 ze z17Cd' )a :tFry #amo o17!da)"e G"atam"ało8y *a:!G artoGH Ta:że '(z'("e roz:o#zy " *e* #'ma ze z17Cd' )a :tFremyG7"my o (e7' o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a *a:o da)ym tz) )a#ze do8re#amopo(z'("e przy*em)oGH (zy to ("e7e#)a (zy d'(5oa #łoem )a#za#z(zCG7"oGH )"e *e#t tym (zy))":"emO edł'1 :tFre1o o(e)"amy o! a8#o7't)!

artoGH ;o to że (zło"e: :"edy "#t)"e*e #am (zy)" #z(zCG7"oGH #ymo#tate(z)ym (e7em )"e da*e żad)e1o po*C("a o tym po (o o) ta:"m raz"e o1F7e "#t)"e*e " *a:! ta:"m raz"e o) #amJ ma artoGH a8y )a7eżałoO'przy*em)"aH m' *e1o e1zy#te)(*C Toteż m'#" #"C z 1Fry założyH że (zło"e: *e#t(e7em o#tate(z)ym dz"eła #to=

+ W I yda)"' )"e ma #łF ty7:o p'#ty)"!

J Wed7e I yda)"a2 o) (zło"e: #am

J Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rże)"a a8y m"eH roz'moy poFd d7a :tFre1o przyroda *eG7" rozażamy *! *a:oa8#o7't)! (ałoGH podł'1 za#ady (e7F m'#"ała8y do#to#oyaH #"C do *e1o



#z(zCG7"oG(" A zatem ty7:o ładza poż!da)"a a7e )"e ta :tFra (zy)" 1opoprzez zmy#łoe popCdy za7eż)ym od przyrody )"e ta ze z17Cd' )a :tFr!artoGH *e1o "#t)"e)"a po7e1a )a tym (ze1o o) doz)a*e " (zym #"C roz:o#z'*e =a7e artoGH *a:! o) ty7:o #am #o8"e )adaH może " :tFra )a tym po7e1a (o o)(zy)" *a: " ed7e *a:"(5 za#ad po#tCp'*e a7e )"e *a:o (zło) przyrody 7e(z

o7)oG(" #e* ładzy poż!da)"a z)a(zy +J to że *edy)"e do8ra o7a *e#t tym(zy))":"emO dz"C:" :tFrem' *e1o "#t)"e)"e może m"eH a8#o7't)! artoGH " zez17Cd' )a (o "#t)"e)"e G"ata może m"eH o#tate(z)y (e7

Ta:że )a*po#po7"t#zy #!d zdroe1o roz'm' 7'dz:"e1o z1adza #"C z'peł)oG(" ztym że (zło"e: może ty7:o *a:o "#tota mora7)a 8yH (e7em o#tate(z)ym dz"eła#torze)"a y#tar(zy ty7:o )a to pyta)"e #:"eroaH )a#z #!d " po8'dz"H 1o doza*moa)"a #"C )"m &Fż z te1o po"e #"C że da)y (zło"e: po#"ada 8ardzo"e7:" ta7e)t że roz"*a )aet dz"C:" tem' "e7:! a:ty)oGH " y"era :orzy#t)ypły )a #połe(ze9#to że ma zatem "e7:! artoGH zarF)o tym (o doty(zy

*e1o ła#)e1o poodze)"a *a: " z p'):t' "dze)"a :orzyG(" od)o#zo)y(5 przez"))y(5 #:oro )"e po#"ada do8re* o7"f $eG7" patrzymy )a9 od *e1o #tro)ye)Ctrz)e* *e#t o) o8"e:tem 1od)ym po1ardy a *eG7" dz"eło #torze)"a )"e ma8yH e #zy#t:"m poz8a"o)e (e7' o#tate(z)e1o to o) :tFry *a:o (zło"e:rF)"eż do )"e1o )a7eży m'#" *ed)a: *a:o (zło"e: zły 'tra("H G"e("epod7e1łym za#adom mora7)ym " z1od)"e z tym" za#adam" #F* (e7 #'8"e:ty)y#z(zCG7"oGH = to zaG #ta=

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <

)o"O *edy)y ar')e:+ pod :tFrym *e1o e1zy#te)(*a może #pFł"#t)"eH z (e7emo#tate(z)ym

K"edy )atraamy G"e("e )a ':łady (e7oe " (e7e te 8Cd!(e )"m" ty7:oar'):oo podporz!d:o'*emy *a: te1o roz'm )"e'(5ro))"e yma1a (e7o"8ezar'):oem' )a*yż#zem' tz) (e7o" o#tate(z)em' to łato *e#t pop"er#ze #po#trze( że moa F(za# )"e o (e7' przyrody o8rC8"e przyrody+<

> "7e o)a "#t)"e*e 7e(z o (e7' *e* "#t)"e)"a raz ze #zy#t

:"m" *e* 'rz!dze)"am" a zatem o (e7' :o9(oym dz"eła

#torze)"a a o8rC8"e te1o o )a*yż#zym łaG(""e

ar'):' pod *a:"m *edy)"e "#t)"eH może (e7 o#tate(z)y

t* ra(*a determ")'*!(a )a*yż#zy ")te7e:t do #to

rze)"a "#tot te1o G"ata

Wo8e( te1o *ed)a: że (zło"e:a 'z)a*emy ty7:o *a:o "#totC mora7)! za (e7

dz"eła #torze)"a przeto mamy po p"er#ze pod#taC a przy)a*m)"e* 1łF)yar')e: 8y 'ażaH G"at za (ałoGH po"!za)! podł'1 (e7F

+ za #y#tem przy(zy) (e7oy(5 przede #zy#t:"m zaG



zy#:'*emyO d7a :o)"e(z)e1o d7a )a# z1od)"e z łaG("

oG("am" )a#ze1o roz'm' od)o#ze)"a (e7F )at'ra7

)y(5 do ")te7"1e)t)e* przy(zy)y G"ata za#adC :tFra

poza7a '*!H )at'rC " łaG("oG(" te* p"er#ze* przy

(zy)y *a:o )a*yż#ze* pod#tay :rF7e#t"e (e7F

" te) #po#F8 o:reG7"H *e* po*C("e N"e potrała te1o

do:o)aH zy(z)a te7eoło1"a :tFra proadz"H mo1ła

ty7:o do )"eo:reG7o)y(5 " d7ate1o łaG)"e zarF)o

teorety(z)ym *a: " pra:ty(z)ym 'żyt:' )"ezdat)y(5

do te1o po*CH

+ Do#ło)"e edł'1 ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyH2 *a:o *edy)y ar')e:0ry1")ał *ed)a: *e#t tym m"e*#(' ad7""e zreda1oa)y #:oro prze("eż oymar'):"em )"e ma 8yH #z(zCG7"oGH (zło"e:a złe1o 7e(z prze(")"epoz8a"e)"e 1o *e*

Kryty:a te7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

Wy(5odz!( z te* o:reG7o)e* te) #po#F8 za#ady przy=(zy)ooG(" pra"#toty8Cdz"emy m'#"e7" '*!H *! myG7" )"e ty7:o *a:o ")te7"1e)(*C " praoda(zy)"Cprzyrody 7e(z ta:że *a:o praoda(z! z"erz(5)oGH mora7)ym + :rF7e#t"e(e7F Ze z17Cd' )a )a*yż#ze moż7"e *edy)"e pod *e* pa)oa)"em do8ro am"a)o"("e ze z17Cd' )a "#t)"e)"e "#tot roz'm)y(5 pod7e1ły(5 praommora7)ym 8Cdz"emy m'#"e7" myG7eH o te* pra="#to("e *a:o o #ze(5"edz!(e* a8y )aet )a*8ardz"e* e)Ctrz)a treGH ")te)(*" #ta)o"!(a o łaG("e* artoG("mora7)e* dz"ała9 roz'm)y(5 "#tot G"ata )"e 8yła przed )"! ':ryta *a:o o#ze(5mo1!(e* f 8y mo1ła+ (ał! przyrodC przy#to#oaH do te1o )a*yż#ze1o(e7' *a:o o #ze(5do8rot7"e* " zarazem #pra"ed7"e* f 1dyż o8yd"e te

łaG("oG(" *a:o poł!(zo)e2 m!droGH #! ar'):am" przy(zy)ooG(" )a*yż#ze*przy(zy)y G"ata *a:o )a*yż#ze1o do8ra podporz!d:oa)e1o praommora7)ym I ta: #amo 8Cdz"emy m'#"e7" myG7eH o #zy#t:"(5 pozo#tały(5za:łada)y(5 od)"e#"e)"' do ta:"e1o (e7' o#tate(z)e1o tra)#(e)de)ta7)y(5łaG("oG("a(5 *a: "e(z)oGH #ze(5o8e()oGH "td do8roH " #pra"ed7"oGH #!8o"em łaG("oG("am" mora7)ym"J *a:o o zaarty(5O te* pra"#to("e W te)#po#F8 te7eo7o1"a mora7)a 'z'peł)"a 8ra:" zy(z)e* " *a:o p"er#za :ładz"epod#tay pod teo7o1"C te7eo7o1"a zy(z)a 8o"em 1dy8y )"e zapoży(zała #"C)"epo#trzeże)"e ' mora7)e* 7e(z m"ała po#tCpoaH :o)#e:e)t)"e )"e mo1ła8y#ama d7a #"e8"e #torzyH )"(ze1o prF(z

+ W ory1")a7e2 dam"t er :o))e przy (zym )"e "adomo do

(ze1o er ma #"C od)o#"H Z1od)"e zatem z popra:! Erdma))a

(zytam2 dam"t e# :F))e przy (zym e# od)o#" #"C do Ure#e)



pra"#tota

J W I yda)"' )"e zda)"a '*Cte1o )a"a#

Metodo7o1"a 7e7eo7o1:zm* ładzy #!dze)"a ?

demo)o7o1"" :tFra )"e *e#t zdo7)a do 'torze)"aO żad)e1o o:reG7o)e1opo*C("a

A7e za#ada od)"e#"e)"a G"ata z 'a1" )a mora7)e przez)a(ze)"e (e7oepe)y(5 *e1o "#tot do )a*yż#ze* +? przy(zy)y *a:o 8F#ta (zy)" to )"e ty7:o te) #po#F8 że 'z'peł)"a zy(z)o=te7eo7o1"(z)! ra(*C doodo! " tym #amym:ładz"e *! :o)"e(z)"e ' pod#tay roz'moa)"aO ^ 7e(z y#tar(za do te1o też#ama d7a #"e8"e :"er'*e o)a przy tymO 'a1C )a (e7e przyrody " )a 8ada)"e':ryte* poza *e* 6ormam" )"epo*Cte* "e7:"e* #zt':" 8y "deom do#tar(za)ym przez(zy#ty roz'm pra:ty(z)y daH )a przy:ładz"e (e7F )at'ra7)y(5 m"mo(5odempot"erdze)"e A78o"em po*C("e "#tot te1o G"ata pod7e1ły(5 praom mora7)ym

*e#t za#ad! a pr"or" podł'1 :tFre* (zło"e: m'#" :o)"e(z)"e ydaaH #!d o #o8"e#amym Na#tCp)"e #:oro #zCdz"e mamy dz"ała*!(! #po#F8 zam"erzo)y " dope)e1o (e7' #:"eroa)! przy(zy)C G"ata to F mora7)y #to#')e: m'#" 8yHrF)"e :o)"e(z)"e ar'):"em moż7"oG(" dz"eła #torze)"a *a: #to#')e: oparty)a praa(5 zy(z)y(5 *eG7" m"a)o"("e oa ")te7"1e)t)a przy(zy)a ma rF)"eżpe"e) (e7 o#tate(z)y f^ " roz'm 'aża *! rF)"eż a pr"or" za za#adC:o)"e(z)! do ydaa)"a te7eo7o1"(z)e1o #!d' o "#t)"e)"' rze(zy &5odz" "C(teraz ty7:o o to (zy mamy y#tar(za*!(! d7a roz'm' (zy to #pe:'7aty)e1o (zypra:ty(z)e1o pod#taC a8y przyp"#yaH dz"ała*!(e* podł'1 (e7F )a*yż#ze*przy(zy)"e (e7 o#tate(z)y To 8o"em że tedy (e7em tym z1od)"e z#'8"e:ty)ym" łaG("oG("am" )a#ze1o roz'm' " )aet )"eza7eż)"e od te1o *a:8yGmy #o8"e yo8raża7" roz'm "))y(5 "#tot )"e mo1ło8y 8yH )"( +. "))e1o *a:(zło"e: pod7e1a*!(y praom mora7)ym możemy przy*!H a pr"or" *a:o pe)e)atom"a#t (e7e przy=

. Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

rody porz!d:' zy(z)ym )"e mo1! z1oła 8yH a pr"or" poz)a)e a zła#z(za )"emoż)a żade) #po#F8 zroz'm"eH że przyroda 8ez ta:"(5 (e7F )"e mo1ła8y"#t)"eH

Ua1a

Wyo8racmy #o8"e (zło"e:a (5"7a(5 :"edy )a#trF* *e1o 'my#ł' :"er'*e #"C :''(z'("om mora7)ym $eG7" oto(zo)y p"C:)! przyrod! #po:o*)"e " po1od)"eroz:o#z'*e #"C #ym ży("em od(z'a #o8"e potrze8C 8yH :om'G za todz"C(z)ym A78o )"e(5 "))ym razem z)a*dz"e #"C tym #amym )a#tro*' 'my#ł'GrFd )aał' o8o"!z:F :tFrym może " (5(e '(zy)"H zadoGH ty7:o przezdo8roo7)! oarC tedy od(z'a o) #o8"e potrze8C 8y tym #amymy:o)yał rF)"eż (oG )a:aza)e1o " o:azyał po#ł'#ze9#to *a:"em'G ład(yA78o przy*m"*my że )"e8a(z)"e '(5y8"ł #em' o8o"!z:o" (zym *ed)a: )"e)araz"ł #"C )a odpo"edz"a7)oGH o8e( 7'dz" tedy #'roe yrz'ty *a:"e #o8"e



(zy)" przema"aH )"m 8Cd! ta:"m *Czy:"em *a: 1dy8y to 8ył 1ło# #Cdz"e1oprzed :tFrym m'#" zdaH z te1o #praC Słoem2 potrze8'*e o) *a:"e*G ")te7"1e)(*"mora7)e* a8y 'zy#:aH d7a (e7' d7a :tFre1o "#t)"e*e "#totC :tFra 8yła8y z1od)"e ztym (e7em przy(zy)! *e1o " G"ata Szt'(z)e do#z':"a)"e #"C *a:"(5G po8'de: 'podłoża ty(5 '(z'H 8yło8y dar rem)e Pozo#ta*! o)e 8o"em 8ezpoGred)"m

z"!z:' + z )a*(zy#t#z! ")te)(*! mora7)! 1dyż dz"C(z)oGH po#ł'#ze9#to "'po:orze)"e #"C podda)"e #"C za#ł'żo)em' #:ar(e)"' to #z(ze1F7)e'#po#o8"e)"a 'my#ł' do po(z'("aO o8o"!z:' 'my#ł zaG #:ło))y do roz=

+ Wed7e I yda)"a2 #z(ze1F7)a determ")a(*a 'my#7'

Metodo7o1"a "e7eo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

#zerza)"a #e* mora7)e* po#tay do8roo7)"e przed#ta"a #o8"e myG7" de):t#"(5 pe"e) przedm"ot t'O )a G"e("e )"e "#t)"e*!(y 8y m"arC moż)oG(" ta:że" #to#'):' do ta:"e1o przedm"ot' #t"erdz"H #F* o8o"!ze: $e#t zatem (o)a*m)"e* moż7"e a mora7)ym #po#o8"e myG7e)"a t:" do te1o ta:żepod#taa a8y przed#ta"H #o8"e (zy#t! mora7)! potrze8C "#t)"e)"a ta:"e*"#toty pod :tFre* ładz! )a#za mora7)oGH zy#:'*e 8!dc "C:#z! #"łC 8!dc teżprzy)a*m)"e* ed7e )a#ze1o przed#ta"e)"a #zer#zy za:re# a m"a)o"("e)oy przedm"ot d7a *e* #to#oa)"a #łoem2 a8y 8ez #ze7:"e1o z17Cd' )adoFd teorety(z)y a tym m)"e* *e#z(ze )a e1o"#ty(z)y ")tere# przy*!H pe)!mora7)"e praoda(z! "#totC poza G"atem )a (zy#to mora7)e* o7)e* od#ze7:"e1o o8(e1o pły' przy tym o(zy"G("e ty7:o #'8"e:ty)e* pod#ta"e )a #amo ty7:o za7e(e)"e (zy#te1o pra:ty(z)e1o roz'm' :tFry #am d7a #"e8"e *e#tpraoda(zy I (5oH8y ta:a po#taa 'my#ł' zdarzała #"C rzad:o a78o )"e traładł'1o 7e(z przem"*ała #zy8:o " 8ez trały(5 #:'t:F " )"e 8'dz"ła żad)y(5rozmyG7a9 )ad przed#ta"o)ym po#ta(" ta:"e* mary przedm"otem a)" )"e

8'dz"łaO y#"ł:' pod("!1)"C("a *e* pod yrac)e po*C("a to *ed)a: )"epodo8)a)"e do#trze( że pod#ta! do te1o *e#t t:"!(a )a# *a:o #'8"e:ty)a za#ada mora7)a dy#pozy(*a do te1o 8y rozaża)"' G"ata )"e zadoa7aH #"C *e1o(e7ooG("! podł'1 przy(zy) )at'ra7)y(5 7e(z pod:ładaH pod )"! *a:!G pa)'*!(!)ad przyrod! podł'1 za#ad mora7)y(5 )a*yż#z! przy(zy)C ff Do te1odo(5odz" *e#z(ze " to że (z'*emy #"C przez prao mo=

J Wed7e I yda)"a2 )a#ze1o #po#o8' przed#ta"a)"a

- Kryty:a teUo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

ra7)e zm'#ze)" d!żyH :' o1F7)em' )a*yż#zem' (e=+- ło" a7e raz z (ał!przyrod! *ed)a: )"ezdo7)" do *e1o o#"!1)"C("a że ty7:o o "7e do9 d!żymy o7)o)am 'ażaH #"e8"e za odpo"ada*!(y(5 o#tate(z)em' (e7o" ")te7"1e)t)e*



przy(zy)y G"ata o "7e 8y ta:a "#t)"ała Ta: "C( "#t)"e*e (zy#ta mora7)a ra(*apra:ty(z)e1o roz'm' 8y przy(zy)C tC po)"eaż może #"C to do:o)aH 8ez#prze(z)oG(" przy*!H *eG7" *'ż )"e z "))y(5 poodF to przy)a*m)"e* z te1oz17Cd' a8yGmy d!że)"a te1o )"e 'aża7" za (ał:"em prFż)e #y(5 #:'t:a(5 J" przez to )"e )araża7" #"C )a )"e8ezp"e(ze9#to dop'#z(ze)"a do *e1o o#ła8"e)"a

Przez to #zy#t:o (5(C t' po"edz"eH ty7:o ty7e że 7C: mF1ł pradz"e )a*p"er#torzyH 8o1F demo)y a7e roz'm dop"ero mF1ł za poGred)"(tem #y(5za#ad mora7)y(5 #torzyH po*C("e ;o1a )aet 1dy8y #"C te7eo7o1"" przyrody

*a: to zy:7e 8ya y:azało "e7:! "1)ora)(*C a78o też z pood' tr'd)oG("yrF)a)"a #prze(z)y(5 ze #o8! pod tym z17Cdem z*a"#: za pomo(!do#tate(z)"e yprF8oa)e* za#ady ^^ "e7:" #(epty(yzm oraz że e)Ctrz)emora7)e o:reG7a)"e (e7' "#t)"e)"a ;o1a 'z'peł)"ło to (ze1o )"e do#taało "edzyo przyrodz"e a m"a)o"("e za7e(a*!( 8y d7a o#tate(z)e1o (e7' "#t)"e)"a #ze(5=rze(zy f :tFre1o za#ada )"e zadoa7a roz'm' ")a(ze* *a: ety(z)"e ^ pomyG7eH

#o8"e )a*yż#z! przy(zy)C z ta:"m" łaG("oG("am" za pomo(! :tFry(5 zdo7)a *e#t poddaH (ał! przyrodC oem' *edy)em' zam"aro" :tFrem' przyroda #ł'ży *edy)"e za )arzCdz"e tz) pomyG7eH #o8"e tC )a*yż#z! przy(zy)C *a:o 8F#to

+ Wed7e II yda)"a2 przy(zy)y te

z W I yda)"' )"e ma #tF2 #y(5 #:'t:a(5


,

- 0 mora7)ym doodz"e "#t)"e)"a ;o1a

I#t)"e*e zy(z)a te7eo7o1"a+ :tFra do#tar(za )a#ze* #)'*!(e* teorety(z)ereXe:#*e ładzy #!dze)"a y#tar(za*!(! ra(*C doodo! do te1o 8y przy*!H"#t)"e)"e ")te7"1e)t)e* przy(zy)y G"ata A7e )a# #amy(5 +, a 8ardz"e* *e#z(ze

po*C("' roz'm)e* o8darzo)e* o7)oG("! #e* przy(zy)ooG(" "#toty o1F7eod)a*d'*emy ta:że te7eo7o1"C mora7)! :tFra *ed)a: *a:o że re7a(*a (e7oa może )a# #amy(5 raz z *e* praem 8yH poz)a)a a pr"or" #po#F8 o:reG7o)y a "C(

*a:o :o)"e(z)a )"e potrze8'*e tym (e7' d7a te* e)Ctrz)e* pra"dłooG("żad)e* ")te7"1e)t)e* przy(zy)y poza )am" podo8)"e *a: z (e7ooG(" d7a#ze7:"(5 moż7"y(5 :')#ztF *a:! #t"erdzamy 1eometry(z)y(5ła#)oG("a(5 1'r )"e o7)o )am )"o#:oaH o *a:"mG )a*yż#zym ")te7e:("e:tFry 8y te ła#)oG(" "m )adaał Ta te7eo7o1"a mora7)a *ed)a: doty(zy )a# *a:o"#tot G"ata a "C( *a:o "#tot z"!za)y(5 z "))ym" rze(zam" )a G"e("e " te #amełaG)"e praa mora7)e )a:az'*! )am ydaaH #!d o ty(5 rze(za(5 8!dc *a:o o(e7a(5 8!dc *a:o o przedm"ota(5 od)"e#"e)"' do :tFry(5 #am" *e#teGmy (e7emo#tate(z)ym 0tFż z te* mora7)e* te7eo7o1"" doty(z!(e* od)o#ze)"a #"C )a#ze*ła#)e* przy(zy)ooG(" do (e7F a )aet do (e7' o#tate(z)e1o :tFry m'#" 8yH)a#zym zam"arem )a G"e("e a ta:że ze za*em)e1o od)o#ze)"a #"C G"ata do



oe1o ety(z)e1o (e7' " ze)Ctrz)e* moż7"oG(" *e1o #peł)"e)"a do (ze1o żad)azy(z)a te7eo7o1"a )"e może )am do#tar(zyH #:azF:" y=

+ Wed7e I yda)"a2 zy(z)a teo7o1"a Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a

<>

?> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

J> ła)"a #"C :o)"e(z)e pyta)"e2 (zy zm'#za o)a )a#ze roz'moe ydaa)"e#!d' do te1o a8y y*GH poza G"at " #z':aH d7a oe1o od)o#ze)"a #"C przyrody

do t:"!(e1o )a# (zy))":a ety(z)e1o *a:"e*G ")te7"1e)t)e* )a*yż#ze* za#adya8yGmy przed#ta"7" #o8"e przyrodC *a:o (e7o! ta:że od)"e#"e)"' domora7)e1o e)Ctrz)e1o praoda#ta " *e1o moż7"e1o y:o)a)"a Wy)":a zte1o że "#t)"e*e )"e!tp7""e te7eo7o1"a mora7)a " że ta pozo#ta*e z )omotety:!o7)oG(" z *ed)e* a z )omotety:! przyrody z dr'1"e* #tro)y rF)"e :o)"e(z)ymz"!z:' *a: praoda#to '#tro*oe 8""r1er7"(5e %e#etz1e8')1 z pyta)"em1dz"e )a7eży #z':aH or1a)F y:o)a(zy(5 " że o1F7e prze*a"a #"C z"!ze:e #zy#t:"m (zym roz'm ma ':azaH za#adC rze(zy"#toG(" pe)e1opra"dłoe1o ty7:o )a pod#ta"e "de" moż7"e1o porz!d:' Przed#ta"myteraz )a*p"er prze*G("e 3ort#(59tt roz'm' od oe* te7eo7o1"" mora7)e* " *e*

#to#'):' do te7eo7o1"" zy(z)e* :' teo7o1"" a )a#tCp)"e rozażymy moż7"oGH "mo( "!ż!(! te1o rodza*' )"o#:oa)"a

$eG7" "#t)"e)"e pe)y(5 rze(zy a78o też ty7:o pe)y(5 6orm rze(zy 'aża #"C zaprzypad:oe a "C( moż7"e ty7:o )a #:'te: (ze1oG "))e1o *a:o przy(zy)y tomoż)a ra(*" )a*yż#ze* a zatem 8ezar'):oe* d7a te1o (o 'ar'):oa)e#z':aH d7a te* przy=(zy)ooG("+ 8!dc zy(z)ym 8!dc te7eo7o1"(z)ymporz!d:' podł'1 )el'# e*6e(t"b'# a78o )a7"# Z)a(zy

J+ to że moż)a zapytaH2 *a:a *e#t )a*yż#za tFr(za przy(zy)a a78o (o *e#t *e*)a*yż#zym a8#o7't)"e 8ez=

+ W ory1")a7e2 z' d"e#er Ka'#a7"tat der o8er#te) (o *e#t)a*pradopodo8)"e* omył:! &zytam zatem z1od)"e z popra:! Erd=ma))a z'd"e#er Ka'#a7"tat de) o8er#te)

Metodo7o1"a teUo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ?+

ar'):oym (e7em tz) o#tate(z)ym (e7em ytarza)"a przez )"! ty(5 a78o#zy#t:"(5 o1F7e *e* torFf Za:łada #"C przy tym o(zy"G("e że przy(zy)a ta

zdo7)a *e#t przed#ta"aH #o8"e (e7e że *e#t przeto "#tot! ")te7"1e)t)! a78oprzy)a*m)"e* m'#" 8yH przez )a# pomyG7a)a + *a:o dz"ała*!(a #to#o)"e do prata:"e* "#toty



0tFż *eG7" :"er'*emy #"C porz!d:"em te7eo7o1"(z)ym o8o"!z'*e za#ada z :tFr!m'#" z1odz"H #"C 8ezpoGred)"o )a*po#po7"t#zy )aet roz'm 7'dz:" a m"a)o"("eOże *eG7" o1F7e ma "#t)"eH *a:"G (e7 o#tate(z)y :tFry roz'm m'#" #:azaH a pr"or" to (e7em tym )"e może 8yH )"( "))e1o *a: (zło"e: :ażda roz'm)a "#totaG"ata pod7e1a*!(y praom mora7)ym %dy8y JJ

Po"adam 'myG7)"e2 pod7e1a*!(y praom mora7)ym ')ter mora7"#(5e)%e#etze) &e7em o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a )"e *e#t 8o"em (zło"e:#to#'*!(y #"C do pra mora7)y(5 )a(5 mora7"#(5e) %e#etzt) t* ta:" :tFry "(5prze#trze1a Tym o#tat)"m yrazem po"edz"e7"8yGmy 8o"em "C(e* )"ż "emy2m"a)o"("e że 7eży mo(y #tFr(y G"ata #pra"H 8y (zło"e: po#tCpoał Jza#ze z1od)"e z praam" mora7)ym" to zaG za:łada po*C("e o7)oG(" " po*C("eOprzyrody a ty7:o o te* dr'1"e* da*e #"C pomyG7eH *a:"G ze)Ctrz)y #tFr(a :tFrem'#"ało8y za"eraH #o8"e 17!d )adzmy#łoy #'8#trat przyrody " *e1otoż#amoGH z tym (o (zy)" moż7"! G"e("e przy(zy)ooGH poprzez o7)oGH a

(o prze:ra(za z)a(z)"e po*Ct)oGH )a#ze1o roz'm' Ty7:o o (zło"e:'pod7e1a*!(ym praom mora7)ym możemy )"e prze:ra(za*!( 1ra)"( )a#ze1opo*moa)"a po"edz"eH że "#t)"e)"e *e1o #ta)o" (e7 o#tate(z)y G"ata Z1adza#"C to też (ałe* peł)" z #!dem roz'm' 7'dz:"e1o #)'*!(e1o mora7)e reXe:#*e o8"e1' rze(zy G"e("e S!dz"my że )aet tym (o złe od)a*d'*emy G7adym!dre1o z"!z:' (e7oe1o o "7e ty7:o "dz"my że y#tCp)y zło(zy9(a )"e'm"era za)"m

+ Wed7e I yda)"a2 przez )a# przed#ta"o)a

J Wed7e I yda)"a2 że (zło"e: po#tCp'*e W II yda)"' zaG

z)a*d'*e #"C tym m"e*#(' 8ł!d dr':ar#:" 1dyż )"ez1od)"e z 8'do!

zda)"a 1'r'*e2 #"(5 ber5a7te) po#tCpoaH z17Cd)"e po#tCp'*!

<>

?J Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

8o"em ta: #!dz" :ażdy G"at #:ładał #"C z #amy(5 )"e o8darzo)y(5 ży("em

a78o pradz"e po (zCG(" z ży*!(y(5 7e(z )"e o8darzo)y(5 roz'mem "#tot to"#t)"e)"e ta:"e1o G"ata )"e m"ało8y żad)e* artoG(" 1dyż )"e "#t)"ała8y )"mżad)a "#tota po#"ada*!(a (5oH8y )a*#ła8#ze po*C("e o artoG(" %dy8y )atom"a#t"#t)"ały )aet ta:"e roz'm)e "#toty a7e roz'm "(5 potrał8y dopatrzyH #"CartoG(" "#t)"e)"a rze(zy ty7:o #to#'):' przyrody do )"(5 do "(5 do8re1o#amopo=(z'("a* 7e(z )"e 'm"ał8y #po)ta)"(z)"e 'r#pr"")17"(5 J< o7)oG("O#am zdo8yH #o8"e ta:"e* artoG(" to "#t)"ały8y pradz"e G"e("e re7aty)e(e7e a7e )"e a8#o7't)y (e7 o#tate(z)y 1dyż "#t)"e)"e ta:"(5 roz'm)y(5 "#tot8yło8y prze("eż za#ze (zymG 8ez(e7oym Praa mora7)e zaG ma*! tC #o"#t!łaG("oGH że dy:t'*! (oG roz'mo" *a:o (e7 #po#F8 8ezar'):oy a "C( ta:

łaG)"e *a: te1o yma1a po*C("e (e7' o#tate(z)e1o toteż ty7:o "#t)"e)"eta:"e1o\roz'm' :tFry rama(5 #to#'):' (e7oe1o może 8yH #a) #o8"e)a*yż#zym p"aem "))ym" #łob ty7:o "#t)"e)"e



)"e po)"e#"e do8rze za#ł'żo)e* :ary za #e )"e()e (zy)y Wed7e )a#zy(5 po*CH oo7)e* przy(zy)ooG(" do8re 7'8 złe po#tCpoa)"e za7eży od )a# #amy(5)a*yż#z! zaG m!droGH te1o (o rz!dz" G"atem 'patr'*emy tym że dop"er#ze1o da)a *e#t #po#o8)oGH a o y)":' o8' de(yd'*! praa mora7)e Natym dr'1"m po7e1a łaG(""e (zeGH 8o#:a :tFr! też teo7o1o"e #po#F8 doGH

tra6)y )azya*! (e7em :o9(oym #torze)"a Na7eży *e#z(ze zaz)a(zyH żepo#ł'1'*!( #"C #łoem #torze)"e )"e roz'm"emy przez )"e )"(ze1o "))e1o *a:to (o t' po"edz"a)o a m"a)o"("e przy(zy)C "#t)"e)"a G"ata 7'8 rze(zy )"m#'8#ta)(y* *a: to y)":a zre#zt! z łaG("e1o po*C("a te1o #łoa a(t'at"o#'8#ta)t"ae e#t (reat"o 7 )"e za"era "C( o)o #o8"e #amym założe)"a#o8od)"e dz"ała*!(e* a przeto ")te7"1e)t)e* przy(zy)y :tFre* "#t)"e)"e (5(emydop"ero 'dood)"H

A:t'a7"za(*a 'rze(zy"#t)"e)"e [#'8#ta)(*" *e#t torze)"em

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ?<

"#tot roz'm)y(5 pod7e1a*!(y(5 praom mora7)ym może 8yH pomyG7a)e *a:o (e7o#tate(z)y "#t)"e)"a G"ata W prze(")ym )atom"a#t ypad:' ' pod#tay *e1o"#t)"e)"a a78o )"e 7eży przy(zy)"e żade) (e7 a78o pod#taC tC #ta)o"! (e7ea7e 8ez (e7' o#tate(z)e1o

Prao mora7)e *a:o 6orma7)y roz'moy ar')e: 'żyt:oa)"a )a#ze* o7)oG("o8o"!z'*e )a# #amo d7a #"e8"e " )"e *e#t za7eż)e od żad)e1o (e7' *a:o ar'):'mater"a7)e1o a7e yz)a(za )am *ed)a: " to a pr"or" (e7 o#tate(z)y :' :tFrem'd!żyH )a# zo8o"!z'*e (e7em tym *e#t )a*yż#ze moż7"e poprzez o7)oGH do8ro )a G"e("e

S'8"e:ty)ym ar'):"em pod *a:"m (zło"e: a ed7e #ze7:"(5 )a#zy(5 po*CHta:że :ażda roz'm)a #:o9(zo)a "#tota może pod7e1a*!( poyż#zem' pra'yt:)!H #o8"e (e7 o#tate(z)y *e#t #z(zCG7"oGH Wy)":a z te1o że )a*yż#zymmoż7"ym G"e("e do8rem J zy(z)ym do :tFre1o o "7e to od )a# za7eżypo"))"Gmy *a:o do (e7' o#tate(z)e1o d!żyH *e#t #z(zCG7"oGH pod o8"e:ty)ymar'):"em z1od)oG(" (zło"e:a z praem mora7)ym :tFre (zy)" 1o 1od)ymte1o 8y 8ył #z(zCG7"y

Ato7" o8' ty(5 ymo1F yz)a(zo)e1o )am przez prao mora7)e (e7'o#tate(z)e1o )"e *e#teGmy #ta)"e z1od)"e ze #zy#t:"m" ładzam" )a#ze1oroz'm' przed#ta"H #o8"e *a:o po"!za)y(5 przez #ame ty7:o przy(zy)y)at'ra7)e " zarazemO odpo"ada*!(y(5 "de" pomyG7a)e1o (e7' o#tate(z)e1oPo*C("e zatem pra:ty(z)e* :o)"e(z)oG(" ta:"e1o (e7' o#"!1a)e1oO poprzezza#to#oa)"e )a#zy(5 #"ł )"e z1adza #"C z teorety(z)ym po*C("em zy(z)e*moż7"oG(" *e1o o#"!1)"C("a *eG7" z o7)oG("! )a#z! )"e ł!(zymy żad)e* "))e*przy(zy=

? Kryty:a te teo7o1"(z)e* "t"adzy #!dze)"a

)ooG(" *a:"e1oG Grod:a *a: ty7:o przy(zy)ooGH przyrody



M'#"my przeto przy*!H mora7)! przy(zy)C G"ata #tFr(C G"ata 8y mF(z1od)"e z praem mora7)ym yt:)!H #o8"e *a:"G (e7 o#tate(z)y toteż o ty7e o"7e to dr'1"e *e#t :o)"e(z)e o ty7e t* tym #amym #top)"' " z te1o #ame1opood' :o)"e(z)e też *e#t przy*C("e p"er#ze1o2 m"a)o"("e że "#t)"e*e ;F1

J? DoFd te) :tFrem' z łatoG("! moż)a )adaH 6ormC 7o1"(z)e* pre(yz*" )"e(5(e t"erdz"H że przy*C("e "#t)"e)"a ;o1a *e#t rF)"e :o)"e(z)e *a: 'z)a)"eaż)oG(" praa mora7)e1o " że tym #amym te) :to )"e może prze:o)aH #"C dop"er#ze1o może 'z)aH #"C za zo7)"o)e1o od po"))oG(" y)":a*!(y(5 zdr'1"e1o N"e` M'#"e7"8yGmy F(za# ty7:o za)"e(5aH zm"erza)"a doo#tate(z)e1o (e7' G"e("e o#"!1a7)e1o przez #peł)"a)"e te1o dr'1"e1o+ tz)do 5armo)"*)"e z1od)e* z prze#trze1a)"em pra mora7)y(5 #z(zCG7"oG(" "#tot

Te) mora7)y ar1'me)t )"e ma do#tar(zyH o8"e:ty)"e aż)e1o dood'

"#t)"e)"a ;o1a )"e ma !tp"!(em' 'dood)"H że ;F1 "#t)"e*e 7e(z *edy)"e to że *eG7" (5(e pod z17Cdem mora7)ym myG7eH :o)#e:e)t)"e to m'#" z1odC )a tCtezC ł!(zyH do ma:#ym #e1o pra:ty(z)e1o roz'm' N"e ma też 8yH przez topo"edz"a)e że do mora7)oG(" :o)"e(z)e *e#t przy*C("e #z(zCG7"oG(" #zy#t:"(5"#tot roz'm)y(5 G"ata #to#o)"e do "(5 mora7)oG(" 7e(z że dz"C:" )"e* *e#t to:o)"e(z)e $e#t to zatem #'8"e:ty)"e d7a "#tot mora7)y(5 y#tar(za*!(yar1'me)t J

+ Wed7e I " II yda)"a2 przez #peł)"a)"e te1o p"er#ze1o (o

o(zy"G("e *e#t #6orm'łoa)"em ad7"ym Dop"ero "C( reda:(*a

III yda)"a odda*e tym m"e*#(' )a7eży("e myG7 Ka)ta

J W I yda)"' )"e ma te1o przyp"#'


??

roz'm)y(5 *a:o )a*yż#ze1o do8ra G"e("e $ Każda roz'm)a "#tota m'#"ała8yza#ze *e#z(ze 'ażaH #"C za G("G7e z"!za)! )a:azem mora7)oG(" 1dyż praa

*e* #! praam" 6orma7)ym" " )a:azy "(5 #! 8ezar'):oe 8ez z17Cd' )a (e7e*a:o mater"" o7" A7e *edy)ym ymo1"em (e7' o#tate(z)e1o ta: *a: 1o roz'mpra:ty(z)y dy:t'*e "#totom G"ata *e#t pe"e) po*o)y J. )"e przez "(5)at'rC *a:o "#tot #:o9(zo)y(5 )"eodparty (e7 :tFry roz'm (5(e "dz"eHpod7e1łym ty7:o pra' mora7)em' *a:o )"e)ar'#za7)em' ar'):o" a78o

'po#ze(5)"o)ym podł'1 te1o praa (zy)"!( te) #po#F8 z d!że)"a doo#"!1)"C("a z1od)e* z mora7)oG("! #z(zCG7"oG(" (e7 o#tate(z)y D!żyH do te1o(e7' o "7e to od)"e#"e)"' do p"er#zy(5 7eży )a#ze* mo(y )a:az'*e )amprao mora7)e )"eza7eż)"e od te1o *a:" *e#t y)": te1o y#"ł:' Speł)"e)"e



o8o"!z:' po7e1a 8o"em )a poaż)ym a:("eO o7" a )"e )a poGred)"(5przy(zy)a(5 poodze)"a

Przy*m"*my tedy że *a:"G (zło"e: poodoa)y (zy to #ła8oG("! #zy#t:"(5 ta:8ardzo za(5a7a)y(5 ar1'me)tF #pe:'7aty)y(5 (zy to )"e:tFrym"

)"epra"dłooG("am" z *a:"m" #poty:a #"C przyrodz"e " G"e("e zmy#łFprzy(5y7a #"C do t"erdze)"a że )"e ma ;o1a ^ a7e 1dy8y (5("ał z te* ra(*"'ażaH )a:azy o8o"!z:' za *edy)"e 'ro*o)e )"eaż)e " )"e o8o"!z'*!(e "zam"erzał *e 8ez #:r'p'łF prze:ra(zaH 8ył8y " )aet #y(5 ła#)y(5 o(za(5)":(zem)":"em &zło"e: ta:" ta:że " tedy 1dy8y )a#tCp)"e mF1ł #"C prze:o)aHdo te1o o (zym po(z!t:oo W!tp"ł pozo#tał8y z tym #o"mO #po#o8emmyG7e)"a

+ W ory1")a7e2 a7# da# 5o(5#te We7t8e#te *a:o )a*yż#ze do8ro G"ata (o)"e z1adza #"C z 8'do! zda)"a &zytam "C( z1od)"e z popra:! Erdma))a2a7# de# 5o(5#te) We7t8e#te)

?.

Kryty:a U7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

prze("eż za#ze )":(zem)":"em (5oH8y )aet #peł)"ał #F* o8o"!ze: *eG7" "dz"eo y)": z do:ład)oG("! (zy)"!(! zadoGH #ze7:"m yma1a)"om (zy)"!( to

*ed)a: ze #tra(5' 7'8 (e7' otrzyma)"a )a1rody

J a )"e z po(z'("a o8o"!z:' I )a odrFt *eG7" *a:o "erz!(y #peł)"a 1o #e*G"adomoG(" #z(zerze " 8ez")tere#o)"e 7e(z założy#zy tyt'łem prF8y ypade:że mF1ł8y :"edyG #"C prze:o)aH "ż )"e ma ;o1a 'ażał8y #"C od raz' za o7)e1ood #ze7:"(5 ety(z)y(5 po"))oG(" to *e1o e)Ctrz)a po#taa mora7)am'#"ała8y 8yH tedy 8ardzo :r'(5a

Możemy tedy przy*!H że "#t)"e*eO *a:"G m!ż pray *a: )p Sp")oza :tFry #"C

'aża za mo()o prze:o)a)e1o "ż )"e ma a)" ;o1a a)" 1dyż *eG7" "dz"e o ta:"przedm"ot *a: mora7)oGH y(5odz" to )a *ed)o ży("a poza1ro8oe1o *a:" "C(8Cdz"e *e1o #!d o ła#)ym e)Ctrz)ym (e7oym determ")oa)"' 1o przezprao mora7)e :tFre1o (zy))"e prze#trze1af N"e doma1a #"C o) zapo#za)oa)"e te1o praa żad)e* :orzyG(" d7a #"e8"e a)" tym a)" *a:"mG"))ym G"e("e Pra1)"e ra(ze* 8ez")tere#o)"e 'rze(zy"#t)"aH ty7:o to do8ro :':tFrem' oo G"Cte prao :"er'*e #zy#t:"e *e1o #"ły A7e *e1o d!że)"e *e#to1ra)"(zo)e od przyrody zaG może o) pradz"e #podz"eaH #"C t' " Fdz"e

*a:"e1oG przypad:oe1o popar("a a7e )"1dy pra"dłoe* " '*Cte* #tałe re1'ły ta:"e *a:"e e)Ctrz)"e #! " 8yH m'#z! *e1o ma:#ymy z1od)oG("J z (e7em do:tFre1o 'rze(zy"#t)"e)"a (z'*e #"C prze("eż zo8o"!za)y " po8'dza)ySza78"er#to 1ałt " za"GH 8Cd!

J- za#ze pa)o#zyH #"C doo:oła )"e1o (5oH o) #am *e#t




J Wed7e I yda)"a2 z1od)oG(" przyrody

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ?

'(z("y z1od)y " ży(z7"y 7'dz"e pra" zaG *a:"(5 prF(z #"e8"e *e#z(ze #poty:a(5oH ze #ze(5 m"ar 1od)" te1o 8y 8yH #z(zCG7"" zo#ta)! *ed)a: przezprzyrodC :tFra )a to )"e zaża podda)" #ze7:"m :7C#:om )"edo#tat:' (5orF8 "przed(ze#)e* Gm"er(" )a rF)" z "))ym" z"erzCtam" )a z"em" " za#ze pod7e1aH"m 8Cd! dopF:" #zy#t:"(5 pray(5 (zy )"e()y(5 t'ta* *e#t to #zy#t:o

*ed)o )"e po(5ło)"e *ede) "e7:" 1rF8 " "(5 :tFrzy mo17" "erzyH że #! (e7emo#tate(z)ym #torze)"a )"e rz'(" z porotem ot(5ła9 poz8a"o)e1o (e7'(5ao#' mater"" z :tFre1o y#z7" Z (e7' zatem :tFry F prao myG7!(y(zło"e: m"ał " po")"e) 8ył m"eH przed o(zyma prze#trze1a*!( pra mora7)y(5m'#"ał8y o) o(zy"G("e *a:o z (ze1oG )"emoż7"e1o zrezy1)oaH *eG7" zaG " pod

tym z17Cdem (5(e pozo#taH "er)y 1ło#o" #e1o e)Ctrz)e1o mora7)e1opooła)"a " )"e (5(e #:'te: )"(oG(" "dea7)e1o (e7' o#tate(z)e1o *edy)e1o:tFry odpo"ada y#o:"m ymo1om te1o pooła)"a o#ła8"aH #za('):' *a:"m)apaa 1o prao mora7)e a8y 8yH m' 8ezpoGred)"o po#ł'#z)ym (o )"emo1ło8y do:o)aH #"C 8ez '#z(zer8:' d7a *e1o po#tay mora7)e* to m'#" o) amoże to Gm"ało '(zy)"H 1dyż #amo #o8"e )"e *e#t to przy)a*m)"e* #prze(z)e zam"arze pra:ty(z)ym tz) po to a8y przy)a*m)"e* 'torzyH #o8"e po*C("e moż7"=J, oG(" mora7)"e m' yz)a(zo)e1o (e7' o#tate(z)e1o przy*!H "#t)"e)"emora7)e1o #tFr(y G"ata tzm ;o1a

-- 01ra)"(ze)"e aż)oG(" dood' mora7)e1o &zy#ty roz'm *a:o ładza pra:ty(z)a t* *a:o ładza determ")oa)"a#o8od)e1o 'żyt:' )a#ze* przy=

?- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

(zy)ooG(" przez "dee (zy#te po*C("a roz'moe )"e ty7:o po#"ada pra"emora7)ym re1'7aty)! za#adC )a#zy(5 dz"ała9 a7e da*e )am przez to zarazemza#adC #'8"e:ty)"e=:o)#tyt'ty)! po*C("' przedm"ot' :tFry pomyG7eH może

ty7:o roz'm " :tFry ma z1od)"e z oym praem 8yH 'rze(zy"#t)"o)y przez)a#ze dz"ała)"e G"e("e Idea (e7' o#tate(z)e1o 'żyt:oa)"' o7)oG(" podł'1pra mora7)y(5 ma zatem #'8"e:ty)"e=pra:ty(z)! rea7)oGH $e#teGmy a pr"or"zdeterm")oam" przez roz'm do te1o 8y #zy#t:"m" #"łam" d!żyH dorea7"zoa)"a )a*yż#ze1o do8ra G"e("e :tFre po7e1a )a poł!(ze)"')a*"C:#ze* pomyG7)oG(" roz'm)y(5 "#tot G"ata z )a*yż#zym ar'):"em do8ra )"(5 + tz) Q)a poł!(ze)"'O po#ze(5)e* #z(zCG7"oG(" z )a*8ardz"e* z1od)! zpraem mora7)oG("! W tym (e7' o#tate(z)ym moż7"oGH *ed)e* (zCG(" am"a)o"("e #z(zCG7"oG(" 'ar'):oa)a *e#t emp"ry(z)"e t* za7eż)a odłaG("oG(" przyrody od te1o (zy z1od)a *e#t z tym (e7em (zy )"e a pod

z17Cdem teorety(z)ym pro87ema=<> ty(z)a pod(za# 1dy dr'1a (zCGHm"a)o"("e mora7ł )oGH od)"e#"e)"' do :tFre* *e#teGmy o7)" od #pFł7 'dz"ał'przyrody *e#t pod z17Cdem #e* moż7"oG(" a pr"or" '1r')toa)a "do1maty(z)"e pe)a D7a o8"e:ty)e* zatem teorety(z)e* rea7)oG(" po*C("a (e7'



o#tate(z)e1o roz'm)y(5 "#tot G"ata yma1a)e *e#t a8yGmy )"e ty7:o my m"e7"yt:)"Cty )am a pr"or" (e7 o#tate(z)y 7e(z a8y ta:że dz"eło #torze)"a t* #amG"at m"ał *eG7" (5odz" o #e "#t)"e)"e *a:"G (e7 o#tate(z)y (o 1dy8y dało #"C'dood)"H a pr"or" dodało8y do #'8"e:ty)e* rea7)oG(" (e7' o#tate(z)e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 )"m (o (5y8a *a: #!dz" Yor7a)der od)o#" #"C do da#We7t8e#te )a*yż#ze do8ro G"e("e


?,

rea7)oGHO o8"e:ty)! $eG7" 8o"em dz"eło #torze)"a r)a o1F7e *a:"G (e7o#tate(z)y to )"e możemy 1o #o8"e ")a(ze* pomyG7eH *a: ty7:o te) #po#F8 żem'#" z1adzaH #"C z mora7)ym :tFry *edy)"e 'moż7""a po*C("e (e7' 0tFż G"e("e z)a*d'*emy pradz"e (e7e a te7eo7o1"a zy(z)a przed#ta"a *e ta:"(5rozm"ara(5 że o "7e yda*emy #!d z1od)y z roz'mem mamy :o9(' pod#taCdo przy*C("a *a:o za#adC 8ada)"a przyrody "ż przyrodz"e o1F7e )"( )"e *e#t8ez (e7' = a7e o#tate(z)e1o (e7' przyrody #z':amy )"e* #ame* darem)"ePodo8)"e *a: "dea te1o (e7' t:" ty7:o roz'm"e ta: też moż)a " trze8a #z':aH(e7' te1o (o do *e1o o8"e:ty)e* moż7"oG(" ty7:o "#tota(5 roz'm)y(5 Roz'm

pra:ty(z)y ty(5 "#tot *ed)a: )"e ty7:o #:az'*e te) (e7 o#tate(z)y a7e o:reG7a też<+ to po*C("e (o do ar'):F pod *a:"m" *edy)"e (e7 o#tate(z)y dz"eła#torze)"a może 8yH przez )a# pomyG7a)y

Ta: "C( po#ta*e pyta)"e2 (zy o8"e:ty)a rea7)oGH po*C("a o#tate(z)e1o (e7'dz"eła #torze)"a )"e mo1ła8y 8yH y:aza)a ta:że d7a teorety(z)y(5 yma1a9(zy#te1o roz'm' #po#F8 y#tar(za*!(y " (5oH )"e apody:ty(z)y d7adeterm")'*!(e* to *ed)a: y#tar(za*!(y d7a ma:#ym teorety(z)"e=reXe:#y*)e*ładzy #!dze)"a $e#t to m")"m'm te1o (ze1o moż)a ż!daH od 7ozo"#pe:'7aty)e* :tFra pode*m'*e #"C poł!(zyH (e7 ety(z)y z (e7am" )at'ra7)ym" zapomo(! "de" *ed)e1o *edy)e1o (e7' a7e )aet " to m")"m'm *e#t (zymG z)a(z)"e

"C(e* )"ż zdoła o)a :"edy:o7"e: do:o)aH

Wed7e za#ady teorety(z)"e=reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a po"edz"e7"8yGmy2 *eG7"mamy pod#taC do te1o a8y d7a (e7oy(5 torF )at'ry przy*!H )a*yż#z!

.> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

przy(zy)C przyrody :tFre* przy(zy)ooGH *eG7" "dz"e o rze(zy"#toGH ty(5 torFo dz"eło #torze)"a m'#" 8yH pomyG7a)a *a:o "))a )"ż ta :tFra yma1a)a *e#t

d7a me(5a)"zm' przyrody m"a)o"("e "))a )"ż przy(zy)ooGH ")te7e:t' to ta:że te* pra"#to("e 8Cdz"emy m"eH do#tate(z)! pod#taC do te1o 8y pomyG7eH #o8"e(e7e )"e ty7:o #zCdz"e przyrodz"e a7e ta:że (e7 o#tate(z)y *eG7" )"e po to a8yy:azaH "#t)"e)"e ta:"e* "#toty to prze("eż przy)a*m)"e* po to *a: to m"ało <Jm"e*#(e te7eo7o1"" zy(z)e* a8y #"C prze:o)aH że moż7"oGH ta:"e1o G"ata



możemy '(zy)"H d7a )a# zroz'm"ał! )"e ty7:o podł'1 (e7F 7e(z ta:że ty7:o przezto że ' pod#ta *e1o "#t)"e)"a założymy (e7 o#tate(z)y

Ato7" (e7 o#tate(z)y *e#t *edy)"e po*C("em )a#ze1o pra:ty(z)e1o roz'm' " )"eda*e #"C y)"o#:oaH z da)y(5 doG"ad(ze)"a d7a teorety(z)e1o ydaa)"a

#!dF o przyrodz"e a)" od)"eGH do *e* poz)a)"a N"e *e#t moż7"e "))eO'żyt:oa)"e te1o po*C("a *a: ty7:o d7a pra:ty(z)e1o roz'm' podł'1 pramora7)y(5 a (e7em o#tate(z)ym #torze)"a *e#t ta:a )at'ra ;e#(5a**e)5e"tG"ata :tFra z1od)a *e#t z tym (o możemy podaH *a:o o:reG7o)e *edy)"e podł'1pra z1od)aO m"a)o"("e z (e7em o#tate(z)ym )a#ze1o (zy#te1o roz'm'pra:ty(z)e1o o "7e ma o) 8yH roz'mem pra:ty(z)ym 0tFż dz"C:" pra'mora7)em' :tFre (e7 te) )a:łada )a )a# zam"arze pra:ty(z)ym po tom"a)o"("e a8y 'żyH )a#zy(5 #"ł d7a *e1o rea7"za(*" mamy pod#taC do te1o 8yprzy*!H *e1o moż7"oGH y:o)a7)oGH a tym #amym ta:że z1od)! z )"m )at'rCrze(zy *a:o że 8ez doł!(ze)"a #"C przyrody do pe)e1o

+ Wed7e I " II yda)"a2 m'#"a7a

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a .+

)"eza7eż)e1o od )a#ze* mo(y ar'):' te1o (e7' *e1o 'rze(zy"#t)"e)"e )"e8yło8y moż7"e Ta: "C( mamy do te1o pod#taC mora7)! 8y pomyG7eH ta:że "d7a G"ata o#tate(z)y (e7 #torze)"a

N"e *e#t to *ed)a: *e#z(ze )"o#:oa)"e z te7eo7o1"" << mora7)e* o teo7o1"" tz)

o "#t)"e)"' mora7)e1o #tFr(y G"ata 7e(z ty7:o o (e7' o#tate(z)ym dz"eła#torze)"a :tFry zo#ta*e te) #po#F8 o:reG7o)y To zaG że d7a te1o dz"eła#torze)"a tz) d7a "#t)"e)"a rze(zy z1od)"e z (e7em o#tate(z)ym m'#" #"C lprzy*!H po p"er#ze "#totC ")te7"1e)t)! po dr'1"e zaG )"e ty7:o ")te7"1e)t)! *a:tedy 1dy #złoO o moż7"oGH przedm"otF przyrody o :tFry(5 zm'#ze)" 8y7"GmyydaaH #!d *a:o o (e7a(5 a7e zarazem " mora7)! *a:o #tFr(C G"ata a zatem;o1a *e#t dr'1"m )"o#:"em ta: z8'doa)ym że "dz" #"C "ż y#)'ty zo#tał

*edy)"e d7a ładzy #!dze)"a edł'1 po*CH pra:ty(z)e1o roz'm' a *a:o ta:" d7areXe:#y*)e* a )"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a N"e możemy 8o"emprzyp"#yaH #o8"e moż)oG(" zroz'm"e)"a te1o że (5oH )a#z mora7)"e=pra:ty(z)y

roz'm rFż)" #"C (o do #y(5 za#ad "#tot)"e od te(5)"(z)"e=pra:ty(z)e1o to #amoza(5odz"H m'#" ta:że )a*yż#ze* przy(zy)"e G"ata o "7e przy*m'*emy że *e#to)a ")te7"1e)(*! " że d7a (e7' o#tate(z)e1o potrze8)y *e#t *e*O #pe(*a7)y " "))yrodza* przy(zy)ooG(" )"ż d7a #amy(5 ty7:o (e7F przyrody że przeto my )a#zym (e7' o#tate(z)ym mamy pod#taC mora7)! do te1o 8y przy*!H )"e ty7:o(e7 o#tate(z)y dz"eła #torze)"a *a:o #:'te: a7e ta:że "#totC mora7)! *a:oprapod#taC #torze)"a @m"ało zaG możemy po"edz"eH że z1od)"e złaG("oG("am" )a#ze1o roz'm' <

+ Wed7e I " II yda)"a2 m'#"a7o #"(

.J



Kryty:a łe7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

moż7"oG(" ta:"e* do praa mora7)e1o " *e1o przedm"ot' od)"e#"o)e* (e7ooG(" *a: ta :tFra t:" oym (e7' o#tate(z)ym z1oła )"e potramy zroz'm"eH 8ezprzy *C("aO #tFr(y G"ata " ład(y 8Cd!(e1o zarazem mora7)ym praoda(!

Rze(zy"#toGH )a*yż#ze1o mora7)"e=praoda(ze1o #tFr(y *e#t zatemdo#tate(z)"e y:aza)a ty7:o d7a pra:ty(z)e1o 'żyt:' )a#ze1o roz'm' a7eO )"eorze:a o)a )"(ze1o teorety(z)"e o *e1o "#t)"e)"' Roz'm 8o"em potrze8'*e d7amoż7"oG(" #e1o (e7' dy:toa)e1o )am " 8ez te1o przez *e1o ła#)epraoda#to pe)e* "de" dz"C:" :tFre* #po#F8 y#tar(za*!(y d7areXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a '#')"Cta zo#ta*e prze#z:oda y)":a*!(aO z)"emoż)oG(" prze#trze1a)"a te1o praoda#ta :"er'*!( #"C *edy)"eprzyrod)"(zym po*C("em o G"e("e toteż "dea ta zy#:'*e te) #po#F8 pra:ty(z)!

rea7)oGH (5oH d7a #pe:'7aty)(1o poz)a)"a 8ra: *e* (ał:o"("e #ze7:"(5Grod:F do )ada)"a #o8"e ta:"e* rea7)oG(" pod z17Cdem teorety(z)ym d7aytł'ma(ze)"a przyrody " o:reG7e)"a )a*yż#ze* przy(zy)y D7a teor(ty(z)"e=reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a te7eo7o1"a zy(z)a do#tate(z)"e 'dood)"ła )apod#ta"e (e7F przyrody "#t)"e)"eO ")te7"1e)t)e* przy(zy)y G"ata d7apra:ty(z)e* zaG do:o)'*e te1o te7eo7o1"aO mora7)a przez po*C("e (e7'o#tate(z)e1o <? :tFry zm'#zo)a *e#t o)a z pra:ty(z)e1o z17Cd' przyp"#aHdz"eł' #torze)"a 08"e:ty)e* rea7)oG(" "de" ;o1a *a:o mora7)e1o #tFr(yG"ata )"e moż)a pradz"e y:azaH przez #ame ty7:o zy(z)e (e7e )"em)"e*

*ed)a: 1dy poz)a)"e "(5 ł!(zy #"C z poz)a)"em mora7)e1o (e7' o#tate(z)e1oO

to #:'te: ma:#ymy (zy#te1o roz'm' a8y prze#trze1aH o "7e ty7:o moż7"e *ed)oG(" za#ad ma*! o)e d'że z)a(ze)"e

Metodo7o1"a "deo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

.<

o "7e "dz"e o przy*G("e z pomo(! pra:ty(z)e* rea7)oG(" oe* "de" za poGred)"(temte* rea7)oG("O *a:! o)a ma *'ż d7a ładzy #!dze)"a pod z17Cdemteorety(z)ym W (e7' zapo8"eże)"a )a#'a*!(em' #"C z łatoG("!)"eporoz'm"e)"' *e#t )a*yż#zym #top)"' :o)"e(z)e przy tym zaz)a(zyH że pop"er#ze #zy#t:"eO te łaG("oG(" )a*yż#ze* "#toty możemy pomyG7eH #o8"ety7:o 9a pod#ta"e a)a7o1"" $a:że 8o"em m"e7"8yGmy z8adaH *e* )at'rC #:orodoG"ad(ze)"e )"e może )am #:azaH )"(ze1o do )"e* podo8)e1of Po dr'1"e żeprzez tC a)a7o1"C a możemy *! ty7:o pomyG7eH a7e )"e poz)aH " teorety(z)"e)at'rC tC *e* przyp"#aH to zaG 8yło8y #pe:'7aty)ym zam"arze )a#ze1o roz'm'

:o)"e(z)e d7a determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a a8y mF(O )":)!H to (zym)a*yż#za przy(zy)a G"ata *e#t #ama #o8"e T' *ed)a: "dz"e ty7:o o to *a:"emamy 'torzyH #o8"e po*C("e o te* "#to("e z1od)"e z )at'r! )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 " (zy mamy przy*!H *e* "#t)"e)"e a8y (e7o" :tFre1o'rze(zy"#t)"e)"e #ze7:"m" #"łam" a pr"or" 8ez #ze7:"e1o te1o rodza*'



założe)"a )a:az'*e )am (zy#ty roz'm pra:= <. ty(z)y )adaH rF)"eż ty7:opra:ty(z)! rea7)oGH tz) a8y mF( #o8"e pomyG7eH ty7:o pe"e) zam"erzo)y#:'te: *a:o moż7"y Po*C("e to może d7a #pe:'7aty)e1o roz'm' 8yH o(zy"G("e(zymG (o prze:ra(za 1ra)"(e poz)a)"a N"e(58y )aet łaG("oG(" *a:"eprzyp"#'*emy pomyG7a)e* dz"C:" )"m "#to("e :ryły #o8"e

+ W ory1")a7e2 8erełt 5at ma po1oto"' (o )"e *e#t *a#)e )a

t7e :o)te:#t' Z1od)"e "C( z popra:! karte)#te")a (zytam2 8ere"t#

5at

J W ory1")a7e2 d'r(5 da##e78e przy (zym )"e "adomo do (ze1o

da##e78e ma #"C od)o#"H Z1od)"e zatem z popra:! Erdma))a (zy

tam2 d'r(5 d"e#e78e (o od)o#" #"C do A)a7o1"e

r

. Kryty:a te5o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o8"e:ty)ym za#to#oa)"' a)tropomorzm #to#'*emy *e prze("eż )"e zam"arze 8yGmy (5("e7" o:reG7aH podł'1 te1o *e* )"eo#"!1a7)! d7a )a# )at'rC 7e(z)a# #amy(5 " )a#z! o7C Ta: *a: (oGO )azyamy przy(zy)! podł'1 po*C("a *a:"emamy o #:'t:' a7e ty7:o ze z17Cd' )a *e* re7a(*C do )"e1o )"e (5(!( *e#z(zeOtym #amym e)Ctrz)"e o:reG7aH *e* e)Ctrz)e* łaG("oG(" przez ła#)oG(":tFre z)a)e #! )am *edy)"e " ył!(z)"e o te1o rodza*' przy(zy)a(5 " m'#z! 8yHda)e przez doG"ad(ze)"e ff ta: *a: )p d'#zy przyp"#'*emy m"Cdzy "))ym"ta:że b"m 7o(omot"bamJ 1dyż torz! #"C rze(zy"G("e pe)e r'(5y ("ała :tFry(5przy(zy)a 7eży *e* yo8raże)"a(5 )"e (5(!( *e#z(ze d7ate1o przyp"#yaH *e*

*edy)e* po#ta(" z)a)y(5 )am #"ł por'#za*!(y(5 m"a)o"("e za pomo(!przy("!1a)"a< )a("#:' 'derze)"a a "C( r'(5' :tFry za#ze za:łada *a:"Gprzedm"ot roz("!1ły ^ ta: #amo 8Cdz"emy m'#"e7" przy*!H (oG (o za"erapod#taC moż7"oG(" " pra:ty(z)e* rea7)oG(" t* y:o)a7)oG(" *a:"e1oG

:o)"e(z)e1o mora7)e1o (e7' o#tate(z)e1o a7e to (oGO f 8Cdz"emy mo17"pomyG7eH #o8"e z1od)"e z łaG("oG("am" o(ze:"a)e1o po )"m #:'t:' *a:o"#totC m!dr! rz!dz!(! G"atem podł'1 pra mora7)y(5 a z1od)"e złaG("oG("am" )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 8Cdz"emy m'#"e7" *! #o8"e pomyG7eH

*a:o rFż)! od przyrody przy(zy)C rze(zy a8y yraz"H (5oH8yO ty7:o #to#')e: te*prze:ra(za*!(e* #zy#t:"e )a#ze ładze poz)a(ze "#toty do przedm"ot')a#ze1o roz'm' pra:=

I

+ Do#ło)"e ed7e ory1")ał' )a7eżało8y tł'ma(zyH2 *e* re7a(*C



te1oż (o *e#t )"ezroz'm"ałe Przeto za Erdma))em #ta"am przy=

"me: z' do

I

J S"ł( por'#za*!(!

_WI yda)"' )"e ma #łoa przy("!1a)"a

Metodo7o1"a 7e7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

.?

ty(z)e1o N"e z)a(zy to *ed)a: że (5(emy przez to teorety(z)"e *e* przyp"#aH *edy)! te1o rodza*' z)a)! )am przy(zy)ooGH a m"a)o"("e ")te7e:t " o7C a)")aet że (5(emy (5oH8y o8"e:ty)"e odrFż)"aH pomyG7a)! )"e* przy(zy)ooGH od)"e#"e)"' do te1o (o d7a )a# *e#t (e7em o#tate(z)ym *a:o (oG (o #ame*te* "#to("e rFż)" #"C od przy(zy)ooG(" od)"e#"e)"' do przyrody " *e* (e7oy(5determ")a(*" o1F7e 7e(z możemy przy*!H tC rFż)"(C ty7:o *a:o #'8"e:ty)"e:o)"e(z)! d7a łaG("oG(" )a#ze* ładzy poz)a(ze* " *a:o aż)! d7a reXe:#y*)"ea )"e d7a o8"e:ty)"e determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a $eG7" *ed)a: "dz"e o

dz"edz")C pra:ty(z)! to ta:a za#ada re1'7aty)a d7a roztrop)oG(" 7'8 m!droG(" *a:2 dz"ałaH z1od)"e z tym *a:o (e7em (o #to#o)"e do łaG("oG(" )a#zy(5 ładzpoz)a(zy(5 może 8yH przez )a# pomyG7a)e *a:o *edy)"e pe"e) #po#F8moż7"e f *e#t zarazem za#ad! :o)#tyt'ty)! tz) pra:ty(z)"e determ")'*!(!)atom"a#t ta #ama za#ada *a:o za#ada ydaa)"a #!dF o o8"e:ty)e*moż7"oG(" rze(zy ta m"a)o"("e że ta:że przedm"oto" przy#ł'1'*e 7" ty7:o te)rodza* moż7"oG(" *a:" przy#ł'1'*e )a#ze* ładzy myG7e)"a 8y)a*m)"e* )"e *e#tteorety(z)"e determ")'*!(! 7e(z <- *edy)"e re1'7aty)a za#ad! d7a reXe:#y*)e*ładzy #!dze)"a

Ua1a

Te) doFd mora7)y )"e *e#t *a:!G )oo y)a7ez"o)! a7e *e#t :ażdym raz"e )oy #po#F8 roz")"Ct! ra(*! doodo! DoFd te) t:"ł 8o"em e ładzy7'dz:"e1o roz'm' *e#z(ze przed )a*(zeG)"e*#zym" #tad"am" *e* rozo*' a raz zpo#tCpem *e* :'7t'ry 8ył ty7:o (oraz da7e* roz"*a)y %dy ty7:o 7'dz"e za(zC7"

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a <+

..




za#ta)a"aH #"C )ad praem " 8ezpra"em epo(e :"edy *e#z(ze )"e zra(a7"'a1" )a (e7ooGH przyrody " :orzy#ta7" z )"e*_ )"e myG7!( przy tym o )"(zym"))ym *a: ty7:o o zy(za*)ym 8"e1' zdarze9O przyrodz"e m'#"ał )"e'(5ro))"e

po*a"H #"C #!d że )"e może to 8yH )"1dy rez'7ta("e o8o*Ct)e (zy (zło"e:po#tCpoał '(z(""e (zy )"e1odz""e #pra"ed7""e (zb dro1! 1ałtF(5o("aż8y aż po :re# *e1o ży("a )"e #pot:ało 1o przy)a*m)"e* #po#F8 "do(z)y#z(zCG("e za *e1o ()oty 7'8 :ara za *e1o z8rod)"e $e#t ta: *a: 1dy8y 7'dz"e#ły#ze7" #o8"e *a:"G 1ło# mF"!(y "mO< że m'#" 8yH ")a(ze* tym #amymm'#"ało t:"H )"(5O ':ry("' )"e*a#)e przed#ta"e)"e (ze1oG do (ze1o d!żyH(z'7" #"C zo8o"!za)" a z (zym y)": ta:" )"e dał8y #"C z1oła po1odz"H a78o ^

*eG7" *'ż 'aża7" 8"e1 zdarze9O G"e("e za *edy)y porz!de: rze(zy )"e 'm"e7"z tym poł!(zyH oe1o e)Ctrz)e1o (e7oe1o o:reG7e)"a #e1o 'my#ł' $eG7")aet #po#F8 )"e "edz"eH *a: prym"ty)y przed#ta"a7" #o8"e moż7"oGH

yrF)a)"a ta:"e* )"epra"dłooG(" :tFra m'#" 'my#ł 7'dz:" da7e:o mo()"e*o8'rzaH )"ż G7epy przypade: *a:" moż)a 8y (5("eH '(zy)"H za#ad! ydaa)"a #!=<, dF o przyrodz"e to )"1dy *ed)a: )"e mo17" ymyG7"H "))e* za#ady d7aze#po7e)"a przyrody z "(5 e)Ctrz)ym praem ety(z)ym a)"że7" rz!dz!(aG"atem ed7e pra mora7)y(5 )a*yż#za przy(zy)a zada)y 8o"em *a:oo8o"!ze: (e7 o#tate(z)y )"(5 oraz przyroda poza )"m" 8ez żad)e1o (e7'o#tate(z)e1o :tFre* prze("eż (e7 F ma #"C 'rze(zy"#t)"H pozo#ta*!z17Cdem #"e8"e #prze(z)oG(" &o do e)Ctrz)e* łaG("oG("+ oe* przy(zy)yG"ata mo17"

+ Wed7e I yda)"a2 &o do Vb7aG("oG("

Metodo7o1"a te7eo5g1"ez)e* ładzy #!dze)"a

.

'ro"H #o8"e )"e*ed)! )"edorze(z)oGH a7eO F mora7)y #to#')e: rz!dze)"'

G"atem pozo#tał za#ze ta:" #am *a:" d7a )a*m)"e* yro8"o)e1o roz'm' *e#tpo#ze(5)"e zroz'm"ały o "7e 'aża #"e8"e za roz'm pra:ty(z)y a :tFrem'roz'm #pe:'7aty)y )"e może a)" przy87"że)"' dotrzymaH :ro:' Dz"C:"tem'\ mora7)em' za")tere#oa)"' #:"eroa)a też zo#tała ed7e #ze7:"e1opradopodo8"e9#ta po raz p"er#zy 'a1a )a p"C:)o " (e7e przyrodz"e (o)a#tCp)"e po#ł'żyło z)a=$(om"("e do zmo()"e)"a oe* "de" a7e )"e mo1łoprze("eż a)" *e* 'za#ad)"H a)" tym m)"e* o8e*GH #"C 8ez oe1o za")tere#oa)"a;o )aet rozpatrya)"e (e7F przyrody #ta*e #"C ty7:o od)"e#"e)"' do (e7'o#tate(z)e1o (zymG 1od)ym te1o 8epzoGred)"e1o za")tere#oa)"a *a:"e ta:z)a(z)e* m"erze prze*a"a #"C podz""e d7a przyrody 8ez z17Cd' )a

*a:!:o7"e: mo1!(! ypły)!H #t!d :orzyGH

-, 0 pożyt:' z ar1'me)t' mora7)e1o



01ra)"(ze)"e roz'm' tym (o doty(zy #zy#t:"(5 )a#zy(5 "de" o rze(za(5)adzmy#łoy(5 do ar'):F > "(5 pra:ty(z)e1o 'żyt:' ma od)"e#"e)"' do"de" ;o1a o! )"ezaprze(zo)! :orzyGH że zapo8"e1a tem' 8y teo7o1"a )"eprze#zła teozoC po*C("a proadza*!(e roz'm 8ł!d " prze:ra(za*!(e1ra)"(e poz)a)"a a78o 8y )"e #padła do poz"om'O demo)o7o1"" a)tropo=

mor(z)y #po#F8 yo8raża)"a #o8"e "#toty )a*yż#ze* 8y re7"1"a )"e popadła te'r1"C marzy("e7#:"e 'ro*e)"e o moż7"oG(" od(z'a)"a "))y(5 "#tot)adzmy#łoy(5 " y"era)"a )a odrFt )a )"e pły' a78o "do7o7atr"eza8o8o))e 'ro*e)"e że moż)a przypo=

<+

.- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ład(y #!dze)"a

do8aH #"C )a*yż#ze* "#to("e "))ym" #po#o8am" )"ż przez po#taC mora7)!

$eG7" 8o"em prFż)oG(" " zaroz'm"ałem' mCdr:oa)"' )a temat te1o (o 7eżypoza #6er! zmy#łF przyz)a*e #"C (5oH8y )a*m)"e*#ze prao do teoretb(z= )e1o" roz#zerza*!(e1o poz)a)"e orze:a)"a *eG7" zeza7a #"C )a to 8y (5ełp"H #"C17!dem "#t)"e)"e " łaG("oG(" )at'ry 8o#:"e* *e* ")te7e:t " o7C t:"!(e )"(5 praa " y)":a*!(e #"ad ła#)oG(" d7a G"ata ^ to (5("ał8ym

"edz"eH 1dz"e " *a:"m p'):("e (5("ało8y #"C o1ra)"(zyH 'ro#z(ze)"a roz'm' zte1o 8o"em crFdła #:!d F 17!d zo#tał za(zerp)"Cty moż)a 8y o "7e ty7:o = *a: #"C #!dz" ^ )atCży #"C #! myG7 #podz"eaH #"C *e#z(ze "e7' te1o rodza*''ro=#z(ze9O 01ra)"(ze)"e ta:"(5 'ro#z(ze9 m'#"ało8y prze("eż do:o)aH #"C )apod#ta"e pe)e* za#ady a )"e )p ty7:o z te* ra(*" że #t"erdz"my "ż #zy#t:"e z)"m" prF8y o:azały #"C dot!d (5y8"o)e )"e doodz" to 8o"em *e#z(ze)"emoż7"oG(" *a:"e1oG 7ep#ze1o y=

;ało(5a7#tem roz'm"e)"' pra:ty(z)ym *e#t za#ze *e#z(ze ta re7"1"a:tFra przed#ta"a #o8"e )a*yż#z! "#totC *a:o ypo#ażo)! ta:"e łaG("oG("z1od)"e z :tFrym" (oG "))e1o *e#z(ze )"ż mora7)oGH mo1ło8y #ta)o"H

y#tar(za*!(y #o8"e ar')e: z1od)e1o z *e* o7! po#tCpoa)"a (zło"e:a ;o1dy8y #"C )aet '*Cło po*C("e te* "#totyO pod Wz17Cdem teorety(z)ym #po#F8

*a: )a*8ardz"e* (zy#ty " o7)y od o8razF zmy#łoy(5 to pod z17Cdempra:ty(z)ym 8yła8y o)a+ m"mo to przed#ta"o)a *a:o 8oże: Ido7 J tz) #po#F8 a)tro=pomor(z)y *eże7" "dz"e o łaG("oG(" *e* o7"

+ W ory1")a7e2 er (o od)o#" #"C do ;e1r"j po*C("e Do#ło)"e

"C( )a7eżało8y tł'ma(zyH2 o)o przed#ta"o)e Se)# (ałe1o zda)"a

#:az'*e *ed)a: )a to że "dz"e t' )"e o przed#ta"e)"e po*C("a *a:o

ta:"e1o 7e(z *e1o przedm"ot' t* "#toty )a*yż#ze* " tym d'(5'

też tł'ma(zC



J W I yda)"'2 Idea7 "deał

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ?,

)":' T' #za:że )"e ma moż7"oG(" "))e* za#ady *a: przy*!H że od)"e#"e)"' do#6ery )adzmy#łoe* żad)! m"ar! )"e moż)a orze( )"(ze1o teorety(z)"e (5y8aty7:o )e1aty)"e a78o że roz'm )a#z za"era #o8"e )"e yzy#:a)! *e#z(ze#:ar8)"(C )"e "adomo *a: do)"o#ły(5 za(5oa)y(5 d7a )a# " )a#zy(5 potom:F#zer#zy(5 "adomoG(" &o #"C ty(zy #za:że re7"1"" tz) mora7)oG(" od)"e#"e)"' do ;o1a *a:o praoda(y to o "7e )a*p"er m'#"ało8y )a#t!p"H *e1oteorety(z)e poz)a)"e mora7)oGH m'#"ała8y #to#oaH #"C do teo7o1"" a m"e*#(ee)Ctrz)e1o :o)"e(z)e1o praoda#ta roz'm' m'#"ało8y )"e ty7:o zo#taHproadzo)e *a:"eG ze)Ctrz)e ar8"tra7)e praoda#to )a*yż#ze* "#toty 7e(zta:że praoda#t"e #amym #zy#t:"e 8ra:" )a#ze1o 17!d' )at'rC te*

"#toty J m'#"ały8y roz("!1)!H #"C )a przep"#y ety(z)e (zy)"!( re7"1"C (zymG)"emora7)ym " ypa(za*!( *!

> "7e "dz"e o )adz"e*C )a ży("e przy#złe to *eG7" za

m"a#t te1o a8y z (e7' o#tate(z)e1o :tFry #to#o)"e

do )a:az' praa mora7)e1o mamy #am" 'rze(zy

"#t)"H '(zy)"H )"H przeod)"! #!d' roz'moe1o d7a

)a#ze1o pooła)"a J :tFry zatem ty7:o pod z17Cdem

pra:ty(z)ym 'aża)y *e#t za :o)"e(z)y 7'8 1od)y

przy*C("a zra(amy #"C z pyta)"em do )a#ze* teore

ty(z)e* ładzy poz)a(ze* to )a':a o d'#zy )"e

da*e tym z17Cdz"e ta: *a: przedtem teo7o1"a )"(

"C(e* *a: )e1aty)e po*C("e o )a#ze* myG7!(e* "#to("e

a m"a)o"("e że żad)a z *e* (zy))oG(" " żad)e z*a"#:o

zmy#ł' e)Ctrz)e1o )"e da #"C mater"a7"#ty(z)"e y

tł'ma(zyH że "C( roz#zerza*!(y #!d determ")'*!(y

o *e* odrC8)e* )at'rze o tra)"' 7'8 )"etra)"' *e*

+ Wed7e I yda)a2 roz("!1)!H #"C ta:że )a przep"#y ety(z)e

J Wed7e I yda)"a2 o )a#zym pooła)"'

>



Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy

o#o8ooG(" po Gm"er(" )"e *e#t d7a )a# )a pod#ta"e ra(*" #pe:'7aty)y(5 zapomo(! (ałe* )a#ze* ładzy poz)a(ze* żad)!=m"ar! moż7"y S:oro "C(#zy#t:o pozo#ta"o)e zo#ta*e t'ta* te7eo7o1"(z)em' ydaa)"' o )a#zym"#t)"e)"' #!d' z p'):t' "dze)"a pra:ty(z)e* :o)"e(z)oG(" oraz założe)"' )a#ze1oda7#ze1o "#t)"e)"a *a:o ar'):' :o)"e(z)e1o d7a 8ezz17Cd)"e )am przez roz'myt:)"Cte1o (e7' o#tate(z)e1o przeto prze*a"a #"C tym zarazem :orzyGH:tFra pradz"e )a p"er#zy rz't o:a zda*e #"C 8yH #trat! a m"a)o"("e że ta:

*a: teo7o1"a )"1dy )"e może #taH #"C d7a )a# < teozo! ta: ra(*o)a7)ap#y(5o7o1"a )"1dy )"e może #taH #"C p)e'mato7o1"! *a:o )a':a roz#zerza*!(apoz)a)"eO a7e z dr'1"e* #tro)y *e#t o)a rF)"eż za8ezp"e(zo)a przedpopad)"C("em mater"a7"zm *e#t o)a ra(ze* ty7:o a)tropo7o1"! zmy#ł'e)Ctrz)e1o t* z)a*omoG("! )a#ze* myG7!(e* *ac)" ży("' a *a:o teorety(z)epoz)a)"e pozo#ta*e ty7:o (zymG emp"ry(z)ym &o #"C ty(zy )atom"a#t :e#t"")a#ze1o "e(z)e1o "#t)"e)"a to p#y(5o7o1"a ra(*o)a7)a )"e *e#t o1F7e )a':!teorety(z)! 7e(z op"era #"C )a *ed)ym *edy)ym )"o#:' te7eo7o1"" mora7)e* ta:#amo *a: #ze7:"e *e* #to#oa)"e :o)"e(z)e *e#t *edy)"e d7a )"e* z 'a1" )a )a#zepooła)"e pra:ty(z)e

,>

0 #po#o8"e 'z)aa)"a (ze1oG za pradC mora7)ym _ doodz"e "#t)"e)"a ;o1a

0d :ażde1o dood' )"eza7eż)"e od te1o (zy przeproadza)y *e#t *a: doodz"e poprzez o8#era(*C przedm"ot' 7'8 e:#peryme)t przez 8ezpoGred)"eemp"=

+ Wedł'1 Ro#e):"a)za po"))o 8yH2 te7eo7o1"(z)ym


+

ry(z)e przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e te1o (o ma 8yH 'dood)"o)e (zy teżprzez roz'm a pr"or" t )a pod#ta"e za#ad yma1a #"C przede #zy#t:"m2 a8y )"eper#adoał 7e(z prze:o)yał a78o przy)a*m)"e* oddz"ałyał )a prze:o)a)"etz) a8y ra(*a doodoa 7'8 )"o#e: )"e 8ył *edy)"e #'8"e:ty)! e#tety(z)!determ")'*!(! ra(*! apro8aty (zy#tym pozorem 7e(z a8y 8ył o8"e:ty)"e aż)y" 7o1"(z)! pod#ta! poz)a)"a prze(")ym 8o"em raz"e ")te7e:t *e#tzodzo)y a )"e prze:o)ya)y Do te* :ate1or"" pozor)y(5 doodF )a7eży te)

:tFry do8re* 8yH może ")te)(*" a7e *ed)a: z rozmyG7)ym zata*e)"em #e*#ła8oG(" przeproadza)y *e#t teo7o1"" )at'ra7)e* m"a)o"("e tedyO 1dyprzyta(za #"C z)a(z)! "7oGH doodF )a to że przedm"oty przyrody po#tałypodł'1 za#ady (e7F " y:orzy#t'*e #"C #'8"e:ty)! ty7:o pod#taC roz'm'7'dz:"e1o a m"a)o"("e łaG("! m' #:ło))oGH do przy*moa)"a #zCdz"e tam



1dz"e może #"C to do:o)aH 8ez #prze(z)oG(" zam"a#t "e7' za#ad *ed)e* *edy)e*oraz do te1o 8y tam 1dz"e za#adz"e te* #poty:a #"C ty7:o )"e:tFre a78o 7"(z)ee7eme)tyO yma1a)e d7a o:reG7e)"a pe)e1o po*C("a pozo#tałe dodaH myG7"a8y te) #po#F8O przez ar8"tra7)e 'z'peł)"e)"e doproadz"H da)eO po*C("erze(zy do :o9(a $a#)e 8o"em że *eG7" #poty:amy przyrodz"e ty7e torF

:tFre #:az'*! )am )a ")te7"1e)t)! przy(zy)C to d7a(ze1Fż zam"a#t ty7'przy(zy) )"e m"e7"8yGmy ra(ze* pomyG7eH #o8"e ty7:o *ed)e* *edy)e* a )"e* )"e)p ty7:o "e7:" ")te7e:t potC1C "td 7e(z ra(ze* #ze(5m!droGH #ze(5potC1C

*ed)ym #łoem pomyG7eH *! #o8"eO *a:o ta:! :tFra za"erała8y d7a #ze7:"(5moż7"y(5 rze(zy do#tate(z)! pod#taC ta:"(5 łaG("oG("f " d7a(ze1Fż )"em"e7"8yGmyO po=

J


)adto te* *edy)e* #ze(5mo1!(e* pra"#to("e )"e ty7:o ? )"e przyp"#aH ")te7e:t'd7a pra " torF przyrody 7e(z ta:że *a:o mora7)e* przy(zy)"e G"ata)a*yż#ze1o ety(z)e1o roz'm' pra:ty(z)e1o #:oro dz"C:" tem' do :o9(adoproadzo)em' po*C("' otrzyma7"Gmy za#adC y#tar(za*!(! ł!(z)"e zarF)od7a poz)a)"a przyrody *a: " d7a m!droG(" mora7)e* " #:oro prze(" moż7"oG("

ta:"e* "de" )"e da #"C y#')!H żad)e1o (5oH8y ty7:o do pe)e1o #top)"a'za#ad)"o)e1o zarz't'f A :"edy zo#ta*! przy tym zarazem pra"o)e r'(5mora7)e po8'd:" 'my#ł' " z :ra#omF(z! #ad! doda*e #"C *e#z(ze do )"(5żye za")tere#oa)"e )a (o 8ez#prze(z)"e za#ł'1'*! to )a#tCp#tem te1o *e#tty7:o mF"e)"e że doFd te) *e#t o8"e:ty)"e y#tar(za*!(y oraz "C:#zoG(" ypad:F po#ł'1"a)"a #"C )"m z8a"e))y pozFr :tFry '(5y7a #"e(ał:o"("e od #ze7:"e* :o)tro7" #e* 7o1"(z)e* pre(yz*" a )aet ł!(zy #"C z)"e(5C("! " odraz! do )"e* ta: *a:8y )a *e* d)"e :ryło #"C *a:"eG y#tCp)epo!tp"ea)"e N"e moż)a pradz"e )"( m"eH prze(" tem' o "7e 8"erze #"CłaG(""e pod 'a1C po#po7"t! 'żyte(z)oGH A7e o8e( te1o że )"e moż)a " )"e

)a7eży po#trzymyaH te1o dood' od roz#z(zep"a)"a #"C )a d"e zaarte te*ar1'me)ta(*" )"e*ed)orod)e (zCG(" a m"a)o"("e )a tC :tFra )a7eży do zy(z)e*" )a tC :tFra )a7eży do mora7)e* te7eo7o1"" 1dyż "(5 ze#po7e)"e ')"emoż7""arozpoz)a)"e 1dz"e 7eży łaG("y )er dood' oraz *a:a . *e1o (zCGH " *a:"#po#F8 m'#"ała8y 8yH opra(oa)a a8y mF1ł o) za(5oaH #! aż)oGH przy)a*#'ro#ze* )aet :o)tro7" )aet 1dy8y m'#"ało #"C (o do *ed)e* (zCG("przyz)aH #ła8oGH )a#ze1o 17!d' roz'moe1o to *e#t o8o"!z:"em 7ozo6aprzy*m'*!( )aet że )"e 7"(zył8y #"C ze #ta"a)ym m' yma1a)"em #z(zeroG("

Metodo7o1"a teUo7o1"(a'* ładzy #!dze)"a

<



zdema#:oaH te) (5oH8y *a: )a*8ardz"e* z8a"e))y pozFr do :tFre1opom"e#za)"e ta:"e może doproadz"H " oddz"e7"H to (o *e#t ty7:o rze(z!per#az*" od te1o (o ma mo( prze:o)ya)"a #! to o:reG7e)"a apro8aty rFż)e

)"e ty7:o (o do #top)"a a7e )aet (o do rodza*' a8y po#taC 'my#ł' tymdoodz"e mF( przed#ta"H otar("e (ałe* *e* *a#)oG(" a #am doFd p6eddaH#o8od)"e )a*G("G7e*#ze* :o)tro7"

DoFd *ed)a: :tFry zm"erza do te1o 8y prze:o)aH może z)o' 8yHdo*a:"e1o redza*' a78o ta:"m :tFry ma orze:aH (zym przedm"ot *e#t #am #o8"e a78o ta:"m :tFry ma orze:aHO (zym o) *e#( d7a )a# 7'dz" o1F7ez1od)"e z :o)"e(z)ym" d7a )a# roz'moym" za#adam" ydaa)"a o )"m #!d'doFd lal_ aAY6r#"ab a78o doFd lal_ abhp""ob przy (zym dr'1"eyraże)"e z"Cte *e#t o1F7)ym z)a(ze)"' doty(z!(ym 7'dz" o1F7e Wp"er#zym ypad:' op"era #"C o) )a za#ada(5 y#tar(za*!(y(5 d7adeterm")'*!(e* a dr'1"m ty7:o d7a reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a W tym dr'1"mypad:' )"e może o) op"era*!( #"C )a teorety(z)y(5 ty7:o za#ada(5 )"1dyoddz"ałaH )a prze:o)a)"e *eG7" *ed)a: ' *e1o pod#tay :ładz"e #"Cpra:ty(z)! za#adC roz'mo! :tFra ma o8e( te1o aż)oGH po#ze(5)! ":o)"e(z)! to doFd te) może #ł'#z)"e roG("H #o8"e prete)#*e doy#tar(za*!(e1o pod z17Cdem (zy#to pra:ty(z)ym tz) do mora7)e1oprze:o)ya)"a DoFd *ed)a: oddz"ałya )a prze:o)a)"e (5oH *e#z(ze )"eprze:o)ya o "7e proadzo)y *e#t ty7:oJ po drodze do te1o "od!(e*O tz) o "7eza"era #o8"e ty7:o o8"e:ty)e :' tem' ra(*e :tFre a(z:o7=

+ Sto#o)"e do prady a78o #to#o)"e do (zło"e:a W I yda)"' )"e ma #łoaty7:o

.


)"e moż)a z te1o (zym #! o)e )"e*ed)orod)e y=

, ("!1aH z *ed)e* z )"(5 przez a)a7o1"C )"o#:F o dr'=

?> 1"e* t* prze)o#"H oe* (e(5y #pe(y(z)e* rFż)"(y z *ed

)e* )a dr'1! I ta: )p mo1C )a pod#ta"e a)a7o1""

do praa rF)oG(" dz"ała)"a " prze("dz"ała)"a e

za*em)ym przy("!1a)"' " odpy(5a)"' #"C ("ał po

myG7eH #o8"e ta:że #pF7)otC (zło)F *a:"e*G #połe(z

)oG(" podł'1 re1'ł praa a7e )"( mo1C prze)o#"H )a



)"! oy(5 (e(5 #pe(y(z)y(5 mater"a7)e1o przy("!

1a)"a 7'8 odpy(5a)"a " (e(5y te przyp"#yaH po#z(ze

1F7)ymO o8yate7om a8y mo17" #ta)o"H #y#tem :tFry

)azya #"C pa9#tem Podo8)"e o7)o )am przy=

(zy)ooGH pra"#toty od)"e#"e)"' do przedm"otF

G"ata *a:o (e7F )at'ra7)y(5 pomyG7eH #o8"e podł'1

a)a7o1"" do ")te7e:t' *a:o pod#tay 6orm pe)y(5

ytorF )azya)y(5 przez )a# dz"ełam" #zt':" 1dyż

dz"e*e #"C to ty7:o "m"C teorety(z)e1o 7'8 pra:ty(z

)e1o 'żyt:' )a#ze* ładzy poz)a)"a 'żyt:'O *a:"

mamy podł'1 pe)e* za#ady (zy)"H z te1o po*C("a

od)"e#"e)"' do przedm"otF przyrody )a G"e("e

?+ a7e z te1o że ' "#tot G"ata m'#"my przy(zy)"e ta:"e1oO

#:'t:' o :tFrym yda*emy #!d *a:o o arty#ty(z)ym

przyp"#aH ")te7e:t )"e możemy żad)! m"ar! )"o#:o

aH )a pod#ta"e a)a7o1"" że ta:że " te* "#to("e :tFra

łaG("oG("a(5 1dyż t'ta* 8ra: łaG)"e za#ady d7a moż7"oG(" ta:"e1o #po#o8')"o#:oa)"a a m"a)o"("e oe* par"ta# rat"o)"# + :tFra pozo7"ła8y )a*yż#z!"#totC " (zło"e:a ze z17Cd' )a przy(zy)ooGH "(5 o8' za7"(zyH do *ed)e1o "te1o #ame1o rodza*' N"e moż)a przy(zy)o=oG(" "#tot G"ata :tFra *e#t za#zezmy#łoo 'ar'):oa)! a ta:! *e#t przy(zy)ooGH przez ")te7e:t prze)o#"H )a"#totC :tFre* z tamtym" "#totam" )"e ł!(zy żad)e #pF7)e po*C("e rodza*' pozapo*C("em rze(zy o1F7e

$ed)a:ooG(" ra(*"

Metodo7o1"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a ĄqI+

od przyrody *e#t z'peł)oG(" rFż)a przy#ł'1'*e #to#'):' do te*że przyrodyta:a #ama przy(zy)ooGH *a:! #po#trze1amy ' (zło"e:a a78o"em doty(zy tołaG)"e oe1o mome)t' )"e*ed)orod)oG(" P'):t der U)17e"(5=art"1:e"t :tFrym"Cdzy zmy#łoo (o do #y(5 #:'t:F 'ar'):oa)! przy(zy)! a #am!)adzmy#ło! pra="#tot! zo#ta*e pomyG7a)y te*że po*C("' a przeto )"e może 8yH)a )"e prze)"e#"o)y+ W tym łaG)"e że 8o#:! przy(zy)ooGH po")"e)em

#o8"e pomyG7eH ty7:o podł'1 a)a7o1"" do ")te7e:t' :tFre* to ładzy )"e z)amy żad)e* "))e* "#to("e *a: ty7:o zmy#łoo 'ar'):oa)ym (zło"e:' za"era#"C za:az przyp"#ya)"a ;o1' ")te7e:t' e łaG("ym te1o #łoa z)a(ze)"'



< &ze1oG ta:"e1o *a: m)"ema)"e )"e ma o1F7e #!da(5 a pr"or" poprzezta:"e #!dy 8o"em poz)a*e #"C a78o (oG *a:o z'peł)"e pe)e a78o o1F7e )"(A7e *eG7" )aet da)e ra(*e doodoe z :tFry(5 y(5odz"my *a: t'ta* z (e7F przyrodz"e #! emp"ry(z)e to )"e moż)a za "(5 pomo(! y#'aH żad)y(5prze("eż m)"ema9 y(5odz!(y(5 poza #6erC zmy#łF SJ " ta: ryzy:o)ym

#!dom przyz)aaH )a*m)"e*#ze1o

N"e tra(" )a tym )"( przed#ta"e)"e #to#'):' te* "#toty do G"ata a)" tym (odoty(zy teorety(z)y(5 a)" tym (o doty(zy pra:ty(z)y(5 )"o#:F z te1opo*C("a &5("eH 8o"em z8adaH (zym ta "#tota *e#t #ama #o8"e *e#t rF)"e8ez(e7oym *a: darem)ym G("8#tem

+ W prze:ładz"e zo#ta*e za(5oa)a ad7"oGH reda:(*" te1o zda)"a ory1")a7e%dy8y (5("ało #"C ad7"oGH tC '#')!H )a7eżało8y zda)"e to )a#tCp'*!(y#po#F8 zreda1oaH2 a78o"em doty(zy to łaG)"e oe1o mome)t' *a:"m)"e*ed)orod)oGH m"Cdzy zmy#łoo (o do #y(5 #:'t:F 'ar'):oa)!przy(zy)! a #am! )adzmy#ło! pra="#tot! pomyG7a)a zo#ta*e te*że po*C("' aprzeto )"e może 8yH )a )"e prze)"e#"o)e

r

- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

(5oH8y praa do pradopodo8"e9#ta Pradopodo8"e9#to 8o"em *e#t(zCG("! pe)oG(" moż7"e* pe)ym #zere1' ra(y* ra(*e pradopodo8"e9#taporF)'*e #"C t' z ra(*! y#tar(za*!(! *a: (zCG(" z (ałoG("! do :tFry(5 oa ra(*a)"ey#tar(za*!(a m'#" mF( zo#taH 'z'peł)"o)a A7e o8e( te1o że *a:odeterm")'*!(e ra(*e pe)oG(" *ed)e1o " te1o #ame1o #!d' m'#z! o)e 8yH

*ed)orod)e 1dyż prze(")ym raz"e )"e torzyły8y razem *ed)e* "e7:oG(" *a:! *e#t pe)oGH przeto *ed)a "(5 (zCGH )"e może 7eżeH 1ra)"(a(5 moż7"e1odoG"ad(ze)"a a dr'1a poza #ze7:"m moż7"ym doG"ad(ze)"em S:oro zaG(zy#to emp"ry(z)e ra(*e doodoe )"e proadz! do )"(ze1o )adzmy#ło=e1o to8ra: "(5 #zere1' pe)y(5 ra(*"O )"e może 8yH przez )"( 'z'peł)"o)y Toteż

'#"łoa)"e dotar("a t! dro1! do #6ery )adzmy#łoe* " *e* poz)a)"a )"(zym )a#do te1o )"e przy87"ża a tym #amym #!dz"e o )"e* opartym )a za(zerp)"Cty(5 zdoG"ad(ze)"a ar1'me)ta(5 )"e za"era #"C żad)e pradopodo8"e9#to

To (o ma #ł'żyH *a:o 5"poteza do ytł'ma(ze)"a moż7"oG(" da)e1o z*a"#:am'#" 8yH (ał:o"("e pe)e przy)a*m)"e* (o do #e* moż7"oG(" Do#yH że ypad:' 5"potezy zrze:am #"C poz)a)"a rze(zy"#toG(" :tFre 'aża)ym zapradopodo8"e9#to m)"e=?< ma)"' *e#z(ze za:ładam )"(ze1o "C(e*poG"C("H t' )"e mo1C Przy)a*m)"e* moż7"oGH te1o (o za:ładam ' pod#tay

*a:"e1oG tł'ma(ze)"a )"e może 8yH poda)a !tp7"oGH 1dyż prze(")ymraz"e p'#tym 'ro*e)"om )"e 8yło8y :o9(a Przy*C("e zaG moż7"oG(" "#toty

)adzmy#łoe* o:reG7o)e* ed7e pe)y(5 po*CH 8yło8y założe)"em z'peł)"e8ezpod#ta)ym #:oro )"e *e#t da)y żade) z :o)"e(z)y(5 ar'):F poz)a)"adoty(z!(y te1o (o poz)a)"' oparte *e#t )a )ao(z)oG("




,

a *a:o :ryter"'m te* moż7"oG(" pozo#ta*e ty7:o #ama za#ada #prze(z)oG(" :tFra'dood)"H może 7" ty7:o moż7"oGH myG7e)"a a )"e #ame1o przedm"ot'pomyG7a)e1o

Wy)":a #t!d *a:o rez'7tat że d7a roz'm' 7'dz:"e1o )"e *e#t moż7"y podz17Cdem teorety(z)ym 8ezz17Cd)"e żade) doFd "#t)"e)"a pra"#toty *a:o8F#ta a78o d'#zy *a:o )"eGm"erte7)e1o d'(5a doFdO :tFry )a*m)"e*#ze*(5oH8y m"erze mF1ł8y #poodoaH 'z)a)"e te1o za pradz"e a to z z'peł)"ezroz'm"ałe1o pood'2 po)"eaż d7a o:reG7e)"a "de" G"ata )ad=zmy#łoe1o )"epo#"adamy żad)e1o z1oła mater"ał' 1dyż m'#"e7"8yGmy za(zerp)!H 1o z rze(zyG"ata zmy#łF ta:" zaG mater"ał #ta)o(zo )"e *e#t ade:at)y tem'przedm"oto" przeto o8e( 8ra:' #ze7:"e1o o:reG7e)"a ty(5 "de" )"e pozo#ta*e)"( prF(z po*C("a (ze1oG )"ezmy#łoe1o za"era*!(e1o #o8"e o#ta= ? te(z)!pod#taC G"ata zmy#łF (o )"e #ta)o" *e#z(ze poz)a)"a *a:o roz#zerze)"apo*C("a e)Ctrz)e* łaG("oG(" te1o (o )"ezmy#łoe

,_

> #po#o8"e *a:" pra:ty(z)a "ara 'z)a*e (oG za pradC

K"edy :"er'*emy )a#z! 'a1C ty7:o )a to *a:" #po#F8 (oG może z1od)"e z#'8"e:ty)ym" łaG("oG("am" )a#zy(5 ładz yo8raża)"a 8yH d7a )a#przedm"otem poz)a)"a re# (o1)o#("8"7"# to po*C("a ze#ta"a)e #! F(za# )"ez przedm"otam" 7e(z ty7:o z )a#zym" ładzam" poz)a(zym" " z 'żyt:"em *a:"(zy)"H

+ Wed7e I " II yda)"a2 a7e o8eo

-> Ktyty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o)e mo1! zam"arze teorety(z)ym (zy pra:ty(z)ym z da)e1o yo8raże)"a apyta)"e (zy (oG *e#t "#tot! poz)aa7)! (zy )"e *e#t pyta)"em :tFre doty(zy )"emoż7"oG(" #amy(5 rze(zy 7e(z )a#ze1o "(5 poz)a)"a

Rze(zy poz)aa7)e #! tro*a:"e1o rodza*'2 #! to przedm"oty m)"ema)"aop")a8"7e 6a:ty #("8"7e " przedm"oty "ary merC (red"8"7e

" Przedm"oty (zy#ty(5 ty7:o "de" roz'm' :tFre żad)ym moż7"ymdoG"ad(ze)"' )"e mo1! 8yH ')ao(z)"a*!(o przed#ta"o)e d7a teorety(z)e1opoz)a)"a )"e #! też o ty7e (a7e rze(zam" poz)aa7)ym" tym #amym )"e moż)a

(o do )"(5 ży"H )aet m)"e= ma)"a = m)"emaH 8o"em a pr"or" *e#t *'ż #amo #o8"e (zymG )"edorze(z)ym " pro#t! dro1! do #amy(5 ty7:o 'ro*e9 Na#zet"erdze)"e a pr"or" *e#t "C( a78o pe)e a78o )"e za"era )"(ze1o (o 8y moż)a'z)aaH za pradz"e Przedm"oty m)"ema)"a #! przeto za#ze przedm"otam"



*a:"e1oG przy)a*m)"e* #amo #o8"e moż7"e1o poz)a)"a emp"ry(z)e1oprzedm"otam" G"ata zmy#łF :tFre *ed)a: z 'a1" )a #am #top"e9 *a:"m tCzdo7)oGH po#"adamy *e#t da)ym ypad:'O d7a )a# )"emoż7"e Ta: )p eter)oożyt)y(5 zy:F e7a#ty(z)y X'"d 37""##"1:e"t prze)":a*!(y #ze7:"e "))emater"e " (ał:o"("e z )"m" zm"e#za)y *e#t *edy)"e przedm"otem m)"ema)"a

za#ze *ed)a: z 1at'):' ta:"(5 że 1dy8y zmy#ły ze)Ctrz)e 8yły )a*yż#zym#top)"' yo#trzo)e mF1ł8y zo#taH przez )a# #po#trzeżo)y a7e 6a:ty(z)"eO )"emoże o) )"1dy 8yH drodze o8#era(*" 7'8 e:#pe"yme)t' ')ao(z)"a*!(oprzed#ta"o)y Przy*moa)"e "#t)"e)"aO roz'm)y(5 m"e#z:a9(F "))y(5 p7a)et

*e#t przedm"otem m)"ema)"a 1dy8yGmy 8o"em mo17" pode*GH do )"(5 87"że* (o#amo #o8"e *e#t moż7"e '#ta7"7"8yGmy drodze doG"ad=

I

I=

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a -+

(ze)"a (zy o)" "#t)"e*! (zy )"e )"1dy *ed)a: ta: #"C do )"(5 )"e z87"żymy "d7ate1o pozo#ta*e )am ty7:o m)"ema)"e Natom"a#t m)"emaH że mater"a7)ym#ze(5G"e("e "#t)"e*! (zy#te 8ez("e7e#)e myG7!(e d'(5y *eG7" m"a)o"("eodrz'(a #"C *a: #"C to #ł'#z)"e (zy)" pe)e za ta:"e 'aża)e rze(zy"#te+z*a"#:a z)a(zy to #amo (o poetyzoaH " )"e *e#t 8y)a*m)"e* rze(z!

m)"ema)"a 7e(z #am! ty7:o "de! *a:a pozo#ta*e :"edy "#to("e myG7!(e*od8"eramy #zy#t:o (o mater"a7)e a pozo#ta"amy *e* m"mo to zdo7)oGHmyG7e)"a &zy ?. *ed)a: myG7e)"e :tFre z)amy ty7:o ' (zło"e:a t* poł!(ze)"' z ("ałem F(za# )apradCO pozo#ta*e te1o )"e *e#teGmy #ta)"e#t"erdz"H Ta:a rze(z *e#t "#tot! yroz'moa)! e)# rat"o)"# rat"o(")a)t"# a7e)"e *e#t "#tot! roz'mo! e)# rat"o)"# rat"o(")atae J (o do

+ W I yda)"' )"e ma #łoa rze(zy"#te

J Za(ytoa)e te:G("e yraże)"a ła("9#:"e #ta)o"! term")y

te(5)"(z)e 7ozo" #(5o7a#ty(z)e* p %o(7e)"'# R Lel"(o) p5"7o#op5"('m

+.+< A8y )a7eży("e *e zroz'm"eH )a7eży zdaH #o8"e #praC z te1o że

'żyty )"(5 yraz rat"o y#tCp'*e yraże)"' e)# rat"o)"# rat"o("=

)a)t"# z'peł)"e odm"e))ym z)a(ze)"' )"ż yraże)"' e)# rat"o)"#

rat"o(")atae oraz że o8yd' ty(5 yraże)"a(5 z)a(ze)"e yraz'

rat"o(")ar" '7e1a za("eG)"e)"' a7e :ażdym z )"(5 odm"e))ym :"e

r'):' W p"er#zym z ty(5 yraże9 rat"o oz)a(za roz'm a rat"o=

(")a)# 6'):(*C te1o roz'm' (zy7" roz'moa)"e o1F7e Rat"o

rat"o(")a)# z)a(zy "C( do#ło)"e ty7e (o roz'm roz'm'*!(y



W z"!z:' z tym e)# rat"o)"# rat"o(")a)t"# oz)a(za łaG(""e to

(o "#t)"e*e *a:o przed#ta"o)e przez roz'm roz'moa)"' (zy7"

*e1o przedm"ot ")te)(*o)a7)y Zazy(za* *ed)a: )ada*e #"C tem' y

raże)"' z)a(ze)"e ("aG)"e*#ze a m"a)o"("e o1ra)"(zo)e do przedm"ot'

(zy#to (zy7" ył!(z)"e ")te)(*o)a7)e1o a "C( ta:"e1o :tFry #ta

)o" ty7:o tFr myG7oy W tym ypad:' zatem yraz rat"o(")ar"

oz)a(zaH ma roz'moa)"e *a:o 6'):(*C torze)"a te1o rodza*' :o)

#tr':(*" (zy#to myG7oy(5 W tym też to za("eG)"o)ym z)a(ze)"' za

(ytoał to yraże)"e Ka)t (5(!( przy *e1o pomo(y #(5ara:teryzoaH

da)e roz'moa)"e *a:o p'#t! #pe:'7a(*C $a:o #:ład)": )atom"a#t

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a <J

-J Kryty:a U7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

te* dr'1"e* moż)a prze("eż #po#F8 y#tar(za*!(y y:azaH o8"e:ty)! rea7)oGH *e* po*C("a przy)a*m)"e* d7a pra:ty(z)e1o 'żyt:' roz'm' 1dyż 'żyte: te)

yraże)"a e)# rat"o)"# rat"o(")atae oz)a(za rat"o )"e roz'm 7e(z "#totCrze(zy a rat"o(")ar" roz'moa)"e :tFre *! od:rya " dz"C:" :tFrem' *edy)"emoże o)a zo#taH od:ryta prze(""e9#t"e do te1o (o do#tCp)e *e#t8ezpoGred)"em' ")t'"ty)em' poz)a)"' Rat"o=(")ar" "C( oz)a(za tymypad:' roz'moa)"e 8Cd!(e )"e #pe:'7a(*! '*em)ym te1o #łoa z)a(ze)"'7e(z poz)a)"em (zy7" rat"o rat"o(")ata to ty7e (o "#tota rze(zyyroz'moa)a dodat)"m z)a(ze)"' (zy7" poz)a)a drodze roz'moa)"a a

e)# rat"o)"# rat"o(")atae to (oG 8Cd!(e1o ta:! "#tot! Wy*aG)"e)"a yma1ateż #po#F8 *a:" Ka)t przyporz!d:o'*e tym ła("9#:"m yraże)"om )"em"e(:"eE)# rat"o)"# rat"o(")a)t"# )azya o) ber)')6te7te# We#e) "#tot!yroz'moa)! '*em)ym z)a(ze)"' (zy7" y#pe:'7o=a)! a e)#rat"o)"# rat"o(")atae er)')6te#e) "#tot! roz'=mo! Na p"er#zy rz'to:a 'derza to że o "7e "dz"e o p"er#ze z ty(5 yraże9 za#tCp'*e ła("9#:""m"e#łF (zy))y rat"o(")a)# )"em"e(:"m "m"e#łoem 8"er)ym ber)')6te7te#

$e#t to *ed)a: ty7:o zm"a)a #po#o8' '*C("a "de)ty(z)e1o przedm"ot'Merytory(z)"e 8o"em y(5odz" )a *ed)o (zy (oG o:reG7a #"C *a: yraże)"'ła("9#:"m *a:o tFr roz'm'*!(e1o roz'm' (zy7" roz'moa)"a (zy też *a:

)"em"e(:"m *a:o tFr yroz'moa)y W"C:#z! tr'd)oGH #pra"a '(5y(e)"ez"!z:' m"Cdzy ła("9#:"m yraże)"em e)# rat"o)"# rat"o(")atae a )"em"e(:"mer)')6te#e) Przede #zy#t:"m 8o"em yraz"e er=)')6te#e) zda*e#"C 8ra:oaH łaG)"e te1o (zem' da*e yraz ła("9#:"e yraże)"e e)# rat"o)"#rat"o(")atae a m"a)o"("e że "dz"e t' o "#totC poz)a)! przez roz'm " tym



z)a(ze)"' yroz'moa)! _ W#za: )a p"er#zy rz't o:a er)')6te#e)zda*e #"C z)a(zyH ty7:o ty7e (o "#tota ypo#ażo)a roz'm (zy7" roz'm)aZaży#zy *ed)a: że *Czy:' )"em"e(:"m poł!(ze)"e rze(zo)":F *ede)rze(zo)": yrażaH może rozma"te m"Cdzy )"m" re7a(*e przeto em')6te#e)oz)a(zaH może rF)"eż "#totC #ta)o"!(! przedm"ot roz'm' (zy7" roz'moa)"a

3a:ty(z)"e poyż#zym :o)te:G("e er)')6te#e) oz)a(za *ed)o " dr'1"e2"#tot! 8o"em *a:"e* t' ed7e Ka)ta roz'm pradz"e )"e poz)a*e G("#łym te1o#łoa z)a(ze)"' 6')1'*e t' 8o"em )"e *a:o roz'm teorety(z)y 7e(z *edy)"e *a:opra:ty(z)y a7e *a:! prze("eż 'motyoa)y #po#F8 po#t'7'*e " *a:"e* zatemKa)t

Metodo7o1"a e:o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

-<

:tFry ma #e #o"#te " apody:ty(z)"e pe)e za#ady a pr"or" )aet te1o po*C("a#"C doma1a po#t'7'*e

J Przedm"oty d7a po*CH :tFry(5 o8"e:ty)a rea7)oGH może 8yH (zy to przez(zy#ty roz'm (zy to przez doG"ad(ze)"e p"er#zym przypad:' )a pod#ta"eteorety(z)y(5 7'8 pra:ty(z)y(5 da)y(5 roz'm' e #zy#t:"(5 zaG ypad:a(5

za poGred)"(tem odpo"ada*!(e* "m )ao(z)oG(" y:aza)a #! 6a:tam" re#6a(t" Ta:"m" 6a:tam" #! matematy(z)e ła#)oG(" rFż)y(5O "e7:oG(" 1eometr""O 1dyż mo1! o)e d7a teorety(z)e1o roz'm' 8yH a pr"or" ')ao(z)"a*!(oprzed#ta"o)e Na#tCp)"e #! 6a:tam" rF)"eż rze(zy 7'8 "(5 ? łaG("oG(":tFre mo1! 8yH y:aza)e przez doG"ad(ze)"e doG"ad(ze)"e ła#)e 7'8 ('dzepoprzez G"ade(to Rze(z! *ed)a: #z(ze1F7)"e 1od)! 'a1" *e#t to że GrFd6a:tF z)a*d'*e #"C )aet pe)a "dea roz'moa :tFra #ama #o8"e )"e może8yH przed#ta"o)a )ao(z)oG(" a tym #amym też teorety(z)"e do"edz"o)a (odo #e* moż7"oG("2 *e#t to "dea o7=

Roz#zerzam t' *a: m" #"C zda*e #ł'#z)"e po*C("e 6a:t' poza zy(za*)e

z)a(ze)"e te1o #łoa N"e potrze8a 8o"em a )aet )"e moż)a o1ra)"(zaH te1oyraz' *edy)"e do rze(zy"#te1o doG"ad(ze)"a :"edy moa *e#t o #to#'):'rze(zy do )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 #amo 8o"em moż7"e doG"ad(ze)"e *'ży#tar(za 8y mF"H o )"(5 *a:o o (zymG (o *e#t *edy)"e przedm"otem pe)e1oo:reG7o)e1o #po#o8' poz)a)"a

8y)a*m)"e* )"e 'aża za ytFr p'#te* #pe:'7a(*" 7e(z za przedm"ot #ł'#z)"e "tra6)"e yroz'moa)y ma 8yH (zło"e: *a:o "#tota roz'm)a " *a:o ta:a)a7eż!(a do G"ata ")te7"1"8"7)e1o prze(""e9#t"e do (zło"e:a *a:o "#toty(5odz!(e* #:ład przyrody " *a:o ta:a )a7eż!(e* do G"ata zmy#łF

er)')6te#e) oz)a(za t' "C( ł!(z)"e "#totC yroz'moa)! dodat)"mte1o #łoa z)a(ze)"' *a: " ro=z'm)! Z 'a1" też )a to podF*)e z)a(ze)"etł'ma(zC te) term") )"e przez "#tota roz'm)a 7e(z przez "#tota roz'moa

<J



- Kryty:a teUo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

)oG(" rea7)oGH te* "de" *a:o #z(ze1F7)e1o rodza*' przy=(zy)ooG(" :tFre* po*C("eprze:ra(zało8y z teorety(z)e1o p'):t' "dze)"a 1ra)"(e poz)a)"a da*e #"Cy:azaH przez pra:ty(z)e praa (zy#te1o roz'm' " z1od)y(5 z tym" praam"rze(zy"#ty(5 dz"ała)"a(5 a tym #amym doG"ad(ze)"' $e#t toO *edy)apoGrFd #zy#t:"(5 "de" (zy#te1o roz'm' :tFre* przedm"ot *e#t 6a:tem " m'#" 8yHza7"(zo)y do #("8"7"a +

< Przedm"oty :tFre od)"e#"e)"' do o8o"!z:oe1o 'żyt:' (zy#te1o roz'm'pra:ty(z)e1o m'#z! (zy to *a:o )a#tCp#ta (zy to *a:o ra(*e 8yH a pr"or"pomyG7a)e a7e d7a teorety(z)e1o 'żyt:' roz'm' prze:ra(za*! 1ra)"(e poz)a)"a#! *edy)"e przedm"otam" "ary Ta:"m *e#t )a*yż#ze ma*!(e #"C dz"C:" o7)oG("'rze(zy"#t)"H do8ro G"e("e Po*C("e te1o do8ra )"e może 8yH (o do #e*

o8"e:ty)e* rea7)oG(" do"edz"o)e żad)ym moż7"ym d7a )a# doG"ad(ze)"' a"C( #po#F8 y#tar(za*!(y d7a teorety(z)e1o 'żyt:' ro=?- z'm' a7e'żya)"e te1o po*C("a d7a moż7""e )a*7ep#ze1o 'rze(zy"#t)"e)"a oe1o (e7'prze("eż )a:aza)e *e#t J przez pra:ty(z)y (zy#ty roz'm a tym #amym m'#" 8yHprzy*Cte *a:o moż7"e To )a:aza)e 'rze(zy"#t)"e)"e raz z *edy)ym" *a:"edadz! #"C przez )a# pomyG7eH ar'):am" *e1o moż7"oG(" a m"a)o"("e z"#t)"e)"em ;o1a " )"eGm"erte7)oG("! d'#zy #! przedm"otam" "ary re#de" " to

*edy)ym" #poGrFd #zy#t:"(5 przedm"otF :tFre mo1! 8yH ta: )aza)e

Przedm"oty "ary )"e #! *ed)a: przez to #amo arty:'łam" "ary o "7e przez to

roz'm"eH mamy ta:"e przedm"oty "ary :tFry(5 e)Ctrz)e 7'8 ze)Ctrz)eyz)aa)"e może 8yH )arz'(o)e *a:o o8o=

+ Do rze(zy :tFre moż)a "edz"eH

J Wed7e I yda)"a2 a7e prze("eż )a:aza)e *e#t

Metodo7o1"a Ideo7o1"(z)e ładzy #!dze)"a -?

;o (5o("aż " to (ze1o możemy )a'(zyH #"C ty7:o z doG"ad(ze9 "))y(5 7'dz"

dz"C:" "(5O G"ade(t' m'#"my ta:żeO "erzyH to )"e *e#t o)o *e#z(ze d7ate1o#amo #o8"e przedm"otem "ary D7a *ed)e1o 8o"em z oy(5 G"ad:F 8yło toprze("eż *e1o ła#)ym doG"ad(ze)"em " 6a:tem a78o *a:o ta:"e *e za:ładamyPoza tym m'#" 8yH moż7"e do*G("e )a te* drodze "ary 5"#tory(z)e* do "edzytoteż przedm"oty 5"#tor"" " 1eo1ra"7 *a: " #zy#t:o o1F7e o (zym "edzaz1od)"e z łaG("oG("am" )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 przy)a*m)"e* *e#t moż7"a)"e )a7eż! do przedm"otF "ary 7e(z do 6a:tF Ty7:o przedm"oty (zy#te1oroz'm' mo1! :ażdym raz"e 8yH przedm"otam" "ary a7e )"e *a:o przedm"oty#ame1o ty7:o (zy#te1o roz'm' ?, #pe:'7aty)e1o 1dyż tym ypad:' )"emo1! o)e 8yH #po#F8 pe)y za7"(zo)e )aet do rze(zy tz) do przedm"otF

oe1o moż7"e1o d7a )a# poz)a)"a S! to "dee t* po*C("a :tFrym )"e moż)ateorety(z)"e zape)"H o8"e:ty)e* rea7)oG(" Natom"a#t F )a*yż#zy (e7o#tate(z)y *a:" "))" *e#teGmy 'rze(zy"#t)"H tz)O to dz"C:" (zem' *edy)"emożemy #taH #"C 1od)" te1o 8y #am" 8yH (e7em o#tate(z)ym dz"eła #torze)"a

*e#t "de! :tFra ma d7a )a# pod z17Cdem pra:ty(z)ym o8"e:ty)! rea7)oGH "



rze(z! a7e o8e( te1o że )"e możemy tem' po*C("' )adaH te* rea7)oG(" #e)#"eteorety(z)ym (e7 te) *e#t *edy)"e przedm"otem "ary (zy#te1o roz'm' a raz z)"m *e#t )"mO ta:że ;F1

"!ze: ta:"(5 "C( arty:'łF "aryO teo7o1"a )at'ra7)a )"e za"era ;o #:oro

o)e *a:o przedm"oty "ary )"e mo1! )a rF)" z 6a:tam" op"eraH #"C )a dooda(5teorety(z)y(5 to mamy t' do (zy)"e)"a ze #o8od)ym 'z)aa)"em (ze1oG zapradC " ty7:o *a:o ta:"e da*e #"C o)o po1odz"H z mora7)oG("! podm"ot'

+ W I yda)"' )"e ma #łF " 1eo1ra"

-.


" )"eGm"erte7)oGH *a:o ar'):" pod :tFrym" *edy)"* możemy z1od)"e z )at'r!)a#ze1o 7'dz:"e1o roz'rm pomyG7eH #o8"e moż7"oGH oe1o y)":'pra"dłoe1o 'żyt:oa)"a )a#ze* o7)oG(" Uz)aa)"e *ed)a: (ze1( za pradC rze(za(5 "ary *e#t 'z)aa)"em za pradC ty7:o (zy#to pra:ty(z)ymzam"arze tz) "ar! mora7)! :tFra )"(ze1o )"e doodz" d7a teorety(z)e1o 7e(z

*edy)"e d7a pra:ty(z)e1o (zy#te1o poz)a)"a roz'moe1o )a#ta"o)e1o )a#peł)"a)"e o8o"!z:F " 8y=* )a*m)"e* )"e roz#zerza #pe:'7a(*" a)" pra:ty(z)y(5+pra"deł roztrop)oG(" :"er'*!(e* #"C za#ad! #ame 7'8#ta $eG7" )a*yż#zaza#ada #ze7:"(5 pra ety(z=7 )y(5 *e#t po#t'7atem to raz z )"m po#t'7oa)a

*e#t7 .> zarazem moż7"oGH )a*yż#ze1o *e* przedm"ot' a tym" #amym ta:żear')e: pod *a:"m moż7"oGH tC możemy7 pomyG7eH Poz)a)"e te* moż7"oG(" )"e#ta*e #"C przez to7 a)" "edz! a)" m)"ema)"em doty(z!(ym "#t)"e)"a` "łaG("oG(" ty(5 ar'):F *a:o (oG (o *e#t teore=7 ty(z)ym #po#o8em poz)a)"a7e(z *edy)"e przyp'#z(ze=7 )"em pra:ty(z)ym " do te1o )a:aza)ym od)"e#"e)"'Odo mora7)e1o 'żyt:' )a#ze1o roz'm'

%dy8yGmy )aet mo17" o:reG7o)e po*C("e ")te7"=7 1e)t)e* przy(zy)y G"ata

oprzeH pozor)"e )a (e7a(5O przyrody *a:"e )am zy(z)a te7eo7o1"a ta:"m 8o=+1a(t"e przed#ta"a to "#t)"e)"e te* "#toty )"e 8yło8y I prze("eż rze(z! "ary%dy8ym 8o"em przy*moał *e I )"e "m"C #peł)"a)"a me1o o8o"!z:' 7e(zty7:o d7a7 ytł'ma(ze)"a przyrody 8yło8y o)o ty7:o )a*8ardz"e*` odpo"ada*!(ym)a#zem' roz'mo" m)"ema)"em " 5"=7 potez! Te7eo7o1"a ta )"e proadz" "C(8y)a*m)"e* do I

+ W I yda)"' )"e ma #łF od a)" pra:ty(z)y(5 aż do :o9(a zda)"a


-



o:reG7o)e1o po*C("a ;o1a )atom"a#t z)a7ecH *e moż)a *edy)"e po*C("'mora7)e1o #tFr(y G"ata 1dyż 7" ty7:o o)o #:az'*e F (e7 o#tate(z)y do

*a:"e1o za7"(zaH #"e8"e możemy ty7:o o ty7e o "7e po#tCp'*emy z1od)"e z tym (o

prao mora7)e yz)a(za )am *a:o (e7 o#tate(z)y " do (ze1o tym #amym )a#zo8o"!z'*e Z)a(zy to że po*C("e ;o1a ty7:o dz"C:" re7a(*" do przedm"ot')a#ze1o o8o"!z:' *a:o ar'):' moż7"oG(" o#"!1)"C("a *e1o o#tate(z)e1o (e7''zy#:'*e )a#zym 'z)aa)"' (ze1oGO za pradC przy"7e* '(5odze)"a zaprzedm"ot "ary to #amo )atom"a#t po*C("e )"e może ." *ed)a: #em'przedm"oto" )adaH z)a(ze)"a 6a:t' 8o (5o("aż :o)"e(z)oGH o8o"!z:' *e#t d7apra:ty(z)e1o roz'm' (ał:"em *a#)a to prze("eż o#"!1)"C("e *e1o (e7'o#tate(z)e1o *a:o że )"e 7eży o) (ał:o"("e )a#ze* mo(y przy*moa)e *e#tty7:o d7a pra:ty(z)e1o 'żyt:' roz'm' a przeto )"e *e#t ta: *a: #am o8o"!ze:pra:ty(z)"e :o)"e(z)e

&e7 o#tate(z)y :tFre1o rea7"za(*C )a:az'*e )am prao mora7)e )"e *e#tpod#ta! o8o"!z:' pod#taa ta 8o"em za"era #"C pra"e mora7)ym :tFre

*a:o 6orma7)a za#ada pra:ty(z)a :"er'*e )am"O #po#F8 :ate1ory(z)y 8ezz17Cd' )a przedm"oty ładzy poż!da)"a )a mater"C o7" a tym #amym 8ezz17Cd'O )a *a:":o7"e: (e7 Ta 6orma7)a łaG("oGH mo"(5 dz"ała9podporz!d:oa)"e "(5 za#adz"e po#ze(5)e* aż)oG(" )a :tFre* *edy)"e po7e1a"(5 e)Ctrz)a artoGH mora7)a 7eży (ał:o"("e )a#ze* mo(y toteż mo1CGm"ało a8#tra5oaH od moż7"oG(" (zy )"eo#"!1a7)oG(" (e7F :tFre z1od)"e zoym praem o8o"!za)y *e#tem rea7"zoaH 1dyż )a )"(5 po7e1a ty7:oze)Ctrz)a artoGH mo"(5 po#tCp:F *a:o od (ze1oG (o )"1dy (ał:o"("e

me* mo(y )"e 7eży a8y m"eH )a z17Cdz"e ty7:o to (o do m)"e )a7eży N"em)"e*zam"ar 'rze(zy"#t)"e)"a (e7' o#tate(z)e1o #zy#t:"(5 roz'm)y(5 "#tot t*#z(zCG7"oG(" o "7e *e#t o)a moż7"a z1odz"e

+ W ory1")a7e2 a7# eta# *a:o (oG (o )"e z1adza #"C z :o)te:#temSto#o)"e "C( do popra:" Erdma))a (zytam2 a7# bo) eta#

-- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

.J W"ara *a:o 5a8"t'#+ a )"e *a:o a(t'#J *e#t mora7

)ym #po#o8em myG7e)"a roz'm' *e1oO 'z)aa)"' za "

pradC te1o (o d7a poz)a)"a teorety(z)e1o *e#t )"e=

do#tCp)e $e#t o)a "C( #tał! za#ad! 'my#ł' 'z)aa)"a "

* za pradC te1o (o m'#" #"C założyH :o)"e(z)"e *a:o O

_I ar')e: moż7"oG(" )a*yż#ze1o mora7)e1o (e7' o#ta=

f te(z)e1o ze z17Cd' )a o8o"!ze: d!że)"a do )"e1o

z o8o"!z:"em < zo#ta*e )am prze("eż )arz'(o)y łaG)"e przez )a:azo8o"!z:' Roz'm #pe:'7aty)y *ed)a: )"e "dz" (a7e moż7"oG(" rea7"za(*" te*



#z(zCG7"oG(" a)" przez )a#z! ła#)! zdo7)oGH zy(z)! a)" przez #pFłdz"ała)"eprzyrody M'#" o) ra(ze* o "7e możemy ydaH

> tym *a:"G roz'm)y #!d 'ażaH że przy*C("e "ż ta:" rez'7tat )a#ze1o

#ł'#z)e1o po#tCpoa)"a moż7"y *e#t dz"C:" #ame* przyrodz"e )a#

+ poza )am" a "C( 8ez ;o1a " )"eGm"erte7)oG(" 8yło8y m"mo do8ry(5

")te)(*" o(ze:"a)"em 8ezza#ad)ym " darem)ym " f o "7e 8y mF1ł

8yH z'peł)"e pe)ym te1o #!d' = 'z)aH #amo prao mora7)e za (zy#te

zł'dze)"e )a#ze1o roz'm' pod z17Cdem pra:ty(z)ym Wo8e( te1o

*ed)a: że roz'm #pe:'7aty)y prze:o)'*e #"C (ałe* peł)" że )"1dy

#"C to #taH )"e może oe "dee zaG :tFry(5 przedm"ot 7eży poza przyrod!

mo1! )atom"a#t 8yH 8ez #prze(z)oG(" pomyG7a)e to 8Cdz"e m'#"ał

a8y )"e popaGH #prze(z)oGH z #amym #o8! 'z)aH oe "dee d7a #e1o

ła#)e1o pra:ty(z)e1o praa " yz)a(zo)e1o przez )"e zada)"a a "C(

pod z17Cdem pra:ty(z)ym za rea7)e

$e#t o)a za'6a)"em do o8"et)"(y da)e* przez prao mora7)e a7e )"e*a:o dota:"e* :tFra *e#t tym pra"e zaarta 7e(z *a:o do (ze1oG (o *a #am )"eO

:ładam " to z mora7)"e y#tar(za*!(e1o pood' &e7 o#tate(z)y 8o"em )"emoże 8yH )a:aza)y przez żad)e prao roz'm' o "7e te) )"e o8"e('*e zarazem(5oH8y #po#F8 )"epe)y *e1o o#"!1a7)oG(" " o "7e )"e 'pra)"a tym #amym do'z)a)"a za pradC *edy)y(5 ar'):F pod *a:"m" roz'm )a#z może *edy)"e tCo#"!1a7)oGH #o8"e pomyG7eH Wyraża to *'ż #amo #łoode#? " (zymG)a#'a*!(ym

+ Dy#pozy(*a #ta) + A:t

< Wed7e II yda)"a2 z1odz"e z zam"arem (o #ta)o" (5y8a

8ł!d W I yda)"' )"e ma #łF od 7e(z aż do :o9(a zda)"a

? W"ara

Metodo7o1"a teUo7o1:z)e* ładzy #!dze)"a

-,



a(z:o7"e: a)" *e1o moż7"oG(" a)" *e1o )"emoż7"oG(" )"e *e#teGmy #ta)"epo*!H W"ara po pro#t' ta: )azya)a *e#t '6)oG("! o#"!1)"C("e zam"ar':tFre1o rea7"za(*a *e#t o8o"!z:"em a7e :tFre1o o#"!1a7)oGH a tym #amym "moż7"oGH *edy)y(5 *a:"e możemy pomyG7eH *e1o ar'):F )"e *e#t d7a )a#zroz'm"ała W"ara "C( :tFra od)o#" #"C do #z(ze1F7)y(5 przedm"otF )"e

8Cd!(y(5 przedm"otam" moż7"e* "edzy 7'8 m)"ema)"a tym ypad:'m'#"ała8y o)a #z(ze1F7)"e dz"edz")"eO 5"#tor"" zaH #"C łato"er)oG("! a )"e"ar! ma (ał:o"("e (5ara:ter mora7)y $e#t o)a #o8od)ym 'z)aa)"em zapradC )"e te1o )a (o moż)a z)a7ecH do1maty(z)e doody d7a teorety(z)"edeterm")'*!(e* ładzy #!dze)"a a)" te1o do (ze1o 'ażamy #"C zao8o"!za)y(5 7e(z te1o (o przy*m'*emy ze z17Cd' )a pe"e) zam"ar#to#o)"e do pra o7)oG(" a7e )"e ta: *a: )p *a:"eG m)"ema)"e 8ezdo#tate(z)e* pod#tay 7e(z *a:o '1r')toa)e roz'm"e (5oH ty7:o ze z17Cd')a *e1o pra:ty(z)e 'żyt=:oa)"e #po#F8 y#tar(za*!(y d7a *e1o zam"ar' ;ezta:"e* pod#tay 8o"em mora7)y #po#F8 myG7e)"a ypad:' '(5y8"e)"a

teorety(z)em' roz'mo" do=

!tp7"oGH może ydaaH #"C ty7:o to *a:! dro1! yraz te) " ta #z(ze1F7)a "deado#tały #"C do 7ozo" mora7)e* #:oro proadzo)a zo#tała o)a dop"ero raz z(5rzeG("*a9#tem a przy*C("e *e* zda*e #"C 8yH ty7:o po(57e8"a*!(ym)aG7ado)"(tem *e1o+ *Czy:a N"e *e#t to zre#zt! *edy)y ypade: :tFrymprzedz")a ta re7"1"a )"ezrF)a)e* pro#to("e #e1o y:ład' z8o1a("ła7ozoC z)a(z)"e G("G7e* o:reG7o)ym" " (zy#t#zym" po*C("am" ety(z)ym" )"ż te

*a:"e 7ozoa do te1o (za#' #ama zdołała daH a :tFre *eG7" *'ż raz zo#tały da)e#! przez roz'm do8roo7)"e apro8oa)e " przy*moa)e *a:o po*C("a :tFre 8y

mF1ł o) " po")"e) 8ył #amodz"e7)"e #torzyH " proadz"H + W I " II yda)"' 1'r'*e tym m"e*#(' za"me: "5rer (o ma (5y8a z)a(zyH"(5 " domyG7)"e od)o#"H #"C do (5rzeG("*a)

,> Kryty:a Ideo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

ma1!*!(em' #"C dood' moż7"oG(" przedm"ot' mora7)oG(" )"e po#"adatrałoG(" " #ta)o(zoG(" 7e(z a5a #"C pom"Cdzy pra:ty(z)ym" )a:azam" ateorety(z)ym" !tp7"oG("am" N"e do"erzaH z)a(zy 5ołdoaH ma:#ym"e

)"edaa)"a o1F7e "ary G"ade(tom )"e"erz!(ym )atom"a#t *e#t te) :tooma"a)ym przez )a# "deom roz'm' po)"eaż 8ra: "m teorety(z)e1o'za#ad)"e)"a "(5 rea7)oG(" odma"a z te1o pood' #ze7:"e* aż)oG(" Wyda*eo) zatem #o*eO #!dy do1maty(z)"e Do1maty(z)a )"e"ara )"e może *ed)a:#pFł"#t)"eH z pa)'*!(! #po#o8"e myG7e)"a ma:#ym! ety(z)! roz'm )"e może8o"em )a:azaH d!że)"a do (e7' 'z)a)e1o za (z(ze 'ro*e)"e może )atom"a#t#pFł"#t)"eH z )"!O "ara #(epty(z)a [e"*e7#17a'5e d7a :tFre* 8ra:prze:o)a)"a oparte1o )a #pe:'=7aty)ym roz'm"e #ta)o" ty7:o ta:! prze#z:odC:tFr! :ryty(z)e e*rze)"e 1ra)"(e roz'm' może poz8a"H pły' )apo#tCpoa)"e " zam"a) za to oaroaH "erze te* przeaża*!(e pra:ty(z)e

'z)aa)"e *e* za pradC

$eG7" zam"a#t )"e:tFry(5 )"e'da)y(5 prF8 )a po7'

7ozo" '#"ł'*e #"C proadz"H "))! za#adC " zape)"H



*e* pły F(za# "e7:"e zadoo7e)"e #pra"a )am

zroz'm"e)"e *a: " d7a(ze1o prF8y oe m'#"ały #:o9(zyH

.? #"C )"epoodze)"em

;F1 o7)oGH " )"eGm"erte7)oGH d'#zy oto zada)"a do :tFry(5 roz"!za)"azm"erza*! #zy#t:"e po(zy)a)"a metazy:" *a:o do #e1o o#tate(z)e1o "ył!(z)e1o (e7' Uaża)o m"a)o"("e że do:try)a o7)oG(" potrze8)a *e#t ty7:o7ozo" pra:ty(z)e* *a:o )e1aty)y ar')e: )atom"a#t )a':a o ;o1' "łaG("oG("

Metodo7o1"a te7eo7o1'z)e* ładzy #!dze)"a ,+

d'#zy *a:o przy)a7eż)a do 7ozo" teorety(z)e* m'#" 8yH d7a #"e8"e " oddz"e7)"e

do"edz"o)a a8y )a#tCp)"e o8"e *e #:o*arzyH z tym (o )a:az'*e prao mora7)e:tFre *e#t moż7"e ty7:o pod ar'):"em o7)oG(" " te) #po#F8 #torzyHre7"1"C Łato *e#t *ed)a: zroz'm"eH że prF8y te m'#"ały za"eGH Z #amy(58o"em o)to7o1"(z)y(5 po*CH o rze(za(5 o1F7e 7'8 o "#t)"e)"' :o)"e(z)e* "#toty)"e da #"C żad)! m"ar! 'torzyH po*C("a pra"#toty po*C("aO o:reG7o)e1o przezorze(z)":" :tFre mo1ły8y 8yH da)e doG"ad(ze)"' a "C( #ł'żyH do poz)a)"apo*C("e zaG oparte )a doG"ad(ze)"' mF"!(ym oO zy(z)e* (e7ooG(" przyrody)"e mo1ło z)F do#tar(zyH y#tar(za*!(e1o dood' d7a mora7)oG(" a tym#amym do poz)a)"a ;o1a Podo8)"e " z)a*omoGH d'#zy )a8yta przezdoG"ad(ze)"e do:o)ya)e przez )a# ty7:o tym ży("' )"e mo1ła do= ..

#tar(zyH po*C("a o *e* d'(5oe* )"eGm"erte7)e* )at'rze tym #amymy#tar(za*!(e1o d7a mora7)oG(" Teo7o1"a " p)e'mato7o1"a *a:o zada)"a ma*!(e#ł'żyH dy#(yp7")om #pe:'7aty)e1o roz'm' )"e mo1! po#taH )a pod#ta"eemp"ry(z)y(5 da)y(5 " orze(z)":F po)"eaż po*C("e ty(5 )a':O prze:ra(za1ra)"(e #zy#t:"(5 )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 0:reG7e)"e o8' po*CHzarF)o ;o1a *a: " d'#zy z p'):t' "dze)"a *e* )"eGm"erte7)oG(" może )a#t!p"Hty7:o przez orze(z)":" :tFre a(z:o7"e: #ame moż7"e #! ty7:o *a:o oparte )a)adzmy#łoe* pod#ta"e m'#z! m"mo to do"eGH #e* rea7)oG(" doG"ad(ze)"' 1dyż ty7:o te) #po#F8 mo1! 'moż7""H poz)a)"e "#tot z'peł)"e)adzmy#ło=y(5 Ta:"m orze(z)":"em *e#t *edy)e roz'm"e 7'dz:"m #poty:a)e

po*C("e o7)oG(" (zło"e:a pod7e1a*!(e1o praom mora7)ym raz z (e7emo#tate(z)ym :tFry roz'm poprzez te praa yz)a(za p"er#ze da*!

,J

Kryty:a te:o7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

moż)oGH przyp"#a)"a #tFr(y przyrody dr'1"7 zaG (zło"e:o" ty(5 łaG("oG(":tFre za"era*! :o)"e(z)y ar')e: moż7"oG(" "(5 o8' ta: "ż z te* łaG)"e "de"moż)a )o#"H o "#t)"e)"' " łaG("oG("a(5 oy(5 poza tym z'peł)"e przed )am"':ryty(5 "#tot



Ta: "C( poFd d7a :tFre1o (5y8" ta prF8a 'dood)"e)"a ;o1a ")"eGm"erte7)oG(" )a (zy#to teorety(z)e* drodze 7eży tym że )a te* drodzepo*CH przyrod)"(zy(5 )"e *e#t moż7"e żad)e o1F7e poz)a)"e te1o (o)adzmy#łoe To )atom"a#t że 'da*e #"C to )a dro=. dze mora7)e* przezpo*C("e o7)oG(" ma #F* poFd tym "ż (zy))": )adzmy#łoy o7)oGH

7eż!(y t' ' pod#tay )"e ty7:o do#tar(za dz"C:" o:reG7o)em' pra'przy(zy)ooG(" *a:"e ze9 ypłya mater"ał' do poz)a)"a dr'1"e1o (zy))":a)adzmy#łoe1o mora7)e1o (e7' o#tate(z)e1o " ar'):F *e1o o#"!1a7)oG("7e(z ta:że *a:o 6a:t y:az'*e #! rea7)oGH dz"ała)"a(5 a7e też łaG)"e d7ate1o)"e może do#tar(zyH żad)e* "))e* ra(*" doodoe* )"ż aż)e* ty7:o pod z17Cdempra:ty(z)ym *edy)y zre#zt! *a:" *e#t potrze8)y re7"1""

+ Wyraz p"er#ze d"e er#te"e) od)o#" #"C (5y8a do pra mora7=)y(5 Tr'd)oGH )atom"a#t #pra"a ")terpreta(*a yraz' dr'1" der 7etztere Zda*e #"Co)= 8o"em od)o#"H do E)dze(: (e7 o#tate(z)y #:oro te:G("e ym"e)"o)o

po praa(5 mora7)y(5 łaG)"e (e7 o#tate(z)y Ze z17CdF merytory(z)y(5 *ed)a: )a#'a #"C pyta)"e (zy )"e po")"e) od)o#"H #"C ra(ze* do ;e1r"j der3re"5e"t po*C("e o7)oG(" :tFr! to ")terpreta(*C dop'#z(za też 'żyty te:G("e)"em"e(:"m rodza* 1ramaty(z)y W *Czy:' )"em"e(:"m 8o"em zarF)oE)dze(: *a: " ;e1r"j #! rze(zo)":am" te1o #ame1o a m"a)o"("emC#:"e1o rodza*' 1ramaty(z)e1o A7e prze:ładz"e )a *Czy: po7#:" )"e da #"Cpod#')!H moż7"oG(" te* dr'1"e* ")terpreta(*" o8e( za(5odz!(e* *Czy:'po7#:"m odm"e))oG(" rodza*' 1ramaty(z)e1o rze(zo)":F2 (e7 " po*C("e


,<

Za#ze pozo#ta*e przy tym rze(z! "e7(e 1od)! 'a1" że #poGrFd trze(5(zy#ty(5 "de" roz'moy(52 ;F1 o7)oGH " )"eGm"erte7)oGH = "dea o7)oG(" *e#t

*edy)ym po*C("em doty(z!(ym #6ery )adzmy#łoe* :tFre za poGred)"(tem

przy(zy)ooG(" *a:a zo#ta*e )"m pomyG7a)a doodz" #e* o8"e:ty)e*rea7)oG(" przyrodz"e przez #e moż7"e )"e* dz"ała)"e " przez to łaG)"e'moż7""a ze#po7e)"e o8' tamty(5 "de*O z przyrod! #zy#t:"(5 zaG trze(5za*em)"e ze #o8! re7"1"C " że zatem mamy #o8"e za#adC :tFra zdo7)a *e#t'(zy)"H z "de" te1o (o )adzmy#łoe )a# a7e przez to ta:że z "de" te1o (o)adzmy#łoeO poza )am" moż7"e (5o("aż ty7:o pra:ty(z)ym zam"arzepoz)a)"e o (zym m'#"ała z!tp"H 7ozoa (zy#to #pe:'=7aty)a :tFra ta:że " oo7)oG(" potrała daH )e1aty)e ty7:o po*C("e Ta: "C( o:az'*e #"C żeO po*C("eo7)oG(" *a:o pod#taoe po*C("e #ze7:"(5 8eza= .- r'):oo pra:ty(z)y(5pra zdo7)e *e#t roz#zerzyH roz'm poza te 1ra)"(e o8rC8"e :tFry(5 :ażdeprzyrod)"(ze teorety(z)e po*C("e m'#"ało8y pozo#taH 8ez)adz"e*)"e )a za#zeOzam:)"Cte

UWA%A 0%sLNA D0 TELE0L0%II



$eG7" yła)"a #"C pytaa"e2 *a:a *e#t GrFd "))y(5 ar1'me)tF 7ozo" a1aar1'me)t' mora7)e1o doodz!(e1o "#t)"e)"a ;o1a ty7:o *a:o przedm"ot' "aryd7a pra:ty(z)"e (zy#te1o roz'm' + to (ały "(5 za#F8 da*e #"C łato prze*rzeH "tedy o:az'*e #"C że )"e ma t' (o y8"eraH " że teorety(z)a ładza roz'm' m'#"

+ Wed7e I yda)"a2 D7a pra:ty(z)e1o (zy#te1o roz'm'

,


o8e( 8ez#tro))e* :ryty:" #ama yrze( #"C #zy#t:"(5 #y(5 'ro#z(ze9W#ze7:"e 'z)aa)"e (ze1oG za pradC *eG7" )"e ma o)o 8yH z'peł)"e8ezpod#ta)e m'#" op"eraH #"C7 przede #zy#t:"m )a 6a:("e *edy)a rFż)"(amoże "C( za(5odz"H ty7:o doodze)"' m"a)o"("e tymO (zy 'z)aa)"ey#)'te1o #t!d )"o#:' za pradC może 8yH )a tym 6a:("e oparte *a:o "edzad7a teorety(z)e1o poz)a)"a (zy też ty7:o *a:o "ara d7a poz)a)"a pra:ty(z)e1oW#zy#t:"e 6a:ty )a7eż! 8!dc do po*C("a przyrody :tFre doodz" #e* rea7)oG(" )aprzedm"ota(5 zmy#łF da)y(5 a78o mo1!(y(5 8yH da)e przed #ze7:"m"po*C("am" przyrod)"(zym" 8!dc do po*C("a o7)oG(" :tFre #! rea7)oGHy:az'*e #po#F8 do#tate(z)y przez przy(zy)ooGH roz'm' od)"e#"e)"'do pe)y(5 moż7"y(5 dz"C:" )"e* G"e("e zmy#łF #:'t:F )"eodpar("epo#t'7oa)y(5 przez roz'm pra"e mora7)ym Po*C("e przyrody zaG )a7eż!(ety7:o do teorety(z)e1o poz)a)"a *e#t 8!dc meta=+ ., zy(z)e " (ał:o"("e apr"or" 8!dc zy(z)e t* a po#ter"or" " da*!(e #"C pomyG7eH 7" ty7:o przez o:reG7o)edoG"ad=I (ze)"e Metazy(z)e po*C("e przyrody :tFre )"e za:ładał o:reG7o)e1odoG"ad(ze)"a *e#t zatem o)to7o1"(z)e7 0)to7o1"(z)ym zaG doodem"#t)"e)"a ;o1a ypro=I adzo)ymO z po*C("a pra"#toty *e#t a78o te) :tFr zo)to7o1"(z)y(5 orze(z)":F *edy)y(5 przez :tFre "#tota ta da #"C pomyG7eH

*a:o (ał:o"("e o:reG7o)a I )"o#:'*e o "#t)"e)"' a8#o7't)"e :o)"e(z)ym a78ote)$ :tFryO z a8#o7't)e* :o)"e(z)oG(" "#t)"e)"a *a:"e*G rze(zy$ (zym:o7"e: 8y o)a

8yła )o#" o orze(z)":a(5 pra=6 "#toty do po*C("a 8o"em pra"#toty a8y )"e8yła

+ Wedł'1 I " II yda)"a2 m'#" roz'm op"eraF

Ua1a o1F7)a do te7eo7o1"" ,?

(zymGO po(5od)ym )a7eży 8ezar'):oa :o)"e(z)oGH *e* "#t)"e)"a " a8y moż)a8yło #o8"e tC :o)"e(z)oGHO przed#ta"H (ał:o"te o:reG7e)"e *e* przez *e* po*C("e

l Uaża)o że o8yda te ymo1" #peł)"a po*C("e o)toło1"(z)e* "de")a*rea7)"e*#ze* "#(oty " te) #po#F8 po#tały da doody metazy(z)e

DoFd :tFry przy*moał za pod#taC (zy#to metazy(z)e po*C("e przyrody)azya)y doodem łaG(""e o)to7o1"(z)yt) )o#"ł z po*C("a )a*rea7)"e*#ze*



"#toty o *e* 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)ym "#t)"e)"' 1dy8y 8o"em t"erdz" #"C "#totata )"e "#t)"ała to 8ra:ło8y *e* pe)e* rea7)oG(" a m"a)o"("e e1zy#te)(*" Dr'1"doFd za)y ta:że doodem metazy(z)"e :o#mo7o1"(z)ym )o#"ł z:o)"e(z)oG(" "#t)"e)"a *a:"e*G rze(zy a "#t)"e)"e m'#" #"C 8ezz17Cd)"e przy*!H1dyż G"adomoG(" #ame1o #"e8"e *e#t o)o )am da)e J o (ał:o"tym *e*

o:reG7e)"' *a:o )a*rea7)"e*#ze* "#toty2 po)"eaż #zy#t:o (o "#t)"e*e m'#" 8yH(ał:o"("e o:reG7o)e przeto to (o 8ezz17Cd)"e :o)"e(z)e m"a)o"("e to (o mypoz)aH mamy *a:o ta:"e a "C( a pr"or" m'#" 8yH (ał:o"("e o:reG7o)e przez#e po*C("e to zaG da*e #"C #t"erdz"H ty7:o po*C("' rze(zy )a*rea7)"e*#ze* N"em'#"my y:azyaH t' #o#ty:" zaarte* o8yd' > ty(5 )"o#:a(5 (o'(zy)"o)o *'ż "))ym m"e*#(' )a7eży ty7:o zaz)a(zyH że ta:"e doody (5oHmoż)a 8y "(5 8ro)"H za pomo(! #ze7:"e1o rodza*' #'8te7)oG(" d"a7e:ty(z)y(5)"e mo1ły8y *ed)a: )"1dy m"eH za#"C1' #zer#ze1o )"ż a:adem"(:" " przem:)!H do#połe(ze9#ta a)" yrzeH )a*m)"e*#ze1o pły' )a #am ty7:o zdroyroz#!de:

+ Wed7e I yda)"a2 przez #amo ty7:o *e* po*C("e

J Wed7e I yda)"a2 *e#t o)o m" da)e W II yda)"' 1'r'*e

tym m"e*#(' "r my (o #ta)o" 8ł!d dr':ar#:"

,. Kryty:a te7eo7o1Uz)e* ładzy #!dze)"a

DoFd przy*m'*!(y za #! pod#taC ta:"eO po*C("e przyrody :tFre może 8yH

ty7:o emp"ry(z)e a7e m"mo to ma yproadz"H )a# poza 1ra)"(e przyrody *a:oo1Fł' przedm"otF zmy#łoy(5 )"e może 8yH "))ym doodem *a: ty7:o opartym)a (e7a(5 przyrody po*C("e ty(5 (e7F )"e da*e #"C pradz"e 'torzyH a pr"or"7e(z ty7:o dro1! doG"ad(ze)"a a7e o8"e('*e o)o )am ta:"e po*C("e prapod#tayprzyrody :tFre *edy)e #poGrFd #zy#t:"(5 *a:"e ty7:o możemy pomyG7eH )ada*e#"C do te1o (o )adzmy#łoe a m"a)o"("e do po*C("a *a:"e1oG )a*yż#ze1o")te7e:t' *a:o przy(zy)y G"ata I 6a:ty(z)"e doFd te) #to#o)"e do za#adreXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a t* z1od)"e z łaG("oG("am" )a#ze* 7'dz:"e*ładzy poz)a)"a #peł)"a tC o8"et)"(C (ałe* peł)" = &zy po#"ada o) *ed)a:moż)oGH do#tar(ze)"a )am )a pod#ta"e ty(5 #amy(5 da)y(5 po*C("a

)a*yż#ze* t* )"eza7eż)e* ")te7"1e)t)e* "#toty ta:że *a:o ;o1a t* #tFr(y G"atarz!dzo)e1o przez praa mora7)e a "C( #po#F8 y#tar(za*!(o o:reG7o)y d7a"de" o#tate(z)e1o (e7' "#t)"e)"a G"ata oto pyta)"e od :tFre1o #zy#t:oza7eży 8ez z17Cd' )a to (zy yma1amy teorety(z)"e y#tar(za*!(e1o po*C("apra"#toty d7a potrze8 (ałe1o poz)a)"a przyrody l (zy też pra:ty(z)e1o d7apotrze8O re7"1""

Te) z zy(z)e* te7eo7o1"" za(zerp)"Cty ar1'me)t *e#t 1odz"e) 'z)a)"a Wy"era o)pły rF)"e prze:o)ya*!(y )a po#po7"ty roz#!de: *a: " )a )a*8ardz"e* +#'8te7)e1o myG7"("e7a a ta:" )p Re"mar'# #ym )"eprzeG("1)"o)ymdoty(5(za# dz"e7eJ :tFrym tC

+ Wed7e II yda)"a2 d7a potrze8 (ałe* z)a*omoG(" przyrody

J kerma) Sam'e7 Re"mar'# 'r +., zm +.- Ka)t ma t' )a



myG7" *e1o dz"eło pt A85a)d7')1 bo) de) bor)e5m#te) Wa5r5e"te) der )at'r=

7"(5e) Re7"1"o) kam8'r1 +?

Ua1a o1F7)a do teUo7o1""

,

ra(*C doodo! z łaG("! #o8"e 1r')to)oG("! " *a#)oG("! #z(ze1Fłooył'#z(za zdo8ył #o8"e przez to )"eGm"erte7)! za#ł'1C =r= &o *ed)a: #pra"a żedoFd te) 'zy#:'*e ta: potCż)y pły )a 'my#ł #z(ze1F7)"e tedy :"edy

yda*emy o tym #!d )a z"m)o zr'#za)"e 8o"em 'my#ł' " yołya)"epod)"o#łe1o )a#tro*' przez ('da przyrody moż)a 8y za7"(zyH do per#az*" " że#po:o*)"e z (ał:o"t! '7e1łoG("! 1o apro8'*emyf N"e (zy)"! te1o (e7e zy(z)e:tFre #zy#t:"e #:az'*! )a *a:"G )"ez8ada)y ")te7e:t przy(zy)"e G"ata te8o"em )"e #! do te1o y#tar(za*!(e *a:o że )"e za#po:a*a*! potrze8ypyta*!(e1o roz'm' Po (o 8o"em pyta roz'm "#t)"e*! #zy#t:"e oe ta:O:')#zto)e przedm"oty przyrody po (o "#t)"e*e #am (zło"e: )a :tFrymzatrzymaH #"C m'#"my *a:o )a :o9(oym da*!(ym #"C przez )a# pomyG7eH (e7'przyrody po (o "#t)"e*e (ała ta przyroda " (o *e#t (e7em o#tate(z)ym ta:#pa)"ałe* " rFż)orod)e* #zt':"f 0dpo"edc żeO o#tate(z)ym (e7em d7a :tFre1o

#torzo)y zo#tał G"at " #am (zło"e: *e#t roz:o#zoa)"e #"C 7'8 o17!da)"e:o)temp7oa)"e " podz""a)"e (o *eG7" poprze#ta*e #"C )a tym )"e *e#t też)"(zym "C(e* *a: #z(ze1F7)e1o rodza*' roz:o#z! )"e może zadoo7"H roz'm'roz'm 8o"em za:łada artoGH o#o8"#t! :tFr! (zło"e: może ty7:o #am #o8"e)adaH *a:o ar')e: pod :tFrym *edy)"e o) " *e1o "#t)"e)"e mo1! 8yH (e7emo#tate(z)ym W 8ra:' te1o (e7' *edy)e1o :tFry )ada*e #"C do o:reG7o)e1opo*C("a (e7e przyrody )"e (zy)"! zadoGH *e1o potrze8"e #z(ze1F7)"e d7ate1o że)"e mo1! do#tar(zyH żad)e1o o:reG7o)e1o po*C("a o )a*yż#ze* "#to("e *a:o pod:ażdym z17Cdem #o8"e y#tar(za*!(e* " d7ate1o łaG)"e *edy)e* :tFr!łaG(""e )azaH moż)a )a*yż#z! oraz

Ka)t Kryty:a ładzy #!dze)"a <<

,-

Kryty:a łe7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

o praa(5 )a mo(y :tFry(5 ")te7e:tl *e#t przy(zy)! G"ata

J To "C( że doFd zy(z)o=te7eo7o1"(z)y *e#t ta: prze:o)'*!(y *a:8y 8yłzarazem doodem teo7o1"(z)ym )"e *e#t y)":"em po#ł'1"a)"a #"C J "deam"



(e7F przyrody *a:o ty7'ż emp"ry(z)ym" ra(*am" doodoym" "#t)"e)"aO)a*yż#ze1o ")te7e:t' a7e )"epo#trzeże)"e m"e#za #"C t' z )"o#:"em t:"!(a :ażdym (zło"e:' " do 1łC8" 1o prze*m'*!(a mora7)a ra(*a doodoa myG7:tFre* "#to("e o8*a"a*!(e* ta: )"epo*Cty :')#zt (e7a(5 przyrody przyp"#'*emyta:że (e7 o#tate(z)y a "C( m!droGH (5o("aż #po#trze1a)"e (e7F przyrody )a#

do te1o )"e 'pra)"a 'z'peł)"a*!( te) #po#F8 #amoo7)"e 8ra:" *a:"ear1'me)t te) *e#z(ze y:az'*e 3a:ty(z)"e "C( ty7:o mora7)a ra(*a doodoa a" ta ty7:o pod z17Cdem mora7)ym yoł'*e prze:o)a)"e z :tFrym :ażdy #"C1łC8o:o z1adza ra(*a zaG zy(z)o=te7eo7o1"(z)a ma ty7:o tC za#ł'1C że#:"ero'*e 'my#ł rozaża)"' G"ata )a dro1C (e7F a przez to :'")te7"1e)t)em' #tFr(y G"ata mora7)a 8o"em re7a(*a do (e7F oraz "deata:"e1o łaG)"e praoda(y " #tFr(y G"ata *a:o po*C("e teo7o1"(z)e < (5oH

*e#t o)o (zy#tym dodat:"em zda*e #"C *ed)a: #amo przez #"C roz"*aH z oe* ra(*"doodoe*

Na tym też moż)a zy:łym y:ładz"e poprze#taH A78o"em po#po7"tem' "zdroem' roz#!d:o" *e#t zazy(za* tr'd)o oddz"e7aH od #"e8"e *a:o )"e*ed)o=

+ Wed7e I yda)"a2 *e* ")te7e:t

J W ory1")a7e2 bo) der ;em'5')1 z tr'dze)"a (o 8rzm" doGH

dz"a(z)"e Z1od)"e zatem z popra:! karte)#te")a (zytam2 bo) der

;e)'tz')1

< Wed7e II yda)"a2 teorety(z)e (o #ta)o" 8ł!d dr':ar#:"

Ua1a o1F7)a do łeteoto1""

,,

rod)e rozma"te m"e#za)e przez )"e1o za#ady #poGrFd :tFry(5 ty7:o *ed)a *e#t

d7a9 rze(zy"G("e *edy)ym " #ł'#z)ym p'):tem y*G("a do )"o#:oa)"a o "7eoddz"e7a)"e to yma1a 1łC8o:"e1o )amy#ł' A7e mora7)a ra(*a doodoa"#t)"e)"a ;o1a łaG(""e )"e ty7:o 'z'peł)"a zy(z)o=te7eo7o1"(z)! ra(*Cdoodo! doproadza*!( *!O do dood' peł)e1o 7e(z *e#t od= rC8)ymdoodem :tFry za#tCp'*e 8ra: mo(y prze:o)ya*!(e* tamte* ra(*" doodoe* Ta8o"em 6a:ty(z)"e )"( "C(e* #pra"H )"e może *a: ty7:o to 8y roz'm ydaa)"' #!d' o pod#ta"e przyrody " *e* przypad:oym a7e podz"' 1od)ymładz"e poz)aa)ym przez )a# ty7:o drodze doG"ad(ze)"a #:"eroaH )aprzy(zy)ooGH pe)e* przy(zy)y za"era*!(e* pod#taC te1o ład' podł'1(e7F a :tFr! z1od)"e z łaG("oG("am" )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 m'#"my

pomyG7eH #o8"e *a:o przy(zy)C ")te7"1e)t)! " zrF("H *e1o 'a1C )a )"! " te)#po#F8 '(zy)"H 1o przy#tCp=)"e*#zym d7a dood' mora7)e1o A78o"em to (o *e#tpotrze8)e do te1o po*C("a rFż)" #"C ta: "#tot)"e od #zy#t:"e1o (o za"eraH "(ze1o )a'(zyH mo1! po*C("a przyrod)"(ze że potrze8a odrC8)e* od poprzed)"(5(ał:o"("e )"eza7eż)e* ra(*" doodoe* " ta:"e1ożO dood' 8y #po#F8



y#tar(za*!(y d7a teo7o1"" #6orm'łoaH po*C("e pra"#toty " )o#"H o *e* "#t)"e)"' DoFd mora7)y :tFry "#t)"e)"e ;o1a 'doad)"a roz'mo" o(zy"G("e ty7:o zpra:ty(z)e1o a7e prze("eż

+ W ory1")a7e2 der#e78e) (o może od)o#"H #"C 8!dc do Nat'r przyroda

8!dc do 0rd)')1 der#e78e) ład te*że przyrody N"e mo1!( o8e( za(5odz!(e* *Czy:' po7#:"m odm"e))oG(" rodza*F 1ramaty(z)y(5 od)oG)y(5 rze(zo)":Fza(5oaH te* )"ez8yt zre#zt! do)"o#łe* d'z)a(z)oG(" prze:ładz"e przy*m'*Cdr'1! a7ter)atyC *a:o )ada*!(! te:#to" 8ardz"e* #pre(yzoa)y #e)#

<<

?>> Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

)"eodoła7)e1o p'):t' "dze)"a pozo#taał8y d7ate1o *e#z(ze za#ze mo(y(5oH8yGmy G"e("e )"e z)a*doa7" o1F7e żad)e1o a78o ty7:o d'z)a(z)ymater"ał d7a zy(z)e* te7eo7o1"" Moż)a #o8"e pomyG7eH że "#toty roz'm)e"dz"ały8y #"C oto(zo)e ta:! przyrod! :tFra )"e y:az'*e żad)e1o yrac)e1oG7ad' or1a)"za(*" 7e(z *edy)"e #:'t:" dz"ała)"a #ame1o ty7:o me(5a)"zm' #'roe*mater"" ze z17Cd' )a :tFre " o8e( zm"e))oG(" )"e:tFry(5 przypad:oo ty7:o(e7oy(5 6orm " #to#'):F mo1ło8y #"C zdaaH że )"e ma pod#tay do)"o#:oa)"a o "#t)"e)"' ")te7"1e)t)e1o #tFr(y F(za# )"e 8yło8y też pood'do przy*moa)"a zy(z)e* tełeo7o1"" a7e m"mo to roz'm :tFry )"e otrzymyał8yt' żad)y(5 #:azFe: ze #tro)y po*CH przyrod)"(zy(5 z)a7azł8y *ed)a: po*C("' o7= )oG(" " oparty(5 )a )"m "dea(5 ety(z)y(5 pra:ty(z)"ey#tar(za*!(! pod#taC do po#t'7oa)"a po*C("a pra="#toty #po#F8do#to#oa)y do ty(5 "de" tz) *a:o 8F#ta oraz przyrody a )aet )a#ze1oła#)e1o "#t)"e)"a *a:o z1od)e1o z oym 8F#tem " *e1o praam" + (e7'o#tate(z)e1o a m"a)o"("e ze z17Cd' )a )"eodoła7)y )a:az pra:ty(z)e1oroz'm' To zaG że G"e("e rze(zy"#tym "#toty roz'm)e z)a*d'*! 8o1atymater"ał d7a zy(z)e* te7eo7o1"" (o łaG)"e )"e 8yło8y :o)"e(z)e #ł'żyar1'me)to" mora7)em' za poż!da)e pot"erdze)"e *a:o że przyroda potra#torzyH (oG a)a7o1"(z)e1o do "de" roz'moy(5 mora7)y(5 Po*C("e 8o"em)a*yż#ze* przy(zy)y po#"ada*!(e* ")te7e:t (o *ed)a:J )"e *e#t )aet przy87"że)"'

+ Wed7e I yda)"a2 *a:o z1od)e1o z oym" "deam" " "(5 pra=

am"

J Wed7e I yda)"a2 :tFre *ed)a:

Ua1a o1F7)a do te7eo7o1""

?>+



y#tar(z!*!(e d7a teo7o1"" zy#:'*e przez to rea7)oGH y#tar(za*!(! d7areXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a )"e *e#t *ed)a: potrze8)e do te1o 8y oprzeH )a )"mdoFd mora7)y )"e #ł'ży o)o też do te1o 8y tamte) ar1'me)tO :tFry #amprzez #"C z1oła )"e #:az'*e )a mora7)oGH 'z'peł)"H za pomo(! da7#ze1o)"o#:oa)"a podł'1 *ed)e* *edy)e* za#ady " )adaH m' z)a(ze)"eO dood'

D"e ta: rFż)orod)e za#ady *a: przyroda " o7)oGH mo1! #ta)o"H ty7:o darFż)e #po#o8y doodze)"a #:oro prF8a yproadze)"a te1o dood' z przyrody'aża)a *e#t za )"ey#tar(za*!(! do te1o (o ma 8yH 'dood)"o)e

%dy8y zy(z)o=te7eo7o1"(z)a ra(*a doodoa y#tar(zała d7a #z':a)e1odood' 8yło8y to d7a #pe:'7aty)e1o roz'm' "e7(e zadoa7a*!(e 1dyżdaało8y to _ )adz"e*C #torze)"a teozo" ta: m"a)o"("e m'#"a)o 8y )azaHteorety(z)e poz)a)"e )at'ry 8o#:"e* oraz "#t)"e)"a ;o1a poz)a)"eO :tFrey#tar(zało8y do ytł'ma(ze)"a )at'ry G"ata " zarazem do o:reG7e)"a praety(z)y(5 Podo8)"e 1dy8y p#y(5o7o1"a y#tar(zała do te1o 8y do*GH przez )"!

do poz)a)"a )"eGm"erte7)oG(" d'#zy to 'moż7""ła8y p)e'mato7o1"C :tFra d7a#pe:'7aty)e1o roz'm' 8yła8y rF)"e poż!da)a ? 08"e *ed)a: (5o("aż ta:8ardzo #(57e8"a*! prFż)oG(" toarzy#z!(e*O ż!dzy "edzy )"e #peł)"a*! ży(ze)"aroz'm' od)"e#"e)"' do teor"" :tFra m'#"ała8y+ 8yH oparta )a z)a*omoG(")at'ry rze(zy &zy *ed)a: p"er#za z )"(5 *a:o teo7o1"a a dr'1a *a:oa)tropo7o1"a o8"e oparte )a za#adz"e ety(z)e* t* za#adz"e o7)oG(" a "C(do#to#oa)e do pra:ty(z)e1o 'żyt:' roz'm' )"e #peł)"a*! 7ep"e* *e1oo8"e:ty)e1o o#ta=

Wed7e I yda)"a2 :tFra m'#"ata (o #ta)o" (5y8a 8ł!d

?>J Kryty:a teteo7o1"(z)C* ładzy #!dze)"a

te(z)e1o zam"ar' to "))e pyta)"e :tFre1o )"e mamy potrze8y t' 87"że*roztrz!#aH

3"zy(z)o=te7eo7o1"(z)a ra(*a doodoa d7ate1o )"e y#tar(za d7a teo7o1"" że )"eda*e żad)e1o y#tar(za*!(o do te1o zam"ar' o:reG7o)e1o po*C("a pra"#toty a)"daH 1o )"e może 7e(z m'#" #"C *e za(zerp)!H z'peł)"e #:!d")!d 7'8 'z'peł)"H )"m

*a:o (zymG ar8"tra7)"e doda)ym 8ra:" te* ra(*" doodoe* Z "e7:"e* (e7ooG("

6orm przyrody " *e* #to#'):F )"o#:'*e("e o ypo#ażo)e* ")te7e:t przy(zy)"eG"ata a7e o *a:"m #top)"' te1o ")te7e:t' )"o#:'*e("e N"e może("e rze(z

*a#)a po#')!H #"C do t"erdze)"a że o moż7""e )a*yż#zym to 8o"emyma1ało8y a#ze1o prze:o)a)"a że yż#zy ")te7e:t od te1o :tFre1o doody#po#trze1a("e G"e("e )"e da #"C pomyG7eH (o 8yło8y rF)oz)a(z)e zprzyp"#ya)"em #o8"e przez a# #ze(5"edzy Podo8)"e )o#"("e z o1rom'G"ata o 8ardzo "e7:"e* potCdze *e1o #tFr(y a7e 8Cdz"e("e m'#"e7" zadoo7"H #"Ctym że ma to ty7:o z)a(ze)"e porF)a(ze d7a a#ze* ładzy po*moa)"a apo)"eaż )"e może("e poz)aH #zy#t:"e1o (o *e#t moż7"e a8y porF)aH *e z"e7:oG("! G"ata tym za:re#"e *a:"m *e#t am z)a)y )"e może("e też )a

pod#ta"e ta: małe* #:a7" y#)'aH )"o#:F o #ze(5mo(y #tFr(y "td Toteż)"e do(5odz"("e te) #po#F8 do żad)e1o o:reG7o)e1o przydat)e1o d7a teo7o1""po*C("a pra"#toty moż)a *e 8o"em . z)a7ecH ty7:o po*C("' #zy#t:"(5poł!(zo)y(5 l z ")te7e:tem do#:o)ałoG(" do te1o zaG (zy#to emp"ry(z)e da)e



8y)a*m)"e* pomF( am )"e mo1! ;ez ta:"e1o #za:że o:reG7o)e1o po*C("a )"emoże("e y("!1aH )"o#:' o *edy)e* ")te7"1e)t)e* pra"#to("e 7e(z ty7:o

Wed7e I yda)"a2 da*!(y(5 #"C poł!(zyH

Ua1a o1F7)a do te7eo7o1""

?><

o8o*Ct)"e d7a *a:"e1o (e7' 5"potety(z)"eO *! przy*!H Moż)a 8y pradz"e#:oro roz'm )"e z1ła#za t' 'za#ad)"o)e1o #prze("' z1odz"H #"C )a to że

ar8"tra7)"e doda("e2 tam 1dz"e #t"erdza #"C ty7e do#:o)ałoG(" moż)a (5y8aprzy*!H że #zy#t:"e do#:o)ałoG(" poł!(zo)e #! *ed)e* *edy)e* przy(zy)"eG"ata 1dyż roz'm z ta: o:reG7o)! za#ad! " teorety(z)"e " pra:ty(z)"e łat"e*da*e #o8"e radC A7e )"e może("e prze("eż za(5a7aH te1o po*C("a pra"#toty *a:oprzez a# 'dood)"o)e1o 1dyż przy*C7"G("e *e ty7:o d7a 7ep#ze1o 'żyt:' roz'm'W#ze7:"e zatem 7ame)ty " 8ez#"7)e złorze(ze)"a z pood' rze:ome1o87'c)"er#ta *a:"m m"ało8y 8yH po!tp"ea)"e #ł'#z)oGH ła9('(5a a#zy(5roz'moa9 + #! (z(z! 8'6o)ad! :tFra pra1)Cła8y a8y :ażdeO po!tp"ea)"eyrac)"e ypo"edz"a)e prze(" a#ze* ar1'me)ta(*" 'aża)e 8yło zapodaa)"e !tp7"oGH 'G"C(o)e* prady a8y pod tym pła#z(zy:"em

przemy("H płyt:oGH te* ar1'me)ta(*" Mora7)a te7eo7o1"a )atom"a#t :tFra *e#t )"em)"e* mo()o '1r')toa)a )"ż zy(z)a " za#ł'1'*e ra(ze* )a p"er#ze9#to *a:ooparta a pr"or" )a za#ada(5 )"e da*!(y(5 #"C oddz"e7"H od )a#ze1o roz'm'proadz" do te1o (o yma1a)e *e#t d7a moż7"oG(" teo7o1"" a m"a)o"("e doo:reG7o)e1o po*C("a )a*yż#ze* przy(zy)y *a:o przy(zy)y G"ata podł'1 pramora7)y(5 a zatem ta:"e* :tFra (zy)" zadoGH )a#zem' mora7)em' (e7o"o#tate(z)em' Do te1o zaG potrze8a )"e m)"e* )"ż #ze(5"edzy #ze(5mo(y#ze(5o8e()oG(" "td *a:o przy)a7eż)y(5 t' )at'ra7)y(5 łaG("oG(" :tFre *a:o ze#po7o)e z mora7)ym )"e#:o9(zo)ym (e7em o#tate(z)ym m'#z! 8yHpomyG7a)e *a:o m' ade:at)e

+ Wed7e I yda)"a2 #ł'#z)oGH pe)e1o ła9('(5a roz'moa9

?>

Kryty:a te7eo7o1z)e* ładzy #!dze)"a

Tym #amym zaG *e#t te7eo7o1"a mora7)aO zdo7)a z'peł)"e #amodz"e7)"e #torzyHzdat)e d7a teo7o1"" po*C("e *edy)e1o #tFr(y G"ata



W te) #po#F8 teo7o1"a proadz" też 8ezpoGred)"o do re7"1"" t* do poz)a)"a)a#zy(5 o8o"!z:F *a:o przy:aza9 8o#:"(5 Dop"ero 8o"em poz)a)"e )a#ze1oo8o"!z:' " yz)a(zo)e1o )am )"m przez roz'm (e7' o#tate(z)e1o mo1łoytorzyH #po#F8 o:reG7o)y po*C("e ;o1a :tFre zatem *'ż #ym zarod:')"eodł!(z)e *e#t od )a#zy(5O z17Cdem te* "#toty o8o"!z:F %dy8y )atom"a#t

po*C("e pra"#toty dało #"C rF)"eż z)a7ecH o:reG7o)y #po#F8 )a drodze (zy#toteorety(z)e* m"a)o"("e po*C("e te* pra"#toty *a:o 7" ty7:o przy(zy)y przyrodyO toprzyp"#a)"e te* "#to("e )a pod#ta"e 1r')to)y(5 doodF przy(zy)ooG("podł'1 pra mora7)y(5 8yło8y *e#z(ze poł!(zo)e z d'żym" tr'd)oG("am" a może)aet z )"emoż7"oG("! do:o)a)"a te1o 8ez ar8"tra7)e1o 'z'peł)"e)"a 8ez ty(5doodF #za:że oo rze:omo teo7o1"(z)e po*C("e )"e może #ta)o"H pod#tayd7a re7"1"" %dy8y )aet *a:aG re7"1"a mo1ła po#taH )a te* teorety(z)e* drodze to(o do #e* ")te)(*" a prze("eż )a tym po7e1a to (o *e#t d7a )"e* "#tot)e rFż)"ła8y#"C rze(zy"#toG(" od te* :tFre* po*C("e ;o1a " pra:ty(z)e prze:o)a)"e o

*e1o "#t)"e)"' ypłya z pod#taoy(5 "de" mora7)oG(" ;o 1dy8yGmy m'#"e7"

założyH #ze(5mo( #ze(5"edzC "td #tFr(y G"ata *a:o po*C("a da)e )am#:!d")!d 8y potem )a#ze po*C("a o o8o"!z:a(5 ty7:o za#to#oaH do )a#ze1oo8e( )"e1o #to#'):' to m'#"ały8y te o8o"!z:" )o#"H )a #o8"e y8"t)e p"Ct)oprzym'#' " ym'#zo)e* '7e1łoG(" *eG7" )atom"a#t 1łC8o:"e - po#za)oa)"ep"aa ety(z)e1o ':az'*e )am #o8od)"e z1od)"e z )a:azem )a#ze1o ła#)e1oroz'm'

V

Ua1a o1F7)a do 7e7eo7o1""

?>?

(e7 o#tate(z)y )a#ze1o pooła)"a ł!(zamy do )a#zy(5 per#pe:ty mora7)y(5przy(zy)C 5armo)"z'*!(! z tym (e7em " *e1o rea7"za(*! " (zy)"my toO z pradz"!

(z("! :tFra *e#t (zymG z1oła rFż)ym od pato7o1"(z)e* 8o*ac)" " o(5ot)"e #"C*e*podporz!d:o'*emy $eG7"8y :toG pytał d7a(ze1o łaG(""e za7eży )am )a tym8y m"eH o1F7e teo7o1"C to *a#)! *e#t rze(z! że *e#t o)a potrze8)a )"e d7aroz#zerze)"a 7'8 #pro#toa)"a )a#ze* z)a*omoG(" przyrody " o1F7e *a:"e*:o7"e:teor"" 7e(z *edy)"e d7a re7"1"" t* d7a pra:ty(z)e1o a m"a)o"("e mora7)e1o 'żyt:'roz'm' #'8"e:ty)ym zam"arze S:oro zaG o:az'*e #"C że *edy)y ar1'me)t

*a:" proadz" do o:reG7o)e1o po*C("a przedm"ot' teo7o1"" #am *e#t mora7)y to)"e ty7:o )"e yda #"C to dz")e a7e też )"e od(z'*e #"C żad)e1o 8ra:' tym że'z)aa)"e (ze1oG za pradC )a pod#ta"e te* ra(*" doodoe* y#tar(za d7ao#tate(z)e1o (e7' teo7o1"" 1dy przyz)amy że ta:" ar1'me)t y:az'*e

do#tate(z)"e "#t)"e)"e ;o1a ty7:o d7a )a#ze1o mora7)e1o prze:o)a)"a tz) podz17Cdem pra:ty(z)ym a #pe:'7a(*a )"e doodz" )"m (a7e #e* #"ły , a)")"e roz#zerza przez to za:re#' przy#ł'1'*!(e1o *e*



Podz" d7a p"C:)a J podo8)"e *a: zr'#ze)"e yołya)e przez ta:rFż)orod)e (e7e przyrody :tFre myG7!(y 'my#ł *e#t #ta)"e od(z'aH *e#z(zeprzed *a#)ym przed#ta"e)"em #o8"e roz'm)e1o #tFr(y G"ata ma*! #o8"e(oG podo8)e1o do '(z'("a re7"1"*)e1o Toteż zda*! #"C o)e dz"ałaH )a*p"er przeza)a7o1"(z)y do mora7)e1o #po#F8 ydaa)"a #!d' )a mora7)e '(z'("e

dz"C(z)oG(" " '"e78"e)"a d7a )"e z)a)e* )am przy(zy)y a tym #amym )a'my#ł\ przez o8'dze)"e "de" mora7)y(5 #:oro )apeł)"a*! 1o te1o rodza*'podz"em z :tFrym ł!(zy #"C z)a(z)"e ży#ze za")tere#oa)"e a)"że7" mo1ło8yto #pra"H (zy#to teorety(z)e rozaża)"e

+ Wed7e I yda)"a2 )a#ze1o poz)a)"a

J Wed7e I yda)"a2 d7a p"C:)y(5 przedm"otF

?>.

Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #adze)"a

dz"edz")"e Zdz""e)"e a78o rze:oma #prze(z)oGH t"er=dzo)e* t' moż7"oG("teo7o1"" z tym (o :ryty(e #pe:'7aty)e1o roz'm' po"edz"a)o o :ate1or"a(52m"a)o"("e że o)e mo1! proadz"H do poz)a)"a ty7:o za#to#oa)"' doprzedm"otF zmy#łoy(5 )"1dy *ed)a: do te1o (o )adzr9y#łoe ^ z)":a:"edy "dz"my że po#ł'1'*emy #"C )"m" t'ta* do poz)a)"a ;o1a a7e )"e zam"arze teorety(z)ym z p'):t' "dze)"a te1o (zym *e#t *e1o )"ez8ada)a d7a)a# )at'ra #ama #o8"e 7e(z *edy)"e zam"arze pra:ty(z)ym A8y przy te*#po#o8)oG(" położyH :re# 8łCd)e* ")terpreta(*" oe* "e7(e :o)"e(z)e* tezyKryty:" :tFra :' zmart"e)"' G7epe1o do1maty:a #proadza roz'm )a porFt do

*e1o 1ra)"( doda*C t' )a#tCp'*!(y :ome)tarz

$eże7" pe)em' ("ał' przyp"#'*C #"łC por'#za*!(! " tym #amym '*m'*C *e myG7"poprzez :ate1or"C przy(zy)ooG(" to zarazem poz)a*C *e przez to tz) o:reG7am

*e1o po*C("e *a:o przedm"ot' o1F7e przez to (o *em' #amem' *a:o ar')e:

moż7"oG(" oe* re7a(*" przy#ł'1'*e *a:o przedm"oto" zmy#łF %dy 8o"em #"łapor'#za*!(a *a:! m' przyp"#'*C *e#t odpy(5a*!(a to przy#ł'1'*e m' (5oH

*e#z(ze )"e 'm"e#z(zam o8o: )"e1o "))e1o ("ała )a :tFre o)o t! #"ł! dz"ałape)e m"e*#(e prze#trze)" da7e* pe)a roz("!1łoGH (zy7" prze#trze9 )"m#amym po)adto ypeł)"e)"e te* prze#trze)" przez odpy(5a*!(e #"ły *e1opo#z(ze1F7)y(5 (zCG(" re#z("e też prao doty(z!(eO te1o ypeł)"e)"a tom"a)o"("e że #top"e9l odpy(5a)"a ty(5 (zCG(" m'#" ma7eH te* #ame* propor(*" *a:"e* zra#ta roz("!1łoGH ("ała " z"C:#za #"C prze=

+ W ory1")a7e2 %r')d poFd pod#taa ra(*a (o )a t7e :o)te:#t' )"e8ardzo *e#t *a#)e D7ate1o też (zytam z1od)"e z popra:! S(5F)dFrXera2 %rad

Ua1a o1F7)a do Ideo7o1""



?>

#trze9 :tFr! o)o dz"C:" te* #"7e tym"ż (zCG("am" ypeł)"a Natom"a#t *eG7"pomyG7C #o8"e "#totC )ad=zmy#ło! *a:o p"er#ze1o #pra(C r'(5' a "C( przez:ate1or"C przy(zy)ooG(" od)"e#"e)"' do te1o #ame1o przy#ł'1'*!(e1o G"at'o:reG7e)"a do r'(5' ma= -> ter""7 to )"e mo1C pomyG7eH *e* #o8"e *a:"mGm"e*#(' prze#trze)" a)" *a:o roz("!1łe* (o "C(e* )"e o7)o m" pomyG7eH *e*#o8"e )aet *a:o "#t)"e*!(e* (za#"e " rF)o(zeG)"e z "))ym" przedm"otam"O N"erozporz!dzam tedy żad)ym" o:reG7e)"am" :tFre mo1ły8y '(zy)"H zroz'm"ałymd7a m)"e ar')e: moż7"oG(" r'(5' za poGred)"(tem te* "#toty *a:o pod#tayte1o r'(5'O Przez orze(z)": przy(zy)y p"er#zy #pra(a r'(5' )"e poz)a*C"C( 8y)a*m)"e* #ame* te* "#toty 7e(z mam ty7:o przed#ta"e)"e (ze1oG (o

za"era #o8"e pod#taC r'(5F G"e("e a *e* re7a(*a do )"(5 *a:o "(5przy(zy)a pozo#ta"a *e* po*C("e z'peł)"e p'#tym 1dyż )"e do#tar(za m" pozatym )"(ze1o (o )a7eży do łaG("oG(" rze(zy 8Cd!(e* przy(zy)! A poFd te1o

*e#t te) że za pomo(! orze(z)":F :tFre z)a*d'*! #F* przedm"ot ty7:o G"e("e zmy#łF mo1C pradz"e do*GH do "#t)"e)"a (ze1oG (o m'#" za"eraHpod#taC te1o G"ata zmy#łF a7e )"e do o:reG7e)"a *e1o po*C("a *a:o "#toty)adzmy#łoe* :tFre #zy#t:"e oe orze(z)":" y:7'(za Przez :ate1or"Cprzy(zy)ooG(" tedy *eG7" o:reG7am *! przez po*C("e p"er#ze1o #pra(y r'(5'8y)a*m)"e* )"e poz)a*C (zym *e#t ;F1 moż7"e *ed)a: że 'da #"C to 7ep"e* *eG7" zład' pa)'*!(e1o G"e("e ezmC a#'mpt do te1o 8y przy(zy)ooGH ;o1a *a:o

przy(zy)ooGH )a*yż#ze1o ")te7e:t' )"e ty7:o pomyG7eH 7e(z dz"C:" tem'o:reG7e)"' #pom)"a)e1o po*C("a ta:że 1o poz)aH 1dyż tedy odpada '("!ż7"yar')e: prze#trze)" " roz=

?>- Kryty:a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a

("!1łoG(" Wy#tCp'*!(a G"e("e "e7:a (e7ooGH zm'#za )a# 8!dc (o 8!dc dote1o a8y pomyG7eH #o8"e do )"e* )a*yż#z! przy(zy)C a *e* przy(zy)ooGH *a:odz"ała*!(! przez ")te7e:t_ a7e 8y)a*m)"e* )a# to )"e 'poaż)"a do te1o 8y

przy(zy)"e te* ")te7e:t przyp"#yaH ta: )p *a: "e(z)oGH ;o1a przed#ta"amy#o8"e *a:o "#t)"e)"e :ażdym (za#"e 1dyż ")a(ze* )"e potramy #o8"e 'torzyHżad)e1o po*C("a o #amym -+ ty7:o "#t)"e)"' *a:o pe)e* "e7:oG(" t* *a:otra)"a a78o *a: #ze(5o8e()oGH 8o#:! przed#ta"amy #o8"e *a:o "#t)"e)"e e#zy#t:"(5 m"e*#(a(5 a8y 'moż7""H #o8"e po*moa)"e 8ezpoGred)"e* o8e()oG("d7a rze(zy rozpro#zo)y(5 przy (zym *ed)a: )"e o7)o :tFre*:o7"e: z ty(5 (e(5przyp"#yaH ;o1' *a:o (ze1oG )"m poz)a)e1o $eG7" przy(zy)ooGH (zło"e:a od)"e#"e)"' do pe)y(5 *e1oO ytorF :tFre da*! #"C ytł'ma(zyH ty7:o(e7ooG("! zam"erzo)! J o:reG7am przez to że przed#ta"am *! #o8"e *a:o *e1o")te7e:t to )"e m'#zC zatrzymyaH #"C )a tym 7e(z mo1C przyp"#aH m' te)

orze(z)": *a:o *e1o do8rze z)a)! łaG("oGH " przez to 1o poz)aH W#za: "emże zmy#łom (zło"e:a przy#ł'1'*! da)e )ao(z)e " że przez ")te7e:t zo#ta*! o)epod("!1)"Cte pod pe)e po*C("e a tym #amym pod per"e pra"dło żepo*C("e to za"era ty7:o (e(5y #pF7)e z pom")"C("em te1o (o #z(ze1F7)e że

*e#t zatem dy#:'r#y)e że re1'ły #ł'ż!(e do te1o a8y da)e przed#ta"e)"a



pod("!1)!H pod G"adomoGH o1F7e da)e #! przez )"! przed tym" da)ym")ao(z)ym" "td łaG("oGH tC przyp"#'*C "C(

+ Wed7e I yda)"a2 "e7:" z"!ze: (e7oy

J Wed7e I yda)"a2 :tFre d7a m)"e da*! #"C ytł'ma(zyH (e7ooG("!

zam"erzo)!

Ua1a o1F7)a do "deo7o1"" ?>,

(zło"e:o" *a:o ta:! za :tFre* poGred)"(tem 1o poz)a*C %dy *ed)a: (5(C"#totC )adzmy#ło! ;o1a pomyG7eH #o8"e *a:o ")te7"1e)(*C to z p'):t' "dze)"ape)e1o 'żyt:' mo*e1o roz'm' *e#t to )"e ty7:o dozo7o)e a7e )aet)"e')":)"o)e 8y)a*m)"e* *ed)a: )"e o7)o przyp"#yaH *e* ")te7e:t' " #(57e8"aH

#o8"e że przez to *a:o przez *e* łaG("oGH moż7"e *e#t *e* poz)a)"e W tymypad:' 8o"em m'#zC pom")!H #zy#t:"e te ar'):" pod *a:"m" *edy)"e z)am")te7e:t " tym #amym o:az'*e #"C żeO orze(z)": :tFry #ł'ży ty7:o do o:reG7e)"a(zło"e:a (a7e )"e może 8yH od)"e#"o)y do przedm"ot' )adzmy#łoe1o " żezatem za pomo(! ta: o:reG7o)e* przy(zy)ooG(" z1oła )"emoż7"e *e#t poz)a)"e(zym *e#t ;F1 I ta: ma #"C rze(z z #zy#t:"m" :ate1or"am" :tFre )"e mo1! m"eH #e)#"e teorety(z)ym żad)e1o z)a(ze)"a d7a poz)a)"a o "7e )"e #! za#to#oa)edo przedm"otF moż7"e1o -J doG"ad(ze)"a Natom"a#t podł'1 a)a7o1"" z")te7e:tem mo1C " (o "C(e* m'#zC pomyG7eH #o8"e pod pe)ym "))ymz17Cdem )aet "#totC )adzmy#ło! )"e (5(!( *e* zre#zt! przez to poz)aaH

teorety(z)"e tedy m"a)o"("e 1dy to o:reG7e)"e *e* przy(zy)ooG(" doty(zyta:"e1oO #:'t:' G"e("e :tFry za"era *a:"G mora7)"e :o)"e(z)y a7e d7a "#totzmy#łoy(5 )"ey:o)a7)y zam"ar F(za# 8o"em moż7"e *e#t poz)a)"e;o1a " *e1o "#t)"e)"a teo7o1"a poprzez łaG("oG(" " o:reG7e)"a *e1oprzy(zy)ooG(" pomyG7a)e )"m ty7:o przez a)a7o1"C poz)a)"eO :tFre od)"e#"e)"' pra:ty(z)ym a7e też ty7:o ze z17Cd' )a )"e *a:o mora7)e po#"ada#ze7:! yma1a)! rea7)oGH Ety:o=teo7o1"a *e#t zatem z'peł)"e moż7"amora7)oGH 8o"em może m"a)o"("e *eG7" "dz"e o *e* re1'łC a7e )"e *eG7" "dz"e o(e7 o#tate(z)y *a:" o)a

?+>


łaG)"e yz)a(za "#t)"eH 8ez teo7o1"" )"e pozo#ta"a*!( roz'm' 8ezrad)ym od)"e#"e)"' do te1o (e7' Natom"a#t ety:a teo7o1"(z)a (zy#te1o roz'm'* *e#t

)"emoż7"a praa 8o"em :tFry(5 )"e '#ta)a"a p"erot)"e #am roz'm ":tFry(5 prze#trze1a)"a )"e pood'*e o) *a:o (zy#ta ładza pra:ty(z)a )"e mo1!8yH mora7)e Ta: #amo 8yła8y (zymG )"edorze(z)ym teo7o1"(z)a zy:a 8yła8yo)a 8o"em y:ładem )"e pra przyrody 7e(z zarz!dze9 *a:"e*G )a*yż#ze* o7")atom"a#t zy(z)a a łaG(""e zy(z)o=te7eo7o1"(z)a teo7o1"a może #ł'żyH



przy)a*m)"e* za propede'ty:C do teo7o1"" łaG("e* po)"eaż przezrozpatrya)"e (e7F )at'ra7)y(5 (o do :tFry(5 po#"ada o)a 8o1aty ma=+ ter"ałda*e o)a a#'mpt do "de" (e7' o#tate(z)e1o *a:"e1o przyroda y#')!H )"e możetym #amym może " o)a pradz"e o8'dz"H potrze8C *a:"e*G teo7o1"" :tFra 8ypo*C("e ;o1a y#tar(za*!(y #po#F8 o:reG7"ła d7a )a*yż#ze1o pra:ty(z)e1o

'żyt:' roz'm' a7e )"e może teo7o1"" te* #torzyH " do#tate(z)"e oprzeH )apo#"ada=* )y(5 przez )"! dooda(5

SK0R0WIDZE

SK0R0WIDZ IMI0N

A)a:#a1ora# <+

;attea'l +,. ;7'me)8a(5 +< ;'r:C +-

&amper JJ. +, &y(ero J.

Demo:ryt <.+

Ep":'r +-? J.- J

<.+ <.< E'7er ,.

3rydery: II J? ^

kart:)o(5 +-

komer J<

k'me +, J?+ >

Kartez*'#z ? Ko7'm8 JJ.

Le##")1 +,. L"))e'#z + Lo(:e <>+

Mar#de) +J- Myro) ++?

Neto) J<< J< <?

P7ato) <+ Po7":7et ++?

Re"mar'# ,. Ro'##ea' .<

Sabary +< Sa'##'re de +. +-< Se1)er J.



Sp")oza <.+ <.< <.? ?.

o7ta"re J W"e7a)d J<

<

SK0R0WIDZ P0$n

A6e:ty prze(""e9#t"e do )am"Ct)oG(" 1ałto)y(5 " )"ezam"erzo)y(5 +.a6e:ty z)"o#łe +. G7epe +. e)er1"(z)e " t:7"e + por +- yoł'*!(epod)"e(e)"e +, a6e:ty potC1'*! zadoo7e)"e J.- ) zma1a*! 6'):(*e ży("oe

J., a6e:ty e G)"e <J m'zy:a *a:o moa a6e:tF J.A7e1or"a #zt'(e J<,

A:(yde)#y <.<

A)a7"ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a .+J. p"C:)a .+ +J, z)"o#łoG("+<>+- te7eo=7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <+?

<,

A)a7"ty(z)y podz"ał ??

A)a7o1"a m"Cdzy #zt':! " przyrod! a mora7)oG("! <>J a)a7o1"a arytmety(z)a<. a)a7o1"a 6orm przyrody > ) )"o#:" z a)a7o1"" ?-

A)atom a)atom"a a)atom J-. +J a)atom"a J-? porF)a(za >

A)tropo6o8"a +-J

A)tropo7o1"a emp"ry(z)a +-? a)tropo7o1"a zmy#ł' e)Ctrz)e1o 6orm!p#y(5o7o1"" >

A)tropomorzm <>J . a)tropo=mor(z)y #po#F8 yo8raża)"a . .-

A)ty)om"a2 a roz'm' teorety(z)e1o ładzy poz)a(ze* J-< J-, 8 roz'm'pra:ty(z)e1o ładzy poż!da)"a J-, ( ładzy #!dze)"a '(z'("a roz:o#zy "przy:roG(" J-, ) a)ty)om"a #ma:' J- *e* teza " a)tyteza J,$e$ roz"!za)"eJ, a)ty)om"a te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?+ por J>

A po#ter"or" i da)e przez zmy#ły emp"ry(z)"e J,+

A pr"or" i praoda(zoGH ładz poz)a(zy(5 +. a pr"or" #ze7:"e* moż7"e*

)ao(z)oG(" J, crFdła poz)a)"a a pr"or" J, apr"ory(z)oGH #!dF #ma:' 1J J,+ma:#ym ładzy #!dze)"a J- za#ad J- po*CH ety(z)y(5 ,J #!dF J

Ar(5eo7o1 ar(5eo7o1"a przyrody



? \,

Ar(5etypo) prazFr J? Ar(5"te:t ar(5"te:t )a*yż#zy

<,J por << ar(5"te:to)"(z)y

")te7e:t <?. > Ar(5"te:t'ra ,- J??

S:oro"dz po*CH

?+?

Arty:'7a(*a J?J

Arty#ta J< arty#ta )a*yż#zy i ;F1 <

Arytmety:a (zy#ta J+ *a:o ")te7e:t'a7)a o(e)a "e7:oG(" +. arytmety(z)aa)a7o1"a <

Atry8'ty "(5 ro7a #zt'(e J<, atry8'ty e#tety(z)e " 7o1"(z)e J

A'to)om"a #ma:' +,+ +,< J, przyrody < ()oty +, reXe:#y*)e* ładzy#!dze)"a <?

;ało(5a7#to A81ottere" de)"(*a .-

;ary :o7ory ,. de)"(*! E'7era ,. 8ary (zy#te " m"e#za)e , )"e )a7eż! dop"C:)a ,- 8'dz! #:ło))oGH do "de* JJ< #zt':a :o7orF J?-

;ezar'):ooGH to (o 8ezar'):oe ^f przyroda poz8a"o)a *e#t te1o (o8ezar'):oe +> por J-,

;F1 8o#:oGH <+?+> por Re7"1"a Przy(zy)a G"ata Prapod#taa Pra"#tota7C: przed ;o1"em +.+ J ;F1 )"eżyy " żyy <.J poz)a)"e ;o1a *e#t *edy)"e#ym8o7"(z)e <>J po*C("e ;o1a )"e )a7eży do )a': przyrod)"(zy(5 <? < )

*e#t ty7:o 5"potez! -. za#ad! re1'7aty)! >J po*C("e ;o1a teorety(z)"eo:reG7o)e pozo#ta*e za#ze pro87ematy(z)e -, ?> ;F1 )"e *e#tprzedm"otem poz)a)"a 7e(z "ary -? )"eprzydat)oGH metazy(z)y(5doodF "#t)"e)"a ;o1a ,? "dea

;o1a op"era #"C )a pra:ty(z)ym 'żyt:' roz'm' <? por - mora7)y doFd"#t)"e)"a ;o1a , ? . por ?- ,- po*C("e ;o1a *a:o ar')e:moż7"oG(" o#"!1)"C("a (e7' o#tate(z)e1o - por ., )) ;F1 *a:o )a*yż#zapod#taa :rF7e#t"e (e7F < ;F1 i )"e#:o9(zo)a ")te7"1e)(*a <, p też



I)te7"1e)(*a łaG("oG(" ;o1a + ;o1a możemy pomyG7eH ty7:o )apod#ta"e a)a7o1"" .< ;F1 i mora7)y #tFr(a G"ata ?.+ - ,. ,-;o1o"e #tarożyt)y(5 <? ) ;yt Se") prze(""e9#t"e do po"))oG(" So77e) <-+

&ałoGH da# %a)ze " *e* (zCG(" ytorze przyrody <<+ )) <- ) <,> (ałoGHor1a)"z'*!(a +? "dea a8#o7't)e* (ałoG(" +?. (ałoGH przyrody <J <,> (ałoGHmater"" <-, (ałoGH *a:o (e7 <-, (ałoGH a8#o7't)a +?+ +?. J (ałoGH *a:o#połe(z)oGH o8yate7#:a J.

&e7 fe(: po*C("e pe)e1o przedm"ot' o "7e za"era #o8"e ra(*C *e1orze(zy"#toG(" J. rea7)a pod#taa *e1o moż7"oG(" -, por ,> +>+ <J. ) *a:oytFr przy(zy)y :tFre* ra(*! determ")'*!(! *e#t przed#ta"e)"e *e* #:'t:' <--por <<+ ) +? ) &e7 e)Ctrz)y +>- J,< <?> e)Ctrz)y " ze)Ctrz)y +>+o8"e:ty)y , 1" #'8"e:=

<

?+.

S:oro"dz po*F

ty)y ,+ ) <+ re7aty)y " a8#o7't)y ?J (e7 o:reG7o)y a pr"or" przez "dee<<+ (e7 ł!(zy #"C za#ze z ")tere#o)oG("! ,+ (e7 przyrody fe(: der Mat'rJ>. J,J <> przy(zy)ooGH podł'1 (e7F p Przy(zy)ooGH (zło"e: *a:o (e7>? (e7 moż7"y ty7:o za poGred)"(tem po*C("a ")te7e:t' <J. )) #y#tem (e7Fp Przyroda (e7 o7)oG(" J,+ JJ (e7 *a:o mater"a o7" ?? (zło"e: po#"ada

#o8"e (e7 #e1o "#t)"e)"a ++J może #o*e (e7e yz)a(zaH za pomo(! roz'm'++J ) (e7 o#tate(z)y E)dze(: +. +- J+J- (e7 :o9(oy 7etzterZe(: +. +- J> J <+ < ?J , o#tate(z)y (e7 7'dz:oG(" J+JJJ JJ <+ por &e7 o#tate(z)y (e7 :ate1ory(z)y i (e7 'ar'):oa)y <>>5e'ry#ty(z)a za#ada (e7F <,< &e7 )at'ra7)y Nat'rze(: ii rze(z 8Cd!(aprzy(zy)! " #:'t:"em #ame* #"e8"e <J- por <<> i "#tota 'or1a)"zoa)a "or1a)"z'*!(a #am! #"e8"e < por <<? + #to#')e: (ałoG(" do (zCG(" (e7')at'ra7)ym <<+ )) (e7 )at'ra7)y *e#t po*C("em re1'7aty=)ym a )"e:o)#tyt'ty)ym <<? ) <., por <-< *e#t )"("! przeod)"! ładzy #!dze)"a< *e1o o8"e:ty)a rea7)oGH )"e da*e #"C 'dood)"H <., a)" y*aG)"H <. *e#t

(zymG o8(ym przyrodoz)a#t"e <?, (e7



)at'ra7)y (zymG "))ym )"ż (e7 przyrody <<, ze)Ctrz)y (e7 )at'ra7)y <J? (e7)at'ra7)y emp"ry(z)"e 'ar'):oa)y <.- ^ (e7 )at'ra7)y *a:o ytFr przy_ rody>, )) J> *a:o prze(""e9#to (e7' o7)oG(" JJ por <+ <JJ ) <+<. <??

&e7 o#tate(z)y E)dze(: (zy7" 8ezar'):oy )a*yż#zy J, [J=)"e yma1a"))e1o (e7' *a:o ar'):' #o*e* moż7"oG(" J-=)"e )a7eży 1o #z':aH przyrodz"e J< ?, por <> J, yz)a(za)y *e#t przez (zy#ty roz'm ??? .> " prao mora7)e ? ,+ por ?< *e#t "dea7)y ? yma1aod)"e#"e)"a do (ze1oG )adzmy#7oe1o <<, po")"e) "#t)"eH ?< *e#t "de! " rze(z!

*ed)o(zeG)"e -? ma #'8"e:ty)"e pra:ty(z)! rea7)oGH ?- )) (e7emo#tate(z)ym *e#t (zło"e: J pod7e1ły za#adom mora7)ym ?+ )) (e7o#tate(z)y "#t)"e)"a G"ata J- )) << ?- ) (e7 o#tate(z)y *a:o 5armo)"*)az1od)oGH pra mora7)y(5 " #z(zCG7"oG(" ? ) - (e7 o#tate(z)y a)"eGm"erte7)oGH " "#t)"e)"e ;o1a ., -? ) -

&e7oe przy(zy)y E)d'r#a(5m <<+

<<J <<, <_ < <? <?? <? <?- ) <.> <> <,. <,, >. +? #!#'8"e:ty)ym ar'):"em 'żyt:' )a#ze1o roz'm' J+ por też Przy(zy)ooGHPrzy(zy)a

S:oro"dz po*CH

?+

(e7ooGH Ze(:md##"1:e"t i z1od)oGH pe)e* rze(zy z t! *e* łaG("oG("!:tFra moż7"a *e#t ty7:o )a pod#ta"e (e7F J. por <? ) i po*C("e *a:oprzy(zy)a #e1o przedm"ot' -, *e#t pra"dłooG("! przypad:ooG(" <-J por

<-? *e#t przez )a# #amy(5 proadza)a do rze(zy <+, (e7ooGH metazy(z)aJ za#ada pra:ty(z)e* (e7ooG(" J. J- <. J> rFż)" #"C od tra)#(e)de)ta7)e*(e7ooG(" przyrody J ) *a:o #'8"e:ty)e* ma:#ymy reXe:#y*)e* ładzy#!dze)"a <+ J < ) (e7ooGH ł!(zy #"C z '(z'("em roz:o#zy <? ) *e#t ty7:o#'8"e:ty)a " )"e może #taH #"C poz)a)"em >+ por + - ) <-J *e#t ty7:oor"e)ta(y*)! za#ad! ładzy #!dze)"a - ) za#ad! re1'7aty)! <-J dz"e7" #"C)a2 + 6orma7)! (zy#to #'8"e:ty)! e#tety(z)! (e7ooGH p"C:)a przyrody " Jrea7)! o8"e:ty)! 7o1"(z)! (e7ooGH przyrody

+ E#tety(z)e yo8raże)"e (e7ooG(" przyrody <,. i pra"dłooGH ładzy

#!dze)"a *e* o7)oG(" + por +< J?? ) J,? za#ada 6orma7)e* (e7ooG("przyrody J ,< +< <J> i (e7ooGH 8ez (e7' +>> ++ +J? JJJ J,J <+ *e#tty7:o 6orm! #'8"e:ty)e* (e7ooG(" ,< +>J por +< +J +-- +,> +,- J>< )J>- J- J-+ J,+ J,J J,= <\` \"( może ydaaH #"C



'myG7)! J<> *e#t 5armo)"*)! J>- 8ezar'):o! <- J 08"e:ty)a (e7ooGHprzyrody <+J )) yodz" #"C z 7o1"(z)e1o yo8raże)"a przyrody .?> za:ładaod)"e#"e)"e przedm"ot' do pe)e1o o:reG7o)e1o (e7' +>> por - +>> +>?

*e#t a78o2 a ze)Ctrz)a re7aty)a i 'żyte(z)oGH +>> <=J? <<- <> (e7oa #to#'):' do "))y(5 *e#te#t + a78o *e#t 8 e)Ctrz)a i do#:o)ałoGH +>>) por <J+ <<. > + ?. może 8yH ta:że )aza)a 6orma7)! (e7ooGH1'r matematy(z)y(5 <+? ) <JJ ta:że roz'mo! <+? <+ odrFż)"e)"' odmater"a7)e* J<- <"? <J+ emp"ry(z)e* 7'8 rea7)e* <+- )"e *e#t :o)"e(z)! za#ad!moż7"oG(" przyrody <+J *e#t za#ad! re1'7aty)! a )"e :o)#tyt'ty)! <+ *e#t:ryty(z)! za#ad! reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a <+<. Idea )a*yż#ze*(e7ooG(" ++. (zy#ta roz'moa (e7ooGH te1o (o )adzmy#łoe +, (e7ooGHte(5)"(z)a <. 5"potety(z)a <<, #ze7:a (e7ooGH y#tCp'*!(a G"e("e ?>-rFż)e #y#temy (e7ooG(" przyrody "dea7"zm rea7"zm (e7ooG(" <?-<.J

&e7oy z"!ze: <J< <?? <?, <. <-J <,, J, <&5ara:teryzmaty J,,

&5rzeG("*a9#to -,

&"ało2 a '*Cte tra)#(e)de)ta7)"e i

?+-

S:oro"dz po*C"

#'8#ta)(*a 7'8 #'8#ta)(*a zm"e))a J 8 '*Cte metazy(z)"e i ("ało ma*!(eze)Ctrz)! przy(zy)C i ("ała emp"ry(z)e i rze(z por'#za*!(a #"C prze#trze)"

J

&"ało or1a)"(z)e <-, por 0r1a)"gm ("ało " d'(5 J> ) )a':a o ("ała(5 >+

&"Cż:oGH <+.

&)ota J-.

&y"7"za(*a J+? )

&za# 6orma7)y ar')e: )ao(z=)oG(" a pr"or" J,<> por +? )a#tCp#to(za#oe *e#t ar'):"em zmy#ł' e)Ctrz)e1o +?

&zło"e: *a:o (e7 + *a:o Grode: + por JJ *a:o )o'me=)o) <> *a:opodm"ot mora7)oG(" J, *a:o :o9(oy (e7 przyrody +- J+ ra" J #am #o8"eyz)a(za (e7e ++J <> *e#t pa)em przyrody J< ty7:o o) )ada*e #"C )a "deał



p"C:)a ++J )"erF)oGH m"Cdzy 7'dcm" J? ) "#t)"e)"e 7'dz" *a:o przyp'#z(za7)y(e7 zam"erzo)y <J

<J? \^ <>

&zło"e(ze9#to k'ma)"tat a po#ze(5)e '(z'("e #pFł'(ze#t)"(ta <>.8 zdo7)oGH 1łC8o:"e1o " po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C <>. por J+? <>. ) pteż L'dz:oGH

&z'("e Emp)d')1 podF*)e z)a(ze)"e #łoa .? ) a (zy#to #'8"e:ty)e i'(z'("e .. p U(z'("e 8 o8"e:ty)e i #po#trzeże)"e zmy#łoe .. por

też <, ) .+ mater"a7)y rea7)y (5ara:ter (z'("a > J ) o( J>. J+> J?<(z'("e *a:o mater"a #!d' e#tety(z)e1o +>> por J.> (zy#toGH (z'("a pro#te1o>=1ra (z'H J?-J.> por J?+ J.? ) zm"e))oGH J., ) *e1> artoGH za7eży odzdo7)oG(" po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C J+. p też Zdo7)oGH po#ze(5)e1o'dz"e7a)"a #"C (z'("e przy*em)e J?- (z'("e z"erzC(e ("e7e#)e J '(z'("eEmp)d')1 mora7)e .

&zy))oGH ;e#(5a6t"1')1 5armo)"*)a ładz poz)a(zy(5 J>- por + J?<p też %ra

Ded':(*a 'za#ad)"e)"e +-- '#pra"ed7""e)"e prete)#*" do po#ze(5)e*aż)oG(" +-, a ded':(*a (zy#ty(5 #!dF e#tety(z)y(5 +- )) *e* metoda +-, +,+ doty(zy e#tety(z)e1o 'podo8a)"a 6orm"e przedm"ot' +-- może

doty(zyH ty7:o p"C:)a +-, por J,+ 8 tra)#(e)de)ta7)a ded':(*a (e7ooG("przyrody J, por <,

De"zm <>J

Demo)o7o1"a ? . por też ;

Demo)#troaH2 przed#ta"aH po*C("e )ao(z)oG(" J-. por J-? e7e1a)(*ademo)#troa)"a <J+

D"a7e:ty:a2 prze("#ta"a)"e #o8"e o1F7)y(5 #!dF a pr"or" J )"( doty(zy#ma:' 7e(z za#ad :ryty:" #ma:' J d"a7e:ty:a e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a

J

S:oro"dz po*CH

?+,

<>2 te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a <?+>> por <?J<



D"a7e7a D"a77e7e zł'd)a <?

Do8ro )a*yż#ze 5o(5#te# %'t <> ?<2 a mora7)e -< 8 zy(z)e ?<

Do8ro do8ry da# %'te 1'7 do8re *e#t to (o podo8a #"C za poGred)"(temroz'm' )a pod#ta"e #ame1o po*C("a . por - J,+ to (zym "dz" #"CartoGH o8"e:ty)! J por +>> do8re do (ze1oG pożyte(z)e rFż)" #"C oddo8ra :tFre #amo d7a #"e8"e #"C podo8a . .- > do8ro #amo #o8"e do#tCp)e

*e#t d7a :ażde* "#toty roz'm)e* J za"era #o8"e )a:az ym'#za*!(y apro8atC+. 'podo8a)"e do8r' "!że #"C z ")tere#em .> do8ro ł!(zy #"C z'podo8a)"em (zy#to pra:ty(z)ym + ypłya z motyF roz'moy(5 ,<+? do8ro mora7)e *e#t o#tate(z)ym (e7em 7'dz:oG(" J+ e#tety(z)"e z)"o#łedo8ro +? )

Do1maty: ?>.

Do1maty(z)e 'za#ad)"e)"e do1")a=t"#(5e ;e1r"")d')1 <.. <.- tra:toa)"e<. <.- t"erdze)"e <.J do1maty(z)e o:reG7e)"a <> doody -,do1maty(z)a aż)oGH <.J do1maty(z)e za#ady <, #y#temy <.>do1maty(z)a )"e"ara ,> do1maty(z)e po#ł'1"a)"e #"C po*C("em <. por<J

Do:try)a ?> do:try)a7)a #tro)a ,

Do#:o)ałoGH i e)Ctrz)a +>> (e7ooGH o8"e:ty)a +-- do#:o)ałoGH

*a:oG("oa " :a)tyta=ty)a +>+ p"C:)o *a:o do#:o)ałoGH mCt)"e po*Cta +>++>< J-+ do#:o)ałoGH )"e *e#t e#tety(z)! za#ad! proadz" do a)ty)om"" J-<8ra)a *e#t *ed)a: pod 'a1C przy ydaa)"' #!dF o p"C:)"e #zt':" J<-po("!1a za #o8! 'podo8a)"e o8"e:ty)e <J+ re7aty)a do#:o)ałoGH 1'rmatematy(z)y(5 <J+ e)Ctrz)a do#:o)ałoGH przyrody <<?

DoG"ad(ze)"e doG"ad(za7)y emp"ry(z)y doG"ad(za7)e poz)a)"e przyrodyJ- #y#tem oparty )a praa(5 emp"ry(z)y(5 <> por ) J? <++doG"ad(ze)"e (ał:o"("e ze #o8! po"!za)e <J ) por <?< (ałoGHdoG"ad(ze)"a <> moż7"oGH doG"ad(ze)"a J- J, doG"ad(ze)"e moż7"e +J, <+

<J ?+ - -> ?>, doG"ad(ze)"e moż7"e " rze(zy"#te -< por ->doG"ad(ze)"e )a*po#po7"t#ze < ) doG"ad(ze)"e przeproadzo)e metody(z)"e<<. prze:ro(ze)"e 1ra)"( doG"ad(ze)"a ,J Emp"ry(z)e po*C("e <.- tere)przy#ł'1'*!(y po*C("om emp"ry(z= )ym +. ) po#ta)"e #!d' emp"ry(z)e1oJ>> por < ) emp"ry(z)e ra(*e J,+ da)e J+ emp"ry(z)a poz)aa7)oGH <.,e:#pozy(*a +-J emp"ry(z)e pra=

?J>

S:oro"dz po*"



a <> za#ady J+ emp"ry(z)a a)tropo7o1"a +-?

DoFd przeproadzo)y emp"ry(z)"e > ) doFd roz'moy a pr"or" + *a:oprze(""e9#to dood' pozor)e1o + doFd BBT_ aBhetab " doFd lar_FMphTtob < Doodoe ra(*e ;ee"#1r"")de "(5 podz"ał

Dro1a m7e(z)a #y#temy drF1 m7e(z)y(5 +?>

D'#za do8ra J+- p"C:)a JJ> (z'ła " #ła8a +- d'#za " mater"a <<

)"eGm"erte7)oGH d'#zy p N"eGm"erte7)oGH Władze d'#zy See7e)yermd1e) "(5 "7oGH J+ ta8e7a ładz ?? yż#ze ładze d'#zy ?? por Władze poz)a(zeNa':a o d'#zy Seete)7e5re >+ da*e ty7:o )e1aty)e po*C("e o "#to("e myG7!(e*.1 por P#y(5o7o1"a

Dy#(yp7")a o7" J? dy#(yp7")a #:ło))oG(" J

Dz"edz")a #'ere))a 7ozo" o1F7e +.+, de)"(*a po*C("a #'ere))e*dz"edz")y +. )

Ed':t *a:o prze(""e9#to prod':t' ++ ed':t rF)e* #o8"e "#toty +++<

por <J,E:#peryme)t #zt':a e:#peryme)tF +

E:#po)oaH i #proadz"H yo8raże)"e do po*CH J- por J-?

E:#pozy(*a tra)#(e)de)ta7)a " emp"ry(z)a +- e:#pozy(*a #!dF #ma:'J,+ e:#pozy(*a

odrFż)"e)"' od ded':(*" +-- )

E:typo) od8"("e J?

Emp"ryzm za#ady #ma:' J,+

E)(y:7oped"a )a': >+

E)t'z*azm +. +-+ *e#t e#tety(z)"e z)"o#ły + e)t'z*azm ydF d7a #e*re7"1"" +-> )

Ep"1e)eza płodze)"e "#tot or1a)"(z)y(5 *a:o prod':tF odrFż)"e)"' oded':tF +++< p Prod':t

E#tety:a e#tety(z)y tra)#(e)de)ta7)a e#tety:a ładzy #!dze)"a +<ydaa)"e #!dF e#tety(z)y(5 - - +? +.- +> +? +,> <J+e#tety(z)a łaG("oGH yo8raże)"a <, atry8'ty e#tety(z)e J e#tety(z)e



'żyt:oa)"e ładzy #!dze)"a J,+ e#tety(z)a o(e)a "e7:oG(" + ) ra(*ae#tety(z)a + e#tety(z)e "dee JJ J?J J J- e#tety(z)e #!dy por S!dy#ma:' + ?? .J -> ) +>< +>, ++- +<> #! *ed)o#t:oe a m"mo topo#ze(5)"e aż)e +?. +,> e#tety(z)a ładza #!dze)"a p tamżee#tety(z)e yo8raże)"e (e7ooG(" przyrody <,. +<, por + e#tety(z)e

'podo8a)"e .J . e#tety(z)a (e7ooGH p &e7ooGH e#tety(z)y m"er)":pod#taoy %r')dma## I _,

Ety:a S"tte)7e5re +<

Ety:o teo7o1"a teo7o1"a mora7)a <+ > por ?>,

Eo7'(*a *e* teor"a ++

S:oro"dz po*H

?J+

6a:t Tat#a(5e przedm"ot :tFre1o o8"e:ty)a rea7)oGH może 8yH do"edz"o)a-< por 1 ) -< ) ,+ ,J

3a)taz*a p Wyo8rac)"a 6a)taz*a m'zy(e p M'zy:a

3ata7"zm 3ata7"#m'# 3ata7"tat (e7ooG(" <.+ o:reG7e)"' przyrody 'Sp")ozy <.+ por <.J ))

3"7ozoa za"era #o8"e za#ady roz'moe1o poz)a)"a rze(zy przez po*C("e++ dz"e7" #"C )a teorety(z)! 7ozoa przyrody " pra:ty(z)! 7ozoa mora7)oG(",+? *e* #'ere))a dz"edz")a +.+, 7ozoa #pe:'7a=ty)a ?, 7ozoamora7)a 7ozoa pra:ty(z)a *a:o praoda#to roz'm' +J

3"zy:a <. )) zy(z)y #po#F8 tł'ma(ze)"a +< zy:a7)e rozaża)"e <J por<> <? zy(z)a przy(zy)a <,. )"edorze(z)oGH zy:" teo7o1"(z)e* ?+> por> zy:o=teo7o1"a 8łCd)"e roz'm"a)a teo7o1"a zy(z)a > por <+ ))zy(y :tFrzy (5(! *ed)o(zeG)"e 8yH teo7o1am" <.

3orma prze(""e9#to mater"" )"emater"a7)a #tro)a yo8raże)"a przedm"ot'+ ) po7e1a )a o1ra)"(ze)"' przedm"ot' +<+ 6orma przyrody +, mater"" >- por <.+ e#tety(z)e1o 'podo8a)"a ,? J>< p"C:)a 6orma ,- por P"C:)o porJ<, p"C:)e 6ormy przyrody J+- JJ+ <++ 6ormy e)Ctrz)"e (e7oe



<? >- +> 6orma podo8a*!(a #"C J> 6ormy #pe(y(z)e <> 6orma *a:o"#tot)y mome)t #zt':" p"C:)e* J.> 6orma 7o1"(z)a #!dF #ma:' J>> poz)a)"aemp"ry(z)e1o << )ao(z)oG(" a pr"or" <+-

%e)erat"o aev'"bo(a ')"bo(a 5ot)ot"yma 5etero)yma >.

%e)"a7)oGH 1e)"'#z da# %e)"e zdo7)oGH torze)"a "de" e#tety(z)y(5 J-dy#pozy(*a 'my#ł' ta7e)t za pomo(! :tFre* przyroda '#ta)a"a pra"dła d7a#zt':" J<+ por J<J J- ) J- yodz" #"C z ła("9#:"e1o 1e!"'# J<J<

*e#t ta7e)tem do #zt':" p"C:)e* J< por J- yma1a ory1")a7)oG(" J<J porJ<. J- ytory 1e)"a7)oG(" m'#z! 8yH zoram" (zymG e1zemp7ary(z=)ymJ<J por J<? ) 8ez 1e)"a7)oG(" )"e #! moż7"e #zt':" p"C:)e <>. 1e)"a7)oGH

*e#t prze(""e9#tem d'(5a )aG7ado)"(ta J<<. *e#t )"eo1ra)"(zo)a ")"eprze:azya7)a J< ? 1e)"'#z *e#t 6aorytem przyrody J, torzy#z:ołC J, do#tar(za mater"ał' :tFrem' #z:oła )ada*e 6ormC J<. )1e)"a7)oGH 8ez #ma:' J> " ze #ma:"em J?> ładze 'my#ł' #:łada*!(e #"C)a 1e)"a7)oGH J+ )) 1e)"a7)oGH to ta7e)t do #zt':" a )"e )a':" J<J< J- %eo1raa -?

?JJ

S:oro"dz po*CH

%eometr"a (zy#ta + #zt':a m"erze)"a 1r')tF )"e *e#t 1eometr"! pra:ty(z)!+ JJ? 1eometr"a Neto)a J< por -< 1eometry(z)e a)a7o1"e <.ła#)oG(" , 1'ry +J. <+? <J> ) <J m"e*#(e <+.

%e#ty:'7a(*a p M"m":a

%)"e e#tety(z)"e z)"o#ły +

%od)oGH 7'dz:a +-

%ra Sp"e7 o7)a 1ra ładz poz)a(zy(5 ?? <J+ <J ładz 'my#ł' JJ<++ o7)a 1ra yo8rac)" " ")te7e:t' z"!z:' J p"C:)em -. ) ,< +> +J+?< ++ J00 JJ, J J?> ) J?< J.+ ) J.. J- yo8rac)" " roz'm' z"!z:' ze z)"o#łoG("! +?> +?< ty7:o #'8"e:ty)a +J+ re1'7ar)a ,. 1rayo8rac)" +J- +J, J, "de* J?< J? *e* #:'t:"em #e)#'# (omm')"# +J+poez*a *a:o G"adoma 1ra pozor' J.J J.< 1ra o7)a m'zy(e J. #zt':a(5p7a#ty(z)y(5 J.. 1ra :#ztałtF ,, J.> 1ra (z'H ,, J?J J?- J?, J.? J.-

)) a6e:tF +, 1ra dz"e7" #"C )a2 1rC 5azardo! 1rC dc"C:F " 1rC myG7" J.,

%ramaty:a ++ o



karmo)"a i #'8"e:ty)"e (e7oe J>- 5armo)"a m'zy(z)a J.? 5armo)"am"Cdzy "#totam" ' P7ato)a <+

kea'to)om"a dy:toa)"e praoda#ta #amem' #o8"e <

za#ada reXe:#y*)e* ładzy #! dze)"a <?

ketero)om"a pra emp"ry(z)y(5 <>< #ma:' +,< por J, determ")'*!(e*ładzy #!dze)"a <? roz'm' J++

k"7ozo"zm << <.J <..

k"perzy:a +J po)adzy(z)a 5"=perzy(z)a pod#taa <.+

k"poteza moż7"a ra(*a tł'ma(ze)"a - )

k"#tor"a -?

k'ma)"ora <>.

k'mor La')e J.

kypotypoza #'8"e(t"o #'8 ad#pe(t'm a #(5ematy(z)a J,, 8 #ym=8o7"(z)aJ,,

Idea i po*C("e roz'moe p tamże III J,- podz"ał "de* J- ) "dea )"e może#taH #"C poz)a)"em J- d7a "de" e#tety(z)e* J- )"e moż)a z)a7ecH ade:at)e1o

po*C("a JJ J- d7a roz'moe* ade:at)e* )ao(z)oG(" JJ "dea pe)e1oma:#"m'm +++ e#tety(z)a "dea )ormy (zło"e:a Norma7"dee ++J ) (zerp"e#e e7eme)ty z doG"ad(ze)"a ++< p#y(5o7o1"(z)e *e* ytł'ma(ze)"e ++< )

*a:o "e7:oGH poGred)"a ++ ) )"e *e#t p"erozorem 7e(z ar'):"em p"C:)a++? Idee roz'moe J- )) )"e po#"ada*! o8"e:ty)e* rea7)oG(" -? por +- #!za#adam" re1'7a=ty)ym" ) <. <-< przy(zy)"a*! #"C do o#"!1)"C("ao#tate(z)e1o (e7' #ze7:"e1o poz)a=

S:oro"dz po*CH

?J<

)"a ? #! pro87ematy(z)e <, a *ed)a: )"ez8Cd)e <, 8'dz! '(z'("e

z)"o#łoG(" +<< +. por +?J "dee re7"1"*)e +, por .J ) #połe(z)e +,mora7)e J.+ J "dee e#tety(z)e J pra:ty(z)e +, +.?2 "dee o7)oG("-< por ?>> ) "dea do8ra +. (zło"e(ze9#ta +?J mora7)oG(" +-> "dea



łe7eo7o1"(z)a (ałoG(" <<J ++ "dea a8#o7't)! *ed)oG("! przed#ta"e)"a << "dea(e7F < "dea &ze1oG )adzmy#łoe1o )a# J-< "dee P7ato)a <+

Idea7"zm "dea7)oGH2 e#tety(z)e* (e7ooG(" J,+- <.? (e7ooG(" przyrody <.+<.J przy(zy) (e7oy(5 <.J <. )2 "dea7)oGH przedm"otF zmy#łF J,-

"dea7)y (e7 o#tate(z)y ? "dea7)a )orma +J< "dea7"#ty(z)y #y#tem (e7F J,"dea7)a (e7ooGH przyrody <-

Ideał da# Ideał i== yo8raże)"e (ze1oG *ed)o#t:oe1o *a:o *e#te#taade:at)e1o pe)e* "de" III "deał p"C:)a +++ ) por +>,++ do#:o)ałoG("++J "deał po#ta(" 7'dz:"e* ++. ) "deał )"ez8Cd)y *e#t d7a #zt':" <>?

Ido7 .- 8ało(5a7#to .-

I7oGH 'a)t"tat #!d' #ma:' +<J 7o1"(z)a " e#tety(z)a -+-J

Imma)e)t)e po*C("e J> "mma=)e)t)e za#ady <J

I)#ty):t ' z"erz!t +< ' (zło"e:a JJ

I)te7e:t er#ta)d ładza po*CH + +> +<> J>- J- <J> <J+=<-?")te7e:t dy:t'*e a pr"or" praa ładzy poz)a(ze* ?. przyrodz"e por .J< ?+ ?< ?? <?J <?<= 01F7)e praa ")te7e:t' i praa przyrody <? ")te7e:tpod("!1a da)e )ao(z)e pod po*C("e ?>- ze#pa7a rFż)orod)oGH *ed)oGH po*C("a+J+ +JJ por +,, ) potrze8)y *e#t d7a o8"e:ty)e* aż)oG(" przedm"otF <. por <- #to#')e: ")te7e:t' do roz'm' + J> <. do yo8rac)" J>> J-<>< o7)a 1ra ")te7e:t' " yo8rac)" p %ra za#ady a pr"or" ")te7e:t' J>+")te7e:t po#po7"ty J>- )a*po#po7"t#zy > zdroy roz#!de: . J>- ")te7e:t *a:ozdo7)oGH doo7)e1o yz)a(za)"a #o8"e #amem' (e7F J< *a:o ładzao:reG7a)"a #!d' e#tety(z)e1o +> dy#:'r=#y)y <-? <- a7e yma1a o8razF<-, ) ")te7e:t yż#zy <- (zy#ty J< J ")te7e:t pra=zorF <- moż)a #o8"epomyG7eH ")te7e:t o17!da*!(y 7'8 ")t'"ty)y <- ) <-? <- :tFry )"eprze(5odz" od te1o (o o1F7)e do te1o (o #z(ze1Fłoe <-? 7e(z od (ałoG(" do(zCG(" <- por <-- ")te7e:t )a*yż#zy <,+ ")te7e:t przy(zy)y tFr(ze* >< pra")te7e:t *a:o przy(zy)a G"ata <,, ")te7e:t tFr(zy prod':ty)y +?J, ")te7e:t ar(5"te:to)"(z)y <?. >

?J

S:oro"dz po6t(

I)te7"1e)(*a (zy#ta + yż#za i ;F1 < <, .+ ?>, ")te7"1e)t)a#'8#ta)(*a >,



I)te7"1"8"7)a za#ada <,, #'8=#trat p tam"e ")te7"1"8"7)y G"at <-+ #6era")te7"1"8"7)a *a:o pod#taa z*a"#: ?J por J--

I)te77e(t'# ar(5e7yp'# i ")te7e:t ")t'"=ty)y <- <-, ")te77e(t'# e(ty=p'# i")te7e:t potrze8'*!(y o8razF <-,

I)te)(*o)a7)oGH <.< )"e przy#ł'1'*e przyrodz"e <.< por Zam"ar

I)tere# za")tere#oa)"e da# I)te=re##e i 'podo8a)"e "#t)"e)"' pe)e1oprzedm"ot' .J< . J+ za:łada potrze8C a78o *! yoł'*e J aza")tere#oa)"e tym (o przy*em)e . )) za")tere#oa)"e z"!za)e ze#:ło))oG("! J ) z 1r! 5azardo! J., 8 za")tere#oa)"e tym (o do8re .)) za")tere#oa)"e do8r' mora7)ym roz'moym > +? <> por JJ>JJJ ( za")tere#oa)"e tym (o p"C:)e J+ )) za")tere#oa)"e e#tety(z)e

*e#t o7)e JJ+ << a mora7)e oparte )a praa(5 JJ+J za")tere#oa)"ep"C:)em przyrody *e#t 8ezpoGred)"e roz'moe ")te7=7e:t'e7 J+- JJ+

za")tere#oa)"e #zt'(e = poGred)"e JJJ

I)t'"ty)y #po#F8 przed#ta"e)"a ")t'"t"be Yor#te77')1#art J,,

I#tota We#e) 2 "#tota rze(zy <+ ) <J> "#tota zor1a)"zoa)a p 0r=

1a) "#tota roz'm)a )a2 yż#za p ;F1

$a:oGH 'a7"tdt e#tety(z)a <1 #!d' #ma:' .+<

*ed)oGH E")5e"t 2 *ed)oGH doG"ad(ze)"a <><+ *ed)oGH yo8rac)" " ")te7e:t'J< z*a"#: J+ *ed)oGH #y)tety(z)a rFż)orod)oG(" J? J. , J>> por ?.> *ed)oGH przyrody <> *ed)oGH podł'1 pra emp"ry(z)y(5 <?< *ed)oGHpod#ta! 6orm )at'ra7)y(5 <.< <.? por <,> >- ) *ed)oGH za#ad *a:oma:#yma roz'm' J? <? <. .J *ed)oGH za#ady torze)"a 1'r1eometry(z)y(5 <J *ed)oGH prze#trze)" <-,1o #'8#ta)(*" <. *ed)oGHo)to7o1"(z)a podm"ot' <. #'8"e:ty)a #!d' #ma:' -- #y#tematy(z)a <J6ormy poł!(ze)"a #ze7:"e* rFż)orod)oG(" <<J *ed)oGH ładz poz)a(zy(5 ?? )

*ed)oGH teorety(z)e* " pra:ty(z)e* ładzy #6erze ")te7"1"8"7)e* <>< *ed)oGH(e7oa <.< <.. <,< >-, <- a8#o7't)a *ed)oGH za#ady rze(zy

)at'ra7)y(5 Nat'rd")1e <.

$ed)oGH (e7F (e7oa *ed)oGH p $ed)oGH

$ed)o#ta*)oGH %7e"(56orm"1:e"t

przedm"otF przyrody <<

$Czy: Spra(5e żyy " marty ++>

Kary:at'ra prze#ad)e przed#ta"e)"e (e(5 (5ara:tery#ty(z)y(5 *a:"e*G o#o8y++.

S:oro"dz po*CH



?J?

Kate1or"e i o1F7)e po*C("a przyrody <. )a :tFry(5 op"era*! #"C praa przyrodyJ1 :ate1or"e (zy#te a " por J>+ proadz! do poz)a)"a ty7:o za#to#oa)"' doprzedm"otF zmy#łoy(5 ?>.?>-

Kate1ory(z)y (e7 i (e7 )"e 'ar'):oa)y <>

Kaza)"e +, J> por J.<

Ko7o#a7)y :o7o##a7"#(5 +

Ko)"e(z)oGH Wote)d"1:e"t #!dz"e e#tety(z)ym ++- :o)"e(z)oGHe1zemp7ary(z)a ++- :o)"e(z)oGH 7o1"(z)a J, o8"e:ty)a ++- zy(z)a +<pra:ty(z)a +J+< ++- ?< teorety(z)a ++- G7epa <. J,

Ko)#tr'oa)"e J-. :o)#tr'oa)"e po*CH +,<

Ko)#tyt'ty)y prze(""e9#to2 re=1'7aty)y p Za#ady

Ko)temp7a(*a #po:o*)a te1o (o p"C:)e +<? por + roz'm'*!(a :o)temp7a(*a

te1o (o z)"o#łe J> #po:o*)a :o)temp7a(*a 8o#:"e* "e7:oG(" +.J :o)temp7a=ty)y #!d #ma:' + por ,< :o)temp7aty)y ")te7e:t +.-

Ko#mo7o1"(z)y doFd "#t)"e)"a ;1a ,?

Ko#mopo7"tyzm J?

KrF7e#to (e7F da# RC"(5 der Ze(:e < :rF7e#to przyrody *a:o #y#tem(e7F +

Kry#ta7"za(*a J,? por >?

Kryty(z)a za#ada roz'm' <$ :ryty(z)e po#ł'1"a)"e #"C po*C("em <.:ryty(z)e rozaża)"e <.J

Kryty:a2 + Kryty:a (zy#te1o roz'm' *e* (e7 <. por +, J>+ <- JKryty:a pra:ty(z)e1o roz'm' ? J+ ,J < Kryty:a ładzy #!dze)"a . +, ) *e*podz"ał - por - )a2 e#tety(z)! .+<> " te7eo7o=1"(z)! <+>?+> *e*zada)"e +, :ryty:a #ma:' +>+ +- +,- #ma: *a:o #'8"e:ty)a za#adaładzy #!dze)"a +,, za#ady :ryty:" #ma:' J+> d"a7e:=ty:a #ma:' J

emp"ryzm " ra(*o)a7"zm :ryty:" #ma:' J,+ ) :7'(z do :ryty:" #ma:' -K'7t'ra K'7t'r yra8"a)"e zdat)oG(" "#toty roz'm)e* do doo7)y(5 (e7F J:'7t'ra zrC(z)oG(" J?2 :ar)oG(" J? por J rozF* :'7t'ry " *e* p7a1" J?.

*e* przym'# pra)y <> :'7t'ra *a:o :o9(oy (e7 przyrody J ) :'7t'ra 7'dz:a



prze(""e9#tem )at'ry 7'dz:"e* <> "(5 poł!(ze)"e <> :'7t'ra 'my#ł' J.J.. :'7t'ra '(z'("a mora7)e1o <> *e#t ar'):"em pod#taoym d7a '(z'("az)"o#łoG(" +.?

LC: 3'r(5t tro1a #tra(5 +? +?- +- <>. 7C: przed ;o1"em

prze(""e9#t"e do (z(" +.+J przedm"oty przyrody 8'dz!(e 7C: +?Lemmata i tezy zapoży(zo)e <

Lel par#"mo)"ae J-

?J.

S:oro"dz po*CH

Lel (o)t")'" J-

L"(z8y ++ łaG("oG(" 7"(z8 m'zy(e <+ po*C("a 7"(z8oe ++ +? +-+?> +?? #zere1" 7"(z8 ++ + +?> "e7:oGH 7"(z8 +?.

Lo1":a 7o1"(z)y ' +JJ +,+ J-. 7o1"(z)e #!dy podł'1 po*CH - - 7o1"(z)e #!dyo przyrodz"e ) 7o1"(z)a aż)oGH <, :o)"e(z)oGH J, 7o1"(z)e yo8raże)"e(e7ooG(" przyrody .?>

L'dz:oGH (zło"e(ze9#to Me)#(5=5e"t *e* rozF* J 1od)oGH +-(zło"e(ze9#to )a# J por +?, *edy)"e 7'dz:oGH )ada*e #"C )a "deałdo#:o)ałoG(" ++J p też %zło"e(ze9#to

Ma5ometa)"zm +->

Ma:#"m'm "dea ma:#"m'm +++Ma:#ymy i #'8"e:ty)e za#ady ładzy #!dze)"a J- <+ <? <?- por J+< <<<+J <, ma:#ymy po#po7"te1o roz#!d:' 7'dz:"e1o J+> ")te7e:t' J+<roz'm' J+< J,< <+ pra:ty(z)e JJ> #y#tem do8ry(5 ma:#ym +, ma:#ymyme(5a)"zm' przyrodz"e p Me(5a)"zm

Ma7ar#to ,- J J J? J?. ) J. dz"e7" #"C )a ma7ar#to łaG("e "#zt':C o1rod)"(z! J?. p Szt':a o1rod)"(za ma7ar#to #zero:"m z)a(ze)"'J? ma7ar#to p"er#ze poGrFd #zt': p7a#ty(z)y(5 J.

Ma)"era J?> prze(""e9#to metody po7e1a )a zm"erza)"' do

o#o87"oG(" J?> ma)"era 5'mory#ty(z)a J. por <>?



Marzy("e7#to e1za7ta(*a S(5ar=mere" +-+ <+

Matematy(y J+ matematy(y #tarożyt)" +,<

Matematy:a matematy(z)e matematy:a op"era #"C )a )ao(z=)oG("odpo"ada*!(e* a pr"or" p> *C("' ?. matematy:a (zy#ta <<< matematy:a m'zy(e J.? )=matematy(z)e propor(*e dr1a9 m'zy(e J?, por J.? )matematy(z)a z)"o#łoGH +<? ) +., +>

Mater"a Mater"e 'or1a)"zo=a)a < por <> +< ) mater"a #'roa *a:o)a*)"ż#zy #z(ze8e7 przyrody >? me(5a)":a mater"" )"e'or1a)"zoa)e* >. +<?>> mater"a )"eżya żya <.J <.? ) mater"a ("ep7)a " pły))a J, ) mater"aprzy#a*a7)a przez roG7")y <J, mater"a *a:o a1re1at "e7' #'8#ta)(*" >-

*a:o prze(""e9#to 6ormy p 3orma a'to=:ra(*a mater"" > praa r'(5'mater"" <? <.+ (5ao# mater"" poz8a"o)y (e7' ? mater"a o7" i (e7 ??-

Mater"a7"zm >

Me(5a)":a me(5a)"(z)y prze(""e9#to te(5)":" p Te(5)":a <.<me(5a)"(z)e pra(e J? ) me(5a)"(z)e tł'ma(ze)"e z*a"#: przyrody >Jdop'#z(za7)oGH a )aet :o)"e(z)oGH ta:"e1o tł'ma(ze)"a J> por

S:oro"dz po*CH

?J

<?. me(5a)"(z)e ytarza)"e <-, <,+ me(5a)"(z)e praa p Praome(5a)"(z)e #"ły JJ me(5a)"(z)a #zt':a p Szt':a me(5a)"(z)e przy(zy)y

#pra(ze >J *6e(5a)"zm mater"" +< ?>> me(5a)"zm przyrody +<< J,< <+<) <J. <J <-J <- +? )) G7epy <<. << :o)"e(z)y )a':a(5przyrod)"(zy(5 <?? > )"e y#tar(za do ytł'ma(ze)"a ytorF przyrody<, doł!(ze)"e za#ad me(5a)"(z)y(5 do te7eo=7o1"(z)y(5 01 ))podporz!d:oa)"e za#ady me(5a)"zm' za#adz"e te7(o7o1"(z)e* >< ))me(5a)"zm przyrody Grod:"em do rea7"za(*" :ażde1o zam"ar' (e7oe1o <,,me(5a)"zm "#tot)y ar')e: #zt':" JJ por

77e7od"a J.? J<.

Metazy:a metazy(z)y #y#tem metazy:" F2 podz"ał metazy:" , o#tate(z)e

(e7e ,> por >< metazy(z)e doody .? meta=7"zy(z)e po*C("e przyrody, ) metazy(z)a za#ada *a:o prze(""e9#to za#ady tra)#(e)d6()ta7=)e* Jmetazy(z)a m!droGH J-



6(toda i #po#F8 )a'(za)"a J, <>? prze(""e9#to ma)"ery J, <>?dy#:'r#y)a metoda poz)a)"a <-

7etodo7o1"a Met5ode!7e5re #ma:' <>?<> te7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a>+?+>

"7oGH +? por +., +-?

M"m":a %e8drd')1 M"m": 11 J?J m"m":a #zt'(e p7a#ty(z)e* J? )=

M")era7o1"a J,<? +. ))

M)"ema)"e Me")')1 ) -, przedm"oty m)"ema)"a ->

Moda7)oGH #!d' #ma:' ++ +J moda7)oGH #!d' o z)"o#łoG(" przyrody +.<

.Mod7"ta JJ

Mod'7a(*a J?J J.

Mo)#tr'a7)y ')1e5e'er +

Mora7)oGH Morał A"ora7"tat S"tt7"(5=:e"t *e* "#tot)a (e(5a ++ *e* #"7! +-> *e*przedm"ot ,> *e* podm"ot <> ? *e* za#ada <> p"erot)a "dea mora7)oG("+, #ty7 mora7)oG(" +-J dy#pozy(*a do mora7)oG(" +-> mora7)oGH *a:oprzedm"ot ?. (zy#te przed#ta"e)"e mora7)oG(" +-+ p"C:)o *a:o #ym8o7mora7)oG(" J,- )) mora7)oGH *e#t '1r')toa)a a pr"or" ?- *e* #to#')e: doteo7o1"" ., ) do8ro mora7)e poł!(zo)e *e#t z pe)ym ")tere#em <>< praomora7)e %e#etz de6 S"7t7"(7":e"t ?< (zy)" (zło"e:a 1od)ym #z(zCG7"oG("

?<

Mora7)y ety(z)y mora7"#(5#"tt7"(5 mora7)y zam"ar ?>, mora7)y ar1'me)t? . )) ,< mora7)e dy#pozy(*e J> potrze8y pooła)"e JJJ?>? mora7)y (5ara:ter (zy))oG(" J>. mora7)y #po#F8 ydaa)"a #!d' ?>?mora7)y (5ara:ter J+ mora7)y #po#F8 myG7e)"a

?J-

S:oro"dz po*CF

< -- -, mora7)e łaG("oG(" mora7)e '(z'("e Emp)d')1%e"57 ?? +..J+ . mora7)y (e7 o#tate(z)y . -- )a:az <-> mora7)e



prao J< ?J _? $-o J> J-. <-+ ? - , )) ?+ ?J?. praoda(a mora7)y .J mora7)a po#taa ?. ) mora7)a "ara pW"ara mora7)a pod#taa %r')d7a1e +? ra(*a - .+ -- mora7)e za#ady+. J mora7)o=pra:ty(z)e za#ady +< )) mora7)e do8ro J+ "dee ++.J.+ J ?>> za")tere#oa)"e p I)tere# mora7)a (zy))oGH J>. <-+

")te7"1e)(*a . 7ozoa -, mora7)e :rF7e#to (e7F mora7)"e'1r')toa)y #y#tem pa9#t <J mora7)a te7e=o7o1"a , .+ mora7)epo8'd:" J mora7)e prze:o)ya)"e < mora7)y #!d ,< JJ+ <> ) #to#')e:? mora7)a m!droGH J artoGH - (zło"e: *a:o "#tota mora7)a <>J ? ;F1 *a:o "#tota mora7)a .+ mora7)y StFr(a G"ata p ;F1 mora7)eo:reG7a)"e (e7' - mora7)e pooła)"e ? mora7)y #ma: < 'zmy#ło"e)"e"de" ety(z)y(5 <> roz")"C("e "de" ety(z)y(5 <> za#ada ety(z)a i za#adao7)oG(" ?>+

M'zy:a mF" poprzez (z'("a J. zr'#za 'my#ł J. po7e1a )a p"C:)e* 1rze

(z'H #ł'(5oy(5

J?- por J?-J.> J.? )) *e#t 8ardz"e* roz:o#zoa)"em #"C )"ż :'7t'r! J.por J.. *e#t mo! a6e:tF J. yraża )"e da*!(e #"C y#ło"H 8o1a(to myG7"J.? prze(5odz" od (z'H do )"eo:reG7o)y(5 "de" <.. yoł'*e raże)"aprzem"*a*!(e J..

Moż7"oGH MF17:5:e"t zy(z)a +< J, por . e)Ctrz)a \07 <<J <,moż7"oGH doG"ad(ze)"a p DoG"ad(ze)"e moż7"oGH przyrody <,, 6orm

przyrody >J moż7"oGH ty7:o pomyG7a)a <-, moż7"oGH prze(""e9#temrze(zy"#toG(" < ) - ) moż7"oGH pra:ty(z)a +J+<

Nadzmy#łooGH to (o )adzmy#ło( da# U8er#"))7"(5e *e* trzy "dee J,+ por,J< to (o )adzmy=#łoe2 a *a:o #'8#trat przyrody - ?J *a:o za#ada *e*moż7"oG(" <?. 8 *a:o za#ada #'8"e:ty)e* (e7ooG(" przyrody p +> ) +,J-< ( *a:o za#ada (e7' o7)oG(" +, ?+ .? )) *a:o pod#taa o7)oG(" <><por ,J< *a:o za#ada *e* mora7)oG(" +? *a:o *ed)oGH 7eż!(a ' pod#tayprzyrody " o7)oG(" +, z)amy ty7:o *e* z*a"#:a +> )"e da*e #"C o:reG7"H przez")te7e:t ?< )"e da*e #"C determ")oaH przez ładzC #!dze)"a ?. *e#t o:reG7o)aprzez roz'm ?<? *e#t p'):tem ze=

S:oro"dz po*CH

?J,

#po7e)"a #zy#t:"(5 )a#zy(5 ładz a pr"or" J-< *e#t tra)#(e)de)ta7)ym po*C("emroz'moym J-> )adzmy#łoa )ao(z)oGH +- )adzmy#łoa łaG("oGH



podm"ot' ,J )a#ze )adzmy=#łoe pooła)"e +?J +> J> )adzmy#łoa ra(*adeterm")'*!(a <<- )adzmy#łooGH a z)"o#łoGH +.- )adzmy#łoa za#ada+? <+ < J+ )adzmy#łoy #'8#trat p S'8=#trat )adzmy#łoa pra"#tota )adzmy#łoa ładza )a# +> + +? +-J

Na")oGH J )Nam"Ct)oGH Le"de)#(5a6t J+ rFż)" #"C od a6e:t' +.

Nao(z)oGH da)e )ao(z)e A)=#(5a'')1 i przed#ta"e)"e #to#oa)e przezyo8rac)"C +,, JJ J- J- )ao(z)oGH ze)Ctrz)a <<? ze#po7o)a zpo*C("am" poz)a)"e . por <-> J,-, <- ?>- a pr"or" J, *e*rFż)orod)oGH +,, )ao(z)oGH pod:łada)a pod po*C("a a pr"or" *e#t a78o#(5ematem a78o #ym8o7em <>> )ao(z)oGH e)Ctrz)a te1o (o p"C:)e J-+)ao(z)oGH "))a )"ż )a#za <-

><NaG7ado)"(to _ Na(5a5m')1 moż7"e *e#t ty7:o )a'(e 7e(z )"e #zt'(eJ<<. rFż)" #"C od małpoa)"a J, " :o)ty)'oa)"a +, ) J-,

Na':a d!ży do_ prady przed#ta"a)"' przedm"ot' <>? :ażda

)a':a #ta)o" d7a #"e8"e #y#tem < e)(y:7oped"a #zy#t:"(5 )a': >+ )a':"(zy)"! (zło"e:a (y"7"zoa)ym J- )"e "#t)"e*e )a':a o p"C:)"e a)" )a':ap"C:)a J+ ) )a':a o ;o1' p Teo7o1"a Na':" przyrod)"(ze przyrodo=z)a#toNat'r"##e)#(5a6t $a=t'r:')de < ) <-- łaG("a )a':a przyrod)"(za >+dz"e7" #"C )a2 + teor"C przyrody <.. J op"#ya)"e przyrody <..

N"H przeod)"a yty(z)a dro1o#:az Le"t6ade) doG"ad(ze)"a << 8ada9przyrody >J reXe:#y*)e* ładzy #!dze)"a <+ <?< <? < popCdF J?#!d' roz'moe1o .,

N"e#:o9(zo)oGH to (o )"e#:o9(zo)e +> ++ ) )"e#:o9(zo)oGH )"e może 8yH (ałoG(" pomyG7a)a + )"e#:o9(zo)oGH )adzmy#łoe* )ao(z)oG(" +- #(a7o)a)"e#:o9(zo)oGH przyrody +, )"emoż7"oGH pomyG7e)"a )"e#:o9(zo)oG(" +?? a

)"e#:o9(zo)oGH 8ezde))! przepaG("! d7a zmy#łooG(" +. ')ao(z)"a*!(eprzed#ta"e)"e )"e#:o9(zo)oG(" +-> )"e#:o9(ze)"e małe +>

N"eGm"erte7)oGH ży("e poza1ro8oe ?. ) )"e *e#t teorety(z)ym pro87ememładzy poz)a(ze* .,> por , -- *e#t #pra! "ary -?. ,>+

,< ?>+

Nomotety:a praoda#to o7)oG(" ?> )omotety(z)y <?+




<?

?<>

S:oro"dz po*(F

Norma "dea7)a Norma7"dee p Idea No'me)o) + <>

08ł!:a)"e o8łCd Wa5)#""m Wa5)="tz +-+a

08o"!ze: yz)a(zo)y zo#ta*e przez roz'm ?> *e1o z)"o#łoGH " p"C:)o +.-por <-> ) . *e1o #peł)"e)"e ?? por - *e1o pra:ty(z)a :o)"e(z)oGH -

08#era(*a i metody(z)"e przeproadzo)e doG"ad(ze)"e <<.

0(ea) *e1o "do: +<<

0d8"("e p E:typo)

0:az*o)a7"zm +>++

0)to7o1"(z)e po*C("e >- < ,+ o)to7o1"(z)y doFd , o)to=7o1"(z)a "dea,?

0pera J.>

0rator"'m a.o

0r1a) i )arz!d or1a)"z'*!(y #am #"e8"e <<< prze(""e9#t"e do ma#zy)y

po#"ada #"łC :#ztałt'*!(! << ) )"e da*e #"C ytł'ma(zyH )a pod#ta"e prame(5a)"(z)y(5 8ez za#ady (e7' <? J- por <,><+

0r1a)"za(*a 'or1a)"zoa)"e 8'doa or1a)"(z)a 'or1a)"zoa)"e torFprzyrody << mater"" <> e)Ctrz)a or1a)"za(*a (zło"e:a <J 8'doaor1a)"(z)a *a:o e)Ctrz)y (e7 przyrody <, por > 'or1a)"zoa)"ep"erot)e +< 8'doa 0r1a)"(z)a pł(" +? or1a)"za(*a pa9#ta <>> <<

0ry1")a7)oGH (e(5a 1e)"'#z' p %e)*a7)oGH ory1")a7)oGH 5'=

mor' J po1o9 płyt:"(5 'my#łF za ory1")a7)oG("! J<. 0G"e(e)"e A'6:7arm1J++ 0zdo8a S(5m'(: przy)o#" '#z(zer8e: pradz"em' p"C:)' +>>

Pa)te"zm >- por <.<



Pa9#to Staat #pF7)ota oparta )a pra"e . a)a7o1"a do ("e7e#)e1oor1a)"zm' << mora7)"e '1r')toa)y #y#tem pa9#t J pa9#tomo)ar(5"(z)e <>>

Para8o7a <+.

P"C:)o da# S(5d)e S(5S)5e"t p"C:)em *e#t to (o yo8raża)e *e#t 8ezpoGred)"(ta po*C("a *a:o przedm"ot po#ze(5)e1o 'podo8a)"a por < -,podo8a #"C 8ez")tere#o)"e . +.-, podo8a #"C #ame* o(e)"e +.- J<>por J J>- podo8a #"C 8ezpoGred)"o +>+ <>< A)a7"ty:a p"C:)a.++J,rFż)"(a m"Cdzy tym(o p"C:)e a tym (o z)"o#łe ?.+<++<? rFż)"(am"edzy 'podo8a)"em tym (o p"C:)e przy*em)e " do8re .< por ,+ +>>+>+ +>< +> +J? +.. J,_? p"C:)o )"eza7eż)e *e#t od #ame* roz:o#zyzmy#łoe* +>+ por ++ )"eza7eż)e od poa8' ,,. *e1o poł!(ze)"e zdo8rem +>- por JJ+ J-J po*C("oo )"e da*e #"C poz)aH -< por +>,++> J>?J-- J,+J m'#" 8yH od)"e#"o)e do podm"otoe1o '(z'("a .+.J -:ryter"'m

S:oro"dz po*CH

?<+

p"C:)a *e#t a pr"or" )a# #amy(5 J,. 'trzym'*e 'my#ł #po:o*)e*:o)temp7a(*" +<? +?< po"))o doty(zyH ty7:o 6ormy ,? por ,?+>> +<+ +<J+<? +-- +,- J>< ' *e1o pod#tay 7eży 6orma7)o=#'8"e:ty)a (e7ooGH +>>+>J <+ <J+ *e#t yrazem "de" e#tety(z)y(5 J?J toarzy#zy m' po(z'("e")te)#y)"e*#ze1o ży("a $ p"C:)e przedm"oty " p"C:)e "do:" )a przedm"oty"J1 por J<- ty7:o (zy#te 8ary " dc"C:" #! p"C:)e ,., p"C:)o a

do#:o)ałoGH +>+ +>< Rodza*e p"C:)a2 p"C:)o o7)e " p"C:)o za7eż)e +>?. por+J- p"C:)o o7)e Qba1e S(5F)5e"t " '#ta7o)e za pomo(! po*C("a o8"e:ty)e*(e7ooG(" $'("erte S(5F)5e"t III ++J p"C:)o p"erot)e " re1'7ar)e +J- 1'r1eometry(z)y(5 )"e moż)a 'ażaH za p"C:)e <J>" p"C:)o #zt':" J+- J< -J?J przyrody <J< por +<J J+-J J<- J?J . yż#zoGH p"C:)aprzyrody )ad p"C:)em #zt':" J+,J> JJJ p"C:)o roz'moe + p"C:)opo#ta(" 7'dz:"e* ++? + p"C:)o (zy))oG(" oparte* )a o8o"!z:' +.- )"e "#t)"e*e)a':a o p"C:)"e JJ <>? #!d a pr"or" o p"C:)"e J>< p"C:)o roz"*a :'7t'rC +.przy1oto'*e )a# do te1o 8y (oG 8ez")tere#o)"e :o(5aH +., por +?za")tere#oa)"e p"C:)em przyrody *e#t

oz)a:! do8re* d'#zy J+- *e#t #ym8o7em mora7)oG(" J,- <>J "deał p"C:)a 2o1++ moż7"y ty7:o po#ta(" 7'dz:"e* ++.



Pły) 37'##"1:e"t *e1o de)"(*a J, por J?+

P)e'mato7o1"a )"e może roz#zerzyH )a#ze* "edzy o d'#zy > por ?>+

Pod)"eta A)re"ze #t"m'7'# +

Pod#taa %r')d przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e :tFre )"e za"era #(5emat'd7a po*C("a <>+ pod#taa e#tety(z)a " 7o1"(z)a + #'8"e:ty)a " o8"e:ty)a+ < mora7)a p tamże

Podz"ał a)a7"ty(z)y " #y)tety(z)y ???. podz"ał #zt': p"C:)y(5

<?J,

Podz" ;e')der71 de)"(*a + por +<J <J> ?>?

Poemat dyda:ty(z)y Le5r1ed"(5t J.>

Poez*a D"(5t:')#t przed#ta"a zmy#łoo "dee roz'm' J< por J da*eo7)oGH yo8rac)" J.+ J.< za*m'*e )a(ze7)e m"e*#(e poGrFd #zt': p"C:)y(5J.+ J.< )"e ':rya że 'pra"a ty7:o za*m'*!(! 1rC yo8rac)" J.<

Po*C("e o8"e:ty)e J-, tra)#(e)de)t)e " "mma)e)t)e J- por +. po*C("eprzyrody " o7)oG(" +J por ,< po*C("e ety(z)e -, (zy#te Jpro87ematy(z)e <, po*C("e ")te7e:t'a7)e er#ta)de#8e1r"j J-> J-+przyrod)"(ze po*C("a

<?

?<J

S:oro"dz po*CH

a pr"or" i (zy#te po*C("a ")te7e:t' J< por J po*C("a ")te7e:t'a7)e m'#z! daH #"Cza#ze zademo)#troaH J-? #! prze(""e9#tem "de" J-

Po*Ct)oGH %e7e5r"1:e"t odrFż)"e)"' od 1e)"a7)oG(" J<<

Po:ora Da)'t +.J +-

Po:F* +.+ p też Wo*)aPopCd :#ztałtoa)"a ;"7d')1#tr"e8 + #"7! :#ztałt'*!(a p S"ła

Po#t'7at po#t'7oaH -< ?>>



PotC1a mo( Ma(5t ładza :tFra ma przea1C )ad d'żym" prze#z:odam"+?. potC1a przyrody +?, potC1a praa mora7)e1o +?

Poa8 Re"z za7"(za)y *e#t do mater"" a )"e 6ormy 'podo8a)"a ,? por J>-J.> 'aża)y *e#t (zC#to #am #o8"e za p"C:)o ,? ,- poa8 8ar " to)F

")#tr'me)t' ,, J+? JJ< poa8 m'zy:" J.<? poa8y przyrody J+- JJ<Po"eG(" po"eG("op"#ar(e +- +-<

Pooła)"e ;e#t"mm')1 podm"ot' +J )a#ze mora7)e pooła)"e JJJ .,pooła)"e )ad=zmy#łoe +?J +> J>

Po#ze(5)a aż)oGH A771eme")1'7=t"1:e"t 2 #'8"e:ty)a #!dF #ma:' .o8"e:ty)a 7o1":" -> -+ por +,>

Poz)a)"e Er:e))t)"# emp"ry(z)e J+ poz)a)"e ;o1a *e#t *edy)"e #ym8o7"(z)e<>J trzy rodza*e rze(zy poz)aa7)y(5 -> crFdła poz)a)"a a pr"or" J, pod#taa

poz)a)"a <<J < #!dy poz)a(ze prze(""e9#to #!d' #ma:' p tamże +,>teorety(z)e " pra:ty(z)e +,> #!dy poz)a(ze #y)tety(z)e a pr"or" J>+

PozFr S(5e") *e#t (zymG )at'ra7)ym J-J p"C:)y pozFr J.J pozor)y doFd> ))

Pozyte(z)oG( 'żyte(z)oGH da# M""tz=7"(5e to (o do8re do (ze1oG . iz[)Ctrz)a (e7ooGH "oo "o"

Pra"#tota Ure#e) ' Sp")ozy <.+ *e* a:(yde)#y <.< *e* "#t)"e)"e może 8yHy:aza)e ty7:o #'8"e:ty)"e d7a )a#ze* ładzy #!dze)"a << <J< por

` J , ?J< Pra:ty(z)y prze("#ta"e)"e do teorety(z)e1o pra:ty(z)y z17!d zam"ar A8#"(5t +- ? .> < -> -? ,J ?>?pra:ty(z)e rozaża)"e <- pra:ty(z)e da)e -< pra:ty(z)y 'żyte: ?> J-,< ?>+ ?>? pra:ty(z)e przep"#y praa +? ao ?+ ? pra:ty(z)epraoda#to +J pra:ty(z)a "ara , ) pra:ty(z)e za#ady +J "dee +.?pra"dła roztrop)oG(" -. pra:ty(z)a moż7"oGH +J :o)"e(z)oGH p tamżerea7)oGH +- ?- .J .< za#ady te(5=)"(z)o=pra:ty(z)e prze(""e9#to

za#ad mora7)o=pra:ty(z=)y(5 +<+? .+ pra:ty(z)a ładza roz'm' <<?pra:ty(z)y 'żyte: roz'm' <? .J -< Prapod#taa Ur1r')d przyrody

S:oro"dz po*6H

?<<



<<? ,. #ze(5G"ata <.J por >+ .+ *e* :o)"e(z)oGH

<-

_radopodo8"e9#to Wa5r#(5e")=7"(5:e"t *e1o de)"(*a - por )"eza(5odz" (zy#to roz'moy(5 #!da(5 <?

_ra"dłooGH %e#etzmd##"1:e"t o7)a pra"dłooGH yo8rac)" +J ")te7e:t'+J? aoo J- J?+ pra"dłooGH po#ze(5)a przyrody <?< pra"dłooGHpodł'1 (e7F <+J pra"dłooGH 8ez praa +J?

ta"dła Re1e7) :o)"e(z)e pra"dło i prao <> potrze8a pra"deł łaG("a")te7e:to" <+-, pra"dła 1e)era7)e " ')"er#a7)e - e#tety(z)e ?>te(5)"(z)o=pra:ty(z)e +< z*o7o1"(z)e +,- pra"dła 6orma7)e ydaa)"a o(zymG #!d' J>< rao %e#etz i :o)"e(z)e pra"dło <> <J emp"ry(z)e praa")te7e:t' JJ? prao przyrody Nat'r1e#etz J, przypad:ooGH edł'1

pra przyrody << praa przyrody #z(ze1Fłoe " o1F7)e < ) <++ < <?<)"e#:o9(zo)a rFż)orod)oGH pra #z(ze1Fłoy(5 <?. por <,? praa przyrodyo1F7)e ma*! #o*! pod#taC )a#zym ")te7e:("eJ? op"era*! #"C )a :ate1or"a(5J, praa me(5a)"(z)e <<- <. < <,> <,- >, prao :o*arze)"ayo8rac)" A##oz"at"o)#1e#etz +J +J JJ J,, m'zy(e J.

praa te7eo7o1"(z)e <,> praa teorety(z)e <-+ 6orma7)e +? moż7"oGHpoł!(ze)"a pra przyrody przez podporz!d:oa)"e *ed)e* za#adz"e crFdłemroz:o#zy " podz"' <.< prao Re(5t *e1o re1'ły . prao (zło"e:a "

*e1o #z(zCG7"oGH to d"e rFż)e rze(zy +- prao " 8ezpra"e ..

Praoda#to %e#etz1e8')1 2 a teorety(z)e poprzez po*C("e przyrody + )J> 8 pra:ty(z)e poprzez po*C("e o7)oG(" +J + e)Ctrz)e praoda#tomora7)e <J ?> ., praoda#to 8ezar'):oe <><+ ( poł!(ze)"epraoda#t ")te7e:t' " roz'm' przez ładzC #!dze)"a ?+ )

PrazFr p Ideał

Predeterm")a(*a <,J

Pre6orma(*a ")dy"d'a7)a " 1at'):oa ++Pre#ta8"7"zm przy(zy)y +> może po#taa)"e "#toty or1a)"(z)e* 'ażaH zaed':t 7'8 prod':t +>'

Prod':t prze(""e9#to ed':t ++ prod':t przyrody p TFr

Propede'ty:a E7eme)tar7e5re te=7eo7o1"(z)e* ładzy #!dze)"a >J<propede'ty:a #ze7:"e* 7ozo" ?> #zt':" p"C:)e* <>. teo7o1"" <- >< > ?+>

Propor(*a propor(*o)a7)y propor(*o)a7)y podz"ał 7")"" <+. propor(*e to)' J?-#to#')e: propor(*a m"Cdzy ładzam"

?<



S:oro"dz po*CH

poz)a(zym" J> J>- J- por %ra

Przed#ta"e)"e ')ao(z)"a*!(e Dar=#7e77')1 i przyporz!d:oa)"e po*C("' te1o(o odpo"ada m' )ao(z)oG(" . por - ')ao(z)"a*!(e przed#ta"e)"ete1o (o )"e#:o9(zo)e + +-> "de" +?+ "de" e#tety(z)y(5 JJ 5ypotypoza J,,

Przemo( 1ałt %ea7t +?. por +?, ++ +. przemo( rz!dz!(a #"C praem

J.Prze#!d omrte"7 #:ło))oGH do 8"er)oG(" J++ 5etero)om"a roz'm' J++

Prze#trze9 6orma a pr"or" moż7"oG(" o17!da)"a rze(zy > por <+- <J> *e#tty7:o #po#o8em yo8raża)"a <+, por <, )"e *e#t rea7)! pod#ta! rze(zy 7e(zty7:o "(5 6orma7)ym ar'):"em <-,,> ypeł)"e)"e prze#trze)" ?>. )

Przy(5y7)oGH ży(z7"oGH %'a#t i *edy)e #o8od)e 'podo8a)"e < ży(z7"oGHprzyrody <<

Przy(zy)ooGH z"!ze: przy(zy)oy Ka'#a7"tat2 a przy(zy)ooGHprzedm"otF przyrody ?J przy(zy)ooGH pra przyrod)"(zy(5 <-- me(5a)":aprzy(zy) przyrod)"(zy(5 <,< por <?, <.< po"!za)"e przy(zy) #pra(zy(5<<+ i )el'# e*6e(t"''# <+J <<+ 8 z"!ze: przy(zy) (e7oy(5 i )el'# )a7"#<+< <> przy(zy)ooGH podł'1 (e7F <++ <+< <<? <<, <--

<,J <, <, <+ podł'1 zam"arF <., por <.. J, przy(zy)ooGH:"er'*!(a #"C "deam" <?, przy(zy)ooGH oparta )a po*C("a(5 roz'moy(5 <<[<.- prao przy(zy) (e7oy(5 <? <? <?- <-- +? z"!ze: przy(zy)

(e7oy(5 *e#t #zere1"em 8"e1)!(ym 1FrC " dFł <<+ przy(zy)ooGHte7eo7o1"(z)a <> *e#t ty7:o "de! <? ? *e#t za#ad! #'8"e:ty)! <?> f (przy(zy)ooGH o7" +< przy(zy)ooGH za poGred)"(tem o7)oG(" ?+ ) ?J ,J<J <> , ?+ przy(zy)ooGH roz'm' , por ,< d przy(zy=)ooGH8o#:a a)a7o1"! do przy=(zy)ooG(" ")te7e:t' .

Przy(zy)a Ur#a(5e *e* po*C("e J,<> przy(zy)a " pod#taa %r')d ?Jpo*C("e przy(zy)y może 8yH pot"erdzo)e przez )ao(z)oGH J-? z"!ze:przy(zy) "dea7)y(5 " rea7)y(5 <<+ przy(zy)y #pra(ze " (e7oe <<0<+ <<J? _. przy(zy)a dz"ała*!(a podł'1 zam"arF <+ << >, J, ) ?+)ad)at'ra7)a < roz'm)a <<+ ypo#ażo)a ")te7e:t <.

Przydat)oGH Z'tra17"(5:e"t 'żyte(z)oGH re7aty)a (e7ooGH <JJ

<J <J?



Przy*em)oGH A))e5m7"(5:e"t *e#t roz:o#z! ., *e#t do#tCp)a ta:że d7az"erz!t J por , J>. przy*em)oGH dc"C:F " 8ar ,. ) przy*em)oGH )"e

*e#t de=

S:oro"dz po*CH

?<?

term")'*!(! ra(*! #ma:' J-< pato7o1"(z)y moty przy*em)oG(" ,<

Przy*em)oGH er1)01e) *e#t (e7em do :tFre1o #zy#(y zm"erza*! .? z"!za)az 'ży("em . J+. *e#t edł'1 Ep":'ra za#ze )at'ry ("e7e#)e* J.- J to (oprzy*em)e i to (o podo8a #"C zmy#łom (z'("' . poł!(zo)e *e#t z ")tere#em. )) ("e#zy . J do1adza 8ezpoGred)"o .- ) rFż)"(a m"Cdzy tym (oprzy*em)e a tym (o do8re " p"C:)e .- ) +< por J,+ to (o przy*em)e

*e#t pato7o1"(z)"e 'ar'):oa)e + o1ra)"(za #"C *edy)"e do o#o8yypo"ada*!(e* #!d . por J ) *e#t 8odc(em poż!da9 +.

Przy:roGH U)7'#ł przed#ta"e)"e za"era*!(e #o8"e pod#taC do te1o 8yroz:o#z prze#zła #e ła#)e prze(""e9#to ,> por Roz:o#z

Przypad:ooGH Z[a77"1:e"t przyrody <+J przypad:ooGH 6orm przyrody <J<., (ałoG(" G"ata << #zy#t:"e1o (o moż7"e *e#t *a:o (e7 >,przypad:ooGH (zy)' mora7)"e :o)"e(z)e1o <-+ przypad:ooGH e)Ctrz)a#!d' #ma:' < G7epy przypade: <.< ..

Przyroda Nat'r i o1Fł z*a"#: (ało:#ztałt #zy#t:"(5 przedm"otFzmy#łoy(5 +. J, <++ ,. o1Fł przedm"otF zmy#łF

ze)Ctrz)y(5 <?J *e#t mater"! < )"e 'ażamy *e* za ")te7"1e)t)e *e#te#to<+J por < *e#t z*a"#:"em ?J +> #:az'*e )a "#t)"e)"e po)adzmy#łoe1o#'8#trat' ?< przyroda #ama #o8"e +> przyroda *a:o przedm"ot moż7"e1odoG"ad(ze)"a J, <J , ) *a:o przedm"ot )a#ze1o poz)a)"a <?<. *a:oprzedm"ot zmy#łF ?+ przyroda poza )am" mater"a7)a " )a# myG7!(a +.J< +J +. J, przyroda o1F7e *a:o prze(""e9#to przyrodyzdeterm")oa)e* przez rFż)orod)oGH pra #z(ze1Fłoy(5 J- <> po*C("eprzyrody da)e przez ")te7e:t +,> moż7"oGH przyrody < por <,J *e* #y#tem0rd)')1 <J por < <. przy=(zy)ooGH przyrodz"e <- przyroda *a:o

#y#tem oparty )a za#adz"e (e7ooG(" +<< <<- )) )a po*C("a(5 te7eo7o1"(z)y(5>J przyroda *a:o #y#tem (e7F + )) J+ )) przyroda *a:o #zt':a +<< )JJ+J JJ, przyroda p"C:)a " z)"o#ła +.< ) << :o)temp7a(*a przyrody J+-przyroda *a:o #(5emat d7a "de* +. por +., *e* o7)e ':#ztałtoa)"a J,< )



zroz'm"ałoGH < 6orma e)Ctrz)a "#tota <- e)Ctrz)a pod#taa przyrody *e#t )am )"e z)a)a <?? przyroda *a:o potC1a +?. )) *e* p"C:)o " z)"o#łoGH ptamże )"ezm"erzo)oGH +?-

?<.

S:oro"dz po*CH

*e* podporz!d:oa)"e mora7)em' (e7o" o#tate(z)em' <>+ *e* m!droGH <(e7ooGH .. e)Ctrz)y (e7 <, przyroda (ałoG(" )"e *e#t )am da)a *a:o'or1a)"zoa)a <J )"e możemy y*aG)"H przyrody z 1Fry :' doło" <,J p"C:)oprzyrody - +<J +<< J>. )) <<. por P"C:)o 5"#tor"a )at'ra7)a i op"#przyrody +, por ,+ ar(5eo7o1"a przyrody patrz tamże )a':a o przyrodz"e+< przyrodoz)a#to " te7eo7o1"a >+ :o)"e(z)oGH przyrody p Przy(zy)oo7H3ata7"zm Me(5a)"zm

Po*C("e przyrody prze(""e9#to po*C("a o7)oG(" p tamże +J )) J< ?+,J )) , metazy(z)e a pr"or" 7'8 zy(z)e a po#ter"or" , )

Przyrodzo)e )at'ra7)e #:ło))oG(" Natra)7a1e) J< ) "(5 rozF* J. porJ Nat'ra7)e zdo7)oG(" Nat'er=mS1e) <<?

P#y(5o7o1"a emp"ry(z)a +.. ra(*o)a7)a > i a)tropo7o1"a zmy#ł'e)Ctrz)e1o > por ?>+ ) p#y(5o7o1"(z)a o8#era(*a +JJ p#y(5o7o1"(z)e#"ły JJ pra"dła +,-

Ra(*o)a7"zm za#ady #ma:' prze(""e9#to emp"ryzm' J,+ RadoGH +?- Ramao8razF ,, Rea7)oGH Rea7"tat to (o rea7)e

da# RedC rea7)oGH (z'("a <,> to (o rea7)e emp" ry(z)ymprzed#ta"e)"' .+ )a*rea7)"e*#za "#tota ,? rea7)a pod#taa <,> rea7)oGHRea7"=tdt o8"e:ty)a <<. <.? <.- ) ?- -< pra:ty(z)a +- ?- .J .<teorety(z)a ?- #'=8"e:ty)a ?- rea7)oGH (e7F J,

Rea7"zm2 a e#tety(z)e* (e7ooG(" J,J ) J,? <.? 8 (e7F )at'ra7)y(5 <.><.? rea7"zm (e7ooG(" przyrody <.? przy (zy) (e7oy(5 <

ReXe:#*a ładzy #!dze)"a <+ ) <-< e#tety(z)e* ładzy #!dze)"a J ))+J reXe:#y*)a ładza #!dze)"a p Władza #!dze)"a

Re1'7ar)oGH Re1e7ma##"1:e"t tarzy ++. matematy(z)a +J re1'7ar)oGH1eometry(z)y(5 1'r *a:o prze(""e9#to p"C:)oG(" +J?-



Re7"1"a i poz)a)"e )a#zy(5 o8a "!z:F *a:o przy:aza9 8o#:"(ł ?> i mora7)oGH od)"e#"e)"` do ;o1a *a:o praoda(y ., i pra:ty(z)y mora7)y 'żyte:roz'm' #'8"e:ty)ym zam"arz ?>? re7"1"a " za8o8o) +.J ro7# o8razF re7"1"" +-+ re7"1"* " mora7)oGH +, d7a re7"1" "#tot)a *e#t ")te)(*a %e#"))')1?> p też U(z'("e re7"1"*)"

Retory:a :ra#omF#to ;ered#am :e"t JJ- J?J< J.J<

Rodza*e " 1at'):" %at5m1e) ' Ar

S:oro"dz po*CH

?<

)

te) z"erz!t > >? "(5 'trzyma)"e <J-, "(5 rFż)orod)oGH +- podz"ał

przyrody )a rodza*e " 1at'):" << ) < Roz:o#z L'#t " przy:roGH U)=7'#t (zło) poGred)" m"Cdzy ładz! poz)a(z! a ładz! poż!da)"a .= J+.mome)t za1ad:oy za#adz"e ładzy #!dze)"a - J+ ł!(zy #"C z ładz!poż!da)"a J< por <. może 8yH zdeterm")oa)a przez prao mora7)e J<'(z'("e roz:o#zy ł!(zy #"C z po*C("em (e7ooG(" przyrodz"e <?<, +,> +,+roz:o#z 7'8 przy:roGH )"e może #taH #"C poz)a)"em > roz:o#z #ame* reXe:#*"< ) por J>- JJ, roz:o#z y)":a*!(a ze za*em)e* z1od)oG(" 1ry ładzpoz)a(zy(5 ?? '(z'("e roz:o#zy " przy:roG(" )"e o:reG7a )"(ze1o przedm"o("e.J od)o#" #"C do '(z'("a "ta7)e1o podm"ot' .J zm"erza do 'trzyma)"apodm"ot' #ta)"e *a:"m #"C z)a*d'*e ,> por ,< , #ta) 'my#ł'

toarzy#z!(y a:to" o7" *e#t '(z'("em roz:o#zy ,J\ roz:o#z #!dz"ee#tety(z)ym *e#t (zy#to :o)temp7aty)a ,< ) :ażde przed#ta"e)"e może 8yH*a:o poz)a)"e poł!(zo)e z roz:o#z! ++ to (o przy*em)e 8'dz" roz:o#zp"C:)o )atom"a#t "!że #"C z 'podo8a)"em ++- roz:o#z pozyty)a " )e1aty)a+<J roz:o#z e z)"o#łoG(" moż7"a *e#t ty7:o za poGred)"(tem

przy:roG(" +?. '(z'("e roz:o#zy a78o przy:roG(" może ł!(zyH #"C 8ezpoGred)"o ze#po#trzeże)"em przed#ta"e)"em przedm"ot' J>+ J>J J>< roz:o#z #ma:' prze(""e9#t"e do roz:o#zy '(z'("' mora7)ym J>< J>. JJ> po#ze(5)a

aż)oGH roz:o#zy #ma:' J>< <> *e* zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C ptamże roz:o#z 'ży("a J>. JJ, roz:o#z pły)!(a z ła#)e1o dz"ała)"a J>. #zt':a(5 p"C:)y(5 roz:o#z '#po#a8"a d'(5a do "de* J.> a)ty)om"a roz:o#zy J-,



#'ma roz:o#zy + Roz:o#zoa)"e #"C de7e:toa)"e #"C %e)"e##e) . ., >JJ- )

J ,

Rozpa(z yoła)a o8'rze)"em *e#t e#tety(z)"e z)"o#ła odrFż)"e)"' odyoła)e* rezy1)a(*! +

Roz#!de: zdroy po#po7"ty Me)=#(5erer#ta)d 1eme")er 1e#')der er#ta)dJ>- J>, )) por > J ?+ ,-

Roz'm em')6t i ładza za#ad <. por < a roz'm teorety(z)y < +- <.roz'm crFdłem "de* +?. ładz! "de* +.. +J J< roz'm doma1a #"C 8eza=r'):ooG(" J-, ) <. a8#o7't)e* tota7)oG(" +> +. +., *ed)oG(" <-Jza"era *edy)"e za#ady re1'7aty)e <. *a:o ładza poz)a(za (zło"e:a +)"e może ydaaH #!dF o8"e:ty)y(5 8ez po*CH ")te7e:t' <.

?<-

S:oro"dz po*CH

)"e po")"e) #(5odz"H )a ma)o(e poety(:"e* 6a)taz*" <,J

b < 1ra roz'm' " yo8rac)" p %ra :ryty:a (zy#te1o roz'm' p Kryty:a 8roz'm *a:o (zy#ta ładza pra:ty(z)a ?+> (zy#ty roz'm pra:ty(z)y ? -,< za"era :o)#tyt'ty)e za#ady a pr"or" od)"e#"e)"' do ładzy poż!da)"a

? '#ta)a"a a pr"or" praa . ) ?? zada*e 1ałt zmy#łooG(" ++ ) +.dy:t'*e "#totom G"ata (e7 o#tate(z)y ?? por ?- .> .< *e#t )a*yż#z!mora7)! przy(zy)! G"ata J *e1o z"!ze: z '(z'("em roz:o#zy ?ketero)om"a roz'm' a ++ ma:#yma roz'm' J+< z1od)oGH roz'm' z #amym#o8! J-< po*C("a roz'moe er=)')6t8e1r"je i "dee p tamże J<tra)#(e)de)ta7)e po*C("a roz'moe J-> (zy#te po*C("e roz'moe o tym (o)adzmy=#łoe J-+ prao mora7)e op"era #"C )a pra:ty(z)y(5 po*C("a(5roz'moy(5 J> 'żyte: roz'm' pra:ty(z)y p tamże teorety(z)y p tamżeprao roz'm' em')6ł1e#etz +?+ )"o#:" roz'moe e))6t#(57'##e )#!d yroz'moa)y "'d"e'm rat"o(")at'm J #!d roz'm'*!(y "'d"e'm

rat"o(")a)# J (zy#ta roz'moa o7a em')6t"77e ++-

Roza1a za#ta)o"e)"e p Re=



J>+ ) J>< J- ) " :o)"e(z)oG(" ++- )) przyp"#'*e "mp't'*e "))ym to #amo'podo8a)"e ,-> ) - ++, +J< J>-, J_ P\ +,+ J>J J>po7e1a )a za#ada(5 a pr"or" ? ,J, )a#tCp#tem #!d' #ma:' *e#t roz:o#z -)) #!dy #ma:' dz"e7! #"C )a emp"ry(z)e mater"a7)e zmy#łoe " (zy#te6orma7)e 7'8 łaG("e ,? ra(*! determ")'*!(! #!d' #ma:' )"e *e#t (e7 ,+ #!d

#ma:' *e#t )"eza7eż)y od poa8' " zr'#ze)"a , )) od po*CH -- od po*C("ado#:o)ałoG(" +>>? od te1o (o przy*em)e

" do8re +> doty(zy p"C:)a o7)e1o " )"eza7eż)e1o +>?, *e1o ar'):"em *e#tzdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a #"C -? )) "dea #e)#'# (omm')"# ++, )(ztery z)am"o)a #!d' #ma:' p Z)am"o)a #!d #ma:' )"e da*e #"C determ")oaHza pomo(! ra(*" doodoy(5 +,? Ded':(*a #!dF #ma:' *e#t (zCG("!o1F7)e1o pro87em' 7ozo" tra)#(e)de)ta7)e* +- )) J>+ ) RFż)"(a m"Cdzy#!dem #ma:' a #!dem mora7)ym JJ> a #!dem te7eo7o1"(z)ym J,> <<Samo7'8#to Se78#t7"e8e -. S(epty(yzm #(epty(z)y +J+ +JJ S(5emat 8ezpoGred)"e przed#ta"e)"e (zy#te1o po*C("a ")te7e:t' <>> por +? J,- J,,przyroda *a:o #(5emat d7a "de" +. poez*a *a:o #(5emat d7a te1o (o)adzmy#łoe J.+J #(5emat 1at'):F z"erzC(y(5 > S(5ematyzm ładzy#!dze)"a -- por +.? J,,

S(a7e)"e (ompre5e)#"o 7o1"(z)e " e#tety(z)e +? ) roz'moe " e#tety(z)e+?. ) #(a7a)"e do:o)'*e #"C za poGred)"(tem yo8rac)" +J ) #(a7a)"edo(5odz" #zy8:o do #e1o ma:#"m'm +J Se) S(57ag J <J marze)"e

#e))e Tra'm <J Se)#'# (omm')"# %eme")#")) J>, )) e#tety(z)y rFż)" #"Cod zdroe1o roz#!d:' +J> por J>,+ *e#t ar'):"em #!d' #ma:' +J+ )

?>

S:oro"dz

za#ad! o:reG7a)"a #po#F8 po#ze(5)"e aż)y (o #"C :om'G podo8a *e#t ty7:o#e)#'# (om=m')"# +J> por $+,J ae#t5e=t"('# i #ma: 7o1"em zdroyroz#!de: J+<

S"ła por'#za*!(a :#ztałt'*!(a << por . ?>. ) #"7! #'roe* mater"" >?#"ła rozrod(za >.

S:ło))oGH Ne"1')1 zdeterm")oa)a zo#ta*e przez raże)"a zmy#łF .?ytorzo)a przez to (o przy*em)e .



Sma: %e#(5ma(:2 a #ma: zmy#łF ., , po#"ada :ażdy d7a #"e8"e . *e#t *edy)"e #!dem o#o8"#tym , por +J> #ma: od(z'a)y przez pod)"e8"e)"eJ,> 8 #ma: tym (o p"C:)e a78o #ma: reXe:#*" , *e#t zdo7)oG("! o(e)"a)"ate1o (o p"C:)e ." 8ez od)"e#"e)"a 1o do po*C("a J por , "))e de)"(*e J+<J-< *e#t zdo7)oG("! do o(e)"a)"a )a pod#ta"e 8ez")tere#o)e1o podo8a)"a #"C

< *e1o crFdła #! ':ryte J-J< po#z':"a)"e *e1o o8"e:ty)e* za#ady *e#tdarem)e ++> J-J ) *e1o za#ad! *e#t #'8"e:ty)a za#ada ładzy #!dze)"a +,,

*e#t #e)#'# (omm')"# J>, )) por +J. przy(zy)a )ada)"a ładzy #!dFe#tety(z)y(5 m"a)a #ma:' +,. #ma: )"e yma1a poa8' " zr'#ze9 ,?'z1od)"e)"e #ma:' z roz'mem +>- p"erozFr #ma:' *e#t ty7:o "de! +++ *e1ozory po"))y 8yH poda=

a)e marty(5 *Czy:a(5 ++> #ma: yma1a przy:ładF +,2 #ma: "1e)"a7)oGH J> p też %e)"a7)oGH #ma: *e#t dy#eyp7")! :ar)oG("! 1e)"a7)oG("J?+ #ma: #ta)o" prze*G("e od zmy#łoe1o roz:o#zoa)"a #"C do '(z'("amora7)e1o J+. #ma: zra(a #"C :' #6erze ")te7"1"8"7)e* <>J p A)ty)om"a#ma:' :'7t'ra #ma:' - por J ) Spe(y:a(*a przyrody *e* prao << )#'8"e:ty)"e (e7oa #pe(y:a(*a przyrody <- por

<?

Spe:'7a(*a #pe:'7aty)y -. ?>? #pe:'7aty)y zam"ar .< #pe=:'7aty)epoz)a)"e .J #pe=:'7aty)a 7ozoa ?, #pe:'7aty)y roz'm .< . --?>. #pe:'7aty)e po*C("e ber=)')6te7)der ;e1r"j <.- #pe:'7a(*a roz'moa

Yem')6U7e" <+JSp")ozyzm <. >- <

Spo)ta)"(z)oGH ")te7e:t' <? )ao(z=)oG(" <-? przy(zy)y <,< 1ry ładzpoz)a(zy(5 ??

Spo#F8 myG7e)"a De):')1#art +, o7)y od prze#!dF J++ :o)#e:e)t)y 2+ J+J mora7)"e do8ry < J+, pradz""e patr"oty(z)y J.< &zy#toGH #po#o8'myG7e)"a J?

Sta) 'my#ł' %em""t#z'#ta)d )a#trF* 'my#ł' %em't##t"mm')1 f e#tety(z)y

#ta) 'my#ł' o7)e* 1rze ładz poz)a(zy(5 -? +J+ *e1o )a#tCp#tem *e#t roz=

S:oro"dz po*e"

?+



:o#z -? )) ma ty7:o #'8"e:ty)! aż)oGH po#ze(5)! +>-

S'8#ta)(*a )o#"("e7 a:(yde)#F <>+ *e* dz"ała)"e <. *e* o)to=7o1"(z)epo*C("e >- "e7oGH #'8#ta)(*" >- <. ) ?J

S'8#trat )adzmy#łoy #'8#trat przyrody ?J +, J-, J,+ <,+ <,, +>J+ ?+ z*a"#: J-J J-. <,>2 #zy#t:"(5 ładz J--2 7'dz:oG(" J-J #'8#trat")te7"1"=8"7)y +- J-, <?. >< 17!d #'8#trat )adzmy#łoy *e#t d7a )a#z'peł)"e zam:)"Cty <,+ ) #'8#trat ' Sp")ozy <.<

S'8#'m(*a determ")'*!(a ładza #!dze)"a #'8#'m'*e to (o #z(ze1Fłoe podto (o o1F7)e J por J, #'8#'m(*a yo8rac)" pod ")te7e:t +.

S'8#y#te)(*a <.<

Sym8o7 #ym8o7"(z)y poGred)"e przed#ta"e)"e po*C("a <>> #ym8o7"(z)y prze(""e9#to #(5ematy(z)y J,, 5ypotypozy #ym8o7"(z)e <>+ )a#ze poz)a)"e;o1a *e#t #ym8o7"(z)e <>J

Symetr"a +J. +J

Sympat"a +-<

Sy)teza #y)tety(z)y (zy#ta #y)teza J+ #y)tety(z)y podz"ał ?? )#y)tety(z)a *ed)oGH p $ed)oGH #y)tety(z)e orze(z)":" <> #y)tety(z)epra"dła <+-

Sy#tem doG"ad(ze)"a J? #y#tem (e7F przyrody > J+ por Przyroda

#y#tem podł'1 przy(zy) (e7oy(5 +- #y#tem te=

7eo7o1"(z)y <, przy#zły #y#tem (zy#te* 7ozo" . #y#tem przy#zły #zy#t:"(5pa9#t J.

Sza(')e: A(57')1 =i=f po(z'("e )"eodpo"ed)"oG(" )a#ze* ładzy doo#"!1)"C("a "de" 8Cd!(e* d7a )a# praem +?+ por J ,J <J +<, _?= -J << ?

Sz(zCG7"oGH %"'(:#e7"1:e"7* .1 *e#t po*C("em (5"e*)ym JJ J *e#t ty7:o"de! JJ #z(zCG7"oGH może 8yH ty7:o (e7em emp"ry(z)"e 'ar'):oa)ym <+ J ?- *e#t pod z17Cdem teorety(z)ym pro87ematy(z)a ?- *e#to#tate(z)ym #'8"e:ty)ym (e7em (zło"e:a JJ J< por ?< ) )"e *e#t(e7em przyrody <+ )"e )ada*e e1zy#te)(*" artoG(" a8#o7't)e* > + por J-#z(zCG7"oGH 7'd' J #to#')e: #z(zCG7"oG(" do mora7)oG(" ?< ?- ++ --2 )a':a o #z(zCG7"oG(" +

Sz:oła S(5'7e to (ze1o moż)a #"C )a'(zyH= prze(""e9#to 1e)"'#z' J- #zt'(e metody(z)a #:azF:a da)a przez 1e)"'#z J, Sz:oły 7ozo(z)e.J

A:adem"(:"e 6ormy S(5'76or=me) " "(5 #to#')e: do #zt':" J<+ J<.

Sz7a(5et)oGH #z7a(5et)y L"8era7"tdt 7"8erał #po#o8' myG7e)"a ++ #z7a(5et)y'my#ł + #z7a(5et)e ")te)(*e +-



Szpetota da# kd##7"(5e J<, )

?J

S:oro"dz po*

Szt':a K')#t2 a #zt':a o1F7e *a:o prze(""e9#to przyrody JJ *a:oprzy(zy)ooGH :"er'*!(a #"C "deam" <?, *a:o tFr(zoGH o7)a JJ por JJJ<+ #zt':a 8o#:a <JJ 8 *a:o prze(""e9#to "edzy zdo7)oGH pra:ty(z)a a )"eteorety(z)a JJ? por JJ. <>? ( *a:o prze(""e9#to rzem"o#ła JJ. *a:o o7)a1ra JJ. ) J? Szt':a e#tety(z)a JJ- JJ, przy*em)a JJ- J.> J> J. J,#zt':a p7a#ty(z)a ,- J?J J?- J.. #"edem #zt': yzo7o)y(5 JJ. #zt':ame(5a)"(z)a J<. J> J, #zt':a po#ł'1'*!(a #"C #łoem ++> J?J ) #zt':ap"C:)a ,- +,- JJJ JJ<< J?> J>i J. J, m'#" ydaaH #"C przyrod!JJ, ) *e#t #zt':! 1e=)"a7)oG(" J<+< por J<. ) p też %e)"a7)oGH (zy)")aet to (o 8rzyd:"e p"C:)ym J<, ) yma1a)"a #zt':" p"C:)e* J?+ m'#" 8yH#zt':! o7)! J?< (zy)" (zło"e:a ety(z)"e 7ep#zym J- przy1oto'*epa)oa)"e roz'm' J- *e* za#ada *e#t #'8"e:ty)"e po#ze(5)"e aż)a J--:"er'*e #"C ma)"er! a )"e metod! <>? *e* zory J<JJ<? ) Pro*e:t podz"ał' #zt':p"C:)y(5 J?J )) porF)a)"e "(5 e#tety(z)e* artoG(" J.+ poł!(ze)"e #zt':p"C:)y(5 *ed)ym dz"e7e #zt':" J.>.+ "(5 poł!(ze)"e z "deam" mora7)ym"J.+ Szt':a p"C:)e* 1ry (z'H p M'=

zy:a Szt':a o1rod)"(za %arłe)=:')#t L'#t1drt)ere" ,- +J J?. Szt':ap7a#ty(z)a P7a#t": dz"e7" #"C )a a ar(5"te:t'rC p tamże " rzec8"ar#to ;"7d5a'er:')#7 i<, J J?? Szy6roe p"#mo )at'ry JJ+

@m"e(5 *e1o de)"(*a J+ por J+.

@p"e pta:F +J- ) JJ< Gp"e (zło"e:a +J- )aG7adoa)"e Gp"e' pta:FJJ< Gp"ea)"e p"eG)" :oG("e7)y(5 J. Gp"e poł!(ze)"em m'zy:" " poez*" J.>

@"at We7t (ałoGH po"!za)a podł'1 (e7F < #y#tem przy(zy) (e7oy(5< 8'doa G"ata +?+ *e1o "e7:oGH +> *e1o d'#za <.+ *e1o przy(zy)a <?<. <" )) <,+ ? .< ")te7"1e)t)a przy(zy)a G"ata < )) )a*yż#za ^roz'm)a przy(zy)a G"ata ++ >+ ) ,. mora7)a przy(zy)a G"ata ? )J roz'm)e "#toty_ G"ata ?- ?. o17!da)"e G"ata + ) (z'H #"C

o8yate7em G"ata J? :o#mo7o1"a >+ Ta7e)t J<+

Ta)"e( ,, J.>



Te(5)":a Te(5)": te(5)"(yzm Te(5)"z"#m przyrody ++< _<< <,< <,\f zda*e #"C po(5odz"H z #"ł #'roe* mater"" >? te(5)":a zam"erzo)a " )"ezam"erzo)a <.>

S:oro"dz po*CH

?<

Te"zm <.J <..

Te7eo7o1"a te7eo7o1"(z)y ydaa)"e #!dF o przedm"ota(5 przyrody podł'1za#ady (e7' <<. " )) za#ada te7eo7o1"" e)Ctrz)! za#ad! przyrodoz)a=#ta< )) por <.. te7eo7o1"a )"e #ta)o" dz"ał' )a':" o przyrodz"e <- por>+ ) *e#t re1'7aty)a a )"e :o)#tyt'ty)a <+ )"e )a7eży do żad)e* do:try)y>J ("!1a)a *e#t do teo"01"" *a:o propede'ty:a <- por << >J< ?>,+> *)aproadza roz'm )a "))y porz!de: rze(zy )"ż porz!de: #ame1o ty7:ome(5a)"zm' przyrody << te7eo7o1"a zy(z)a << < , ) ?, -.mora7)a 1 ) zy(z)a " mora7)a J ?>< Te7eo7o1"(z)e po*C("e >J

ydaa)"e #!dF te7eo7o1"(z=)y(5 <+< << <,-, << < ? >te7eo7o1"(z)y #po#F8 y*aG)"a)"a <,> <, <,, te7eo7o1"(z)e ra(*e y*aG)"a*!(e<. te7eo7o1"(z)e za1ad)"e)"e JJ > te7eo7o1"(z)e praa <,> te7eo7o1"(z)epoz)a)"e przyrody <<,* te7eo7o1"(z)y porz!de: rze(zy <J te7eo7o1"(z)apod#taa <_< << , te7eo7o1"(z)e za#ady %r')d#atze <,. te7eo7o1"(z)aza#ada Pr")z"p J,. <,> ) <, )) <J te7eo7o1"(z)a za#ada ytarza)"a+> poł!(ze)"e za#ady po#ze(5)e1o me(5a)"zm' mater"" z za#ad!te7eo7o1"(z)a <,J )) >, ))

te7eo7o1"(z)y #po#F8 )"o#:oa)"a <J te7eo7o1"(z)y #y#tem J+ ))te7eo7o1"(z)y te(5)"=(yzm <, te7eo7o1"(z)e #!dy ładza #!dze)"a p tamżete7eo7o1"(z)y z"!ze: <,+ te7eo7o1"(z)e rozpatrya)"e G"ata <> << p teżMe(5a)":a Me(5a)"zm

Teo7o1"a i poz)a)"e ;o1a ?>, )"e *e#t teozo)! . teo7o1"a )at'ra7)a + )"eza"era arty:'łF "ary -? teo7o1"a )"e da*e #"C emp"ry(z)"e 'dood)"H1dyż prze:ra(za 1ra)"(e )a#zy(5 ładz poz)a(zy(5 ,+ *e* #to#')e: dote7eo7o1"" << >+ ) << )) do mora7)oG(" ., ) 8ez mora7)oG(" teo7o1"a8yła8y ty7:o demo)o7o1"! ? potrze8)a *edy)"e d7a re7"1"" ?> teo7o1"a

mora7)a *e* de)"(*a <+ por ?? )) " Ety:o=teo7o1"a

Teor"a teorety(z)y teorety(z)y zam"ar -> teorety(z)e poz)a)"e +J )teorety(z)e poz)a)"e przyrody + por ? teorety(z)y 'żyte: roz'm' < ?>J-, <? < - teorety(z)e rozaża)"e przyrody <-> teorety(z)a )a':a



przyrod)"(za >J [ teorety(z)e za#ady < teorety(z)a (zCGH 7ozo" - ?>teorety(z)a reXe:#y*)a ładza #!dze)"a p tamże teorety(z)a zdo7)oGH JJ?teorety(z)y roz'm <.

Teor"a prze(""e9#t"e do te(5)":" JJ?

?

S:oro"dz po*CH

Teor"a #z'Xad:oa E")#(5a(5te7')1#=t5eor"e ++

Teozoa proadza roz'm 8ł!d przez po*C("a prze:ra(za*!(e 1ra)"(epoz)a)"a . por ?>+ )

Te'r1"a 'ro*e)"e że moż)a od(z'aH "#toty )adzmy#7oe " y"eraH )a )"epły .

To) ,. ) J?J J?- ) matematy(z)a propor(*a to)F J?, )

Tota7)oGH #(a7e)"e *ed)! da)! )ao(z)! *e#Q yma1a)"em roz'm' +.

Toarzy#:oGH %e#e77"1:e"t popCd #połe(z)y ' (zło"e:a J+? )at'ra7)a#:ło))oGH (zło"e:a do to=arzy#:oG(" -

Tra1ed"a +,

Tra)#(e)de)t)e po*C("e J- tra)#(e)de)t)a za#ada <,

Tra)#(e)de)ta7)y tra)#(e)de)

ta7)a e#tety:a ładzy #!dze)"a

V +< tra)#(e)de)ta7)a :ryty:a

+ #ma:' +,- J tra)#(e)de)=V ta7)a ded':(*a J, de)"(*a J+ V za#adapoz)a)"a <J e:#pozy(*a

_ +- o7)oGH J-. tra)#(e)de)ta7)e praa ")te7e:t' J "dee J,>tra)#(e)de)ta7)e o:reG7e)"e (e7' -, o1F7)e tra)#(e)de)ta7)e po*C("e przyrodyJ 7ozo6 tra)#=(e)de)ta7"#ta *a:o prze(""e9#to 7o1":a - tra)#(e)de)ta7)a7ozoa +.. *e* o1F7)y pro87em J>J por J- <. tra)#(e)de)ta7)a za#ada

*a:o prze(""e9#to za#ady metazy(z)e* J ppr J? tra)#(e)de)ta7)a za#ada



ładzy #!dze)"a J<? <++ tra)#(e)de)ta7)a ładza #!dze)"a J J, J-><?+ tra)#(e)de)ta7)e po*C("e roz'moe J-> tra)#(e)de)ta7)a do#:o)ałoGH<. tra)#(e)de)ta7)a (e7ooGH << p też &e7ooGH Try(5otom"a *e*'za#ad)"e)"e ?. TFr ytFr prod':t przyrody Nat'rprod':t <J- <., <J<-< <, )= .

U(z'("e od(z'("e po(z'("e %e="57 roz:o#zy " przy:roG(" p Roz:o#z U(z'("e *a:o prze(""e9#to (z'("a Emp)d')1 )"e *e#t poz)a)"em przedm"ot' ..'(z'("e mora7)e S"7te)=1e"57 J+. rFż)" #"C od '(z'("a p"C:)a a7e *e#t m'po:re)e J+ ) por <> ?>? '(z'("e #za('):' p Sza(')e: '(z'("e re7"1"*)e?>? od(z'("e przez zmy#ł e)Ctrz)y +> e)Ctrz)e '(z'("e (e7oe1o #ta)''my#ł' J+<

U*moa)"e appre5e)#"o 6ormy *a:"e1oG przedm"ot' + poprzedza #ze7:"epo*C("e . *e#t pro1re#y)e +. +- +?

Upodo8a)"e Wo571e6a77e) 2 a e#tety(z)e o:reG7a*!(e #!d #ma:' .J.op"era #"C )a z'peł)e* #o8odz"e te1o :to yda*e #!d ? << za"era #o8"e *a:"G poFd 'podo8a)"a aż)y d7a :ażde1o (zło"e:a ) 'podo8a)"ee z)"o#łoG(" +<? 'podo8a)"e peł)e zr'#ze9 +<

S:oro"dz po*CH

??

'podo8a)"e tyra (o z)"o#łe przyrodz"e *e#t )e1aty)e ++ a tym (op"C:)e pozyty)e ++ " rFż)" #"C od "))y(5 o(e) e#tety(z)y(5 #!po#ze(5)! zdo7)oG("! 'dz"e7a)"a #"C +-J 'podo8a)"e 7'dz"a(5 +-<e#tety(z)e 'podo8a)"e :ażde1o podm"ot' pra"dłem d7a :ażde1o "))e1o "1o

'podo8a)"e m'zy(e J.? ) 8 'podo8a)"e tym (o przy*em)e . .-op"era #"C )a (z'("' .- ( 'podo8a)"e do8r' .> +J? (zy#te "8ezar'):oe 'podo8a)"e roz'moe pra"e mora7)ym +? porF)a)"e'podo8a)"a e#tety(z)e1o z roz'moym +>- +?

WartoGH ży("a J- a8#o7't)a artoGH ży("a .,> por +< ?J )"epo7e1a )a oddaa)"' #"C roz:o#zy .,> ,

War')e: o1F7)y J < 6orma7)y J, +.- +,, J> <-+ J J. .6orma7)y a mater"a7)y ?< #'8"e:ty)y J>- <. J ?< por S!d #ma:'

Władza #!dze)"aW"ara %7a'8e o1F7e -, prze(""e9#tem "edzy , "ara mora7)a i"ara pra:ty(z)a , )) "ara 5"#tory(z)a -? "ara #(epty(z)a



[e"ge717a'8e ,> przedm"oty "ary %7a'8e)#a(5e) -> - )) arty:'ły"ary )"e #! zaarte teo7o1"" )at'ra7)e* -?

W"do"#:o #(e)"(z)e S(5a'#p"e7 J.> W"e7:oGH %ro##e "e7:oGH z17Cd)a "a8#o7't)a +<. +J + "e7oGH *ed)orod)oG(" *e#t "e7:oG("! )"e y)":a*!(!z porF)a)"a +< "e7:oGH a8#o7't)a )"e przy#ł'1'*e przyrodz"e +> *e#t ty7:oo:reG7e)"em )arz'(a)ym przez podm"ot +J "e7:oGH m"er)":a +< Gred)"a"e7:oGH +<- "e7:oGH #6erze pra:ty(z)e* +<- ) " teorety(z)e* +<- "e7:oGHł!(zy #"C z 'podo8a)"em +<- po*C("e "e7:oG(" może 8yH da)e a pr"or" )ao(z=)oG(" prze#trze)" J-? 8yH "e7:"m )"e z)a(zy to #amo (o #ta)o"H "e7:oGH +<.o(e)a "e7:oG(" matematy(z)a " e#tety(z)a ++ ) por +?- 7o1"(z)a o(e)a"e7:oG(" *e#t matematy(z)"e o:reG7o)a +<- ) ++ )"e 'z)a*e )"(ze1o (o 8y8yło )a*"C:#ze +J "#t)"e*e o)a ty7:o d7a e#tety(z)e* o(e)y "e7:oG(" +J )(zy#to roz'moa o(e)a "e7:oG(" +-

Władza poz)a(za Er:e))t)"#'er=mo1e) < ) J+ por trzy rodza*e yż#zy(5ładz poz)a(zy(5 <-< 5armo)"z'*! ze #6er! ")te7"1"8"7)! <>J "(5 1ra)"(e <Por_ <- rodz")a yż#zy(5 ładz poz)a(zy(5 J> #to#')e: ładzy poz)a(ze*do przedm"otF , #o8od)a 1ra ładz poz)a(zy(5 -?. p też %ra o1ładaUr8a)"tdt ładz poz)a(zy(5 J..


?.

S:oro"dz po*C7

Władza poż!da)"a de)"(*a a" por < ? +J +. J-, JJ yż#za <)"ż#za " yż#za J< p też Wo7a

Władza #!dze)"a Urłe"7#:r!6t q ładza ydaa)"a #!dF +,, ta:że zdroyroz#!de: . ładza podporz!d:oa)"a te1o (o #z(ze1Fłoe tem' (o o1F7)e J<-? #'8#'m'*e emp"ry(z)! )a=o(z)oGH pod po*C("e <- por podporz!d:o'*e po*C("' to (o odpo"ada m' )ao(z)oG(" . zdo7)oGHdo#to#oya)"a yo8rac)" do ")te7e:t' J?+ *e#t (zło)em poGred)"m m"Cdzy")te7e:tem a roz'mem ? +, ) ?<?. m'#" 8yH a pr"or" praoda(za J< )

da*e po*C("e poGred)"(z!(e m"Cdzy po*C("am" przyrody a po*C("em o7)oG(" ?<?? )"e może #ta)o"H odrC8)e* (zCG(" #y#tem"e 7ozo" " przy#złe* metazy:". , tr'd)oGH y#z':a)"' *e* za#ady



. Dz"e7" #"C )a2 a e#tety(z)!

- . ?> +<? J,< J,. i

ładza ydaa)"a #!dF o (e7o

oG(" 6orma7)e* #'8"e:ty)e*

za poGred)"(tem '(z'("a roz

:o#zy 7'8 przy:roG(" - por

[ ?> *e* :ryty:a .+<>

8 te7eo7o1"(z)! i ładza y

daa)"a #!dF o rea7)e* o8"e:

ty)e* (e7ooG(" przyrody za

poGred)"(tem ")te7e:t' " ro

z'm' - *a:o reXe:#y*)a ła

dza #!dze)"a )a7eży do teore

ty(z)e* (zCG(" 7ozo" ?> reXe:=

#y*)a ładza #!dze)"a *e#t ty7:o re1'7aty)! za#ad! ładzy poz)a(ze* ? por<- *e#t prze(""e9#tem determ")'*!(e* ładzy #!dze)"a :tFra #'8#'m'*e ty7:opod da)e praa 7'8 po*C("a " )"e *e#t praoda(za <?+ <?< #ta)o"#'8"e:ty)! za#adC reXe:#*" o przedm"ota(5 <?> por <+ )) #ł'ży *a:o:ryter"'m d7a #zt':" JJ, Władza #!dze)"a d"a7e:ty(z)a J o7)a +tra)#(e)de)ta7)a p tamże roz'm'*!(a J e#tety(z)a " 7o1"(z)a J>? por .".J ? roz'moa J+< JJ> A)ty)om"a ładzy #!dze)"a <?J ) *e* za#to#oa)"edo #(5ematF " #ym8o7" <>> *e* #'8"e:ty)e ar'):" J> ) J0?` $e* 6orma7)ear'):" J> *e* ma:#yma J+< *e* za#ada a pr"or" J>+ por J?+ <,- *e* 1ra J?ładza #!dze)"a *e#t :o)#tyt'ty)a d7a '(z'("a przy:roG(" " roz:o#zy ?

Władze 'my#ł' %em't#:rd6łe "(5 1ra JJ "(5 od)o#ze)"e #"C do #"e8"e J,"(5 :#ztałtoa)"e #ta)o" propede'ty:C #zt': p"C:)y(5 <>.

Wo*)a *e* 8ar8arzy9#to J< może m"eH #o8"e (oG z)"o#łe1o +.+ *e#t)"e')":)"o)a pF:" )"e ma :o#mopo7"ty(z)e1o #y#tem' #zy#t:"(5 pa9#t J.m"mo #tra#z7"y(5 :7C#: przy)o#" pożyte: J

Wo7a ładza poż!da)"a zdeterm")oa)a przez roz'm > przez

S:oro"dz po*CH

?



po*C("a 1o przez za#ady .? ładza dz"ała*!(a )a za#adz"e (e7F +-, <Jprzy(zy)ooGH :"er'*!(a #"C (e7am" 1o o7a *a:o ładza )at'ra7)a +<+dy#(yp7")a o7" p Dy#(yp7")a do8ra o7a J

Wo7)oGH2 a yo8rac)" +,, J+< J- <>? 1ry ładz poz)a(zy(5 JJ, J>)"edo("e(z)oGH "de" o7)oG(" +-+ 7ozoa #pe=:'7aty)a może daH ty7:o)e1aty)e o )"e* po*C("e ,< por ,> przy(zy)ooGH za poGred)"(temo7)oG(" " przy(zy)ooGH przyrody ?J 8 o7)oGH o7" i z1od)oGH o7" ze #o8!#am! podł'1 po#ze(5)y(5 pra roz'moy(5 <> podł'1 pra mora7)y(5 ?-,J por ?J podł'1 pra pra:ty(z)y(5 ?+ o7)oGH o7" i (zy#ty pra:ty(z)y

roz'm ?J da)a a pr"or" +,> *e#t 6orm! przy(zy)oVyoG(" <-+ *e#t)"e'ar'):oa)! przy=(zy)ooG("! roz'm' <-> por JJ? y:az'*e #!rea7)oGH dz"ała)"a(5 #6erze przyrody ,< por -< *e#t za#ad!re1'7aty)! 6orma7)ym ar'):"em ")te7"1"8"7)e1o G"ata <-+ o7)oGH oda6e:tF + o7)oGH po7"ty(z)a <>. ) Po*C("e o7)oG(" prze(""e9#tempo*C("a przyrody +J )) ,< ) *e1o dz"edz")a ?+ ) #F* (e7 po"))o o)o'rze(zy"#t)"H G"e("e zmy#łF +, por <+ , *e#t pod#taoym

po*C("em #ze7:"(5 pra:ty(z)y(5 pra , " ety(z)y(5 "de" ?>> )

W#pF7)ota %eme")#(5a6t pa9=#too=pra)a .

Wy*aG)"e)"e Er:7dr')1 i yrac)e " o:reG7o)e yproadze)"e (ze1oG z pe)e*za#ady <,? y*aG)"e)"e 6orm przyrody <,< )

Wyo8rac)"a ładza yo8raże)"a2 ładza 'zy#:"a)"a da)y(5 )a=o(z)y(5_"J>> J>- JJ por J- <>< ładza ')ao(z)"a*!(e1o przed#ta"a)"a +<> por+-- J>> JJ <J+ e#tety(z)o=tFr(za +J ) odtFr(za ++< ) +J '*m'*e "#(a7a 6ormy +J +J ) +? ) ł!(zy rFż)orod)oGH da)y(5 )ao(z)y(5 (ałoGH -.+ a + +J?+,, o:reG7a prze#trze9 <+, *e* #to#')e: do ")te7e:t' J

< +J? +<> +-? _,- J?< )) J- #o8od)a 1ra yo8rac)" " ")te7e:t' "ma1"=)a(*" 7'8 6a)taz*" +J? +J, J?< J, o7)a pra"dłooGH yo8rac)"+J? *e* o7)oGH +,, J+< J- J, <>< ) yo8rac)"a (za#"e #)' <J *e* )"e=o1ra)"(zo)oGH +-, +?+ +-> matematy(z)e " dy)am"(z)e '#po#o8"e)"eyo8rac)" +<. roz#zerza)"e yo8rac)" przez to (o z)"o#łe +<, '(z'("e )"eade=:at)oG(" yo8rac)" do "de" + +- +?> +?+ ) +., +J J- yo8rac)"a

*a:o )arzCdz"e roz'm' ++

Wytarza)"e torze)"e Erze'=

<.



?-

S:oro"dz

1')1 me(5a)"(z)e <-, J> por <.< or1a)"(z)e +- por <?. te7eo7o1"(z)aza#ada ytarza)"a +> J> ytarza)"e zam"erzo)e 7'8 )"e zam"erzo)e <+<J ) po#ta)"e ytorze)"e cdc8ła tray <? por <,+ p"er#zeytorze)"e rze(zy > #po#o8y po#taa)"a torze)"a #"C G"ataz"erzC(e1o " roG7"))e1o ++ ) torze)"e przez "#totC ży! #"e8"e *a:o rodza*'

<J- *a:o ")dy"d''m <J- ) ytarza)"e #"C po#z(ze1F7)y(5 (zCG(" <J,<>ytarza)"e rze(zy mater"a7)y(5 <?< <?.

Wz)"o#łoGH da# Er5a8e)e i to (o

a8#o7't)"e "e7:"e +<. po)ad

#ze7:"e porF)a)"e "e7:"e +<.

da7#ze de)"(*e +<, ++ +?,

+.- z1od)oGH z)"o#łoG(" z p"C:

)em +<> rFż)"(a m"Cdzy )"m"

+<+ +<? z)"o#łoGH )"e *e#t za

arta przyrodz"e +<J +?- 7e(z

)a# #amy(5 +<J +< )a

#zym #!dz"e +?> ) 'żyt:'

)a#ze* yo8rac)" +< z)"o

#łoGH #po#o8' myG7e)"a +< +-,

)a#tro*' 'my#ł' +, +.J )a

#zy(5 "de" +> por +<< podz"ał

)a z)"o#łoGH matematy(z)!

" dy)am"(z)! +<? ) przy:łady

z)"o#łoG(" matematy(z)e*

+?> ) por +<.+?. z)"o#łoGH dy)am"(z)a +?.+.. z)"o#łoGH przyrody "#zt':" +<J 'podo8a)"e e z)"o#łoG(" *e#t (o do "7oG(" po#ze(5)"e aż)e



(o do *a:oG(" 8ez")tere#o)e (o do re7a(*" #'8"e:ty)o=(e7oe (o do moda7)oG(":o)"e(z)e +<? +.< moż)a *! z)a7ecH rF)"eż przedm"o("e )"epo#"ada*!(ym 6ormy +<+ por +<J _< +<? "<, _-- +-, o "7e )"m 7'8 za *e1oprzy(zy)"e)"em #"C zo#ta*e yo8rażo)a )"e=o1ra)"(zo)oGH +<+ za z)"o#łoGH'aża #"C przed#ta"e)"e po*C("a roz'moe1o +<+ +<< to (o 8'dz" '(z'("e

z)"o#łoG(" może ydaaH #"C )"eade:at)e ładzy ')ao(z)"a*!(e1oprzed#ta"a)"a +<J 'podo8a)"e e z)"o#łoG(" por'#za 'my#ł +<+ J por +<?+?< po"!za)e *e#t ze zr'#ze)"em +>> +<+ +J )"e da*e #"C po1odz"H zpoa8em +<J yoł'*e podz" 7'8 #za(')e: +<J podo8a #"C przez #F* opFrprze(":o tem' (zym za")tere#oa)e #! zmy#ły +.- por +. z)"o#łoGHprzyrody +- +?- ) ++ +-- ytor' #zt':" + ")te)(*" +.J ;o1a +.+re7"1"" +.J o*)y +.+ 1"acdz"#te1o )"e8a +< o(ea)' +< ) po#ta(" 7'dz:"e*+ a6e:tF " o7)oG(" od a6e:tF + ) (5ara:ter' +- od(z'a)"e te1o (oz)"o#łe yma1a )a#tro*' 'my#ł' podo8)e1o do mora7)e1o +> yma1araż7"oG(" )a "dee +. :'7t'ry +. po("!1a za #o8! "deC )"e#:o9(zo)oG(" +-

z8'dza "C(e* #za('):' )"ż m"łoG(" +? *e#t roz=

S:oro"dz po*CH

?,

:o#z! roz'm'*!(e* :o)temp7a(*" J> z)"o#łoGH (zy))oG(" oparte* )a o8o"!z:'+.- e:#pozy(*a #!dF o z)"o#łoG(" *e#t zarazem "(5 ded':(*! +-, Wzr'#ze)"eR'5r')1 de)"(*a +>> #!d #ma:' zdeterm")oa)y przez zr'#ze)"e )"e *e#t(zy#ty ,? zr'#ze)"e poł!(zo)e *e#t ze z)"o#łoG("! +>> ma #o8"e (oGpodo8)e1o do '(z'("a re7"1"*)e1o ?>? Gm"ałe " (z'łe +- por +-. J.> ) J?

Za8o8o) de)"(*a J++

Zam"ar A8#"(5t przyrody < por &e7 )at'ra7)y <.> ) <.< <+ +?zam"ar mora7)"e :o)"e(z)y ?>,

Za#ada Pr")z"p za#ady a pr"or" . +J J- +.. determ")'*!(e " reXe:#y*)e>J emp"ry(z)e J+ J, :o)#tyt'ty)e ? <> <+ <+ <-> <-J ) <,metazy(z)e J ) re1'7aty)e ? <`<._<-o <-J )?- .? )#'8"e:ty)a za#ada #ma:' ? +, )) <> <?J o8"e:ty)a za#ada mora7)oG("<> por <?J ")te7e:t' <?< por <?J za#ada #'8"e:ty)"e :o)#tyt'ty)aa78o pra:ty(z)"e determ")'*!(a praa mora7)e1o ?- .? za#ady te(5)"(z)o=pra:ty(z)e " mo=ra7)o=pra:ty(z)e +< za#ady tra)#(e)de)ta7)e p

Tra)#(e)de)ta7)y za#ada )adzmy#łoa _? < * za#ada przy(zy) (e7oy(5<??$ dz"ała)"a przyrody



pod7e1a*! )"e"e7:"e* 7"(z8"e za#ad << por J- + Za#ada 5e'ry#ty(z)a <,<za#ada #prze(z)oG(" ?. z)a7ez"e)"e za#ad o1F7)y(5 d7a #z(ze1Fłoy(5 praprzyrody *e#t )"ez8Cd)! potrze8! ")te7e:t' <? Za#ada %r')dmtz o1F7)y(5 )a':przyrod)"(zy(5 << za#ada te7eo7o1"(z)a << :o)#tyt'ty)a " re1'7aty)a <?o8"e:ty)a " #'8"e:ty)a <+^ J mora7)a +. 6orma7)a ?J

Z8yte: 7':#'# J. J

Zdo7)oGH po#ze(5)e1o 'dz"e7a)"a M"tte78ar:e"t *a:o :ryter"'m e#tety(z)y(5#!dF -. ) +J+ +-J J>. )) J+< J<, J por J-

Z"em"a *e* dz"e*e +- ))2 teor"a +,

Z*a"#:o i przedm"ot #ze7:"e1o moż7"e1o doG"ad(ze)"a + i przedm"otzmy#łF J-+ *e#t za#ze pe)! "e7:oG("! +<, *e#t prze(""e9#tem rze(zy#ame* #o8"e 2- <, J-- J-,

J,> <- <,

Zmy#łooGH S"))7"(5:e"t 2 a #e)#"e teorety(z)ym +- *e* 1ra)"(e _?<_??_.- <-+ 8 #e)#"e e#tety(z)ym +. ++ +? +. +-+ to (o zmy#łoe da#S"))=7"(5e *a:o prze(""e9#to te1o (o )adzmy#łoe +-+, te1o (o mora7)e?? ??

Zmy#ł zmy#łoy S")) zmy#ł e)Ctrz)y _+ +? *e1o z*a"#:a )"e da*! #"Cmater"a7"#ty(z=

??>

S:oro"dz po*CH

)"e ytł'ma(zyH ., zmy#ł

#pF7)y J>, por J+< zmy#ł

prady J>,

Immanuel Kan1 Note

Documents

Transcript of Immanuel Kan1 Note