Prawo cywilne – notatki. Adriana Palczewska

I. Wprowadzenie do prawa cywilnego

§1. PRAWO CYWILNE

Prawo cywilne – gałąź prawa prywatnego, obejmująca zespół przepisów, normujących

stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi

oraz jednostkami wymienionymi w art. 331 KC.

Prawo cywilne w ujęciu podmiotowym – zespół uprawnień, przysługujących

podmiotom na podstawie norm prawa cywilnego

Stosunki majątkowe – ich przedmiotem są różne interesy ekonomiczne

Stosunki niemajątkowe – ich przedmiotem są dobra, które nie mają wartości

ekonomicznej w prostym przeliczeniu

Prawo cywilne = prawo życia codziennego (prof. Stelmachowski)

Systematyka KC: księgi tytuły działy rozdziały oddziały

Prawy cywilne stanowi trzon prawa prywatnego. Prawo rodzinne, prawo handlowe,

prawo spółdzielcze czy prawo rolne należy w świetle obowiązujących przepisów uznać

za integralne części prawa cywilnego. Prawo pracy natomiast jest uważane za

szczególną gałąź prawa prywatnego.

ZASADY PRAWA CYWILNEGO:

1. Równorzędność podmiotów

2. Autonomia woli stron

3. Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego

4. Poszanowanie powszechnego odczucia sprawiedliwości (klauzule generalne)

5. Ochrona bezpieczeństwa obrotu

o Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu oświadczeń woli o Ochrona dobrej wiary o Pacta sunt servanda o Rebus sic stantibus o Wymóg zachowania formy szczególnej przy dokonywaniu niektórych czynności prawnych o Kauzalność czynności prawnych o Numerus clausus i zasada jawności praw rzeczowych

2

II. Źródła prawa cywilnego

§3. RODZAJE ŹRÓDEŁ

Prawo stanowione: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,

rozporządzenia

Zwyczaje – nie stanowią źródeł prawa, ale pośrednio uzyskują doniosłość prawną przez to, że

przepisy często do nich odsyłają

Prawo zwyczajowe – traktuje się je jako normy prawne. Faktem prawotwórczym jest praktyka

stałego stosowania przez organy państwowe określonej reguły postępowania. Kształtowanie

się prawa zwyczajowego jest w Polsce dopuszczalne, pod warunkiem, że powstaje ono obok, a

nie przeciwko prawu stanowionemu

Orzecznictwo: w polskim systemie prawnym sądy nie mają roli prawotwórczej. Niemniej

jednak, orzecznictwo jako interpretacja przepisów może wpływać na ustalanie treści

(konkretyzację) norm prawnych pomocnicza rola sądów

Doktryna: poglądy uczonych nie stanowią źródła prawa, ale bardzo często inspirują konkretne

działania legislacyjne postulaty de lege ferenda

§4. WAŻNIEJSZE RODZAJE NORM I PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO

norma prawna: hipoteza, dyspozycja i sankcja / norma sankcjonowana i sankcjonująca

sankcja w prawie cywilnym – ma doprowadzić do zaspokojenia interesu podmiotu stosunku

cywilnoprawnego. Funkcje represyjne i wychowawcze nie stanowią istotnego elementu.

Dominuje sankcja polegająca na przymusowym uzyskaniu z majątku dłużnika określonych

przedmiotów/ wartości pieniężnych

normy prawne nie są równoznaczne z przepisami prawa. Z jednego przepisu może wynikać

wiele norm lub jedna norma może wynikać z wielu przepisów.

WAŻNIEJSZE TYPY NORM W PRAWIE CYWILNYM:

Normy bezwzględnie wiążące (imperatywne/ ius cogens) – ich zastosowanie nie może być

wyłączone ani ograniczone decyzją stron

Normy względnie wiążące (dyspozytywne / ius dispisitivum) – mają zastosowanie tylko

wtedy, gdy strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji

zawartej w takiej normie. Funkcją norm dyspozytywnych jest uzupełnianie treści stosunku

prawnego w zakresie nieuregulowanym przez strony

Normy semiiperatywne – wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony. Ich

zastosowanie może być uchylone tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla

strony objętej ochroną normatywną

Normy kompetencyjne – nakładają na kogoś obowiązek reagowania na dokonanie czynności

konwencjonalnej; przyznają kompetencję określonemu podmiotowi z tym skutkiem, że dla

drugiej strony powstają jakieś obowiązki

Metanormy – reguły interpretacyjne (dyrektywy wykładni), inferencyjne (reguły

wnioskowania) i kolizyjne

WAŻNIEJSZE RODZAJE PRZEPISÓW W PRAWIE CYWILNYM:

3

Definicje legalne – przepisy określające w sposób wiążący sens używanych w akcie prawnym

słów i zwrotów

Przepisy odsyłające (w tym również fikcje prawne, np. „w rozumieniu niniejszej ustawy rak jest rybą”)

Klauzule generalne – szczególny rodzaj zwrotów niedookreślonych, oznaczających pewne

wartości lub ogólnie przyjęte oceny, do których odsyła dany przepis prawny („zasady

współżycia społecznego”, „społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa”)

§5. OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWA CYWILNEGO W ZASIĘGU CZASOWYM I

PRZESTRZENNYM

Początek obowiązywania: na ogół po upływie vacatio legis (14 dni od dnia ogłoszenia aktu

prawnego)

Koniec obowiązywania:

klauzule derogacyjne, zawarte w przepisach wprowadzających nowy akt prawny

upływ z góry oznaczonego czasu

lex posterior derogat legi priori, lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

orzeczenia TK o utracie mocy obowiązującej aktu prawnego

desuetudo – spór w doktrynie

prawo intertemporalne (międzyczasowe) – rozstrzyga, która norma (dawna czy nowa) znajduje

zastosowanie do stosunków prawnych, które powstały przed uchyleniem dawnej normy i

trwają nadal pod rządami nowej normy

art. 3 KC: lex retro non agit

co do zasady, w przypadku stosunków prawnych, które rozpoczęły się w czasie obowiązywania

dawnej ustawy i trwają nadal w czasie obowiązywania nowej, skutki zdarzeń prawnych

oceniamy wg dawnej ustaty

lex retro agit: jeżeli jest to moralnie uzasadnione (np. przepisy o rekompensatach dla

powodzian z mocą wsteczną)

zasada ochrony praw nabytychogranicza stosowanie nowej ustawy

zasada bezpośredniego stosowania ustawy nowej: uregulowania w oderwaniu od zdarzeń

prawnych, długotrwałe stosunki prawne (np. prawo własności); np. art. 612 KSH

zasada dalszego stosowania ustawy dawnej: uregulowania nierozdzielne od stanu faktycznego;

np. art. 619 KSH

4

IV. Prawo podmiotowe

§10. POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Prawo podmiotowe – przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku

prawnego sfera możności postępowania w określony sposób

Postacie uprawnienia (uprawnienie<prawo podmiotowe):

Roszczenie – możliwość domagania się od określonej osoby określonego zachowania

Uprawnienie kształtujące – możliwość wprowadzenia zmian w istniejącej sytuacji prawnej bez udziału i zgody innego podmiotu

Zarzut – możliwość uchylenia się od obowiązku ciążącego na osobie, której służy prawo podniesienia zarzutu. Skorzystanie z tego prawa pociąga za sobą trwałą bezskuteczność roszczenia (zarzut peremptoryjny) lub odsunięcie w czasie świadczenia (zarzut dylatoryjny)

Normatywne postacie prawa podmiotowego:

1. Prawo podmiotowe bezpośrednie

Norma określa granice dozwolonego zachowania się podmiotu uprawnionego

Możliwość realizowania prawa bez udziału innych osób

Stosunek prawny: uprawnionybliżej nieokreślony krąg podmiotów, zobowiązanych do nieingerowania w cudze prawo (prawo skuteczne erga omnes)

2. Roszczenie

Domaganie się od oznaczonej osoby określonego zachowania (działania lub zaniechania)

Roszczenie może powstać jako skutek naruszenia innego prawa podmiotowego (tzw. emanacja prawa podmiotowego)

Roszczenia wynikające ze zobowiązania realnego: adresatem nie jest zindywidualizowany krąg podmiotów, ale podmiot znajdujący się w określonej sytuacji prawno rzeczowej (np. posiadacz rzeczy)

3. Prawa kształtujące

Doprowadzenie do powstania, ustania lub zmiany stosunku prawnego w drodze jednostronnego działania podmiotu uprawnionego

Prawa podmiotowe kształtujące pokrywają się z uprawnieniami kształtującymi

W ujęciu tradycyjnym (Skowrońska-Bocian) można doprowadzić do powstania nowego stosunku prawnego, u Radwańskiego – tylko ustanie lub zmiana istniejącego stosunku prawnego

KLASYFIKACJA PRAW PODMIOTOWYCH (nie jest to podział rozłączny!):

1) Bezwzględne i względne

Bezwzględne – skuteczne erga omnes, normatywna postać praw bezpośrednich; np. prawa rzeczowe, dobra osobiste, prawa niemajątkowe. Treść praw bezwzględnych określa ustawa.

Względne – skuteczne inter partes, normatywna postać roszczenia; np. wierzytelność. Treść praw względnych określa umowa stron

Rozszerzona skuteczność praw względnych – prawa względne skuteczne erga omnes, np. art. 690 KC, możliwe również w przypadku art. 527 KC lub art. 59 KC

5

2) Majątkowe i niemajątkowe

Prawa niemajątkowe: prawa osobiste, prawa rodzinne niemajątkowe, prawa autorskie osobiste

Przeważnie prawa o charakterze niemajątkowym są niezbywalne , a prawa o charakterze majątkowym są zbywalne (wyjątek stanowi prawo użytkowania)

3) Zbywalne i niezbywalne 4) Związane i akcesoryjne

Związane – występują w powiązaniu z innym prawem podmiotowym podmiotem takiego prawa może być tylko podmiot innego prawa. Przeciwieństwem praw związanych są prawa wolne.

Akcesoryjne – służą zabezpieczeniu innego prawa. Obok praw akcesoryjnych istnieją prawa główne/samoistne.

*ekspektatywy – sytuacje prawne, przygotowujące do powstania prawa podmiotowego

Nabycie prawa podmiotowego: PIERWOTNE – nie występuje związek prawny pomiędzy dotychczasowym uprawnionym a nabywcą praw, brak relacji zbywca-nabywca, rzecz nabywa się bez jej obciążeń (ale występują wyjątki od tej zasady, np. przy zasiedzeniu) POCHODNE – występuje relacja zbywca-nabywca. Rodzaje pochodnego nabycia prawa podmiotowego:

Translatywne – dane prawo przechodzi w całości z jednego podmiotu na inny

Konstytutywne – nabywca staje się podmiotem nowego prawa, wywodzącego się z innego prawa, przysługującego zbywcy

!! Nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet – nie można przenieść więcej praw, niż się samemu posiada. Wyjątki od zasady nemo plus iuris: art. 83§2, art. 169 KC – nabywca działający w dobrej wierze nabywa rzecz, nawet jeżeli zbywca nie był uprawniony do rozporządzania

rzecząochrona osób działających w dobrej wierze

Następstwo pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) – przejście w wyniku jednego zdarzenia prawnego określonej masy majątkowej (praw i obowiązków) z jednego podmiotu na inny, np. dziedziczenie

Następstwo pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna) – nabycie w drodze jednego zdarzenia prawnego określonego, sprecyzowanego prawa, np. umowa sprzedaży

*sukcesja uniwersalna częściowa – występuje przy podziale spółek, art. 531 KSH

KOLIZJA PRAW PODMIOTOWYCH:

Zasada pierwszeństwa – głównie w odniesieniu do praw rzeczowych; w ustawie określa się, które z praw ma być realizowane w pierwszej kolejności (prior tempore, potior iure)

Zasada redukcji praw – w przypadku praw o tym samym pierwszeństwie; każde z praw jest wówczas zaspokajane w części, proporcjonalnie do pozostałych

Zbieg roszczeń – występuje, gdy jeden stan faktyczny podpada pod hipotezy kilku norm, a z ich dyspozycji wynikają różne roszczenia. Powstaje wówczas wiele roszczeń, a wybór między nimi należy do uprawnionego

NADUŻYCIE PRAWA – formalnie mieści się w granicach prawa, ale ze względu na ocenę działań jest negatywne, prowadzi do niesłusznych gospodarczo lub moralnie działań. Pewnym problemem jest subiektywizm i ocenność nadużyć prawa. Na art. 5 KC można się powołać tylko w konkretnym przypadku i może on służyć jedynie do obrony, a nie do ataku. „Zasada czystych rąk” – z art. 5 nie może korzystać ktoś, kto sam nadużywa prawa.

6

Radwański/Skowrońska-Bocian – różnice:

Prawa podmiotowe bezwzględne występują tylko w tradycyjnym („wolterowskim”) ujęciu, u Radwańskiego ich nie ma

Definicja zarzutu – u Radwańskiego to oddzielna postać prawa podmiotowego, u Skowrońskiej-Bocian jest to podtyp praw kształtujących

V. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego

§15. RZECZY

Rzeczy – przedmioty materialne, wyodrębnione z przyrody (2 niezbędne przesłanki!)

NIE SĄ rzeczami w rozumieniu art. 45 KC:

ludzie, zwierzęta, zwłoki, tkanki i narządy odłączone od ludzkiego ciała, dobra

niematerialne, energia: elektryczna, cieplna, atomowa, części składowe rzeczy, złoża

minerałów, zbiory rzeczy, przedmioty materialne przeznaczone do powszechnego

użytku (np. morze, powietrze)

Dobra kultury są rzeczami, mimo wszelkich ograniczeń praw właścicielskich

KLASYFIKACJA RZECZY:

1. RUCHOMOŚCI I NIERUCHOMOŚCI

Ruchomości – rzeczy niebędące nieruchomościami

Nieruchomości (art. 46 KC): grunty (nieruchomości gruntowe) rolne i nierolne,

budynki (nieruchomości budynkowe), części budynków (nieruchomości

lokalowe)

Grunty – części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot

własności (art.46§1 KC) + przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu, w

granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa (art.

143 KC)

Art. 48, art. 191 KC – zasada superficies solo cedit (to, co jest na powierzchni,

przypada gruntowi). Wyjątki od zasady: odrębna własność lokali, odrębna

własność budynków i innych urządzeń.

Prawa związane z nieruchomością uważa się za jej części składowe (art. 50 KC)

Budynki: te, które nie są trwale związane z gruntem (np. kioski), są

ruchomościami. Budynki trwale związane z gruntem zaliczamy do

nieruchomości i stanowią one część składową gruntu. Jeżeli jednak wyjątkowo,

na mocy przepisów szczególnych budynek stanowi odrębny od gruntu

przedmiot własności (art. 46§1), to mamy do czynienia z nieruchomością

budynkową.

Części budynków: wyjątkowo części budynków mogą mieć charakter

samodzielnych nieruchomości, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią

odrębny od gruntu/budynku przedmiot własności.

7

Nieruchomość lokalowa – część budynku trwale związana z gruntem, która na

mocy przepisów szczególnych stanowi przedmiot odrębnego prawa własności

art. 46 KC

2. RZECZY OZNACZONE CO DO GATUNKU (taka rzecz) I RZECZY OZNACZONE CO DO

TOŻSAMOŚCI (ta rzecz)

Nieruchomości są zawsze oznaczone co do tożsamości

Przedmiotem stosunków prawno rzeczowych mogą być tylko rzeczy oznaczone

co do tożsamości (poza nielicznymi wyjątkami)

3. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY I PRZYNALEŻNOŚCI

Części składowe rzeczy – wszystko, co nie może być od rzeczy odłączone bez

uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego (art. 47§2

KC). Część składowa nie może być przedmiotem własności ani innych praw

rzeczowych.

Przynależności – art. 51 KC. rzeczy ruchome, potrzebne do korzystania z innej

rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w

faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Przynależność jest zawsze

rzeczą ruchomą i zawsze pozostaje odrębną rzeczą, ale pełni w stosunku do rzeczy

głównej rolę służebną. Rzecz ruchoma może stanowić przynależność tylko wtedy,

gdy jest własnością właściciela rzeczy głównej.

4. RZECZY POZOSTAJĄCE W OBROCIE I RZECZY WYŁĄCZONE Z OBROTU (res extra

commercium)

Przedmioty wyłączone z obrotu: np. narkotyki, zwłoki, tkanki ludzkie

8

VIII. Czynności prawne i inne zdarzenia cywilnoprawne

§24. ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE

Zdarzenia cywilnoprawne – tylko takie fakty/okoliczności, z którymi hipotezy norm wiążą określone w

dyspozycjach norm konsekwencje cywilnoprawne. Zakres zdarzeń cywilnoprawnych nie jest stały –

ulega ciągłym transformacjom stosownie do zmian systemu prawnego

Skutki zdarzeń cywilnoprawnych:

Powstanie stosunku cywilnoprawnego – KAŻDY stosunek cywilnoprawny powstaje w rezultacie

zdarzenia prawnego

Zmiana podmiotu/podmiotów stosunku cywilnoprawnego – nie we wszystkich stosunkach

prawnych taka zmiana jest dopuszczalna (np. prawa niezbywalne)

Zmiana treści stosunku cywilnoprawnego – jeżeli zmiana powoduje przekształcenie typu

danego stosunku cywilnoprawnego, to w miejsce dawnego stosunku powstaje nowy

Zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego – jedynie prawo własności może się utrzymywać

wieczyście

TYPY ZDARZEŃ CYWILNOPRAWNYCH:

1. Wolter:

o Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu

o Działania : czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych (czynności prawne,

orzeczenia sądowe, akty administracyjne) i inne czyny.

2. Radwański:

o Czynności konwencjonalne

(norma prawna dopiero konstruuje zdarzenie prawne, wyznaczając przesłanki jego

dokonania przez odpowiednie działania ludzkie. Np. zawarcie umowy, sporządzenie

testamentu, wydanie orzeczenia sądowego)

o Inne zdarzenia

(wyróżnione przez normę fakty, które istnieją i mają swój sens niezależnie od

obowiązującego systemu prawnego)

3. Typologia (podział niezupełny i nierozłączny):

o Czynności prawne

o Działania zbliżone do czynności prawnych i dlatego wymagające rozważenia wspólnie z

czynnościami prawnymi

o Orzeczenia sądowe i administracyjne

o Niewykonywanie uprawnień w określonym czasie

9

§25. POJĘCIE I POSTACIE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Radwański: konstruowanie definicji na podstawie teorii czynności konwencjonalnych

Czynność prawna – skonstruowana przez system prawny czynność konwencjonalna podmiotu prawa

cywilnego, której treść określa co najmniej w podstawowym zakresie konsekwencje prawne tego

zdarzenia prawnego (art. 56 KC)

2. Skowrońska-Bocian: podstawowym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli (tzw.

teoria tradycyjna)

Czynność prawna – takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby

fizycznej lub organu osoby prawnej, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych

skutków cywilnoprawnych. Aby konkretna czynność prawna doszła do skutku, muszą wystąpić

wszystkie elementy stanu faktycznego, które zostały przewidziane w normie prawnej (np. do umowy

sprzedaży wymagane jest złożenie zgodnych oświadczeń woli przez kupującego i sprzedawcę,

wyrażających wolę przejścia własności przedmiotu w zamian za ekwiwalent finansowy).

KLASYFIKACJA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1) Jednostronne, dwustronne/wielostronne (umowy) oraz uchwały kolektywnych organów

korporacyjnych osób prawnych (zarząd, rada nadzorcza)

Jednostronne – dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony

(np. sporządzenie testamentu)

Umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron.

Mają największą doniosłość spośród wszystkich postaci czynności prawnych

Uchwały – obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu, jednak w

odróżnieniu od umów, do ich prawnej skuteczności nie jest konieczne, aby

oświadczenia woli wszystkich podmiotów były zgodne. Wystarczy, by treść uchwały

uzyskała aprobatę odpowiedniej większości (quorum zgromadzenia). Nie każda

uchwała jest czynnością prawną – nie są nimi te, które nie wywołują zmian w relacjach

danej osoby prawnej z innymi podmiotami

2) Czynności prawne dokonywane za zgodą osoby trzeciej

Osoba trzecia – podmiot prawa cywilnego, który nie jest uczestnikiem czynności

prawnej. Zgoda osoby trzeciej ma charakter oświadczenia woli i może być wyrażona

nie tylko przed i podczas składania oświadczeń woli przez uczestników czynności

prawnej, ale także w okresie późniejszym (potwierdzenie – art.18 §1, art.103§1 KC)

Zgoda pełni rolę wtórną, ale niezbędną do ważności czynności prawnej. Osobie trzeciej

przypada jedynie funkcja kontrolna (nie decyduje o dokonaniu czynności prawnej ani o

jej treści)

art. 17, art. 63, art. 103§1, art. 104, art. 248§2, art. 507, art. 519§2, art. 525 KC

10

3) Indywidualnie adresowane: niewymagające zakomunikowania nikomu, uzyskujące

skuteczność poprzez publiczne ogłoszenie, uzyskujące skuteczność poprzez

zakomunikowanie określonym w ustawie organom państwowym lub świadkom

Niewymagające zakomunikowania – np. testament własnoręczny (art. 949 KC)

Wymagające publicznego ogłoszenia – ad incerta personas, np. przyrzeczenie

zamieszczone w ogłoszeniu publicznym (art.919 KC)

Wymagające zakomunikowania określonym organom/ świadkom – nie ma potrzeby

kierowania ich do osób zainteresowanych wynikającymi z nich skutkami prawnymi

(art. 951-953 KC, art. 1018§3 KC)

co do zasady, system prawny wymaga aby oświadczenia woli były składane

podmiotom, których dotyczą. Ta zasada działa również w przypadku jednostronnych

czynności prawnych (wypowiedzenie umowy itp.)

złożenie oświadczenia woli innej osobie zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w

taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią – składający oświadczenie woli musi

stworzyć taką sytuację, żeby tylko od adresata zależało, czy zechce się zapoznać z

treścią oświadczenia woli (czyli np. wysyłając oświadczenie woli pocztą, należy je

wysłać listem poleconym za potwierdzeniem odbioru) – art. 61§1 KC

4) Realne i konsensualne

Realne – do ich dokonania jest konieczne (poza oświadczeniem woli) działanie

powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami

materialnymi

Konsensualne – zwykle dochodzą do skutku tylko przez samo złożenie oświadczenia

woli (solo consensu), niekiedy ustawa wymaga ponadto spełnienia innych okoliczności

(np. wpis do ksiąg wieczystych)

5) Między żyjącymi i na wypadek śmierci

Między żyjącymi – inter vivos, wywołują konsekwencje prawne już z chwilą ich

dokonania

Na wypadek śmierci – mortis causa, wywołują skutki prawne dopiero z chwilą śmierci

osoby dokonującej czynności (np. testament)

6) Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku

Zobowiązujące – polegają na zobowiązaniu się dłużnika do świadczenia (tzn.

określonego działania lub zaniechania) na rzecz wierzyciela (art. 353 KC). Rozróżniamy

czynności prawne jednostronnie albo dwustronnie zobowiązujące. W ramach

czynności dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się czynności prawne odpłatne oraz

nieodpłatne. Funkcjonuje ogólne założenie ustawodawcy polskiego, że czynności

prawne nieodpłatne, przyznające korzyść tylko jednej stronie, zasługują na słabszą

ochronę niż czynności odpłatne. Pasywa rosną, aktywa pozostają bez zmian

Rozporządzające – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu

prawa podmiotowego. Wyłącznie rozporządzający charakter mają te czynności, które

zostały dokonane w wykonaniu zobowiązania powstałego z innego niż czynność

prawna zdarzenia (np. z czynu niedozwolonego, niesłusznego wzbogacenia, aktu

administracyjnego itp.). Aktywa maleją, pasywa pozostają bez zmian

11

O podwójnym skutku – takie czynności, których treść zobowiązuje do dokonania

rozporządzenia. Kategoria ta obejmuje różnorodne umowy, np. sprzedaż, dostawa,

pożyczka, najem. Zgodnie z rozwiązaniem przyjętym przez polski system prawny (a

zaczerpniętym z systemu francuskiego), traktujemy taką czynność jako jedną,

zobowiązującą do rozporządzenia – bez potrzeby dokonania odrębnej czynności

rozporządzającej, sama powoduje także skutki rozporządzające (np. art. 155§1 KC).

Odstępstwa od tej zasady są możliwe, jeśli przewidują je przepisy szczególne lub jeżeli

wskazuje na to postanowienie stron czynności prawnej. Aktywa maleją, pasywa rosną

W systemie prawa niemieckiego przyjęto inny model: uznaje się, że czynności prawne zobowiązujące do rozporządzenia

powodują wyłącznie powstanie zobowiązania, a dla wywołania skutków rozporządzających konieczne jest dokonanie

odrębnej czynności rozporządzającej.

7) Przysparzające i nieprowadzące do przysporzenia

Przysparzające – realizacja korzystnej dla drugiej strony zmiany majątkowej,

polegającej na tym, że dana osoba nabywa prawo podmiotowe albo zostaje zwolniona

z obowiązków lub ciężarów ograniczających jej prawo podmiotowe. Większość

czynności zobowiązujących, rozporządzających i zobowiązująco-rozporządzających

należy również do kategorii czynności prawnych przysparzających. Aktywa rosną,

pasywa maleją

8) Kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane)

Ten podział obowiązuje wyłącznie w zakresie czynności prawnych przysparzających

Kauzalne – ich ważność zależy od istnienia niewadliwej przyczyny prawnej. Brak kauzy

pociąga za sobą nieważność przysporzenia. Np. darowizna

Abstrakcyjne – wywołują skutki przysparzające, nawet jeśli nie istnieje prawidłowa

kauza, stanowiąca podstawę prawną do ich dokonania. Np. przekaz, weksel, czek.

Osobie poszkodowanej przysługuje roszczenie o bezpodstawne wzbogacenie

(art. 405 KC)

Typy kauz (sformalizowane przyczyny przysporzenia):

1. Causa obligandi vel aquirendi – dokonujący przysporzenia działa w celu uzyskania

wzajemnego zobowiązania od osoby otrzymującej przysporzenie

2. Causa solvendi – dokonujący przysporzenia działa w celu zwolnienia się od

ciążącego na nim obowiązku

3. Causa donandi – świadoma rezygnacja z przysługującego za przysporzenie

ekwiwalentu

9) Upoważniające i powiernicze (fiducjarne)

Upoważniające – prototypem tych czynności jest pełnomocnictwo. Wyznaczają one

innym podmiotom kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnych ze

skutkiem dla osoby udzielającej upoważnienia

Powiernicze – zawierają dwa związane ze sobą elementy: przeniesienie przez

powierzającego na powiernika jakiegoś prawa oraz zobowiązanie powiernika wobec

powierzającego, że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie,

wskazanym treścią umowy i że w określonej sytuacji przeniesie to prawo z powrotem

na powiernika. (art. 57 KC)

12

§26. FORMA OŚWIADCZENIA WOLI

Oświadczenie woli – takie zachowanie podmiotu prawa cywilnego, które wyraża zamiar wywołania

skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego art. 60 KC

Oświadczenie woli jest jedynym koniecznym elementem każdej czynności prawnej

Oświadczenie woli niekoniecznie jest równoznaczne z czynnością prawną – czasem na

czynność prawną składa się kilka oświadczeń woli lub są potrzebne jakieś dodatkowe elementy

Co do zasady, art. 60 KC oraz art. 3531 KC zakładają swobodę formy czynności prawnych, jeśli

ustawa nie stanowi inaczej.

Formy szczególne oświadczenia woli:

1. Zwykła forma pisemna

Art. 78§1 KC

Dokument obejmujący treść oświadczenia woli wraz z podpisem

Treść w języku pisanym, z użyciem materiałów zdolnych do utrwalenia treści i

własnoręcznego podpisu pod tekstem

Osoba nieumiejąca pisać może złożyć tuszowy odcisk palca, obok którego inna osoba

wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis. Osoba nieumiejąca czytać może

złożyć oświadczenie woli wyłącznie w postaci aktu notarialnego

2. Kwalifikowane formy pisemne: pismo z podpisem urzędowo poświadczonym lub pismo z datą

pewną

Urzędowe poświadczenie podpisu – notariusz zamieszcza na dokumencie klauzulę

stwierdzającą własnoręczność podpisu osoby o ustalonej przez notariusza tożsamości

Data pewna – pismo ma datę pewną następujących wypadkach:

Stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym –

od daty dokumentu urzędowego

W razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek

wzmianki przez organ państwowy/organ samorządu terytorialnego/ notariusza

– od daty wzmianki

W razie śmierci jednej z osób podpisanych, datę złożenia przez nią podpisu

uważa się za pewną od chwili śmierci

Umieszczenie na dokumencie urzędowego poświadczenia daty powoduje skuteczność

poświadczenia także względem osób nieuczestniczących w dokonaniu czynności

Art. 81 KC

3. Akt notarialny

Notariusz spisuje treść podanych mu oświadczeń stron, następnie odczytuje stronom i

wraz z nimi podpisuje. Oryginał aktu zostaje u notariusza, strony dostają tylko wypisy

13

4. Forma elektroniczna kwalifikowana

Art. 78§2 KC

Oświadczenie woli w postaci elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli

złożonym na piśmie, jeżeli jest opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym

SKUTKI NIEDOCHOWANIA FORMY:

1) Forma zastrzeżona pod rygorem nieważności – ad solemnitatem

Art. 73 i art. 76 KC

w przypadku form kwalifikowanych jest to dorozumiany wymóg formy, w przypadku

zwykłej formy pisemnej – tylko jeżeli przepisy wskazują tę formę

2) Forma zastrzeżona dla celów dowodowych – ad probationem

Art. 74 KC

Konsekwencje jej niezachowania przejawiają się na płaszczyźnie procesowej – nie jest

dopuszczalny dowód ze świadków ani z przesłuchania stron na fakt dokonania

czynności. Dowód może zostać przeprowadzony, gdy obie strony wyrażą na to zgodę

lub jeżeli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą lub jeżeli fakt dokonania

czynności prawnej zostanie uprawdopodobniony za pomocą pisma

dorozumiana forma przy zwykłej formie pisemnej, nie może się odnosić do form

kwalifikowanych, wszystkie formy kwalifikowane są zastrzeżone ad eventum albo ad

solemnitatem

3) Forma zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych – ad eventum

Art. 73§2 zd.2 i art. 74§2 zd.2 KC

Niezachowanie formy nie powoduje nieważności czynności, ale pociąga za sobą

niewystąpienie niektórych skutków prawnych, które by wystąpiły, gdyby forma została

zachowana

musi być expressis verbis wskazana w przepisie

UMOWA STRON: przy postanowieniu o szczególnej formie – czynność dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu

formy (ad solemnitatem)

przy zwykłej formie pisemnej bez skutków niedochowania – ad probationem (w stosunkach

prawnych między przedsiębiorcami – ad solemnitatem)

formy następcze – zmiana, rozwiązanie, odstąpienie lub wypowiedzenie umowy. Odstąpienie:

jednostronne, ze skutkiem ex tunc (z mocą wsteczną). Wypowiedzenie: jednostronne, ze

skutkiem ex nunc. Rozwiązanie: dwustronne.

Art. 77§1 KC – zasada tożsamości formy pierwotnej i następczej (przy modyfikacji umowy)

Przy czynnościach niwelujących, forma zależy od tego, czy umowę zawarto w formie pisemnej,

czy w szczególnej (Art. 77§2-3 KC):

Forma pisemna – forma pisemna

Rozwiązanie: forma szczególna – forma szczególna

Odstąpienie/wypowiedzenie: forma szczególna – forma pisemna

14

§27. WYKŁADNIA OŚWIADCZEŃ WOLI

Ogólne dyrektywy wykładni (art. 65 KC): ustalone zwyczaje, okoliczności, cel stron, zasady

współżycia społecznego

Przedmiotem wykładni oświadczeń woli mogą być różnego rodzaju znaki, nawet niemające

postaci językowej (w przypadku wykładni prawa, przedmiotem wykładni mogą być tylko

wydane przepisy)

Celem wykładni jest ustalenie rzeczywistej treści dokonanej czynności prawnej (a nie treści woli

wewnętrznej), należy uwzględnić intencje i zamiary podmiotów dokonujących czynności

Nie ma jednego ogólnego wzorca wykładni. Interpretacja oświadczenia woli jest zależna od

adresata, a w dalszej kolejności od okoliczności, celu itd.

Kombinowana metoda wykładni – nadrzędne znaczenie mają dwie wartości: respektowanie woli

składającego oświadczenie oraz zaufanie do złożonego oświadczenia ze strony innych osób

Oświadczenia woli składane indywidualnym adresatom: nadrzędną dyrektywą jest uznanie

takiego sensu oświadczenia, w jakim zgodnie obie strony go zrozumiały. Jeżeli strony nie

zrozumiały oświadczenia woli tak samo, to uznaje się za miarodajny dla sądu sens ustalony z

punktu widzenia odbiorcy oświadczenia woli. Na ochronę zasługuje jednak tylko takie

rozumienie oświadczenia woli przez adresata, które stanowi rezultat jego starannych zabiegów

interpretacyjnych (jeżeli każdy uczestnik obrotu znajdujący się w analogicznej do niego sytuacji

i dysponujący takim samym zakresem wiedzy o oświadczeniu i towarzyszących mu

okolicznościach, tak samo zrozumiałby jego znaczenie)

Oświadczenia woli kierowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców: obowiązuje zasada, że

należy uwzględnić możliwości poznawcze adresatów, ale rozstrzygnięcie następuje jedynie na

podstawie zobiektywizowanego kryterium typowego adresata (krąg potencjalnych odbiorców

jest anonimowy, więc nie można zastosować kryteriów indywidualnych). „Typowym

adresatem” może być jednak zarówno przeciętny obywatel, jak również np. osoba wykonująca

określony zawód (lekarz, prawnik, przedsiębiorca).

Testamenty: interpretuje się je tak, by zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli

spadkodawcy (art. 948 KC). Wola testatora dla swojej skuteczności nie wymaga

zakomunikowania beneficjentom testamentu (w związku z tym, sposób, w jaki beneficjenci

rozumieją zapisy testatora, jest bez znaczenia przy dokonywaniu wykładni)

Wykładnia oświadczeń woli składanych pisemnie: językowe reguły znaczeniowe, kontekst,

związki treściowe między postanowieniami, definicje (mają pierwszeństwo przed znaczeniem

wyrazów ustalonych w użyciu powszechnym), znaki graficzne. Dokumenty mają szczególny

walor dowodowy i pierwszeństwo przed dowodem ze świadków (art. 247 KPC)

15

§28. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zdolność prawna – możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków w obszarze stosunków

normowanych prawem cywilnym. Co do zasady jest nieograniczona. Nasciturus ma warunkową

(kwalifikowaną) zdolność prawną.

Zdolność do czynności prawnych – możliwość nabywania praw i obowiązków przez samodzielne

składanie oświadczeń woli

Determinanty zdolności do czynności prawnych:

o Wiek o Ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe

o Zawarcie małżeństwa

o Ustanowienie doradcy tymczasowego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie

PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Pełną zdolność co czynności prawnych ma osoba pełnoletnia, wobec której nie orzeczono

częściowego ani całkowitego ubezwłasnowolnienia ani wobec której nie ustanowiono doradcy

tymczasowego w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie

Art. 10 KC

Przesłanki pełnoletności: wiek powyżej 18 lat lub zawarcie małżeństwa (wyłącznie kobiety, w

uzasadnionych przypadkach, powyżej 16 lat)

Tylko osoba pełnoletnia może sporządzić testament

OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Wiek 13-18 lat

Osoby powyżej 18 lat ubezwłasnowolnione częściowo

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę

Do dokonania czynności prawnej, pociągającej za sobą powstanie zobowiązania lub będącej

rozporządzeniem prawem, wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego przed

dokonaniem lub równocześnie z dokonaniem czynności

Jeżeli czynność została zawarta bez zgody przedstawiciela ustawowego (negotium claudicans –

czynność kulejąca), możliwe jest potwierdzenie zawartej umowy przez przedstawiciela lub

przez samą stronę umowy po dojściu do pełnoletniości

W przypadku dokonania jednostronnej czynności prawnej bez zgody przedstawiciela –

nieważność czynności bez możliwości potwierdzenia (nie można wydać zgody ex post)

Jeżeli została zawarta umowa bez zgody przedstawiciela ustawowego, to druga strona umowy

może wyznaczyć przedstawicielowi termin do potwierdzenia umowy. Po jego bezskutecznym

upłynięciu stosunek prawny wygasa.

Czynności prawne niewymagające zgody przedstawiciela: czynności, z których wynika tylko

przysporzenie; umowy zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (brak

zastrzeżenia o rażącym pokrzywdzeniu!); rozporządzanie swoim zarobkiem; czynności prawne

dotyczące przedmiotów majątkowych, oddanych przed przedstawiciela ustawowego do

swobodnego użytku – art. 19-22 KC

16

BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Wiek 0-13 lat

Osoby powyżej 13 lat ubezwłasnowolnione całkowicie

(osoba, która nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, nie jest możliwe rozeznanie

przez nią znaczenia dokonywanych czynności, a jej stan umysłowy odpowiada poziomem

rozwoju intelektualnego osobie poniżej 13 lat)

W imieniu takiej osoby działa jej przedstawiciel ustawowy (ustanawia się opiekę, chyba że

dana osoba pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską)

Czynność prawna podjęta przez taką osobę jest nieważna (art.14§1 KC). Wyjątek stanowią

umowy zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, o ile nie pociągają za

sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych(art.14§2 KC).

W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie sądem I instancji jest sąd okręgowy. Sprawa jest

rozpoznawana przez trzech sędziów zawodowych, a wniosek może zostać złożony wyłącznie przez

podmioty wymienione w ustawie; w interesie osoby, której wniosek dotyczy. Postępowanie toczy się z

udziałem prokuratora.

§29. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Wada oświadczenia woli – określone w ustawie i ujęte w pewne typy nieprawidłowości występujące

przy powzięciu decyzji (wola wewnętrzna) lub przy uzewnętrznieniu woli

1. BRAK ŚWIADOMOŚCI ALBO SWOBODY PRZY PODEJMOWANIU DECYZJI (ART. 82 KC)

Dotyczy nie tylko trwałych, ale również przemijających zaburzeń psychicznych (np. nadużycie

alkoholu, decyzje pod wpływem głodu narkotycznego)

Dotyczy nie tylko stanów patologicznych, ale również fizjologicznych (np. sen, przymus fizyczny)

Brak świadomości/swobody powoduje bezwzględną nieważność

Art. 82 KC nie uwzględnia interesów żadnej innej osoby, odnosi się wyłącznie do osoby, która

zachowuje się w ten sposób, że można sądzić, iż składa oświadczenie woli

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto powołuje się na nieważność czynności prawnej (art. 6 KC –

onus probandi), zwykle na osobie składającej oświadczenie woli

2. POZORNOŚĆ (ART. 83 KC)

Złożenie oświadczenia woli drugiej stronie za jej zgodą bez zamiarów wywołania skutków

prawnych

Dotyczy TYLKO umów lub jednostronnych oświadczeń woli składanych drugiej osobie (musi

występować druga strona)

Musi występować brak zamiaru wywołania skutków prawnych, a druga strona musi mieć

świadomość i akceptować fakt pozorności oświadczenia woli

Pozorne oświadczenie woli może mieć na celu ukrycie innej czynności prawnej (pozorność

kwalifikowana) dwie czynności prawne : pozorna (symulowana) i ukryta (dyssymulowana).

Ukryta czynność prawna może być ważna, jeżeli zostały spełnione wszystkie przesłanki

ważności takiej czynności

Np. ukryta czynność darowizny (przy pozornym kupnie-sprzedaży) jest nieważna ze względu na

braki formalne (nieodpowiedni akt notarialny)

Pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ale ma doniosłość dla osób trzecich,

które odpłatnie i w dobrej wierze nabyły prawo, nie wiedząc o pozorności oświadczenia –

17

wyjątek od zasady nemo plus iuris, ochrona osób działających w dobrej wierze, większa

ochrona czynności odpłatnych (art. 83§1 KC)

Pozorność to niezgodność woli wewnętrznej z jej uzewnętrznieniem

Oświadczenie woli nie na serio – np. aktor na scenie

Zastrzeżenie potajemnie (reservatio mentalis) – niezakomunikowane nikomu zastrzeżenie, że

czynność prawna nie wywoła skutków prawnych. Jest pozbawione doniosłości prawnej

3. BŁĄD (ART. 84-85 KC)

Mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie spraw lub brak tego wyobrażenia. Błąd ma doniosłość

prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny

Błąd dotyczący treści: mylne wyobrażenie podmiotu składającego oświadczenie woli, dotyczące

elementu składającego się na treść czynności prawnej, a wynikającego także z ustawy, zasad

współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Błąd może dotyczyć przedmiotu czynności

prawnej, jej skutków prawnych, szczególnych właściwości kontrahenta.

Błąd istotny: uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod

wpływem błędu i oceniał sprawę rozważnie, nie złożyłby oświadczenia woli tej treści –

zindywidualizowane i obiektywne kryteria

Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale stanowi podstawę do uchylenia się od

skutków prawnych złożonego oświadczenia woli

Wyjątek: błąd dotyczący testamentu powoduje nieważność testamentu – art. 945 KC

W przypadku oświadczeń woli składanych innej osobie i będących odpłatnymi czynnościami

prawnymi, na błąd dotyczący czynności prawnej można się powołać tylko wtedy, gdy ponadto

adresat oświadczenia woli wywołał błąd (nawet bez swojej winy), wiedział o błędzie lub mógł z

łatwością zauważyć błąd. Jeżeli w w/w sytuacjach adresat nie wyprowadził składającego

oświadczenie woli z błędu, jego interes nie zasługuje na ochronę.

Oświadczenie woli składane innej osobie przez posłańca: w przypadku, gdy uległo

zniekształceniu, stosuje się przepisy o błędzie (art. 85 KC). Posłańcem jest osoba niebędąca

stroną czynności prawnej.

4. PODSTĘP (ART. 86 KC)

Świadome wprowadzenie jakiejś osoby w błąd lub umocnienie jej błędnego mniemania w celu

skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści LUB świadome przemilczenie

pewnych informacji, gdy istniał obowiązek ich udzielenia

Spór w doktrynie: podstęp to kwalifikowana forma błędu czy odrębna wada oświadczenia woli?

Radwański wyszczególnia postęp jako odrębną wadę, Skowrońska-Bocian omawia go przy

okazji błędu

W przypadku podstępu, składający oświadczenie woli może się powołać na błąd nawet gdy nie

był on istotny lub nie dotyczył treści czynności prawnej

Podstęp uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli

Podstęp osoby trzeciej – składający oświadczenie woli może się na niego powołać:

1) gdy czynność prawna była nieodpłatna

2) Przy czynnościach odpłatnych: gdy adresat wiedział o podstępie osoby trzeciej i nie

zawiadomił o nim składającego oświadczenie woli

5. GROŹBA (ART. 87 KC)

Wywołanie u innej osoby stanu obawy, pod wpływem której ta osoba składa oświadczenie woli

o treści pożądanej przez grożącego

18

Chodzi tu o przymus psychiczny

Nie każdy stan obawy jest prawnie istotny, wyłącznie groźba bezprawna (art.87 KC) jest

niedopuszczalną ingerencją w proces motywacji człowieka

Bezprawność groźby nie tylko czyny bezwzględnie zabronione przez system prawny, ale

również działania legalne, ale niedozwolone w celu skłonienia kogoś do złożenia oświadczenia

woli określonej treści

Groźba musi być bezprawna i poważna – powodująca poważne niebezpieczeństwo dla dóbr

osobistych lub majątkowych jakiejkolwiek osoby

Groźba może pochodzić zarówno od adresata oświadczenia woli, jak i od osoby trzeciej,

chociażby nawet adresat nie wiedział o groźbie

Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby jest ważne, ale istnieje podstawa prawna do

uchylenia się od jego skutków prawnych (wyjątek: testament – złożony pod wpływem groźby

jest bezwzględnie nieważny, art. 945 KC)

UCHYLENIE SIĘ OD SKUTKÓW PRAWNYCH

Prawo do uchylenia się od skutków prawnych przysługuje w przypadku oświadczeń woli

złożonych pod wpływem błędu, podstępu lub groźby i jest to prawo podmiotowe kształtujące

Składa się kolejne oświadczenie woli, które wyraża decyzję uchylenia się od skutków prawnych

pierwotnie dokonanej czynności prawnej

Wymagana forma pisemna ad probationem

Oświadczenie musi być złożone drugiej stronie pierwotnej czynności prawnej (art. 88§1 KC)

Aby oświadczenie woli mogło zostać uznane za złożone drugiej stronie, składający

oświadczenie woli musi stworzyć takie warunki, w których tylko i wyłącznie od decyzji adresata

będzie zależało, czy zapozna się z treścią oświadczenia woli, czy nie

Uchylenie się od skutków prawnych następuje bez udziału organu orzekającego. Sąd rozstrzyga

natomiast, czy zaszły przesłanki ważnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia

woli (orzeczenie sądu ma charakter deklaratoryjny, a nie kształtujący)

Prawo do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli jest ograniczone

rocznym terminem, który liczy się od dnia wykrycia błędu lub podstępu albo od dnia, kiedy

stan obawy przed groźbą ustał (tzn. również w sytuacji, gdy groźba została zrealizowana)

Uchylenie się od skutków prawnych powoduje zgaśnięcie wszelkich związanych z oświadczenie

woli konsekwencji prawnych ex tunc (z mocą wsteczną). Nie można jednak domagać się

jakiejkolwiek zmiany treści wadliwego oświadczenia.

Ugoda: art. 918 KC

19

IX. Treść czynności prawnej

§30. SWOBODA KSZTAŁTOWANIA TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Treść czynności prawnej: postanowienia stron, określające skutki prawne złożonych oświadczeń woli

Treść stosunku cywilnoprawnego: treść oświadczeń woli + przepisy ustawy + zasady współżycia społecznego + ustalone zwyczaje

Zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej – norma o ogólnej doniosłości, zakres tej swobody jest ograniczony przepisami prawa

Wzorzec kompetencji generalnej - gdy zasada swobody kształtowania treści sięga tak daleko, że pozwala podmiotom stosować nie stosować się do ustalonych w przepisach typów czynności prawnych

Wzorzec kompetencji szczególnej – za ważne uznaje się tylko czynności prawne mieszczące się w ramach określonych w ustawie typów

Art. 3531 KC – panuje wzorzec kompetencji generalnej, nie obejmuje on jednak czynności prawnych, które są skuteczne wobec osób nieuczestniczących w dokonywaniu tych czynności. Wówczas swoboda kształtowania treści umów jest ograniczona ustawą do określonych typów (numerus clausus).

1. Umowy kreujące prawa podmiotowe bezwzględne 2. Umowy tworzące spółki 3. Umowy kreujące prawa podmiotowe ucieleśniane w papierach wartościowych 4. Umowy regulujące stosunki majątkowo – małżeńskie 5. Umowy dotyczące spadków

Jednostronne czynności prawne są dopuszczalne tylko w ramach ustawowo określonych typów(numerus clausus)

Ograniczenia zasady swobody kształtowania treści czynności prawnych:

Prawa przyrody (art. 387 KC)

Normy bezwzględnie wiążące (art. 58§1 KC) ochrona interesów publicznych, zagwarantowanie zasady autonomii podmiotów, wspieranie strony słabszej itp.

Obejście ustawy (art. 58§1 KC) czynności prawne, dokonywane in fraudem legis

Zasady współżycia społecznego (art. 58§2 i art. 3531 KC) treść i cel czynności prawnej muszą być zgodne z zasadami współżycia społecznego

Skutki naruszenia ograniczeń swobody kształtowania treści czynności prawnych:

Reguła ogólna: taka czynność prawna jest bezwzględnie nieważna (art. 58§2 i 387§1 KC)

Jeżeli tylko niektóre postanowienia czynności prawnej są sprzeczne z przepisami ustawy lub z zasadami współżycia społecznego, rozstrzygnięcie zależy od doniosłości nieważnego postanowienia (art. 58§3 KC) Jeżeli bez nieważnych postanowień czynność nie zostałaby dokonana, to jest w całości nieważna. Jeżeli bez nieważnych postanowień czynność i tak zostałaby dokonana, to jej pozostałe części (poza nieważnymi postanowieniami) pozostają w mocy

20

§31. ELEMENTY TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

1. ESSENTIALIA NEGOTII – elementy przedmiotowo istotne Ustawowo wyróżnione cechy, wg których dokonuje się kwalifikacji czynności prawnej; takie składniki, bez których dana czynność nie mogłaby dojść do skutku

2. NATURALIA NEGOTII – elementy nieistotne

Stanowią uzupełnienie treści czynności prawnej. Można je wskazać w treści, ale nie jest to konieczne, bo są określone w przepisach prawnych

3. ACCIDENTALIA NEGOTII – elementy dodatkowe/podmiotowo istotne

Zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej jest konieczną przesłanką wystąpienia wskazanych w nich skutków prawnych. Do accidentalia negotii należą np. warunek i termin.

WARUNEK

Zastrzeżenie zawarte w treści czynności prawnej, które uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89 KC)

Co do zasady, strony mogą zastrzec warunek, ale ta możliwość może zostać wyłączona - wyjątki mogą wynikać ze szczególnych przepisów prawnych lub z właściwości czynności prawnej

Podział warunków:

Zawieszające i rozwiązujące

Dodatnie i ujemne

Zależne od woli strony (potestatywne), niezależne (losowe) i mieszane

Zastrzeżenie niedopuszczalnego warunku zawieszającego skutkuje nieważnością czynności, a rozwiązującego – uznaniem warunku za niezastrzeżony

Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społ. jego ziszczeniu, następują takie skutki, jakby warunek się ziścił (art.93§2 KC)

Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi do tego w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społ., następują takie skutki, jakby warunek się nie ziścił (art.93§3 KC)

Warunkowo uprawniony może wykonywać wszystkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa (art.91 KC)

Condictio iuris – ustawowe przesłanki, od których zależy ważność czynności prawnej. NIE SĄ warunkami w rozumieniu KC

Stan condictione pendente – stan, istniejący pomiędzy stronami czynności prawnej, występujący między dokonaniem czynności prawnej a ziszczeniem się warunku

TERMIN

Zastrzeżenie terminu wiąże powstanie lub ustanie czynności prawnej ze zdarzeniem przyszłym i pewnym

Termin: początkowy lub końcowy

Określanie terminu (art.111- 115 KC):

Termin oznaczony w dniach zaczyna się kolejnego dnia po zdarzeniu stanowiącym początek terminu, a kończy się o północy ostatniego dnia

Termin oznaczony w tygodniach/miesiącach/latach: kończy się z upływem dnia, który datą lub nazwą odpowiada początkowemu dniu terminu

Jeżeli ciągłość terminu nie jest wymagana, to rok =365 dni, a miesiąc =30 dni

Co do zasady zastrzeżenie terminu jest możliwe, wyjątki mogą wynikać ze szczególnych przepisów prawnych lub z właściwości czynności prawnej

21

X. Zawarcie umowy

§33. SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

1. Negocjacje

Negocjacje to rozmowy między stronami umowy, mające na celu ustalenie treści umowy

Osoby uczestniczące w negocjacjach powinny zachować dobre obyczaje, w szczególności: prowadzenie negocjacji z rzeczywistym zamiarem zawarcia umowy, nieujawnianie i nieprzekazywanie innym osobom informacji uzyskanych od kontrahenta z zastrzeżeniem poufności itp. Naruszenie dobrych obyczajów pociąga za sobą powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 72 KC)

Art. 72§1 KC: umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji (a nie tylko istotnych elementów czynności prawnej)

2. Złożenie i przyjęcie oferty

Oferta – oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, jeżeli oświadczenie to określa istotne postanowienia tej umowy (art. 66§1 KC)

Oferent jest związany ofertą, tzn. nie może się wycofać i musi czekać na odpowiedź oblata. Przyjęcie oferty przez oblata prowadzi do zawarcia umowy o treści określonej w ofercie

Z chwilą złożenia oferty po stronie oblata powstaje prawo podmiotowe kształtujące, istniejące do czasu, aż upłynie termin na odpowiedź (ustalony przez oferenta lub wynikający z ustawy)

Ofertę można kierować ad incertas personas, w związku z czym łatwo ją niekiedy pomylić z zaproszeniem do negocjacji. Art. 71 KC: w razie wątpliwości przyjmuje się, że informacje kierowane do ogółu są zaproszeniem do negocjacji.

Art. 661 KC – oferta w postaci elektronicznej (nie dotyczy ofert składanych za pomocą poczty elektronicznej oraz innych komunikatorów, pozwalających na rozmowę w czasie rzeczywistym)

Terminy (art. 66 KC) : 1. W razie złożenia oferty bezpośrednio/za pomocą środka bezpośredniego

porozumiewania się na odległość – oferta przestaje wiązać, jeżeli nie została przyjęta niezwłocznie

2. W razie złożenia oferty w inny sposób – oferta przestaje wiązać z upływem czasu, w którym oferent mógł otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionej zwłoki

Art., 67 KC – jeżeli odpowiedź na ofertę nadeszła z opóźnieniem, ale została wysłana w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że oferent niezwłocznie zawiadomi oblata, że wskutek opóźnienia odpowiedzi umowę poczytuje za niezawartą

Wyjątkowe sytuacje, w których oferent może odwołać ofertę:

Art. 66§1 KC: odwołanie oferty jest skuteczne, jeżeli doszło do adresata jednocześnie z ofertą lub wcześniej

Art. 662 KC: w stosunkach między przedsiębiorcami odwołanie oferty jest możliwe przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.

Jeżeli adresat przyjmuje ofertę „w zasadzie”, tzn. zastrzega pewne zmiany lub uzupełnienie treści, to traktuje się to jako nową ofertę (oblat staje się oferentem)

W stosunkach między przedsiębiorcami przyjęcie „w zasadzie” poczytuje się jako przyjęcie oferty, z uwzględnieniem zmian lub uzupełnień.

Milczenie adresata oferty: może być potraktowane jako przyjęcie oferty tylko w dwóch przypadkach: art. 682 i art. 69 KC

22

Umowa dochodzi do skutku z chwilą dojścia do oferenta oświadczenia o jej przyjęciu lub, jeżeli odpowiedź nie jest wymagana – z chwilą przystąpienia do wykonywania umowy przez oblata(art. 70§1 KC)

Miejsce zawarcia umowy: miejsce otrzymania odpowiedzi przez oferenta lub gdy odpowiedź nie jest wymagana – miejsce zamieszkania/siedziba oferenta w chwili zawarcia umowy

3. Aukcja i przetarg

Postępowanie o charakterze wielostronnym i eliminacyjnym w celu wyłonienia

podmiotu, z którym ogłaszający przetarg zawrze umowę

Aukcja – forma ustna, przetarg – forma pisemna

Po ogłoszeniu przetargu/aukcji uczestnicy składają oferty, które są dla nich WIĄŻĄCE.

Oferenci mają też obowiązek stosować się do postanowień ogłoszenia oraz warunków

aukcji/przetargu

Czas związania ofertą:

Aukcja – oferta przestaje wiązać, gdy inny uczestnik złoży korzystniejszą ofertę (art.

702§1 KC)

Przetarg – oferta przestaje wiązać, gdy przetarg został zamknięty bez wybrania oferty

lub gdy została wybrana inna oferta (art. 703§2 KC)

Z chwilą ogłoszenia nie jest już możliwe dokonywanie zmian warunków przetargu,

chyba że organizator umieścił odpowiednie zastrzeżenie (art. 701§3 KC)

Przybicie w aukcji jest jednoznaczne z zawarciem umowy z licytantem. Jeżeli ważność

umowy zależy od spełnienia dodatkowych wymagań art. 702§3 KC

Przetarg: oferty są składane w formie pisemnej. Po upływie terminu organizator

dokonuje wyboru najkorzystniejszej oferty. Organizator ma obowiązek niezwłocznego

powiadomienia uczestników o wyniku przetargu

Zawarcie umowy w przypadku przetargu odesłanie do przepisów dotyczących oferty,

ale z warunków przetargu mogą też wynikać inne postanowienia

Wadium – instytucja związana wyłącznie z aukcją/przetargiem (art. 704 KC). Stanowi

zabezpieczenie przed udziałem w licytacjach osób, które nie mają zamiaru zawarcia

umowy. Wpłacenie wadium może być warunkiem dopuszczenia do przetargu/aukcji.

Wadium jest zabezpieczeniem obustronnym – gdy uczestnik uchyla się od zawarcia

umowy, organizator może zatrzymać wadium, natomiast gdy organizator uchyla się od

zawarcia umowy, uczestnik może żądać zapłaty podwójnego wadium lub naprawienia

szkody

Zmowa przetargowa – sytuacja, w której uczestnik przetargu lub osoba działająca z nim

w porozumieniu wpływa na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub z

dobrymi obyczajami. Organizatorowi oraz pozostałym uczestnikom przysługuje w takiej

sytuacji prawo wystąpienia do sądu z żądaniem unieważnienia umowy. Prawo to

wygasa z upływem miesiąca od dnia, kiedy uprawniony dowiedział się o zmowie, ale

nie później niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy