Skrypt z prawa ubezpieczeń społecznych -...

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty

uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd

fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx

cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq

wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui

opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg

hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc

vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq



hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc

vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq



hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn

mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert

yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas

dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklz

SKRYPT Z PRAWA UBEZPIECZEŃ

SPOŁECZNYCH 22 stycznia 2011

Karol Kruk

Stro

na2

Spis treści

SKRYPT Z PRAWA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH ....................................................................................................................... 1

SPIS TREŚCI ................................................................................................................................................................. 2

CZĈŚĆ OGÓLNA .....................................................................................................................................................................................................................5 I - UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE JAKO METODA REALIZACJI IDEI ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ............................... 5

1. Klasyczne metody realizacji idei zabezpieczenia społecznego ....................................................................... 5 2. Ogólna charakterystyka systemu ubezpieczeniowego w Polsce.................................................................... 6 3. Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenia zdrowotne .................................................................................. 7

II - FINANSOWANIE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ................................................................................................... 8 1. Repartycyjna i kapitałowa metoda finansowania świadczeo ........................................................................ 8

III - SKŁADKA NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE ............................................................................................................. 9 1. Istota i konstrukcja składki .......................................................................................................................... 9 2. Podział składki ............................................................................................................................................ 9 3. Podstawa wymiaru składek........................................................................................................................10 4. Zasady opłacania składek ..........................................................................................................................10 5. Mechanizmy prawne ułatwiające zapłatę składki .......................................................................................11 6. Skutki nieterminowego opłacania składek ..................................................................................................11

IV - OBOWIĄZEK UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO .......................................................................................................12 1. Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczenia społecznego ............................................................................12 2. Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego ............................................................................................12 3. Obowiązek ubezpieczenia społecznego emerytów i rencistów .....................................................................13 4. Zbieg obowiązku ubezpieczenia .................................................................................................................14 5. Dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia ..............................................................................................17 6. Zasady obowiązku ubezpieczenia społecznego według rozporządzenia .......................................................18

V - PRZEDMIOT OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ .........................................................................................................20 1. Zdarzenia losowe biotyczne .......................................................................................................................20 2. Pojęcie zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego ...........................................................................................20 3. Prawna klasyfikacja zdarzeo losowych .......................................................................................................21

VI - WARUNKI NABYCIA PRAWA DO ŚWIADCZEO ......................................................................................................23 1. Istota i rola warunków ...............................................................................................................................23 2. Czas zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego .................................................................................................23 3. Staż ubezpieczeniowy – okres opłacania składki .........................................................................................23

VII - WYMIAR ŚWIADCZEO Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO .....................................................................................27 1. Założenia ogólne .......................................................................................................................................27 2. Wymiar rent i emerytur w systemie zdefiniowanego świadczenia (stary system) ........................................28 3. Wymiar emerytury w systemie zdefiniowanej składki (nowy system) .........................................................29 4. Wymiar emerytur w systemie „mieszanym” ...............................................................................................30 5. Wymiar emerytur kapitałowych .................................................................................................................30

VIII - WALORYZACJA ŚWIADCZEO ..............................................................................................................................31 Rola waloryzacji .................................................................................................................................................31 Metody waloryzacji ............................................................................................................................................31

IX – REALIZACJA PRAWA DO ŚWIADCZEO Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ..............................................................32 1. Wstrzymanie wypłaty świadczeo ................................................................................................................32 2. Zawieszenie prawa do świadczenia ............................................................................................................33 3. Realizacja zawieszenia prawa do emerytury ...............................................................................................33

X – ŚWIADCZENIE NIENALEŻNE ..................................................................................................................................35 1. Konstrukcja pojęcia świadczenia nienależnego ...........................................................................................35 2. Zakres obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego ...................................................................35 3. Świadczenie nienależnie pobrane przez osobę inną niż emeryt....................................................................35

XI - POZBAWIENIE PRAWA DO ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ........................................................36 1. Wina ubezpieczonego a zajście zdarzenia losowego ...................................................................................36 2. Rola sankcji pozbawienia prawa ................................................................................................................36 3. Charakter sankcji pozbawienia prawa ........................................................................................................36 4. Zakres utraty prawa do świadczeo .............................................................................................................37

UBEZPIECZENIE EMERYTALNE ...................................................................................................................................................................................... 38 XIII - ZAŁOŻENIA ZREFORMOWANEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO ...........................................................................38

1. Filarowa konstrukcja systemu emerytalnego ..............................................................................................38 2. Zasady wprowadzenia filarowego systemu ................................................................................................39 3. Prawo do emerytury w nowym systemie ....................................................................................................40

Stro

na3

XV - CZŁONKOSTWO W OTWARTYM FUNDUSZU EMERYTALNYM..............................................................................41

1. Zakres podmiotowy członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym ........................................................41 2. Uzyskanie członkostwa w OFE ....................................................................................................................41 3. Ustanie członkostwa w OFE .......................................................................................................................42

XVI - RYZYKO EMERYTALNE .......................................................................................................................................43 1. Treśd ryzyka emerytalnego.........................................................................................................................43 2. Rodzaje wieku emerytalnego .....................................................................................................................43

XVII - RODZAJE EMERYTUR W POLSKIM SYSTEMIE ....................................................................................................44 1. Emerytura w podstawowym wieku emerytalnym .......................................................................................44 2. Emerytura w niższym wieku emerytalnym ..................................................................................................44 3. Emerytura górnicza ...................................................................................................................................44 4. Emerytura kolejowa ...................................................................................................................................45 5. Emerytura bez względu na wiek .................................................................................................................45 6. Emerytura wcześniejsza .............................................................................................................................45 7. Emerytura niepełna ...................................................................................................................................46 8. Emerytura kapitałowa ...............................................................................................................................46 9. Emerytura pomostowa ..............................................................................................................................47

UBEZPIECZENIE RENTOWE ............................................................................................................................................................................................. 48 XVIII - ZAKRES DZIAŁANIA UBEZPIECZENIA RENTOWEGO ..........................................................................................48

1. Przedmiot ochrony .....................................................................................................................................48 2. Ochrona w razie wypadku w drodze do pracy lub w drodze z pracy .............................................................49

XIX – RYZYKO W UBEZPIECZENIU RENTOWYM ..........................................................................................................50 1. Ryzyko niezdolności do pracy .....................................................................................................................50 2. Niezdolnośd do samodzielnej egzystencji ....................................................................................................52 3. Ryzyko utraty żywiciela ..............................................................................................................................52

XX – ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA RENTOWEGO ..................................................................................................53 1. Renta z tytułu niezdolności do pracy...........................................................................................................53 2. Renta szkoleniowa .....................................................................................................................................54 3. Renta rodzinna ..........................................................................................................................................55

UBEZPIECZENIE CHOROBOWE ........................................................................................................................................................................................ 56 XXII – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO ......................................................................56 XXIII – RYZYKO W UBEZPIECZENIU CHOROBOWYM ...................................................................................................57

1. Niezdolnośd do pracy w wyniku choroby.....................................................................................................57 2. Sytuacje zrównane z niezdolnością do pracy z powodu choroby ..................................................................58 3. Zmniejszona sprawnośd do pracy – zasiłek wyrównawczy ...........................................................................58 4. Przerwa w pracy w związku z urodzeniem dziecka ......................................................................................58 5. Koniecznośd opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny ......................................................58

XXIV – WARUNKI NABYCIA PRAWA I WYMIAR ŚWIADCZEO ......................................................................................59 1. Warunki nabycia prawa do zasiłku chorobowego .......................................................................................59 2. Wymiar świadczeo chorobowych ...............................................................................................................60

XXV – ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO ..........................................................................................61 1. Zasiłek chorobowy .....................................................................................................................................61 2. Świadczenie rehabilitacyjne .......................................................................................................................61 3. Zasiłek wyrównawczy – rehabilitacja zawodowa ........................................................................................62 4. Zasiłek macierzyoski ..................................................................................................................................63 5. Zasiłek opiekuoczy .....................................................................................................................................64

XXVI – OKRES POBIERANIA ZASIŁKU CHOROBOWEGO ...............................................................................................65 1. Rola okresu zasiłkowego ............................................................................................................................65 2. Długośd okresu zasiłkowego .......................................................................................................................65 3. Struktura okresu zasiłkowego ....................................................................................................................65 4. Zasady liczenia okresu zasiłkowego ............................................................................................................66

XXVII – POZBAWIENIE PRAWA DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO ...................................................................................67 1. Utrata a wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego ..................................................................................67

XVIII – PRAWO DO ZASIŁKU CHOROBOWEGO PO USTANIU UBEZPIECZENIA CHOROBOWEGO ..................................68 1. Kontynuacja niezdolności do pracy po ustaniu ubezpieczenia .....................................................................68 2. Powstanie niezdolności po ustaniu ubezpieczenia .......................................................................................68

UBEZPIECZENIE WYPADKOWE ..................................................................................................................................................................................... 69 XXX – ZAŁOŻENIA KONSTRUKCYJNE UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO .....................................................................69

Pojęcie prawne ubezpieczenia wypadkowego .....................................................................................................69 Zakres ubezpieczenia wypadkowego ..................................................................................................................70 Składaka na ubezpieczenie wypadkowe ..............................................................................................................70

Stro

na4

XXXI – WYPADEK PRZY PRACY JAKO POJĘCIE PRAWNE ..............................................................................................71

Miejsce pojęcia „wypadek przy pracy” w katalogu pojęd prawnych .....................................................................71 Przedmiot definicji wypadku przy pracy ..............................................................................................................71 Powiązania między elementami definicji ............................................................................................................72

XXXII – ELEMENTY POJĘCIA WYPADKU PRZY PRACY ..................................................................................................73 1. Nagłe zdarzenie .........................................................................................................................................73 2. Przyczyna zewnętrzna ................................................................................................................................73 3. Związek z pracą .........................................................................................................................................74 4. Zerwanie (wyłączeniu) związku z pracą ......................................................................................................74 5. Skutek w postaci urazu lub śmierci .............................................................................................................75

XXXIII – INNE KWALIFIKACJE PRAWNE SZKÓD NA OSOBIE DOZNANYCH W ZWIĄZKU Z PRACĄ .................................76 1. Choroba zawodowa ...................................................................................................................................76 2. Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy ..............................................................................................76

XXXIV – ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZENIA WYPADKOWEGO .......................................................................................77 1. Zasady udzielania świadczeo wypadkowych ...............................................................................................77 2. Okoliczności wyłączające prawo do świadczeo ...........................................................................................77 3. Zakres świadczeo .......................................................................................................................................78 4. Świadczenia w zakresie zdolności do zarobkowania....................................................................................79 5. Świadczenie odszkodowawcze z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci ................................81 6. Świadczenia zdrowotne .............................................................................................................................82

* Rozdział 1 : p. 1, 2,3 * Rozdział 2 : p.3 * Rozdział 3: cały, bez p. 7 * 4: cały, p. 2,3,4,5 (pierwsze 15 stron to ustawowe obowiązki, nie będzie tego typu pytao) * 5: cały * 6: cały, bez zagranicznych (?) * 7: cały, bez p. 6,7 * 8: cały (konik p. profesor), * 9: p. 2, 3 * 10: cały * 11: cały * 12: nie * 13: cały * 14: nie * 15: p. 1, 2, 5 * 16: bez części historycznej, p. 2,3,4 * 17: cały, wiedzied czym się różnią poszczególne rodzaje emerytur od siebie, 3-4 zdania na temat każdej emerytury * 18: cały, ale głównie p. 2, 2.1, wypadek w drodze - mniej dokładnie * 19: cały * 20: cały, bez p. 4 * 21: nie * 22: tak * 23: tak * 24: tak * 25: tak, głównie zasiłek chorobowy p. 1 * 26: tak, przede wszystkim p. 3, 4 (zasady liczenia zasiłku chorobowego!) * 27: przeczytad mniej więcej, wiedzied kiedy można pozbawid świadczeo, niedokładnie, p. 1 * 28: tak ! * 29: nie * 30: tak, p. 2, 3 * 31: tak * 32: bez p. 5 * 33: tak, bez 1.3 * 34: tak * 35: nie

I - pkt. 1-3 II - tylko 3 III - cały oprócz 7 IV - cały oprócz 6, z 1 - nie trzeba się uczyd tych tytułów dokładnie V - cały VI - cały VII - bez 6 i 7 VIII - cały IX - pkt 2 i 3 X - cały XI - cały XII - nie obowiązuje XIII - cały XIV - nie obow. XV - 1,2,5 XVI - cały oprócz 1 XVII - cały XVIII - cały XIX - cały XX - bez pkt. 4 XXI - nie obow. XXII - cały (mam zaznaczone, że tylko ogólnie kojarzyd..) XXIII - cały (jw.) XXIV - cały (jw.) XXV - szczeg. pkt 1, reszta - ogólne kojarzyd XXVI - cały XXVII - cały (też, że ogólnie) XXVIII - cały XXIX - nie obow. XXX - 2,3,4 XXXI - cały XXXII - cały oprócz 5 XXXIII - cały XXXIV - cały XXXV - nie obow.

Stro

na5

Artykuł 25 Powszechnej Deklaracji Praw

Człowieka

1. Każdy człowiek ma prawo do stopy

życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt

jego i jego rodziny, włączając w to wyżywienie,

odzież, mieszkanie, opiekę lekarską i konieczne

świadczenia socjalne, oraz prawo do

ubezpieczenia na wypadek bezrobocia,

choroby, niezdolności do pracy, wdowieostwa,

starości lub utraty środków do życia w inny

sposób od niego niezależny.

2. Matka i dziecko mają prawo do specjalnej

opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno

małżeoskie jak i pozamałżeoskie, korzystają z

jednakowej ochrony społecznej.

Czĉść ogólna

I - Ubezpieczenia społeczne jako metoda realizacji idei zabezpieczenia społecznego

1. Klasyczne metody realizacji idei zabezpieczenia społecznego Koncepcja zabezpieczenia społecznego pojawiła się jako sposób zagwarantowania bezpiecznego życia dla osób które z różnych przyczyn utraciły zdolnośd do zdobywania środków do życia. Zabezpieczenie społeczne wykracza jednak poza samo zagwarantowanie osobie środków ekonomicznych. Jest to raczej idea w ramach której każdy członek społeczeostwa, niezależnie od swoich aktualnych zdolności, powinien posiadad prawo do korzystania z wspólnego dorobku ekonomicznego, społecznego i kulturalnego. Ważne jest także zagwarantowanie każdej osobie prawa, do takiego standardu życia, który zapewnia poczucie godności oraz chociażby w minimalnym stopniu, komfort.

Metody zabezpieczenia społecznego Idea zabezpieczenia społecznego bywa realizowana w trzech podstawowych formach. Istnieją między nimi zasadnicze różnice, w szczególności w dziedzinie technik gromadzenia środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb danej metody, a także w dziedzinie zasad rozdysponowywania nagromadzonych już środków.

Metoda ubezpieczeniowa Metoda zaopatrzeniowa Pomoc socjalna Tworzy się grupy osób zagrożonych

tym samy zjawiskiem – powoduję to rozłożenie ryzyka na więcej osób.

Środki gromadzone metodą składek przymusowych tworzą jednolity fundusz,

Świadczenia poszczególnych osób zależą od ich wkładu w fundusz,

Ubezpieczenie ma charakter przymusowy,

Warunkiem przyznania świadczenia jest spełnienie określonych w ustawie warunków,

Obsługą ubezpieczenia społecznego zajmuję się specjalnie do tego utworzony urząd,

System zabezpieczenia obejmuje ludności całego kraju, bez względu na aktywnośd zawodową osoby,

Środki na świadczenie pochodzą ze środków publicznych,

Świadczenie są w zasadzie jednolite, zależne wyłącznie od potrzeb danej osoby,

Rodzaje świadczeo, ich wysokośd oraz warunki nabycia określone są w ustawie – prawo do świadczenia nabywa się ex lege po spełnienia warunków,

Systemy zaopatrzeniowy administrowany jest przez system urzędów paostwowych (rządowych lub samorządowych),

System zabezpieczenia obejmuje ludności całego kraju, bez względu na aktywnośd zawodową osoby,

Potrzeba najczęściej bywa określana poprzez wskazanie minimalnego dochodu na jednego członka rodziny,

Środki na świadczenie pochodzą ze środków publicznych,

Świadczenie są w zasadzie jednolite, na poziomie zapewniającym minimum egzystencji,

Wysokośd świadczenia opisana jest w ustawie lub też określana jest przez organ dokonujący oceny sytuacji danego świadczeniobiorcy,

Systemy zaopatrzeniowy administrowany jest przez system urzędów paostwowych (rządowych lub samorządowych),

Stro

na6

Artykuł 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Ryzyko ubezpieczeniowe

Jest to określona w prawie (tu w ustawie)

sytuacja, której ziszczenie powoduje powstanie

po stronie ubezpieczonego roszczenia o

świadczenie.

Urzeczywistnione ryzyko ubezpieczeniowe

nazywane jest zdarzeniem ubezpieczeniowym.

2. Ogólna charakterystyka systemu ubezpieczeniowego w Polsce W Polsce ochrona udzielana obywatelom w trudnych sytuacjach życiowych opiera się przede wszystkim na metodzie ubezpieczeo społecznych. Metody zaopatrzeniowa oraz opiekuocza mają mniejsze znaczenie. Ochrona ta ma charakter powszechny (obejmuje wszystkich obywali) oraz pełny (zabezpiecza wszelkiego rodzaju zdarzenia powodujące niezdolnośd do pracy i niemożnośd uzyskiwania środków utrzymania).

Schematyzm prawa do świadczeń – bezwzględna równość formalna Jedną z podstawowych cech systemu ubezpieczeo społecznych jest schematyzm prawa do świadczeo z tego tytułu. Oznacza on bezwzględną równośd formalną w oczach prawa – jeżeli na wysokośd składki znaczenie ma 4 określone cechy to, w przypadku dwóch osób posiadające je jednakowe, świadczenie musi byd jednakowe. Nie można brad pod uwagę innych okoliczności jednostkowych. Niezależnie od okoliczności faktycznych na wysokośd świadczenia wpływ mają tylko te wartości, które zostały wymienione w ustawie. Wiążę się z tym jedno znaczące osiągnięcie legislacyjne – brak klauzul generalnych w prawie ubezpieczeo społecznych. To one bowiem pozwalają różnicowad sytuację dwóch jednakowych podmiotów. Dopuszczają one wydawanie decyzji opartych na uznaniowości. Ich brak w pełni realizuje schematyzm prawny.

Kodyfikacja prawa Prawo ubezpieczeo społecznych nie posiada swojej własnej kodyfikacji. Jednakże materiał normatywny regulujący tą sferę prawną jest naprawdę bogaty. Kluczową rolę odegrała reforma systemu ubezpieczeo społecznych przeprowadzona w latach 1998 – 2002. Wtedy to materię rozproszoną w kilkunastu ustawach zastąpiono czterema systemowymi kodyfikacjami:

Ustawa z dnia 13 października 1998 r o systemie ubezpieczeo społecznych,

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych, 25.06.1999

Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyostwa,

Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają na celu zabezpieczyd osobę która z różnych względów utraciła środki do życia. Świadczenia te wchodzą więc nie jako w miejsce utraconych zarobków. Utrata ta musi byd jednak spowodowana urzeczywistnieniem się jednego z ryzyk ubezpieczeniowych – określonej sytuacji życiowej, której powstanie powoduje przyznanie danej osobie prawa do świadczenia. Chodzi tu o takie sytuacje jak:

Czasowa niezdolnośd do pracy,

Zmniejszenie się sprawności do pracy,

Zaistnienie trwałej niezdolności do pracy, Utraty żywiciela,

Zakooczenie działalności zarobkowej w związku z wiekiem (uzyskanie wieku emerytalnego),

Niemożnośd wykonywania pracy zarobkowej w związku z rodzicielstwem, Niezdolności do samodzielnej egzystencji,

Świadczenia występujące w polskim systemie ubezpieczeo społecznych to przede wszystkim: Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne,

Zasiłek wyrównawczy,

Renta z tytułu niezdolności do pracy albo renta szkoleniowa,

Renta rodzinna, Emerytura,

Zasiłek opiekuoczy i zasiłek macierzyoski,

Dodatek pielęgnacyjny,

Stro

na7

Przesłanki niezbędne do otrzymania świadczenia Bardzo ważne jest to, że świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego przysługują jednostce w przypadku urzeczywistnienia się jednego z ryzyk ubezpieczeniowych ale nie jest to wymóg jedyny. Oprócz tego ważne jest również spełnienie warunków nabycia prawa do świadczenia. Tak więc przesłankami niezbędnymi do powstania świadczenia ubezpieczeniowego są:

Zaistnienie zdarzenia ubezpieczeniowego (ziszczenie się ryzyka),

Spełnienie warunków niezbędnych do nabycia prawa do świadczenia, W przypadku gdy spełnione zostaną obie przesłanki organ odpowiedzialny za wypłatę świadczeo z ubezpieczeo społecznych zobowiązany będzie przyznad takiej osobie świadczenie. Jednakże, świadczenia wypłacane są zazwyczaj na podstawie wniosku złożonego przez uprawnioną jednostkę oraz od daty złożenia takiego wniosku. Płyną z tego dwa wnioski:

To od uprawnionego zależy w dużej mierzę czy świadczenie zostanie mu przyznane,

Świadczenie wypłaca się od daty otrzymania wniosku – bez rekompensaty za okres w którym przysługiwało ono jednostce, jednak nie zostało jej przyznane z powodu braku wniosku.

Powody wygaśnięcia prawa do świadczenia Na wstępie należy tu zaznaczyd, że prawo do emerytury oraz prawo do rent nie ulega przedawnieniu. Nie można się tych świadczeo także zrzec na korzyśd innej osoby czy przekazad w spadku. Wyjątkiem jest tu nie jako kapitał zgromadzony w otwartym funduszu emerytalnym, który to pod pewnymi warunkami może wejśd do spadku. Prawo do świadczeo ustaje wraz ze śmiercią uprawnionego, a także wówczas gdy prawo to jest prawem terminowym i okres tan upłyną lub ustała sytuacja chroniona tym świadczeniem. Prawo ubezpieczeo społecznych określa również inne, wyjątkowe okoliczności które mogą skutkowad ustaniem lub zawieszeniem takiego prawa. Są to:

Prawo do zasiłku chorobowego lub różnych świadczeo wypadkowych może ustad w wyniku podjęcia przez ubezpieczonego określonych działao, z którymi to ustawa wiąże taki właśnie skutek,

Prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny oraz prawo do renty może zostad zawieszone z powodu osiągnięcia przychodów przekraczających określony pułap.

Podział systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce

W Polsce ubezpieczenia społeczne dzieli się na cztery kategorie: Ubezpieczenia emerytalne, Ubezpieczenia rentowe,

Ubezpieczenia chorobowe,

Ubezpieczenia wypadkowe,

Organem odpowiedzialnym za obsługę i administracje tego systemu jest Zakład Ubezpieczeo Społecznych. Jest on organem odpowiedzialnym za wszystkich ubezpieczonych z wyjątkiem rolników,

których to obsługuje Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Tak więc obok systemu ubezpieczeo powszechnych wymienia się także ubezpieczenia rolnicze.

3. Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenia zdrowotne Rodzajem ubezpieczenia społecznego jest także ubezpieczenia zdrowotne. Osobne potraktowanie tego rodzaju ubezpieczenia wynika w dużej mirze z odmiennego przedmiotu ochrony. Pierwsze z czterech ubezpieczeo społecznych, wymienione wyżej, mają na celu zapewnienie bytu osobie w okresie niezdolności do pracy jednostki. Ubezpieczenie zdrowotne ma na celu ochronę życia i zdrowie jednostki. Realizowane jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Ubezpieczenie zdrowotne, podobnie jak pozostałe ubezpieczenia społeczne, ma charakter przymusowy. W tym wypadku większy jest jednak zakres podmiotowy. Obejmuje on bowiem także osoby objęte systemem zaopatrzenia społecznego, a także osoby nie objęte żadnym z tych systemów (dzieci, uczniów, studentów, bezdomnych). Prawo do świadczeo zdrowotnych posiadają także członkowie rodziny ubezpieczonego (może mówid tu o ubezpieczeniu wtórnym – wynikającym z ubezpieczenia żywiciela rodziny). Wszystkie tytuły do obowiązku płacenia składem na ubezpieczenie zdrowotne mają charakter bezwzględny. Oznacza to, że z każdego posiadanego tytułu musimy odprowadzad odpowiednią składkę, niezależnie od tego ile by ich było. Co więcej, w przypadku gdy osoba w ramach jednego tytułu uzyskuje więcej niż jeden przychód, musi od każdego z nich opłacid składkę zdrowotną (np. rolnik uzyskuje więcej niż jeden przychód z tytułu działalności pozarolniczej – prowadzi więcej niż jedną taką działalnośd). Co ważne, osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, a zamieszkujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą ubezpieczyd się dobrowolnie.

Stro

na8

Metodę finansowania świadczeo należy

odróżnid od metody wymiaru świadczeo

(metoda zdefiniowanego świadczenia lub

zdefiniowanej składki)

II - Finansowanie ubezpieczenia społecznego 1. Repartycyjna i kapitałowa metoda finansowania świadczeń

System ubezpieczeo społecznych do swojego prawidłowego funkcjonowania potrzebuje skutecznego i sprawnego sposobu finansowania. W obecnej doktrynie wyróżnia się dwie podstawowe metody finansowania ubezpieczeo społecznych:

I. Metodę repartycyjną, II. Metodę kapitałową,

Ad. I. Metoda repartycyjna Korzystając z repartycyjnej metody finansowania ubezpieczeo społecznych celem podstawowym jest zgromadzenie takiej ilości środków, która pokryje całoroczne wydatki. Źródłem finansowania świadczeo są bieżące składki – fundusz składkowy ma charakter konsumpcyjny. Tak więc składki wpłacane przez ubezpieczonych są od razu przeznaczana na wypłacanie świadczeo oraz na działalnośd administracji systemu. System ten przeważa w systemach świadczeo emerytalnych. Dzieje się tak w wyniku niepisanej umowy międzypokoleniowej, która zakłada że, każde późniejsze pokolenie utrzymuję wcześniejsze. Innymi słowami nasi dziadkowie płacili na naszych pradziadków, po to by nasi rodzice płacili na naszych dziadków, a następnie składki płacone przez nas będą wykorzystywane do wypłacania świadczeo naszym rodzicom.

Ad. II. Metoda finansowania kapitałowego W tym przypadku fundusz tworzony jest na długie przedziały czasu, a podstawą jego działania jest kapitalizacja składek i gromadzenie rezerw finansowych. Oznacza to, że świadczenia wypłacane są z tych właśnie wniesionych przez nas składek, powiększonych o dokonane inwestycje. Dzieje się tak, gdyż fundusz ten ma charakter inwestycyjny – wymaga lokowania kapitału w inwestycjach przynoszących określony dochód.

Zalety obu systemów System repartycyjny System finansowania kapitałowego

System ten jest odporniejszy na wpływ rynków finansowych oraz procesy inflacyjne,

Zapewnia duże poczucie bezpieczeostwa, gwarantujące szeroką ochronę na wypadek niemożności pracy zarobkowej,

Można je szybko wprowadzid – humanitaryzm,

Niskie koszty funkcjonowania – brak rozbudowanych systemów baz danych,

Nie mają tendencji do zanikania w sytuacjach ekstremalnych,

Generują oszczędności i dostarczają gospodarce kapitału do inwestycji,

Są odporne na negatywne aspekty demograficzne – małą liczbę urodzeo, niż demograficzny,

Zestawienie zagrożeo w zależności od sposobu finansowania systemu ubezpieczeniowego Rodzaj zagrożenia Metoda repartycyjna Metoda kapitałowa

Starzenie się ludności nieodporna odporna

Bezrobocie nieodporna odporna

Spadek produkcji/ spadek płac nieodporna odporna Przetargi polityczne nieodporna odporna

Załamanie się rynku finansowego odporna nieodporna

Wysoka inflacja odporna nieodporna

Polski system ubezpieczeo społecznych finansowany jest obiema tymi metodami. Był to zresztą główny cel reformy ubezpieczeo społecznych przeprowadzonej w 1999r. W efekcie tej reformy metodą repartycyjną (bieżących składek) finansowane będą emerytury pochodzące ze składek do ZUS. Emerytury wypłacane ze składek wpłacanych do otwartych funduszy emerytalnych będą natomiast wypłacane ze zgromadzonego tam kapitału.

Stro

na9

Po II Wojnie Światowej ujednolicono wszystkie składki w jedną, płaconą w całości przez zakład pracy. Jednolita i nie dzielona stawka obowiązywała do 1 stycznia 1999r.

III - Składka na ubezpieczenie społeczne

1. Istota i konstrukcja składki Składka na ubezpieczenie społeczne jest świadczeniem pieniężnym o charakterze:

Przymusowym – należności z tytułu składek mogą byd ścigane i dochodzone w tym samym trybie, w którym ściga się osoby niepłacące opłat publicznych lub podatków.

Celowym – pieniądze zgromadzone ze wpłacanych składek mogą byd przeznaczone wyłącznie na wypłatę świadczeo w ramach ubezpieczeo społecznych,

Odpłatnym – uiszczanie składek jest podstawą do powstania prawa do świadczenie w przypadku urzeczywistnienia się ryzyka ubezpieczeniowego.

Bezzwrotnym – jeżeli nie ziści się jedno z ryzyk ubezpieczeniowych składka nie podlega zwrotowi. Ważny jest również aspekt psychologiczny składki. Składka jest nie jako ceną za komfort psychiczny, polegający na przeświadczeniu, że w razie wystąpienia jakiegoś niekorzystnego zdarzenia przyszłego, nasz byt materialny jest w pewnym stopniu zapewniony. Mamy świadomośd, że w wyniku płacenia składek możemy liczyd na ochronę materialną, w przypadku gdy takiej pomocy będziemy potrzebowad.

2. Podział składki Składka – czyli cena jaką płacimy za gwarancję pomocy w przypadku wystąpienia określonego ryzyka – z reguły określana bywa na każdy rodzaj tego ryzyka osobno. Tak więc wymienia się składki związane z zaistnieniem takich ryzyk jak:

Najczęstsze kategorie Kategorie rzadziej spotykane

ryzyka choroby,

ryzyka emerytalnego,

ryzyka śmierci żywiciela, ryzyka wypadku przy pracy,

ryzyka macierzyostwa,

ryzyko inwalidztwa (jeżeli wyodrębnione z ryzyka choroby)

Ustawa z 13 października 1998r. dokonała podziału w systemie ubezpieczeo społecznych na cztery podfundusz – emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, przy czym każdy z nich finansowany jest osobnymi składkami.

Źródła składki Obowiązek odprowadzania składek może ciążyd na płatniku składek (pracodawcy) lub na ubezpieczonym (pracowniku). Co ważne, w przypadku składek emerytalnych i rentowych oba te podmioty są zobowiązane do płacenia składek.

Składka na ubezpieczenie emerytalne należna od ubezpieczonego Chodzi tu o składkę płaconą przez ubezpieczonego (pracownika). Składka na ubezpieczenie emerytalne należna od ubezpieczonego jest tu chyba najbardziej skomplikowaną konstrukcją. Ma to miejsce dla tego, iż zależnie od daty urodzenia ubezpieczonego. Tak więc: Osoby urodzone przed 31 grudnia 1948r. ( w zasadzie 1 stycznia 1949r.)

Osoby urodzone między 1 stycznia 1949r. a 1 stycznia 1969r.

Osoby urodzone po 1 stycznia 1969r.

Składkę przekazuje się w całości do ZUS (9,76%)

Osoby te mogą wybrad:

czy ich składka ma byd w całości wpłacana do ZUS (9,76%),

czy też jej częśd trafiad ma do OFE (7,3% do OFE i 2,46% do ZUS)

Osoby te, objęte nowym systemem, mają obowiązek wpłacad częśd

swojej składki do ZUS (2,46%), a częśd do OFE (7,3%)

Ubruttowienie zarobków Obciążenie składką także pracownika wymagało odpowiedniego ubruttowienia płac. Polegało to na tym, iż pracownicy podwyższali płacę pracownikom, ale sami płacili do ZUS mniejsze składki. Nie zmieniała się również sytuacja pracownika, który co prawda otrzymywał większą pensje, ale musiał z niej opłacid także składkę ubezpieczeniową.

Stro

na1

0

Składki na ubezpieczenie społeczne w nowym systemie

Ubezpieczenie emerytalne Ubezpieczenie rentowe Ubezpieczenie chorobowe Ubezpieczenie wypadkowe Pracownik

9,76% Pracodawca

9,76% Pracownik 1,5%

Pracodawca 4,5%

Pracownik 2,45%

Pracodawca 0,40% – 8,2%

(w zależności od pracy) 7,3% do OFE

2,46% do ZUS 9,76 do ZUS

Łącznie w funduszach emerytalnych

19,52% podstawy wymiaru

Fundusz rentowy 6% podstawy wymiaru

Fundusz chorobowy 2,45% podstawy wymiaru

Fundusz wypadkowy Zróżnicowany procent, zależny

od charakteru pracy

3. Podstawa wymiaru składek Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne może stanowid trzy wartości:

1) Faktyczny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, 2) Przychód w kwocie zadeklarowanej przez ubezpieczonego, 3) Kwota ustalona w ustawie,

Ad.1) Przez przychód rozumie się przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od

osób fizycznych z wyjątkiem wypłat wymienionych w rozporządzeniu Ministra Pracy. Tak więc przychodem będą tu wszystkie pensje pracownicze, a także inne dochody np. ze świadczeo z ubezpieczenia społecznego (zasiłek macierzyoski) lub systemu zaopatrzenia społecznego (zasiłek dla bezrobotnych).

Ad.2) W przypadkach gdy nie da się określid jaki jest przychód ubezpieczonego (np. prowadzi on samodzielną działalnośd gospodarczą) ustawodawca pozwala, aby on sam zadeklarował jaki przychód osiągną (a właściwie od jakiego chce płacid składkę). Ustala się tu jedynie najniższą kwotę jaką można zadeklarowad. Prawo do zadeklarowania kwoty będącej podstawą stawki mają osoby:

Wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, które w umowie nie mają dochodu określonego kwotowo. Prawo to przysługuje także osobą z nimi współpracującymi,

Wykonujące pozarolniczą działalnośd (gospodarczą, artystyczną, wolny zawód),

Podlegające dobrowolnemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu,

Osoby dobrowolnie kontynuujące odprowadzenie składek na ubezpieczenie po ustaniu obowiązku takiego świadczenia,

Ad.3) Podstawa składki, będąca kwotą ustaloną w ustawie odnosi się do osób nie mających żadnych przychodów, za których składka opłacana jest z środków budżetu paostwa. Kwota ta wynosi:

Kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązująca w grudniu roku poprzedzającego – żołnierze niezawodowi w służbie czynnej i duchowni,

Kwota kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, ustalona na podstawie odrębnych przepisów – osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny,

Kwota odpowiadająca 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale – osoby przebywające na urlopie wychowawczym,

4. Zasady opłacania składek Maksymalna roczna podstawa wymiaru składek Ustawa z 1998r. s systemie ubezpieczeo społecznych wprowadziła kwotę maksymalnej rocznej podstawy wymiaru składki. Limit przychodów, od których należy obliczad składkę, dotyczy ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Jeżeli chodzi o ubezpieczenie chorobowe to ograniczenie takie dotyczy tylko osób podlegającym mu dobrowolnie (o wypadkowym nie ma mowy, bo tam składkę płaci pracodawca). Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym roku kalendarzowym

nie może byd wyższa od kwoty odpowiadającej 30 krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce krajowej na dany rok kalendarzowy.

Tak więc bierze się pod uwagę 30 krotnośd tego wynagrodzenia, które zdaniem analityków będzie w danym roku kalendarzowym wynagrodzeniem przeciętnym. Do czasu osiągnięcia przez ubezpieczonego tej prognozowanej maksymalnej kwoty jego składki oblicza się i przekazuje od całości jego przychodów.

Stro

na1

1

Ważne jest aby zaznaczyd, że osoba nie może dobrowolnie opłacad składek od kwoty która przekroczyła ten próg. Składki takie uważa się za nienależnie opłacone i nie wpływają one na wysokośd naszej przyszłej emerytury.

Niepłacenie składek w terminie Należności z tytułu nieuregulowanych w terminie składek podlegają zaspokojeniu w drodze postępowania egzekucyjnego w administracji przed innymi wierzytelnościami (z paroma wyjątkami).

5. Mechanizmy prawne ułatwiające zapłatę składki Odroczenia terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenia należności na raty dokonuje się w formie umowy z Zakładem Ubezpieczeo Społecznych. W obu tych przypadkach ZUS ustala opłatę prolongacyjną.

Odroczenie terminu uregulowania składek Odroczenie takie może dotyczyd jedynie należności finansowych wynikających z nieregularnego opłacania ich przez płatnika składek (pracodawcę). Z tak sformułowanego przepisu jednoznacznie wynika, że składki płacone przez ubezpieczonego muszą byd uiszczane na bieżąco.

Rozłożenie płatności na raty Od płatności rozłożonych na raty nie nalicza się odsetek, począwszy od daty złożenia wniosku o taką ulgę. Jeżeli dłużnik nie dopełni obowiązku zapłaty ustalonych rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami.

Umorzenie składek Należności z tytułu składek mogą byd umarzane przez ZUS w całości lub w części. Umorzenie takie może nastąpid jedynie w przypadku całkowitej ich nieściągalności. Umorzenie takie dosięga także odsetek.

6. Skutki nieterminowego opłacania składek Odsetki za zwłokę Niezapłacenie w terminie składek na ubezpieczenie społeczne oznacza u płatnika składek lub ubezpieczonego możliwośd dysponowania pewną kwotą pieniędzy, które właściwie do niego nie należą. Takie zachowanie się osoby jest oczywiście czymś niepożądanym, negatywnym. Nie zawsze jednak zwłoka taka musi byd przez daną osobę zawiniona, odsetki nie są rodzajem kary. Są one raczej „ceną” za dysponowanie w obrocie pieniędzmi innego podmiotu. Oczywistym wydaj się, że powinny byd one na tyle wysokie, aby zniechęcad osoby do takiego działania. Dlatego też, ich wysokośd powinna byd wyższa niż wysokośd oprocentowania kredytu. Odsetki naliczane są od dnia następnego po terminie płatności, w wysokości ustalanej według Ordynacji podatkowej. Powinny byd one opłacone wraz ze spłatą należności.

Dodatkowa opłata Rodzajem sankcji za nieopłacenie składek lub opłacenie składki w niepełnym wymiarze może byd nałożenie na płatnika dodatkowej opłaty w wysokości do 100% należności względem ZUS.

Odpowiedzialność karna płatnika składek Naruszenie przez płatnika obowiązku w zakresie opłacania składek może prowadzid do wszczęcia względem niego postępowania o odpowiedzialnośd za wykroczenie lub za przestępstwo. Ustawa o systemie ubezpieczeo społecznych w art. 98 wymienia zachowania stanowiące wykroczenia. Karą za nie jest kara grzywny w wysokości do 5000zł. Organami właściwymi do orzekania w sprawie wykroczeo są sądy rejonowe jako sądy I instancji. Naruszenie obowiązków płatnika, takich jak odprowadzanie składek, zgłoszenie ubezpieczonego do ubezpieczania może byd podstawą do wszczęcia postępowania o odpowiedzialnośd za przestępstwo. Warto także zwrócid uwagę gdy osoba nie odprowadzi składki pochodzącej od ubezpieczonego, ale ją obliczy i potrąci ją od jego wynagrodzenia dopuszcza się przywłaszczenia tej składki (art. 284 k.k.).

Stro

na1

2

IV - Obowiązek ubezpieczenia społecznego

1. Ustawowe tytuły obowiązku ubezpieczenia społecznego Ustawa z 1998r. o systemie ubezpieczeo społecznych powiązała obowiązek ubezpieczenia nie tylko z działalnością zapewniającą środki utrzymania, jak to było do tej pory. Obecny materiał normatywny rozszerza ten obowiązek również z faktem otrzymywania tych środków z innych źródeł niż własna działalnośd. W efekcie tej zmiany, krąg osób objętych powszechnym ubezpieczeniem społecznym w znaczy sposób się rozszerzył. Katalog osób podlegających obowiązkowi ubezpieczenia społecznego obejmuje:

1) Pracowników, 2) Osoby wykonujące pracę nakładczą, 3) Członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, 4) Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej oraz umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług,

do której Kodeks cywilny stosuje przepisy dotyczące zlecenia. Również osoby z nimi współpracujące, 5) Osoby prowadzące pozarolniczą działalnośd oraz osoby z nimi współpracujące, 6) Posłów i senatorów pobierających uposażenie oraz posłów do Parlamentu Europejskiego, 7) Osoby pobierające stypendium sportowe, 8) Pobierających stypendium słuchaczy Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, 9) Osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności

lub tymczasowego aresztowania, 10) Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia,

stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które skierowane zostały przez powiatowy urząd pracy, 11) Osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które

skierowane, 12) Duchowni, 13) Żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową, z wyłączeniem żołnierzy pełniących służbę kadencyjną, 14) Osoby odbywający służbę zastępczą, 15) Funkcjonariusze Służby Celnej, 16) Osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyoski albo zasiłek w wysokości zasiłku

macierzyoskiego, 17) Osoby pobierające świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osoby pobierające zasiłek socjalny wypłacany

na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osoby pobierające wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie, wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych pracy,

18) Osoby pobierające świadczenia szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia, 19) Osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem

rodziny, 20) Osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne,

2. Zakres obowiązku ubezpieczenia społecznego Jak była już o tym wcześniej mowa ustawa z 1998r. przywróciła podział ubezpieczeo społecznych na cztery kategorie ze względu na rodzaj ryzyka. Podział ubezpieczeo na cztery rodzaje oznacza nie tylko wykreowanie odrębnych stawek na poszczególne ubezpieczenia, ale także zróżnicowanie kręgu osób objętych danym rodzajem ubezpieczenia.

Obowiązek ubezpieczenia emerytalny i rentowy (emerytalno – rentowy) Obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego podlegają osoby mające tytuły wymienione w art. 6 ust. 1-2 ustawy z 1998r. o systemie ubezpieczeo społecznych. Połączenie obu ubezpieczeo dotyczy jednak wyłącznie identycznego zakresu podmiotowego obu ubezpieczeo. Należy pamiętad, że są to dwa odrębne ubezpieczenia – np. osoba dobrowolnie poddająca się ubezpieczeniu emerytalnemu nie musi korzystad z ubezpieczenia rentowego, i na odwrót. Praktyka pokazuje jednak, że bardzo często właśnie opłaca się je łącznie.

Obowiązek ubezpieczenia chorobowego W odniesieniu do ubezpieczenia chorobowego krąg osób wymieniony w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s. został podzielony na 3 grupy:

1) Obowiązkowo ubezpieczonych, 2) Mogących dobrowolnie się ubezpieczyd, 3) Wyłączonych z ubezpieczenia chorobowego,

Ad.1) Ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe tylko dla:

Pracowników, Członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

Stro

na1

3

Osób odbywających zastępczą służbę wojskową,

Ad.2) Dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu mogą podlegad: Wykonujące pracę nakładczą, Osoby wykonujące umowę zlecenia,

Osoby prowadzące pozarolniczą działalnośd,

Osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztu,

Duchowni,

Ad.3) Nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia chorobowego funkcjonariusze Służby Celnej – mają oni zapewnione wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy. W takiej samej sytacji są także posłowie i senatorowie oraz osoby pobierające stypendia. Pozostałe tytuły zostały całkowicie wyłączone z tego rodzaju ubezpieczenia, ponieważ nie wykonują żadnej pracy zawodowej, a tym samym nie grozi im utrata źródła utrzymania z powodu choroby.

Obowiązek ubezpieczenia wypadkowego Ustalając zakres podmiotowy ubezpieczenia wypadkowego ustawodawca posługuję się metodą odwrotną, do tej zastosowanej przy określeniu kręgu osób objętych ubezpieczeniem chorobowym. Ubezpieczeniu wypadkowemu albo się podlega, albo się nie podlega. Ma ono ścisły związek z zagrożeniem wypadkiem w pracy, albo brakiem takiego zagrożenia. Nie ma tu miejsce na dobrowolnośd decyzji. W odniesieniu do ubezpieczenia wypadkowego ustawodawca wskazuje tylko osoby, które z tego rodzaju ubezpieczenia zostały wyłączone. Tak więc do zakresu podmiotowego tego ubezpieczenia należą wszystkie podmioty wymienione w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s., chyba że zostały one explicite z tego zakresu wyłączone. Tak więc ustawa wyłącza z tego zakresu takie tytuły jak:

Wykonywanie pracy nakładczej,

Żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową,

Wszystkie te grupy, które nie są zagrożone zajściem wypadku przy pracy – bezrobotnych, osoby na urlopach macierzyoskich lub wychowawczych, osoby pobierające różne świadczenia socjalne,

Zakres obowiązku ubezpieczenia ze względu na rodzaj ubezpieczenia Emerytalne Rentowe Chorobowe Wypadkowe

Obowiązkiem objęto wszystkie tytuły wymienione

w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s.

Obowiązkiem objęto wszystkie tytuły wymienione

w art. 6 ust. 1-2 u.s.u.s.

Ustawa dokonuje podziału tytułów na: obowiązkowo objęte

ubezpieczeniem

podlegające ubezpieczeniu tylko na wniosek,

wyłączone z ubezpieczenia

Ustawa dokonuje podziału tytułów na: Obowiązkowo objęte

ubezpieczeniem,

Wyłączone z ubezpieczenia,

3. Obowiązek ubezpieczenia społecznego emerytów i rencistów Wychodząc z założenia, że obowiązek ubezpieczeniowy wiąże się z posiadaniem tytułu rodzącego ten obowiązek, ubezpieczenie emerytów i rencistów nie powinno budzid zastrzeżeo. Problem polega jednak na tym, jak wytłumaczyd obowiązek płacenia składni na ubezpieczenie mające na celu ochronid nas przed ryzykiem osiągnięcia wieku emerytalnego, kiedy to zdarzenie to już się ziściło.

Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego emerytów Racjonalne działanie ustawodawczy powinno więc polegad na zwolnieniu emeryta z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego – takiego generalnego zwolnienia jednak nie ma. Zwolnienia takie stosowane są wyłącznie na podstawie indywidualnych decyzji. Ustawa wskazuje nam nie to kiedy pracujący emeryt jest zwolniony, a to kiedy pracujący emeryt podlega obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego. Tak więc obowiązkowi temu podlega emeryt i rencista który:

Zawarł umowę o pracę,

Jest członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

Pozostaje w służbie celnej, Zawarł umowę zlecenia,

Taka konstrukcja prawna („polski wynalazek”) stoi w sprzeczności z ogólnym założeniem jakiegokolwiek systemu ubezpieczeniowego, a to dla tego, że obowiązek ubezpieczeniowy trwa dalej, pomimo ziszczenia

Stro

na1

4

się już zdarzenia ubezpieczeniowego. Aby nabyd prawo do świadczenia emerytalnego osoba do momentu ziszczenia się ryzyka musi spełnid wszystkie wymogi niezbędne do powstania tego prawa. Obejmowanie emerytów ubezpieczeniem rentowym również sprzeczne jest z jego założeniem. Ubezpieczenie rentowe chroni nas bowiem na wypadek utratą zdolności do pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego.

Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego rencistów Nieco inaczej wygląda problem ubezpieczenia emerytalnego pracujących rencistów. Oni bowiem powinni posiadad prawo do wypracowywania sobie stażu emerytalnego oraz powiększad swoje konto emerytalne. Odnośnie ubezpieczenia rentowego to, wydaje się, że zwolnieni z tego obowiązku rentowego powinny byd te osoby które są w zupełności niezdolne do pracy (zrealizowały ryzyko rentowe w sposób pełny). Zasadne wydaje się więc tylko ubezpieczenie rentowe tylko osób częściowo nie zdolnych do pracy (na wypadek całkowitej niezdolności do pracy). Obecny stan prawny daleki jest od pożądanego. Podstawowym argumentem ustawodawcy było tu jednak zabezpieczenie rynku pracy przed tzw. taoszymi pracownikami - takimi, za których nie trzeba by płacid składek.

4. Zbieg obowiązku ubezpieczenia Zbieg tytułów w zakresie ubezpieczenia powszechnego Ze zbiegiem obowiązku ubezpieczenia mamy do czynienia wówczas, gdy jedna osoba wykonuje kilka rodzajów działalności (posiada kilka tytułów) na podstawie których jest obowiązana do ubezpieczenia społecznego. W sytuacjach takich ustawodawca najczęściej wskazuje, który tytuł ma pierwszeostwo – z którego tytułu podlegamy ubezpieczeniu z wyłączeniem obowiązku wynikającego z pozostałych tytułów. Zbieg obowiązku ubezpieczenia dotyczy tylko ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Ma to miejsce dla tego, że w przypadku obu tych ubezpieczeo mamy do czynienia z ryzykiem niezależnym od konkretnego tytułu do ubezpieczenia. Ubezpieczenie emerytalne chroni nas przed sytuacją osiągnięcia wieku emerytalnego, a ubezpieczenie rentowe przed sytuacją niezdolności do pracy.

Ubezpieczonemu wystarczy tylko jeden tytuł do ubezpieczenia aby zapewnid sobie ochronę przed urzeczywistnieniem się tych ryzyk.

Inaczej jest w przypadku ubezpieczenia chorobowego. Chroni ono aktualny zarobek, uzyskiwany z danego tytułu, który może zostad utracony z powodu czasowej niezdolności do pracy. Ubezpieczeniu powinny więc podlegad (obowiązkowo lub dobrowolnie) wszystkie, równolegle osiągane dochody. Podobnie sprawa wygląda w przypadku ubezpieczenia wypadkowego. Istnienie zagrożenia zaistnienia wypadku czyni ubezpieczenie wypadkowe obowiązkowym, a tam gdzie ryzyka takiego niema zbędnym. Dlatego też z każdego tego tytułu, z którym wiąże się istnienie ryzyko zaistnienia wypadku należy odprowadzid składkę na fundusz wypadkowy.

Podział tytułów do ubezpieczenia Zasady zawarte w ustawie o systemie ubezpieczeo społecznych, odnoszące się do sytuacji posiadania więcej niż jednego tytułu pozwoliły dokonad kwalifikacji tytułów na:

Tytuły bezwzględne – takie, które nigdy nie mogą zostad zwolnione z obowiązku ubezpieczenia,

Tytuły ogólne – takie, które mogą byd zwolnione z tego obowiązku, jeżeli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia.

W przypadku posiadania dwóch tytułów, ten który jest ogólny jest zwolniony z obowiązku ubezpieczenia. Może to byd oczywiście także jeden z dwóch ogólnych tytułów. Ważne jest jednak to, ze ubezpieczony może dobrowolnie opłacad składkę z takiego tytułu (ale do osiągnięcia maksymalnej rocznej podstawy składki).

Stro

na1

5

Sprawdź to!!!

Tytuły bezwzględne Tytuły ogólne – wszystkie, nie będące tytułami bezwzględnymi Stosunek pracy,

Członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

Praca w Służbie Celnej,

Pobieranie świadczeo szkoleniowych i socjalnych,

Pobieranie zasiłku macierzyoskiego,

Tytuły budżetowe – obowiązek płacenia

składki spoczywa na budżecie. Pozostałe tytuły

Osoby wykonujące odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które skierowane zostały przez powiatowy urząd pracy,

Żołnierze niezawodowi pełniący czynną służbę wojskową

Osoby odbywający służbę zastępczą,

Osoby przebywające na urlopach wychowawczych

Osoby rezygnujące z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny,

Osoby pobierające świadczenia pielęgnacyjne,

POZOSTAŁE

TYTUŁY OGÓLNE

Wykonywanie pracy nakładczej, Umowa zlecenia,

Pozarolnicza działalnośd,

Posiadanie statusu posła lub senatora,

Duchowieostwo,

UWAGA!!! Obowiązek ubezpieczenia z tytułów ogólnych budżetowych ustępuje miejsca obowiązkom wynikającym z innych tytułów ogólnych. Obowiązek ten (z tytułów ogólnych budżetowych) wyłączony jest także w odniesieniu do emerytów i

rencistów.

REGUŁY ZBIEGU OBOWIĄZKU UBEZPIECZENIA EMERYTALNEGO I RENTOWEGO

I. Jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły bezwzględne to obowiązek ubezpieczenia dotyczy każdego z nich, II. W razie zbiegu tytułu bezwzględnego z tytułem ogólnym to obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest

tylko tytuł bezwzględny, III. Jeżeli zbiegają się dwa tytuły ogólne to obowiązuje zasada pierwszeostwa w czasie. Pierwszeostwo

ma ten który powstał jako pierwszy, IV. Jeżeli zbiegają się dwa tytuły ogólne, z których jeden jest tytułem ogólnym budżetowy to

obowiązek ubezpieczeniowy dotyczy tego drugiego – tytułu ogólnego zwykłego.

Pierwszy tytuł

Drugi tytuł Tytuł objęty

obowiązkiem ubezpieczeniowym

WYJĄTKI

Tytuł bezwzględny

Tytuł bezwzględny

Składka opłacana z obu tytułów

bezwzględnych,

Tytuł bezwzględny

Tytuł ogólny Składka opłacana

tylko z tytułu bezwzględnego,

Reguła ta nie obowiązuje w zbiegu umowy o pracę (bezwzg.) i umowy zlecenia (ogól.) gdy umowa ta wykonywana jest przez pracownika zleceniodawcy – oba tytuły są objęte obowiązkiem,

Reguła ta doznaje wyjątku, także tam gdzie podstawa wymiaru składki ubezpieczonego wynikająca z tytułu bezwzględnego jest niższa niż od kwoty minimalnego wynagrodzenia. W takim wypadku obowiązkiem objęte są również równoległe tytułu ogólne.

Stro

na1

6

Tytuł ogólny powstały wcześniej

Tytuł ogólny powstały później

Składka opłacana jest z tytułu ogólnego

powstałego wcześniej,

Reguła ta doznaje wyjątku w przypadku zbiegu wcześniejszej umowy zlecenia (lub umowy o pracę nakładczą) z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. W sytuacji gdy podstawa wymiaru składki z pierwszego tytułu jest niższa od podjętej później pozarolniczej działalności gospodarczej, to obowiązek ubezpieczenia przechodzi właśnie na tą pozarolniczą działalnośd.

Tytuł ogólny zwykły

Tytuł ogólny budżetowy

Składka opłacana jest z tytułu ogólnego

zwykłego,

Wyjątkowy charakter ma również regulacja dotycząca tytułu „duchownego”. Co do zasady jest to tytuł ogólny, finansowany z Funduszu Kościelnego w ok. 80% ale ustawodawca traktuje go w ustawie w sposób zróżnicowany. Nie ma się co tego uczyd. Tytuł, który został zwolniony z obowiązku ubezpieczenia z powodu zbiegu z innym tytułem, może zostad objęty ubezpieczeniem na wniosek samego ubezpieczonego. Dobrowolne wejście do ubezpieczenia nie musi dotyczyd równocześnie ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczenia rentowego (chod taki związek pokazuje praktyka).

Zbieg obowiązku ubezpieczenia powszechnego z obowiązkiem ubezpieczenia rolnego Przepisy normujące ten zbieg znalazły się w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Podstawową regułą jest, że obowiązek wynikający z ubezpieczenia rolniczego wyłączony jest w przypadku zbiegu z obowiązkiem z innego ubezpieczenia społecznego. Zawsze pierwszeostwo ma tytuł „nierolniczy”. Wyjątkiem od tej zasady jest posiadanie przez rolnika tytułu do powszechnego ubezpieczenia społecznego, polegającego na prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Wyjątek ten nie dotyczy z resztą każdej takiej działalności. Nie podlegają mu głównie działalności polegające na prowadzeniu jednoosobowych spółek. Aby zachowad prawo do ubezpieczenia w ramach Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego rolnik prowadzący taką pozarolniczą działalnośd musi dopełnid pewnych formalności.

Zbieg obowiązku ubezpieczenia społecznego i podlegania zaopatrzeniu społecznemu Należy przypomnied że ubezpieczenia społeczne i zaopatrzenie społeczne to dwa odrębne systemu, mające na celu zapewnienie jednostkom ochrony na wypadek zdarzeo uniemożliwiających pozyskiwanie środków do życia. W przypadku spełnienia warunków niezbędnych do należenia do obu systemów osoba taka podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na zasadach ogólnych. Muszą oni w normalny sposób odprowadzad składki na ubezpieczenie. W praktyce przypadek taki dotyczy funkcjonariuszy policji i żołnierzy zawodowych

oraz sędziów i prokuratorów, którzy nabyli jeden z tytułów bezwzględnych: Zawarli umowę o pracę,

Są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych, Pobierają zasiłek macierzyoski,

Zwolnienie z obowiązku (albo dobrowolne uczestnictwo) ubezpieczenia emerytalnego i rentowego powyższych podmiotów

następuje natomiast w razie nabycia jednego z tytułów ogólnych zwykłych: Wykonywanie pracy nakładczej,

Umowa zlecenia,

Pozarolnicza działalnośd, Posiadanie statusu posła lub senatora,

Duchowieostwo,

Zasady te dotyczą, także w równym stopniu emerytów i rencistów służb mundurowych, a także sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku. Warto również zaznaczyd, że podleganie niezależnie obu systemom nie powoduje, iż osoba taka otrzymuje dwa osobne świadczenie emerytalne i rentowe. W zbiegu prawa do świadczeo z obu systemów osoba otrzymuje tylko jedno świadczenie.

Stro

na1

7

Dobrowolnośd samoistna – dla osób

nieobjętych obowiązkiem ubezpieczenia

Dobrowolnośd wtórna – dla tytułów

zwolnionych w wyniku zbiegu z innym tytułem,

5. Dobrowolne przystąpienie do ubezpieczenia Konstrukcja dobrowolnego ubezpieczenia społecznego Cechą znamienną ubezpieczenia społecznego jest obowiązkowośd uczestnictwa w systemie określonych grup osób – podmiotów wskazanych przez ustawę. Nie jako obok tego dopuszcza się dobrowolne wejście do systemu. Warto na wstępie zaznaczyd, że aby w ogóle dobrowolne przystąpienie do danego ubezpieczenia społecznego było możliwe, musi istnied wyraźny przepis ustawy pozwalający na takie działanie. Przyzwolenie takie zawierają art. 7, 9, 10 oraz 11 ustawy o systemie ubezpieczeo społecznych. Każdy z nich kreuję tę dobrowolnośd nieco inaczej. Dlatego też możemy mówid o pewnych rodzajach dobrowolności:

Art. 7 – dobrowolnośd „samoistna”,

Art. 9 – dobrowolnośd „wtórna”,

Art. 11 – dobrowolnośd „związana”,

Art. 10 – dobrowolna kontynuacja ubezpieczenia, Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym lub chorobowym (jak była już o tym mowa nie ma miejsca na dobrowolne ubezpieczenie wypadkowe) następuje od daty wskazanej we wniosku. Ważne są również okoliczności, w których ubezpieczenie takie ustaje. Ustanie takie może mied miejsce na wniosek albo ex lege:

1) Od pierwszego dnia miesiąca, za który nie opłacono w terminie składki należnej, 2) Od dnia ustania tytułu w związku z którym osoba miała możliwośd dobrowolnego podlegania,

Ustanie na wniosek następuje od dnia wskazanego we wniosku o wyłącznie z ubezpieczenia.

Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe Dobrowolnie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego mogą wejśd osoby nieposiadające jednego z tytułów wymienionych w art.6 ust. 1-2 u.s.u.s.. Zakres podmiotowy tej dobrowolności „samoistnej” określa art. 7 u.s.u.s. Konstrukcja taka umożliwia osobom wymieniony w tym artykule uzyskad ochronę na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego lub niezdolności do pracy.

Wniosek Wniosek o dobrowolne przyłączenie się do ubezpieczenia może dotyczyd tylko ubezpieczenia emerytalnego, tylko ubezpieczenia rentowego lub obu ubezpieczeo naraz. Nie ma więc konieczności przystępowania do obu tych ubezpieczeo – osoba może chcied wyłącznie zwiększyd swoje konto emerytalne. W praktyce jednak Zakład Ubezpieczeo Społecznych łączy te dwa podstawowe ubezpieczenia. Co ważne, ustawodawca przewidział również możliwośd odprowadzania składek na ubezpieczenia rentowe i emerytalne od tych tytułów, które w wyniku zbiegu zostały zwolnione z tego obowiązku. Tak więc ubezpieczony może nie skorzystad z tego zwolnienia i dobrowolnie opłacad składki z danego tytułu. Jest to tzw. dobrowolnośd wtórna. Tak jak wyżej wniosek taki nie musi dotyczyd dobrowolnego wejścia do obu ubezpieczeo – można wejśd tylko do jednego, można do obu.

Dobrowolna kontynuacja ubezpieczenia Ubezpieczenie emerytalne i rentowe obowiązkowe, które ustały w związku z ustaniem tytułu do takiego ubezpieczenia, mogą byd dobrowolnie kontynuowane. Możliwośd taka dotyczy jednak tylko:

Obywateli polskich, którzy wykonywali pracę za granicą w podmiotach zagranicznych,

Obywateli polskich, którzy pracowali w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nieposiadających w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa,

Celem tej konstrukcji prawnej jest nieprzerwane narastanie uprawnieo emerytalnych w okresie bezczynności zawodowej. Nie ma maksymalnego okresu takiego zabiegu. W okresie dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia składkę w całości opłaca sam ubezpieczony w takiej wysokości i od takiej podstawy wymiaru jak za okres ostatniego miesiąca kalendarzowego, w którym istniał obowiązek ubezpieczenia.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe Dobrowolnie przystąpid do ubezpieczenia chorobowego mogą osoby z kręgu osób objętych ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, które dodatkowo wymienione zostały w art., 11 ust. 2 u.s.u.s.. Należą do nich:

Stro

na1

8

1) Wykonujący pracę nakładczą, 2) Wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o

świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy odnośnie zleceo, 3) Prowadzące pozarolniczą działalnośd, 4) Współpracownicy osób z pkt. 2) i 3), 5) Wykonujący odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary

pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztu, 6) Duchowni,

Warto więc zaznaczyd, że warunkami posiadania prawa do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego są:

Podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu na podstawie jednego z tytułów wymienionych w art. 6 u.s.u.s.,

Należenie do kręgu osób wymienionych enumeratywnie w art. 11 ust. 2 u.s.u.s., Nie wydaje się jednak zasadne przyjmowanie, że aby móc przyłączyd się z danego tytułu do ubezpieczenia chorobowego, należy w związku z nim byd również objętym ubezpieczeniem emerytalny i rantowym. Powodowało by to sytuacje, że w przypadku tytułów zwolnionych od tego obowiązku w wyniku zbiegu, nie mogli byśmy chronid naszych dochodów na okolicznośd utraty zdolności zarobkowej w wyniku choroby.

6. Zasady obowiązku ubezpieczenia społecznego według rozporządzenia

Systemy ubezpieczenia społecznego działają na zasadzie konieczności pozostawania przez określony czas w ubezpieczeniu – wymagany okres opłacania składek. Należało więc ustalid reguły obliczania tego okresu, w stosunku do osób przemieszczających się w poszukiwaniu pracy.

Praca w kraju niebędącym członkiem Unii Europejskiej 1) Jeżeli Polska podpisała z danym paostwem wzajemną umowę bilateralną to w niej zawarte są

zasady odnoszące się do podlegania danemu systemowi oraz zasady dotyczące zaliczania okresów ubezpieczeniowych.

2) Jeżeli z danym paostwem nie ma żadnej umowy, to na podstawie art. 7 ust.3 u.s.u.s. każdy obywatel polski może dobrowolnie przystąpid do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Opłacanie składek w Polsce pozwoli mu nabyd prawo do emerytury lub renty w Polsce. Nie uchroni go jednak przed koniecznością opłacania składek w danym paostwie.

Praca w państwie członkowskim Unii Europejskiej Zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu obywateli Unii Europejskiej, przemieszczających się na obszarze tej organizacji, uregulowane zostały w rozporządzeniu Rady (dawnej Rady UE) nr. 883/04. Zasady ustalone w tym rozporządzeniu mają kilka podstawowych celów do spełnienia:

Umożliwienie pracownikom sumowanie stażu ubezpieczeniowego

Zapobiegad sytuacją, w których pracownik przemieszczający się po obszarze UE nie będzie podlegad ubezpieczeniu ani w paostwie z którego przybywa, ani do którego przybywa.

Zapobiegad sytuacją, w których więcej niż jedno paostwo członkowskie będzie żądało od pracownika opłacania składki,

Zasada podlegania ustawodawstwu tylko jednego państwa Oznacza ona zasadę przynależności pracownika tylko do jednego systemu – stosowanie ustawodawstwa danego paostwa tak, jakby działalnośd pracownika ograniczała się tylko do terytorium tego paostwa.

1) Nie można stosowad do jednego pracownika dwóch ustawodawstw jednocześnie, 2) Preferuję się ciągłośd stosowania dotychczasowego ustawodawstwa,

Podstawowe normy: a) Osoba wykonująca w paostwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego

paostwa, b) Pracownik delegowany do innego paostwa przez pracodawcę podlega dalej ustawodawstwu paostwa delegującego,

chyba że trwa ona dłużej niż 24 miesiące, c) Osoba, będąca pracownikiem w dwóch lub więcej paostwach:

Podlega ustawodawstwu paostwa zamieszkania jeżeli tam wykonuje znaczną częśd swojej pracy, Podlega ustawodawstwu paostwa w którym pracuje, jeżeli tam znajduje się siedziba jego pracodawcy i tam

wykonuje znaczną częśd swojej pracy, d) Osoba pracująca na własny rachunek, które wyjeżdża aby wykonywad podobną działalnośd,

ale na krócej niż 24 miesiące podlega dalej ustawodawstwu pierwszego paostwa,

Stro

na1

9

e) Praca najemna lub praca wykonywana na własny rachunek wykonywana na statku pod banderą jednego z paostw członkowskich, uważana jest za wykonywaną na terytorium tego paostwa. Jeżeli jednak pracodawca takiej osoby oraz miejsce jej stałego zamieszkania znajdują się w innym paostwie członkowskim, to właśnie pod ustawodawstwo tego ostatniego podlega taki pracownik,

f) Osoba która wykonuje pracę najemną w jednym paostwie oraz pracę na własny rachunek w drugim, podlega ustawodawstwu tego paostwa w którym wykonuje pracę najemna,

Stro

na2

0

Zdarzeniami losowymi biotycznymi są [niezależnie od tego czy wywołane zostały przyczyną

wewnętrzną czy zewnętrzną (wypadek)]:

Choroba,

Kalectwo,

Śmierd, Ciąża,

Poród,

Macierzyostwo,

Starośd,

V - Przedmiot ochrony ubezpieczeniowej

1. Zdarzenia losowe biotyczne „Zdarzenie” w jego językowym znaczeniu rozumie się jako zajście, zjawisko, które zaszło w życiu człowieka bez jego woli, ale niekoniecznie bez jego udziału. Ubezpieczenia społeczne chronią zdolnośd człowieka do zdobywania własną pracą środków utrzymania – siebie czy swojej rodziny. Tak więc przedmiotem zainteresowania ubezpieczenia społecznego jest zawsze takie zdarzenie, które może przeszkodzid w wykonywaniu pracy.

Należy przy tym zauważyd, że zdarzenia te związane są zawsze z biologicznymi cechami człowieka. Dlatego też o główną cechą zjawisk przed którymi chroni nas ubezpieczenie społeczne jest ich biotycznośd. Są to zjawiska biologiczne, nieodłączne jego egzystencji, losowo przytrafiające się człowiekowi. Katalog takich zdarzeo jest katalogiem zamkniętym – nie ma innych zjawisk tego typu. Od założenia, że ubezpieczenia społeczne chronią przed niemożliwością zdobywania środków utrzymania ze względu na wystąpienie losowego zdarzenia biotycznego w polskim

ustawodawstwie obowiązuje jeden wyjątek. Kwarantanna objęta jest bowiem ubezpieczeniem chorobowym. Losowośd zdarzenia ujmowana pojmowana jest obiektywnie – na jej cechę losowości nie ma wpływu wina poszkodowanego.

2. Pojęcie zdarzenia (ryzyka) ubezpieczeniowego Ubezpieczenia społeczne nie chronią nas przed zdarzeniami losowymi. Mają na celu protekcję od skutków jakie takie zdarzenia mogą za sobą pociągad. Chodzi tu oczywiście o skutki związane ze zdolnością do zdobywania środków utrzymania. Dopiero wystąpienie skutków rozumiane jest jako zajście zdarzenia ubezpieczeniowego. Ryzykiem ubezpieczeniowym jest wystąpienie takich skutków zdarzenia losowego, które wpływają na możliwości osoby do zdobywania środków utrzymania. Wystąpienie takich skutków powoduje powstanie po stronie ubezpieczyciela obowiązku świadczenia oraz powstania prawa do świadczeo po stronie ubezpieczonego. Ochroną objęte są nie zdarzenia, a skutki jakie zdarzenia te mogą wywoład. Należy zauważyd, że z wystąpieniem tego samego zdarzenia losowego mogą wiązad się zupełnie inne skutki dla ubezpieczonego. Np. śmierd nie zawsze musi oznaczad utraty żywiciela przez najbliższych osoby zmarłej. Tak samo w związku z chorobą, nie zawsze musi wiązad się utrata lub ograniczenie zdolności do zdobywania środków utrzymania. Ta różnorodnośd skutków tłumaczy brak tożsamości między wystąpieniem zdarzenia losowego, a ziszczeniem się ryzyka ubezpieczeniowego. Katalog zdarzeo losowych biotycznych jest zamknięty i naturalny. Katalog ryzyk ubezpieczeniowych, czyli skutków objętych ubezpieczeniem, jest katalogiem otwartym (może zostad rozszerzony) i zależnym zawsze od ustawodawcy.

Katalog ryzyk ubezpieczeniowych Katalog możliwych skutków zdarzenia losowego, obejmuje obecnie: 1) Czasową niezdolnośd do pracy

(także w związku z kwarantanną), 2) Zmniejszenie zdolnośd do pracy, 3) Trwałą niezdolnośd do pracy, 4) Utratę żywiciela, 5) Utratę pracy w okresie ciąży,

6) Koniecznośd powrotu do zdrowia po porodzie (8 tyg. od porodu),

7) Koniecznośd opieki nad noworodkiem (urlop macierzyoski), 8) Koniecznośd opieki nad dzieckiem (zdrowym do 8. roku życia,

chorym do 14. roku życia) lub innym członkiem rodziny,

9) Zaprzestanie pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego, Każda z wymienionych tu sytuacji życiowych chroniona jest przez system ubezpieczeo społecznych określonym świadczeniem. Nie jest jednak tak, że jedno świadczenie ma na celu protekcję tylko jednego z wymienionych wyżej ryzyk ubezpieczeniowych (np. zasiłek chorobowy). Rzadziej zdarza się, że do jednego ryzyka ubezpieczeniowego odnosi się więcej niż jedno świadczenie (tak jest np. z czasową niezdolnością do pracy – najpierw zasiłek chorobowy, a po jego wyczerpaniu świadczenie rehabilitacyjne).

Stro

na2

1

Super przykład – wypadek autobusu: Kierowca – wypadek przy pracy,

Jadący do pracy pracownik – wypadek w drodze do pracy,

Jadący na inspekcje inspektor – wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy,

Ławnik jadący na rozprawę – wypadek w szczególnych okolicznościach,

Pani Marysia, jadąca po zakupy – wypadek w okolicznościach ze sfery prywatnej (a więc wyłącznie świadczenia z ogólnego stanu zdrowia, a nie jak reszcie paczki wypadkowe)

3. Prawna klasyfikacja zdarzeń losowych Tak jak było to już wyżej wspomniane, samo wystąpienie zdarzenia losowego nie jest podstawą do powstania prawa do świadczenia. Dopiero wystąpienie skutków (związanych ze zdolnością zarobkową) takiego zdarzenia chronione jest ubezpieczeniem społecznym. Oprócz ochrony przed skutkami tych losowych zdarzeo biotycznych które zostały wymienione wyżej, ubezpieczenia społeczne chronią również przed skutkami związanymi z chorobą zawodową, wypadkiem w pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy oraz innych sytuacji zrównanych z wypadkiem przy pracy. Wypadek w tym przypadku nie jest rozumiany jest jako zewnętrzna przyczyna wystąpienia takiego losowego zdarzenia biotycznego jak choroba, kalectwo, ciąża czy śmierd. Należy więc zauważyd, że wewnętrzny lub zewnętrzny charakter przyczyny losowego zdarzenia biotycznego nie jest prawnie relewantny (nie jest istotny).

Zróżnicowanie sytuacji prawnej w związku z okolicznościami przyczyny zewnętrznej Prawo ubezpieczeo społecznych różnicuje przyczyny zewnętrzne powstania losowego zdarzenia biotycznego na te związane z okolicznościami ze sfery zawodowej (publicznej) oraz na związane z okolicznościami ze sfery prywatnej.

Ro

dza

j o

kolic

zno

ści

Okoliczności ze sfery publicznej Okoliczności ze sfery

prywatnej

Ro

dza

j cz

ynn

ośc

i

Czynności takie jak:

Wykonywanie pracy lub działalności zarobkowej,

Czynności zrównane z wykonywaniem pracy,

Odbywanie drogi do pracy lub z pracy,

Wszelkie inne czynności, niezwiązane w żaden sposób z tymi, które zostały zaklasyfikowane jako należące do sfery publicznej ubezpieczonego.

Spo

sób

zakw

alif

ikow

ania

zd

arze

nia

lo

sow

ego.

Zdarzenie losowe (choroba, kalectwo, śmierd), powstałe w takich okolicznościach kwalifikowane jest jako:

Wypadek przy pracy,

Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy,

Wypadek w drodze do pracy lub z pracy,

Zdarzenie losowe, spowodowane przyczyną zewnętrzną związaną z czynnością z prywatnej sfery ubezpieczonego klasyfikowane jest jako ZDARZENIE LOSOWE Z tzw. OGÓLNEGO STANU ZDROWIA UBEZPIECZONEGO.

Tak więc o tym czy dane zdarzenie losowe (danej choroby, danego kalectwa, danej śmierci itp.) decydują więc okoliczności w jakich do niego doszło. Najbardziej uprzywilejowane są te losowe zdarzenia biotyczne, do których doszło w wyniku zewnętrznej przyczyny związanej z okolicznościami ze sfery zawodowej ubezpieczonego.

Stro

na2

2

Zróżnicowanie klasyfikacji zdarzenia losowego ze względu na okoliczności i rodzaj pracy:

Ślepota wywołana długoletnią pracą przy spawarce – choroba zawodowa,

Ślepota wywołana nagłym wybuchem butli z gazem w miejscu pracy – wypadek przy pracy,

Ślepota wywołana zabawą fajerwerkami – zdarzenie z ogólnego stanu zdrowia.

Choroba zawodowa Do pojęcia choroby zawodowej, dochodzimy dokonując rozróżnienia uszkodzeo zdrowia lub życia według kryterium rodzaju ich związku z pracą:

Jeżeli przyczyną zewnętrzną losowego zdarzenia biotycznego (np. kalectwa) będzie zdarzenie nietypowe, wyjątkowe dla danego rodzaju pracy mamy do czynienia z wypadkiem przy pracy.

Jeżeli przyczyną zewnętrzną losowego zdarzenia biotycznego (np. choroby) będą zdarzenia związane z rodzajem lub charakterem pracy to mamy do czynienia z chorobą zawodową.

Należy pamiętad, że o zdarzeniu losowym zakwalifikowany jako choroba zawodowa możemy mówid tylko wtedy, gdy doszło do niej w okolicznościach związanych z

zawodową działalnością ubezpieczonego. Pojęcia takie jak wypadek przy pracy, wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy czy choroba zawodowa nie są rodzajami zdarzeo losowych. Rodzajami tymi jest np. choroba, śmierd czy kalectwo. Są to raczej pojęcia prawne, uzyskane w wyniku dokonania klasyfikacji losowych zdarzeo biotycznych ze względu na okoliczności powstania ich przyczyny. Dokonywanie powyższej klasyfikacji służy zróżnicowaniu zakresu i rozmiaru ochrony ubezpieczeniowej udzielanej skutkom zdarzeo losowych, powstałych w różnych okolicznościach. Zakwalifikowanie zdarzenia losowego do jednego z wypadków lub jako choroby zawodowej powoduje, że skutek jaki jest nim spowodowany objęty zostaje zwiększoną ochroną, która przejawia się np. koniecznością krótszego stażu ubezpieczeniowego, czy korzystniejszymi warunkami wyliczania wysokości świadczenia. Mimo, iż z punktu widzenia biologii zjawiska te są zdarzeniami tożsamymi, które wywołują dla ubezpieczonego takie same skutki zdrowotne(np. trwałą niezdolnośd do pracy) to ze względu na przyczynę ich powstania (zewnętrzną – wewnętrzną, związaną ze strafą prywatną – związaną z pracą) objęte są innym zakresem i rodzajem ochrony ubezpieczeniowej.

Klasyfikacja losowych zdarzeo biotycznych ze względu na jego przyczynę Numer podziału

Przyczyna wewnętrzna

Przyczyna zewnętrzna 1

Przyczyna zewnętrzna związana z

okolicznościami ze sfery

prywatnej

Przyczyna zewnętrzna związana z okolicznościami ze sfery zawodowej ubezpieczonego 2

Związana ze zdarzeniem nietypowym dla danego charakteru pracy Związana z

charakterem pracy

(zdarzeniami typowymi

danej pracy)

3 Związana z wykonywaniem

pracy

Związana ze zdarzeniem

zrównanym z wykonywani

em pracy

Związana z odbywaniem

drogi do pracy i z pracy

Zdarzenie losowe związane z tak zwanym ogólny stanem

zdrowia ubezpieczonego

Wypadek przy pracy

Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy

Wypadek w drodze do

pracy i z pracy Choroba

zawodowa

Klasyfikacja

loso

wych

zdarze

o

bio

tycznych

WYPADKI

Stro

na2

3

Można mówid o warunkach nabycia świadczenia:

Sensu stricto – warunki nabycia prawa do świadczenia stawiane przez ustawodawcę,

Sensu largo – warunki sensu stricto plus dodatkowy warunek w postaci ziszczenia się ryzyka ubezpieczeniowego (znalezienia się w sytuacji ochranianej przez ubezpieczenie),

VI - Warunki nabycia prawa do świadczeń

1. Istota i rola warunków Prawo do świadczeo z ubezpieczenia społecznego rzadko przysługuje jedynie z tytułu samego faktu zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego (ziszczenia się ryzyka). Takie przypadki dotyczą głównie świadczeo związanych z wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi. W odniesieniu do pozostałych sytuacji, to znaczy tych wynikających z ogólnego stanu zdrowia ubezpieczonego prawo do świadczenia nabywa się dopiero po spełnieniu specjalnych wymogów. Warunki nabycia prawa do świadczenia należy stanowczo odróżnid od wszelkich uwarunkowao, za pomocą których ustawodawca określa ryzyko ubezpieczeniowe – cech, którymi określa jakie zdarzenie będzie objęte ochroną. Mówiąc o warunkach mamy na myśli swoiste przeszkody, które ustawodawca stawia przed ubezpieczonym, które ten musi pokonad w celu nabycia prawa do świadczenia. To jakie i ile takich warunków ubezpieczony musi spełnid zależy zawsze od ustawodawcy. Ważne jednak aby warunki te były możliwe do spełnienia. Z reguły ustawodawcy ograniczają się do dwóch podstawowych warunków:

I. Czasu zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego II. Stażu ubezpieczeniowego,

2. Czas zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego Ogólną regułą ubezpieczeniową jest , że obowiązek świadczenia ubezpieczeniowego może powstad tylko i wyłącznie w czasie trwania stosunku ubezpieczeniowego – w czasie trwania umowy między ubezpieczonym a ubezpieczycielem.

Automatyczne powstawanie stosunku ubezpieczeniowego Bardzo ważną cechą ubezpieczeo społecznych jest fakt, że stosunek ubezpieczeniowy (ubezpieczony – ZUS) kreuje się od chwili powstania tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia. Tak więc, pracownik który złamał nogę podczas drugiego dnia swojej pracy, otrzyma świadczenie, nawet pomimo tego, że pracodawca nie zgłosił go jeszcze do Zakładu Ubezpieczeo Społecznych. Zgłoszenie takie jest wyłącznie czynnością techniczną. Niedokonanie jej nie wpływa na spełnienie się warunku zajścia zdarzenia w czasie trwania stosunku ubezpieczeniowego.

Rozciąganie ochrony na okres po ustaniu ubezpieczenia – okres ochronny Cechą ubezpieczenia społecznego jest także rozciąganie ochrony ubezpieczeniowej na okres po ustaniu obowiązku ubezpieczenia. Długośd tego okresu ustala oczywiście ustawodawca. W doktrynie nazywany jest on okresem ochronnym. Zdarzenie powstałe w czasie trwania okresu ochronnego traktuje się tak, jakby zaszło w czasie trwania obowiązku ubezpieczeniowego. Długośd okresu ochrony zależy od „rangi” ryzyka ubezpieczeniowego które chroni. Istotny jest również okres przebywania w obowiązku ubezpieczeniowym – im dłuższy okres ubezpieczenia, tym dłuższy okres ochronny. Bardzo ważne jest by zaznaczyd, że okres ochronny dotyczący skutków zdarzeo losowych kwalifikowanych jako wypadki i choroby zawodowe jest nieograniczony. Oznacza to, że ujawnienie się skutków takich zdarzeo nawet po kilku latach nie stanowi przeszkody do uzyskania świadczenia. Zdarzenie ubezpieczeniowe powstałe przed stosunkiem ubezpieczeniowym albo po okresie ochronnym nie daje prawa do świadczenia.

3. Staż ubezpieczeniowy – okres opłacania składki Warunkiem nabycia prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego jest posiadanie wymaganej długości stażu ubezpieczeniowego – określonej długości okresu opłacania składki (przebywania w ubezpieczeniu). Okres ten zależy jest przede wszystkim od rodzaju świadczenia jakie ma zostad nabyte – czy ma to byd świadczenie długoterminowe czy krótkoterminowe, wyczekiwane czy związane ze zdarzeniem niespodziewanym. Ustawodawstwa rezygnują zazwyczaj z tego wymogu tam, gdzie mamy do czynienia ze skutkiem zdarzenia losowego związanego z przyczyną zewnętrzną powstałą w wyniku okoliczności ze sfery zawodowej. Chodzi

Stro

na2

4

PRZYKŁAD Warunkiem uzyskania prawa do renty jest uzyskanie 5 letniego stażu ubezpieczeniowego, który to staż został „uzbierany” w ciągu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o przyznanie renty lub dniem powstania niezdolności do pracy.

tu oczywiście o wypadek przy pracy, zdarzenie zrównane z wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do lub z pracy oraz chorobą zawodową.

System zdefiniowanego świadczenia – stary system Posiadanie odpowiednio długiego stażu emerytalnego nadal warunkuje nabycie prawa do emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia. Jest on więc wymagany od osób urodzonych przed 1 stycznia 1949r. oraz od osób urodzonych później, którzy warunki w tym systemie (systemie zdefiniowanego świadczenia) uzyskania prawa do świadczenia emerytalnego nabyli spełnili 31 grudnia 2008r.

System zdefiniowanej składki – nowy system W odniesieniu do ubezpieczonych objętych nowym systemem emerytalnym staż emerytalny nie będzie warunkował nabycia prawa do emerytury. Nie będzie on jednak obojętny – będzie stwarzał gwarancję otrzymania minimalnej emerytury, w stosunku do tych osób, którym nie udało się uzbierad na swoim koncie w funduszu takiej kwoty, która pozwalała by właśnie otrzymywad takie minimalne świadczenie emerytalne.

Staż ubezpieczeniowy – okres trwania obowiązku opłacania składek Samo opłacanie składek, bez posiadania tytułu prawnego do obowiązku ubezpieczenia nie byłoby możliwe. Z drugiej strony, możliwa jest sytuacja w której nie została opłacona ani jedna składka, a mimo to pracownik nabył praw do świadczenia. Musiał by jedynie udowodnid odpowiednio długi okres podlegania obowiązkowi.

Staż ubezpieczeniowy wiąże się z faktem trwania obowiązku opłacania składki, a nie z okresem opłacania składek.

Okresy życia zaliczające się do stażu ubezpieczeniowego Oprócz okresów w których trwał obowiązek ubezpieczenia, do stażu ubezpieczeniowego zalicza się kilka innych okresów życia ubezpieczonego.

Gęstość (częstość) stażu Niekiedy wymaga się do nabycia prawa do niektórych świadczeo tak zwanej gęstości (częstości) stażu. Warunek ten oznacza, że aby nabyd prawo do określonego świadczenia należy spełnid warunek stażu w określonym okresie przed zgłoszenie wniosku o świadczenie.

Struktura stażu ubezpieczeniowego Od dawna struktura stażu ubezpieczeniowego była niejednolita. Do 1992r. wyróżniano okresy zatrudnienia, okresy równorzędne okresom zatrudnienia i okresy zaliczane do okresów zatrudnienia. Od roku 1992 wprowadzono nowy podział na: okresy składkowe, okresy uważane za składkowe oraz okresy nieskładkowe. Taki też podział przyjęła obowiązująca ustawa z 17 grudnia 1998r. o emeryturach u rentach z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych.

Podział okresów wchodzących w skład stażu ubezpieczeniowego Okresy składkowe Okresy nieskładkowe z art. 7

Okresy składkowe z art. 6 ust. 1

Okresy uważane za składkowe z art. 6 ust. 2

Okresy nieskładkowe mogą byd zaliczone do stażu maksymalnie w

rozmiarze posiadanych

okresów składkowych.

Okresy składkowe oraz okresy uważane za składkowe są uwzględniane są w stażu ubezpieczeniowym w pełnym wymiarze.

Każdy rok nieskładkowy to emerytura wyższa o 0,7%

podstawy Każdy rok składkowy to emerytura wyższa o 1,3% podstawy

Art. 6 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

Art. 6 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

Art. 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS

Stro

na2

5

Zaliczenie okresu studiów następuje tylko w przypadku ukooczenia studiów i może dotyczyd tylko jednego kierunku.

Jeżeli dany rok kalendarzowy może byd uwzględniony z kilku tytułów (np. równorzędnie praca i nauka), to nie można go uwzględnid zarówno do okresów składkowych i nieskładkowych. Jeżeli jednak pracowaliśmy przez np. tylko 2 pierwsze lata studiów, to pozostały okres można oczywiście zaliczyd do okresów nieskładkowych. Jeżeli uzbierana przez ubezpieczonego okresy składkowe i nieskładkowe nie są wystarczająco długie do spełnienia warunku stażu, to uzupełnia się je w zakresie niezbędnym posiadanymi okresami pracy w gospodarstwie rolnym, wymienionymi w art. 10 ustawy emerytalnej i traktowanymi jako okresy składkowe.

Enumeratywne wyliczenie okresów wchodzących w strukturę stażu ubezpieczeniowego Katalogi okresów, zarówno składkowych, jak i nieskładkowych są katalogami zamkniętymi. Innych okresów życia ubezpieczonego nie zalicza się do stażu emerytalnego. Dotyczy to np. bezpłatnego urlopu udzielonego w innym celu niż opieka nad dzieckiem. Do stażu zaliczają się tylko te okresy które ustawa wymienia w art. 6 i art. 7 oraz w przepisach szczególnych tej ustawy.

Rodzaje stażu ubezpieczeniowego – klasyfikacja stażu

Ze względu na wymaganą długośd stażu

Staż ogólny (podstawowy) Staż ogólny (krótszy)

Staż pracy danego rodzaju uprawniający do niższego

wieku emerytalnego ze względu właśnie na pracę

danego rodzaju

Staż przedłużony, uprawniający do wcześniejszej

emerytury

Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety

25 20 20 15 5 – 20 5 – 20 35 30

Ze względu na strukturę stażu

Staż do nabycia prawa do emerytury lub renty

składający się z okresów składkowych i

nieskładkowych

Staż do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym,

składający się z okresów pracy danego rodzaju, uzupełniony

okresami składkowymi i nieskładkowymi

Staż do nabycia prawa do emerytury bez względu na wiek,

składający się wyłącznie z okresów

danej pracy lub równorzędnej,

Staż do nabycia prawa do emerytury górniczej

(ze względu na wiek) składający się z okresów pracy

górniczej i okresów równorzędnych z pracą

górniczą,

Staż do nabycia prawa do emerytury

kolejowej (ze względu na wiek) składający się

z okresów pracy na kolei, okresów

równorzędnych z pracą na kolei oraz okresów

zaliczanych,

Stro

na2

6

4. Staż do nabycia prawa i staż do wymiaru świadczenia Staż ubezpieczeniowy spełnia w prawie ubezpieczeo społecznych podwójną rolę. Po pierwsze występuje on w roli warunku do nabycia samego prawa do świadczenia. Po drugie jest on także wyznacznikiem wysokości należnego świadczenia. Zależnie od roli stażu inaczej wygląda jego ujmowanie. Dlatego też należy wyraźnie odróżnid staż ubezpieczeniowy do nabycia prawa oraz staż ubezpieczeniowy do wymiaru świadczenia.

Staż ubezpieczeniowy Staż ubezpieczeniowy do nabycia prawa Staż ubezpieczeniowy do wymiaru

świadczenia

Przeliczniki:

Praca przymusowa,

Działalnośd kombatancka

Pracę przymusową oraz okres działalności kombatanckiej w przypadku obliczania stażu niezbędnego do nabycia prawa do

świadczenia zalicza się w wymiarze podwójnym

Okresy te zaliczane są w normalnym, rzeczywistym

wymiarze.

Staż pracy górniczej

Okresy pracy pod ziemią zalicza się do stażu do nabycia prawa do świadczenia w wymiarze 1,5 rzeczywistego czasu pracy.

Dlatego też, w przypadku emerytury górniczej wysokośd stażu do

prawa będzie niższa od uzbieranego już stażu do wymiaru świadczenia.

Okresy pracy pod ziemią zalicza się do stażu do wymiaru świadczenia

w wymiarze:

1,8 za każdy rok pracy przodkach i drużynach ratowniczych,

1,5 za każdy rok pracy górniczej pod ziemią,

5. Przeliczniki stażu ubezpieczeniowego Ustawodawca wprowadza pewne wyjątki, na skutek których wymóg posiadania określonego stażu ubezpieczeniowego może zostad zrealizowany w krótszym faktycznie okresie, niż ten który jest wymagany. Pozwala na to konstrukcja przeliczników stażu do prawa. Zastosowanie ich pozwala zaliczyd niektóre okresy w wymiarze wyższym od faktycznego.

Przeliczniki w odniesieniu do stażu do nabycia prawa do świadczenia W odniesienie do nabycia prawa do emerytury przeliczniki takie dotyczą:

Działalności kombatanckiej, działalności równorzędnej z kombatancką, okresami zaliczanymi do okresów tej działalności oraz okresów podlegania represją wojennym i powojennym,

Pracy przymusowej: wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II Wojny Światowej,

wykonywanej na obszarze ZSRR w okresie od 17 IX 1939r. do 31 XII 1956r.,

wykonywanej na rozkaz władz alianckich do 31 XII 1945r.,

wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim,

Okresy te uwzględnia się w stażu do nabycia prawa do świadczenia w wymiarze podwójnym (x2)

Przeliczniki w odniesieniu do stażu do wymiaru świadczenia Ustawa emerytalna pozwala również na stosowanie pewnych przeliczników odnoszących się do stażu do wymiaru świadczenia. Ma to na przykład miejsce w stosunku do emerytury górniczej. Przeliczanie stażu do wymiaru świadczenia dotyczy okresów pracy górniczej przy ustalaniu jaka ma byd wysokośd powszechnej emerytury w sytuacji, gdy nie można ustalid prawa do emerytury górniczej pomimo posiadania okresów pracy górniczej.

Stro

na2

7

Wysokośd zarobków

Kwota świadczenia

Stopa zastąpienia

539 zł 500 zł 92%

1080 zł 760 zł 70%

2700 zł 1542,32 zł 57%

5390 zł 1542,32 zł 28%

VII - Wymiar świadczeń z ubezpieczenia społecznego 1. Założenia ogólne

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego przysługują w zamian za składkę ubezpieczeniową wnoszoną do systemu. Składka jest podstawą tworzenia systemu, jednak w dotychczasowym systemie (stary system, system zdefiniowanego świadczenia) składka nie decydowała o wysokości emerytury czy renty. Podział środków funduszu dokonywany był „według pracy”, ale korygowany zasadą podziału „według potrzeb”. Wysokośd świadczenia powinna byd w pewnym sensie proporcjonalna do wysokości zarobków, od których opłacaliśmy składkę oraz których to zostaliśmy pozbawienia w wyniku zajścia zdarzenia losowego. Świadczenie musi jednak również zabezpieczad podstawowe potrzeby tych ubezpieczonych, którzy mieli niewielkie lub krótkie wpływy do funduszu.

Spłaszczenie świadczeń Wymiar świadczeo ustalany jest w taki sposób, że osoby o niższych zarobkach dostają świadczenia stanowiące wyższy procent ich zarobków, niż osoby zarabiające więcej, które dostają świadczenia stanowiące niższy procent ich zarobków. Efekt ten uzyskuje się poprzez:

zastosowanie w formule wymiaru emerytury lub renty progów wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru świadczeo i różnych stóp procentowych dla każdego progu (degresywnych, zmniejszających się),

ustalenie maksymalnej podstawy wymiaru świadczeo,

Maksymalna granica wysokości zarobków stanowiących podstawę wymiaru emerytury Wprowadzanie ograniczeo zarówno do podstawy wymiaru składki, jak i do podstawy wymiaru świadczenia zawsze prowadzi do zmniejszenia stopy zastąpienia, co oznacza, że kwota świadczenia stanowid będzie coraz to niższy procent w odniesieniu do zwiększających się zarobków.

Kwota stała (kwota socjalna) Dodatkową metodą zwiększania stopy zastąpienia emerytur dla osób o najniższych zarobkach jest wprowadzanie do formuły obliczania wysokości świadczenia emerytalnego tzw. kwoty stałej, to jest kwoty doliczanej do wymiaru świadczenia należnego ubezpieczonemu, które wynika z jego zarobków i czasu pracy. Kwota ta określana bywa najczęściej przez ustawodawcę jako określony procent

Systemy emerytalne Obecnie dwoma podstawowymi systemami emerytalnymi jest:

system zdefiniowanego świadczenia

system zdefiniowanej składki,

Systemy emerytalne

System zdefiniowanego świadczenia System zdefiniowanej składki Uwzględnia: Czas należenia do systemu,

Wysokośd osiąganych zarobków,

Uwzględnia: Łączną kwotę uzbieranych składek uzbieranych na koncie

ubezpieczonego,

Obowiązuje do: Renty z tytułu niezdolności do pracy,

Emerytury dla osób urodzonych przed 31 grudnia 1948r. ,

Emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948r., które spełniły warunki nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym lub do wcześniejszej emerytury do 31 grudnia 2008,

Emerytury górnicze,

Obowiązuje do: Emerytur z I filaru wypłacane osobą urodzonym po 31

grudnia 1948r.,

Emerytur z II filaru,

Stro

na2

8

2. Wymiar rent i emerytur w systemie zdefiniowanego świadczenia (stary system)

Formuła wymiaru świadczenia W systemie zdefiniowanego świadczenia emerytura lub renta wymierzana jest według formuły uwzględniającej kwotę stałą (kwotę socjalną) oraz kwotę indywidualną zależną od długości stażu pracy i wysokości zarobków – tak więc wysokośd świadczenia to kwota stałą + kwota indywidualna.

Wymiar świadczenia emerytalnego dla urodzonych przed 1 stycznia 1949r. i podobnych Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS wzór na emeryturę w tym systemie to:

Gdzie: Kb – Kwota bazowa. Jest ona wyrazicielem stałej kwoty socjalnej. Kwotę tą stanowi 100% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ze wskazanego przez ustawodawcę okresu. s – okresy składkowe, ns – okresy nieskładkowe, P – zwaloryzowana podstawa wymiaru świadczeo,

Wymiar świadczenia renty z tytułu niezdolności do pracy dla wszystkich ubezpieczonych

Gdzie: Kb – Kwota bazowa. Jest ona wyrazicielem stałej kwoty socjalnej. Kwotę tą stanowi 100% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ze wskazanego przez ustawodawcę okresu. s – okresy składkowe. Zwiększają wysokośd świadczenia o 1,3% podstawy ich wymiaru.

ns – okresy nieskładkowe. Mogą zostad zaliczone tylko w wymiarze nie większym niż sumy okresów składkowych.

h – hipotetyczne okresy składkowe. Okresy brakujące do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, liczone od dnia złożenia wniosku do dnia w którym rencista ukooczył by 60 lat. P – zwaloryzowana podstawa wymiaru,

Kwota stała Kwota stała pełni tu rolę dodatku socjalnego do indywidualnej kwoty świadczenia. Przysługuje każdemu ubezpieczonemu jako pewien procent przeciętnego wynagrodzenia. W odniesieniu do obecnej formuły wartośd ta stanowi 24% Kwoty Bazowej - przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z okresu wskazanego przez ustawodawcę.

Kwota indywidualna Kwota indywidualna odzwierciedla wkład ubezpieczonego do systemu mierzony stażem pracy i wysokością jego zarobków, od których była pobierana składka.

Wpływ podstawy wymiaru Istotny wpływ na wysokośd emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia ma sposób ustalania podstawy wymiaru świadczenia. Podstawę wymiaru świadczenia stanowi przeciętny miesięczny zarobek ubezpieczonego z:

CO DO ZASADY: Kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z okresu 20 ostatnich lat kalendarzowych poprzedzających rok złożenia wniosku o świadczenie. W tym przypadku nie można ominąd żadnych lat, w których np. nie pracowaliśmy albo pracowaliśmy tylko przez częśd roku.

NA WNIOSEK: Różnych 20 lat kalendarzowych wybranych z pośród wszystkich lat podlegania ubezpieczeniu. Można tu wybrad sobie 20 najbardziej korzystnych lat,

Jeżeli ubezpieczony pracował w pewnym okresie ale nie jest w stanie przedstawid dokumentów poświadczających zarobki przyjmuje się najniższe wynagrodzenie za pracę w takim okresie. Uwzględnianie zarobków z tak rozległego okresu wymagało znalezienia sposobu na porównywanie zarobków. W ciągu ostatnich 20 lat inflacja skakała w górę i w dół – porównywanie zarobków kilkuset złotowych do zarobków wielotysięcznych nie miało by sensu. Dlatego też ustala się relację zarobków do przeciętnych zarobków w danym okresie. Uzyskane wyniki sumuję się, a z wyników wyciąga się średnią arytmetyczną – wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (Wwpw). Nie może on jednak wynosid więcej niż 2,5 (250% przeciętnych miesięcznych zarobków).

Stro

na2

9

Tak otrzymany wskaźnik wysokości podstawy wymiaru mnoży się przez kwotę bazową a otrzymany wynik daje nam zwaloryzowaną podstawę wymiaru świadczenia (P). Dokumentem potwierdzającym zarobki jest zaświadczenie od pracodawcy wydane na podstawie dokumentacji płacowej zakładu pracy.

Zmiana wysokości świadczenia - podręcznik Wysokośd przyznanego w decyzji świadczenia może zostad podwyższona w wyniku:

Ponownego ustalenia podstawy wymiaru świadczenia,

Ponowne przeliczenie podstawy, Ponowne przeliczenie podstawy możliwe jest, gdy: Osoba wejdzie w posiadanie nowych dokumentów poświadczających jej zarobki, Wybierze nowy okres do wyliczenia wskaźnika podstawy, Zmieni się sposób liczenia podstawy,

Obliczenie podstawy na nowo – NIE WIEM,

Doliczenia nieuwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych, Gdy nowa ustawa rozszerzy katalog okresów składkowych i nieskładkowych albo zmieni charakter określonego okresu z nieskładkowego na składkowy,

Doliczenia okresów aktywności zawodowej po przejściu na emeryturę lub rentę, Doliczenie takie możliwe jest, gdyż również od pracującego emeryta lub rencisty pobierana jest składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe,

3. Wymiar emerytury w systemie zdefiniowanej składki (nowy system)

Formuła wymiaru emerytury Emerytura w systemie zdefiniowanej składki dotyczy emerytów urodzonych po 1948r. (chyba że nabyli prawo do emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia), a na wniosek może dotyczyd także osób urodzonych wcześniej. Emerytura z Funduszu Ubezpieczeo Społecznych stanowi równowartośd kwoty otrzymanej w wyniku podzielenia podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Emerytura ta będzie więc obliczana poprzez zsumowanie kwoty uzbieranej na koncie emerytalnym z kwotą ewentualnego kapitału początkowego, która to suma dzielona będzie przez liczbę miesięcy średniego dalszego trwania życia dla osób w danym wieku. Do podstawy obliczania (sumy kwoty na koncie i ewentualnego kapitału początkowego) można dodad także jednorazową składkę – sumę środków zgromadzonych w OFE, gdy te były za małe do wyliczenia emerytury z otwartego funduszu emerytalnego.

Gdzie:

EI – emerytura z I filaru,

∑SZUS – suma składek zaewidencjonowana na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS,

(Kp) – ewentualna kwota podstawowa. Dotyczy ona osób które podlegały obowiązkowi ubezpieczenia przed 1 stycznia 1999r., kiedy to wprowadzono system ewidencjonowania składek.

(JS) – ewentualna jednorazowa składka. Dotyczy ona osób, które nie uzbierały wystarczających środków w otwartym funduszu emerytalnym do otrzymania emerytury z OFE. Suma zgromadzonych tam pieniędzy dodawana jest właśnie do podstawy obliczania emerytury,

n – średni dalszy czas trwania życia dla osób w danym wieku emerytalnym, wyrażany w miesiącach.

Podstawa obliczania

Suma składek Kwota równa sumie składek wpłaconych na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem waloryzacji składek. Suma ta dotyczy wszystkich składek wpłaconych do kooca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Suma ta może zostad powiększona o jednorazową składkę przekazaną przez OFE. Ma to miejsce wtedy gdy, osoba nie uzyskuje prawa do okresowej lub dożywotniej emerytury kapitałowej (emerytury z OFE). Waloryzacja składek polegad będzie na pomnożeniu składek zaewidencjonowanych na konice przez wskaźnik waloryzacji składek ustalony w ustawie.

Stro

na3

0

Kapitał początkowy Kapitał początkowy dotyczy osób, które podlegały obowiązkowi ubezpieczenia przed 1 stycznia 1999r., kiedy to wprowadzono system ewidencjonowania składek. Za okres ubezpieczenia przed tą datą nie ma możliwości wyliczenia składek. Kapitał początkowy to instrument pozwalający uwzględnid ten okres. Kapitał początkowy to iloczyn kwoty hipotetycznej emerytury na 1 stycznia 1999r. i wyrażonego w miesiącach dalszego trwania życia dla osób w wieku 62lat, który wynosił 209 miesięcy. Tak więc, kapitał początkowy można przedstawid za pomocą wzoru:

Emerytura hipotetyczna to emerytura jaką otrzymał by ubezpieczony, gdyby założyd likwidację ubezpieczeo społecznych z dniem 1 stycznia 1999r. Wyliczenie tej emerytury dokonuje się tak jak w systemie zdefiniowanego świadczenia (stary system). Emerytura ta obliczana była by za pomocą wzoru E = C + Ki [(24%Kb) + (s x 1,3%P) + (ns x 0,6%P)]. Z tego jednak powodu, że powyższy wzór przeznaczony jest dla osób które osiągnęły wymagany wiek emerytalny, a emerytura hipotetyczna obliczana jest dla ludzi młodszych i bez wymaganego stażu to kwota stała została proporcjonalnie zmniejszona (współczynnik p – zależny od wieku stażu ubezpieczeniowego).

Średnie dalsze trwanie życia Średnie dalsze trwanie życia wyrażone jest w miesiącach i ustalone wspólnie dla kobiet i mężczyzn. Tabele zawierające te ustalenia publikuje Prezes GUS do 31 marca każdego roku. Z formuły obliczania emerytury w systemie zdefiniowanej składki wyraźnie wynika, że im mniej zostanie nam miesięcy życia (im później przejdziemy na emeryturę) tym większa będzie wysokośd świadczenia. Wspólny średni dalszy czas życia dla kobiet i mężczyzn to rozwiązanie korzystne dla kobiet. Kobiety przechodzą jednak na emeryturę wcześniej, więc ich świadczenie i tak będzie niższe.

Wzrost emerytury z tytułu dalszego zatrudnienia Wniosek o doliczenie składek zebranych przez pracującego emeryta może zostad złożony po roku od przyznania emerytury, chyba że ustał tytuł do dalszego obowiązku ubezpieczenia (emeryt został zwolniony).

4. Wymiar emerytur w systemie „mieszanym” Emerytura mieszana została przewidziana dla pierwszych roczników emerytów objętych zreformowanym systemem emerytalnym – osób, które osiągnęły wiek emerytalny w latach 2009 – 2013, jeżeli nie pobierali emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia oraz nienależeli do OFE. Osoby takie mogą dostad emeryturę składającą się z kwoty odpowiadającej określonemu procentowi emerytury ze starego systemu i określonemu procentowi emerytury z nowego systemu. Proporcje te ustalone są osobno dla każdego roku przechodzenia na emeryturę i będą coraz bardziej przechylały się na korzyśd emerytury w nowym systemie. Jak widad znaczenie przy tej emeryturze ma rok złożenia wniosku o emeryturę. Wydaje się, że emeryturę obliczaną w taki sposób mogą mied także osoby przechodzące na wcześniejszą emeryturę.

5. Wymiar emerytur kapitałowych Ustawa o emeryturach kapitałowych wprowadza dwa rodzaje takich emerytur:

okresową emeryturę kapitałową,

dożywotnią emeryturę kapitałową,

Okresowa emerytura kapitałowa Wysokośd okresowej emerytury kapitałowej to iloraz kwoty zgromadzonej na koncie w otwartym funduszu emerytalnym oraz średniego dalszego trwania życia.

Zwiększenie tej kwoty (emeryt dalej pracuje) może zostad dokonane na wniosek zainteresowanego (po roku albo po ustaniu tytułu).

Dożywotnia emerytura kapitałowa Wysokośd dożywotniej emerytury kapitałowej to iloczyn zawartej w ofercie dożywotniej emerytury kapitałowej obowiązującej w dniu złożenia wniosku o ustalenie prawa do dożywotniej emerytury kapitałowej, miesięcznej stawki dożywotniej emerytury kapitałowej właściwej dla wieku emeryta oraz wskaźnika wyliczonego jako wysokośd składki podzielonego przez 1000.

Stro

na3

1

VIII - Waloryzacja świadczeń

Rola waloryzacji Świadczenia z ubezpieczenia społecznego w wysokości ustalonej w dniu nabycia prawa mogą byd ubezpieczonemu wypłacane nawet przez dziesiątki lat. W tym długim okresie spada wartośd świadczenia oraz jego wartości bezwzględnej w stosunku do nowo przyznanych rent i emerytur. Waloryzacja świadczeo ma na celu utrzymanie takiej siły nabywczej otrzymywanego świadczenia, jakie miało ono w chwili jego przyznawania.

Metody waloryzacji Powstało wiele systemów dostosowawczych działających na odmiennych zasadach. Z reguły stosowane są mechanizmy działające w określony sposób, powodujące wzrost świadczeo co jakiś czas (waloryzacja). Podwyżki rent i emerytur przeprowadza się na 3 sposoby:

waloryzacja cenowa – w odniesieniu do urzędowego indeksu cen,

waloryzacja płacowa – w odniesieniu do wskaźnika wzrostu płac,

waloryzacja mieszana, cenowo – płacowa

Stała kwartalna waloryzacja płacowa Wprowadzona ustawą z 1990r. obowiązywała nie długo bo ok. 1 roku. Waloryzacja świadczeo przeprowadzana była co kwartał o taki wskaźnik, jak wynikał z prognozowanego wzrostu płac w danym kwartale. A więc co kwartał wzrastały emerytury i renty o wskaźnik wzrostu przeciętnego wynagrodzenia.

Okresowa waloryzacja płacowa Zakładała ona okresowe podwyższanie świadczeo na podstawie wskaźnika wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w kwartale (co kwartał bada się wzrost płac), w momencie gdy suma wzrostów w danym okresie wynosiła więcej o 5% lub 10% od przeciętnego wynagrodzenia w okresie, w którym przeprowadzona została ostatnia waloryzacja. Waloryzacja na takich zasadach była przeprowadzana w stosunkowo dłuższych okresach niż wcześniej. W wyniku zastosowania tej metody świadczenia rosły w takim samym stopniu jak przeciętne płace, ale ze sporym przesunięciem w czasie.

Waloryzacja świadczeń od 1998r. Ustalenie wysokości zwaloryzowanej emerytury polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. Wskaźnik waloryzacji to średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Waloryzacjii podlegają świadczenia przyznane do 1 marca każdego roku.

Problem starych portfeli Wprowadzenie waloryzacji cenowej było podyktowane przede wszystkim racjami finansowymi, Waloryzacja cenowa jest dla paostwa o wiele taosza niż waloryzacja płacowa. Stosowanie jednak takiej metody waloryzacji powoduje znacznie wolniejszy wzrost świadczeo niż wzrost płac. W efekcie dochodzi do tworzenia się tzw. starych portfeli, na skutek tego, że nowo przyznane emerytury są wyższe niż emerytury przyznane od takich samych zarobków wcześniej i waloryzowane.

Stro

na3

2

IX – Realizacja prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego

1. Wstrzymanie wypłaty świadczeń Prawo do świadczeo z ubezpieczenia społecznego przysługujące z tytułu zajścia określonego zdarzenia ubezpieczeniowego powstaje w dniu spełnienia się wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa i trwa z reguły aż do czasu ustania sytuacji chronionej lub śmierci uprawnionego. W pewnych okolicznościach może zostad jednak wstrzymana jego wypłata. Wypłatę świadczenia strzymuje się jeżeli:

1 - powstaną okoliczności uzasadniające ustanie prawa do świadczenia, 2 - osoba pobierająca świadczenie mimo pouczenia lub żądania organu rentowego nie przedłoży

dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do tego świadczenia, 3 - osoba uprawniona do świadczenia nie poddała się badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu bez

uzasadnionych przyczyn, mimo wezwania organu rentowego, 4 - okaże się, że prawo do świadczenia nie istaniało, 5 - świadczenia nie mogą byd doręczone z przyczyn niezależnych od organu rentowego,

Ustanie przyczyn wstrzymania wypłaty powoduje wznowienie wypłaty od miesiąca, w którym ta przyczyna ustała, ale z reguły wymagany jest wniosek zainteresowanego o wznowienie wypłaty.

Ad. 1 - Ustanie prawa do świadczeń Ustanie prawa do świadczeo to podstawowa przyczyny wstrzymania ich wypłacania. W ujęciu ustawy emerytalnej prawo do świadczeo ustaje:

a) w przypadku ustania któregokolwiek z warunków wymaganych do uzyskania prawa do świadczenia, Określenie to nie odnosi się do warunków sensu stricto nabycia prawa do świadczenia. Nie można przecież stad się młodszym, utracid zdobyty już staż pracy. W przypadku gdy prawo do świadczenia przyznano, będąc w błędzie co do spełniania warunków niezbędnych to występuję sytuacja nienależnego świadczenia – prawo nie istniało więc nie należy się świadczenie.

b) w przypadku śmierci osoby upoważnionej,

Ad. 2 - Nieprzedłożenie dokumentów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczenia – POŚWIADCZENIE ŻYCIA

Organ rentowy może zażądad od emeryta lub rencisty potwierdzenia własnoręcznym podpisem istnienia dalszego prawa do pobierania świadczeo określonych. Jest to tzw. poświadczenie życia – emeryt lub rencista krzyczą w ten sposób „HEJ, JA ŻYJE, DAWAD KASE!”. Dzieje się tak najczęściej, gdy osobą upranioną do odbioru świadczenia będzie ktoś z rodziny świadczeniobiorcy.

Ad. 3 - Niepoddanie się badaniom lekarskim Osoba, która złożyła wniosek o świadczenie, do przyznania którego potrzebne jest stwierdzenie niezdolności do pracy oraz osoba, której prawo takie zostało już przyznane, są zobowiązane poddad się badaniom lekarskim lub psychologicznym na każde żądanie organu rentowego. Nie poddanie się badaniom skutkuje nieprzyznaniem świadczenia lub wstrzymaniem jego wypłacania.

Ad. 4 - Nieistnienie prawa Prawo do świadczenia nie istnieje, jeżeli nie mogło zostad nabyte, to jest gdy nie zaistniało zdarzenie ubezpieczeniowe lub nieostały spełnione warunki do nabycia prawa. Świadczenie nienależnie pobrane świadczeniobiorca zobowiązany jest zwrócid.

Ad. 5 - Niemożność doręczenia świadczenia Do wstrzymania świadczenia dochodzi również, gdy świadczenie nie może byd dostarczone do adresata z przyczyn niezależnych od ogranu rentowego. Są to najczęściej przyczyny związane z osobą świadczeniobiorcy (zmiana adresu bez powiadomienia organu). Świadczenie, które nie mogło zostad dostarczone wraca do organu rentowego, który tym samym wstrzymuje dalsze wypłacanie świadczenia. Niedoręczone świadczenie nadal przysługuje świadczeniobiorcy z tym założeniem, że zwracane jest maksymalnie 36 ostatnich miesięcznych świadczeo od daty złożenia wniosku o wznowienie świadczenia. Okres 3 lat wstecz ma zachęcid adresata świadczenia do jak najszybszego uregulowania tej sprawy. Prawo pocztowe zezwala jednak na odbiór świadczenia przez małżonka lub innego pełnoletniego domownika.

Stro

na3

3

Dotyczy to więc osób zarobkujących, które przeszły na:

Emeryturę w niższym wieku emerytalnym,

Emeryturę wcześniejszą,

Emeryturę górniczą, Emeryturę kolejową,

Emeryturę nauczycielską, A także osoby pobierające rentę z tytułu:

Niezdolności do pracy,

Braku żywiciela (rentę rodzinną),

2. Zawieszenie prawa do świadczenia Zawieszenie prawa do emerytury to jedna z najbardziej kontrowersyjnych kwestii dotyczących systemu emerytalnego. Wokół tej kwestii narastają napięcia społeczne i polityczne, a głównym argumentem jest nienaruszalnośd praw „słusznie nabytych za składkę”. Ryzyko emerytalne powszechnie kojarzone jest z osiągnięciem określonego wieku emerytalnego. W ubezpieczeniu społecznym treścią tego ryzyka nie jest dożycie określonego wieku, ale prawo do zaprzestania wykonywania zatrudnienia po osiągnięciu tego wieku. Jak długo więc ubezpieczony pozostaje czynny zawodowo tak długo nie postaje ryzyko ubezpieczeniowe uzasadniające obowiązek udzielania świadczenia. Tak więc ryzykiem emerytalnym jest powstanie prawa do zaprzestania pracy zarobkowej. Dopiero zaprzestanie pracy w związku z osiągnięciem wieku uruchamia obowiązek wypłaty świadczeo, bo dopiero wtedy zachodzi zdarzenie ubezpieczeniowe. Powrót do pracy zawodowej powoduję ustanie sytuacji chronionej (ustanie zaprzestania pracy ze względu na wiek), co często wiąże się z zaprzestaniem wypłaty świadczenia (zawieszeniem świadczenia). Odstępowanie jednak od zakazu łączenia pracy zarobkowej ze statusem emeryta jest bardzo popularne. Określając warunki łączenia emerytury z pobieraniem pensji ustala się zazwyczaj okoliczności, kiedy pracujący emeryt uznawany jest za niepracującego w rozumieniu przepisów ubezpieczeniowych (najczęściej wskazuje się limit dopuszczalnych zarobków). Przyjmuje się fikcję prawną, że emeryt nie pracuje, a powraca na rynek pracy dopiero po przekroczeniu określonego pułapu płacy.

Fikcja prawna W Polskim systemie emerytalnym emeryci, którzy osiągnęli wiek emerytalny 60lat dla kobiet i 65lat dla mężczyzn mogą pracowad na dowolną skalę. W przypadku pozostałych świadczeniobiorców fikcja taka przyjmowana jest tylko do określonego pułapu zarobków.

3. Realizacja zawieszenia prawa do emerytury

Zawieszenie prawa z mocy ustawy Zawieszenie prawa do emerytury dotyczy świadczeniobiorców, którzy świadczenie pobierają, mimo iż nie osiągnęli jeszcze powszechnego wieku emerytalnego (60lat kobieta i 65lat mężczyzna) oraz pobierają zarobki wyższe, niż te pozwalające uznad emeryta za niepracującego. W obecnym ujęciu ustawy zawieszenia prawa do emerytury nie powodują zarobki w wysokości do 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszone przez Prezesa GUS. Prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie osiągnięcia przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego wynagrodzenia. Jeśli osiągnięty przychód jest większy niż 70% ale mniejszy niż 130 % to emerytura ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia (ale ustawa określa też kwotę maksymalnego zmniejszenia). Takie pośrednie rozwiązanie to „polski wynalazek”.

<70% przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia

70% - 130% przeciętnego

miesięcznego wynagrodzenia

>130% przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia

Emerytura wypłacana jest w pełnym wymiarze

Emerytura zmniejszana jest o kwotę jaką emeryt przekroczył 70% próg przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia

Prawo do emerytury jest zawieszane

Zawieszenie to związane jest z osiąganiem przychodów ze źródeł będących tytułem do ubezpieczenia społecznego, czyli z:

Zatrudnienia,

Pozostawania w Służbie Cywilnej,

Innej pracy zarobkowej,

Prowadzenia pozarolniczej działalności, Należy również zauważyd, że warunkiem zawieszenia świadczenia nie jest podleganie ubezpieczeniu z tych tytułów, a jedynie uzyskiwanie przychodów z tych tytułów (nawet gdy z ubezpieczenia jesteśmy zwolnieni). Dochody z pozostałych tytułów, nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeniowym nie powodują zawieszenia prawa do świadczeo.

Stro

na3

4

Zawieszenie prawa na wniosek Ustawa emerytalna pozwala także na zawieszenie prawa do emerytury lub renty na wniosek emeryta lub rencisty. Jest to nowe rozwiązanie w porównaniu do poprzednich ustawodawstw. Rozwiązanie takie uzasadnione jest przyjętą formułą wymiaru świadczenia. W jej obecnym wyglądzie świadczenie będzie rosło gdy:

Zwiększy się kwota zebrana na koncie w ZUS,

Zmniejszy się średnie dalsze trwanie życia (czyli po prostu będzie mniej miesięcy do zabawy), Wprowadzone art.103 ust.3 rozwiązanie daje więc ubezpieczonym możliwośd zgłoszenia wniosku o ustalenie prawa do świadczenia i wyliczenie jego wysokości, a następnie zawieszenie jego wypłaty w celu późniejszego wyliczenia według wyższej kwoty bazowej. Wniosek taki jest ważny, bo pozwala zabezpieczyd się przed niekorzystną zmianą kwoty bazowej (jej zmniejszeniem). Złożenie wniosku o zawieszenia prawa wykorzystywane jest również do zabezpieczenia sobie prawa do wcześniejszej emerytury na wypadek zmiany ustawodawstwa. Prawo do wcześniejszej emerytury nie nabywa się bowiem z mocy prawa, ale na wniosek zainteresowanego.

Stro

na3

5

X – Świadczenie nienależne 1. Konstrukcja pojęcia świadczenia nienależnego

W języku prawa termin „świadczenie nienależne” występuje w dwóch różnych ujęciach. Pierwsze z nich należy do prawa cywilnego. Drugie wynika z przepisów prawa ubezpieczeo społecznych. Tu jednak odróżnia się świadczenie nienależnie wypłacone oraz świadczenie nienależnie pobrane. Oznacza to, że świadczenie nienależnie wypłacone przez organ rentowy nie zawsze będzie świadczeniem nienależnie pobranym (z którym wiąże się obowiązek zwrotu).

Świadczenie nienależnie pobrane – zła wiara, Świadczenie nienależnie wypłacone Za świadczenie nienależnie pobrane uważa się: Świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności

powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymania wypłaty świadczenia w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

Świadczenie przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznao lub fałszywych dowodów albo w innych okolicznościach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą ,

Za świadczenie nienależnie wypłacone uważa się każde świadczenie rentowe lub emerytalne wypłacone osobie, która nie miała prawa do ich pobierania w dniu wydania decyzji.

Obowiązek pouczenia ma na celu usunięcie wątpliwości co do świadomości osoby pobierającej świadczenie. Obowiązek pouczenia emeryta spoczywa na organie, który dokonuje wypłaty świadczenia. Pouczenie musi byd indywidualnie przesłane każdej osobie. Musi byd ono także wyczerpujące. Brak pouczenia zwalnia osobę z obowiązku zwrotu świadczenia nienależnego, tak samo rozumiane jest także błędne pouczenie. Świadczeniobiorca ma obowiązek poinformowad organ o okolicznościach istotnych, mających wpływ na prawo do świadczenia, które to okoliczności miały miejsce już po wydaniu decyzji. Obowiązek ten dotyczy jednak tylko okoliczności związanych ze świadczeniobiorcą, a nie np. z błędem organu. Nie można żądad zwrotu świadczenia nienależnie wypłaconego gdy:

Błąd organu co do wykładni,

Błąd organu co do stażu pracy i wysokości zarobków, niezawiniony przez świadczeniobiorcę,

2. Zakres obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego W zakresie skutków prawnych ustawodawca nie odróżnia „złej wiary” w postaci wprowadzenia błąd organu rentowego, od „złej wiary” w postaci niezawiadomienia organu o istotnych okolicznościach mimo pouczenia. Zarówno w pierwszym jak i w drugim wypadku organ może żądad zwrotu nienależnie pobieranych

świadczeo za okres nieprzekraczający 3 lata. Okres ten zostaje skrócony do 1 roku, gdy osoba

pobierająca powiadomiła organ rentowy o nowych okolicznościach, a mimo to otrzymywała świadczenie. Przedawnienie roszczeo z tego tytułu następuje po upływie 5 lat od wydania decyzji o obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeo. Organ rentowy może także, w szczególnych wypadkach (ale nie jest tu związany żadnymi warunkami) odstąpid od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeo w całości lub w części – jedyny przepis odnoszący się do zasady współżycia społecznego.

3. Świadczenie nienależnie pobrane przez osobę inną niż emeryt Przepisy ustawy emerytalnej za nienależnie pobrane świadczenie uważają również świadczenia wypłacane z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. ZUS może dochodzid od osoby trzeciej zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wtedy, gdy było ono nienależnie wypłacone (kiedy było wypłacone należnie, ale odebrała je inna osoba niż w decyzji, wtedy to była to sprawa między adresatem decyzji a osobą odbierającą świadczenie).

Stro

na3

6

Dwie role instytucji pozbawienia prawa do świadczeo:

Sankcja stosowana wobec ubezpieczonych,

Instrument ochrony przed nadużyciami ubezpieczonych,

XI - Pozbawienie prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego

1. Wina ubezpieczonego a zajście zdarzenia losowego Pozbawienie prawa do świadczenia ubezpieczeniowego wiąże się z winą po stronie ubezpieczonego. Problem winy w ubezpieczeniach społecznych pojmowany jest jednak inaczej niż w ubezpieczeniach typu gospodarczego. Ubezpieczenie społeczne chroni ubezpieczonego przed skutkami zdarzeo losowych w postaci niemożliwości zdolności do pracy i samodzielnego zdobywania środków utrzymania. Zdarzenie losowe w tym przypadku to np. choroba, kalectwo, ciąża, poród. Mówiąc, że takie zdarzenie jest „losowe” nie mamy na myśli tego, że jest całkiem przypadkowe, ale raczej to, że jest nierozerwalnie związane z „losem człowieka”. Wina poszkodowanego, dotkniętego zdarzeniem losowym, nie ma wpływu na ochronę przed skutkami takiego zdarzenia. Wina, nawet umyślna, nie wpływa na decyzję o przyznaniu ochrony ubezpieczeniowej. Wina poszkodowanego nie wpływa także, na kwalifikację przyczyny zdarzenia losowego jako wypadek przy pracy.

Wina w systemie zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy i funkcjonariuszy publicznych W ujęciu ustaw normujących tą materie umyślne lub rażące niedbałe zachowanie się poszkodowanego lub stan nietrzeźwości doprowadzające do inwalidztwa lub śmierci oraz rozmyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu powoduje zakwalifikowanie inwalidztwa lub śmierci jako zdarzenie „bez związku ze służbą”. Wina poszkodowanego wpływa tu jednak tylko na kwalifikacje przyczyny zdarzenia losowego, a nie na uznanie danego zdarzenia losowego za zdarzenie nie dające prawa do świadczeo.

2. Rola sankcji pozbawienia prawa Obiektywne postrzeganie zdarzeo losowych nie oznacza jednocześnie, że zawinione zachowanie poszykowanego, doprowadzające do wystąpienia zdarzenia losowego, nie ma w ogóle znaczenia. System ubezpieczeo społecznych wypracował sobie sposób ochrony przed próbami uzyskiwania prawa do świadczenia w sposób naganny, naruszający reguły społeczne.

Pozbawienie prawa do świadczeń Pozbawienie prawa do świadczeo, będące sankcją stosowana wobec ubezpieczonych, jest jednocześnie instrumentem ochrony przed nadużyciami ubezpieczeniowymi. Ma on zabezpieczad sytuacje, w których mogło by dojśd do wyłudzania świadczeo.

Wyłudzenie świadczenia – możliwe tylko w stosunku do zasiłku chorobowego O przypadkach wyłudzania świadczenia możemy mówid, gdy sytuacja chroniona prawnie (niemożnośd zarobkowania) albo warunki nabycia prawa do świadczenia będą zachowane jedynie formalnie, a nie w rzeczywistości. Wyłudzeniem świadczenia nie będzie jednak samookaleczenie się lub samobójstwo. Chęd uzyskania

świadczenia w wysokości maksimum wynagrodzenia, w zamian za cierpienie, wydaje się

nieprawdopodobna. Popełnienie czynu przestępczego w postaci morderstwa osoby, której śmierd spowoduje przyznanie świadczenia również nie będzie sposobem wyłudzenia świadczenia. Można zabijad. Przesłanka popełnienia przestępstwa ma jednak zastosowanie do ubezpieczenia chorobowego, gdzie choroba spowodowana popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia nie uprawnia do pobierania świadczenia chorobowego.

3. Charakter sankcji pozbawienia prawa Pozbawienie prawa do świadczeo jest sankcją ubezpieczeniową stosowaną za określone zachowania ubezpieczonego, polegającą na odebraniu należnego prawa w sytuacjach generalnie chronionych. Wyróżnia się dwie podstawowe formy sankcji pozbawienia prawa:

Brak ochrony zawinionej sytuacji – konkretna zawiniona sytuacja nie jest uznana w odniesieniu do tego ubezpieczonego za zdarzenie ubezpieczeniowe (brak ochrony ubezpieczeniowej),

Utrata prawa do świadczenia – indywidualny przypadek odebrania prawa do świadczenia w sytuacjach chronionych, których zachowanie wypełniło ustawowe przesłanki.

Stro

na3

7

Zawinione działania ubezpieczonego Brak ochrony zawinionej

sytuacji Pozbawienie świadczeo

kwalifikowanych Jest ochrona sytuacji,

ale brak świadczeo Domniemanie niezachodzenia

sytuacji chronionej,

Sfałszowanie dokumentów,

Zajście okoliczności określonych w art. 21 ustawy wypadkowej,

Czasowa niezdolnośd spowodowana nadużyciem alkoholu lub udziałem w bójce

„prawa nie nabywa” „prawo nie przysługuje”

„traci prawo” „świadczenie nie przysługuje”

4. Zakres utraty prawa do świadczeń W naszym systemie stosowana jest prawie wyłącznie sankcja utraty prawa, pomimo tego, iż przepisy posługują się różnymi określeniami.

Utrata prawa do świadczeń chorobowych Najszersza zastosowanie ma aktualnie sankcja utraty prawa do świadczeo z ogólnego stanu zdrowia , która obejmuje prawo do zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku opiekuoczego. Dzieje się tak, gdyż prawo do tych świadczeo można utracid zarówno gdy:

Niezdolnośd powstała w skutek działania zawinionego,

Ubezpieczony nie przestrzegał zaleceo lekarskich, Nie można nigdy utracid prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej.

Utrata prawa do świadczeń kwalifikowanych (wypadkowych) Utrata prawa jest skutkiem określonego zachowania poszkodowanego, a nie tego, że dane zdarzenie faktyczne nie jest uznawane za wypadek przy pracy. Sankcja oznacza utratę świadczeo kwalifikowanych. Chodzi w tym wypadku o prawo do korzystniej ustalonej renty oraz jednorazowego odszkodowania.

Obligatoryjność sankcji W Polskim systemie prawnym utrata prawa do świadczenia jest sankcją obligatoryjną, w przypadku wystąpienia okoliczności usprawiedliwiających taką decyzje. Utrata może jednak nastąpid:

na stałe – dotyczy to prawa do świadczeo kwalifikowanych w związku z wypadkiem przy pracy (takich jak: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, renty z tytułu niezdolności do pracy powstałej w wyniku

wypadku przy pracy lub choroby zawodowej),

na określony czas – tylko zasiłku chorobowego z ogólnego stanu zdrowia, Pozbawienie świadczenia może mied charakter całościowy albo częściowy (redukcja wysokości). Można też zostad pozbawionym świadczeo korzystniejszych, z zachowaniem świadczeo zwykłych.

Stro

na3

8

Maksymalna podstawa wymiaru składki – przyjęty w naszym systemie limit zarobków, od których odprowadzana jest składka emerytalna (osoby zarabiające rocznie ponad 30x przeciętne miesięczne wynagrodzenie) powodował by jeszcze większą różnicę standardu życia u osób zarabiających ponad ten limit.

Wprowadzenie drugiego filaru nie oznacza więc dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego zapewniającego dodatkową (obok bazowej ) emeryturę.

Ubezpieczenie emerytalne XIII - Założenia zreformowanego systemu

emerytalnego

1. Filarowa konstrukcja systemu emerytalnego Świadczenia z ubezpieczenia społecznego mają zastąpid środki utrzymania, których osiąganie stało się niemożliwe ze względów losowych. Zastąpienie to nigdy nie jest pełne, jednak zawsze na określonym przez system poziomie.

Emerytura jako świadczenie zastępujące wynagrodzenie za pracę, kiedy to praca ta nie może byd już przez ubezpieczonego wykonywana ze względu na wiek, nigdy nie będzie tak wysoka jak zarobki otrzymywane przez tego ubezpieczonego. Świadczenia te są zawsze w pewnym związku zależności do zarobków, nigdy jednak nie będą nim równe. Ze względu, że system bazowy zapewnia zabezpieczenie tylko podstawowych potrzeb ubezpieczonego, w wielu krajach stosuję się metodę różnorodności źródeł, z jakich mają

pochodzid świadczenia uzupełniające emerytury. Taką właśnie strukturę nazywa się strukturą filarową systemu emerytalnego.

Pierwszy filar Pierwszy filar to z reguły system powszechnie organizowany przez paostwo. Jego zadaniem jest zapewnienie obywatelom minimalnego, podstawowego standardu bezpieczeostwa. System ten nazywany jest systemem bazowym, w którym uczestnictwo jest zawsze obowiązkowe, a świadczenia są albo zryczałtowane (ustalone z góry) albo zależne od wysokości składki lub zarobków. Finansowanie pierwszego filaru odbywa się zazwyczaj metodą repartycyjną, to znaczy, że emerytury wypłacane są z bieżących składek wpłacanych do systemu. Paostwo zapewnia także pewien minimalny poziom wypłacanego świadczenia (dofinansowanie z budżetu paostwa).

Drugi i trzeci filar Systemy dodatkowe, uzupełniające są traktowane jako „doubezpieczanie” się ubezpieczonego – zapewnianie sobie świadczenia w wysokości wyższej niż podstawowa. Systemy te mogą byd organizowane przez pracodawców albo z inicjatywy własnej ubezpieczonego. Uczestnictwo w tych systemach jest z reguły dobrowolne, a sposób finansowania takich funduszy opiera się o system kapitałowy (gromadzenie składek ubezpieczonego na jego indywidualnym koncie emerytalnym).

Podstawy systemu filarowego w Polsce W Polsce system emerytalny wprowadzony został licznymi ustawami, począwszy od roku 1997. Emeryturę z I i II filaru ma zapewnid obowiązkowa składka emerytalna, podzielona na dwie części. Emeryturę z I filaru zapewnia ta częśd składki emerytalnej, która trafia do Funduszu Ubezpieczeo Społecznych. Jak wiadomo składki w tym Funduszu nie są gromadzone kapitałowo, a od razu przeznaczane na finansowanie wypłacanych świadczeo. Kwota wpłacanych składek jest jednak zapisywana na indywidualnym koncie ubezpieczonego, a suma zapisanych tam i waloryzowanych składek(okresowa waloryzacja cenowa) będzie podstawą do obliczenie przysługującej emerytury. Emerytura z II filaru opłacana będzie z drugiej części naszej składki emerytalnej, która to trafia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych, gdzie zostanie wpłacona na nasze indywidualne konto w OFE. Składki w OFE zamieniane są na jednostki udziału w funduszu, które to jednostki raz zyskują, a raz tracą na wartości

(w zależności od umiejętności inwestycyjnych osób zarządzających funduszem). Po osiągnięciu wieku emerytalnego jednostki udziału w funduszu zostaną zamienione z powrotem na pieniądze, które stanowid będą podstawę do ustalenia drugiej części emerytury.

Stro

na3

9

Stary system Nowy system

Osoby urodzone przed 1 stycznia

1949r.

Osoby urodzone między 1 stycznia 1949r. a 1

stycznia 1969r.


Składkę przekazuje się w całości do ZUS

(9,76%)

Osoby te mogą wybrad:

czy ich składka ma byd w całości wpłacana do ZUS (9,76%),


Osoby te, objęte nowym systemem,

mają obowiązek wpłacad częśd

swojej składki do ZUS (2,46%), a częśd

do OFE (7,3%)

Emerytura bazowa Na emeryturę bazową składad się będą obydwie części, zarówna emerytura z ZUS, jak i emerytura z OFE. Jest to o tyle ważne, że to właśnie emerytura bazowa nie może byd niższa od określonego pułapu.

Dopłata do emerytury będzie miała miejsce, gdy suma obu części nie osiągnie odpowiedniej kwoty.

Emerytury z III filaru, w założeniach polskiego systemu, wypłacane mają byd z pracowniczych programów emerytalnych i indywidualnych kont emerytalnych, które nie są urządzeniami z zakresu ubezpieczeo społecznych.

Poziom I filar II filar III filar

Charakter emerytury Bazowa, paostwowa, Uzupełniająca,

dodatkowa, Inicjatywa tworzenia Paostwo Pracodawca

Uczestnictwo w systemie Obowiązkowe Dobrowolne

Źródło finansowania Składka pracodawcy i

ubezpieczonego Składka ubezpieczonego

Składka pracodawcy lub składka ubezpieczonego

Mechanizm finansowania Repartycja Kapitalizacja

Gwarancja paostwowa Gwarancja pełnej wypłaty Gwarancja wypłaty, ale nie wysokości

Administracja Paostwo Podmioty prywatne Pracodawcy Wymiar świadczeo Od sumy zebranych składek Od wartości zgromadzonych jednostek

Nadzór paostwa Ścisły nadzór Nadzór finansowy

2. Zasady wprowadzenia filarowego systemu Tak radykalne zmiany w systemie emerytalnym nie mogły objąd wszystkich ubezpieczonych. Zasady działania nowego systemu wymagały wyłączenia z niego tych osób, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego zostało mniej niż 15 lat. Włączenie ich do nowego systemu spowodowało by tylko szkodę dla ich przyszłych świadczeo. Dlatego osoby urodzone przed 1 stycznia 1949r. zostały z niego wyłączone. Data urodzenia jest jedynym kryterium podziału ubezpieczonych na tych którzy, zostali objęci nowym systemem, oraz na tych których emerytura będzie obliczana według starych zasad. W grupie osób objętych nowym systemem ustawodawca wyodrębnił dodatkowo osoby urodzone pomiędzy 1 stycznia 1949r. a 1 stycznia 1969r. Ci ubezpieczeni mogli zdecydowad czy cała ich składka ma trafiad do

ZUS, czy też ma byd dzielona między ZUS i OFE. Prawo do takiego wyboru dotyczyło jednak wyłącznie kwestii podziału składki. Osoby takie będą miały emeryturę obliczaną i wypłacaną na zasadach nowego systemu. Ubezpieczeni nie mogli wybrad sobie zasad nabycia prawa do emerytury. Pozostali ubezpieczeni nie mają tego wyboru. Ich składka ulega obowiązkowemu podziałowi na dwie części.

Stro

na4

0

3. Prawo do emerytury w nowym systemie Nowy system emerytalny przewiduje nabycie prawa do emerytury wyłącznie po osiągnięciu podstawowego wieku emerytalnego, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Dotychczasowy system znał również dwie inne konstrukcje:

Emeryturę w niższym wieku emerytalnym,

Wcześniejszą emeryturę, Prawa do tych świadczeo nowy system zaczął wygaszad w ten sposób, że zachowały je tylko osoby urodzone przed 1 stycznia 1949r. oraz osoby urodzone po tej dacie, które spełniły warunki nabycia do nich prawa do 31 grudnia 2008r.

System zdefiniowanego świadczenia. Emerytura zależna od:

Długośd stażu ubezpieczeniowego, Wysokośd osiąganych zarobków,

System zdefiniowanej składki Emerytura zależna od:

Sumy zebranych składek, Długości średniego dalszego życia,

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949r. oraz górnicy


Cała składka do ZUS 1) Emerytura w podstawowym wieku, 2) Emerytura w niższym wieku emerytalnym, 3) Wcześniejsza emerytura,

A także: 4) Emerytura górnicza, 5) Emerytura kolejowa, 6) Emerytura nauczycielska, 7) Emerytury z ptk. 3)

Osoby urodzone 1 stycznia 1949r. – 31 grudnia 1968r.

Osoby urodzone po 31 grudnia 1968r.

1) Osoby, które wybrały OFE Składka dzielona

2) Osoby, które nie wybrały OFE Składka nie dzielona

Składka dzielona między ZUS i OFE

1) Emerytura w podstawowym wieku emerytalnym

3) Osoby, które przed 31 grudnia 2008r. spełniły warunki do nabycia prawa do:

Emerytury w niższym wieku emerytalnym,

Wcześniejszej emerytury,

Stro

na4

1

XV - Członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym

1. Zakres podmiotowy członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym Otwarte fundusze emerytalne są integralną częścią nowego systemu emerytalnego. Stąd uczestnictwo w tych funduszach jest dostępne tylko dla osób objętych nowym systemem emerytalnym, posiadających tytuł do obowiązkowego lub dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego.

Data urodzenia Stary system Nowy system

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949r.

Osoby urodzone między 1 stycznia 1949r. a 1 stycznia 1969r.


WYŁĄCZONE CZŁONKOSTWO DOBROWOLNIE OBOWIĄZKOWO

Składkę przekazuje się w całości do ZUS

Osoby te mogą wybrad: czy ich składka ma byd w całości

wpłacana do ZUS (9,76%),


Osoby te, objęte nowym systemem, mają obowiązek

wpłacad częśd swojej składki do ZUS (2,46%), a częśd do OFE

(7,3%)

Posiadanie tytułu do ubezpieczenia Umowę z otwartym funduszem emerytalnym może zawrzed tylko osoba mająca tytuł do obowiązkowego albo dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego. Obowiązkowi temu podlegają w Polsce osoby fizyczne, które na obszarze RP posiadają jeden z tytułów do ubezpieczenia wymieniony w art. 6 ust. 1 i 2 u.s.u.s. Dobrowolnie ubezpieczeniu emerytalnemu mogą podlegad osoby wymienione w art. 7 u.s.u.s., albo osoby kontynuujące ubezpieczenie na podstawie art. 10 u.s.u.s. Osoba nie mająca żadnego tytułu może zostad członkiem w wyniku otwarcia rachunku. Członkami OFE są również emeryci podlegający obowiązkowi ubezpieczenia. Dotyczy to jednak tylko emerytów „z nowego systemu”.

2. Uzyskanie członkostwa w OFE Otwarte fundusze emerytalne (tzw. drugi filar) to kapitałowy segment ubezpieczenia emerytalnego towarzyszący obowiązkowo elementowi repartycyjnemu (ZUS). Powiązanie obu segmentów przejawia się w obowiązku wnoszenia składki do FUS i do OFE. Należy jednak zauważyd, że obowiązek ten różnie się realizuje. Do FUS ubezpieczony zostaje zgłoszony przez pracodawcę, do OFE przystępuejmy po uzyskaniu w nim członkostwa. Uzyskanie członkostwa w OFE może nastąpid:

W wyniku zawarcia umowy pomiędzy ubezpieczonym (osobą objętą tytułem) a OFE,

W wyniku losowania przeprowadzonego przez ZUS.

W wyniku otwarcia rachunku.

Umowa o członkostwo Zawarcie umowy jest podstawowym sposobem nawiązania stosunku członkostwa w OFE. Jest to też jedyny sposób dla osób urodzonych pomiędzy 1 stycznia 1949r. a 31grudnia 1968r. Istnienie na rynku wielu podmiotów zajmujących się tą działalnością powoduje, że to w gestii ubezpieczonego pozostaje wybór, do którego z nich przekazywana będzie częśd składki emerytalnej. Zawarcie takiej umowy jest jednym ze sposób wywiązania się z obowiązku nałożonego przez ustawodawcę w związku z reformą systemu ubezpieczeo społecznych. Brak takiej umowy oznacza niedokonanie wyboru odnośnie funduszu. To do jakiego OFE będzie trafiała częśc składki ubezpieczonego zostanie wyznaczone w drodze losowania administracyjnego. Warto zaznaczyd, że sytuacja prawa osoby, która sama wybrała swój fundusz oraz osoby za którą decyzja została podjęta w losowaniu jest identyczna.

Zakaz selekcji członków Fundusz emerytalny nie może odmówid osobie zawarcia umowy o członkostwo, jeżeli osoba ta spełnia wymogi przewidziane przez przepisy:

Jest objęte tytułem do ubezpieczenia emerytalnego,

Urodziła się po 1 stycznia 1949r.,

Stro

na4

2

Nie pobiera emerytury na zasadach starego systemu,

Losowanie W odniesieniu do osób, które nie dopełnią obowiązku przystąpienia do jednego z OFE (nie zawrą umowy), wybór funduszu dokonany będzie w dorodze losowania. Wylosowanie jest jedynym wymogiem uzyskania członkostwa w OFE, nie potrzebne jest zawieranie jakiejkolwiek umowy.

Otwarcie rachunku Otwarcie rachunku jest sposobem nabycia członkostwa w OFE przez małżonka w razie ustania wspólnoty majątkowej lub śmierci małżonka. Wiąże się to z uznaniem, że środki gromadzone w funduszu przez ubezpieczonego, jako pochodzące w całości z jego przychodów, stanowią przedmiot wspólności majątkowej. Otwarcie rachunku w OFE ma na celu podział tych nagromadzonych środków. Sposób ten dotyczy jednak tylko tych osób które:

Urodzonych przed 1 stycznia 1949r.,

Mimo prawnej możliwości nie przystąpiły do OFE,

Podlegają systemowi zaopatrzenia społecznego lub ubezpieczeniu rolniczemu,

W ogóle nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenie emerytalnego,

3. Ustanie członkostwa w OFE Pozostawanie w stosunku członkostwa w OFE jest obowiązkiem wynikającym z ustawy (ur. po 1968r.) lub z dobrowolnej deklaracji (ur. pomiędzy 1949r. a 1968r.). Obowiązek ten może ustad tylko z chwilą realizacji celu członkostwa. Wcześniej stosunek ten ustaje tylko w razie nieustalenia okresowej emerytury kapitałowej lub śmierci członka OFE.

Przeniesienie zgromadzonych środków do podmiotu dokonującego wypłaty emerytury dożywotniej Zadaniem OFE jest między innymi wypłacanie okresowych emerytur kapitałowych do dnia osiągnięcia wieku 65lat. Z ustawowego założenie związek ubezpieczonego z OFE trwa przez cały okres działalności zawodowej i może zakooczyd się dopiero po ustaleniu prawa do dożywotniej emerytury kapitałowej. Tak więc ustanie związku z OFE wiąże się z przeniesieniem nagromadzonych tam środków do podmiotu (zaczną funkcjonowad od 2014r.), w którym zostanie wykupiona emerytura dożywotnia.

Nieustalenie prawa do dożywotniej lub okresowej emerytury kapitałowej Ustanie członkostwa w OFE następuje także, wtedy gdy prawo do dożywotniej lub okresowej emerytury kapitałowej nie będzie mogło byd ustalone. W takim przypadku środki zgromadzone przez ubezpieczonego na koncie w OFE zostaną przetransferowane do ZUS i doliczone do zebranych tam środków jako tzw. jednorazowa składka.

Śmierć członka OFE Śmierd członka OFE jest naturalną przyczyną ustania stosunku członkostwa. Skutkiem takiego zdarzenia jest podział i wypłata nagromadzonych przez niego środków.

Jeżeli członek OFE w chwili śmierci pozostawał w związku małżeoskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy zebranych przez niego środków na konto jego małżonka

Jeżeli członek OFE w chwili śmierci pozostawał w związku małżeoskim ale jego współmałżonek nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego to kwota przechowywana jest przez fundusz na specjalnie otwartym do tego celu rachunku,

Pozostałe środki zmarłego (te które nie zostały przekazane na konto lub rachunek współmałżonka) wchodzą w częśd masy spadkowej.

Stro

na4

3

XVI - Ryzyko emerytalne Ubezpieczenie społeczne to instrument mający zabezpieczad jednostkę na wypadek niemożności zdobywania środków utrzymania. Nie możnośd taka może wynikad z różnych biotycznych zdarzeo losowych. Jednym z nich jest niewątpliwie osiągnięcie wieku, który powoduje utratę sił do pracy.

1. Treść ryzyka emerytalnego Wydzielenie ryzyka emerytalnego z ogólnego ryzyka niezdolności do pracy spowodowało powstanie odrębnego rodzaju świadczenia - emerytury. W związku z tym mogły zostad ustalone osobne zasady ochrony ubezpieczeniowej. Odmienne potraktowanie ryzyka emerytalnego i oderwanie go od faktycznej lub domniemanej utraty zdolności do zarobkowania spowodowało potrzebę sprecyzowanie jego treści. Treścią tego ryzyka jest prawo do zaprzestania pracy po spełnieniu warunków co do wieku i stażu. Reszty można nie czytad z tego rozdziału.

Ustawa z 2000r. Ustawa z 21 stycznia 2000r. przywróciła obowiązek rozwiązania stosunku pracy przez osobę, która chciała skorzystad ze swojego prawa do emerytury. Nierozwiązanie stosunku pracy powodowało, że świadczenie mogło zostad ustalone, ale nie mogło byd zrealizowane (wypłacane). Zmiana ta wyraźnie wskazuje nam, że treścią ryzyka ubezpieczeniowego jest prawo do zaprzestania pracy i otrzymywania świadczenia w miejsce utraconych zarobków. Realizacja tego prawa, to znaczy zaprzestanie pracy oznaczała zajście ryzyka i umożliwiała wypłatę świadczenia. Obowiązek rozwiązania umowy powodował, że emeryt, który chciał kontynuowad pracę musiał zawrzed nową umowę.

Zmiana w 2009r. Z dniem 1 stycznia 2009r. przepis art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej przestał jednak obowiązywad. Wskazywało by nam to, że treścią ryzyka emerytalnego jest osiągnięcie określonego wieku. Nie jest tak jednak, a ryzykiem tym jest powstanie prawa do zaprzestania pracy po spełnieniu odpowiednich warunków co do wieku i stażu.

2. Rodzaje wieku emerytalnego W odniesieniu do ogółu ubezpieczonych prawo do emerytury warunkuje osiągniecie wieku 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Niektóre grupy ubezpieczonych mogą przechodzid na emeryturę w niższym wieku. Prawo to jest jednak skutecznie wygaszane(prawo to zachowali wyłącznie górnicy), a już niedługo nie będzie można z niego skorzystad w ogóle.

Stro

na4

4

Art. 184 ustawy emerytalnej Prawo do nabywania emerytury w niższym wieku może byd nabywane przez osoby, które przed 1 stycznia 1999r. osiągnęły pełny staż emerytalny ogólny i staż pracy uzasadniający obniżenie tego wieku (np. pracowali jako treser dzikich zwierząt). Osoby te obniżony wiek emerytalny mogą osiągnąd do 2016r.

XVII - Rodzaje emerytur w Polskim systemie W okresie do 1 stycznia 1999r., do dnia przeprowadzania reformy emerytalnej, można było przejśd na emeryturę:

W powszechnym wieku emerytalnym,

W niższym wieku emerytalnym,

Wcześniejszą,

Górniczą,

Kolejową,

Nauczycielską

Niepełną, Reforma systemu przewiduje wyłącznie jedną emeryturę – w powszechnym wieku emerytalnym. Pozostałe emerytury są skutecznie wygaszana, poprzez wprowadzenie dat granicznych. Od 1 stycznia 2009r. prawo do nabycia innej emerytury niż emerytura w powszechnym wieku lub emerytura górnicza możliwe będzie tylko na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej (emerytura w niższym wieku) oraz na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela (emerytura bez względu

na wiek). Pamiętad jednak trzeba, że czym innym nabycie prawa, a czym innym jego realizacja (patrz - wniosek o zawieszenie wypłacania świadczenia).

1. Emerytura w podstawowym wieku emerytalnym Prawo do emerytury w podstawowym wieku emerytalnym nabywane jest ex lege w dniu spełnienia warunków nabycia tego prawa. Warunki te są różnicowane według kryteriów daty urodzenia.

Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949r.

Emerytura jest nabywana po osiągnięciu wieku emerytalnego i po wskazaniu odpowiedniego stażu pracy. Staż ten musi wynosid co najmniej 20 lat okresów składkowych dla kobiety i 25 lat okresów składkowych dla mężczyzny. Kryteria:

Wiek,

Staż ubezpieczeniowy (20/25 lat okresów składkowych).


Prawo do emerytury nabywają osoby po osiągnięciu tylko wieku emerytalnego. Staż emerytalny wpływa jedynie na gwarancję wypłaty minimalnej emerytury. Kryteria:

Wiek,

2. Emerytura w niższym wieku emerytalnym Prawo do takiej emerytury przysługuje osobą urodzonym przed 1 stycznia 1949r. oraz osobą urodzonym później, które nabyły prawo do takiej emerytury przed 31 grudnia 2008r. Miała ona chronid osoby pracujące w specjalnych warunkach lub w specjalnym charakterze (np. pracujących przy aluminium, górników, tancerzy, dziennikarzy, treserów lwów). Nabywana jest ex lege. Do celów ustalania uprawnieo do emerytury w niższym wieku emerytalnym pracownikami pracującymi w szczególnych warunkach są te osoby zatrudnione przy pracach:

O znacznej szkodliwości dla zdrowia,

O znacznym poziomie uciążliwości,

Wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej, Obok wymogu osiągnięcia określonego wieku emerytalnego, warunkiem nabycia prawa do takiej emerytury było posiadanie określonego stażu pracy na danym stanowisku lub w danym zawodzie. Staż ten był różny dla różnych grup zawodowych, przeważnie wynosił jednak 15 lat (ogólny staż to dla przypomnienia 20 lat i 25 lat). Ważne było również to, że obowiązywał wymóg mówiący, że przejście na emeryturę w niższym wieku musiało mied miejsce w czasie wykonywania takiego zawodu.

3. Emerytura górnicza W systemie ubezpieczeo społecznych z przed 1 stycznia 1999r. górnicy byli tą grupą ubezpieczonych, który obok możliwości przechodzenia na emeryturę w niższym wieku, mieli też inaczej określone zasady przechodzenia na emeryturę lub rentę. Po licznych zmianach z dniem 1 stycznia 2007r. dokonano ujednolicenia zasad przechodzenia na emeryturę górniczą. Prawo to, nabywane ex lege, można było nabyd w niższym wieku emerytalnym lub bez względu na wiek.

Stro

na4

5

Cechy wyróżniające emeryturę górniczą: 1) Ustalenie niższego wieku emerytalnego, 2) Możliwośd przejścia na emeryturę bez

względu na wiek, 3) Uwzględnienie w stażu do prawa tylko

okresów pracy górniczej i pracy równorzędnej z górnicza,

4) Uwzględnienie okresów nieskładkowych tylko z mocy wyraźnego wskazania przez przepis,

W tym przypadku wniosek jest warunkiem nabycia prawa. W przypadku emerytur do których prawo nabywane jest ex lege, wniosek ma na celu realizację już posiadanego prawa.

Wiek emerytalny Wiek emerytalny dla górników to albo 50 albo 55 lat, a jego długośd zależy od okresu wykonywania pracy górniczej (a nie od płci ubezpieczonego).

Prawo do emerytury w

niższym wieku emerytalnym

Prawo do emerytury w wieku 55 lat.

Po przepracowaniu 10 lat pracy górniczej uzupełnione do:

20 lat pracą równorzędną dla kobiet,

25 lat pracą równorzędną dla mężczyzn,

Prawo do emerytury w wieku 50 lat.

Po przepracowaniu 15 lat pracy górniczej uzupełnione do:

20 lat pracą równorzędną dla kobiet,

25 lat pracą równorzędną dla mężczyzn,

Emerytura bez względu na wiek

Przysługuje górnikom, którzy stale przez 25 lat wykonywali pracę pod ziemią i w pełnym wymiarze czasu,

Katalog prac uznawanych za pracę górniczą oraz za pracę równorzędną jest zawarty w ustawie o prawie do emerytury górniczej.

Emeryturę górniczą wymiarze się w formule zdefiniowanego świadczenia. Przy ustalaniu wysokości świadczenia okresy pracy górniczej uwzględnia się przelicznikami od 1,2 do 1,8, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy. Łączny czas pracy nie może jednak wynieśd więcej niż 45 lat. Górnik może więc przejśd na emeryturę na wiele sposobów :D :

a) Emeryturę górniczą w podstawowym wieku emerytalnym po przepracowaniu 20/25 lat pracy górniczej lub pracy równorzędnej do pracy górniczej,

b) Emeryturę górniczą bez względu na wiek po przepracowaniu 25 lat pod ziemią,

c) Emeryturę w niższym wieku emerytalnym, d) Emeryturę powszechną, ale z wiekiem emerytalnym obniżanym o pół roku za każdy rok pracy

górniczej wykonywanej przez co najmniej 5 lat,

4. Emerytura kolejowa Nabywana była gdy spełnione zostały warunki:

Osiągniecie wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

Posiadaniem okresów składowych i nieskładkowych, wynoszących co najmuje 20/25lat, z których co najmuje 15 lat musiało byd okresami pracy na kolei lub pracy zaliczanej do pracy na kolei.

5. Emerytura bez względu na wiek Prawo do emerytury bez względu na wiek jest odmianą prawa do wcześniejszej emerytury, przysługuje bowiem nie za osiągnięcie wieku emerytalnego, ale za dłuższy od wymaganego staż pracy. Prawo do takiej emerytury przysługiwało tylko górnikom i nauczycielom. Prawo do emerytury bez względu na wiek dla nauczycieli uzależnione było od spełnienia warunków:

Posiadania 30 letniego okresu zatrudnienia, w tym co najmniej 20 letniej pracy jako nauczyciel. Nauczyciele zakładów specjalnych musieli mied 25 letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat pracy jako nauczyciel,

Rozwiązania na swój wniosek umowy o prace, Wysokośd świadczenia obliczana jest w systemie zdefiniowanego świadczenia.

6. Emerytura wcześniejsza NIE JEST TO EMERYTURA W ZWIĄZKU Z NIŻSZYM WIEKIEM EMERYTALNYM Wcześniejsza emerytura to prawo do przejścia na emeryturę mimo nieosiągnięcia wieku emerytalnego. Wiąże się ona najczęściej z pewnym obniżeniem przysługującego świadczenia o pewien procent za każdy rok brakujący do osiągnięcie wieku emerytalnego. Prawo to nabywa się we wskazanym przez ubezpieczonego wieku, zawsze na jego wniosek. Jest on o tyle istotny, że dopiero jego złożenie powoduje nabycie prawa do wcześniejszej emerytury. Jest to ważne w przypadku zmiany przepisów.

Stro

na4

6

Prawo do wcześniejszej emerytury Przepisy umożliwiają przejście na emeryturę najwcześniej 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego i to tylko po spełnieniu specjalnych warunków. Prawo to zostaje jednocześnie wygaszane. Obecnie prawo to przysługuje wyłącznie osobą urodzonym przed 1 stycznia 1949r. Osoby urodzone po tej dacie, mogły nabywad prawo do wcześniejszej emerytury tylko do 31 grudnia 2008r., co oznacza, że mogły z niego skorzystad tylko kobiety urodzone pomiędzy 1949r. a 1953r. Pomimo faktu, że wniosek ma tu charakter konstytutywny, w praktyce organów rentowych przyjęło się, że może on zostad złożony także po 2008r. Emerytura wypłacana jest w systemie zdefiniowanego świadczenia. Przejście na taką emeryturę możliwe było po spełnieniu warunków:

Do wieku emerytalnego musiało brakowad mniej niż 5 lat,

Osiągnięty został pełny staż emerytalny (20/25 lat),

Zostało wydane orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy lub ubezpieczony ma wyższy o 10 lat staż ubezpieczeniowy niż wymagany, A także:

Ostatnim tytułem do ubezpieczenia był stosunek pracy,

Tytuł ten trwał co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu,

7. Emerytura niepełna W wielu systemach emerytura niepełna związana jest z prawem do emerytury wcześniejszej. Przejście na wcześniejszą emeryturę powodowało obniżenie emerytury o określony procent. W ujęciu ustawy z 1982r. prawo do emerytury niepełnej wiązało się z niewypełnieniem warunku stażu ubezpieczeniowego. Na emeryturę tą mógł przejśd pracownik po osiągnięciu wieku emerytalnego (60/65lat), który nie osiągnął jednak wymaganego stażu ubezpieczeniowego (20/25lat). Wymagany tu staż był niższy o 5 lat i wynosił 15 lat dla kobiet, 20 lat dla mężczyzn.

8. Emerytura kapitałowa Emerytura kapitałowa to świadczenie przysługujące ze środków zgromadzonych w OFE. Posiada własną ustawę. Prawo do emerytury kapitałowej przysługuje osobie urodzonej po 1 stycznia 1949r., będącej członkiem OFE. Prawo do emerytury oraz jej wysokośd ustala ZUS na podstawie wniosku o ustalenie prawa do emerytury ze środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w ZUS.

Emerytura kapitałowa występuje w dwóch postaciach:

Okresowej emerytury kapitałowej,

Dożywotniej emerytury kapitałowej,

Okresowa emerytura kapitałowa – od 60 do 65 roku życia Prawo do okresowej emerytury kapitałowej przysługuje członkowi OFE po ukooczeniu 60 lat życia i jeżeli kwota środków zgromadzonych na jego rachunku w OFE jest wyższa niż dwudziestokrotnośd dodatku pielęgnacyjnego. Wzór na emeryturę okresową:

Sumę zgromadzony jednostek mnoży się przez aktualną cenę jednostki OFE, a tak otrzymaną kwotę dzieli się przez średnią dalszą długośd życia wyrażoną w miesiącach. Jeżeli jednak kwota ta jest niższa niż dwudziestokrotnośd dodatku pielęgnacyjnego to wartośd uzyskanych jednostek przekazywana jest do ZUS w postaci jednorazowej składki (JS).

Dożywotnia emerytura kapitałowa – po 65 rokiem życia Członek OFE nabywa prawo do dożywotniej emerytury kapitałowej jeżeli kwota hipotetycznej emerytury jest równa lub wyższa połowie kwoty dodatku pielęgnacyjnego.

Stro

na4

7

Niektóre grupy zawodowe mogą przejśd na emeryturę pomostową w wieku o 5 lat niższym.

9. Emerytura pomostowa Emerytura pomostowa ma na celu kontynuację udzielania wcześniejszej ochrony osobą zatrudnionym w ciężkich warunkach i w zawodach o szczególnym charakterze w momencie, gdy nie będzie już emerytury w niższym wieku emerytalnym. Świadczenie to ma charakter przejściowy, należne do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego. Wypłacana będzie ze specjalnego Funduszu Emerytur Pomostowych, czyli paostwowego funduszu celowościowego. Prawo do takiej emerytury przysługuje ubezpieczonemu:

1) Urodzonemu po 1 stycznia 1949r. 2) Mającemu co najmniej 15 latni okres pracy w szczególnych warunkach, 3) Osiągną wiek 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, 4) Posiada 20/25 lat okresów składkowych, 5) Nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy,

Z prawa tego mogą skorzystad tylko te osoby, które pracę w szczególnych warunkach wykonywały przed 1 stycznia 1999r., a więc świadczenie to jest wygaszane. Prawo to powstaje ex lege.

Stro

na4

8

Renta szkoleniowa – świadczenie chroniące ubezpieczonego na wypadek trwałej niezdolności do dalszego wykonywania dotychczasowej pracy. W takim wypadku zachodzi koniecznośd przekwalifikowania się osoby.

Specjalny charakter ma zasiłek pogrzebowy, gdyż jest on wyjątkiem od zasady, że zdarzeniem ubezpieczeniowym nie jest zdarzenie losowe a skutki jakie może on wywoład w zakresie zdolności do pracy i zdobywania środków utrzymania.

Ubezpieczenie rentowe XVIII - Zakres działania ubezpieczenia rentowego

1. Przedmiot ochrony Ubezpieczenie rentowe to jeden z czterech rodzajów ubezpieczenia składający się na powszechny system ubezpieczenia społecznego. Podział na te właśnie cztery części dokonany został ze względu na przedmiot ochrony danym ubezpieczeniem to znaczy na rodzaj sytuacji życiowych uznawanych za zdarzenie ubezpieczeniowe. Przedmiotem ochrony udzielanej przez ubezpieczenie rentowe jest sytuacja utraty zdolności do pracy zarobkowej oraz sytuacja utraty żywiciela. Sytuacje te będą objęte opieką ubezpieczeniową jeżeli zakwalifikujemy je jako „z ogólnego stanu zdrowia” lub „z wypadku w drodze do pracy lub z pracy”.

Niezdolność do pracy z ogólnego stanu zdrowia Niezdolnośd do pracy z ogólnego stanu zdrowia może wynikad przede wszystkim z choroby samoistnej osoby albo też w związku z jakąś przyczyną zewnętrzną zaistniałą w okolicznościach ze sfery spraw prywatnych ubezpieczonego. Ochrona ubezpieczonego, którego niezdolnośd do pracy jest skutkiem ogólnego stanu zdrowia nie jest tak korzystna, jak w przypadku niezdolności wynikającej z wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Rodzaje niezdolności do pracy

Z ogólnego stanu zdrowia Z wypadku w drodze do pracy lub z pracy

Z wypadku przy pracy

Ubezpieczenie rentowe Ubezpieczenie wypadkowe Świadczenia po spełnieniu warunków

czasu zajścia zdarzenia oraz odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego.

Wynagrodzenie chorobowe (80% podstawy),

Zasiłek chorobowy (80% podstawy),

Renta = kwota stała + kwota indywidualna,

Świadczenie bez konieczności spełnienia warunku stażu, warunek czasu zdarzenia nadal jednak obowiązuje.

Wynagrodzenie chorobowe (100% podstawy)


Renta = kwota stała + kwota indywidualna,

Świadczenie bez konieczności spełnienia warunku stażu, warunek czasu zdarzenia nadal jednak obowiązuje.


Renta = kwota stała + kwota indywidualna z gwarancją minimalnej wysokości i bez ograniczonej podstawy,

Jednorazowe odszkodowanie,

Możliwośd łączenia z prawem do emerytury,

Mało korzystne warunki Korzystne warunki Bardzo korzystne warunki

Sytuacje chronione przez ubezpieczenie rentowe mogą się od siebie diametralnie różnid. Niezdolnośd do pracy może mied charakter stały lub okresowy, może byd całkowitą lub tylko częściową niezdolnością. Z tego względu świadczenie przysługujące ubezpieczonemu może mied charakter renty stałej lub renty okresowej. Specjalnym rodzajem renty jest tzw. renta rodzinna, czyli renta na wypadek utraty żywiciela. Losowym

zdarzeniem biotycznym jest w tym przypadku śmierd ubezpieczonego, na utrzymaniu którego pozostawali określeni członkowie rodziny.

Stro

na4

9

Art. 57b. ust. 1. Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza. 2. Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego;

2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadao zawodowych albo społecznych;

3) zwykłego spożywania posiłków; 4) odbywania nauki lub studiów.

Do katalogu świadczeo z ubezpieczenia rentowego należą więc: 1) Renta z tytułu niezdolności do pracy, 2) Renta rodzinna, 3) Zasiłek pogrzebowy

Świadczenia te mogą byd uzupełniane specjalnymi świadczeniami dodatkowymi: 4) Dodatek pielęgnacyjny, 5) Dodatek dla sierot zupełnych

2. Ochrona w razie wypadku w drodze do pracy lub w drodze z pracy W ubezpieczeniach społecznych odbywanie drogi do pracy lub z pracy zaliczone zostało do czynności ze sfery spraw związanych z pracą, co oznaczało uprzywilejowaną ochronę skutków tych szkód, które zostały spowodowane udziałem przyczyny zewnętrznej w czasie odbywania tej drogi.

Definicja Zgodnie z ogólnie przyjętą klasyfikacją zdarzeo losowych „wypadek w drodze do pracy lub z pracy” to termin techniczno – prawny na określenie tych szkód na osobie, których pracownik doznał w wyniku zadziałania przyczyny zewnętrznej podczas pokonywania przestrzeni między miejscem pracy a domem. Do uznania danego zdarzenia losowego za wypadek w drodze niezbędne i wystarczające jest ustalenie, że powstało ono w czasie odbywania tej podróży.

Wypadek w drodze JEST TEGO TAM DUŻO ALE SYF JAK SKURWYSYN… nie będę tego pisał. Zresztą wydaje mi się, że wrzuciła to do podręcznika raczej jako ciekawostkę… tyle że to mało ciekawe jest… może dla niej jest …. KONIEC ROZDZIAŁU

Stro

na5

0

Odmienne potraktowanie niezdolności do pracy w systemie zaopatrzenia społecznego (w odniesieniu do służb mundurowych) powoduje, że w polskim systemie prawnym mamy dwie definicje legalne określające treśd ryzyka niezdolności do pracy.

Art. 12. Ust. 1. Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolnośd do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Ust. 2. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolnośd do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Ust. 3. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolnośd do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

XIX – Ryzyko w ubezpieczeniu rentowym

1. Ryzyko niezdolności do pracy Do roku 1982r. sytuacja, która była przedmiotem ochrony w ubezpieczeniu rentowym, określana była jako inwalidztwo. Wiele osób podkreślało jednak, że termin ten nie jest do kooca adekwatny. Inwalidztwo bowiem oznacza raczej stan choroby, słabości, ale nie musi wcale oznaczad niezdolności do pracy.

Konstrukcja ryzyka niezdolności do pracy Omawiane ryzyko oznacza ochronę sytuacji, w której ubezpieczony jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, z powodu stanu zdrowia, stał się trwale lub czasowo niezdolny do zarabiania na swoje utrzymanie. Zajście tego ryzyka usuwa ubezpieczonego z grona osób czynnych zawodowo. Ważne jest więc określenie kryteriów konstrukcyjnych danej sytuacji życiowej. Chodzi tu o to, aby nie ułatwiad zakooczenia kariery zawodowej osobą, które mogły by dalej na siebie pracowad (mimo pewnych niedogodności) oraz aby nie zmuszad do pracy osób, które ze względu na stan zdrowia pracowad już nie mogą. Na ryzyko rentowe składają się więc dwa elementy:

Element biologiczny – stan zdrowia,

Element ekonomiczny – utrata zdolności do zarobkowania, Ważne jest również, aby ryzykiem tym objąd sytuacje nie tylko całkowitej niezdolności do zarobkowania, ale także sytuacje częściowej niezdolności (ale odpowiednio dużej). Również rozróżnienie niezdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy od niezdolności do wykonywania konkretnego zawodu jest bardzo istotne. Przed wojną stosowne było też klasyfikowanie ryzyka emerytalnego ze względu na przyczynę zdarzenia

losowego, które je wywołało. Tak więc niemożnośd zarobkowania w skutek choroby ogólnej, czyli zdarzenia losowego z ogólnego stanu zdrowia traktowane było mniej korzystnie niż niemożnośd zarobkowania w skutek kalectwa wywołanego zdarzeniem losowym w postaci wypadku przy pracy.

Definicja zawarta w art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, za niezdolną do pracy uznaje osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolnośd do pracy i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu (samething is wrong here). Ważnym elementem jest tu brak rokowao poprawy zdolności do zarobkowania. Jest to dalej potraktowane trochę sprzecznie, bo ustęp 3 mówi, że za częściowo niezdolną do pracy uważa się osobę wymagającą przekwalifikowania (a więc która rokuję poprawę swojej zdolności do zarobkowania). Ryzykiem ubezpieczenia rentowego jest więc trwałą lub okresowa niezdolnośd do pracy (niezdolnośd czasowa objęta jest ubezpieczeniem chorobowym). Różnica między niezdolnością czasową lub okresową jest taka, że przy niezdolności okresowej nie ma pewności co do jej ustąpienia w dającej się przewidzied przyszłości. Niezdolnośd do pracy orzeka się na okres:

Do 5 lat jeżeli istnieje w ogóle możliwośd jej ustąpienia,

Na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej niezdolnośd taka nie będzie mogła zostad przezwyciężona przed upływem tego okresu,

Niezdolnośd całkowita Niezdolnośd częściowa

Nie

zdo

lno

śd

trw

ała

Trwała, nie rokująca żadnej poprawy niezdolnośd do wykonywania jakiejkolwiek pracy ( w warunkach

normalnych, zdolnośd do pracy w warunkach specjalnych nie ma wpływu na orzeczenie całkowitej niezdolności do

pracy)

Trwała, nie rokująca żadnej poprawy znaczna niezdolnośd do pracy zgodnej z posiadanymi

kwalifikacjami (koniecznośd przekwalifikowania).

Stro

na5

1

Nie

zdo

lno

śd

okr

eso

wa

Okresowa niezdolnośd do wykonywania jakiejkolwiek pracy w warunkach normalnych. Istnieje możliwośd

ustąpienia takiej niezdolności.

Okresowa znaczna niezdolnośd do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. Istnieje możliwośd

ustąpienia takiej niezdolności.

Podjęcie pracy przez rencistę Osoba u której orzeczono całkowitą niezdolnośd do zarobkowania może podjąd pracę w warunkach specjalnych, co nie wpływa na pobierane przez nią świadczenie. Będzie ona pobierała rentę oraz pasję z tytułu pracy w warunkach specjalnych (w zakładzie pracy chronionej). Podjęcie pracy, nawet w normalnych warunkach, przez osobę u której orzeczono częściową niezdolnośd do zarobkowania (w związku z utratą zdolności do wykonywania kwalifikowanej pracy) również nie wpływa na wypłacane jej świadczenie. Osoba taka jest dalej niezdolna do wykonywania pracy zgodnej ze swoimi kwalifikacjami.

Koncepcja dwóch rodzajów ryzyk - ??? Dwie formy ryzyka emerytalnego powodowały rozbieżności co do tego, czy należało je uważad za dwie postacie tego samego ryzyka, czy też za dwa odmienne rodzaje. Potraktowanie je jako dwie postacie tego samego ryzyka powodowała by, że przejście od jednej niezdolności do drugiej było by znacznie ułatwione. Spełnienie warunków częściowej niezdolności, a następnie przejście do całkowitej niezdolności wymagało by wyłącznie orzeczenia lekarskiego – nie badano by kwestii formalnych takiej zmiany. Przyjęte w obecnym stanie prawnym różne warunki nabycia prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności i z tytuły częściowej niezdolności powodują, że należy raczej przychylid się do wniosku że są to dwa rodzaje jednego ryzyka. Należy jednak ponownie powrócid do koncepcji jednego ryzyka w dwóch postaciach… i tak dalej… blebleble.

Tryb stwierdzania niezdolności do pracy (zajścia ryzyka) Ustawa z 1996r. zmieniła instytucję komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia na lekarza orzecznika. System ten zachowała ustawa z 1998r. Jednak z dniem 1 stycznia 2005r. przywrócono komisję lekarską ZUS, jako organ II instancji, do którego można się odwoład od decyzji lekarza orzecznika. Lekarz taki dokonuje badania ubezpieczonego wyłącznie na wniosek Zakładu Ubezpieczeo Społecznych. Musi oczywiście posiadad do tego specjalne kompetencje (przeszkolenie w ZUS).

Odowłanie do sądu Ubezpieczony może od decyzji ZUS złożyd odwołanie do sądu. Może byd ono jednak złożone na decyzję ZUS, a więc po wyczerpaniu toku ustalania zajścia zdarzenia emerytalnego. Z tego powodu ubezpieczony musi przejśd przez dwuinstancyjne postępowanie lekeraskie: lekarz orzecznik komisja lekarska ZUS.

Stro

na5

2

Podstawowe potrzeby to: Samoobsługa,

Poruszanie się,

Komunikowanie się,

2. Niezdolność do samodzielnej egzystencji Jest to odrębne, ale nie w pełni samodzielne ryzyko ubezpieczeniowe. W przypadku stwierdzenia naruszenia organizmu w stopniu powodującym koniecznośd stałej lub długotrwałej opieki i pomocy w załatwianiu przez poszkodowanego podstawowych potrzeb, renciście przysługuje prawo do dodatku pielęgnacyjnego. W poprzednim stanie prawnym osoby te objęte były I grupą inwalidzką. Ustawą z 1996r. nastąpiło wydzielenie ryzyka do samodzielnej egzystencji z pojęcia ryzyka do niezdolności do pracy.

3. Ryzyko utraty żywiciela Utrata żywiciela, jako ryzyko ubezpieczeniowe, oznacza, że obowiązek dostarczania środków utrzymania członkom rodziny ubezpieczonego, którzy w wyniku jego śmierci stracili żywiciela, przejmuje ubezpieczenie rentowe. Świadczeniem, które ma spełnid to zadanie, jest renta rodzinna. W ujęciu ustawy o emeryturach i rentach z FUS utracid żywiciela mogą następujący członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego, emeryta lub rencisty:

a) Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,

Krąg dzieci uprawnionych do renty rodzinnej jest zwykle ujmowany bardzo szeroko i obejmuje nie tylko dzieci własne małżeoskie ale także dzieci pozamałżeoskie oraz małoletnie rodzeostwo, wnuki, dzieci przysposobione, a dzieci wzięte na wychowanie, jeśli same nie mają rodziców mogących zapewnid im utrzymanie. Dzieci znajdują się w sytuacji utraty żywiciela do momentu usamodzielnienia się. Najczęściej określa się to poprzez wiek, w którym może ono zawrzed umowę o pracę (16 lat) ale popularne jest przedłużanie tego wieku dla uczących się dzieci (do 25 lat). Dzieci niepełnosprawne, niezdolne do pracy od urodzenia nie mają określonej granicy wieku.

W sto

sun

ku d

o tych

grup

do

mn

iemyw

a się, że faktyczn

ie po

zostają n

a utrzym

aniu

żywiciela. N

ie po

trzeba faktyczn

ie byd

utrzym

ywan

ym, w

ystarczy spełn

iad

waru

nki.

b) Przyjęte na wychowanie i utrzymywane przed

osiągnięciem pełnoletniości wnuki,

rodzeostwo i inne dzieci, w tym również w ramach

rodzinny zastępczej,

c) Małżonek (wdowa lub wdowiec),

Ustawa uznaje, że wdowa lub wdowiec utracił żywiciela, jeżeli:

W chwili śmierci ubezpieczonego albo w ciągu 5 lat od tej chwili osiągną wiek 50 lat,

Zostali uznani za niezdolnych do pracy, Wychowują co najmniej jedno dziecko (tu jeszcze parę warunków)

d) Rodzic, ojczym i macocha oraz inne osoby

przysposabiające,

Rodzice stracą żywiciela, gdy faktycznie będą pozostawali na co najmniej częściowym utrzymaniu zmarłego ubezpieczonego. Wystarczy tu spełnienie warunku „przyczyniania się w utrzymywaniu”.

Brak

do

mn

ieman

ia u

traty

żywiciela

Stro

na5

3

XX – Świadczenia z ubezpieczenia rentowego

1. Renta z tytułu niezdolności do pracy Rodzaje rent Ustawa z 1998r. o emeryturach i rentach z FUS przewiduje trzy rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy:

Renta stała – przysługuje w przypadkach trwałej niezdolności do pracy,

Renta okresowa – przysługuje w przypadkach okresowej niezdolności do pracy,

Renta szkoleniowa – przysługuje osobie niezdolnej do pracy, wobec której orzeczono celowośd przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolnośd do pracy w dotychczasowym zawodzie.

Renta stała i renta okresowa – całkowicie lub częściowo, trwale lub okresowo Renta stała i renta okresowa mogą byd przyznane zarówno w przypadkach całkowitej niezdolności do pracy, jak i przy tylko częściowej niezdolności do pracy. Kryterium rozróżniającym rodzaj rent są rokowania co do możliwości odzyskania zdolności do pracy w okresie 5 najbliższych lat. Jeżeli takich rokowao nie ma przyznaje się rentę stałą, jeżeli rokowania są pomyślne przyznaje się krótszą rentę okresową.

Renta szkoleniowa – częściowo ale trwale Renta szkoleniowa przewidziana jest dla wyłącznie dla osób częściowo, ale trwale niezdolnej do pracy zgodnej ze swoimi kwalifikacjami. Renta taka przyznawana jest na okres od 6 do 20 miesięcy.

Wysokość świadczenia Wysokośd renty uzależniona jest właśnie od jej charakteru. Inna jest renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, inna z tytułu niezdolności częściowej a inna jest renta szkoleniowa. Na wysokośd świadczenia nie wpływa to czy źródłem zdarzenia ubezpieczeniowego jest zdarzenie losowe z ogólnego stanu zdrowia, czy zdarzenie z wypadku w drodze do pracy albo z pracy. Ta kwalifikacja ma wpływ jedynie na warunki jej nabycia.

Warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy Warunkami (sensu largo) wymaganymi do nabycia prawa do świadczenia emerytalnego są:

Zajście zdarzenia emerytalnego,

Czas zajścia zdarzenia emerytalnego – zdarzenie emerytalne musi zajśd w czasie trwania ubezpieczenia albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy okresu ochronnego,

Warunek stażu ubezpieczeniowego i gęstości ubezpieczenia – ubezpieczony musi posiadad wymagany staż ubezpieczeniowy, a dodatkowo staż ten musi byd wykonany w określonym czasie przed zajściem zdarzenia ubezpieczeniowego (powstaniem niezdolności)

Czas zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego (powstania niezdolności do pracy) Zdarzenie ubezpieczeniowe musi zajśd w czasie trwania tytułu do ubezpieczenia albo maksymalnie 18 miesięcy po jego ustaniu (okres ochronny). Warunek czasu zajścia zdarzenia nie obowiązuje jednak wobec osób, które udowodnią pełny staż ubezpieczeniowy (20/25 lat) i są całkowicie niezdolni do pracy.

Warunek stażu ubezpieczeniowego Drugim warunkiem nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy jest posiadanie odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego (określonej długości okresów składkowych i nieskładkowych, pozostających względem siebie w proporcji 3:1).Długośd wymaganego stażu jest zależna od wieku ubezpieczonego. Warunek ten nie jest w ogóle wymagany, gdy niezdolnośd do pracy powstała w wyniku wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Gęstość stażu ubezpieczenia Dla nabycia prawa z tytułu niezdolności do pracy istotne znaczenie ma nie tylko posiadanie wymaganego stażu ubezpieczeniowego, ale także to aby staż ten został odbyty w określonym odstępie czasu przed zajściem zdarzenia. Warunek gęstości ubezpieczenia odnosi się tylko do osób, które ukooczyły 30 lat, gdyż osobą młodszym często ciężko było by go spełnid. Osoba taka musi posiadad co najmniej 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ciągu 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę. Z warunku tego ponownie zwolnieni są ci ubezpieczeni, którzy wypełnili już pełen staż ubezpieczeniowy.

Stro

na5

4

Wymiar renty z tytułu niezdolności do pracy

Formuła wymiaru Tak jak była już o tym wcześniej mowa wymiar renty odnosi się do metody zdefiniowanego świadczenia (metody obliczania emerytury w starym systemie). Formuła ta ma zastosowanie do wszystkich ubezpieczonych, niezależnie od ich daty urodzenia. Zawiera kwotę stałą (socjalną, 24%Kb) i kwotę indywidualną (pozostała częśd wzoru). Wyliczona za jego pomocą renta przyznawana jest w przypadku całkowitej niezdolności do pracy. Osobą częściowo niezdolnym do pracy przysługuje 75% tej kwoty.

Gdzie:

Kb – Kwota bazowa. Jest ona wyrazicielem stałej kwoty socjalnej. Kwotę tą stanowi 100% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ze wskazanego przez ustawodawcę okresu.

s – okresy składkowe. Zwiększają wysokośd świadczenia o 1,3% podstawy ich wymiaru.

ns – okresy nieskładkowe. Mogą zostad zaliczone tylko w wymiarze nie większym niż sumy okresów składkowych.

h – hipotetyczne okresy składkowe. Okresy brakujące do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, liczone od dnia złożenia wniosku do dnia w którym rencista ukooczył by 60 lat.

P – zwaloryzowana podstawa wymiaru:

Wybrane 10 kolejnych lat kalendarzowych z okresu 20 ostatnich lat poprzedzających rok, w którym złożono wniosek,

20 wybranych niezależnie lat z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Pozwala nam to wybrad 20 najlepszych okresów składkowych z całej kariery zawodowej.

Sposoby liczenia poszczególnych elementów odsyłają nas ponownie do formuły starego systemu.

Zamiana renty na emeryturę

Zamiana renty na emeryturę dokonywana jest z urzędu, w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego. Dzieje się tak, gdyż emerytura jest ex definiotione świadczeniem na wypadek niezdolności do pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Dotyczy to wszystkich emerytów, nawet nieposiadających wymaganego stażu.

Zbieg prawa do renty z zarobkiem Kwestia prawa do renty przy jednoczesnym zarobkowaniu przedstawia się podobnie, ale nie do kooca identycznie jak kwestia pobierania emerytury i zarobkowaniu. Tam przyjmowało się fikcję prawną niepracowania emeryta dopóki nie osiągnie on określonych zarobków.

W przypadku prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie ma potrzeby przyjmowania jakiejś fikcji, gdyż podjęcie pracy najczęściej nie przeczy ryzyku ubezpieczeniowemu. W przypadku całkowitej niezdolności do pracy podjęcie pracy w warunkach specjalnych (w zakładzie pracy chronionej) nie jest uważane za podjęcie pracy (w warunkach normalnych). W przypadku częściowej niezdolności do pracy wykorzystywanie zachowanej zdolności do zarobkowania również nie przeczy ryzyku ubezpieczeniowemu, pod warunkiem oczywiście, że jest to praca inna niż ta do której zdolnośd została utracona.

2. Renta szkoleniowa

Renta szkoleniowa to nowa instytucja, wprowadzona do systemu ubezpieczeo w 1996r. Przysługuje ona osobie częściowo niezdolnej do pracy, wobec której istnieją rokowania, że po przekwalifikowaniu będzie mogła podjęd normalną pracę. Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS przysługuje ona osobie:

Która jest niezdolna do pracy (częściowo),

Wobec której orzeczona została celowośd przekwalifikowania ze względu na niezdolnośd dalszego wykonywania pracy w dotychczasowym zawodzie,

Posiadającej wymagane okresy składkowe i nieskładkowe,

Której niezdolnośd powstała w czasie trwania ubezpieczenia lub w czasie trwania okresu ochronnego,

Renta ta wynosi 75% podstawy wymiaru renty, czyli 75% z (P) we wzorze na emeryturę.

Stro

na5

5

3. Renta rodzinna

Wtórny charakter renty rodzinnej Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki niezbędne do uzyskania tych świadczeo. Renta rodzinna ma charakter zastępczy, wtórny względem prawa do emerytury lub renty zmarłego żywiciela. Uprawniony członek rodziny nabywa do niej prawo w miejsce świadczeo, które przysługiwały by zmarłemu żywicielowi. Aby rodzina zmarłego mogła otrzymad rentę rodzinną musi zostad ustalone prawo zmarłego ubezpieczonego do emerytury lub renty. Bada się czy:

Śmierd nastąpiła we wskazanym czasie (w czasie podlegania tytułowi do ubezpieczenia lub w ciągu 18 miesięcy),

Ubezpieczony miał wymagany dla swojego wieku staż ubezpieczeniowy (chyba że był to wypadek w drodze do pracy lub z pracy).

Wymiar renty rodzinnej Renta rodzinna wypłacana jest łącznie dla całej rodzinny, jako jedno świadczenie, które dopiero potem zostaje podzielone między uprawnione osoby. Wymiar renty rodzinnej stanowi pewien określony procent świadczenia, jakie przysługiwało by zmarłemu ubezpieczonemu (może to byd oczywiście emerytura lub renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy). Wymiar tej renty zależy od liczby osób uprawnionych:

1 uprawniony – 85% 2 uprawnionych – 90%

3 i więcej uprawnionych – 95%

Nawet w przypadku gdy ubezpieczony nie pobierał jeszcze emerytury (ale spełniał warunki), a np. pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, to podstawą wymiaru świadczenia renty rodzinnej będzie albo emerytura albo renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Wybiera się najbardziej korzystne rozwiązanie, a ważne jest tylko, by ubezpieczony spełniał do niego warunki w chwili śmierci. Do renty rodzinnej „nie przechodzą” dodatki pobierane przez zmarłego ubezpieczonego. Przysługują one również osobą upewnionym do renty rodzinnej, ale to one muszą spełnid wymogi niezbędne do ich pobierania.

Stro

na5

6

Wypadek w drodze do pracy lub z pracy to pewne określenie zdarzenia losowego mającego związek z odbywaniem tej trasy.

Ubezpieczenie chorobowe XXII – Ogólna charakterystyka ubezpieczenia

chorobowego Ubezpieczenie chorobowe unormowane jest ustawą z 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczeo społecznych w razie choroby lub macierzyostwa. Ustawa przewiduje świadczenie pieniężne zastępujące utracone zarobki w wyniku czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub sytuacji wynikającej z macierzyostwa, które to również wiąże się z niemożnością wykonywania pracy. W ramach tego ubezpieczenia przewidziane są dwie kategorie świadczeo:

Pat

rz s

chem

at 1

7

ze

stro

ny

29

6

1 - W zakresie ryzyka chorobowego:

Zasiłek chorobowy,

Świadczenie rehabilitacyjne, będące przedłużeniem zasiłku chorobowego,

Zasiłek wyrównawczy, mający za zadanie uzupełnid zarobki pracownika zmniejszone w skutek poddania się rehabilitacji zawodowej,

2 - W zakresie ochrony macierzyostwa:

Zasiłek macierzyoski – chroni przypadki niemożności wykonywania pracy z powodu porodu,

Zasiłek opiekuoczy – chroni przypadki niemożności wykonywania pracy z powodu konieczności opieki nad dzieckiem chorym, a w niektórych przypadkach także nad dzieckiem zdrowym.

Ważnym rozróżnieniem jest również podział na ochronę niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia oraz niezdolnośd do pracy będącej skutkiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Wypada powtórzyd, że podział ten nie

dotyczy biotycznego zdarzenia losowego – nim cały czas jest choroba lub ewentualne kalectwo. Podział ten dokonany jest raczej ze względu na przyczynę tego zdarzenia (czy była to przyczyna zewnętrzna, a jeżeli tak to czy zaistniała w okolicznościach odbywania drogi do pracy lub z pracy). Zakwalifikowanie danej niezdolności do pracy jako powstałą w skutek wypadku przy pracy powoduje uprzywilejowanie danej niezdolności:

Wypłata zasiłku następuje bez potrzeby wykazywania pozostawania w ubezpieczeniu przez wymagany czas wyczekiwania,

Wynagrodzenie chorobowe od pracodawcy i zasiłek chorobowy są wypłacane w wysokości 100% podstawy zasiłku,

Wynagrodzenie chorobowe „Ustawa zasiłkowa” ta jest podstawowym aktem prawnym zabezpieczającym czasową niezdolnośd do pracy z powodu choroby. Obok niej pewne rozwiązania zawiera Kodeks pracy, który w art. 92 normuje np. obowiązek wypłacania pracownikowi wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy w skutek choroby przez

okres 33 dni (14 dni dla osób powyżej 50 roku życia) w roku kalendarzowym (zależy to od wieku pracownika). Wynagrodzenie to, w zależności od przyczyny powstania, choroby może wynosid albo 80% (z ogólnego stanu zdrowia) albo 100% (wypadek w drodze).

Wynagrodzenie gwarancyjne W niektórych przypadkach odrębne akty prawne nadają niektórym grupom pracowników szczególne uprawnienia. Jednym z takich szczególnych upewnieo może byd wynagrodzenie gwarancyjne, czyli prawo do otrzymywania wynagrodzenia za cały okres niezdolności pracy. Prawo do wynagrodzenia gwarancyjnego przysługuje np. nauczycielom akademickim, pracownikom naukowym PAN, sędziom prokuratorom.

Stro

na5

7

Choroba jako taka, a właściwie stan choroby jest zdarzeniem ubezpieczeniowym w ubezpieczeniu zdrowotnym.

XXIII – Ryzyko w ubezpieczeniu chorobowym

1. Niezdolność do pracy w wyniku choroby Choroba w znaczeniu biologicznym Choroba jako zdarzenie w życiu człowieka jest przede wszystkim zdarzeniem biologicznym. Z tego punktu widzenia i w pewnym uproszczeniu, choroba to pewien anormalny stan zakłócenia normalnych funkcji organizmu człowieka. Dalej idąc tym tropem można przyjąd, że z medycznego punktu widzenia chorobą jest każde organiczne lub funkcjonalne uszkodzenie stanu zdrowia albo że choroba to odejście jednej lub kilku funkcji organizmu od normalnego zachowania się, jakie jest niezbędne do utrzymania pełnej sprawności. Tak szeroki pojmowanie choroby powoduje, że musimy zaliczyd do chorób także kalectwa, niedorozwoje i tego typu zdarzenia.

Choroba w znaczeniu prawnym Tytuł ustawy wskazywał by, że zdarzeniem ubezpieczeniowym jest w tym przypadku stan choroby. Wynikało by to z „o świadczeniach pieniężnych (…) w razie choroby”. Choroba jak już jednak wiemy jest tu

tylko biotycznym zdarzeniem losowym, która może dopiero prowadzid do ziszczenia się ryzyka ubezpieczeniowego, którym jest stan niezdolności do pracy z powodu choroby. Aby ubezpieczony mógł otrzymad świadczenie choroba musi

uniemożliwid wykonywanie pracy, a tym samym pozbawid ubezpieczonego zarobków lub spowodowad ich zmniejszenie. W zależności od stopnia w jakim choroba przeszkadza w wykonywaniu pracy, ubezpieczonemu mogą przysługiwad różne świadczenia.

Stopieo uciążliwości choroby Rodzaj świadczenia Czasowa niezdolnośd do pracy Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne

Zmniejszenie sprawności do pracy, czego skutkiem jest obniżenie zarobków

Zasiłek wyrównawczy

Trwała niezdolnośd do pracy Renta z tytułu niezdolności do pracy

(ubezpieczenie rentowe)

Terminologia Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczeo społecznych w razie choroby lub macierzyostwa nie posługuje się terminem „czasowa niezdolnośd do pracy”. W ujęciu ustawy „czasowośd” tej niezdolności wyraża twierdzenie „z powodu choroby”. Dlatego też, używana w niej formuła „niezdolnośd do pracy w wyniku choroby” lub krócej „choroba” oznacza tyle samo co „czasowa niezdolnośd do pracy”. Tak więc choroba w znaczeniu prawnym zaczyna się dopiero w momencie, gdy stan zdrowia wpłynie na zdolnośd do pracy ubezpieczonego, a kooczy się z chwilą odzyskania pełnej zdolności albo, w szczególnych wypadkach, z chwilą stwierdzenia trwałej niezdolności do pracy (i przejściem do ubezpieczenia rentowego). Tak więc czas „choroby w sensie biologicznym” z czasem trwania „choroby w sensie prawniczym” nie musi się pokrywad.

Treść ryzyka „niezdolności do pracy z powodu choroby” Zdarzenie losowe, jakim jest „choroba w sensie biologiczny”, może mied różny wpływ na zdolnośd do wykonywania pracy. Celem ubezpieczenia chorobowego jest zabezpieczenie sytuacji niezdolności do pracy o charakterze czasowym.

„Czasowość” przeszkody – możliwość szybkiego ustąpienia Czasowośd tej przeszkody nie jest jednak mierzona czasem jej trwania. Upływ czasu nie jest w naszym systemie kryterium rozróżnienia „trwałej” od „czasowej” niemożności. Czasowośd przeszkody oznacza jej przemijalnośd, możliwośd szybkiego ustąpienia. Odnosi się więc ona do charakteru choroby.

Właściwe ryzyko w ubezpieczeniu chorobowym Ryzyko w ubezpieczeniu chorobowym obejmuje ochronę sytuacji czasowej niezdolności do pracy aktualnie wykonywanej. Do zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego wystarcza więc stwierdzenie, że stan zdrowia stanowi chodby częściową przeszkodę świadczenie pracy dotychczas wykonywanej. Oznacza to, że stan zdrowia staje się przeszkodą dopiero po uwzględnieniu rodzaju wykonywanej pracy. Ten sam stan chorobowy w jednym przypadku może przeszkadzad w wykonywaniu pracy, a w innym nie. Wydaje się więc, że w czasie gdy ubezpieczony wykonuje więcej niż jedną pracę, to należało by zbadad wpływ jego stanu zdrowia na każdą z nich osobno. Tak się najczęściej nie dzieje, a zaświadczenia lekarskie po prostu powielane są dla tylu pracodawców, ilu ma ubezpieczony.

Stro

na5

8

Zdarzeniami zrównanymi z porodem są:

Przyjęcie na wychowanie dziecka do roku i wystąpienie o jego przysposobienie,

Przyjęcie na wychowanie dziecka w ramach rodziny zastępczej,

Stwierdzenie zajścia ryzyka Zajście ryzyka z powodu niezdolności do pracy z powodu choroby stwierdza lekarz, wydając stosowne zaświadczenie lekarskie. Spełnia ono dwie podstawowe role:

1) Jest dowodem zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, warunkującego nabycie prawa do świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.

2) Jest usprawiedliwieniem nieobecności w pracy.

2. Sytuacje zrównane z niezdolnością do pracy z powodu choroby W myśl art. 6 ust. 2 ustawy zasiłkowej na równi z niezdolnością do pracy z powodu choroby traktuje się niemożnośd wykonywania pracy:

1) W wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o chorobach zakaźnych i zakażeniach,

2) Z powodu przebywania w:

Stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego,

Stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych,

e) W skutek poddania się badaniom dla dawców krwi, komórek i tkanek (100% zasiłek), f) W skutek poddania się kwarantannie, (!)

Ochrona tych okoliczności uzasadniona jest w oparciu o ich podobieostwo w niemożności świadczeniu pracy z powodu choroby.

3. Zmniejszona sprawność do pracy – zasiłek wyrównawczy Jest to rozszerzenie podstawowego ryzyka chorobowego także na sytuacje, w których choroba co prawda nie powoduje niezdolności do pracy, ale zmniejsza sprawnośd do pracy w wyniku czego ubezpieczony nie może osiągad dotychczasowych zarobków. Ryzyko ubezpieczeniowe jest tu jednak określone nieco inaczej. Ochronie w zakresie zmniejszonej sprawności do pracy podlega tylko pracownik (inne osoby nie mają tego prawa), który w skutek choroby lub nabytego kalectwa ma zmniejszoną sprawnośd do pracy dotychczasowej i który poddał się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy, w skutek czego jego wynagrodzenie się zmniejszyło. Treścią tego ryzyka jest więc właściwie nie sam fakt obniżenia sprawności do pracy, ale przystąpienie do działao mających przywrócid zdolnośd do pracy.

4. Przerwa w pracy w związku z urodzeniem dziecka

Z przepisów ustawy zasiłkowej wynika, że sytuacją chronioną jest przerwa w pracy w związku z urodzeniem dziecka w okresie trwania ubezpieczenia chorobowego. Z ubezpieczeniem tym wiążą się dwa ważne wyjątki, od generalnej zasady, że zdarzenie ubezpieczeniowe (niezdolnośd do pracy ze względu na poród) musi zajśd w czasie trwania obowiązku ubezpieczenia. Sytuacją chronioną jest bowiem także:

urodzenie (lub przyjęcie) dziecka w okresie trwania urlopu wychowawczego (nie jest to bowiem okres obowiązku ubezpieczenia chorobowego, patrz art. 11 u.s.u.s.),

urodzenia dziecka już po ustaniu obowiązku ubezpieczeniowego, wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,

5. Konieczność opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny

W ujęciu obecnego materiału normatywnego koniecznośd zapewnienia opieki obejmuje sytuację sprawowania opieki nad: a) Dzieckiem w wieku do 8 lat w przypadku:

Nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszczało,

Porodu lub choroby małżonka, stale opiekującego się dzieckiem,

Pobytu ubezpieczonego małżonka, stale opiekującego się dzieckiem, w zakładzie opieki zdrowotnej, b) Chorym dzieckiem w wieku do 14 lat, c) Innym chorym członkiem rodziny, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczony w okresie

sprawowania opieki, „Koniecznośd opieki” powstaje, jeżeli nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie, którzy mogli by zapewnid opiekę. Wymóg ten nie jest wymagany w przypadku gdy opieki wymaga dziecko w wieku do 2 lat.

Stro

na5

9

XXIV – Warunki nabycia prawa i wymiar świadczeń

1. Warunki nabycia prawa do zasiłku chorobowego

Warunki nabycia prawa do świadczenia chorobowego przypominają warunki nabycia każdego z

poprzednich rodzajów świadczeo. Ograniczeniem dostępu do świadczeo osiąga się żądaniem, aby chroniona

sytuacja życiowa powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, oraz wymogiem pozostawania w

ubezpieczeniu przez określony czas przed zajściem zdarzenia ubezpieczeniowego. Warunkami są więc:

a) Zajście zdarzenia ubezpieczeniowego w czasie trwania ubezpieczenia zdrowotnego lub w okresie

ochronnym (najczęściej jest to 14 dni, ale dla niektórych chorób nawet do 3 miesięcy), b) Posiadanie wymaganego okresu wyczekiwania (stażu ubezpieczeniowego),

Zajście niezdolności do pracy w czasie trwania ubezpieczenia

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się czasowo niezdolny do pracy w czasie trwania

ubezpieczenia chorobowego lub w czasie trwania okresu ochronnego po ustaniu tego tytułu. Wiąże się to z

posiadaniem tytułu do ubezpieczenia:

Obowiązkowego: stosunek pracy,

stosunek członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

stosunek służby zastępczej (tego już nie ma),

Dobrowolnego (na swój wniosek):

Osoby wykonujące pracę nakładczą lub umowę zlecenia,

Prowadzące pozarolniczą działalnośd gospodarczą,

Osoby wykonujące odpłatnie prace na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary,

Duchowni,

„Okres trwania tytułu do ubezpieczenia” a „okres trwania ubezpieczenia chorobowego”

Okres trwania tytułu do ubezpieczenia i okres trwania ubezpieczenia chorobowego nie muszą się jednak

dokładnie pokrywad w czasie.

„Trwanie okresu ubezpieczenia chorobowego” to okres w którym ubezpieczony ma obowiązek opłacad

składki chorobowe oraz okresy kiedy został zwolniony z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie

chorobowe (najczęściej gdy właśnie pobiera któreś ze świadczeo chorobowych). Okres tytułu do

ubezpieczenia będzie więc dłuższy od okresu ubezpieczenia chorobowego o takie okresy jak urlop

macierzyoski, urlop bezpłatny, urlop wychowawczy.

Okres ochronny

Czasowa niezdolnośd do pracy może powstad także po ustaniu tytułu do ubezpieczenia, ale jeszcze w

trakcie trwania okresu ochronnego, który wynosi najczęściej 14 dni.

Okres wyczekiwania

Zajście zdarzenie ubezpieczeniowego w czasie trwania tytułu do ubezpieczenia lub w czasie okresu

ochronnego to warunek konieczny, ale nie wystarczający. Wymaga się również, aby ubezpieczenie trwało

przez określony czas.

Okres wyczekiwania jest spełniony, jeżeli ubezpieczenie będzie trwało nieprzerwanie przez okres:

30 dni dla osób ubezpieczonych obowiązkowo,

90 dni dla osób ubezpieczonych dobrowolnie,

Każda, dłuższa niż 30 dni, przerwa w ubezpieczeniu powoduje utratę posiadanego okresu wyczekiwania.

Stro

na6

0

2. Wymiar świadczeń chorobowych

Zasiłek chorobowy

Ustawa zasiłkowa z 1999r. ustala trzy stopy procentowe wysokości zasiłku chorobowego w odniesieniu do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego:

Stopę podstawową w wysokości 80% podstawy wymiaru dla czasowej niezdolności do pracy w związku z ogólnym

stanem zdrowia ubezpieczonego,

Stopę obniżoną w wysokości 70% podstawy wymiaru dla czasowej niezdolności do pracy w związku z ogólnym stanem

zdrowia, przy jednoczesnej potrzebie hospitalizacji,

Stopę podwyższoną w wysokości 100% podstawy wymiaru, jeżeli niezdolnośd do pracy:

a) Przypada w czasie ciąży (kobieta w ciąży zachoruje i czasowo będzie niezdolna do pracy),

b) Powstała w skutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy,

c) Powstała w skutek poddaniu się badaniom lub zabiegowi dla dawców (krwi itd.),

Świadczenie rehabilitacyjne

Świadczenie rehabilitacyjne przyznaje się po ustaniu prawa do zasiłku chorobowego w dwóch stopach

procentowych. Przez pierwsze 3 miesiące ubezpieczony otrzymuje 90% podstawy wymiar zasiłku

chorobowego, a po ich upływie 75% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.


Wysokośd zasiłku wyrównawczego wyznacza się z goła inaczej. W tym przypadku znaczenie ma różnica

pomiędzy przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za pracę a miesięcznym wynagrodzeniem osiąganym

za pracę w warunkach rehabilitacji zawodowej (zmniejszonej sprawności do pracy).

Zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego

Wskazane wyżej świadczenia wymierza się od tzw. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, którą stanowi

przeciętny zarobek (po odliczaniu składek ubezpieczeniowych) z okresu ostatnich 12 miesięcy

kalendarzowych przypadających bezpośrednio przed miesiącem w którym zaistniało zdarzenie

ubezpieczeniowe (czasowa niezdolnośd do pracy).

Stro

na6

1

XXV – Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego

1. Zasiłek chorobowy

Powstanie niezdolności do pracy z powodu choroby oznacza najczęściej utratę prawa do wynagrodzenia za

wykonaną pracę. Rolą zasiłku chorobowego jest zastąpienie tych nieosiągniętych z powodu choroby

zarobków. Jeżeli przepisy pozwalają jednak pracownikowi na zachowanie prawa do wynagrodzenia, to

zasiłek nie przysługuje. Ryzykiem emerytalnym jest tu bowiem utrata zarobków, a nie czasowa niezdolnośd.

Podobnie jest gdy pracownik, mimo posiadania zwolnienia lekarskiego, dalej świadczy pracę. W takim

wypadku mamy do czynienia z rezygnacji z prawa do wykorzystania zwolnienia lekarskiego, a pracownik

może domagad się jedynie wynagrodzenia za pracę wykonaną mimo posiadania zwolnienia.

Wynagrodzenie chorobowe

Ubezpieczonym, którzy są pracownikami, zasiłek chorobowy przysługuje dopiero od 34 (15 dnia jeżeli

pracownik skooczył 50 lat) dnia niezdolności do pracy w danym roku kalendarzowym. Za pierwsze 33 dni (14)

pracodawca odpowiada z własnych środków. Wynagrodzenie takie, wypłacane mimo czasowej niezdolności

do pracy, nazywa się wynagrodzeniem chorobowym.

Ważne jest, że prawo do wynagrodzenia chorobowego nie odnawia się w przypadku zmiany pracodawcy.

Konkretny ubezpieczony może je pobierad tylko do czasu 34 dnia niezdolności do pracy, niezależnie od tego

u ilu pracodawców pracował tego roku.

Wynagrodzenie to oblicza się tak jak zasiłek chorobowy, a więc w zależności od przyczyny powstania,

choroby może wynosid albo 80% (z ogólnego stanu zdrowia) albo 100% (wypadek w drodze) podstawy

wymiaru zasiłku chorobowego (przeciętne wynagrodzenie wypłacone z okresu ostatnich 12 miesięcy).

Nie są od niego pobierane już żadne składki.

Okres zasiłkowym

Okres zasiłkowy to okres w którym pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia pieniężnego z

ubezpieczenia chorobowego. Na okres ten składają się zarówno okresy pobierania wynagrodzenia

chorobowego od pracodawcy, jak i pobierania zasiłku chorobowego z ZUS. W tym przypadku jednak, każdy

okres zasiłkowy powiązany jest bezpośrednio z konkretną niezdolnością do pracy z powodu choroby i

dlatego liczony jest osobno.

Wynagrodzenie gwarancyjne

W niektórych przypadkach odrębne akty prawne nadają niektórym grupom pracowników szczególne

uprawnienia. Jednym z takich szczególnych upewnieo może byd wynagrodzenie gwarancyjne, czyli prawo

do otrzymywania wynagrodzenia za cały okres niezdolności pracy. Prawo do wynagrodzenia

gwarancyjnego przysługuje np. nauczycielom akademickim, pracownikom naukowym PAN, sędziom

prokuratorom, dyplomowanym bibliotekarzom.

Wysokośd takiego wynagrodzenia wynosi zazwyczaj tyle samo co zwykłe wynagrodzenie za pracę dla

danego pracownika. Od tego wynagrodzenia pobiera się składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

2. Świadczenie rehabilitacyjne

Traktowanie cechy „czasowości” niezdolności do pracy w kategoriach jakościowych (a nie czasowych), a

także ograniczenie w czasie prawa do zasiłku chorobowego sprawia, że występują sytuacje gdy

ubezpieczony nie ma już prawa do zasiłku chorobowego, ale nie przysługuje mu jeszcze renta z tytułu

trwałej niezdolności do pracy. Wymagało to wprowadzenie świadczenia o charakterze przejściowym.

Stro

na6

2

Warunki do świadczenie rehabilitacyjnego:

Wyczerpanie prawa do zasiłku chorobowego,

Pozytywne rokowania co do odzyskania zdolności do pracy,

Zakaz wypowiedzenia umowy o pracę przez 272 dni: 182 dni wynagrodzenia chorobowego i zasiłku

chorobowego,

90 dni świadczenia rehabilitacyjnego,

Zmniejszona zdolnośd do pracy z powodu choroby zawodowej lub wypadku przy pracy powoduje, że zasiłek wyrównawczy wypłacany jest z ubezpieczenia wypadkowego.

Lukę tą wypełniło świadczenie rehabilitacyjne. Przysługuje ono

ubezpieczonemu , który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego

nadal jest niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub

rehabilitacja rokują odzyskanie takiej zdolności. Podstawę do

wydania decyzji o przyznaniu prawa do świadczenia

rehabilitacyjnego stanowi pozytywna opinia lekarza orzecznika, w kwestii rokowao powrotu do zdrowia.

Świadczenie rehabilitacyjne można przyznad maksymalnie na okres do 12 kolejnych miesięcy. Okres ten

uwzględniany jest do stażu emerytalnego jako okres nieskładkowy. Pobieranie świadczenia

rehabilitacyjnego łączy się z zakazem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę. Pracodawca jest z

niego zwolniony po upływie 272 dni pobierania wynagrodzenia chorobowego, zasiłku chorobowego i

świadczenia rehabilitacyjnego. Zakaz ten obowiązuje

jednak tylko przez pierwszy okres pobierania tego

świadczenia – 3 miesiące.

Wysokość świadczenie rehabilitacyjnego

Świadczenie rehabilitacyjne wynosi przez pierwsze 3 miesiące 90% podstawy wymiaru zasiłku

chorobowego, a po ich upływie zostaje zmniejszone do 75% tej podstawy. Wyjątkiem jest świadczenie

rehabilitacyjne wypłacana w czasie ciąży, w takim wypadku wynosi 100% podstawy wymiaru.

3. Zasiłek wyrównawczy – rehabilitacja zawodowa

Zasiłek wyrównawczy jest drugim, obok dodatku wyrównawczego, rodzajem świadczenia przeznaczonego

na wyrównywanie strat w zarobkach, poniesioną przez pracownika z powodu zmniejszenia się jego

sprawności do pracy. W odróżnieniu od dodatku wyrównawczego zasiłek wyrównawczy ma jednak

charakter świadczenia ubezpieczeniowego. Należy także powiedzied, że świadczenie to przysługuje z tytułu

zmniejszonej zdolności do pracy i poddaniu się rehabilitacji zawodowej, a więc nie może go pobierad

emeryt lub rencista z tytułu niezdolności do pracy.

Zasiłek wyrównawczy przysługuje tylko pracownikowi. Warunkiem jego nabycia jest:

Zmniejszona zdolnośd do pracy w wyniku choroby lub kalectwa powstałego z ogólnego stanu zdrowia lub wypadku w

drodze do pracy lub z pracy,

wykonywanie pracy w ośrodku rehabilitacji zawodowej albo u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku ,

osiąganie zarobków niższych od przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy,

Zmniejszenie się sprawności do pracy jest ryzykiem ubezpieczeniowym tylko wtedy, gdy łączy się z

poddaniem się rehabilitacji zawodowej. Ważne jednak jest to, że będzie się on należał z ubezpieczenia

chorobowego tylko w przypadku, gdy choroba lub kalectwo

wpływające na zdolnośd do pracy wynikały z ogólnego stanu

zdrowia lub wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Wysokość zasiłku

Zasiłek wyrównawczy w pełni rekompensuje różnicę między zarobkiem osiąganym poprzednio a

wynagrodzeniem otrzymywanym w czasie rehabilitacji.

Można go otrzymywad tylko przez 24 miesiące.

Stro

na6

3

Zasiłek ten nie przysługuje za okresy, w których zachowane zostało prawo do wynagrodzenia.

PRAWA DO ZASIŁKU

MACIERZYOSKIEGO NIE TRACI SIĘ

W WYNIKU WYKONYWANIA PRACY

W OKRESIE URLOPU

MACIERZYOSKIEGO

4. Zasiłek macierzyński

Zasiłek macierzyoski jest świadczeniem, którego zadaniem jest zapewnienie środków do utrzymania w

miejsce utraconych zarobków z powodu powstrzymania się od pracy w związku z przyjściem na świat

dziecka i koniecznością jego pielęgnacji przez pierwsze miesiące życia.

Warunkiem nabycia prawa do zasiłku macierzyoskiego jest:

urodzenie dziecka w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego albo w czasie trwania urlopu wychowawczego

Ustawa zrównuje z tym również:

przyjęcie dziecka na wychowanie w celu jego przysporzenia

przyjęcie dziecka na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.

Okres urlopu wychowawczego

Okres urlopu wychowawczego to swoisty „okres ochronny” w którym może zajśd ryzyko ubezpieczeniowe.

Urlop ten przysługuje jednak tylko pracownikom.

Zasiłek macierzyoski przysługuje przez:

okres urlopu macierzyoskiego,

okres dodatkowego urlopu macierzyoskiego,

okres urlopu na warunkach urlopu macierzyoskiego,

okres urlopu na warunkach dodatkowego urlopu macierzyoskiego,

okres urlopu ojcowskiego,

Prawo do zasiłku macierzyoskiego przysługuje bez okresu wyczekiwania.

Zastępczy charakter prawa ojca do zasiłku macierzyńskiego

Niekiedy prawo do zasiłku macierzyoskiego może przysługiwad ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu

członkowi najbliższej rodziny. Może mied to miejsce w przypadkach:

śmierci matki,

porzucenie dziecka,

złożenia przez matkę wniosku o skrócenie urlopu macierzyoskiego (po minimum 14 miesiącach),

W takich sytuacjach ojciec dziecka może w takich wypadkach „zastąpid” w wykonywaniu prawa do zasiłku

macierzyoskiego. Ważne jednak, że musi on posiadad tytuł do ubezpieczenia chorobowego – czy to

obowiązkowy czy osobisty.

Urlop ojcowski i zasiłek „tacierzyński”

Niezależnie od prawa do zasiłku macierzyoskiego przysługującego ojcu w zastępstwie matki dziecka,

ma on, w trakcie urlopu ojcowskiego, prawo do własnego zasiłku „tacierzyoskiego".

Wymiar zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyoski przysługuje zawsze w wysokości 100%

podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (przeciętne miesięczne

wypłacone wynagrodzenie z okresu ostatnich 12 miesięcy).

UWAGA!!! Prawa do tego zasiłku nie traci się w wyniku

wykonywania pracy w okresie urlopu macierzyoskiego.

Stro

na6

4

5. Zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuoczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu

konieczności osobistego sprawowania opieki. Ilośd dni w roku przeznaczonych na opiekę zależy od wieku

osoby nad którą ma byd ona sprawowana:

60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana nad dzieckiem do lat 14,

14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka jest sprawowana nad innym członkiem rodziny,

Prawo do zasiłku opiekuoczego przysługuje na równi matce i ojcu dziecka. Wypłacany jest tylko temu z

rodziców, który zwolnił się z pracy w celu opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny. W odniesieniu

do innych członków rodziny, każdy ubezpieczony ma do wykorzystania 14 dni z całej puli 60 dni

przeznaczonych do opieki nad dzieckiem.

Prawo to przysługuje bez okresu wyczekiwania.

Wymiar zasiłku opiekuńczego

Wymiar zasiłku opiekuoczego wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku chorobowe i przysługuje za każdy

dzieo niezdolności do pracy w wyniku konieczności opieki, oczywiście oprócz dni wolnych od pracy.

Stro

na6

5

Przyjęcie kryterium „ilościowego” powodowało by, po upływie określonego w ustawie czasu, przejście z zasiłku chorobowego na rentę z tytuły niezdolności do pracy.

Wyjątkiem jest gruźlica, która uprawnia do 270 dniowego okresu zasiłkowego. Jest ona szczególnie potraktowana, gdyż dni niezdolności do pracy z powodu gruźlicy liczone są oddzielnie.

XXVI – Okres pobierania zasiłku chorobowego

1. Rola okresu zasiłkowego

Czasowa niezdolnośd do pracy, jak nazwa wskazuje jest

ryzykiem, którego trwanie jest ograniczone w czasie.

„Czasowośd” jak już było o tym wspomniane, nie mierzymy za

pomocą kategorii czasu trwania tej niezdolności, ale raczej w

kategorii jej przemijalności. „Czasową niezdolnością do pracy” jest więc taka niezdolnośd, która daje

pozytywne rokowania odnośnie jej przeminięcia. Jest to bardzo ważne – „czasowośd niezdolności” zakłada

jej „przemijalnośd”.

2. Długość okresu zasiłkowego

Ustawa zasiłkowa ustala długośd okresu zasiłkowego na 182

dni trwania niezdolności do pracy bez względu na przyczynę

tej niezdolności do pracy.

Niezdolność do pracy powstała w czasie ciąży

Wyjątkiem jest sytuacja, w której niezdolnośd do pracy powstanie w okresie ciąży. W takim wypadku,

bez względu na to czy przyczyną niezdolności jest stan patologiczny ciąży czy też jest innym schorzeniem,

okres zasiłku chorobowego wydłuża się do 270 dni.

Przyznany przez ustawodawcę 182 dniowy okres zasiłkowy jest to okres łącznego trwania wynagrodzenia

chorobowego oraz zasiłku chorobowego. Na długośd tego okresu nie ma wpływu charakter wykonywanej

pracy, co oznacza, że żadna grupa nie ma okresu zasiłkowego ustalonego inaczej.

3. Struktura okresu zasiłkowego

Okres zasiłkowy to ustalony przez ustawodawcę okres czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby,

przez który ubezpieczony ma prawo do zasiłku chorobowego. Na okres ten składają się więc dwa elementy:

Czasowa niezdolnośd do pracy z powodu choroby,

Prawo do zasiłku chorobowego,

Z tego też powodu czas trwania niezdolności do pracy i okresu zarobkowego nie muszą się pokrywad. Dzieje

się tak, gdy osoba albo nie nabyła jeszcze prawa do zasiłku chorobowego (okres wyczekiwania to minimum

30 dni ubezpieczenia) albo już je utraciła (i przeszła na świadczenie rehabilitacyjne).

Do okresu zasiłkowego (182 dni) wlicza się okresy niezdolności do pracy, w których:

Przysługuje prawo do wynagrodzenia chorobowego, Ubezpieczony wykonywał pracę i pobierał wynagrodzenie (mimo orzeczonej niezdolności),

Okres poprzedniej niezdolności do pracy (nie okres pobierania zasiłku, a niezdolności),

Traci się prawo do zasiłku za określone w art. 15 – 17 naganne zachowanie.

Co do zasady do 182 dniowego okresu zasiłkowego nie wliczane są okresy niezdolności do pracy, gdy:

ubezpieczony nie nabył prawa do zasiłku (nie spełnił warunku 30 dniowego okresu wyczekiwania)

Wyłączone było prawo do zasiłku:

urlop bezpłatny, urlop wychowawczy,

odbywanie kary w więzieniu lub tymczasowego aresztowania,

Stro

na6

6 Tylko gdy osobie wypłacany jest już

zasiłek chorobowy.

4. Zasady liczenia okresu zasiłkowego

W konstrukcji ustawy okres zasiłkowy jest powiązany, z jednej strony, z trwaniem nieprzerwanej

niezdolności do pracy (bez względu na powodującą ją chorobę), a z drugiej strony z konkretną chorobą.

Ważne jest by rozróżnid trzy pojęcia: „ta sama choroba”, „taka sama choroba” i „inna choroba”. Z ostatnim

z nich nie ma żadnych wątpliwości, jednak dwa pierwsze należy wytłumaczyd.

Jeżeli w ciągu 60 dni od ustania niezdolności, choroba tego samego rodzaju wywoła kolejną niezdolnośd do

pracy, mówimy, że została ona wywołana przez „tą samą chorobę”.

Jeżeli ponowna niezdolnośd do pracy w związku z chorobą tego samego rodzaju wystąpi po okresie

dłuższym niż 60 dni, to została ona wywołana przez „taką samą chorobę”.

Zasady liczenia:

Nowa niezdolność, wywołana inną przyczyną

1) Bieg okresu zasiłkowego liczy się zawsze od początku, jeżeli nowa niezdolnośd do pracy wywołana jest

przez inną przyczynę niż poprzednia i wystąpiła po co najmniej jednodniowej przerwie,

Przerwa między niezdolnością z tej samej przyczyny

2) Gdy między okresami niezdolności do pracy z powodu tej samej choroby występuje przerwa która:

nie przekracza 60 dni, to okresy obu niezdolności się sumuje,

przekracza 60 dni, to uważa się to za osobną niezdolnośd, a okres zasiłku biegnie od nowa,

Następujące bezpośrednio po sobie okresy niezdolności do pracy z różnych przyczyn

3) W razie następujących po sobie bezpośrednio (bez chociażby 1 dnia przerwy) okresów niezdolności do

pracy z powodu różnych chorób do okresu niezdolności wlicza się wszystkie te okresy niezdolności,

Następujące bezpośrednio po sobie okresy niezdolności a nowy okres niezdolności (I)

4) Jeżeli nieprzerwany okres niezdolności był spowodowany różnymi chorobami, a następna, nowa

niezdolnośd do pracy jest z powodu jednej z tych chorób, do okresu zasiłkowego z tytułu nowej

niezdolności do pracy dolicza się okres poprzedniej niezdolności z tej samej choroby, jeżeli przerwa

między tymi tożsamymi okresami niezdolności była mniejsza niż 60 dni.

Następujące bezpośrednio po sobie okresy niezdolności a nowy okres niezdolności (II)

5) Jeżeli przerwą w okresie niezdolności do pracy w związku z chorobą A jest czas trwania niezdolności do

pracy z w związku z chorobą B, to w przypadku gdy przerwa ta (wywołana niezdolnością z choroby B)

będzie krótsza niż 60 dni, to sumujemy okresy niezdolności przed i po, a jeżeli była dłuższa niż 60 dni to

liczymy okres zasiłkowy od nowa,

Prawo do wynagrodzenia chorobowego

Jak wiemy, na okres zasiłkowy składają się zarówno okres pobierania wynagrodzenia chorobowego, jak i

okres pobierania zasiłku chorobowego. Okres prawa do wynagrodzenia chorobowego liczy się jednak w

inny, prostszy sposób. Od przysługujących pracownikowi 33 dni w roku (14 dni po 50 roku życia) odejmuje

się te, w których prawo to zostało już wykorzystane.

Nieco inaczej wygląda ten problem w przypadku zmiany roku.

Jeżeli w dniu 31 grudnia pracownik otrzymuje już zasiłek

chorobowy, to świadczenie będzie to kontynuowane do

ustania tej konkretnej niezdolności do pracy (wyczerpania się zaświadczenia lekarskiego), a nowe prawo do

wynagrodzenia powstanie dopiero w związku z kolejną w danym roku niezdolnością do pracy (albo z nowym

zaświadczeniem lekarskim) pracownikowi przysługiwad będzie wynagrodzenie chorobowe.

Stro

na6

7

XXVII – Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego

1. Utrata a wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego są przewidziane na wypadek zajścia określonych sytuacji,

uniemożliwiających osiąganie środków utrzymania. Sytuacje te są określone przez ustawodawcę za pomocą

obiektywnych kryteriów, co oznacza, że wina poszkodowanego nie jest elementem konstrukcyjnym pojęcia

ryzyka (zdarzenia) ubezpieczeniowego. Nie można jednak powiedzied, że prawo ubezpieczeo społecznych w

ogóle nie reaguje na zawinione zachowanie poszkodowanego.

W zakresie ubezpieczenia społecznego wszystkie w zasadzie systemy prawne przewidują możliwośd

pozbawienia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego, gdy jego zachowanie ma wpływ na powstanie

sytuacji chronionej albo na jej trwanie.

Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego może mied charakter sankcji za określone, naganne

zachowanie albo też prawo może nie przysługiwad z powodu braku ochrony ubezpieczeniowej danej

sytuacji życiowej.

Okoliczności powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego

Okoliczności powodujące utratę zasiłku chorobowego można podzielid na dwie grupy:

Sankcjonowane zachowania doprowadzające do ziszczenia się ryzyka ubezpieczeniowego

a) Spowodowanie niezdolności do pracy w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia,

b) Spowodowanie niezdolności do pracy nadużyciem alkoholu,

Nieakceptowane zachowania ubezpieczonego już po zajściu zdarzenia ubezpieczeniowego

a) Wykonywanie w czasie zwolnienia pracy zarobkowej, b) Wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z celem

tego zwolnienia,

Dodatkowe przypadki pozbawienia prawa do zasiłku

a) Odmowa podjęcia pracy zaproponowanej nosicielowi zarazków choroby zakaźnej,

b) Sfałszowanie zwolnienia lekarskiego, W przypadku utraty prawa do zasiłku kluczową rolę odgrywa postawa ubezpieczonego. W tym przypadku

dochodzi bowiem do indywidualnego odebrania prawa w sytuacjach normalnie chronionych.

Sytuacje niechronione zasiłkiem chorobowym

Zasiłek chorobowy nie chroni skutków niezdolności do pracy powstałych w czasie:

Urlopu bezpłatnego,

Urlopu wychowawczego,

Obywania kary więzienia lub tymczasowego aresztowania,

Niezdolności do pracy powstałej przed spełnieniem warunku okresu wyczekiwania (nienabycie

prawa) oraz niezdolności do pracy powstałej po wyczerpaniu okresu zasiłku.

Konstrukcja wyłączenia ochrony oznacza, że faktyczna niezdolnośd do pracy powstała w wyżej

wymienionych sytuacjach nie jest uznawana za zdarzenie ubezpieczeniowe. Wyłączenie to dokonywane

jest z przesłanek obiektywnych, co oznacza, że dotyczy sytuacji zarówno zawinionych, jak i niezawinionych

przez ubezpieczonego – wina nie jest istotna.

Stro

na6

8

Ochrona z tytułu kontynuacji niezdolności po ustaniu tytułu do ubezpieczenia obejmuje

tylko niezdolnośd powstała w czasie ubezpieczenia i trwającą po jego ustaniu.

XVIII – Prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu

ubezpieczenia chorobowego

1. Kontynuacja niezdolności do pracy po ustaniu ubezpieczenia

Zgodnie z ogólną zasadą ubezpieczeniową, jeżeli prawo do świadczenia powstało w okresie trwania

ubezpieczenia, to trwa ono tak długo, jak długo trwa sytuacja nim chroniona (niezdolnośd do pracy),

niedużej jednak niż udzielane świadczenia na wypadek zajścia takiej sytuacji (okres zasiłkowy).

Wynika z tego, że jeżeli niezdolnośd do pracy powstała

w czasie ubezpieczenia i trwa dalej po jego ustaniu to

prawo do zasiłku chorobowego przysługuje przez cały

czas tej niezdolności, aż do wyczerpania okresu

zasiłkowego. Niezdolnośd taka musie mied jednak

charakter nieprzerwany. Jakakolwiek przerwa w jego trwaniu zmusza nas do ocenienia, czy nowa

niezdolnośd powstała w okresie ochronnym (14 dni od ustania tytułu do ubezpieczenia).

2. Powstanie niezdolności po ustaniu ubezpieczenia

Niezdolnośd do pracy powstała po ustaniu tytułu do ubezpieczenia (UWAGA – w czasie którego spełniony

został warunek okresu wyczekiwania) może zostad objęta ubezpieczeniem jeżeli spełnione zostaną dwa

warunki: niezdolnośd powstanie w czasie trwania okresu ochronnego i będzie to niezdolnośd trwająca

dłużej niż 30 dni.

Okres ochronny – 14 dni od ustaniu tytułu,

Ustawa określa dwa podstawowe okresy ochronne:

14 dni jako podstawowy okres ochronny,

3 miesiące jako kwalifikowany okres ochronny dla chorób zakaźnych, których objawy ujawniają się

po okresie dłuższym niż 14 dni,

Istotnym z punktu widzenia ustawy czasem, jest moment powstania niezdolności do pracy, a nie moment

zachorowania. Należy jednak zaznaczyd, że jeżeli w czasie trwania ubezpieczenia osoba wykorzystała już

okres zasiłkowy, to niezdolnośd do pracy „z tej samej przyczyny” powstała przed upływem 60 dni od ustania

poprzedniej nie daje prawa do nowego okresu zasiłkowego.

Czas trwania niezdolności do pracy – niezdolność minimum 30 dni.

Zdarzeniem ubezpieczeniowym jest niezdolnośd do pracy trwająca co najmniej 30 dni. Niezdolnośd musi

trwad nieprzerwanie przez ten okres, nieważne jednak czy będzie ona przez cały czas spowodowana jedną i

tą samą przyczyną, czy nie.

Czas przysługiwania prawa do zasiłku chorobowego, nabytego po ustaniu ubezpieczenia

Prawo do zasiłku chorobowego nabytego po ustaniu ubezpieczenia będzie przysługiwało przez cały okres

nieprzerwanej niezdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez okres zasiłkowy. Do tego okresu

zasiłkowego stosujemy normalne zasady odnoszące się do liczenia okresu zasiłkowego (>60 dni itd.)

Przerwanie okresu niezdolności do pracy skutkuje utratą prawa do zasiłku, nawet gdy kolejna niezdolnośd

do pracy spowodowana będzie „tą samą chorobą” (UWAGA – nie chodzi o „taką samą chorobę!)

Stro

na6

9

Wypadkiem jest „śmierd”, „kalectwo”, „choroba”, a nie wybuch pieca, przewrócenie się na śliskiej podłodze. „Wypadek przy pracy” to kategoria losowych zdarzeo biotycznych, wyodrębniona ze względu na okoliczności powstania.

Odbywanie podróży przez inspektora, kierującego się na miejsce inspekcji. Pozwala to na zwiększoną ochronę, niż gdyby uznad to za wypadek w drodze do pracy lub z pracy

„Choroba zawodowa” to taki rodzaj uszkodzenia zdrowia lub śmierd, których przyczyna jest rodzaj lub charakter wykonywanej pracy.

To praca jest przyczyną uszczerbku na zdrowiu, a nie zdarzenie zakłócające proces pracy.

Ubezpieczenie wypadkowe XXX – Założenia konstrukcyjne ubezpieczenia

wypadkowego Zasady działania ubezpieczenia wypadkowego określa ustawa z 30 października 2002r. o ubezpieczeniu

społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Pojęcie prawne ubezpieczenia wypadkowego

Idea uprzywilejowanych szkód na osobie pracownika doznanych w związku z uczestniczeniem w procesie

pracy wywołała potrzebę znalezienia kryteriów wyodrębnienia tych szkód i ich nazwania.

Wypadek przy pracy

Pojęcie „wypadek przy pracy” łączy się z faktem doznania urazu

lub śmierci wskutek zadziałania przyczyny zewnętrznej na

organizm człowieka, do której doszło w wyniku zakłócenia

procesu pracy. Tak więc „wypadek przy pracy” w rozumieniu

prawniczym to pojęcie określające szkody na osobie pracownika,

wyodrębnione poprzez kryterium związku z pracą.

Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy - zdarzenie zakłócające proces pracy przyczynom szkody

Utworzenie kategorii „wypadku zrównanego z wypadkiem przy

pracy” pozwala chronid również te szkody, które także powstały

w związku z wykonywaniem innych rodzajowo czynności, takich

które ustawodawca zrównuje z wykonywaniem pracy.

Wyróżniane rodzaje wypadków przy pracy Podział ten nie miał dotychczas innego znaczenia, jak tylko statystyczne. Obecna ustawa wykorzystuje go do celów ustalania wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe (czemu?).

Śmiertelny wypadek przy pracy – wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierd w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,

Ciężki wypadek przy pracy – wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: Utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczych lub inne uszkodzenie ciała,

Rozstrój zdrowia, naruszający podstawowe funkcje organizmu,

Nieuleczalna lub zagrażająca życiu choroba,

Trwała choroba psychiczna, Całkowita lub częściowa niezdolnośd do pracy w zawodzie

Trwała istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,

Zbiorowy wypadek przy pracy – wypadek w którym, co najmniej dwie osoby doznały szkody,

Choroba zawodowa – praca przyczyną uszczerbku na zdrowiu

Pojecie „wypadku przy pracy”, łączone z nagłym, nieoczekiwanym doznaniem szkody, nie jest wystarczające

by zawrzed w sobie wszystkie szkody mogące postad w czasie wykonywania pracy. Pojęcie to nie obejmuje

bowiem szkód, które są wynikiem normalnego przebiegu pracy. Szkody takie określa się terminem

„choroby zawodowe”.

Wyróżnienie to nie jest dokonywane ze względu na brak cechy

„nagłości”, ale ze względu na to, że przyczyną zewnętrzną danego

uszczerbku na zdrowiu jest rodzaj i charakter wykonywanej pracy.

Stro

na7

0

Do ubezpieczenia wypadkowego

nie mają zastosowania reguły

dotyczące zbiegów tytułów.

Ile tytułów tyle obowiązków

płacenia składki

Nie obejmuje wypadków w drodze do pracy lub z pracy.

Zakres ubezpieczenia wypadkowego

Ustawa wypadkowa obejmuje swą ochroną nie tylko pracowników, ale wszystkich ubezpieczonych, którzy

przy wykonywaniu pracy lub innej czynności zawodowej są narażeni na doznanie szkód na zdrowiu w

związku z tą działalnością.

Przymusowy charakter ubezpieczenia wypadkowego

Ubezpieczenie wypadkowe jest albo przymusowe, albo mu się

nie podlega. Nie można podlegad mu dobrowolnie. Bardzo

ważne jest, że do ubezpieczenia wypadkowego nie mają

zastosowania reguły dotyczące zbiegów tytułów. Oznacza to,

że niestosuje się żadnych zwolnieo względem osób, które

podlegają już temu ubezpieczeniu z innego tytułu.

Ryzyka objęte ubezpieczeniem wypadkowym

Ubezpieczenie wypadkowe obejmuje ryzyko zajścia

niezdolności do pracy w wyniku wypadku przy pracy, choroby

zawodowej lub wypadku zrównanemu wypadkowi przy pracy.

Doznany uraz ubezpieczonego mogą przeszkodzid w osiąganiu zarobków czasowo albo trwale uniemożliwid

zarabianie na życie. Śmierd osoby może pozbawid jego rodzinę środków utrzymania. Pieniężne świadczenia

z ubezpieczenia wypadkowego przewidziane są więc na zabezpieczenie skutków doznanego uszczerbku na

zdrowiu, takich jak:

czasowa niezdolnośd do pracy (zamiast zasiłku chorobowego z ubezpieczenia chorobowego),

zmniejszona sprawnośd do pracy (zamiast zasiłku wyrównawczego z ubezpieczenia chorobowego),

trwała całkowita lub częściowa niezdolnośd do pracy (zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy

z ubezpieczenia rentowego),

trwała częściowa niezdolnośd do pracy wraz z orzeczoną celowością przekwalifikowania (zamiast

renty szkoleniowej z ubezpieczenia rentowego)

utrata żywiciela (zamiast renty rodzinnej z ubezpieczenia rentowego),

Składaka na ubezpieczenie wypadkowe

Ustawa z 13 października o systemie ubezpieczeo zdrowotnych (u.s.u.s.) określa wysokośd stopy

procentowej składki na ubezpieczenia wypadkowe w granicach od 0,4% do 8,2% podstawy wymiaru

składki, określonej tak samo jak składak na ubezpieczenie emerytalne. Nie ma tu jednak zastosowania

zasada dotycząca maksymalnej rocznej podstawy wymiaru składki (maksymalnie w roku 30 x prognozowane

przeciętne miesięczne wynagrodzenie).

Stro

na7

1

Wypadek przy pracy to nagłe zdarzenie faktyczne, spowodowane przyczyną zewnętrzną, zaszłe w związku z pracą, powodujące losowe zdarzenie biotyczne”

XXXI – Wypadek przy pracy jako pojęcie prawne

Miejsce pojęcia „wypadek przy pracy” w katalogu pojęć prawnych

Ubezpieczenie wypadkowe obejmuje ochronę skutków prawnych zdarzeo losowych nazwanych jako:

wypadek przy pracy, wypadek zrównany z wypadek przy pracy oraz choroba zawodowa.

Wymienione nazwy są prawniczym ujęciem losowych zdarzeo biotycznych (choroba, śmierd) ze względu na

kryteria ich zróżnicowania ochrony udzielonej poszkodowanym. Kryteriami wyróżnienia tych kategorii jest

rodzaj przyczyny wywołującej dane zdarzenie losowe i rodzaj okoliczności, w jakich przyczyna ta zadziałała.

Rodzaj przyczyny (musi byd to przyczyna zewnętrzna) oraz okoliczności jej powstania (powstała w związku z

wykonywaniem pracy lub czynności zrównanych z wykonywaniem pracy) decydują o zakwalifikowaniu

losowego zdarzenia biotycznego (urazu lub śmierci) jako wypadek przy pracy.

Wymienione pojęcia powstały w wyniku dokonania podziału losowych zdarzeo biotycznych ze względu na

przyczynę ich powstania. Nie są one sposobem uzupełnienia katalogu zdarzeo losowych o takie, które nie

mają związku z biologiczną sferą człowieka.

Przedmiot definicji wypadku przy pracy

Wydzielenie przedmiotu definicji wypadku przy pracy możliwe jest na dwa sposoby:

poprzez zdefiniowanie cech zdarzenia zewnętrznego w stosunku do pracownika, powodującego

szkodę na jego osobie,

poprzez zdefiniowanie cech szkody na osobie pracownika,

NIE MA SENSU TEGO OPISYWAD – PRZECZYTAJ JESZCZE RAZ Z PODRĘCZNIKA

W poprzednich systemach był spór o to co jest/ powinno byd przedmiotem definicji wypadku przy pracy:

Zdarzenie faktyczne prowadzące do powstania losowego zdarzenia biotycznego, które to prowadzi

do powstania zdarzenia ubezpieczeniowego,

Lub też:

Losowe zdarzenie biotyczne, wywołane przez zdarzenie faktyczne (przyczynę zewnętrzną),

prowadzące do zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego.

Tak więc wydaje mi się, że obecnie:

Wypadkiem przy pracy jest zdarzenie faktyczne:

nagłe,

spowodowane przyczyną zewnętrzną,

zaszłe w związku z pracą,

powodujące powstanie losowego zdarzenia biotycznego (takiego jak uraz lub śmierd),

Wcześniejsza definicja wypadku przy pracy

Wypadkiem przy pracy jest (1) nagłe losowe zdarzenie biotyczne, (2)spowodowane przyczyną zewnętrzną, które (3) zaszło w związku z pracą.

Aktualna definicja wypadku przy pracy

Wypadkiem przy pracy jest (1) nagłe zdarzenie faktyczne, (2) spowodowane przyczyną zewnętrzną, (3) zaszłe w związku z pracą, które (4) skutkowało powstaniem losowego zdarzenia biotycznego w postaci urazu lub śmierci.

Stro

na7

2

Przyczyna zewnętrzna

(iskra)

Zdarzenie faktyczne

(wybuch gazu)

Uraz lub śmierd

(losowe zdarzenie

biotyczne)

Praca (wykonywanie

czynności wymienionych w

przepisach)

Powiązania między elementami definicji

Stara definicja

Wychodząc z założenia, że celem definicji wypadku przy pracy jest wyselekcjonowanie tych szkód na osobie,

które mają związek z pracą, poprzez fakt zadziałania przyczyny zewnętrznej w miejscu pracy we

wcześniejszej definicji wyróżniano:

1) Doznanie urazu lub śmierci (losowe zdarzenie biotyczne, przedmiot definicji),

2) Zewnętrznośd przyczyny urazu lub śmierci,

3) Związek z pracą urazu lub śmierci (inaczej związek z pracą losowego zdarzenia biotycznego),

Powiązania miedzy poszczególnymi elementami

Przyczyna zewnętrzna jest przyczyną powstania zdarzenia (losowego, biotycznego),

Przyczyna zewnętrzna ma miejsce w czasie i w miejscu pracy,

Praca jest tu połączona normatywnie ze zdarzeniem, jako element niezbędny do uznania go za wypadek,

Nowa definicja

Elementami obecnej definicji są:

1) Zdarzenie faktyczne – przedmiot definicji

2) Zewnętrznośd przyczyny urazu lub śmierci,

3) Związek z pracą zdarzenia faktycznego,

4) Urazu lub śmierd (losowe zdarzenie biotyczne),

Powiązania między nimi.

Związek przyczynowy


Wystarczy aby zaistniał związek miejscowy

i czasowy

Stro

na7

3

W jednym z orzeczeo SN stwierdził, że może ono przebiegad maksymalnie przez czas nie dłuższy niż jeden dzieo pracy.

To nie cecha nagłości odróżnia wypadek przy pracy od choroby

zawodowej. Rozróżnienie to opiera się na przyczynie

zewnętrznej doznanego uszczerbku na zdrowiu:

Wypadek przy pracy – przyczyną jest zdarzenie zakłócające

normalny tok pracy,

Choroba zawodowa – przyczyną jest sama praca, jej rodzaj

i charakter.

Wymóg odpowiedzi na pytanie co było przyczyną zdarzenia faktycznego oznacza, że

definicja ta ma spełniad określone cele w kwestii bezpieczeostwa i higieny pracy (tylko

tak można wytłumaczyd tą koniecznośd).

Praca, sama w sobie, nie może stanowid przyczyny zewnętrznej dla urazu lub śmierci ubezpieczonego. Musi byd to zjawisko zakłócające prace.

XXXII – Elementy pojęcia wypadku przy pracy

1. Nagłe zdarzenie

W odniesieniu do obecnej definicji wypadku przy pracy,

zdarzenia faktyczne może byd oceniane w kategoriach czasowych. Powoduje to jednak liczne problemy

praktyczne, związane z trudnością doprecyzowana jakie zdarzenia mogą zostad uznane za nagłe.

Wydaje się jednak, że cecha „nagłości” nie jest

niezbędnym elementem definiowanego pojęcia.

Nie istotne jest bowiem, to czy uszczerbek na

zdrowiu powstał w określonym czasie.

2. Przyczyna zewnętrzna

Zewnętrzność przyczyny urazu lub śmierci a zewnętrzność przyczyny zdarzenia

Definicja wypadku przy pracy zawarta w art. 3 ustawy wypadkowej wymaga, aby przyczyną zewnętrzną było

wywołane zdarzenie powodujące losowe zdarzenie biotyczne. W ujęciu nowej definicji przyczyna

zewnętrzna jest przyczyną zdarzenia, a dopiero to zdarzenie

jest przyczyną (zewnętrzną) szkody na osobie.

Takie założenie powoduje koniecznośd ustalania:

Przyczyny zewnętrznej zdarzenia faktycznego,

Związku tego zdarzenia faktycznego z pracą (czas i

miejsce zdarzenia),

Związku przyczynowego zdarzenia faktycznego z powstałym urazem lub śmiercią,

Tak pojmowana zewnętrznośd, odnosząca się do zdarzenia faktycznego nie wydaję się słuszna z punktu

widzenia ubezpieczeo społecznych. Wydaje się, że przyczyna zewnętrzna musi mied bezpośredni związek z

urazem lub śmiercią (losowym zdarzeniem biotycznym).

Zewnętrzny charakter przyczyny uszczerbku na zdrowiu lub śmierci ubezpieczonego oznacza, że ich

przyczyna nie może tkwid w organizmie poszkodowanego ani wynikad z właściwości jego organizmu.

Pojmowanie przyczyny zewnętrznej przez Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy przyjął, że przyczyną sprawczą doznanego wypadku przy pracy może byd:

„każdy czynnik zewnętrzny, zdolny wywoład w istniejących warunkach szkodliwe skutki na

osobie ubezpieczonego” W szczególności przyczyną zewnętrzną może byd:

Zjawisko natury mechanicznej (uderzenie, zgniecenie),

Zjawisko chemiczne,

Zjawisko termalne,

czynnośd samego poszkodowanego (potknięcie się) albo czynnośd

innego człowieka lub zwierzęcia.

fakt nieudzielenia pomocy medycznej pracownikowi,

nadmierny wysiłek pracownika, wynikający ze złej organizacji pracy i przeciążenia pracą,

Przyczyna zewnętrzna musi mied charakter obiektywnego zagrożenia zdrowia i życia pracownika, będąc

jednocześnie zakłóceniem normalnego procesu pracy.

Przyczyna zewnętrzna nie musi byd jedna wyłączną przyczyną urazu lub śmierci, może byd jedynie

czynnikiem pośrednim albo potęgującym działania innej przyczyny, np. wewnętrznej.

Stro

na7

4

To zdarzenie faktyczne ma byd w związku z pracą. Wystarcza tu jednak tylko związek

czasowo – miejscowy albo związek funkcjonalny.

Związek przyczynowy jest możliwy, ale nie konieczny.

3. Związek z pracą

Charakter związku z pracą

Związek z pracą to kategoria wyróżniająca wypadek przy pracy z ogólnej kategorii wypadków (odróżnienie

od wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy lub wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy).

Charakter związku szkody ubezpieczonego z pracą może mied trzy postaci:

a) uszczerbek jest niejako normalnym następstwem wykonywanej pracy, a przyczyny szkody są elementem składowym

danego rodzaju pracy. Są to choroby zawodowe.

b) szkoda pozostaje z czynnościami pracownika w związku przyczynowym przypadkowym,

c) szkody, których przyczyna nie pozostaje w przyczynowym powiązaniu z pracą określonego rodzaju, a jedyny ich związek z

pracą to miejsce i czas ich powstania (zajścia ich przyczyny zewnętrznej),

To czy zarówno grupa b), jak i grupa c) zostaną objęte ochroną z ubezpieczenia wypadkowego zależy

wyłącznie od ustawodawcy.

W obecnym ustawodawstwie, w którym związek z pracą

odnosi się nie do losowego zdarzenia biotycznego (choroby,

śmierci), a do zdarzenia faktycznego, należy uznad, że jeżeli to

właśnie zdarzenie faktyczne będzie pozostawało w związku z

pracą to wówczas uraz i śmierd będą w związku z pracą. Tak więc do uznania zdarzenia za wypadek przy

pracy wystarczy związek czasowo – miejscowy lub związek funkcjonalny.

Cały problem związku z pracą sprowadza się więc do ustalenia, że w momencie zadziałania przyczyny urazu

lub śmierci pracownik wykonywał pracę. Jeżeli zdarzenie wystąpiło poza miejscem i czasem wykonywania

pracy, wówczas niezbędne będzie stwierdzenie funkcjonalnego związku z pracą.

Przy ustaleniu pojęcia wypadku przy pracy związek przyczynowy odgrywa rolę jedynie przy ocenie czy uraz

lub śmierd jest skutkiem zdarzenia, które wystąpiło w okolicznościach wymienionych w art. 3 ustawy

wypadkowej (a jest tego w chuj). Tak więc związek zdarzenia faktycznego z pracą zachodzi zawsze tam i

tylko tam gdzie wskazał to ustawodawca.

Wykonywanie pracy

Punktem wyjścia przy konstruowaniu pojęcia wypadku przy pracy jest podział wszystkich czynności życia na

te ze sfery zawodowej i te ze sfery prywatnej. Katalog czynności związanych z pracą zawiera ustawa

wypadkowa. Jest on DUŻY.

Zakres czynności pracownika zawiera zazwyczaj umowa o pracę. Orzecznictwo sądowe znacznie jednak

rozszerzyło katalog zwykłych czynności o praktycznie wszystkie działania podejmowane w miejscu i czasie

pracy, które służą wykonywaniu pracy (przerwę na posiłek). Ogólnie uznawany katalog zawiera np.:

czynności wykraczające poza zwykłe obowiązki, wykonywane na polecenie przełożonego,

zdarzenia, które pozostają z nią w związku funkcjonalnym (ale już nie miejscowo – czasowym). (Będzie to np. atak na

urzędnika na ulicy lub w jego domu),

czynności wykonywane na rzecz pracodawcy, nawet bez jego polecenia (muszą byd korzystne dla pracodawcy).

przemieszczenie się między siedzibą zakładu, a miejscem wykonywania właściwej pracy (uznaje się, że także między

miejscem wykonywania jednej pracy do miejsce wykonywania kolejnego zadania),

4. Zerwanie (wyłączeniu) związku z pracą

Związek wypadku z pracą sprowadza się do miejscowego i czasowego (bądź funkcjonalnego) powiązania

przyczyny urazu lub śmierci z pracą. Jeżeli przyczyna ta zadziała na pracownika nie wykonującego jedną z

chronionych czynności to doznany uraz lub śmierd nie będą mogły byd zakwalifikowane jako wypadek przy

pracy. Związek z pracą nie zachodzi, ponieważ pracownik nie znajdował się w sferze spraw zawodowych.

Stro

na7

5

Stan nietrzeźwości, jeżeli nie dojdzie do zerwania związku z pracą, nie ma wpływu na uznanie uszczerbku na zdrowiu za powstały w skutek wypadku przy pracy.

Takie „przejście do spraw prywatnych” może mied miejsce także w miejscu i w czasie pracy. Mówimy

wówczas o zerwaniu (wyłączeniu) przez pracownika związku z pracą. Związek taki zostaje zerwany, gdy

pracownik w miejscu i w czasie pracy bez usprawiedliwienia prawnego, nie wykonuje pracy. Nie można

jednak przyjąd, że każde, nawet chwilowe, przerwanie pracy powoduje automatycznie zerwanie związku z

pracę. W tej materii bogate orzecznictwo dokonało podziału przerw w pracy na:

nieistotne,

niepowodujące przeniesienia do sfery spraw prywatnych,

przerwy powodujące przeniesienie do sfery spraw prywatnych, a tym samym zerwanie związku z

pracą,

Stan nietrzeźwości

Śledząc orzecznictwo Sądu Najwyższego w kwestii zerwania

związku z pracą w związku ze stanem nietrzeźwości zauważa

się, że ewoluowało ono od stanowczego i bezwarunkowego zerwania związku z pracą, do sytuacji w której

zerwanie takiego związku musi zostad udowodnione.

Doznanie wypadku w stanie nietrzeźwości, ale bez zerwania związku z pracą powoduje, że ochrony

pozbawiony zostaje tylko poszkodowany, a nie jego rodzina.

5. Skutek w postaci urazu lub śmierci

Uraz lub śmierd jest czwartym elementem pojęcia wypadku przy pracy, o który została uzupełniona

definicja tego pojęcia. Wprowadzenie tego elementu spowodowało dwie znamienne rzeczy. Pierwszą z nich

jest zmienienie przedmiotu definicji, którym stało się zdarzenie losowe biotyczne. Drugą, ważniejszą

zmianą, było ograniczenie zakresu ochrony tylko do urazów natury fizycznej lub śmierci. Uraz rozumiany

jest przez ustawę jako uszkodzenie tkanki ciała lub narządów.

Wypadkiem przy pracy nie będzie w takim razie np.:

uraz psychiczny,

atak serca,

żółtaczka, borelioza, białaczka,

Stro

na7

6

Aby uznad schorzenie za chorobę zawodową muszą zostad spełnione dwa warunki:

Musi byd to choroba z listy chorób zawodowych,

Warunki pracy muszą zostad ocenione, jako takie, które mogły byd przyczyną tej choroby.

Domniemywanie związku choroby z warunkami pracy to kluczowy element konstrukcji pojęcia „choroba zawodowa”

XXXIII – Inne kwalifikacje prawne szkód na osobie

doznanych w związku z pracą

1. Choroba zawodowa

Choroba zawodowa jako pojęcie prawne

Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku

oceny warunków pracy można stwierdzid bezpośrednio lub z wysokim prawdopodobieostwem, że została

ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo

w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym.

Choroba zawodowa jest więc skutkiem warunków

wykonywania pracy (narażenia zawodowego). Jeżeli czynniki,

uważana za szkodliwe dla człowieka, są nieodłącznym

elementem procesu pracy, to praca może byd naturalną

przyczyną choroby lub kalectwa.

O ile w definicji wypadku przy pracy „przyczyna zewnętrzna” i „praca” to dwa osobne elementy tego

pojęcia, dwa elementy układu, o tyle w przypadku choroby zawodowej elementy „przyczyna zewnętrzna” i

„praca” są tożsame.


Podział na choroby zawodowe i wypadki przy pracy uzasadniony jest odmiennym charakterem związku

urazu lub śmierci z pracą. W przypadku choroby zawodowej powiązanie to musi byd związkiem

przyczynowym – praca ma byd przyczyną zmian w organizmie.

Wykaz chorób zawodowych

Powiązanie pojęcia „choroba zawodowa” z niekorzystnym wpływem warunków pracy na organizm ludzki

pozwoliło utworzyd katalog (wykaz) uszkodzeo zdrowia będących konsekwencją czynników związanych z

wykonywaniem pracy. O tym jakie schorzenia znajdą się w takim wykazie decyduje ustawodawca.

Wykaz ten ma o tyle istotny charakter, że:

w przypadku wystąpienia znajdujących się w nim

schorzeo domniemywa się, że powstały one w

związku z wykonywaniem określonej działalności

zawodowej,

niewymienienie schorzenia powoduje, że nie będzie ono mogło byd uznane za „chorobę

zawodową” nawet gdyby jej związek z pracą był niepodważalny,

2. Wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy

Szczególnej ochronie prawnej podlega także pracownik wówczas, gdy doznał urazu lub zmarł w wyniku

zadziałania przyczyny zewnętrznej w okolicznościach traktowanych na równi z wykonywaniem pracy, czyli

gdy uległ tzw. wypadkowi zrównanemu z wypadkiem przy pracy. Zaliczane są tu takie wypadki jak:

W czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wymienione w definicji wypadku przy pracy, chyba że wypadek

został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadao,

Podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

Przy wykonywaniu zadao zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Stro

na7

7

Świadczenia nie przysługują pracownikowi gdy wyłączną przyczyną doznanej szkody na osobie było udowodnione przez pracodawcę, umyślne lub w skutek niedbalstwa, naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia lub stan nietrzeźwości pracownika.

Świadczenia takie przysługują dalej rodzinie zmarłego pracownika.

To poszkodowany musi wykazad istnienie innej, niezależnej od niego przyczyny doznanej szkody.

Uznanie nagannych zachowao przez pracownika za przyczynę pozbawienia prawa do świadczeo może mied miejsce tylko tam, gdzie pracodawca w żaden sposób nie przyczynił się do takiego zachowania (np. nie przeprowadził zajęd bhp, przymykał oko).

XXXIV – Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego

1. Zasady udzielania świadczeń wypadkowych

Doznanie wypadku przy pracy lub zachorowanie na chorobę zawodową powoduje utratę zdrowia lub nawet

życia, a to oznacza utratę środków utrzymania przez pracownika albo jego rodzinę.

Naprawienie szkód powstałych w wyniku takiego zdarzenia dokonywało się zazwyczaj poprzez świadczenia dwojakiego rodzaju:

Świadczenie rekompensujące utratę zarobków,

Odszkodowanie za doznaną krzywdę,

Zasada winy

Przyjęcie zasady winy oznacza, że odszkodowanie otrzymają wyłącznie ci pracownicy, którzy będą w stanie

udowodnid, że doszło do niego z winy pracodawcy (np. brak nadzoru).

Zasada ryzyka wzmożonego

Przyjęcie zasady ryzyka wzmożonego oznacza, że odszkodowanie, w kwocie wskazanej w ustawie,

otrzymują wszyscy poszkodowani w związku z wykonywaniem pracy, chyba że do wypadku doszło z winy

osoby poszkodowanej (naruszenie przepisów, stan nietrzeźwości itp.). W takich przypadkach ew.

odszkodowanie przysługiwało by wyłącznie rodzinie pracownika, który zmarł w wyniku takiego wypadku.

Obecnie odpowiedzialnośd za doznane szkody na osobie

przejął w całości ZUS i to on, z środków ubezpieczenia

wypadkowego, odpowiedzialny jest za wypłacenie

odpowiedniego odszkodowania.

Możliwe jest również dochodzenie odszkodowania

uzupełniającego (art. 435 k.c.) od pracodawcy, ponieważ

całkowita rekompensata szkody na osobie pracownika

wymaga uwzględnienia różnych czynników indywidualnych.

2. Okoliczności wyłączające prawo do świadczeń

Wina umyślna lub rażące niedbalstwo – wyłączna przyczyna

Zgodnie z treścią art. 21 ustawy wypadkowej świadczenia z

ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu,

jeżeli wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione, dokonane

umyślne albo w skutek niedbalstwa, naruszenie przepisów

dotyczących ochrony życia i zdrowia.

Musi byd to wyłączna przyczyna, a więc wystąpienie

jakiegokolwiek innego czynnika, niezależnego od

ubezpieczonego spowoduje, że mimo umyślnego działania lub

niedbalstwa pracownika świadczenie i tak będzie

przysługiwało. Podobnie będzie w sytuacji, gdy pracodawca

wiedział o naruszeniach dokonywanych przez pracownika, ale

im nie przeciwdziałał.

Stro

na7

8

Jeżeli do wypadku doszło by także, gdyby poszkodowany był trzeźwy, to nie można wyłączyd prawa do świadczeo.

Na podstawie ustawy wypadkowej

zobowiązanym do wypłaty

jednorazowego ubezpieczenia jest ZUS.

Jest ono traktowane jako normalne

świadczenie z ubezpieczenia

społecznego.

Stan nietrzeźwości lub odurzenia – w znacznym stopniu

Określone w ustawie świadczenia nie będą przysługiwały ubezpieczonemu, który był w stanie nietrzeźwym

lub pod wpływem środków odurzających i stan ten przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania

wypadku.

O ile przy wypadku przy pracy w związku z naruszeniem przepisów koniecznym było wskazanie, że jest to

wyłączna przyczyna wypadku, tak przy stanie nietrzeźwości

należy wykazad, że stan nietrzeźwości w znacznym stopniu

przyczynił się do jego powstania.

3. Zakres świadczeń

Ubezpieczenie wypadkowe, w odróżnieniu od ubezpieczenie rentowego i ubezpieczenia chorobowego,

przewiduje ochronę wszystkich skutków w zakresie zdolności do pracy, jakie mogą wywoład losowe

zdarzenia biotyczne (choroba, kalectwo, śmierd) zakwalifikowane jako wypadek przy pracy lub choroba

zawodowa.

Skutki wymienionych zdarzeo biotycznych Odpowiadające im świadczenia Czasowa niezdolnośd do pracy,

Zmniejszona sprawnośd do pracy,

Trwała całkowita lub częściowa niezdolnośd do pracy, Utrata żywiciela,

Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne,

Zasiłek wyrównawczy,

Renta z tytułu niezdolności do pracy, Renta rodzinna,

Jednorazowe odszkodowanie

Obok nich przewidziane są także świadczenia o charakterze odszkodowawczym za doznany przez

ubezpieczonego uszczerbek na zdrowiu (musi byd to uszczerbek trwały lub długoterminowy) albo rodzinie

za śmierd żywiciela. Świadczenie takie nazwane zostało „jednorazowym odszkodowaniem”.

Jednorazowe odszkodowanie spełnia w systemie świadczeo wypadkowych specjalne funkcje, stanowiąc

formę zryczałtowanego pieniężnego ekwiwalentu za doznanie uszczerbku na zdrowiu. Wypłacane jest ono

niezależnie od tego, czy stopieo utraty zdrowia uzasadnia nabycie prawa do świadczeo rentowych (gdzie też

jest wymagany trwały lub długoterminowy uszczerbek).

W rozumieniu polskiej ustawy wypadkowej jednorazowe

odszkodowanie ma pokrywad szkody rzeczywiście doznane,

zaszłe w organizmie poszkodowanego i utrzymujące się dalej

po zakooczeniu leczenia i rehabilitacji. Ocena stopnia

uszczerbku na zdrowiu została odsunięta w czasie, aż do

zakooczenie zalecanej rehabilitacji.

Stro

na7

9

Brak wynagrodzenia chorobowego. Brak zasiłku gdy przysługuje wynagrodzenie gwarancyjne,

Czasowa niezdolnośd spowodowana wypadkiem przy pracy wydłuża okres ochronny przed wypowiedzeniem stosunku pracy. Pracownika można zwolnid po upływie okresu pobierania zasiłku chorobowego, także w tedy gdy jest zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy.

za chorzy by pracowad, za zdrowi by dostad rentę

Wypadek musi zajśd w czasie trwania tytułu do ubezpieczenia. Jego skutki mogą ukazad się już po ustaniu tytułu. Ważny jest czas wypadku.

4. Świadczenia w zakresie zdolności do zarobkowania

Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego

Zasiłek chorobowy w razie czasowej niezdolności do pracy, której przyczyną jest wypadek przy pracy,

wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy lub choroba zawodowa przysługuje bez potrzeby spełniania

warunku wyczekiwania.

Wypłacany jest od pierwszego dnia niezdolności do pracy – brak wynagrodzenia chorobowego !!! Jeżeli jednak ubezpieczonemu przysługuje wynagrodzenie gwarancyjne, to nie ma on prawa do zasiłku chorobowego.

Wysokośd takiego zasiłku chorobowego wynosi 100% podstawy wymiaru składki, czyli po prostu przychód osiągany przez poszkodowanego. Ustawa nie określa jednak odmiennej regulacji w kwestii trwania zasiłku chorobowego, tak więc zastosowanie ma ogólna zasada 182 dni okresu zasiłkowego. Prawo do tego zasiłku można utracid na ogólnych zasadach (wykonywanie pracy itp.).

Świadczenie rehabilitacyjne – nadal niezdolni, ale z pozytywnymi rokowaniami

Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje ubezpieczonym, którzy po

wyczerpaniu zasiłku chorobowego nadal są niezdolni do pracy, ale dalsze leczenie i rehabilitacja rokują

odzyskanie zdolności do pracy .

Świadczenie to, podobnie jak renta nie przysługuje osobą, które zapewnione mają prawo do

wynagrodzenia gwarancyjnego.

Wypłacane jest na zasadach i przez okres określonych ogólnie w ustawie o ubezpieczeniu chorobowym,

z tym wyjątkiem że jest ono dalej wypłacane w wysokości 100% podstawy wymiaru.


Zasiłek wyrównawczy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje pracownikowi, którego wynagrodzenie

uległo zmniejszeniu wskutek stałego (nie rokującego poprawy) lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Do zasiłku tego należy stosowad przepisy ustawy o ubezpieczeniu chorobowym (wcześniej ustawa

zasiłkowa). Zasiłek wyrównawczy w pełni rekompensuje różnicę między zarobkiem osiąganym poprzednio

a wynagrodzeniem otrzymywanym w czasie rehabilitacji.

Można go otrzymywad tylko przez 24 miesiące.

Renta wypadkowa z tytułu niezdolności do pracy

Świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego, które ma zapewnid środki utrzymania w sytuacji gdy skutkiem

doznanego urazu jest trwała niezdolnośd do pracy. Renta ta ma charakter odszkodowawczy, dlatego też

posiada szereg odmiennych regulacji, względem renty z ubezpieczenia rentowego.

Jeden warunek niezbędny do nabycia prawa do renty wypadkowej – czas wypadku

Jedynym warunkiem nabycia renty wypadkowej jest czas

zajścia zdarzenia, co oznacza, że wypadek musi mied miejsce

w czasie trwania tytułu do ubezpieczenia. Warunek ten jest o

tyle śmieszny, że elementem pojęcia „wypadek przy pracy”

jest niezbędny związek z wykonywaniem pracy. Nie ma natomiast wymogu stażu ubezpieczeniowego.

Stro

na8

0

Przy ustalaniu zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty nie stosuje się ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy (250%). Rentę to wymiarze się więc od faktycznego przeciętnego wynagrodzenia poszkodowanego.

Wtórny charakter renty rodzinnej Prawo do renty rodzinnej ma charakter wtórny w stosunku do emerytury lub renty. Oznacza to, że prawo to pozostaje niejako w zastępstwie prawa do emerytury lub renty, którą pobierał by zmarły. Wtórny charakter oznacza zamianę jednego świadczenia na drugie. Rodzina otrzymuje także odszkodowanie z tytułu śmierci żywiciela w związku z wypadkiem przy pracy.

Wymiar renty wypadkowej

Jakkolwiek prawo do nabycia renty wypadkowej nie jest uzależnione od posiadanego stażu pracy, to ma on

jednak znaczenie na wysokośd samej renty. Jej wymiar jest bowiem uzależniony od długości, a także

struktury stażu ubezpieczeniowego.

Rentę wymierza się w systemie zdefiniowanego świadczenia

(stary system), według formuły zakładającej uwzględnienie

kwotę stałą i kwotę indywidualną.

Wysokośd renty wypadkowej Renta wypadkowa dla osób całkowicie niezdolnych do

pracy,

Renta ta obliczana jest ze wzoru:

Nie stosuje się ograniczenia wskaźnika podstawy wymiaru (250%)

Musi wynosid co najmniej 80% podstawy jej wymiaru,

Renta wypadkowa dla osób częściowo niezdolnych do

pracy,

Renta ta wynosi 75 %, tej renty, która przysługiwała by w czasie całkowitej niezdolności do pracy,

Musi wynosid co najmniej 60% postawy wymiaru renty,

Czas przyznania renty

Renta z tytułu wypadku przy pracy może zostad przyznana jako renta stała albo renta okresowa. Znaczenie

tutaj mają rokowania jakie niesie za sobą konkretna niezdolnośd do pracy. Jeżeli istnieją szanse, że może

ona ustąpid to renta przyznawana jest na okres do 5 lat. Jeżeli, według obecnego stanu wiedzy medycznej,

nie ma możliwości powrotu do sprawności przyznawana jest renta stała.

Renta szkoleniowa

Renta szkoleniowa przysługuje osobą częściowo niezdolnym do pracy, wobec których orzeczono celowośd

przekwalifikowania. Jeżeli taka częściowa niezdolnośd do pracy spowodowana była wypadkiem przy pracy,

to renta szkoleniowa wypłacana jest w wysokości 100% podstawy wymiaru.

Przyznawana jest na 6 miesięcy. Okres ten może zostad wydłużony, ale nie dłużej niż na 30 miesięcy.

Renta rodzinna wypadkowa

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny

pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub

choroby zawodowej. Teraz trudne. Przysługuje ona renciście

(osobie niezdolnej do pracy, uprawnionej do pobierania renty

wypadkowej) którego śmierd spowodowana była skutkami

wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (tego samego

wypadku, na podstawie którego pobierał rentę).

Krąg osób uprawnionych jest taki sam jak przy zwykłej rencie rodzinnej. Taka sama jest również treśd

ryzyka, czyli utrata żywiciela. Jej wysokośd również ustala się zgodnie z ustawą emerytalna.

Stro

na8

1

Stały – naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.

Długotrwały – naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności na okres przekraczający 6 miesięcy.

Zwiększenie odszkodowania przy uznaniu za

niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji.

Podstawowa kwota odszkodowania dla obu grup: 1) 18 krotnośd przeciętnego wynagrodzenia, 2) 9 krotnośd przeciętnego wynagrodzenia,

5. Świadczenie odszkodowawcze z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci

Odszkodowanie należne poszkodowanemu – stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu

Uraz lub choroba zawodowa doznane wskutek zadziałania

przyczyny zewnętrznej na organizm człowieka mogą mied

trwałe (lub długotrwałe) skutki na organizm, przejawiające

się w postaci stałego lub długotrwałego uszczerbku na

zdrowiu. I to właśnie ten stały lub długotrwały uszczerbek na

zdrowiu uzasadnia prawo do jednorazowego odszkodowania.

Oceny uszczerbku na zdrowiu dokonuje lekarz orzecznik.

Następnie porównuje się opisane przez niego wnioski z tabelą procentowej oceny uszczerbków i dokonuje

się wyceny stałej lub długotrwałej szkody na osobie.

Takie unormowanie tego prawa powoduje, że liczne szkody na osobie, nawet bardzo bolesne, często nie

uprawniają do otrzymania jednorazowego odszkodowania.

Wymiar jednorazowego odszkodowania należnego poszkodowanemu

Ustawa z 30 października 2002r. w istotny sposób zmieniła zasady ustalania jednorazowego

odszkodowania dla poszkodowanego. Wysokośd tego świadczenia uzależniona jest od kwoty przeciętnego

wynagrodzenia, przyjmując 20% tego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego

uszczerbku na zdrowiu.

Konkretną kwotę odszkodowania za doznany uszczerbek na zdrowiu ustala się poprzez pomnożenie „ceny”

(suma 20% przeciętnego wynagrodzenia) jednego procentu uszczerbku na zdrowiu przez liczbę obrazującą

procentowy rozmiar tego uszczerbku. Wzór ten wyglądad powinien mniej więcej tak:

W przypadku pogorszenia się stanu zdrowia o co najmniej 10% (według tabelki) to jednorazowe

odszkodowanie ulega odpowiedniemu zwiększeniu. Ulega

ono również zwiększaniu (o 3,5 krotnośd przeciętnego

wynagrodzenia gdy poszkodowany zostanie uznanym za

niezdolnego do pracy i niezdolnego do samodzielnej

egzystencji.

Odszkodowanie należne rodzinie poszkodowanego

W razie śmierci poszkodowanego odszkodowanie przysługuje rodzinie. Osobami uprawnionymi są te same

osoby, które uprawnione są do renty rodzinnej (ale ustawa wypadkowa zawiera osobny przepis).

Wysokość odszkodowania dla rodziny poszkodowanego

Kwota odszkodowania należnego rodzinie jest ustalana inaczej

dla małżonka i dzieci zmarłego (grupa I), inaczej dla pozostałych

członków rodziny (grupa II). Ustawa ustala podstawową kwotę odszkodowania należną, gdy do

odszkodowania upewniony jest tylko jeden członek rodziny z danej grupy, oraz kwotę zwiększenia dla

każdej kolejnej osoby uprawnionej. Jeżeli uprawnionych jest więcej niż jedna osoba to kwota podstawowa

jest zwiększana o tyle kwot zwiększenia, ile jest osób z danej grupy (poza tą pierwszą).

Otrzymaną w ten sposób kwotę dzieli się w częściach równych między uprawnionych. Jeżeli śmierd członka

rodziny, spowodowana wypadkiem przy pracy lub choroba zawodową, nastąpiła już po wypłaceniu mu

odszkodowania, to kwota wypłacana rodzinie jest zmniejszana o już otrzymane odszkodowanie

Stro

na8

2

Ustawowe reguły ustalania wysokości stawki odszkodowania dla rodziny

1) Tylko pierwsza grupa uprawnionych:

2) Tylko druga grupa upewnionych:

3) Gdy jednocześnie są osoby z grupy pierwszej i z drugiej:

4) Gdy poszkodowany otrzymał już odszkodowanie:

Gdzie:

n – liczba osób uprawnionych ponad 1 osobę w danej grupie,

kwota A – odszkodowanie wypłacone poszkodowanemu,

kwota B1 – ewentualne zwiększenie (3,5 x przeciętne wynagrodzenie), otrzymane przez poszkodowanego ze względu na łączną niezdolnośd do pracy i do samodzielnej egzystencji,

kwota B1 – ewentualne zwiększenie (3,5 x przeciętne wynagrodzenie) dodane do odszkodowania, ze względu na każdą kolejną osobę ponad 1 w każdej grupie,

kwota C – 18-krotnośd przeciętnego wynagrodzenia (kwota podstawowa dla I grupy),

kwota D – 9-krotnośd przeciętnego wynagrodzenia (kwota podstawowa dla II grupy),

6. Świadczenia zdrowotne

Na podstawie art. 23 ustawy wypadkowej ze środków funduszu wypadkowego pokrywane są koszty

skutków wypadków przy pracy lub choroby zawodowej, związane ze świadczeniami zdrowotnymi z

zakresu stomatologii i szczepieo ochronnych, na które ubezpieczony został skierowany, a które to nie są

refundowane przez Ministerstwo Zdrowia.

Skrypt z prawa ubezpieczeń społecznych -...

Documents

Transcript of Skrypt z prawa ubezpieczeń społecznych -...