Historia administracji

cz. 5b: Prusy

dr Karol Dąbrowski

model scentralizowanego państwa z okresu XVIII wieku o ustroju absolutyzmu oświeconego efektywnie działającego na arenie międzynarodowej

Fryderyk Wilhelm (Wielki Elektor): 1640–1688

Źródło: Wikimedia Commons.

Fryderyk I: (1688–1713)

Fryderyk Wilhelm I: (1713–1740)

Źródło: Wikimedia Commons.

Fryderyk II Wielki:(1740–1786)

Fryderyk Wilhelm II: (1786–1797)

Fryderyk Wilhelm III: (1797–1840)

Źródło: Wikimedia Commons.

Prusy w XVIII w. Źródło: Wikimedia Commons.

Czynniki sukcesu* konkretny cel strategiczny i wizja państwa* silna "pruska" kultura* indywidualne umiejętności Hohenzollernów powiększone rodzinnym przekazem międzypokoleniowym* brak wojen domowych, sojusz królewsko-szlachecko-mieszczański i jedna protestancka religia* rozwój gospodarczy, stabilne wpływy podatkowe, sprawna biurokracja, militaryzm* słabość otoczenia

Zarząd centralny

* Tajna Rada Stanu* Generalne Dyrektorium* Ministerstwo Gabinetowe* Ministerstwo Sprawiedliwości

Generalne Dyrektorium

* połączenie zarządu wojskiem, finansami i domeną królewską* forum uzgodnienia pracy ministerstw i urzędów centralnych* odejście od kryterium geograficznego na rzecz kryterium rzeczowego podziału pracy

Zarząd lokalny

* prowincja - namiestnik* rejencja* departament kamery - kamera wojny i domen* powiat - starosta / sejmik szlachecki* miasto - magistrat / burmistrz* wieś (dominium) – gromada - sołtys / właściciel wsi / urząd dominalny

Reformy chłopskie

* ograniczenie poddaństwa osobistego i pańszczyzny* zwolnienie z poddaństwa młodszych synów* zakaz rugów* oczynszowanie* likwidacja niedziałów rodzinnych* prawo skargi na postępki dziedzica

Reformy wojskowe

* reforma kantonowa* powszechna armia narodowa* zorganizowany pobór do wojska chłopstwa / rozbudowana hierarchia stanowisk oficerskich dla szlachty

Reformy gospodarcze

* merkantylizm* rozluźnienie monopolu cechowego* zakładanie manufaktur* roboty publiczne* wspieranie osadnictwa* ograniczanie importu

Reformy oświatowei wyznaniowe

* szkolnictwo powszechne* szkoły techniczne, rolniczei gimnazja* germanizacja* tolerancja religijna

Reforma prawa* Corpus Iuris Fridericianum (1749–1751)* Landrecht (1794)* Powszechna Ordynacja Sądowa (1793)* Pruska ordynacja kryminalna (1805)

Carl Gottlieb Svarez. Statua na budynku Sądu Rzeszy w Lipsku.Źródło: Wikimedia Commons.

Wszystkie religie są sobie równe i dobre, jeśli tylko ich wyznawcy są uczciwymi ludzi, a gdyby tu przyszli Turcy i poganie, i chcieli zaludnić kraj, to wznieślibyśmy dla nich meczety i świątynie. Musi się tolerować wszystkie religie; prokurator ma tylko baczyć, by jedna nie krzywdziła drugiej, gdyż każdy musi tu na swój sposób osiągnąć zbawienie.

Poglądy religijne Fryderyka II

Fryderyk II Wielki w wieku 68 lat (1781 rok). Anton Graff.Zbiory na zamku Charlottenburg. Źródło: Wikimedia Commons.

Testament polityczny Fryderyka II

Dobry rząd musi się opierać na systemie tak silnie zbudowanym jak system filozoficzny. Wszystkie środki muszą być dokładnie rozważone; finanse, polityka i wojsko zmierzać muszą do wspólnego celu, którym jest wzmocnienie państwa i powiększenie jego potęgi. System musi jednak wypływać z jednej tylko głowy, a zatem z głowy, panującego.

Lenistwo, żądza używania i głupota, oto przyczyny przeszkadzające władcom w pełnieniu ich szlachetnego urzędu, jakim jest uszczęśliwienie ich ludów Tacy książęta stają się godnymi pogardy. (...) Wegetują na tronie, którego są niegodni, zajęci jedynie zaspokajaniem własnych swych pragnień.

Zaniedbywanie obowiązków względem poddanych staje się wprost zbrodnią. Władca nie po to został wyniesiony do swej wysokiej godności, nie po to powierzono mu władzę najwyższą, by żył w zniewieściałości, tuczył się krwią swego ludu i zażywał szczęścia, gdy wszyscy znoszą niedostatek.

Panujący, jest pierwszym sługą państwa. Dobrze mu płacą, by podtrzymywał godność swego stanowiska, żąda się jednak od niego, by skutecznie pracował dla dobra państwa, a przynajmniej głównym sprawom poświęcał swą uwagę. Niewątpliwie potrzeba mu pomocy; wykonywanie wszystkich szczegółów przekraczałoby jego możność. Powinien jednak z gotowością słuchać skarg poddanych i wymierzać najszybszą sprawiedliwość, gdy komu grozi ucisk.

koniec