Historia książki w zarysie

Prototo

Na początku było słowo pisane…

Historię powstania książek możemy podzielić na dwa okresy:

Książkę rękopiśmienną (do roku 1500)Książkę drukowaną (wynalazek druku ok.1440r.)

Sumeryjska tabliczka gliniana, wykaz dóbr świątynnych – piktogramy (3500 p.n.e.)

Pismo węzełkowe

Majuskuła (łac. majuskulus tzn.. większy) – pierwotna wersja pisma w starożytnej Grecji

Kompozycja obrazów petroglificznych ze Skandynawii. Nordycka epoka brązu. (Wyryte linie pomalowano, by były lepiej widoczne)

3000 lat p.n.e. w Egipcie powstały hieroglify (święte pismo bogów) - pismo obrazkowe

Mieszkańcy dorzecza Eufratu i Tygrysu, pisali na tabliczkach glinianych, na których za pomocą trójkątnych patyczków stawiano znaki pisarskie w postaci klinów, stąd pismo klinowe. Tabliczki następnie suszono na słońcu lub przy ogniu.

Grecka waza dipylońska.

Początkowo sposób zapisywania był odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony, następnie zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu pisano w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej

Po kamieniu, tabliczkach glinianych, czy glinianych naczyniach przyszła pora na papirus. Tego materiału używali Egipcjanie i Grecy, a że łodyga tej rośliny po grecku zwie się byblos, stąd wyraz ten oznacza także książkę. Rzymianie używali też łyka lipowego (łyko po łacinie to liber, a także książka), Germanowie drzewa bukowego, nazwę (Bucke) przeniesiono na szersze pojęcie: na książkę (Buch).

Fragment egipskiego ostrakonu koptyjskiego.(papirus) VI w .n.e.

Rzymianie z przyborami pisarskimi, woskowymi tabliczkami i zwojem. Rzymskie przybory pisarskie:stylus, pióra i kałamarz na sepięStarożytny zwój hebrajski

Pustynia Judzka – Qumran

W latach 1947 - 1953 odkryto groty, w których znaleziono ponad 35 tys. fragmentów zwojów z I w. n.e. z tekstami Biblii

Zwoje z Qumran fragment oryginalny - 1 w. n.e.

Związane są z miejscami kultu - świątyniami. Pismo znali tylko wtajemniczeni kapłani i urzędnicy panujących. Zapisywali ważne dla państwa informację, a także tworzyli wszelakie "święte księgi". Zbiory takich ksiąg były z czasem wzbogacane także o literaturę piękną i naukową.

Pierwsze biblioteki

Do najstarszych znanych bibliotek należy słynny zbiór tabliczek glinianych z pismem klinowym odnaleziony w Niniwie w Babilonii, w pałacu króla Assurbanipala (668-626). Zbiór bogaty we wszelkiego rodzaju dzieła naukowe był znakomicie uporządkowany i skatalogowany przez licznych bibliotekarzy.

Biblioteki klasztorne

Kopiowaniem i powielaniem książek, zajmowali się głównie duchowni: w klasztorach wyszkoleni specjalnie mnisi, przy katedrach biskupich i kolegiatach pracowali kopiści

Książka w średniowieczu

Nowe materiały piśmienne - pergamin i papier – zastąpiły niewygodny w użyciu zwój, doprowadzając do powstania nowej formy książki - kodeksu. Pierwowzorem kodeksu były wiązki tabliczek drewnianych zwanych przez Rzymian - caudex (kloc drzewny), zazwyczaj łączonych po dwie, trzy i więcej za pomocą kółek i sznurków

Zamiast zwijać kartkę wystarczało ją przełamać i złożyć. Kilka lub kilkanaście takich przełamanych kart poskładanych po dwie (binion), trzy (ternion), cztery (quaternion - najczęściej stosowany), a nawet więcej tworzyło pierwsze kodeksy. Zszywano je jeszcze aby się nie rozsypały

Kodeks pergaminowyMnisi w klasztorach wytwarzali wspaniałe,

bogato zdobione iluminowane rękopisy

Inicjał

Iluminacja

Złoty kodeks pułtuski

Do XV wieku pisarze mogli zaopatrywać się w zwoje i arkusze pergaminu w takich sklepach.

Jeden z mężczyzn przycina skórę, nadając jej kształt prostokąta, drugi wygładza arkusz pumeksem.

Iluminacje

Inspiracji do większości dekoracji marginalnych dostarczały motywy roślin, spotyka się również motywy

fantastycznych tworów o ludzkich głowach i ciele zwierząt - groteski.

Dekoracje dodawano po napisaniu głównego tekstu. Pierwsza litera w tekście była wyróżniona wielkością i

zdobnictwem- był to inicjał.

Poza inicjałami w księgach umieszczano miniaturę, czyli kompozycję malarską, której głównym motywem były ludzkie postacie.

Oprawa kodeksu średniowiecznego następowała po całkowitym napisaniu i ozdobieniu księgi. Rodzaj

i jakość oprawy zależała od przeznaczenia. Ale i charakteru miejsca i czasu powstania dzieła. Poszczególne składki

zszywano w jednolity blok. Grzbiety usztywniano makulaturą a jako okładzinę stosowano deski powlekane skórą, pergaminem

blachą lub aksamitem czy atłasem

Produkcja papieru

Wynalazek druku

Ruchoma czcionka Gutenberga

Jan Gutenberg

Wynalazek druku – 1440 rok

Pierwotna prasa drukarska, być może właśnie na takiej prasie wydrukowano pierwszy egzemplarz tzw. Biblii Gutenberga

LitografiaWszelkie ozdoby i ilustracje wykonywano ręcznie. Dopiero w XVIII wieku wynaleziono nowy system ilustrowania książek za pomocą farb drukarskich i nowego papieru. Farbę nakładano na płytę kamienną i odbijano na papier. Jest to tzw. druk płaskiW klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień — gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce.

Kamień litograficzny

Prasa litograficzna

InkunabułInkunabuł to stary druk sprzed 1501 roku.Pierwsze inkunabuły wzorowano na średniowiecznych rękopisach, m.in. kroje czcionek naśladujące pismo ręczne (kolofon), ręczne zdobienie (iluminacja, inicjał).

Pierwszym inkunabułem był druk J. Gutenberga ok. 1445 (fragment z księgi Sybilli).

Drzeworyty XVI w.

Wnętrze drukarni - drzeworyt XVI w.

Cieśla przy pracy - fragment drzeworytu z XVI wieku

Drewniana chałupa chłopska

Gospoda na Mazowszu z XVIII wieku

Drukowana karta tytułowa z1613 r.

Karta tytułowa z 1614r.

Książka epoki oświeceniaW epoce myśli wyzwolonej następuje rozkwit książek i gazet drukowanych

Joseph von Sonnenfels: Człowiek bez przesądów

Książka elektroniczna - XX w.Treść książki zapisywana jest w formie elektronicznej i przeznaczona do odczytania za pomocą odpowiedniego oprogramowania zainstalowanego w urządzeniu komputerowym (np. komputer osobisty, czytnik książek elektronicznych, telefon komórkowy czy palmtop).

BibliografiaH. Szwejkowska, Książka drukowana XV - XVIII w., zarys historyczny. Warszawa PWN, 1961.M. Siennik, Herbarz, Kraków 1568. J.Sowiński, Polskie drukarstwo, Wrocław 1988www.wsp.krakow.plR.Birkenmajer (red.)Encyklopedia Wiedzy o książce, Zakład im. Ossolińskich, 1971.