GLOBALNY DIALOG

GLOBALNYDIALOG N

EWSL

ETTE

R

gt Kobiety goacuternicy z RPA

gt Kultura komoacuterek w Wybrzeżu Kości Słoniowej

gt Konferencja ESA

gt Deklaracja podsumowująca ALAS

gt Transformacje społeczne i era cyfrowa

gt Rosyjski zespoacuteł Globalnego Dialogu

Alain Touraine Kalpana Kannabiran

Socjologia jako zawoacuted i powołanie

TOM

4

NU

MER

1

MA

RZEC

201

4ht

tp

isa

-glo

bal-

dial

ogue

net

GD

41

4 razy w roku w 14 językach

Simon Clarke ndash Inspirująca wspoacutełpraca

Chilijskie przemiany demokratyczne Manuel Antonio Garretoacuten

Urugwjaskasocjaldemokrcaja

Felipe Arocena Adriana Marrero

i Leandro Pereira Marcos Supervielle

and Mariela Quintildeones Diego Pintildeeiro

Węgierski zwrot w prawo

Gyoumlrgy Csepeli Eszter Bartha Gyoumlrgy Lengyel

2

Ż yjemy w neoliberalnym świecie gdzie władza rynku rozprzestrzenia się wzdłuż i wszerz Nic nie jest w stanie ocalić się przed wpływem rynku kiedy ten wkracza na tereny od dawna chronione Praca z kreatywnego zajęcia przeistacza się w źroacutedło coraz bardziej niepewnego przetrwania

Pieniądz ktoacutery poprzednio służył wymianie staje się narzędziem do zarabiania pieniędzy na samych kredytach i na ich obstawianiu Prowadzi to do powstania grupy bogatych kredytobiorcoacutew po jednej stronie i biednych dłużnikoacutew po drugiej Natura (ziemia woda powietrze) początkowo podtrzymująca życie jest narażona na destruk-tywny wpływ kapitalizmu Stała się wysoko wycenionym towarem zachęcającym do gwałtownych wywłaszczeń Wiedza ktoacutera kiedyś była dobrem publicznym jest przed-miotem handlu niezależnie od tego czy są to studenci poszukujący referencji czy korporacje starające się o dofinansowanie badań Utowarowienie każdego czynnika produkcji karmi komodyfikację wszystkiego Wygląda na to że dla rynku nie ma żadnych limitoacutew

Rynki generują także przeciwne tendencje takie jak ruchy społeczne ilub państwowe regulacje Ten numer zawiera cztery artykuły o odpowiedzi urugwajskich socjalistoacutew na dylematy globalnego urynkowienia redystrybutywną politykę mającą swe źroacutedła w silnych związkach zawodowych politykę społeczną legalizującą aborcję małżeństwa homoseksualne i marihuanę oraz utrzymanie wysokiego poziomu publicznej edukacji Z drugiej strony kapitalizm dokonał inwazji na rolnictwo zamieniając społeczeństwa rolne w narzędzie akumulacji Będący u władzy przez drugą kadencję szeroki front soc-jalistyczny ktoacutery zawiera byłych członkoacutew ruchu partyzanckiego Tupamaros realizował popularny mandat socjaldemokratyczny inny od drogi obranej przez konserwatywne Chile Mimo pojawienia się roacuteżowego czy wyborczego socjalizmu w Argentynie Brazylii Ekwadorze Wenezueli i Boliwii urugwajska socjaldemokracja uważana jest zaroacutewno za ludzką jak i za odnoszącą sukcesy

Jeśli Urugwaj jest wyjątkiem w Ameryce Łacińskiej to Węgry są nim w ramach byłego ZSRR nie przez swoacutej socjalizm ale przez autorytatywny populizm ktoacutery jest alternatywną odpowiedzią na destruktywne siły rynku Trzy artykuły z Węgier opisują powstanie mafijnego państwa kierowanego przez gigantomana Viktora Orbaacutena ktoacutere-go życie znacząco roacuteżni się od urugwajskiego prezydenta Joseacute Mujica prowadzącego skromny styl życia Na Węgrzech elity polityczne usuwają i bezwzględnie zamykają pola dla debaty publicznej i demokracji dyskredytują przy tym ideę klasy jako komu-nistycznego wypaczenia nawet kiedy klasa staje się coraz bardziej istotna Kultywują narodowy szowinizm wymierzony przeciwko Żydom i Romom podczas gdy w Unii Eu-ropejskiej upatrują winowajcy trudnej sytuacji gospodarczej Węgier

Dwa kraje z bardzo roacuteżnymi gospodarczymi i politycznymi historiami odpowiadają na neoliberalne bodźce przeciwnymi strategiami politycznymi Ale czy socjaldemokracja lub populistyczny autorytaryzm są w stanie cofnąć moment urynkowienia ktoacutery to niemalże bez przeszkoacuted maszeruje przez naszą planetę Czy wycofanie neoliberal-izmu nie wymaga sprzeciwu nie tylko na poziomie narodowym ale i w skali globalnej Jak taki sprzeciw moacutegłby wyglądać Czy taki globalny kontr-ruch poszerzy zakres wolność a może go zawęzi Czy jest to w ogoacutele możliwe i czy nie dążymy przypadkiem do nieuchronnej kolektywnej autodestrukcji

gt Od redakcji

gt Globalny Dialog ukazuje się w 14 językach na stronie internetowej ISAgt Prosimy o nadsyłanie materiałoacutew na adres burawoyberkeleyedu

Reakcje na neoliberalizm

Simon Clarke udziela wywiadu dwoacutejce swoich studentoacutew na temat inspirującej wspoacutełpracy ktoacuterą utrzymywał z młodymi i utalentowanymi socjologami rosyjskimi dzięki ktoacuterej powstał szereg studioacutew przypadku w trakcie i po transformacji ku gospodarce rynkowej

Kalpana Kannabiran niesłychanie utalentowana socjolożka i aktywistka z Indii pisze o tym jak połączyć potencjał symbiozy socjologii i krytycznych studioacutew nad prawem w walce o sprawiedliwość społeczną

Alain Touraine socjolog rozpoznawany na arenie międzynarodowej opisuje źroacutedła swoich przełomowych teorii i innowacyjnej metodologii ktoacutera obecne jest szeroko stosowana do badań ruchoacutew społecznych W tekście zastanawia się nad swoim wczes-nym optymizmem i obecnym pesymizmem

GD TOM 4 1 MARZEC 2014

3


Redaktor naczelny Michael Burawoy

Redaktorzy zarządzający Lola Busuttil August Bagagrave

Zastępcy redaktora naczelnego Margaret Abraham Tina Uys Raquel Sosa Jennifer Platt Robert Van Krieken

Konsultanci redakcyjni Izabela Barlinska Louis Chauvel Dilek Cindoğlu Tom Dwyer Jan Fritz Sari Hanafi Jaime Jimeacutenez Habibul Khondker Simon Mapadimeng Ishwar Modi Nikita Pokrovsky Emma Porio Yoshimichi Sato Vineeta Sinha Benjamiacuten Tejerina Chin-Chun Yi Elena Zdravomyslova

Redaktorzy regionalni

Kraje arabskie Sari Hanafi Mounir Saidani

Brazylia Gustavo Taniguti Juliana Tonche Andreza Galli Renata Barreto Preturlan Acircngelo Martins Juacutenior Lucas Amaral Celia Arribas Rafael de Souza

Kolumbia Mariacutea Joseacute Aacutelvarez Rivadulla Sebastiaacuten Villamizar Santamariacutea Andreacutes Castro Arauacutejo Katherine Gaitaacuten Santamariacutea

Indie Ishwar Modi Rajiv Gupta Rashmi Jain Jyoti Sidana Ritu Saraswat Uday Singh

Iran Reyhaneh Javadi Hamidreza Rafatnejad Saghar Bozorgi Najmeh Taheri

Japonia Kazuhisa Nishihara Mari Shiba Kousuke Himeno Tomohiro Takami Yutaka Iwadate Kazuhiro Ikeda Yu Fukuda Michiko Sambe Yuko Hotta Yusuke Kosaka Shuhei Naka Kiwako Kase Misa Omori Kazuhiro Kezuka

Polska Krzysztof Gubański Kinga Jakieła Kamil Lipiński Przemysław Marcowki Karolina Mikołajewska Mikołaj Mierzejewski Adam Muumlller Karolina Fiut Patrycja Pendrakowska Nastazja Stoch Teresa Teleżyńska

Rumunia Cosima Rughiniș Ileana-Cinziana Surdu Adriana Bondor Ramona Cantaragiu Miriam Cihodariu Daniela Gaba Angelica Helena Marinescu Cătălina Petre Mădălin Rapan Lucian Rotariu Alina Stan Balazs Telegdy Elena Tudor Cristian Constantin Vereș

Rosja Elena Zdravomyslova Anna Kadnikova Elena Nikiforova Asja Voronkova

Tajwan Jing-Mao Ho

Turcja Aytuumll Kasapoğlu Nilay Ccedilabuk Kaya Guumlnnur Ertong Yonca Odabaş Zeynep Baykal Gizem Guumlner

Rzecznicy prasowi Gustavo Taniguti Joseacute Reguera

Konsultant redakcji Abigail Andrews

gt Zespoacuteł redakcyjny gt W tym numerze

Od redakcji Reakcje na neoliberalizm

Inspirująca wspoacutełpraca z socjologami rosyjskimi Wywiad z Simonem Clarkiem Wielka Brytania

Socjologia jako zawoacuted i powołanie ndash Poza socjologię Alain Touraine Francja

Socjologia jako zawoacuted i powołanie ndash Dialog prawa i socjologii Kalpana Kannabiran Indie

Wyzwania w okresie przemian demokratycznych wywiad z Manuel Antonio Garretoacuten Chile

gt URUGWAJSKA SOCJALDEMOKRACJA Urugwaj w awangardzie Ameryki Łacińskiej Felipe Arocena Urugwaj

Jak publiczna jest urugwajska publiczna edukacja Adriana Marrero i Leandro Pereira Urugwaj

Urugwajski cud redystrybucja i wzrost uzwiązkowienia Marcos Supervielle i Mariela Quintildeones Urugwaj

Rewolucja agrarna w Urugwaju Diego E Pintildeeiro Urugwaj

gt WĘGIERSKI ZWROT NA PRAWO Powstanie węgierskiego państwa mafijnegoGyoumlrgy Csepeli Węgry

Losy klas na wspoacutełczesnych WęgrzechEszter Bartha Węgry

O (nie)odpowiedzialności elitGyoumlrgy Lengyel Węgry

gt ZAPISKI Z BADAŃ TERENOWYCHRPA Kobiety goacuternicy i podziemna tożsamość Asanda Benya RPA

Wybrzeże Kości Słoniowej Kapitał symboliczny telefonu komoacuterkowego Jordanna Matlon Francja

gt RAPORTY Z KONFERENCJI Sprawozdanie z konferencji ESA 2013Jennifer Platt Wielka Brytania

Deklaracja podsumowującaprzyjęte przez Głoacutewny Zjazd XXIX Kongresu ALAS Chile

Transformacje społeczne i era cyfrowaElisa P Reis Brazylia

Rosyjski zespoacuteł Globalnego DialoguElena Zdravomyslova Rosja

2

4

7

9

12

15

17

19

21

23

25

27

30

33

35

37

39

40

4


gt Inspirująca wspoacutełpraca z rosyjskimi

socjologami

gtgt

Simon Clarke wraz z pełnymi zachwytu socjologami z Samary

Wywiad z Simonem ClarkiemW latach 80 Simon Clarke brytyjski socjolog z Uniwer-sytetu w Warwick znany był przede wszystkim ze swojego wkładu w teorię socjologiczną ndash w szczegoacutelności z orygi-nalnej interpretacji Marksa i z krytyki liberalnych podstaw wspoacutełczesnej socjologii i ekonomii W 1990 roku Clarke odwiedził Związek Radziecki co zaowocowało dwoma dek-adami badań w ramach niespotykanej międzynarodowej wspoacutełpracy Został spiritus movens nowej szkoły socjologii rosyjskiej ktoacutera badała społeczeństwo podczas transfor-macji Wraz ze swoim kolegą Peterem Fairbrotherem założył Instytut Poroacutewnawczych Badań Stosunkoacutew Pracy (Institute of Comparative Labour Relations Research ISITO) tworząc inspirujące miejsce pracy i rozwoju dla młodych rosyjskich badaczy W ISITO Clarke i jego koledzy z Rosji zajmowali się skrupulatną analizą wpływu reform gospodarczych na mie-jsca pracy i sytuację gospodarstw domowych Przyglądali się też reakcjom pracownikoacutew i ich organizacji na te przemi-any Prowadzone przez nich badania były wyjątkowe pod względem skali wnikliwości i pomysłowości a ich wyniki podważały dominujący ortodoksyjny neoliberalizm Etos ISI-TO był roacutewnież godny uwagi Simon Clarke propagował etos wspoacutełpracy oparty na zaufaniu przyjaźni i duchu wzajem-nego uczenia się w przeciwieństwie do etosu dominującego w sowieckich organizacjach ktoacuterego głoacutewnymi cechami były hierarchia i podporządkowanie Wywiad z Simonem Clarkiem przeprowadza jego dwoacutech byłych studentoacutew ndash Sa-rah Ashwin ktoacutera wykłada na London School of Econom-ics i Walery Jakubowicz wykładowca na ESSEC Business School we Francji

Walery W poacuteźnych latach 80 wielu socjologoacutew pojechało do Związku Radzieckiego żeby obserwować zmiany społeczne będące rodzajem naturalnego eksperymentu Ale niewielu utworzyło tam nową instytucję badawczą Jak wpadłeś na ten pomysł

SC W marcu 1990 roku razem z Annie Phizacklea

zabraliśmy grupę studentoacutew z Uniwersytetu w Warwick do Rosji Od razu zachwyciłem się wszechobecnym poczuciem miriady nowych możliwości Przez przypadek poznaliśmy Swietłanę Nataluszko ktoacutera właśnie przejęła prowadzenie kursu bdquoSocjologii Zaawansowanejrdquo ndash założonej przez Galinę Michajłową w Wyższej Szkole Komsomołu (przemi-anowanej na Instytut Młodzieży) w celu zapewnienia zajęć młodym socjologom spoza dużych ośrodkoacutew miejskich Socjologia cieszyła się popularnością ponieważ z powodu braku demokratycznych wyboroacutew badania opinii public-znej stały się ważnym narzędziem badawczym Korzystały z nich zaroacutewno niezależne organizacje społeczne ufor-mowane w okresie pierestrojki jaki i Partia i organizacje związkowe proacutebujące utrzymać władzę) Wielu aktywistoacutew chciało rozwijać wiedzę socjologiczną więc przyjeżdżali do Moskwy studiować socjologię w środowisku uważanym za raczej postępowe Zostałem zaproszony na tydzień w grud-niu żeby wygłosić wykłady a pośroacuted studentoacutew znaleźli

5


się Wadim Borisow i Olga Rodina ktoacuterzy z czasem stali się ostoją ISITO W marcu kolejnego roku Peter Fairbrother i ja znoacutew przyjechaliśmy z grupą studentoacutew i poznaliśmy więcej młodych socjologoacutew w tym Ciebie Walery Władimira (bdquoWołodięrdquo) Iljina i Petra Bizjukowa Odbyliśmy kilka fascynujących wizyt terenowych i spotkań z niezależnymi działaczami ruchu robotniczego

W tym czasie jak moacutewisz wielu zachodnich socjologoacutew zaczynało badania w Związku Radzieckim ale większość zadowalała się zleceniem badań sowieckim instytutom badawczym ośrodkom badań opinii publicznej czy studen-tom co prowadziło do gromadzenia masy tanich danych ilościowych (badania jakościowe były uważane w Związku Radzieckim za nienaukowe) i ponownym wykorzystaniem starych raportoacutew badawczych Nie byliśmy zainteresowani analizowaniem mało wiarygodnych danych z drugiej ręki chcieliśmy przeprowadzić własne badania Oczywistymi przeszkodami były brak czasu i nieznajomość języka ale Wadim Wołodia i Olga zgodzili się pomagać nam jako tłumacze i wspoacutełpracownicy podczas wywiadoacutew Zgłosili się też do nas naukowcy zainteresowani wykonaniem etno-graficznych studioacutew przypadku W kolejnym roku zrobiliśmy cztery wycieczki podroacuteżując po Rosji z Wadimem i Wołodią w celu realizacji badań pilotażowych zrobienia wywiadoacutew z działaczami ruchu robotniczego i szukania potencjalnych wspoacutełpracownikoacutew Wyjaśnialiśmy tym ktoacuterych spotkaliśmy że jesteśmy zainteresowani przeprowadzeniem wspoacutelnych badań etnograficznych ale nie mamy na to funduszy żeby przekonać się kto faktycznie chce uczestniczyć w pro-jekcie a kto widzi w nim jedynie źroacutedło zysku Ostatecznie powołaliśmy instytuty badawcze w Moskwie Syktywkarze Samarze i Kiemierowie pod wodzą tak wybitnych ludzi jak Wadim Borisow Władimir Iljin Irina Kozina Petr Bizjukow i Weronika Kabalina

Z czasem stworzyliśmy zespoły badawcze w Permie Jeka-terynburgu Sankt Petersburgu Uljanowsku i Iwanowie Cały nasz program był oparty na przyjaźni i zaangażowaniu zespołoacutew i ich lideroacutew Nie mieliśmy żadnych ram instytucjon-alnych Jednak od początku przeczuwaliśmy że przestrzeń ktoacutera została stworzona dla nieformalnych organizacji w związku z dezintegracją ZSRR i jego instytucji nie będzie trwała Nakłanialiśmy więc naszych wspoacutełpracownikoacutew aby uzyskali oparcie instytucjonalne w swoich regionach co nadałoby naszej wspoacutełpracy formalną tożsamość ktoacuterej potrzebowaliśmy W końcu po przebrnięciu przez wiele biurokratycznych pułapek założyliśmy Instytut Poroacutewnaw-czych Badań Stosunkoacutew Pracy (Institute of Comparative La-bour Relations Research ISITO) jako społeczną organizację non-profit ale wyposażoną w takie atrybuty jak konta bankowe komitet zarządzający dyrektor księgowy czy podporządkowanie organom podatkowym Niemniej jed-nak ISITO w praktyce dalej działało jako nieformalna sieć badaczy oparta na przyjaźni wspoacutełpracy i zaangażowaniu w badania

Sarah Powiedziałeś że badania jakościowe w Związku Radzieckim były postrzegane jako nienaukowe Czy członkowie zespołu ISITO mieli doświadczenie etnografic-zne czy też musieliście ich przeszkolić

SC Kiedy po raz pierwszy przygotowywaliśmy nasz program badawczy dyskutowaliśmy o nim z wieloma socjologami

w Moskwie Twierdzili że w regionach Rosji nie ma soc-jologoacutew są tylko bdquobadacze terenowirdquo Oacutewczesna socjologia rosyjska była podzielona pomiędzy filozofoacutew społecznych i badaczy społecznych Filozofowie społeczni ktoacuterzy uważali się za jedynych prawdziwych socjologoacutew płynnie przeszli od marksizmu-leninizmu do zachodniej filozofii społecznej ale nie interesowała ich w ogoacutele ocena empirycznej zasadności żadnej z tych teorii Badacze społeczni twierdzili że chociaż metody jakościowe (bdquomiękkierdquo) mogą mieć pewną wartość heurystyczną to jedynie metody ilościowe (bdquotwarderdquo) były prawdziwie naukowe Niemniej jednak spotykani przez nas przedstawiciele młodego pokolenia socjologoacutew szc-zegoacutelnie ci spoza dużych ośrodkoacutew miejskich okazali zainteresowanie metodami jakościowymi Motywacją była po części kwestia środkoacutew ponieważ wszystkim insty-tutom (za wyjątkiem bogatych moskiewskich ośrodkoacutew) brakowało pieniędzy na badania ilościowe podczas gdy każdy moacutegł zrobić badania jakościowe pod warunkiem że miał czas Z drugiej strony młodzi badacze byli rozc-zarowani sowieckim fetyszyzmem i upolitycznieniem badań ilościowych Nikt nie wierzył w dane ilościowe publikowane przez agencje państwowe ktoacutere legitymizowały rządową linię polityczną Badania jakościowe obserwowanie ludzi i rozmawianie z nimi odkryły przed młodymi socjologami krytycznymi ekscytujące obszary rzeczywistości ktoacutere do-tychczas były pomijane w sowieckich publikacjach

Kiedy zaczęliśmy nasz pierwszy projekt odbyliśmy trzyd-niowe seminarium na temat badań jakościowych w domu otdykha (domu wypoczynkowym) Ministerstwa Radia pod Moskwą gdzie spaliśmy w drewnianych chatkach bez ogrzewania Wpajaliśmy naszym wspoacutełpracownikom że badania jakościowe muszą być rygorystyczne i systematyc-zne Peter Fairbrother poprowadził pamiętną dyskusję na temat technicznych aspektoacutew badań jakościowych Omoacutewił znaczenie posiadania odpowiednich sprzętoacutew do na-grywania podkreślał że należy zapisywać notatki terenowe bezpośrednio po wywiadzie czy obserwacji informował o technicznych i etycznych aspektach nagrywania wywi-adoacutew i tym podobne Wszyscy byli entuzjastycznie nastawie-ni i szybko chwytali podstawowe zasady przeprowadzania badań jakościowych

Walery Jeśli dobrze pamiętam pomimo bdquonienaukowejrdquo reputacji badania jakościowe zostały entuzjastycznie przyjęte w Rosji we wczesnych latach 90 Jakie spostrzeżenia zostałyby pominięte gdyby nie badania jakościowe

SC Większość naszych badań była oparta na poroacutewnaw-czych studiach przypadku szczegoacutelnie przedsiębiorstw przemysłowych Każdy zespoacuteł badawczy był odpowiedzialny za przeprowadzenie określonej liczby takich badań zgod-nie z ustalonym harmonogramem Na rozpoczęcie każdego projektu organizowaliśmy seminaria w ktoacuterych uczestnic-zyli wszyscy badacze i podczas ktoacuterych decydowaliśmy z kim będziemy prowadzić wywiady ndash czy będą to kluczowi menadżerowie wyższego szczebla naczelnicy sklepoacutew brygadziści czy zwykli pracownicy sklepowi ndash i jakie techniki badawcze zostaną podjęte siedzenie w biurze naczelnika sklepu albo przewodniczącego organizacji związkowej czy obserwacja pracy brygadzisty Następnie przygotowywaliśmy dyspozycje do wywiadoacutew dla każdej kategorii informatoroacutew i szablon raportu ktoacutery miał być napisany dla każdego przedsiębiorstwa W ten sposoacuteb najlepiej jak mogliśmy

gtgt

6


zapewnialiśmy że wszystkie studia przypadkoacutew będą ze sobą poroacutewnywalne Każdy raport z dołączonymi tran-skrypcjami wywiadoacutew i notatkami z terenu był rozsyłany do wszystkich zespołoacutew badawczych i omawiany przez nie na spotkaniach wewnętrznych Co trzy miesiące odbywaliśmy zebrania lideroacutew zespołu w celu oceny postępoacutew a raz do roku mieliśmy seminarium badawcze dla wszystkich uczest-nikoacutew na ktoacuterych weryfikowaliśmy nasze hipotezy na pod-stawie sprawozdań studioacutew przypadku Na koniec projektu od każdego oczekiwano przedstawienia analitycznej pracy w oparciu o wszystkie studia przypadku Zbioacuter takich prac był następnie podstawą publikacji projektowych w języku rosyjskim i angielskim

Wątpię czy mielibyśmy w ogoacutele jakiekolwiek odkrywcze spostrzeżenia bez podejścia jakościowego Ludzie intui-cyjnie wiedzieli co stało się w sowieckich i rosyjskich insty-tucjach i organizacjach ale ta wiedza nie została nigdzie systematycznie zgromadzona ani ujednolicona Bez badań jakościowych nie mamy pojęcia jakie pytania zadawać w ankietach ani jak interpretować odpowiedzi badania ilościowe mogą się pojawić jedynie w końcowej fazie pro-jektu kiedy szukamy podstawy do uogoacutelnienia wnioskoacutew płynących z badań jakościowych Nie sprzeciwialiśmy się badaniom ilościowym byliśmy jednak podejrzliwi wobec dostępnych rosyjskich danych ilościowych szczegoacutelnie że wielu naszych wspoacutełpracownikoacutew pracowało jako ankiet-erzy i znali stosowane sztuczki Znaleźliśmy też poważne niespoacutejności w danych ktoacutere staraliśmy się wykorzystać w naszych własnych badaniach w tym w danych z na-jbardziej szanowanych ośrodkoacutew

W 1998 roku chcieliśmy przeprowadzić badania rynku pra-cy w czterech kluczowych dla nas regionach Rosji Ponieważ byliśmy niezadowoleni z istniejących źroacutedeł danych postanowiliśmy szukać finansowania na własną rękę Badanie ktoacuterego koordynatorem został Walery Jakubow-icz cechowało się rygorystycznym doborem losowym proacuteby badawczej monitorowaniem ankieteroacutew i sprawdzaniem spoacutejności zebranych danych

Sarah ITISO było nadzwyczaj produktywne publikując 18 książek i 55 artykułoacutew po angielsku jak roacutewnież niezlic-zone prace w języku rosyjskim Ktoacutere z twoich odkryć cieszą cię najbardziej

SC Początkowo obserwowaliśmy nowe ruchy pracown-icze zapewniające przywoacutedztwo w czasie transformacji a przez czas trwania badania staraliśmy się wspierać ro-zwoacutej demokratycznych i skutecznych związkoacutew zawodow-ych i ruchu robotniczego w Rosji Myślę że większość naszych odkryć raczej mnie przygnębiała niż cieszyła Po początkowej ekscytacji upadkiem ZSRR kiedy wszystko wydawało się możliwe musieliśmy skonfrontować naszą naiwność kiedy to do Rosji wkroczył szalejący neoliberal-izm Opoacuter przeciwko reformom ktoacutere niszczyły ludzkie życia i nadzieje miał zazwyczaj wymiar symboliczny Brakowało skutecznego przywoacutedztwa ze strony tradycyjnych związkoacutew zawodowych podczas gdy bdquoalternatywnerdquo związki zatopiły się w bagnie korupcji Oczywiście były jednostki i małe grupy ktoacutere się buntowały ale większość z nich szybko osłabła z powodu represji ilub obojętności

Większość naszych badań potwierdzała podejrzenia ktoacutere mieliśmy na podstawie dotychczasowych doświadczeń i obserwacji ale napotkaliśmy też kilka niespodzianek

W jednym z naszych pierwszych projektoacutew zapytaliśmy o to co motywuje rosyjskich robotnikoacutew Siergiej Alasze-jew postawił hipotezę że bdquoRosjanie kochają pracowaćrdquo ndash początkowo wyśmianą przez kolegoacutew ndash i w napisanej przez niego genialnej pracy (opublikowanej w Management and Industry in Russia Formal and Informal Relations in the Pe-riod of Transition 1995) znalazły się argumenty doskonale potwierdzające jego tezy

Z naukowego punktu widzenia myślę że najbardziej interesującym odkryciem było to w jakim stopniu sowiecka kultura mentalność i praktyki zostały reprodukowane lepiej lub gorzej w całym szeregu nowo powstałych insty-tucji W naszych badaniach zobaczyliśmy to szczegoacutelnie dobitnie na podstawie przykładu związkoacutew zawodowych i zarządzania przemysłem a także kultury zakładoacutew pracy ale to zjawisko można roacutewnież wyraźnie zaobserwować w rekonstrukcji tradycyjnych struktur państwa

Jedne z najbardziej szokujących wynikoacutew otrzymaliśmy w ankiecie gospodarstw domowych przeprowadzonej w 1998 roku Dała nam ona dane ilościowe wysokiej jakości na ktoacuterych mogliśmy przetestować rożne hipotezy Jedna z nich zaproponowana przez Lenę Warszawskają z Keme-rowa głosiła że przydomowe rolnictwo nie było wcale deską ratunku dla ubogich jak twierdziło wielu komentatoroacutew Ko-szto- i czasochłonność rolnictwa znacznie przewyższały zys-ki z produkcji rolnej Przeciwnie była to działalność rekrea-cyjna prowadzona przez tych ktoacuterym lepiej się powodziło a ktoacutera była przykładem sowieckiej etyki pracy idealizacji natury i tradycji wymiany

Inne kluczowe odkrycie dotyczyło dominacji instytucjonal-nych uwarunkowań zroacuteżnicowania płac nad uwarunkow-aniami rynkowymi silnie popierające tradycyjny choć rac-zej zapomniany spoacuter specjalistoacutew relacji przemysłowych z ekonomistami rynkowym i w podobny sposoacuteb niezdolność tych ostatnich do wyjaśnienia krajowego podziału płatnej i nieodpłatnej pracy Dla mnie jako byłego ekonomisty te odkrycia należą do naszych najbardziej satysfakcjonujących osiągnięć ponieważ uważam że głoacutewnym zadaniem nauk społecznych jest dziś kwestionowanie i podważanie nau-kowych pretensji neoklasycznej ekonomii aby pokazać ją jako bezmyślną i zgubną ideologię ktoacuterą jest w istocie

Walery Jaka jest obecna sytuacja ISITO

SC ISITO jako instytucja jest w likwidacji głoacutewnie z pow-odoacutew administracyjnych i finansowych (procedury państwa rosyjskiego są bardzo kosztowne zaroacutewno jeśli chodzi o czas jak i pieniądze) ale nieformalne relacje zostają W pewnym sensie ISITO jest ofiarą swojego własnego sukcesu Jego członkowie stali się rozchwytywanymi kandydatami na najwyższe badawcze i dydaktyczne stanowiska na rosyjs-kich uniwersytetach Większość z nich objęła stanowiska akademickie w ramach ktoacuterych kontynuują swoją pracę W marcu 2014 roku będziemy mieć ostatnie seminarium ISITO prawdopodobnie w Egipcie na ktoacutere zostaną zapro-szeni wszyscy nasi przyjaciele i wspoacutełpracownicy Publikacje ISITO można znaleźć na wwwwarwickacukrussia

SOCJOLOGIA JAKO ZAWOacuteD I POWOŁANIE

gt Poza socjologię

Alain Touraine

Alain Touraine Wyższa Szkoła Nauk Społecznych (EHESS) Paryż Francjawiceprezydent ISA w latach 1974 - 78

M oacutej pierwszy i najbardziej trwały zwrot w stronę socjologii był wynikiem buntu wobec systemu szkolnego ktoacutery zdawał mi się w znacznie większym stopniu bronić

swoich własnych norm niż odpowiadać na zroacuteżnicowane potrzeby młodych ludzi Byłem dziwacznym przypad-kiem nieszczęśliwego i nie odnoszącego większych sukcesoacutew ucznia ktoacutery w końcu osiągnął niezwykle wysoki wynik w jednym z najbardziej prestiżowych egzaminoacutew kompetencji w swoim kraju i został stu-dentem renomowanej Eacutecole Normale Supeacuterieure Po dwoacutech latach opuściłem to wspaniałe miejsce przez rok podroacuteżując częściowo po Europie Środkowej a częściowo pracując jako niewykwalifikowany goacuternik

Georges Friedmann kluczowa figura nowo powstałej europejskiej socjologii przemysłowej zaproponował mi dołączenie do grupy ludzi ktoacuterzy badali zmiany pracy zachodzące w roacuteżnych gałęziach przemysłu w związku z nowymi technologiami Powierzył mi zadanie polegające na zbadaniu największej fran-

Alain Touraine jest wiodącą figurą świata socjologii już od czterech dekad Zaczynał jako socjolog przemysłu zasłynął jako teoretyk ruchoacutew społecznych co doprowadziło go do sformułowania koncep-cji zbiorowego samotworzenia się społeczeństwa ktoacutera stała się inspiracją dla nowej metodologii socjologii interwencjonistycznej Jest socjologiem obdarzonym niespotykanym perspektywicznym spo-jrzeniem Przyglądając się ruchom społecznym doszukuje się przejawoacutew ekspansji wolności i godności w roacuteżnych zakątkach świata Długa lista kanonicznych już dzisiaj prac jego autorstwa zawiera The May Movement of Utopian Communism (1968) The Postindustrial Society (1969) The Production of Society (1973) The Voice and the Eye (1978) Solidarność Analiza ruchu społecznego 1980-1981 (1983 wyd pol 1989) (wspoacutelnie z Franccedilois Dubetem Michelem Wieviorką i Janem Strzeleckim) The Return of the Actor (1984) oraz The End of Societies Jest założycielem Centrum Analizy i Interwencji Socjologicznej przy EHHES w Paryżu gdzie kształci studentoacutew z całego świata

gtgt

cuskiej fabryki samochodowej - znacjonalizowanych zakładoacutew Renault Poświęciłem poacutełtora roku na stu-diowanie szczegoacutełoacutew przemysłowej organizacji pracy w roacuteżnych zakładach należących do tej potężnej kor-poracji W 1955 roku opublikowałem rezultaty tego in-tensywnego projektu w postaci mojej pierwszej książki W międzyczasie zwyciężyłem w kolejnym konkursie na stanowisko profesora historii ale dzięki Fried-manowi zostałem roacutewnież wybrany na stanowisko pełnoetatowego badacza w Centrum Studioacutew Socjolog-icznych przy Narodowym Centrum Badań Naukowych (CNRS) dzięki czemu mogłem stworzyć swoacutej własny zespoacuteł badawczy Friedmann powiedział mi wtedy jeśli zwyciężysz w tym trudnym konkursie będę optował za posadą badacza dla ciebie ale jeśli przegrasz zrobię dokładnie to samo gdyż potrzebujemy nowej generacji naukowcoacutew

Po kilku latach pracy w CNRS spędziłem rok w Stan-ach Zjednoczonych - na Harvardzie w Columbii i w Chi-cago - oraz kolejny rok w Chile gdzie założyłem Cen-trum Badań nad Socjologią Pracy oraz co ważniejsze poślubiłem pewną młodą chilijską biolożkę Miałem woacutewczas 34 lata i zostałem mianowany profesorem zw-yczajnym Wyższej Szkoły Nauk Społecznych (EHESS) ndash miała wtedy inną nazwę ndash gdzie spędziłem resztę moje-go życia zawodowego z wyjątkiem kilku lat w Ameryce Łacińskiej i kilku semestroacutew na Uniwersytecie Kali-fornijskim w Berkeley oraz w the New School w Nowym Jorku

W 1966 roku moja stała wrogość do oficjalnego sys-temu akademickiego spowodowała że skusiłem się na wyjazd na uniwersytet w Nanterre ktoacutery powstawał niedaleko Paryża Nie zdawałem sobie woacutewczas sprawy że spędzę najbliższych kilka lat w samym środku eu-ropejskiego ruchu studenckiego ktoacutery niepostrzeżenie przekształcił się w największe kulturowe i polityczne

7



widowisko Postrzegałem te wydarzenia jako najbardziej znaczący przykład ndash po Ruchu Wolności Słowa w Berke-ley w 1964 ndash nowych ruchoacutew bardziej bdquokulturowychrdquo niż bdquospołecznychrdquo Ta nowa zaproponowana przeze mnie perspektywa sprawiła że książka ktoacuterą wydałem stała się najbardziej cenioną pozycją spośroacuted wszyst-kich napisanych woacutewczas na ten temat Roacutewnocześnie akcentowałem sprzeczności pomiędzy ruchami kulturowymi a starymi ruchami marksistowskimi w szczegoacutelności ideologią trockistowską i maoistyczną ktoacutere interpretowały te zdarzenia w kategoriach poli-tycznych Było to jak twierdziłem bdquowlewanie młodego wina do starych beczekrdquo Doprowadziło mnie to do konfliktu zaroacutewno z konserwatywnymi profesorami jak też bdquolewicowymirdquo grupami politycznymi Pozostawałem natomiast w głębokim porozumieniu z Danielem Cohn ndash Bendictem anarchistą i antykomunistą ktoacutery był jedną z najbardziej wpływowych postaci w Nanterre gdzie wykładałem

Szybko doszedłem do wniosku że większość form zachowań zbiorowych nie może być definiowana w kat-egoriach zgody lub rozbieżności z prawem obyczajami i dominującymi wartościami To doprowadziło mnie do rozwinięcia dwoacutech roacuteżnych inicjatyw Pierwsza polegała na studiowaniu zachowań zbiorowych z perspektywy partycypacji ndash w kilku przypadkach spędziłem cały rok z członkami ruchoacutew społecznych lub politycznych badając ich bez używania kwestionariusza a zamiast tego organizując debaty pomiędzy aktywistami i ich zwolennikami jak też ich wrogami

Tak właśnie badałem ruch studencki dziesięć lat po Nanterre ruch antynuklearny regionalne ruchy nacjon-alistyczne uzwiązkowionych pracownikoacutew w roacuteżnych sektorach gospodarki oraz ndash co sprawiło mi największą radość ndash polski ruch Solidarności w latach 1980ndash81 i związkowcoacutew pracujących w chilijskich kopalniach węgla i przemyśle stalowym Ostatnimi czasy razem z przyjacielem poświęciłem sporo czasu na badanie Ruchu Zapatystoacutew w Chiapas w poacutełnocno-wschodnim Meksyku W każdym przypadku starałem się w możliwie najwyższym stopniu uczynić uczestnikoacutew ruchu świadomych znaczenia konfliktoacutew z ktoacuterymi mieli do czynienia

Takie podejście stało w wyraźnej opozycji względem funkcjonalizmu ktoacutery postrzegał aktoroacutew i systemy jako dwie strony tego samego medalu W przeciwieństwie do funkcjonalistoacutew ndash i to tworzyło moją drugą teoretyczną perspektywę ndash stawałem się coraz bardziej przeko-nany o tym że logika systemu społecznego i aktoroacutew społecznych albo przynajmniej logika tych ktoacuterych działania osiągają najwyższy poziom innowacji i kry-tycznej interwencji są przeciwne względem siebie System dąży bowiem do samointegracji i samoregu-lacji w celu osiągnięcia wewnętrznej lub zewnętrznej zmiany podczas gdy aktorzy pragną zwiększenia swo-jej własnej swobody działania autonomii godności i odpowiedzialności Bez wątpienia zazwyczaj dzieje się tak że dwie logiki upodobniają się do siebie w oblic-zu podobnych wyboroacutew Jednak w społeczeństwach w ktoacuterych wewnętrzne systemy kontroli są relatywnie słabe a otoczenie podlega nieustannym zmianom dwie logiki [logika systemu i logika aktoroacutew ndash pr-

zyp tłum] wchodzą ze sobą w sprzeczność pomimo nieustającego tworzenia się nowych form manipulacji opinią publiczną Globalizacja sama w sobie powoduje wzrost złożoności i w konsekwencji prowadzi do wielo-rakich konfliktoacutew w obrębie wszystkich sektoroacutew życia społecznego

Jak wiemy socjologia powstała w społeczeństwach przemysłowych ndash społeczeństwach ogromnie podat-nych na transformację następującą w wyniku tworzenia się nowych form produkcji organizacji dystrybucji oraz konsumpcji tj czerpiących z całej gamy społecznych i ekonomicznych źroacutedeł oraz metod Obecnie po raz pierwszy społeczeństwa postrzegają siebie jako zdolne do samotworzenia i samoprzeobrażania Zostało to wspaniale wyrażone przez Durkheima w stwierdze-niu wyjaśniać fakty społeczne przez fakty społeczne właśnie

Druga kategoria przeobrażeń roacutewnie istotna odnosi się do racjonalizacji i urynkowienia ktoacutere zdominowały obecnie nie tylko produkcję doacutebr narzuciły swoją logikę procesom komunikacji i reprezentacji co sprawiło że społeczni i ekonomiczni aktorzy zostali wyeliminowani z tych nowych przepastnych dziedzin Aktorzy tracą wpływ do tego stopnia że pozostaje im tylko instru-mentalna racjonalność

Zrozumienie sytuacji społecznej ktoacutera jest komplet-nie inna od tej charakterystycznej dla społeczeństw industrialnych stanowi obecnie nasze największe wy-zwanie Z jednej strony mamy do czynienia ze wzrostem reżimoacutew autorytarnych a z drugiej z sytuacją w ktoacuterej zachodni industrialny kapitalizm jest zastępowany kapitalizmem finansowym (co po raz pierwszy miało miejsce w 1929 roku i powtoacuterzyło się w latach 2007-2008) ktoacutery poza generowaniem zysku w każdym tego słowa znaczeniu nie spełnia żadnych ekonomicznych funkcji Aktorzy mogą sprzeciwiać się wszechmocnemu kapitałowi spekulatywnemu i pogoni za czystym zyski-em broniąc jedynie uniwersalnych wartości etycznych O ile pojęcie praw człowieka nie działało na wyobraźnię w okresie powojennym obecnie przekonujemy się że to właśnie prawa człowieka i demokracja są jedynymi wartościami ktoacutere zdają się posiadać moc mobili-zacji wystarczających sił społecznych i politycznych mogących przeciwstawić się antydemokratycznym reżimom autorytarnym i kapitalizmowi spekulatywne-mu

Jesteśmy jak najdalej od identyfikacji ndash jakże typowej w społeczeństwie industrialnym ndash aktoroacutew z system-em XXI wiek rozpoczął się w 1989 roku wraz z upad-kiem muru berlińskiego i masowymi demonstracjami na placu Tiananmen nieco poacuteźniej przyszła pora na Arabską Wiosnę Demokratyczny duch otrzymał ws-parcie nowych sił Starałem się analizować tę zmianę podejścia w przydługiej książce pt The End of Socie-ties ktoacutera odnosiła się do końca bdquospołeczeństw ktoacutere myślą same o sobie i same na siebie oddziaływują Soc-jologowie muszą zdać sobie sprawę znane dotąd kon-cepcje społeczeństwa nie korespondują już ze światem w ktoacuterym obecnie żyjemy Zatem chociaż sama socjolo-gia mogłaby z powodzeniem zostać przemianowana na bdquoetykę politycznąrdquo nauki społeczne nigdy nie znikną

8



gt Dialog Prawa i socjologii

Kalpana Kannabiran

Kalpana Kannabiran dyrektor Rady Rozwoju Społecznego Hajdarabad Indie członkini Komitetu Pro-gramowego Światwego Kongresu Socjologii w Yokohamie w 2014 roku oraz Komiteteu Badawczego Kobiety w społeczeństwierdquo (RC32)

Kalpana Kannabiran jest profesorem socjologii i dyrektor Rady Rozwoju Społecznego w Hajdarabadzie autonomiczne-go instytutu badawczego wspieranego przez Indyjską Radę ds Badań Społecznych W 2003 roku została uhonorowana Nagrodą Badań Społecznych im VKRV Rao w dziedzinie Społecznych Aspektoacutew Prawa Jest jednym z założycieli Uniwer-sytetu Prawa NALSAR (National Academy of Legal Studies and Research) gdzie przez dekadę w latach 1999-2009 wykładała socjologię i wspoacutełzałożycielką organizacji pozarządowej Centrum Badań Kobiet Asmita powstałej w 1991 roku W swojej pracy skupia się na zrozumieniu społecznych podstaw niedyskryminacji przemocy przeciwko kobietom a także kwestiami związanymi z konstytucjonalizmem i sprawiedliwością społeczną w Indiach Jej najnowsza książka to Narzędzia sprawiedliwości niedyskryminacja a konstytucja indyjska (Tools of Justice Non-Discrimination and the Indian Constitution Routledge New Delhi 2012) W 2012 roku Kalpana Kannabiran otrzymała Nagrodę dla Wybitnych Naukowcoacutew im Amartya Sena za swoją pracę w dziedzinie prawa

gtgt

9



Z aczęłam studiować socjologię w Hajdarabadzie w poacuteźnych latach 70 ale nie był to świadomy

wyboacuter Połączenie ekonomii soc-jologii i eografii było dla mnie mgliście interesujące w przeciwieństwie do literatury psychologii i filozofii ktoacutere nigdy nie wydawały mi się ciekawe W pewnym sensie był to domyślny wyboacuter Poszłam do publicznego collegersquou na państwowej uczelni ndash Nizam Col-lege na Uniwersytecie Osmania w Hajdarabadzie studia magisterskie kontynuowałam na Uniwersytecie Hyderabad a doktoranckie na Uni-wersytecie Jawaharlala Nehru Styl nauczania na studiach licencjack-ich był niewyobrażalnie pozbawiony wyobraźni jak to bywa na uniwersyte-tach państwowych ale podobnie było na studiach magisterskich

Na szczęście podczas drugiego roku studioacutew licencjackich zaangażowałam się w działania feministycznej grupy Stree Shakti Sanghatana i uczestniczyłam w kampaniach przeci-wko przemocy domowej i gwałtom Zaczęłam też uczyć się o ruchach na rzecz praw obywatelskich ktoacutere walczyły przeciwko bezkarności państwa w okresie po zakończeniu st-anu wyjątkowego czyli w latach 1977-1985 Miałam to szczęście że mogłam obserwować te ruchy z bardzo bliska ponieważ moacutej ojciec był prawnikiem i przewodniczącym Komisji Wolności Obywatelskich w stanie Andhara Pradesh a poacuteźniej został Narodowym Prezydentem Ludowego Związku ds Wolności Obywatelskich Moja mat-ka feministyczna pisarka i poetka zagorzale krytykowała takie działania co nie przeszkadzało jej w udziela-niu niezbędnej pomocy dysydentom ktoacuterzy wciąż przychodzili do nasze-go domu Tak jak i ja należała do Stree Shakti Sanghatana Jest też wspoacutełautorką książki o buncie w Telan-ganie ndash Tworzyłyśmy historię życiorysy kobiet zaangażowanych w ruch oporu w regionie Telangana (We Were Mak-ing History Life Stories of Women in the Telangana Peoplersquos Struggle)

Byłam więc bezpośrednim świadkiem oporu wobec przemocy państwowej i związanych z nim konsekwencji co odbiło się na moim rozumieniu socjologii Jest ona dla mnie przede

wszystkim możliwością innego ro-zumienia społeczeństwa Od czasu kiedy zaczęłam poważnie traktować socjologię była dla mnie zawsze związana z rozumieniem prawa i zaangażowaniem w radykalną politykę Nie z socjologią prawa ale z socjologią i prawem jako dys-cyplinami ktoacutere muszą ze sobą rozmawiać w sposoacuteb ktoacutery umożliwia bardziej zniuansowane spojrzenie na sprawiedliwość Jak na ironię to połączenie zostało wzmocnione przez bdquoprzypadkowąrdquo śmierć mojej promo-torki (ktoacutera miała około trzydziestu lat) i jej męża (roacutewnież wykładowcy na tym samym wydziale) w pożarze domu ktoacuterego świadkiem było ich dwu-letnie dziecko Byłam jej przyjacioacutełką a także pierwszą i ostatnią studentką Wszyscy wiedzieli o tym że ich małżeństwo nie jest zgodne i o stresie w ktoacuterym żyła moja promotorka Ale na żadnych zajęciach z socjologii rodz-iny nie rozmawialiśmy w sposoacuteb ktoacutery moacutegłby mnie choć trochę przygotować do zrozumienia tej sytuacji Radziłam sobie z nią tylko dzięki zaangażowaniu społecznemu poza uniwersytetem choć moi wykładowcy zawsze zżymali się na moacutej bdquoaktywizmrdquo

W związku z moim zaangażowaniem w organizacje pol i tyczne i doświadczeniami ktoacutere wynosiłam z sal sądowych (takimi jak narady rozważania sądowe a także rozmaite strategie interpretacji czyli obser-wowaniem prawa w praktyce) dość wcześnie zainteresowałam się prawem precedensowym konstytucją debatami Zgromadzenia Konstytucyj-nego oraz dyskusjami legislacyjnymi Ale ciekawiło mnie też odkrywanie możliwości społecznego konstytucjon-alizmu i przemian z nim związanych W jaki sposoacuteb ruchy społeczne i poli-tyczne reprezentują konstytucję w sądach i na zewnątrz Jak ruchy są zorganizowane wokoacuteł konstytuc-jonalizmu Jakie drogi legislacyjne zostały przez te ruchy otwarte i jak to na nie wpływa Dobrym przykładem jest tu ustawa o Zarejestrowanych Plemionach i innych Tradycyjnych Mieszkańcach Lasoacutew (Uznanie Praw Ludzi Lasoacutew) (Scheduled Tribes and Other Traditional Forest Dwellers [Recognition of Forest Rights] Act) uchwalona w 2006 roku Ta dwustron-

na relacja w ktoacuterej ruchy społeczne wymuszają przestrzeganie konsty-tucji w reakcji na zaniedbania ze st-rony państwa a państwo polega na ruchach ich wiedzy w kwestii legislacji i odpowiedzialnego rządzenia stwar-za bardzo ciekawe możliwości badań Przykładem mogą być badania ktoacutere dojrzały do realizacji w grudniu 2012 roku w związku z nową ustawą o napaści na tle seksualnym Innymi słowy gdyby w centrum zainteresowań socjologii umieścić sprawiedliwość to studiowanie prawa stwarza korzystne warunki rozwoju socjologicznego pro-jektu

Jako wspoacutełzałożycielka feministycznej organizacji Asmita byłam konsult-antem pro bono dla kobiet ktoacutere były ofiarami domowej przemocy i gwałtoacutew dlatego też oczywiście nie zadowalało mnie patrzenie na prawo z perspek-tywy socjologicznej Doktorat z soc-jologii i samo rozumienie prawa były niewystarczające aby uzyskać odpow-iedzi od prawnikoacutew prowadzących sprawy Zaczęłam więc studiować prawoznawstwo ndash najpierw na studi-ach licencjackich a następnie mag-isterskich ndash żeby zdobyć dyplomy potrzebne do wkroczenia w pewien krąg wtajemniczenia Nie chciałam praktykować prawa ale od tego mo-mentu mogłam wchodzić na sale sądowe porozumiewając się na innym [konstytucyjnym] poziomie z prawnika-mi sędziami sądzonymi i studentami prawa ndash na poziomie ktoacutery poszerzał rozumienie podstawowych praw poza sztywność i redukcjonizm stosowane-go prawa konstytucyjnego W swojej pracy skupiałam się raczej na pomocy ludziom i społecznościom szczegoacutelnie narażonym na cierpienie i szkody

Byłam jednak zaskoczona w jak małym stopniu socjologowie rozumieją prawo pomimo tego że krąg ich zainteresowań jest dość ściśle powiązany ze sferą formalne-go i zwyczajowego prawa Wczesna zachodnia antropologia i socjologia dokładnie badała powiązania prawa i społeczeństwa a także ich przemi-any ndash Malinowski Durkheim i Weber to najbardziej oczywiste przykłady Natomiast w okresie moich studioacutew i pierwszych krokoacutew badawczych soc-jologia w Indiach była pod wieloma względami zamknięta na te zachod-

10


gtgt


11


nie wpływy Duża część praktyki soc-jologicznej w Indiach w tamtym czasie skupiała się wokoacuteł kategorii bdquokastyrdquo ndash wiele z tych prac reprodukowało ide-ologie i struktury dominacji sytuując teorię wewnątrz doświadczenia grup dominujących i wywodząc logikę z ich punktu widzenia Odwroacutecenie tego trendu zajęło sporo czasu ndash dopi-ero dziś wreszcie widzimy zmianę panującego w szkołach i mediach dys-kursu

Moja praca odbiegała od tych kon-wencji Z jednej strony skupiałam się na historii powstania kryminalnego prawoznawstwa i na tym jak jego ro-zwoacutej podczas okresu kolonialnego doprowadził do wspoacutełczesnych debat wokoacuteł napaści na tle seksualnym wyzysku seksualnego kary śmierci kryminalizacji homoseksualizmu oraz osoacuteb transseksualnych Kiedy łączy się spojrzenie socjologa i prawnika badanie polityki prawodawstwa sal sądowych i strategii interpreta-cyjnych staje się możliwe Łatwiej jest zrozumieć jak misternie nastrojone są mechanizmy dzięki ktoacuterym ide-ologie dominacji przenikają poprzez prawo procesowe do prawoznawstwa zwalczając podstawowe wolności nawet gdy pozornie zdają się je podtrzymywać Można też oczywiście badać relacje pomiędzy położeniem społecznym i dostępem do wymiaru sprawiedliwości

Drugi interesujący mnie wątek wiąże się z badaniem przemocy Podczas badań nad gender systemem kas-

towym niepełnosprawnością czy mniejszościami (seksualnymi i re-ligijnymi) moja praca skupiała się wokoacuteł problemu zrozumienia relacji dyskryminacji ubezwłasnowolnienia i przemocy Szczegoacutelnie ciekawiły mnie strategie teoretyczne ktoacutere mogły doprowadzić do zmiany sądowej interpretacji konstytucyjnej patrząc na przykład na roacuteżne formy ktoacutere przybiera ubezwłasnowolnienie w zależności od dyskryminowanych grup ndash nietykalność (kasty) kontrola seksualna (kobiety) przymusowe wysiedlenia (plemiona) ludoboacutejcza przemoc i ghettoizacja (mniejszości religijne) i nieumożliwianie powsze-chnego swobodnego dostępu (osoby niepełnosprawne) Jak to jest możliwe że w pojęciu społecznej transfor-macji mieszczą się jednocześnie ramy rewolucyjnej przemocy pacy-fizmu Gandhiego i oporu Ambedkara wobec systemu kastowego Ambed-kar architekt konstytucji i anty-kas-towy filozof został zmarginalizow-any przez głoacutewny nurt akademicki W jaki sposoacuteb możemy wskrzesić intelektualną spuściznę tej wpływowej postaci ktoacutera miałaby przełożenie na kształt dzisiejszej konstytucji

Pytanie o sprawiedliwość ndash rozumianą z perspektywy zaroacutewno socjologicznej jak i prawnej ndash prowadzi do dwoacutech kwestii ktoacutere wydają mi się szczegoacutel-nie ważne Pierwsza z nich podnie-siona przez Ambedkara to idea wedle ktoacuterej moralność konstytucyjna musi zastąpić moralność publiczną ndash kon-

cepcja zagrzebana na 60 lat aż do jej wskrzeszenia przez Sąd Najwyższy w Delhi w 2009 roku w odniesieniu do poszanowania praw mniejszości sek-sualnych w sprawie Naz Foundation1 Ambedkar tylko naszkicował tę myśl pozostaje pytanie jakie są jej kontury i jak może być rozwinięta żeby zastąpić miejsce sprawiedliwości w naukach społecznych Samo odwołanie do pojęcia Ambedkara podkreśla wagę niemożliwych czy niewyobrażalnych połączeń w naszych poszukiwaniach istoty sprawiedliwości Drugi pomysł ktoacutery uważam za fascynujący to użycie idei powstania ndash nieposłuszeństwa krytycznego i refleksyjnego podejścia ndash jako inspiracji dla kształtowania moralności konstytucyjnej i szerzej sprawiedliwości w ogoacutele To jest ta wiz-ja ktoacutera napędza przemiany społeczne i zapewnia punkt odniesienia rad-ykalnej walce na wielu frontach Dzięki niej społeczeństwa doświadczające dziejowej niesprawiedliwości i ich zwolennicy mogą wysnuwać nowe in-terpretacje moralności konstytucyjnej ndash interpretacje ktoacutere z definicji są wywrotowe

Przypisy1 Naz Foundation podważyła konstytucyjność 377 artykułu kodeksu karnego według ktoacuterego osoby utrzymujące stosunki seksualne bdquoprzeci-wko prawu naturyrdquo podlegają karze więzienia z dożywociem włącznie Sąd przychylił się do tego wniosku odwołując się do gwaran-towanych przez konstytucję praw takich jak roacutewność wobec prawa zakaz dyskryminacji ze względu na religię kastę płeć lub miejsce urodzenia i prawo do ochrony życia i swoboacuted osobistych

12


gt Chile czterdziesci lat po puczu

Manuel Antonio Garretoacuten prezentujący zgro-madzonym Manifest dla Nowej Konstytucji w czerwcu 2013r

Wywiad z Manuelem Antonio Garretoacutenem

Część II Wyzwania w okresie przemian demokratycznych

K ontynuujemy wywiad z garreto-nem skupiający się w szczegołności na spuściźnie dyktatury dla polityki demokratycznej Oproacutecz swojej roacuteżnorodnej

działalności akademickiej profesor Garretoacuten wioacutedł intensywne życie polityczne począwszy od objęcia stanowiska Przewodniczącego Związku Studentoacutew Katolickiego Uniwersytetu w 1964 roku W trakcie trwania dyktatury pisał i nauczał poza uniwersytetem kształcąc nowe pokolenia ktoacutere w przeciwnym razie miałyby niewielki dostęp do pluralistycznej edukacji i wiedzy Był aktywnie zaangażowany w odbudowę socjalistyczno-demokratycznego projektu stając się członkiem Centralnego Komitetu Partii Socjalistyc-znej Po zakończeniu dyktatury brał udział w public-znych debatach na temat przemian demokratycznych był doradcą pierwszego Ministra Edukacji Koordyna-torem Komisji Kultury oraz członkiem Komisji Szkol-nictwa Wyższego W ostatnich latach zaangażował się w propagowania nowej konstytucji Jego polityczne życie zawsze było prowadzone z uwzględnieniem in-telektualnej perspektywy badacza społecznego

MB We wcześniejszej części wywiadu (GD 35) moacutewił Pan o porażkach Salvadora Allende i bdquoFrontu Jedności Ludowej (Unidad Popular)rdquo a szczegoacutelnie o porażkach teoretycznych ktoacutere przyczyniły się do ich schyłku Przejdźmy do upadku dyktatury Jak mogło się to wydarzyć Jak to się wydarzyło

MAG Zacznijmy od wyjaśnienia porażki i problemy bdquoFrontu Jedności Ludowejrdquo nie spowodowały upadku dyktatury ale konspiracja obywatelskiej prawicy i in-terwencja wojska a wszystko to przy wsparciu Stanoacutew Zjednoczonych W 1980 roku dyktatura wprowadziła zupełnie nową konstytucję ktoacutera wygenerowała dwa polityczne porządki jeden od 1980 do 1988 a następny od 1988 roku Pierwszy z nich był okre-sem wykrystalizowania się dyktatury ndash ale rządzącej na mocy konstytucji Drugi miał stanowić stricte auto-rytarny cywilny reżim z wojskowym veto co nazywane jest ograniczoną demokracją chronioną demokracją ndash jak tylko chcemy Jednak żeby przejść z jednego porządku do drugiego i utrzymać tego samego lidera

gtgt

13


przy władzy ndash jakim był Pinochet ndash potrzebny był pew-ien mechanizm

MB To w tym miejscu pojawia się temat plebi-scytu czy tak

MAG Tak wybrali oni mechanizm referendum co doprowadziło do pewnego problemu Opozycja znac-znie rozwinęła zdolności organizacyjne po pierwsze w stawianiu oporu i utrzymywaniu zaangażowania or-ganizacji i ludzi po drugie włączeniu ze sobą roacuteżnych środowisk opozycyjnych oraz do sektoroacutew socjalnych w szybko zmieniającym się kontekście transformacji strukturalnej słabnięcia związkoacutew zawodowych i tak dalej Kryzys gospodarczy w latach 1982ndash83 rozpoczął cykl mobilizacji ktoacutery spowodował gro-madzenie się ludzi przezwyciężających swoacutej strach a następnie tworzenie politycznego sojuszu ale bez żadnego pomysłu na to jak pozbyć się dyktatury W tym samym czasie komuniści nie będący częścią socjalistycznej opozycji chcieli pozbyć się dyktatury na drodze powstania Ich proacuteba zamachu na Pino-cheta nie powiodła się Dopoacuteki dyktatura wzywała do referendum aby utrzymać Pinocheta przy władzy opozycja nie miała jasnej strategii Mimo że była to bardzo trudna decyzja opozycja zdecydowała się przeciwstawić plebiscytowi Jak ujął to jeden z prawicowych cywilnych zwolennikoacutew dyktatury referendum było dużym błędem ze strony reżimu ponieważ stało się kartą przetargową dla opozycji Jedyną rzeczą o ktoacuterej wiedzieli jak się ją robi było wygrywanie wyboroacutew

Na przekoacuter wszystkim sztuczkom i źroacutedłom władzy reżimu opozycja zwyciężyła Zatem mechanizm dyk-tatury ktoacutery miał ją utrzymać okazał się jej zgubą Co do opozycji tak długo jak znaczenie miały wyniki glosowania na bdquonierdquo bez znaczenia był fakt braku jakiegokolwiek programu na przyszłość

MB To dziwny sposoacuteb na zakończenie dyktat-ury popełnienie samoboacutejstwa Jakie były kon-sekwencje wybrania referendum jako drogi do demokracji

MAG Jedną z konsekwencji było pozbycie się dyk-tatury ale nie jej struktury instytucjonalnej czy jej modelu gospodarczego To bardzo ważne Chile to jedyne państwo na świecie z konstytucją utworzoną przez dyktaturę ktoacutere po długoletnim reżimie nie wprowadziło własnej ustawy zasadniczej To jedyny przypadek przemian demokratycznych w Ameryce Łacińskiej ktoacutere odbyły się bez powołania Zgro-madzenia Konstytucyjnego

Lecz można było tego uniknąć Po wygraniu referen-dum a poacuteźniej wyboroacutew rządząca bdquoKoalicja Partii na Rzecz Demokracjirdquo (Concertacioacuten) mogła poacutejść dalej w kierunku zmiany systemu politycznego bez obaw przed autorytarną regresją

MB I od takiej zmiany systemu politycznego mogła posunąć się do zmian w neoliberalnym modelu eko-nomicznym

MAG Nie można zmienić modelu ekonomicznego bez uprzedniej zmiany politycznego Na przykład przy obecnej konstytucji nie można nawet utworzyć

przedsiębiorstwa państwowego Trzeba pamiętać że jest to najczystszy neoliberalizm ndash czystszy od thatcheryzmu ndash ponieważ uformowany był w okresie dyktatury Teraz po 20 latach mamy to co ja nazy-wam pułapką sukcesu Concertacioacuten ktoacutera 19 krot-nie wygrała wybory ruszyła kraj z $5000 per capita do $15000 per capita oraz jako kolejny wyznacznik sukcesu 70 dzisiejszych studentoacutew uniwersytetoacutew ma ojcoacutew bez wyższego wykształcenia Oznacza to ogromną skalę przemian

Więc Concertacioacuten moacutewi słuchajcie poszło nam nieźle To był ogromny sukces Więc dlaczego powinniśmy przeprowadzać jakiekolwiek funda-mentalne przemiany Dlaczego mielibyśmy tworzyć nową konstytucję Zdemokratyzowaliśmy Chile co faktycznie było bardzo ważną transformacją Co więcej twierdzą oni że poprawili neoliberal-izm Ale w tej naprawie umocnili go i odnowili jego legitymizację Innymi słowy nie przerwali więzoacutew pomiędzy przekształconym społeczeństwem a Pino-chetem społecznoekonomicznym modelem dyktatury i jego niedemokratycznym reżimem Rząd może być demokratyczny polityka może być demokratyczna ale reżim nigdy demokratycznym być nie może

MB Co Pan przez to rozumie Co oznacza demokratyczna polityka przy niedemokratycz-nym reżimie Brzmi to jak Leninowska formuła

MAG Mam na myśli po pierwsze konstytucję ktoacutera nigdy nie była zatwierdzona demokratycznie Więc nie jest ona prawnie uzasadniona już od samego początku Ale po drugie konstytucja ustanowiła system polityc-zny gdzie mniejszość popierająca dyktaturę miała taką samą siłę wyborczą co większość ktoacutera była przeciwko niej System elekcyjny powoduje wiele trudności w wyborze dwoacutech kandydatoacutew z tej samej partii nawet jeśli frakcja ta zbiera większość głosoacutew Członkowie Kongresu są więc zawsze roacutewnomiernie podzieleni na dwa bloki a żeby zmienić konstytucję trzeba mieć 75 mandatoacutew Jest to niemożliwe Po co więc konstytucja Dla utrzymania modelu gosp-odarczego Zawarta jest w niej jedna linijka o prawie do życia i aż trzy strony o prawach własności

MB Więc co jest takiego złego w tym społecznoekonomicznym porządku Wskaźniki pokazują że zdaje on egzamin

MAG Myślę że jest kompletną porażką Nic co jest dobre nie jest wynikiem modelu gospodarczego Jakiekolwiek pozytywy zawdzięczamy cenom mied-zi czy polityce Concertacioacuten zwalczania uboacutestwa Rozwiązanie kryzysu gospodarczego nie leży w mod-elu gospodarczym tylko w antycyklicznej polityce rządu

MB Więc model nie jest taki zły tylko nies-kuteczny

MAG Nie nie W latach 70 Chile miało drugi na-jbardziej roacutewnomierny rozkład dochodoacutew w Ameryce Łacińskiej a już w roku 2000 rozwarstwienie to było drugim największym (przy nieustająco najbardziej egalitarnym Urugwaju) Rozkład dochodoacutew w Szwecji przed uwzględnieniem podatkoacutew jest bardziej ni-

gtgt

14


eroacutewnomierny niż w Chile ale po uwzględnieniu podatkoacutew rozkład dochodoacutew w Chile jest jednym z najgorszych na świecie natomiast w Szwecji jest jednym z najlepszych Po drugie nie ma bardziej generującego nieroacutewności systemu edukacyjnego od chilijskiego czy to ze względu na miejsce zamiesz-kania klasę społeczną dochoacuted czy wiele innych czynnikoacutew W 1970 roku z pewnością było mniej studiujących ale wtedy 75 z nich uczyło się w sys-temie publicznym obecnie jest to mniej niż 35 Więc nie mamy społeczeństwa tylko rynek z kilko-ma korektami ze strony państwa Istnieje poważna przepaść pomiędzy politykami a społeczeństwem Jeśli Chińczycy i miedź znikną zniknie też cały kraj Model chilijski opiera się na eksporcie na towarach oraz na długu społeczeństwa Mamy najgorsze prawo pracy na świecie Tylko 8 siły roboczej jest objęta zbiorowymi układami pracy Chile jest jedynym kra-jem bez przepisoacutew dotyczących ludności rdzennej tj Mapuche Jest to roacutewnież kraj ktoacutery uwielbia anty-depresanty

MB Nie moacutewił Pan jednak wcześniej że bieda została zlikwidowana

MAG Jeżeli użyjemy standardowych pomiaroacutew uboacutest-wo spadło z 50 za czasoacutew dyktatury do około 15 Ale wie Pan ludzie ktoacuterzy są powyżej linii uboacutestwa dzisiaj jutro mogą się znaleźć poniżej tej linii Nie ma publicznego systemu zabezpieczenia socjalnego

MB OK to przekonujący argument Przejdźmy więc do ruchu studenckiego W jakim stopniu odzwierciedla on te nieroacutewności I w jakim sto-pniu studenci mają swoacutej własny projekt polityc-zny

MAG Istnieją roacuteżne interpretacje ruchu studenckie-go Jedni moacutewią że jest to typowy ruch klasy średniej Studenci są niezadowoleni ponieważ mają dużo a chcieliby mieć jeszcze więcej Niezadowolenie to kluczowy wymiar każdego ruchu społecznego ale to nie wyjaśnia niczego Jeżeli mamy moacutewić o niezad-owoleniu to raczej rodzice są najbardziej niezad-owoleni ponieważ zmuszeni są zaciągać długi aby opłacić czesne swoich dzieci

Najbardziej znaczące żądanie studentoacutew dotyczyło publicznej edukacji Zawiera ono trzy elementy Po pierwsze system edukacji publicznej powin-ien dotyczyć większości i być dominujący Może być miejsce dla prywatnej edukacji ale powinno być to regulowane Po drugie prawo powinno zakazać szkoacuteł prowadzonych dla zysku oraz porzucić obecny system w ktoacuterym państwo wspiera osobisty zysk przedsiębiorcoacutew w systemie szkolnictwa nawet szkol-nictwa wyższego Trzecie żądanie dotyczy bezpłatnego szkolnictwa wyższego bez dotowania prywatnych sz-koacutel wyższych

Nie można jednak zapewnić bezpłatnej edukacji dla wszystkich bez gruntownej reformy podatkowej Jeśli dzieci burżuazji otrzymują darmową edukację uniwersytecką jak każdy inny to może to się odbywać tylko wtedy gdy płacą za to w formie wysokich podat-koacutew Oznacza to zmiany w systemie gospodarczym co

z kolei wymaga zmiany systemu politycznego

MB Więc moacutewi Pan że są to rewolucyjne żądania

MAG Nazywam je żądaniami fundamentalnymi in-nymi od tych dotyczących lepszych warunkoacutew życia Wydaje mi się że ruch studencki w Chile bez dostępu do rządu czy partii odgrywa tę samą rolę co ruchy społeczne w Wenezueli i w Boliwii miano-wicie stara się przerwać relację pomiędzy państwem i społeczeństwem będącej spuścizną dyktatury Więc w tym sensie rola ta jest bdquorewolucyjnardquo ale nie re-wolucyjna w rozumieniu metod działania Kolejnym podstawowym aspektem ruchu studenckiego jest w mojej opinii fakt że jest to pierwszy ruch społeczny we wspoacutełczesnych dziejach Chile nie będący history-cznie powiązany z systemem politycznym o ktoacuterym wspomniałem wcześniej

MB Więc sprywatyzowana edukacja jest oparta o model gospodarczy ktoacutery nie może być zre-formowany bez wprowadzenia zmian w konsty-tucji oraz związanym z nią systemie politycz-nym a takie zmiany z kolei wymagają odbudowy relacji pomiędzy polityką a społeczeństwem Ale Manuelu Antonio kto moacutegłby podjąć się zmiany ndash takiej jak ta ktoacutera odbyła się w Brazylii Wenezueli i Boliwii ndash ktoacutera mogłaby przenieść nas z post-pnochetowskiego społeczeństwa rynkowego do bardziej demokratycznego

MAG W Chile wszystkie wiekopomne projekty były tworzone poprzez połączenie partii i ruchoacutew społecznych bdquoindustrializacjardquo przez front ludowy (komunistoacutew socjalistoacutew i radykałoacutew) bdquoreforma rol-nardquo przez Demokrację Katolicką (kościoacuteł i ruchy rol-nikoacutew) bdquosocjalizmrdquo przez bdquoFront Jedności Ludowejrdquo (Unidad Popular) (socjaliści komuniści oraz inne partie) Walka przeciwko dyktaturze toczona była przez Concertacioacuten oraz Partię Komunistyczną lecz wspoacutełcześnie to przymierze jest niewystarczające do wprowadzenia demokracji ktoacutera wymagałaby odnow-ienia połączenia pomiędzy ruchami Bywały momen-ty kiedy wydawało się to możliwe ale zakończyło się niepowodzeniem Nowe szanse pojawiły się wraz z ostatnimi wyborami prezydenckimi Mi-chelle Bachelet została wybrana dużą większością głosoacutew a pierwszym punktem jej programu jest ut-worzenie nowej konstytucji Połączenie jej obietnic ze społeczną mobilizacją może wyzwolić demokratyc-zny partycypacyjny oraz instytucjonalny proces ktoacutery moacutegłby rozpocząć się od referendum Nowa demokratyczna konstytucja oraz Zgromadzenie Naro-dowe zapewniłyby nowe połączenie pomiędzy polityką a społeczeństwem tworząc nowe partie i tak dalej

MB Manuelu Antonio to było niesamowite Omoacutewiłeś całe 40 lat od czasu zamachu stanu To niebagatelna lekcja zaroacutewno dla mnie jak i dla naszych czytelnikoacutew Bardzo dziękuję

15


gt Urugwajw awangardzie

Demonstracja na rzecz zalegalizowania marihuany przed budynkiem parlamentu w Montevideo

Felipe Arocena Uniwersytet Republiki Montevideo Urugwaj

gtgt

U rugwaj małe trzy -milionowe państwo zaskoczyło świat uchwalając w 2013

roku dwie ustawy pierwsza z nich pozwala na małżeństwa osoacuteb tej samych płci druga legal-izuje marihuanę Jeśli dodamy do tego jeszcze trzecią uchwaloną w 2012 ktoacutera dekryminalizuje aborcję nie będzie przesadą stwierdzenie że kraj ten jest obecnie w awangardzie Zachodu

Według pierwszego artykułu urugwajskiej Ustawy o roacutewności małżeństw bdquoślub cywilny jest z mocy ustawy stałym związkiem dwoacutech osoacuteb odmiennej lub tej

samej płcirdquo W sierpniu 2013 roku mieliśmy okazję oglądać pierwszy ślub między dwoma mężczyznami na mocy nowego prawa wkroacutetce odbyły się kole-jne także między kobietami Podobną legislację wprowadziły dwa sąsiednie państwa Brazylia i Argentyna Oproacutecz nich tylko dwanaście krajoacutew na świecie formalnie akceptują małżeństwa homoseksualne Szwecja Norwe-gia Francja Hiszpania Islandia Belgia Luksemburg Holandia Dania Portugalia Kanada i Re-publika Południowej Afryki (zde-cydowana większość z nich jest położona w Europie Zachodniej) W Meksyku Stanach Zjednoc-

zonych i w Wielkiej Brytanii po-dobne przepisy funkcjonują tylko w obrębie pewnych terytorioacutew Jeśli przyjmiemy klasyfikację Joseacute Guilherme Merquiora i uznamy Amerykę Łacińską za ldquoinny Zachoacutedrdquo to okaże się że obecnie małżeństwa homoseksu-alne są tworem prawie wyłącznie zachodnim Z pewnością ma na to wpływ daleko posunięta seku-laryzacja regionu oraz procesy modernizacji i rozszerzania praw

Ustawa o regulacji marihua-ny przyjęto w grudniu 2013 roku Według jej zapisoacutew państwo weźmie na siebie odpowiedzialność za kontrolę

Ameryki Łacińskiej

16


i regulację importu ekspor-tu sadzenia uprawy zbiera-nia produkcji pozyskiwania składowania reklamowania i dystrybucji konopi i ich pochod-nychrdquo Legalne będą także kluby plantatoroacutew marihuany oraz up-rawy liczące do sześciu roślin na gospodarstwo domowe Żaden inny kraj na świecie nie powierzył państwu kontroli nad produkcją dystrybucją i sprzedażą mari-huany Efekt tych działań ma być dwojaki Po pierwsze ma to odsunąć konsumentoacutew marihuany od handlu narko-tykami i wiążącymi się z nim wiktymizacją oraz przemocą Po drugie zapoczątkowana zost-anie bezprecedensowa strategia walki z samym handlem narko-tykami Urugwajski prezydent Joseacute Mujica przekonuje że skoro dziesiątki lat represji nie były w stanie zwalczyć tego probl-emu przyszedł czas na nowe rozwiązania Jeśli urugwajskie laboratorium uzyska pozytywne rezultaty inne kraje Organizacji Państw Amerykańskich (OPA) ndash ktoacutere już teraz poszukują innych opcji ndash będą bardziej skłonne by poważnie rozważyć przyjęcie po-dobnego podejścia

W 2012 Urugwaj uchwalił także Ustawę o dobrowolnym przer-waniu ciąży Drugi ar tykuł tego dokumentu głosi że bdquodobrow -olne przerwanie ciąży w trakcie pierwszych 12 tygodni ciąży nie będzie karanerdquo Także i w tym obszarze Urugwaj jest jednym z nielicznych krajoacutew w Ameryce Łacińskiej gdzie uznaje się prawo kobiet do aborcji (razem z Kubą Gujaną Portoryko i stolicą Mek-syku) Samo życzenie kobiety stanow i d l a w s z y s t k i c h k r a -j ow yc h p l a c oacute we k o p i e k i zdrow -otnej wystarczającą podstawę do wykonania tej usługi Parlament zatwierdził to prawo już pięć lat temu ale zawetował je oacutewczesny prezydent Tabareacute Vaacutezquez (z za-wodu onkolog) Dwa spośroacuted ar-gumentoacutew za uchwaleniem tej

ustawy są kluczowe Pierwszym jest prawo kobiety do decydow -ania o własnej ciąży drugim lik-widacja podziemia klinik abor-cyjnych ktoacutere zagrażają życiu kobiet o niskich dochodach niebędących w stanie zapłacić za procedury o wyższym stand-ardzie

Wszystkie trzy ustawy zostały przegłosowane dzięki rządzącej partii Frente Amplio (Szeroki Front) ktoacutera w obecnym parla-mencie ma większość absolutną Jest to właściwie koalicja par-tii i grup o roacuteżnych orientac-jach politycznychod centrum po lewicę Utworzona w roku 1971 po raz pierwszy doszła do władzy w 2005 roku a w 2010 uzyskała reelekcję Natomiast stanowiska partii opozycyjnych co do po-szczegoacutelnych ustaw były roacuteżne Roacutewność małżeństw cieszyła się szerokim poparciem ustawodaw -coacutew za to pozostałe dwie ustawy budziły większe kontrowersje i niemal połowa deputowanych zgłosiła swoacutej sprzeciw Roacuteżnice te odpowiadają mniej więcej ukształtowaniu opinii w całym społeczeństwie

Omawiane ustawy jasno odzwierciedlają poglądy le-wicowego rządu ktoacutery jest u władzy od ośmiu lat i dysponują większością parlamentarną Jednakże takie wytłumaczenie jest powierzchowne Na bardziej złożonym socjologicznym pozi-omie należy spytać jakie głębsze siły społeczeństwa urug-wajskiego znajdują swoacutej wyraz w tych ustawach Jak mamy je zrozumieć w kontekście kraju ktoacutery często określa się jako kul-turowo konserwatywny i ktoacutery ma jedną z najstarszych populacji w Ameryce Południowej

Istnieją co najmniej cztery is-totne czynniki Po pierwsze społeczeństwo Urugwaju jest jed-nym z najbardziej świeckich na kontynencie a prawdopodobnie nawet na świecie Jak ujął to his-

toryk Carlos Real de Azua Urug-waj jest najciemniejszą z gwiazd na katolickim niebie Ameryki Łacińskiej Po drugie państwo to przechodziło już raz przez okres w ktoacuterym jego ustawodawstwo uchodziło za wyprzedzające swoacutej czas Zniesiono woacutewczas karę śmierci (1907) zaakcep-towano rozwody z inicjatywy kobiet (1913) wprowadzono ośmiogodzinny dzień pracy (1915) i przyznano kobieto prawo głosu (1927) W pierwszych dekadach ubiegłego wieku Urugwaj był tak postępowy że wielu obawiało się iż zmierza w kierunku socjal-izmu Po trzecie choć populacja jest relatywnie stara to duża jej część dorastała w czasie kul-turowej seksualnej i politycznej rewolucji lat sześćdziesiątych Po czwarte kraj doświadcza obecnie jednego z najbardziej korzystnych okresoacutew od wielu dziesięcioleci osiągnął pełnię politycznej demokracji (zgodnie z wszystkimi międzynarodowymi wyznacznikami wspoacutełczesnej demokracji) przez ostatnią dekadę jego gospodarka odnotowywała co roku średnio pięcioprocentowy wzrost a w wyni-ku silnej polityki społecznej pop-rzez redystrybucję bogactwa społeczeństwo stało się bardziej egalitarne i zamożniejsze Urug-waj przeżywa okres poroacutewnywal-ny jedynie do początkoacutew dwudzi-estego wieku kiedy uważano że ma jedne z najlepszych warunk-oacutew do życia na Ziemi

Możliwe że w niedalekiej przyszłości wiele państw Zachodu uchwali regulacje podobne do opisanych powyżej Dlatego też nie byłoby przesadą powiedzieć że Urugwaj wytycza szlak przyszłej ekspansji praw Należy jednak pamiętać że ustawy tego typu mogą napotykać poważne przeszkody ponieważ w wielu państwach o innych tradycjach kulturowych wciąż myślano by o nich z odrazą

17


gt Jak publicznajest urugwajska pu-

bliczna edukacjaParlament Urugwaju otoczony przez protestujących nauczycieli

Adriana Marrero Uniwersytet Republiki Montevideo Urugwaj - członkini komitetoacutew badawczych Socjologii Edukacji Socjologii Teoretycznej oraz Komitetu Kobiet ISA Leandro Pereira Uniwersytet Republki Montevideo Urugwaj

gtgt

J est takie państwo ndash Urugwaj gdzie 80-90 ucznioacutew i studentoacutew korzysta z dostępu do publicznego szkolnictwa Tak publicznego Szkolnictwo niepubliczne obejmuje nie

więcej niż 15 ucznioacutew przy czym wskaźnik ten w historii nieco się zmieniał Publiczna edukacja jest całkowicie darmowa począwszy od przedszkola na uniwersytecie skończywszy włączając kształcenie na poziome magisterskim i doktoranckim Oproacutecz tego że jest darmowa jest roacutewnież ogoacutelnodostępna ndash nie ma wykluczających egzaminoacutew albo systemu kwotowego Po ukończeniu liceum każdy może więc zostać przyjęty na studia Co więcej pomimo latynoamerykańskiej religijności urugwajska pub-l iczna edukacja od 1917 roku ma charakter świecki religia w szkole była opcjonalna już w XIX wieku ndash rodzice mogli odmoacutewić posyłania na nią swoich dzieci Już w początkach XX wieku urugwajskie ko-biety zdążyły prześcignąć mężczyzn w osiągnięciach edukacyjnych obecnie osiągają przeciętnie wyższe poziomy edukacji niż mężczyźni

Kobiety stanowią także prawie 34 studentoacutew pierwszego i drugiego stopnia oraz przeszło tyle absolwentoacutew Ten edukacyjny ldquorajrdquo był pierwszym krajem świata ktoacutery przystąpił do programu MIT bdquoLaptop dla każdego dzieckardquo dzięki ktoacuteremu każdy

uczeń i każdy nauczyciel - obecnie podczas edu-kacji gimnazjalnej ndash otrzymuje od państwa laptopa z dostępem do Internetu bdquoCEIBAL Planrdquo (od słowa ceibo ndash nazwy kwiatu będącego symbolem Urugwa-ju) umożliwił posiadanie laptopa nawet najbiednie-jszym - zabierając go do domu mogą go używać do nauki i zabawy

Możemy przypuszczać że system o takich cechach ndash powszechny i bezpłatny w kraju o niskim przyroście naturalnym (019 rocznie) gdzie młodzież poniżej 15-go roku życia stanowi zaledwie 22 populacji obszarze z klimatem umiarkowanym bez większych geograficznych i kulturowych barier ndash powinien prowadzić do inkluzywnej edukacji i wymiernych re-zultatoacutew Nic z tego

Według raportu PISA (Program for Internation-al Student Assessment) z roku 2012 Urugwaj utrzymuje niezwykle wyraźny poziom nieroacutewności w rozwoju społeczno - kulturowym 89 ucznioacutew uczęszczających do instytucji oświaty w ldquobardzo niekorzystnychrdquo warunkach społeczno kulturowych plasuje się poniżej poziomu drugiego podczas gdy zaledwie 13 ucznioacutew uczęszczających do szkoacuteł w najbardziej dogodnychrdquo warunkach spada poniżej tego poziomu Przepaść pomiędzy tymi dwo-

18


ma krańcami wynosi nawet 170 punktoacutew w przypad-ku egzaminu matematycznego czyniąc z Urugwaju państwo o najwyższym wskaźniku nieroacutewności edu-kacyjnych Rezultat ten pozostaje niezmienny już od czterech edycji egzaminoacutew PISA w ktoacuterych kraj ten uczestniczył

Upraszczając najbardziej uprzywilejowane urug-wajskie dzieci osiągają średnie wyniki wyższe niż w Norwegii (489) albo Stanach Zjednoczonych (481) podczas gdy najbiedniejsze klasyfikują się znacznie niżej niż dzieci w Katarze (376) Indonezji (375) czy Peru (368) Co więcej 75 najwyższych wynikoacutew uzyskują dzieci uczęszczające do szkoacuteł prywatnych

Jeśli wyniki testoacutew PISA nie przekonują czytelnikoacutew ndash można mieć bowiem uzasadnione obiekcje w sto-sunku do międzynarodowych zestawień nawet nie mając nic przeciwko wewnętrznym poroacutewnaniom na ktoacutere pozwalają dostępne narzędzia ndash to zarysu-jmy informacje generowane w kraju W rugwaju na wyższych poziomach edukacji najbiedniejsi studen-ci są sukcesywnie wypierani ndash głoacutewnie w związku z wysokimi wskaźnikami rzucania szkoły i powtarza-nia klasy Według oficjalnych danych National Sta-tistics Institutersquos Household Survey (2012) 953 dzieci w wieku 6-11 lat uczęszcza do szkoły podsta-wowej 738 tych w wieku 12-14 do gimnazjum a tylko 514 15 16 i 17-latkoacutew uczy się w liceum Co więcej zaledwie 237 młodych ludzi w wieku 18-24 lat studiuje Rozbieżności pomiędzy kwintyla-mi bazujące na dochodach gospodarstw domowych prowadzą do takiego samego wniosku w wieku 3 lat -w najwyższym kwintylu - dziewięć na dziesięć dzie-ci uczęszcza do szkoły podczas gdy w najniższym kwintylu poziom tego wskaźnika wynosi od 1 do 2 Natomiast w wieku 22 lat 57 młodych ludzi znajdujących się w najwyższym kwintylu studiuje na uniwersytecie w poroacutewnaniu z 9 w najniższym

Zatem co jest tutaj nie tak Jak to możl iwe że sys -tem edukacyjny opar ty na zasadach promujących otwar tość i roacutewność może cechować się takimi nieroacutewnymi wynikami

Naszym zdaniem problem tkwi w znaczeniu słowa publicznyrdquo Edukacja ktoacuterą Urugwaj nazywa publicznąrdquo tak naprawdę ma niewiele wspoacutelnego ze słowem bdquopublicznyrdquo w rozumieniu demokratyc-znych i pluralistycznych społeczeństw Cała edukacja formalna od przedszkola po uniwersytet zarządzana jest przez dwie autonomiczne jednostki Narodową Administrację Edukacji Publicznej (the National Ad-ministration of Public Education ANEP) oraz Uniwer-sytet Republiki (University of the Republic) ndash obie odseparowane od formalnej sfery polityki Pomimo że Ministerstwo Edukacji podlega władzy wykonaw -czej nie ma ono nic do powiedzenia w kwestiach edukacyjnych Konstytucja stanowi bdquoSuwerenność tkwi w Narodzierdquo i jest wyrażana przez głosowanie w obligatoryjnych wyborach co pięć lat ale wola Urugwajczykoacutew dotycząca edukacji pozostaje nie wyrażona nawet poprzez dwuizbowe zgromadzenie ustawodawcze albo władzę wykonawczą gdzie Min-isterstwo Edukacji ma związane ręce

Tymczasem w jednostkach ktoacutere zarządzają edukacją ndash mających ogromną autonomię gwarantowaną przez Konstytucję ndash interesy korpora-cyjne biorą goacuterę ANEP odpowiedzialna za edukację obowiązkową i szkolenie nauczycieli funkcjonu-je jako swoiste towarzystwo wzajemnej adoracji i rządzona jest przez mechanizmy ktoacutere prowadzą do obniżania jakości kształcenia Z jednej stro-ny szkolenie nauczycieli wciąż przebiega zgodnie z modelem tradycyjnej szkoły bez brania pod uwagę wynikoacutew badań jednocześnie zaś awanse opierają się na zasadzie starszeństwa nie uwzględniając jakiejkolwiek ewaluacji rozwoju i konkurencyjności nauczyciela Zatrudnianie nowych nauczycieli ogran-icza się do wąskiego grona członkoacutew ANEP kategory-cznie wykluczając nauczycieli akredytowanych przez uniwersytety Mało tego niemalże niemożliwym jest zwolnienie nauczyciela

W edukacji ponadgimnazjalnej ndash prawdziwym za-torze systemu edukacyjnego ndash ponad 13 zajęć przepada z powodu nieobecności nauczyciela oraz przynajmniej 40 ucznioacutew powtarza klasę Edukac-ja na poziomie szkoacuteł podstawowych gdzie mamy do czynienia z mniejszą absencją nauczycieli roacutewnież charakteryzuje się wysokimi wskaźnikami repetow -ania W 2013 roku walka o wyższe wynagrodzenia ndash ktoacutera stopniowo narastała od dymisji lewicowego rządu w 2005 roku do momentu gdy wyjściowe zarobki nauczyciela wynoszą obecnie dwukrotność pensji profesora uniwersyteckiego ndash spowodowała pozbawienie najbiedniejszych dzieci zajęć szkolnych przez w sumie miesiąc Nie uwzględniając przy tym innych strajkoacutew przeciwko reformie proponowanej przez kolejne post-dyktatorskie rządy w tym te lewi-cowe Szkoły prywatne bardziej pobłażliwe w kwestii nieobecności nauczycieli i płacące niższe pensje niż szkoły publiczne nie cierpią z powodu tych korpora-cyjnych atakoacutew Z tej perspektywy edukacja w Urug-waju jest tylko w niewielkim stopniu bdquopublicznardquo

Związki nauczycieli świadome urugwajskiego przywiązania do sfery publicznej jako pośredniczącej pomiędzy społeczeństwem a władzą państwa oraz olbrzymiego znaczenia edukacji publicznej w kształtowaniu urugwajskiej tożsamości i oby -watelskiego braku zaufania dla mechanizmoacutew rynkowych przyczyniły się do tego co nazywamy bdquorefeudalizacjąrdquo Wymachując sztandarami bdquopub-l icznej edukacjirdquo bezkompromisowo obstają przy swoich korporacyjnych interesach ndash wyrażonych w przywilejach i dodatkach sprzyjającym nieodpowiedzialności wobec edukacyjnych nieroacutewności i pogwałceniu prawa do edukacji dla tych dzieci ktoacutere potrzebują jej najbardziej

Przyznając sobie prawo do podejmowania decyzji dotyczących edukacji bez jakichkolwiek ustępstw związki odmoacutewiły innym obywatelom prawa do kry -tyki debaty i zgłaszania propozycji alternatywnych rozwiązań Urugwaj może twierdzić że ma publiczną edukację niestety jest ona publiczna tylko w br-zmieniu

19


gt Urugwajski cudredystrybucja i wzrost

uzwiązkowienia

Marcos Supervielle Uniwersytet Republiki Montevideo Urugwaj członek rady Komitetu badań nad pracą ISA (RC30) oraz Mariela Quinones Uniwersytet Republiki Montevideo Urugwaj

gtgt

D rugi lewicowy rząd w Urugwaju wybrany w 2009r rozszerzył swoją pro-pracowniczą

linię polityczną poprzez rady płac i komisję troacutejstronną w celu ustalenia płacy minimalnej dla wszystkich kategorii zawodow-ych we wszystkich sektorach gospodarki W ten sposoacuteb odegrał strategiczną rolę w pro-mowaniu progresywnej redystry-bucji dochodu W ostatnich la-tach płace realne rosły rocznie o 4 a płaca minimalna wzrosła o 250 Przed nadejściem le-wicowego rządu w 2004r średnia płaca była wyższa 65 razy od płacy minimalnej pod-czas gdy dziś średnia płaca to jedynie trzykrotność płacy mini-malnej Wbrew obiegowej opinii twierdzącej że polityka redyst-rybucyjna zmniejsza stopień zatrudnienia stopa bezrobocia spadła z 137 z okresu zanim lewicowy rząd przejął władzę w 2004r do średniego poziomu 61 podczas trwania jego dru-giej kadencji

Co więcej praca dostępna w tym okresie w coraz większym sto-pniu oferowana była na godnych warunkach Szara strefa rynku pracy została zredukowana co spowodowało objęcie zabez-pieczeniem społecznym większej liczby osoacuteb i zwiększenie liczby beneficjentoacutew wszystkich praw pracowniczych Zatrudnienie na pełen etat ze świadczeniami ndash lub zatrudnienie dobrej jakości ndash wzrosło z 55 wszystkich za-trudnionych w 2004r do 69 w 2011r W tym okresie wzrosło roacutewnież zatrudnienie młodych a poziom niepokojoacutew pracown-iczych spadł Z pewnością te os-tatnie dane wciąż ulegają zmianie razem z cyklami stosunkoacutew pracy ndash powiązanych z głosami oddanymi na publiczny budżet w przypadku pracownikoacutew sektora publiczne-go i z ograniczeniami wynegoc-jowanych warunkoacutew układoacutew zbiorowych w przypadku pra-cownikoacutew sektora prywatnego ndash ale ogoacutelnie i w dłuższej perspek-tywie czasowej liczba konfliktoacutew uległa zmniejszeniu

Wzrost sprawiedliwości

społecznej nie byłby możliwy bez silnej woli

politycznejrdquo

20


Wszystko to było możliwe dzięki wyjątkowo sprzyjającej sytuacji ekonomicznej ktoacutera nadeszła wbrew kryzysowi ktoacutery wystąpił w krajach bardziej rozwiniętych Tego typu bonanza była warunk-iem koniecznym dla polepsze-nia redystrybucji społecznej ale sama z siebie by nie wystarczała Tak znaczące rozpowszechnienie sprawiedliwych relacji pracy w społeczeństwie nie byłoby możliwe bez bardzo silnej woli politycznej zwłaszcza w przy-padku projektoacutew politycznych mających tak dramatyczne kon-sekwencje jak redukcja biedy z 40 do 12 populacji i skraj-nego uboacutestwa 45 do 05

Jak wspomnieliśmy społecznym mechanizmem ktoacutery odegrał kluczową rolę w tym procesie były tak zwane bdquorady płacrdquo Te ciała mające długą historię w Urug-waju zostały przeformułowane przez pierwszy lewicowy rząd i umocowane jako strategia poli-tyczna w jego drugiej kadencji Wykładniczy wzrost wskaźnikoacutew uzwiązkowienia przyczynił się do wprowadzenia zmian W rzeczy samej uzwiązkowienie wzrosło o ok 300 od 2005r osiągając obecnie poziom 350 000 członkoacutew Związek centralny przewiduje że do końca 2013r liczba ta wzrośnie do 380 000 co stanowi ok 12 populacji kraju lub 24 całości wynagradzanej siły roboczej Ogromny wzrost dotyczył nie tylko członkostwa lecz roacutewnież tworzenia nowych związkoacutew w sektorach w ktoacuterych wcześniej nie istniały takich jak

np obszary wiejskie czy praca domowa

Ten gwałtowny wzrost aktywności związkowej miał szereg kon-sekwencji Z jednej strony spowodował zwiększenie zain-teresowania klasycznymi ideo-logiami związkowymi Tradycją urugwajskich związkoacutew zawo-dowych była ich niezależność wobec państwa i korporacji ale roacutewnież i partii politycznych ndash pr-zynajmniej w sensie organicznym ndash włączając w to partie lewicowe Wpływ tych ostatnich oddziaływał poprzez lewicowe tendencje ich lideroacutew ktoacuterzy mogli objąć to stanowisko drogą demokratycz-nego wyboru przez szeregowych członkoacutew

Inną tradycją urugwajskich związkoacutew jest to że każda firma lub sektor produkcji mają swoacutej własny odrębny związek zawo-dowy co zmienia związki w mik-rosystemy polityczne zajmujące się sprawami lokalnymi ktoacutere mogłyby być trudne do pogodze-nia w szerszej sferze politycznej W rezultacie centralny związek urugwajski ndash PIT-CNT ndash zawsze reprezentował szeroki zakres prądoacutew związkowych jednakże wszystkie one miały charakter lewicowy

Paradoksalnie poprzez te demokratyczne tradycje związki zawodowe straciły część swojej politycznej spoacutejności gdy część nowych wyłanianych oddolnie lideroacutew przestała utożsamiać się z historyczną lewicą Na pozi-omie ideologicznym w niektoacuterych

sektorach pojawiły się radykalne nurty związkowe ktoacutere rozwinęły silne antyrządowe pozycje W in-nych sektorach korporacyjna retoryka zwyciężyła zrywając z tradycjami ktoacutere integrowały związkowe skargi i zażalenia1 w szeroką strategię polityczną w celu modernizacji kraju i polep-szenia pozycji najniższych warstw społecznych Te nowe związkowe tendencje ktoacutere w pewnych sytuacjach okazały się ekstrem-alnie agresywne wydawały się zmieniać organizację związkoacutew zawodowych stając się wyzwani-em dla starych wzoroacutew i kreując nowe relacje z przyszłym rządem W praktyce rozwinął się nowy korporacyjny proces wnosze-nia skarg ndash ktoacutery nawet zyskał wysoką pozycję w niektoacuterych sektorach ndash ktoacutery jest zorientow-any tylko na podnoszenie płac bez wiązania żądania z żadną szerszą wizją świata co było i jest tradycją wśroacuted związkoacutew zawodowych Być może patrzy-my obecnie na nową lewicę operującą wewnątrz trady-cyjnych struktur związkowych lub tworzącą nowe struktury dla nowej wizji społeczeństwa na bazie świata pracy

Przypisy

1 w oryginale grievance Mowa tut-aj o procedurze umożliwiającej pra -cownikom zgłaszanie skarg do pracodaw -coacutew poprzez reguły ustalone zbiorowymi układami ht tpenwikipediaorg wikiGrievance_28labour29 (przyp t łum)

21


gt UrugwajskaRewolucja agrarna

Od tradycyjnej hodowli bydłahellip do międzynarodowego przemysłu celulozowego Zdjęcia Emilio Fernaacutendez

Diego E Pintildeeiro Publiczny Uniwersytet Republiki w Montevideo Urugwaj

gtgt

W 2002 roku głęboki kryzys gospodarc-zy i społeczny dosięgnął Urugwaj

po 20 latach neoliberalnych re-form wprowadzanych przez trady -cyjne partie W 2005r lewicowa koalicja Frente Amplio (Szeroki Front) wygrała wybory i rozpoczęła żmudną odbudowę kraju W kole-jnych latach gospodarka Urug-waju rozwijała się najszybciej na kontynencie a jednocześnie poli-tyka redystrybucyjna proacutebowała zmniejszyć uboacutestwo w bezprec-edensowy sposoacuteb Wiele z tych osiągnięć było możliwych dzięki silnemu wzrostowi w sektorze rolnym ktoacutery w ciągu tych lat przeszedł gruntowne zmiany strukturalne

W przeciągu XX wieku struk-tura społeczeństwa wiejskiego w Urugwaju niewiele się zmieniła Na jego szczycie stali posiadac-ze względnie dużego żywego in-

wentarza oraz zakładoacutew rolnych związanych z produkcją towaroacutew na eksport Z powodu wczesnego powstania rolnictwa o charakter-ze kapitalistycznym dużą część wiejskiej siły roboczej stanowili pracownicy najemni zarazem jed-nak było wśroacuted nich wielu produ-centoacutew rodzinnych (bardziej rol-nikoacutew niż chłopoacutew) europejskiego pochodzenia ktoacuterzy produkowali żywność na rynek wewnętrzny Na początku kolejnego wieku duża część tej struktury została zre-wolucjonizowana poprzez wciąż trwający proces ktoacutery omoacutewię poniżej

Od końca poprzedniego wieku na rynku światowym roacutesł popyt na żywność włoacutekno oraz surowce do produkcji biopaliw Ich ceny wzrosły ponieważ pojawiło się na nie wysokie zapotrzebow -anie w dużych gospodarkach wschodzących Jako producent towaroacutew charakteryzujących

się wysokim popytem Urugwaj doświadczył zintensyfikowania użytkowania gruntu Połączono eksploatację nowych ziem na uprawę zboacuteż i rzepaku na większą skalę ze zwiększeniem wydajności żywego inwentarza co doprowadziło do większej produkcji i eksportu produktoacutew rolnych Do tych form produkcji ndash o ktoacuterych się myśli jako o bardziej tradycyjnych ndash trzeba dodać leśnictwo Dzięki dotac-jom rządowym zapoczątkowanym w 1987 roku obecnie ponad milion hektaroacutew zostało zales-ionych drewno jest przetwar-zane przez dwie celulozownie zbudowane i obsługiwane przez międzynarodowe korporacje Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na względną roacutewnowagę roacuteżnych form wytwarzania jest wzrost produkcji biopaliw przez państwowy koncern naftowy

Czytelnym wskaźnikiem przemian

22


w świecie rolnictwa są zmiany cen ziemi W ciągu ostatniej dekady średnie ceny gruntoacutew wzrosły siedmiokrotnie natomiast w przy -padku największych gospodarstw (ponad 2500 hektaroacutew) ndash dwu-nastokrotnie co prowadziło do sprzedaży ziem przez zaroacutewno małych jak i dużych producentoacutew Skutkiem tego był wzrost kon-centracji majątkoacutew oraz więcej gruntoacutew przeszło w posiadanie obcokrajowcoacutew Wstępne dane z najnowszego Powszechne-go Spisu Rolnego z 2011 roku pokazują że o ile w 2000 roku było 57 131 gospodarstw rolnych to 11 lat poacuteźniej zostałoby ich ty -lko 44 890 Mimo że 91 z 12 241 gospodarstw ktoacutere zniknęły liczyły poniżej 100 hektaroacutew to są też dane wskazujące na prze-mieszczenie nie tylko małych gospodarstw jak to było w latach 70 i 80 ale także miejscowych właścicieli żywego inwentarza

Konsolidacja nowej warstwy właścicieli ziemskich wywarła

niezaprzeczalny wpływ kulturowy nie mniej związany ze wzrostem ilości zagranicznych posiadaczy Wstępne dane z tego samego Spisu z 2011 roku pokazują że podczas gdy w 2000 roku 90 ziem urugwajskich należało do osoacuteb mieszkających w Urugwaju to jedenaście lat poacuteźniej liczba ta spadła do 54 Do 2011 roku 43 ziem urugwajskich było w rękach bdquoosoacutebrdquo prawnych głoacutewnie korpo-racji (bdquospołeczności anonimow -ych1rdquo) ktoacutere były w rękach obywa-teli innych państw

Przeszliśmy zatem od widoku pełnego ekstensywnej hodowli zwierząt do wielkobszarowych upraw zboża i lasu produkcji biopaliw dominacji dużych kor-poracji zastosowania maszyn stopniowej migracji ludności wie-jskiej do miast wysokiej konsoli-dacji ziem posiadaczy zza gran-icy ndash tak dzisiaj świat rolnictwa wygląda zupełnie inaczej niż w drugiej połowie dwudziestego wieku

Radykalna zmiana jaka nastąpiła w krajobrazie oraz metodach rol-nictwa spowodowana była wielo-ma procesami ktoacutere nawzajem na siebie wpływały Po pierwsze zmiany prawne ułatwiły napływ kapitału finansowego do wielu przedsiębiorstw rolnych Po dru-gie zmiany organizacyjne w fir-mach zwłaszcza powstanie bdquoprzedsiębiorstw sieciowychrdquo dały kapitałowi środki do działania z niezwykłą elastycznością kontraktową Po trzecie prace rolne zaczęto częściej zlecać kontrahentom wykorzystującym maszyny i bazującym na sieci-ach społecznych w celu rekru-tacji i zarządzania zespołem pra-cownikoacutew Po czwarte zmiany technologiczne idące w parze z rolnictwem precyzyjnym przyczyniają się do większego uzależnienia producentoacutew od genetycznie modyfikowanych na-sion przez stosowanie agroche-mikalioacutew oraz nowych maszyn W obrębie żywego inwentarza dotyczy to stosowania szczepień oraz nowych produktoacutew do utrzy -mania zdrowia zwierząt chowu oborowego itd

Jednocześnie nadejście nowych technologii informatycznych (kom-putery dostęp do Internetu tel-efony komoacuterkowe itp) całkowicie odmieniły system zarządzania w przedsiębiorstwach rolnych Technologie te wraz z ulepszeni-em infrastruktury oraz upowsze-chnieniem użytkowania motocykli odmieniły organizację siły roboc-zej łącząc pracownikoacutew między sobą i z obszarami miejskimi przesunęły też granice kulturowe między bdquowsiąrdquo a bdquomiastemrdquo Rekon-figuracja struktury rolnictwa oraz społeczeństwa wiejskiego twor-zy nowych aktoroacutew społecznych oraz sojusze co wymaga zbada-nia zwłaszcza w kraju o długiej tradycji rolnej i w ktoacuterym dąży się do poprawy jakości demokracji w i ę k s z e j s p r a w i e d l i w o ś c i i zroacutewnoważonego rozwoju

Przypisy1 W urugwajskim prawie handlowym kor-poracje określane są mianem Socieacuteteacute Anonyme (SA)

Biopaliwo dzisiaj a jutro głoacuted Ilustracja autorstwa Arbu

23


gt Powstaniewęgierskiego

państwa mafijnego

Na okładce poczytnego pisma Heti Vilaacuteg-gazdasaacuteg (Tygodnik Gospodarki Światowej) politycy partii rządzącej (Fidesz) są przed-stawieni jako mafia

Gyoumlrgy Csepeli Uniwersytet im Loraacutenda Eoumltvoumlsa w Budapeszcie Węgry

gtgt

Minęło ponad 20 lat od węgierskiego annus mirabilis 1989 kiedy to socjalizm na-gle przestał istnieć i utorowała się droga dla nowego systemu opartego na liberalnych zasa-dach Był to początkowy mo-ment przechodzenia do gosp-odarki rynkowej i demokracji Jak Michael Burawoy i Kather-ine Verdery napisali we wstępie do Uncertain Transition obser-

watorzy tego procesu nie byli zgodni w swoich interpretacjach znajdując się pomiędzy wiel-kimi narracjami bdquokońca historiirdquo i bdquonowymi nieznanymi orbitami postmodernyrdquo Rzeczywistość okazała się zgoła odmienna

Nikt poza kilkoma radykalnymi intelektualistami oraz dobrze poinformowanymi komunistyc-znymi działaczami wyższego

szczebla nie spodziewał się przejścia do nowego systemu Zwykli ludzie z pewnością nie byli zwolennikami zmian i szyb-ko zorientowali się że system-owe nowinki w szczegoacutelności przedsiębiorczość i bezrobocie zupełnie nie przypadają im do gustu

Wśroacuted państw z bloku socjal-istycznego Węgry wyroacuteżniały się tolerowaniem pewnych typoacutew przedsiębiorczości w rolnictwie Zgodnie z tym co w książce So-cialist Enterpreneurs stwierdza Ivan Szelenyi w socjalistycznych Węgrzech około 10 populacji było zaangażowane w działalność o przedsiębiorczym zabarwie-niu Przedsiębiorczość jednakże w znaczeniu przypisywanym temu terminowi przez zachodni kapitalizm była nie tylko za-broniona co uważana nawet za przestępstwo Teoria Szelnyirsquoego zakładająca zachodzące w tych warunkach ukryte bdquowyłanianie się burżuazjirdquo elity przyszłego kapitalizmu okazała się błędna Byli socjalistyczni bdquoprywaci-

24


arzerdquo szybko zdali sobie sprawę że nowe warunki w ktoacuterych przebiegał podział państwowych przedsiębiorstw są o wiele bardziej ryzykowne i większość z nich zbankrutowała Ci ktoacuterzy odnieśli sukces zawdzięczali go raczej umiejętnemu sieciowaniu niż osobistym osiągnięciom czy talentowi Obecnie większość ze znaczących postsocjalistycznych przedsiębiorcoacutew wywodzi się rac-zej z wysokich pozycji adminis-tracyjnych czasoacutew socjalizmu niż z bdquoprywaciarzyrdquo

Wielu ludzi pochodzących z klasy robotniczej lub ze średniej i niższej warstwy urzędniczej musiało zmierzyć się z widmem bezrobocia Poacutełtora miliona byłych pracownikoacutew zbankrutowanych publicznych przedsiębiorstw w jednej chwili straciło pracę jako konsekwencję przejścia od bdquogospodarki niedoborurdquo do bdquogospodarki nadwyżekrdquo Zmargin-alizowane społeczności wliczając w to Romoacutew bezdomnych czy ludzi starych zamieszkujących odległe tereny wiejskie straciło ostatki nadziei na zachowanie kontaktu kulturowego z resztą społeczeństwa Obecnie wykluc-zenie przestrzenne pokrywa się z wykluczeniem ze względoacutew etnicznych co skutkuje powsta-waniem czegoś na kształt gett na poacutełnocy Węgier Dyskryminac-ja oraz kultura biedy czyni życie romskiej mniejszości godnym pożałowania

Poza deprywacją materialną wystąpił pewien rodzaj episte-mologicznej niepewności ktoacutera nadeszła wraz z pojawieniem się przestrzeni dla konkuren-cyjnych poglądoacutew i ideologii Słynna opisywana przez Va-clava Havla postać bdquokierownika sklepu warzywnegordquo żyjącego w socjalizmie pokazywała że ldquożycie z kłamstwem jest życiem w kłamstwierdquo Nie ważne czy byli u władzy czy byli władzy poz-bawieni czy wyznawali socjalizm czy kibicowali opozycji ndash wszy -scy byli przekonani że podział na prawdę i fałsz jest jasny i klarowny Wraz z przejściem od systemu monopartyjnego do

politycznego pluralizmu gran-ice między prawdą i fałszem zanikły mimo że podział ten przed transformacją wydawał się permanentny Ludzie nieprzyw -ykli do konieczności wybierania między konkurującymi prawdami i kłamstwami stali się zdezori-entowani Wolność myśli zaczęła być koszmarem dla obywateli przerażonych myśleniem

Te dwa typy niepewności prowadzą do demokratycznego buntu przeciwko liberalizmowi Wraz z miażdżącym zwycięstwem Narodowej Koalicji w 2010 roku demokracja zjadła swoje dzieci W 25 rocznicę początku trans-formacji może się zdarzyć że Węgry powroacutecą do państwowego socjalizmu tym razem w prze-braniu narodowego socjalizmu

Według Balint Magya dzisiejsze społeczeństwo węgierskie może być określone mianem bdquopaństwa mafijnegordquo podzielonego na zamknięte kręgi o mocnych więziach społecznych pomiędzy ktoacuterymi połączenia prawie nie istnieją Ubierając to w socjolog-iczny termin Marka Granovettera przewaga organizacji o mocnych więzach spowodowała rozwoacutej państwa mafijnego ktoacutere z kolei zahamowało rozwoacutej organizacji społecznych opierających się więzach słabych W konsek-wencji nieobecność organi-zacji społeczeństwa obywatel-skiego zazwyczaj opierających się o słabe więzi ogranicza konkurencyjność gospodarki Węgier i hamuje wzrost PKB

By zabezpieczyć uprawomoc-nienie władzy liderzy bdquopaństwa mafijnegordquo odwołują się do ide-ologii nacjonalistycznej Ludzie poza mafiami ktoacuterzy kontrolują mechanizm redystrybucji doacutebr i usług uzyskują w ten sposoacuteb udział w redystrybucji doacutebr sym-bolicznych ndash powtarzanym bez końca nacjonalistycznym haśle moacutewiącym że Węgrzy narodzi-l i się jako bojownicy o pokoacutej walczący z wewnętrznymi i zewnętrznymi wrogami zjednoc-zonymi w konspiracyjnym spisku Wewnętrzni wrogowie nie muszą

być nawet zdefiniowani tak jak to było przez długie czasy w przy -padku etykietowania żydoacutew Wroacuteg zewnętrzny zmienił się od kiedy nie ma już Turkoacutew Habsburgoacutew ani Sowietoacutew Nowy nieprzyjaciel znajduje się w Brukseli Unia Eu-ropejska stała się celem nacjon-alistycznego oburzenia Węgier Paradoksalnie bądź wcale nie aż tak bardzo paradoksalnie antybrukselska retoryka udaje przy tym ignorancję w kwestii pieniędzy ktoacutere od lat płyną na Węgry z roacuteżnych unijnych fun-duszy

Państwo mafijne produku-je trzy nowe społeczne klas-try Pierwszym jest klaster zamkniętych kręgoacutew rządzących rodzin Drugi składa się z wiernych odbiorcoacutew nacjonal-istycznego przekazu władz Są oni gotowi by uczestniczyć w Sys-temie Narodowej Wspoacutełpracy nazywanym tak przez rządzącą partię Można wskazać kilka pow -odoacutew ich entuzjazmu żarliwy an-tykomunizm dążenie partii do re-krutacji neofitoacutew doświadczenie niesprawiedliwości w poprzed-nim systemie socjalistycznym lub po prostu karierowiczostwo Trzeci klaster składa się z now -ych emigrantoacutew ktoacuterych lic-zba wzrosła w ostatnich latach Odwołując się do badania Agnes Hars są to lepiej wykształceni młodzi ludzie zamieszkujący zachodnią część Kraju Zaduna-jskiego (przyległą do Austrii) oraz stare przemysłowe cen-trum w Poacutełnocnych Węgrzech stanowiące podstawę tej emi-gracji

Jednakże dla tych ktoacuterzy pozostaną na Węgrzech nie ma innego wyjścia z obecnej sytuacji niż przywroacutecić pewne poczucie zaufania społecznego ndash dającego możliwość rozwijania wspoacutełpracy pomiędzy zdającymi się być dla siebie obcymi członkami społeczeństwa Priorytetem pow -inno stać się przełamanie nie-woli silnych więzi i utworzenie wielu nowych wspoacutelnot opartych na więziach słabych

25


gt Losy klaswe wspoacutełczesnych

WęgrzechEszter Bartha Uniwersytet im Loraacutenda Eoumltvoumlsa Budapeszt Węgry

gtgt

P ierwszym pytaniem ktoacutere przychodzi mi do głowy jest to czy pojęcie klasy ma jakiekol-wiek odniesienie do społeczeństwa postin-dustrialnego a właściwie na ile ponowne

wprowadzenie go wzbogaciłoby akademicką dyskusję Kariera koncepcji bdquoklasrdquo w Europie Wschodniej łączyła się silnie z rozwojem socjalizmu państwowego ktoacutery proklamował klasę pracującą klasą rządzącą

Ostateczny i szybki upadek reżimu komunistycz-nego w całym regionie w 1989 roku zdyskredytował obowiązującą narrację oficjalnych dziejoacutew klasy pracującej Wydarzenia tamtego roku obaliły pogląd o prostej ekwiwalencji pomiędzy pozycją klasową a klasową świadomością obecny w dominujących nurtach myśli marksowskiej Podczas gdy w 1989 roku niektoacuterzy wschodnioeuropejscy intelektualiści wciąż nawoływali do demokratycznego socjal-izmu ktoacutery kontrolowany byłby przez robotnikoacutew1 reszta społeczeństwa w tym wielu reformatoroacutew proponowała bdquotrzecią drogęrdquo między kapital-izmem i socjalizmem Niektoacuterzy opowiadali się za stworzeniem socjaldemokracji opartej na gosp-odarce mieszanej i silnych związkach zawodowych Powszechnie oczekiwano roacutewnież że klasa robot-nicza nie poprze przywroacutecenia kapitalizmu czy nawet alternatywnego system opierającego się na spoacutełdzielczości Oczywiście przewidywania te okazały się błędne i opoacuter klasy robotniczej przeciwko wprow -adzeniu kapitalizmu nie wystąpił na większą skalę W żadnym z państw Europy Wschodniej robotnicy nie poparli jakiejkolwiek formy socjaldemokratyc-znej alternatywy dla istniejącego systemu Roacutewnież polityczna i intelektualna atmosfera regionu nie sprzyjała rewidowaniu koncepcji klasy po zmianie ustroju wszelkie formy teorii klasy zostały uznane za całkowicie zdyskredytowane a klasa robotnicza była

Opuszczone ruiny poprzemysłowe - tam gdzie kiedyś przebywały armie robotnikoacutew teraz są tylko węszące psy Zdjęcie zrobił Balaacutezs Gaacuterdi

26


bezkrytycznie wiązana z socjalistyczną przeszłością podczas gdy intelektualne elity inwestowały w wizję przyszłości opartę na uburżyazyjnieniu ktoacutera bagatelizowała społeczną i polityczną rolę robot-nikoacutew przemysłowych

Dlaczego więc dla Europy Wschodniej konieczne jest ponowne przemyślenie koncepcji klas Projekt uburżuazyjnienia obiecywał ludziom szybkie nadrobi-enie dystansu do klasy średniej rozwiniętych krajoacutew kapitalistycznych Zachodu oraz utrzymanie powsze-chnego zatrudnienia i bezpieczeństwa socjalnego ktoacuterym cieszyli się w systemie socjalistycznym Dwadzieścia lat po upadku państwa socjalistycznego klęska rynkowego projektu stała się wyraźnie widoc-zna dla mas Prywatyzacja doprowadziła do wzrostu społecznej nieufności ponieważ postkolonialny kap-italizm stworzył większe nieroacutewności społeczne i ma-terialne niż te znane z socjalizmu Drastyczne kurc-zenie się przemysłu ciężkiego skutkowało masowym bezrobociem podczas gdy zagraniczny kapitał narzucił nieuczciwą konkurencję przedsiębiorstwom krajowym ktoacutere były niedofinansowane i wymagały modernizacji infrastruktury Także zachodni autorzy krytykowali neoliberalny kapitalizm jako nowy pro-jekt bdquokolonialnyrdquo dla Europy Wschodniej2

Na pytanie o nowe warunki strukturalne wytworzone przez postsocjalistyczny kapitalizm na Węgrzech możemy odpowiedzieć że zgodnie z zachodnimi trendami spadł udział sektora przemysłowego nato-miast znacząco wzroacutesł udział sektora usług w gosp-odarce Co więcej outsourcing wzmocnił strukturalne nieroacutewności między Wschodem a Zachodem co wyjaśnia relatywnie niski odsetek posiadaczy i wyso-ki udział niewykwalifikowanych robotnikoacutew w struk-turze zatrudnienia na Węgrzech w poroacutewnaniu z Europą Zachodnią Szalai twierdzi że wspoacutełczesne społeczeństwo węgierskie należy opisać w oparciu o model dualny w ktoacuterym wyroacuteżnia się pracownikoacutew międzynarodowych korporacji i pracownikoacutew sektora krajowego Ci ostatni są źle opłacanymi silnie eksp-loatowanymi bdquobricouleramirdquo zatrudnionymi często nieformalnie i żyjącymi z dnia na dzień Ci pierwsi mogą być postrzegani jako część nowej pracownic-zej arystokracji Szalai podkreśla też zroacuteżnicowany charakter węgierskiej klasy robotniczej bard-zo płytką (lub nawet nieistniejącą) świadomość klasową oraz słabość lokalnych związkoacutew zawodow-ych Wszystko to utrudnia rozwoacutej węgierskiej robot-niczej bdquoklasy dla siebierdquo i oczywiście reprezentacji interesoacutew pracowniczych3

Jednak te nowe formy nieroacutewności nie były zinstytuc-jonalizowane (nie moacutewiąc już o usankcjonowaniu) przez węgierskie społeczeństwo bdquoTa gospodarka rynkowa nas wykopałardquo stało się przytłaczającym uczuciem dla większości moich rozmoacutewcoacutew ndash ro-botnikoacutew4 Robotnicy byli rozczarowani bdquotym ka-pitalizmemrdquo Ich umiejętności i wiedza zostały zdegradowane przez nowy reżim i spostrzegli że chociaż ludzie nie byli roacutewni pod rządami Kaacutedaacutera to społeczne i materialne nieroacutewności znacznie wzrosły po 1989r Wielu z moich respondentoacutew skarżyło się że ich dzieci nie mogą konkurować z dziećmi

menadżeroacutew lekarzy i prawnikoacutew bo te startują w dorosłe życie z lepszymi szansami (dzięki prywat-nym kursom językowym zajęciom sportowym czy tanecznym obozom narciarskim itp)

Krytyki nowego ustroju nie udało się jed-nak przeformatować w pełnoprawną krytykę antykapitalistyczną Zazwyczaj pracownicy nadal oczekują od państwa aby chroniło krajowych pro-ducentoacutew przed nieuczciwą konkurencją ze strony międzynarodowych korporacji ndash widzą silne państwo oraz coś w rodzaju bdquotrzeciej drogirdquo narodowego ka-pitalizmu jako pozytywną alternatywę Reakcję tę można tłumaczyć brakiem silnych antykapitalistyc-znych elementoacutew w sferze publicznej zdyskredytow-aniem pojęcia bdquoklasy pracującejrdquo jak i głębszymi przyczynami historyczno-ekonomicznymi ktoacutere utrwaliły zacofanie tego regionu

Jednak te węgierskie tendencje można zaobserwować roacutewnież w rozwiniętych krajach zachodnich takich jak USA polityczna korupcja pogłębienie podziałoacutew klasowych ekspansja podklasy osłabienie związkoacutew zawodowych itp Czyżby kraje postkomunistyczne trzymały lustro skierowane na Zachoacuted wskazując na globalną konwergencję społecznych i ekonomicznych problemoacutew wraz z politycznymi konsekwencjami w postaci degradacji klas ktoacutere wzmacniają etnicz-no-populistyczne ideologie wśroacuted osoacuteb pracujących Zwykło się twierdzić że w społeczeństwie postin-dustrialnym opartym o kulturę korporacyjną tal-enty osiągnięcia i pracowitość decydują o tym kto będzie się wspinać po drabinie tak zwanej bdquouczci-wej konkurencjirdquo kreującej społecznie akceptow-alne zawodowe i materialne nieroacutewności Było to roacutewnież częścią ideologii postsocjalistycznego ka-pitalizmu ktoacutery przynioacutesł tyle samo rozczarowań co wcześniejsza doktryna marksizmu-leninizmu Po pierwsze konkurencja nie jest roacutewna po drugie ogromne nieroacutewności społeczne oraz materialne wyt-warzane przez bezwzględny kapitalizm nie są już ak-ceptowane przez społeczeństwo W rzeczywistości wielu poparłoby nawet autokrację w zamian za większą sprawiedliwość społeczną ndash mam nadzieję że to jednak demokratyczny Zachoacuted trzyma lustro przyszłości Wschodu a nie odwrotnie

Przypisy1 Na Węgrzech idea demokratycznego socjalizmu bez Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (wcześniejszej partii komu-nistycznej) była najpełniej reprezentowana przez Lewicową Unię Alternatywną (Baloldali Alternatiacuteva Egyesuumllet) Po politycznej klęsce tego projektu intelektualne dziedzictwo tego projektu było kontyn-uowane przez czasopismo Eszmeacutelet (Świadomość) wydawane od 1989r Znanym w świecie intelektualistą tego kręgu jest Tamaacutes Krausz

2 Zob Swain N (2011) ldquoA Postsocialist Capitalismrdquo w Europe-Asia Studies 639 s1671-1695

3 Zob Szalai E (2004) ldquoTulajdonviszonyok taacutersadalomszerkezet eacutes munkaacutessaacutegrdquo w Kritika 339 s 2-6

4 Podsumowanie tych badań Bartha E (2012) ldquolsquoSomething went wrong with this capitalismrsquo Illusion and doubt in a Hungarian (post)industrial communityrdquo w Mathijs Pelkmans (red) Ethnographies of Doubt London IB Tauris s191-225

27


gt O (nie)odpowiedzialności

ElitGyoumlrgy Lengyel Uniwesytet Corvinus Budapeszt Węgry

gtgt

P remier Węgier ma słabość do sportu a zwłaszcza do piłki nożnej Często kończy

swoje przemoacutewienia piłkarskim bdquoNaprzoacuted Węgryrdquo ndash formułą zapożyczoną od Berlusconiego Poziom węgierskiej piłki jest obecnie poniżej krytyki podob-nie jak rodzimej elity politycznej W swoim ukochanym miejscu pre-miera naprzeciwko jego domu w ktoacuterym się wychował powstaje stadion z prowadzącą do niego koleją wąskotorową Wiele osoacuteb jest oburzonych inni pozostają obojętni Moacutewią bdquoBądźmy dum-ni z tego co udało nam się zgromadzićrdquo Jak powiedział

wicepremier w czasach gdy był jeszcze politykiem w małym mi-asteczku bdquoJeżeli nie masz nic tyle właśnie jesteś wartrdquo

Taka mentalność panuje na Węgrzech od czasoacutew poacuteźnego socjalizmu Począwszy od lat siedemdziesiątych w ktoacuterych po dekadach wojennych wyrzeczeń przymusowych dostaw i wy-muszonej kolektywizacji konsoli-dacja władzy otworzyłą jednostkom drogę do budowania swojej pozycji poprzez symbiozę quasi-rynkow-ych drobnych przedsiębiorstw rodzinnych i spoacutełdzielczych redyst-rybucji i gospodarki drugiego obiegu W rezultacie nowe domy

Premier Węgier ma zamiłowanie do sportuhellip

28


jednorodzinne zaczęły masowo pojawiać się na węgierskiej prow -incji Wiele z nich okazało się potem zbyt kosztownymi w utrzy -maniu i niewygodnymi ale nie przeszkadzało to im funkjonować jako dobra cenione i prestiżowe Dla wspoacutełczesnej elity rządzącej takimi dobrami są właśnie sta-diony Nie trzeba ich posiadać Wystarczy że historia powiąże je na wieki z ich nazwiskami jak gdzie indziej piramidy i łuki tri-umfalne

Głoacutewnym problemem węgierskiej elity politycznej nie są jed-nak żądza sławy chciwość i bezguście Obawiam się że zagrożona tu jest sama konsoli-dacja węgierskiej demokracji ktoacutera jest głoacutewnym zadaniem elity politycznej Nie trzeba być elitystą aby zobaczyć jak wiel-ka jest rola elit w kształtowaniu ostatecznej wersji dostępnych politycznych i społecznych alter-natyw Obecnie polityczna elita Węgier powierzchownie symuluje przystosowanie do demokratyc-znych instytucji jednocześnie łamiąc te normy w sytuacjach naprawdę ważnych i znaczących

Warto kroacutetko przypomnieć dwa przypadki takich nadużyć Pierwszym jest potępianie bdquopo-rozumienia elitrdquo Przyspiesze-nie procesu wymiany elit przed wielką zmianą przyczyniło się do procesu politycznej transof-macji ktoacutera przebiegła stosun-kowo szybko i bez drastycznych przemian społecznych To nato-miast ułatwiło ugodę pomiędzy elitą postkomunistyczną i elitą rosnącej opozycji demokratyc-znej Okrągłe stoły 1989 roku ukonstytuowały mechanizm poro-zumiewania się elit za pomocą ktoacuterego wydawało się że wypracowały konsensualny pro-jekt Panowała szeroka zgoda co do przyjęcia reguł parlamen-tarnej demokracji z jej podsta-wowymi wolnościami systemem wielopartyjnym i poszanowani-em własności prywatnej Ak-torzy wzajemnie zaakceptowali swoją prawomocność i reguły gry Roacuteżne pomniejsze frakcje

politycznej elity kierujące się własnym stronniczym inter-esem ktoacutere często proacutebowały zmieniać te reguły lub podważać wiarygodność przeciwnika były niepokojącym ale pomniejszym epizodem ktoacutery można było zignorować albo nawet przeoczyć

Innym rodzajem nadużycia były niebotyczne datki zbier-ane podczas kampanii wyborc-zych daleko przekraczające wartości określone ustawowo Finansowanie partii a zwłaszcza opłacanie kampanii wyborczych stało się tym samym niejasną szarą strefą pomiędzy legalny -mi i nielegalnymi praktykami ktoacutera może określić perspektywy węgierskiej elity Jak obliczyło Transparency International w poprzednich wyborach obie największe partie ndash rządzący Fidesz i opozycyjni Socjaliści ndash trzykrotnie przekroczyły legalnie dozwolone kwoty Inni specjaliści oceniali że skala nadużyć była jeszcze większa Choć dało to początek szeregowi inicjatyw ktoacuterych celem było zwiększenie przejrzystości procesu finansow -ania kampanii żadnej proacutebie nie udało się jednak przejść proce-su ustawodawczego Nie jest to szczegoacutelny fenomen Węgier ale pokazuje jak bardzo zagrożone staje się obecnie umacnianie demokratycznych instytucji Na-jwidoczniej w interesie samej elity rządzącej leży utrzymanie mętnej szarej strefy finansow -ania partii Władza zdaje sobie sprawę ale nie docenia stopnia w jakim obecna sytuacja staje się nie do przyjęcia Można to wyrazić ściślej elita dostrzega zachodzące procesy ale inter-pretuje je za pomocą własnych kategorii ideologicznych

Były premier wywodzący się z Socjalistoacutew ktoacutery założył własną partię po złożeniu stanowiska moacutewił o absurd-ach cementujących panow -anie dwoacutech walczących ze sobą partii ale twierdził że woli poczekać na postawienie go w stan oskarżeniazanim przed-stawi twarde dane Nie jest do

końca jasne co podtrzymało go przed powiedzeniem prawdy wcześniej Obecny premier także wspomina o bezwzględnej roli jaką wielki biznes zaczął odgrywać w polityce a zwłaszcza w partii jego przeciwnika - Soc-jalistoacutew Członek demokratyc-znej opozycji w czasach socjal-izmu były minister dodaje że obecnie rządząca elita stworzyła państwo o charakterze mafij-nym w ktoacuterym rząd manipuluje gospodarką rozdzielając zyski swojej klienteli za pomocą ustaw i rozporządzeń

Nazywanie obecnego st-anu węgierskiej polityki anarchią albo dyktaturą byłoby nadużyciem Niestety obie możliwości stają się obecnie coraz bardziej prawdopodobne na korzyść tej drugiej Dzięki swojej większośći dwoacutech trzecich głosoacutew w parlamencie(choć w kategorii uprawnionych do głosowania Fidesz ma poparcie mniejszości) konserwatywnemu rządowi udało się przegłosować nową konstytucję nową ustawę medialną nowe przepisy wyborcze oraz nowy kodeks pracy wszystko bez potrzeby odwoływania się do szerokiego poparcia społecznego Zmiany te w znaczącym stopniu ograniczyły wcześniejsze prawa i uprawnie-nia zmniejszyły zakres kontroli sądowej i zagroziły demokratyc-znemu systemowi hamulcoacutew i roacutewnowagi Głos Unii Europe-jskiej podobnie jak apele intele-ktualistoacutew krytycznych wobec rządzącej ekipy pozostają słabe i właściwie niesłyszane Styl rządzenia obecnego premiera jest zaroacutewno tak samo auto-rytarny jak toksyczny ludzie obawiając się niepewności wywołanej przewlekłym kryzysem domagają się większej roacutewności i opieki społecznej

Taka sytuacja zachęca do popu-listycznej retoryki przedstawiającej się jako walka o bdquowolność gospodarcząrdquo arogancji wobec zagranicznych partneroacutew polityc-znych stając się jednocześnie uzasadnieniem do wprowadze-

gtgt

29


nia specjalnych podatkoacutew dla bankoacutew i innych branż przede wszystkich kontrolowanych przez zagraniczny kapitał Być może nie jest to wyłącznie pus-ta retoryka i rządząca elita rzeczywiście wierzy że musi walczyć z zewnętrznymi na-ciskami politycznymi i ekonomic-znymi aby uniknąć bdquoskolonizow -ania państwardquo a także myśli że muszą znacząco ograniczyć za-graniczny dług siegający obec-nie 80 PKB ponieważ bdquodłużnik nie może być w pełni wolnyrdquo Soc-jolodzy jednakże zwracają uwagą na dobrze znane techniki ko-munikacyjne mające wzmocnić jedność wspoacutelnoty poprzez tworzenie fantomowych obcych wrogoacutew Produktem ubocznym całego procesu jest wkroczenie w ostatnich wyborach partii ra-sistowskiej i ksenofobicznej do węgierskiego parlamentu

Ponad dwie trzecie dorosłych Węgroacutew nie zna żadnego języka obcego Państwowe media przedstawiają krytycyzm zagran-icznych medioacutew jako policzek dla całego narodu węgierskiego Znamienitą większość niezależnej prasy stanowią tab-loidy zazwyczaj przedstawiające świat jak pole bitwy pomiędzy bohaterami a dewiantami Tak antagonistyczne opisanie całości węgierskiej elity politycznej jest konieczne Chociaż bowiem jest ona wewnętrznie skłoacutecona i podzielona byłoby daleką naiwnością Obecnie węgierska elita polityczna w pełni zasługuje na taki antagonistyczny opis ponieważ jest skrajnie podzielo-na Daleką naiwnością byłoby

sądzić że konsensualny mod-el okrągłego stołu z 1989 roku został zastąpiony przez model konkurencyjny i większościowy

Premier nie tłumi swoich intencji przezwyciężenia tego podziału poprzez stworzenie bdquomocnej siły środkardquo innymi słowy cementując swoją pozycję na wiele kadencji Jest to ndash jak twierdzi ndash niezbędne aby elita mogła wypełniać swoje kulturowe zobowiązania czyli być przykładem życia w sposoacuteb bdquodobry godny i wysmakowanyrdquo To ostatnie sformułowanie jest aluzją do teorii politycznych Istvaacutena Biboacute podkreślającego społeczną odpowiedzialność eli-ty Jak dotąd przykłady dawane przez elity nie rokują dobrze na przyszłość Krytycy wskazują raczej na miernotowy ego-izm i skłonność do machinacji elity rządzącej przy dzierżawy ziemi państwowej czy podziale pieniędzy z akcyzy tytoniowej wśroacuted swojej klienteli Jeden z polemistoacutew Biboacute Gyoumlrgy Lukaacutecs początkowo z pasją atakował twi-erdzenie jednego z bohateroacutew Dostojewskiego głoszącego że bdquokłamstwa prowadzą do prawdyrdquo mimo tego uznał poacuteźniej to za akceptowalne rozwiązanie Jak dotąd ta koncepcja nie wydaje się znajdywać potwierdzenia w praktyce

Jesienią 2014 roku na Węgrzech odbędą się wybory Bez wątpienia wybory wolne Istnieją jednak pewne wątpliwości czy wybory będą uczciwie kierować się regułą ograniczonego uc-zestnictwardquo oznaczającej pow -strzymanie się elity rządzącej od

wykorzystywania swojej władzy do manipulacji mediami i wybor-cami

Premier lubi cytować nie tylko myślicieli politycznych W jednym ze swoich corocznych wystąpień zacytował bon mot popularnego hokeisty moacutewiący że sekretem dobrej gry jest bdquobiec tam gdzie krążek będzie nie tam gdzie był przed chwiląrdquo To dobra metafo-ra ponieważ oznacza że premier zdał sobie sprawę iż rolą męża stanu jest zgłębiać przyszłe a nie tylko obecne potrzeby oby -wateli i starać się je zaspokoić Wydaje się jednak że bardzo kie-psko wybrał swoacutej styl gry chociaż wydaje mu się iż widzi bramkę i jedyną słuszną do niej drogę to tnie przez lodowisko z takim impetem zmieniając niewygodne dla niego zasady że wydaje się że gdy drużyny wejdą na boisko to sama gra nie będzie taka sama

Umiarkowanym komfortem jest wiedzieć że jak długo istnieją wolne wybory tak długo można moacutewić o szansie na wymianę elit szansie dla przeciwnych par-tii na porzucenie swoich okopoacutew i wypracowanie konsensusu warunku dojrzałej demokracji Komfort umiarkowany ponieważ wciąż nie wiadomo kto lub co miałoby ten trwający wiele lat proces zainicjować prowadząc przedstawicieli elit w kierunku rozsądnej polityki

30


ZAPISKI Z BADAŃ TERENOWYCH

gt RPA kobiety goacuternicy i podziemna tożsamość

Asanda Benya Uniwersity of the Witwatersrand Johannesburg Republika Południowej Afryki

gtgt

W p o ł u d n i o w o a f r y k a ń s k i m w i e l k i m i wysoce zmechanizowanym przemyśle goacuterniczym ponad 48 000 kobiet uc-zestniczy w pracach podziemnych

głoacutewnie w kopalniach złota i platyny Kobiety te są częścią trzonu siły roboczej i pracują jako goacuter-nicy lub ogoacutelne robotnice montując infrastrukturę pomocniczą rury wentylacyjne i hydrauliczne bądź kierując rożnymi maszynami użytkowanymi pod ziemią

Przez trzy miesiące 2008 roku jako etno-

graf przeprowadzałam badanie w kopalni plat-yny w RPA pracując i żyjąc wraz z kobietami pod ziemią Moim głoacutewnym celem było zrozumienie wyzwań jakim kobiety stawiają czoła pod ziemią Następnie przez dłuży okres od 2011 do 2012 roku sama zagłębiłam się w podziemny świat pracując jako operator wciągarki porządkując wysadzone skały i wyciągając je na powierzchnię krusząc i przygotowując przodek do wiercenia

Ponieważ moja szychta zaczynała się o 400 by pokonać drogę do szybu musiałam opuszczać ho-

Asanda i operator wiertła do skał robią sobie przerwę od pracy


gtgt

31


tel robotniczy o 300 Kobiety mieszkające dalej od kopalni co dzień opuszczają swoje domy o 200 Muszą one przemieszczać się transportem publicz-nym często łapiąc autobus ze swojej wsi do miasta następnie taksoacutewkę z miasta do hotelu robotnic-zego oraz służbowy autobus do właściwego szybu To długa niebezpieczna i kosztowna podroacuteż ktoacutera może pochłaniać jedną trzecią miesięcznej pensji robotnika ndash 120-150 dolaroacutew miesięcznie

Zmagania nie kończą się gdy docieramy do szybu lecz narastają gdy łapiemy windę z powierzchni do wyrobisk ulokowanych od 2 do 3 kilometroacutew pod ziemią Złapanie windy-klatki zawsze było [dla mnie ndash przyp tłum] brutalnym przebudzeni-em agresywnym przeżyciem związanym z przepy -chankami i tłoczeniem się wśroacuted 50 lub więcej mocno ściśniętych robotnikoacutew Aby oddychać kom-for towo w tym miejscu podczas gdy twoje nogi dyndają w powietrzu trzeba zsynchronizować oddech z osobą (stojącą) najbliżej ciebie W klat-ce światła są wyłączone to niepisana zasada W tej ciemności niektoacuterzy pracownicy korzystają z bliskości i dotykając twoich piersi wiedząc że nie możesz się ruszyć lub włączyć lampy aby ich zidentyfikować

Gdy pojawiasz się pod ziemią jesteś w innym

świecie ciemnym zakurzonym gorącym i wilgot-nym pełnym sterczących skał i kałuż wody Wyro-biska są niskie czasem mają 12m i aby przejść z jednego końca na drugi czołgasz się i pokonujesz skały ktoacutere czasem są niebezpiecznie niestabilne Zdarza się że spędzamy w wyrobiskach 8 god-zin Pracując na kolanach montujemy podpory zapobiegające upadkom skał podczas drążenia Te miejsca przypominały mi o bezpośredniej bliskości śmierci

Moja praca pod ziemią obejmowała obsługę wciągarki wypompowywanie wody i usuwanie urobku transport rudy do operatoroacutew wiertarek lub pomaganie niektoacuterym z członkoacutew mojej załogi Obsługa wciągarki była precyzyjnym i śmiertelnie niebezpiecznym zajęciem ktoacutere polegało na kon-troli jej lin mogących zdesynchronizować się i zwinąć za sprawą jednego nieuważnego ruchu ręki Opanowanie sztuki obsługi wciągarki zależało bardziej od wiedzy nabytej niż formalnych szkoleń

Podczas gdy wszyscy robotnicy mieli konkretne zajęcia i obowiązki my kobiety byłyśmy postrzegane jako asysta dla prawdziwychrdquo pracownikoacutew mężczyzn Standardem było że operator wiertarki trzymając swoją lampę wzywa cię byś przytrzymała ramię jego wiertła lub że inny robotnik wzywał

Asanda operująca wciągarką


Słownik terminoacutew goacuterniczych

Winda-klatka zamknięta platforma wykorzystywanea-do transportu pracownikoacutew i materiału pod ziemią - po-dobna do windy

Kruszenie proces oczyszczania skał piaskowych za-zwyczaj przy użyciu łopat

Wyrobisko otwoacuter lub pomieszczenie powstałe w wy-niku kopania lub wydobywania rudy

Wciągarka Urządzenie składające się z obrotowego bębna i liny używane do skrobania i wyciągnąć rudy z wywierconych obszarach

32


abyś bdquopo prosturdquo pomogła przy kotwieniu (wzmac-nianiu śrubami) wiszącej ściany Żadne z tych zajęć nie było postrzegane jako praca raczej bdquozwycza-jnardquo pomoc uznawana za pracę tylko gdy wyko-nywana przez prawdziwych robotnikoacutew mężczyzn Nam jako kobietom czasem powierzano obowiązki sprzątaczek lub nosiwodoacutew dla męskich członkoacutew załogi Pod koniec każdej zmiany po wierceniu napełniałyśmy otwory materiałami wybuchowymi i podłączałyśmy kable

Szybko nauczyłam się że aby przetrwać jako ko-bieta muszę mieć grubą skoacuterę Ale oproacutecz tego musiałam nauczyć się sposobu byciardquo pod ziemią Obok zasad formalnych jakich uczono mnie na powi-erzchni i w centrum szkoleniowym panowały niefor-malne zasady inna logika i podziemny porządek proceduralny określany przez mężczyzn Działanie poza tą logiką sygnalizuje że nie jesteś prawom-ocnym pracownikiem Aby być zaakceptowaną jako prawdziwy goacuternik musiałam nauczyć się chodzić moacutewić pracować nosić materiały i używać lampy jak goacuternik W pracy z załogą odkryłam wiele językoacutewrdquo używanych do komunikowania się pod ziemią Poza fanakalo podziemnym slangiem musiałem nauczyć się innych językoacutewrdquo ktoacutere były używane kiedy hałas wierceń ogarniał wyrobiska języka lampy i rękawiczki

Przemoc w windzie i niebezpieczne warunki wyro-bisk wydawały się wymagać strategii adaptacji ktoacuterej w pierwszej chwili nie mogłam opanować Widząc to robotnicy moacutewili mi że aby przetrwać pod ziemią musisz bdquozapomnieć o sobierdquo Inni moacutewili bdquojeśli zabierzesz siebie pod ziemię możesz spowodować wypadekrdquo Jak mogłam nie zabrać siebie pod ziemię - myślałam wtedy Wkroacutetce nauczyłam się że wyparcie własnej tożsamości oznacza przysposobienie innej albo przynajmniej negocjowanie własnej tożsamości i odmienne za-chowanie Robotnicy nazywają to twoją bdquopodziemną jaźniąrdquo ndash tożsamością ktoacutera podejmuje ryzyko odpiera myśli o rodzinie czy spadających skałach

Tożsamością ktoacutera dostrzega przemoc molestow -anie seksualne i wstrząsy sejsmiczne jako elemen-ty tutejszej kultury Tożsamością ktoacutera częścią tej kultury czyni roacutewnież myśl że 120 zmarłych roc-znie w branży to bdquonie tak źlerdquo poacuteki to nie zdarzy się komuś kogo znasz lub z kim pracujesz Nawet wtedy możesz być rozbity (tylko) przez kilka dni po pogrzebie Potem powinieneś wroacutecić do swojej podziemnej jaźni i posuwać produkcję naprzoacuted pokonując chybotliwe skały

Z powrotem na powierzchni często myślałam o sprzecznościach podziemnej pracy ndash możliwości śmierci jako wyzwalającej i uwznioślającej oraz o moich dwoacutech tożsamościach podziemnej jaźni ktoacutera podejmuje ryzyko nie zważając na wiszące skały i mojej ostrożnej ziemskiej jaźni Podczas gdy ja robiłam to dla badań wielu robiło to aby wykarmić swoje dzieci zbudować im dach nad głową i posłać do szkoły W ten sposoacuteb doszłam do wniosku że być może możność wysłania dzieci do szkoły jest wyzwalającą i uwznioślającą częścią ry -zykowania własnego życia


gt Wybrzeże Kości SłoniowejKapitał symboliczny telefonu komoacuterkowegoJordanna Matlon Instytut Studioacutew Zaawansowanych w Tuluzie Francja

gtgt

S łynący z handlu używanymi i kradziony -mi komoacuterkami sektor bazaru Adjameacute zwany

black1 wygląda żałośnie Setki mężczyzn jeden koło drugiego stoją po obu stronach głoacutewnej alei Każdy z nich ma do zaofe-rowania przynajmniej jeden tel-efon i stara się wybić z bezbar-wnej masy Jedni gwiżdżą inni nawołują jeszcze inni zwracają na siebie uwagę sugestywną mimiką bądź gestykulacją Niektoacuterzy idą za potencjalnym klientem i obniżają oferowaną cenę zanim jeszcze ktokolwiek zacznie się zanim targować Roacuteżnią się między sobą wiekiem i ubiorem Możemy tu spotkać przestraszonych nastolat-koacutew w znoszonych t-shir tach Możemy spotkać eleganckich

świadomych swego wyglądy dwudziesto- i trzydziestolatkoacutew A także mężczyzn mających najlepsze lata już za sobą przemęczonych noszących ubra-nia codzienne Handlują albo telekomunikacyjnymi antykami albo porządnymi smartfonami ktoacutere są dla większości tubylcoacutew zbyt nowoczesne Jeśli z na pod-stawie podaży da się cokolwiek wnioskować o popycie to telefo-ny na Wybrzeżu Kości Słoniowej muszą dzwonić bez przerwy

Badając zarobki i style życia osoacuteb zatrudnionych poniżej swoich kwalifikacji w Abidżanie w la-tach 2008-2009 znalazłam szc-zegoacutelnie bogate źroacutedło materiału empirycznego w miejskiej kul-turze skupionej wokoacuteł telefonoacutew komoacuterkowych Całe miasto usi-

ane jest bilbordami największych producentoacutew komoacuterek Reklamy te imitują kadry z teledyskoacutew przedstawiają prawdziwego fac-eta i jego akcesoria namiętną dziewczynę oraz telefon Ten sugestywny przekaz wydaje się skuteczny populacja Wybrzeża Kości Słoniowej wynosi około 224mln a w całym kraju możemy naliczyć 17 milionoacutew abonentoacutew telefonii komoacuterkowej Warto też zaznaczyć że 42 mieszkańcoacutew żyje poniżej granicy uboacutestwa Tel-efony komoacuterkowe powszechnie dostępne w pełnej rozpiętości cenowej stały się łatwe do zdo-bycia dla głęboko peryferyjnych społeczności w ktoacuterych używane są raczej jako urządzenie o znac-zeniu symbolicznym niż funkc-jonalnym Nawet tanie telefony oferują pozory blichtru Pomi-

Telefon komoacuterkowy jako ostateczny symbol statusu

33



mo ograniczonej użyteczności sprzedawcy oferują je w błyszczących kolorach lub ob-klejone metalicznymi płytkami Najtańsze używane modele chodzą za 5000 FCFA a więc za około 10 dolaroacutew

Gdy spotkałam Calicersquoa spłukanego 23 letniego sprzedawcę soku słuchawki w jego uszach przywodziły na myśl reklamę iPhonersquoa Ale po-zory myliły telefon miał zużytą baterię a na nową nie było go stać Urządzenie jednak kosztowało go 67 tys frankoacutew FCFA z czego 27 tyś zapłacił z goacutery a resztę spłacał w ratach2 Telefony są niezbędnymi gadżetami szc-zegoacutelnie dla mężczyzn W maquis [barach ulicznych] są one zaw -sze trzymane w widocznym mie-jscu na stolikach wyciszone albo z włączoną muzyką w cza-sie podczas gdy ich właściciele popijają Jako wyznaczniki sta-tusu są relatywnie demokratyc-znym środkiem pozyskiwania widzialności i dostępu do świata nowoczesnych technologii komu-nikacyjnych Zaczynają odgrywać ważną rolę w życiu towarzyskim Abidżanu

Telefony przeciwdziałają anonimowości peryferyjnego życia Imię i numer telefonu a czasem jedynie numer tel-efonu to częsta treść graffiti w okolicach Abidżanu Numery są wypisywane na straganach w bocznych ulicach na tylnych szybach taksoacutewek na stolikach w maquis być może z cichej nadziei że ktoś gdzieś szuka dobrej zabawy Znajomy zatrud-niony w jednej z zagranicznych ambasad w Abidżanie wroacutecił ze swojego ostatniego dnia w pracy z koszulką na ktoacuterej zamiast pożegnalnych życzeń były num-ery telefonoacutew Numery są jedną z nielicznych form dokumentacji dla społeczności w ktoacuterych żyje się pod płaszczykiem szarej stre-fy czyli w sposoacuteb nierejestrow -any nieudokumentowany skryty Sygnalizują przynależność do świata nowoczesności a także w lokalnych i pozalokalnych

sieciach społecznych bdquoLista kontaktoacutewrdquo stała się wyznac-znikiem statusu Podczas rozmowy tutejszy muzyk o ksy -wce Doug MC wyciągnął magazyn z artykułem o iworyjskim artyście występującym w Nowym Jorku Pokazał mi na swoim telefonie numer Amerykanina i chwalił się że człowiek ten często do niego dzwoni Nadto dzwonienie to dowoacuted że komuś zależy na tobie na tyle aby wydawać pieniądze na rozmowę Kiedy telefon dzwoni w miejscu pub-l icznym wszyscy wokoacuteł muszą się o tym dowiedzieć na wese-lach w salach lekcyjnych podc-zas ponurych spotkań i podczas wypełniania oficjalnych funkcji telefony rozbrzmiewają Dzwonki zawsze są ustawione na wysoki poziom głośności

O ile na Zachodzie stereotypowy mężczyzna potrzebuje samo-chodu by poderwać kobietę to w Abidżanie niezbędny jest mu telefon (a gdy już ją poder-wie powinien też kupić telefon dla niej i opłacać rachunki) Jak zaznaczył pewien moacutej znajomy jest to zaroacutewno błogosławieństwo jak i źroacutedło trosk Chłopak ku-puje dziewczynie telefon nie ty -lko żeby jej zaimponować ale też żeby mieć na nią oko i żeby za każdym razem odpowiadała na jego wezwanie Komoacuterki definiują sferę możliwości kon-sumpcyjnych biednych mężczyzn i nawet w najbardziej pery -feryjnych społecznościach większość z nich (z wyjątkiem najuboższych) ma przynajm-niej jedną Mieć telefon to być szanowanym Gdy zapytałam Er-ica czy chciałby usprawnić swoją tanią komoacuterkę odpowiedział bdquoOczywiście że tak Jestem człowiekiem a każdy człowiek ma ambicjerdquo Z kolei Samuel tłumaczył że jako mężczyzna ma bdquobiologiczne emocjonalne i społeczne potrzebyrdquo ktoacutere bdquomusi zaspokoićrdquo Dodał też że bdquokażdy lubi drobne przyjemności bdquoJa na przykład mam swojego sony ericssonardquo Im więcej tel-efonoacutew tym lepiej nie ma nic

dziwnego w noszeniu dwoacutech czy trzech komoacuterek Każda z nich jest w innej sieci żeby moacutec dzwonić do znajomych po niższych stawkach

Komoacuterki jakkolwiek dobre by były służyć mogą jako dekorac-ja do rozrywki lub do odbiera-nia połączeń W peryferyjnym Abidżanie rzadko używa się ich jednak do dzwonienia Jak wiadomo tylko dzwoniący płaci a ludzie rzadko mają minuty do wykorzystania Połączenia ktoacutere odbierałam były za-zwyczaj wykonywane z cabi-nes ndash wszechobecnych stoisk składających się z ławeczki i małego stolika obsługiwanych przez młodych mężczyzn lub kobiety z telefonem komoacuterkow -ym z masowymi połączeniami do wszystkich sieci W cabi-nes oferowane są połączenia za maksymalnie 100000 FCFA i czym więcej zamoacutewisz na raz tym więcej bonusowych minut otrzymasz Zdarzało się też że dzwoniący od razu się rozłączał (oczekując że oddzwonię) Czasem wysyłano mi bezpłatną wiadomość tekstową z prośbą o kontakt A gdy przyjaciel albo partner oczekuje połączenia może przesłać opłatę przez cab-ine Ale w przeciwieństwie do gry w berka to kto dzwoni do kogo wyznacza hierarchię między dzwoniącym i tym ktoacutery odbi-era połączenie Osoby bogatsze dzwonią do uboższych na podob-nej zasadzie afrykańskie bdquogrube rybyrdquo podtrzymują status w sto-sunkach patronackich Wsparcie finansowe i rzeczowe powoduje nie tylko dominację ale i dług społeczny

Przypisy

1 Black (używane jest słowo angielskie) to część Adjameacute największego bazaru w Abidżanie znana z handlu kradzionym to-warem

2 Ludzie często usprawiedliwiają wygoacuterow-ane zakupy stwierdzając że jest to sposoacuteb aby zachować swoje oszczędności a jeśli potrzebują gotoacutewki to mogą zamienić go na tańszy model Żaden z tych ludzi nie miał konta bankowego

34


35


gt Sprawozdaniez konferencji Europejskiego

Towarzystwa Socjologicz-nego w 2013 w Turynie

Jennifer Platt University of Sussex UK I Wiceprezydent ISA ds Publikacji w latach 2010-2014

gtgt

K om i t e t d s P u b -l ikacji ISA prowadzi politykę wysyłania swoich członkoacutew na

najważniejsze konferencje po to by zdawali sprawę naszym redaktorom z tego co się dzieje Poniższe sprawozdanie jest jed-nym z tego rodzaju Ale w jaki sposoacuteb można zdać sprawę z całej tak wielkiej konfer-encji Zgodnie z komunikatami w zjeździe uczestniczyło co na-jmniej 2 600 osoacuteb przysłano 4 000 abstraktoacutew spośroacuted ktoacuterych zaakceptowano 3 200 Jak widać niemożliwe jest by jedna osoba mogła uczestniczyć

we wszystkich wydarzeni-ach skoro wiele spotkań od-bywa się roacutewnocześnie Moją strategią było odwiedzanie tak wielu dotyczących roacuteżnorodnych tematoacutew paneli jak tylko możliwe ndash bez oglądania się na własne zainteresowania lub nawet zgodnie z nimi ale poszukując nowych i nieznanych mi podejść Nie jestem pewna czy ta strategia była powodem dla ktoacuterego wydawało mi się że w spotkaniach podczas kon-ferencji uczestniczyło więcej osoacuteb zajmujących się polityką niż pracujących akademicko Jakikolwiek był tego powoacuted

Komitet Wykonawczy ESA napawający się atmosferą Turynu

36


ludzi

bull Reakcje rządoacutew na kryzys fi-nansowy mają konsekwencje dla profesjonalistoacutew w syste-mie ochrony zdrowia ktoacutere muszą być brane pod uwagę w polu socjologii zawodoacutew

bull Metody biograficzne mające korzenie w performen-sie i sztuce świetne same w sobie mogą niekoniec-znie być dostępne dla sz-erszej publiczności Zasto-sowanie teorii ugruntowanej w dużym badaniu dotyczącym tożsamości europejskiej pozwoliło odkryć co najm-niej osiem typoacutew takich tożsamości

bull Badane osoby starsze uznały słabe więzi zawiązywane na peryferiach ich kręgoacutew społecznych jako zdecydow -anie warte podtrzymywania ponieważ wiążą się z mnie-jszymi zobowiązaniami niż te z osobami bliższymi na przykład rodziną

bull Wiele osoacuteb (szczegoacutelnie w Niemczech i Szwajcarii) pracuje obecnie nad roacuteżnymi aspektami mody

bull Socjologia rodziny pomija jednoosobowe gospodarstwa domowe

bull Poziom sukcesu radykalnych partii prawicowych zależy od takich czynnikoacutew jak na przykład system wyborczy (głosowanie obowiązkowe możliwe sposoby prow -adzenia kampanii wyborc-zej przyciąganie ludzi niechętnych wobec polityki) jak i tego czy możliwa jest alternatywa w postaci umi-

arkowanej partii prawicowej

bull Wspoacutełczesne partie prawi-cowe przerzuciły swoją uwagę na etnokultury raczej niż bdquorasyrdquo istnieją roacuteżne warian-ty kozłoacutew ofiarnych lub obiek-toacutew negatywnej identyfikacji w roacuteżnych częściach świata ndash dla Zachodu jest to islam dla Wschodu to komunistyczna przeszłośćW szeregu prezen-tacji opierających się na wtoacuternych danych ankietow -ych i oferujących opisy bez wyjaśnieńsugerowano że użyteczne byłoby przeprow -adzenie celowych poroacutewnań metodologicznych z danymi bazującymi na podejściach bdquojakościowychrdquo badając proacuteby mniejsze i mniej reprezentatywne w sensie formalnym

ESA publikować będzie nowe cza-sopismo towarzystwo prowadzi już European Societies a oba pisma będą dostępne w formie elektronicznej bezpłatnie dla członkoacutew Nowe pismo nosi tytuł European Journal of Cultural and Political Sociology i także jest publikowane przez wydawnict-wo Routledge Pierwszy numer ma się ukazać w marcu 2014 Redaktorami są Paul du Gay Ric-ca Edmondson Eeva Luhtakallio i Charles Turner Zespoacuteł redak-cyjny liczy dziewiętnaście osoacuteb wśroacuted ktoacuterych siedmioro pochod-zi spoza Europy Co ciekawe jak dotąd brakuje w redakcji osoacuteb z Europy Wschodniej

PrzypisyZnaczna część informacji o programie konferencji jest wciąż dostępna na stro-nie ESA httpwwweuropeansociologyorgconferences11th-esa-conferencehtml

uważam że dało mi to możliwość interesującego spojrzenia na niektoacutere zagadnienia jak roacutewnież dostęp do danych często niemożliwych do zdobycia przez zwykłego badacza Oznaczało to także że socjologowie aka-demiccy mieli więcej możliwości niż zwykle by przekazać wyniki swoich danych przedstawicielom świata politycznego

W programie przewidziano po poacutełtorej godziny na sesje a na tych niebędących spotkaniami plenarnymi prezentowano zazw -yczaj trzy lub cztery wystąpienia co oznaczało że wystąpienia musiały byś naprawdę kroacutetkie Skutkiem tego często prezen-towano albo dane bez teorii albo teorie bez danych Szansę wystąpienia dano maksymal-nej liczbie autoroacutew ale nieko-niecznie było to jednoznaczną zaletą dla słuchacza Trudno było ocenić jakie byłyby dłuższe wersje artykułoacutew nadających się do publikacji Jednakże owa ramowa struktura umożliwiła poznanie kilku głoacutewnych myśli Tutaj podaję ich wyboacuter1

bull Sekularyzm nie musi być koniecznie postrzegany jako zasadniczy element nowoczesności

bull Byłe kraje socjalistyc-zne można użytecznie klasyfikować jako postkolo-nialne

bull Stratyfikacja kulturowa mogłaby być lepiej rozumi-ana gdyby zbadać praktyki rozrywkowe w biznesie

bull Kryzys może prowadzić do ot-warcia nowych kreatywnych możliwości uwidaczniając subiektywne wybory młodych

37


gt Deklaracja podsumowująca przyjęta przez Głoacutewny ZjazdXXIX Kongresu Latyno-amerykańskiego Towarzystwa

Socjologicznego (ALAS)

gtgt

S potkanie w Santia-go stolicy Chile od trwające od 29 września do 4 października

2013 roku zgromadziło 4168 socjologoacutew z 30 krajoacutew ameryki łacińskiej karaiboacutew oraz innych państw uczestniczących w 33 grupach roboczych 79 panelach 86 premierach książek i pięciu konferencjach plenarnych Dwanaście konferencji przygo-towawczych w znacznym stopniu pomogło rozpowszechnić wiedzę o celach Kongresu zachęcając do aktywnego udziału w działaniach stowarzyszenia Zwłaszcza włączenie setek studentoacutew i młodych profesjonalistoacutew połączone z tworzeniem sieci mających służyć wymianie wiedzy i doświadczeń ma szansę stać się trwałym dorobkiem niniejszego Kongresu Latynoamerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego

Rok ten był czterdziestą rocznicą

puczu Pinocheta w Chile i nikt z uczestnikoacutew Kongresu nie ominął udziału w intensywnej de-bacie i wynikłej z niej krytycznej refleksji ndash tak podczas Kongresu jak i w poszczegoacutelnych państwach ndash o efektach tego barbarzyńskiego gestu (oraz długotrwałym milcze-niu o tej traumie) w ktoacuterym kon-serwatywni intelektualiści polity -cy i organizacje międzynarodowe upatrywały moment kapital-istycznej odbudowy Chile i całej Ameryki Łacińskiej

Obecnie konieczna dyscyplina i porządek naszych badań łączy się w twoacuterczy sposoacuteb z rozwo-jej umiejętności krytycznych ale też z tworzeniem ożywczego transformującego ruchu o kon-tynentalnym zasięgu Ostatnie lata były czasem narodzin wielu ważnych ruchoacutew społecznych

bull Latynoamerykańscy emi-granci walczą o autentyczną

Kryzys i sytuacje awaryjne w Ameryce Łacińskiejrdquo ndash temat przewodni 29 Kongresu państw ALAS w Santiago

38


reformę polityki Stanoacutew Zjed-noczonych ktoacutera przyznałaby im prawo do pracy edukacji i pomo-cy społecznej oraz oczywiście możliwości życia w tym kraju bez prawnych prześladowań

bull Meksykański Demokratyc-zny Związek Nauczycieli domaga się prawdziwej reformy edu-kacji i odwołania planowanych zwolnień nauczycieli należących do największego związku zawo-dowego na kontynencie (ponad 12mln członkoacutew)

bull Na całym kontynencie trwają walki przeciw nielegalne-mu zawłaszczaniu i wyzyskowi naturalnych i strategicznych bogactw regionu takich jak ropa gaz mające miejsce także w goacuter-nictwie rolnictwie rybołoacutestwie leśnictwie gospodarce morskiej i przybrzeżnej

bull Kolumbijczycy żądają negocjacji pokojowych ktoacutere położyłyby kres jednemu z najdłuższych i najboleśniejszych konfliktoacutew na kontynencie

bull Kubańczycy wciąż mężnie walczą o respektowanie ich suwerenności i zakończenie blokady

bull W Wenezueli Boliwii Argentynie Brazylii Urugwaju i Ekwadorzie trwają walki o uz-nanie demokratycznie wybranych rządoacutew i zaprzestanie atakoacutew na nie

bull Starania o rzeczywistą i demokratyczną transformację mają miejsce we wszystkich państwach regionu

bull Walka z neoliberalnymi cięciami budżetowymi w służbie zdrowia edukacji pomocy społecznej jest kolejnym obsza-rem działań

bull Trwa także sprzeciw wobec przemocy terroru rosnącej roli aparatu bezpieczeństwa w życiu naszych wspoacutelnot i narodoacutew

bull Kolejnym obszarem jest zwalczanie korupcji i ekstrawa-gancji coraz bogatszych rządoacutew oficjeli i funkcjonaruszy ktoacuterych narody pogrążają się w biedzie

bull Sprzeciw wobec ogran-iczania programoacutew społecznych i polityki publicznej Zwalczanie szpiegostwa ze strony Stanoacutew Zjednoczonych w naszych kra-jach

bull Walka o zdobycie auten-tycznej suwerennosci i autonomii ludności rdzennej kreolskiej i po-chodzenia afrykańskiego

Tak rozbudowany program wyma-ga systematycznej pracy od socjologoacutew z całego kontynen-tu Naszą odpowiedzialnością jest dzielić się naszą wiedzą i rozpowszechniać nasze ob-serwacje dotyczące najbardziej naglących kwestii społecznych zagrożenia wyniszczeniem ter-enoacutew biedą wykluczeniem niepewnością przemocą oraz wrażliwością większości obywa-teli na skutki klęsk żywiołowych i kryzysoacutew ekonomicznych Musimy proacutebować wypracować pełną wolność wypowiedzi zgromadzeń i krytyki dla wszyst-kich mieszkańcoacutew regionu

walczyć o instytucjonalizację polityk ktoacutere poprawią dobobyt populacji jeżeli zostną wdrożonę przez społeczenie odpowiedzialne rządy szanujące prawa jednostek i narodoacutew przezwyciężenie wsze-lkich form kolonializmu wiedzy i władzy Konieczna jest autentyc-zna autonomia Uniwersytetu i jego inkluzywność przekraczająca wskaźnikowe ramy narzucane przez międzynarodowe organi-zacje Te cele są podstawą nasze-go zaangażowania i stanowią o przyszłości stowarzyszenia

Nasze Uniwersytety i in-stytucje wyższego kształcenia publiczne i prywatne muszą wykonywać ciągły wysiłek pon-awiania swojej pracy badawczej tak aby zapewnić społeczeństwu i państwu wiedzę w oparciu o ktoacuterą możliwe stanie się zde-cydowane zaangażowanie tych ktoacuterzy są najbardziej potrzeb-ni w obronie sprawiedliwości wolności i roacuteżnorodności

ALAS uosabia te aspiracje i bi-erze na siebie odpowiedzialność kroczenia drogą ktoacuterą podąża do chwili obecnej jednocześnie czyniąc wszelkie możliwe wysiłki zmierzające do włączenia jak największej liczby socjologoacutew ndash szanując i uznając wielość ich te-oretycznych perspektyw praktyc-znych doświadczeń i tożsamości ndash w drodze do świata w ktoacuterym każdy moacutegłby mieć swoje miejsce

Niech żyje ALAS Niech żyje nasza Ameryka

39


gt Transformacje Społeczne i Era Cyfrowa

Elisa P Reis Federalny Uniwersytet Rio de Janeiro Brazylia członek Komitetu Wykonawczego ISA w latach 2006ndash2010oraz Reprezentantka ISA w ISSC1

T ransformacje społeczne i era cyfrowardquo brzmiał te-mat Światowego Forum Nauk Społecznych zorgan-

izowanego przez Międzynarodową Radę Nauk Społecznych (ISSC) w Montrealu w dniach od 13 do15 października (2013) Ponad 1000 badaczy społecznych menadżeroacutew naukowych i ekspertoacutew w tematyce cyfrowej pochodzących z 60 krajoacutew wzięło udział w Forum składającym się z blisko 750 wystąpień wraz z roacuteżnymi wydarzeniami towarzyszącymi ndash przygotowanymi przez partneroacutew ISSC

Sesje plenarne skupiające się wokoacuteł kluczowych kwestii wspoacutełczesnego społeczeństwa przyciągnęły rzesze odbiorcoacutew i dostarczyły okazji do ożywionej dyskusji wśroacuted przedsta-wicieli roacuteżnych dyscyplin naukow-ych ISSC zaprosiło aktywną grupę młodych pracownikoacutew naukowych ktoacuterzy nie tylko zaprezentowali prace własne ale roacutewnież poddali pod dyskusję szereg trudnych pytań

oraz zachęcili nas wszystkich do podjęcia wspoacutelnej pracy badawczej

ISA patronowało sesji poświęconej głoacutewnym tematom obecnym w soc-jologii kanadyjskiej z myślą o ocenie korzyści obietnic wad oraz imp-likacji ery cyfrowej dla generowania wiedzy oraz interwencji społecznych w polityce Pod hasłem bdquoRozumienie Społecznych Transformacji w Erze Cyfrowej Kanada 2013 ndash Socjologia kanadyjska w okresie przygotowań do Światowego Kongresu ISA 2018rdquo zaprezentowano cztery prace ktoacutere stanowiły dobry przykład wspoacutełczesnej kanadyjskiej soc-jologii Patrizia Albanese Prezes-Elekt Kanadyjskiego Towarzystwa Socjologicznego i przewodniczący lokalnego komitetu organizacyjne-go XIX Światowego Kongresu ISA ktoacutery odbędzie się w 2018 roku w Toronto oraz jej wspoacutełpracownicy Howard Ramos Rima Wilkes oraz Cheryl Teelucksingh przedstawili ekscytującą zapowiedź kolejnego ndash po tym w Yokohamie ndash Kongresu

Elisa Reis nowa Wiceprezydent ISSC Alberto Martinelli nowy Prezydent ISSC

ISA uczestniczyło roacutewnież w sesji pod tytułem bdquoEwolucja Krajobra-zu Geopolitycznego w XXI wieku Etyka i Prawa Człowiekardquo Zorgan-izowany przez Saths Cooper Prez-esa Międzynarodowego Towarzyst-wa Psychologicznego panel ten nawiązywał do kolejnego Światowego Forum Nauk Społecznych ISSC o temacie bdquoPrzekształcanie Sto-sunkoacutew Globalnych na Rzecz Sprawiedliwości na Świecierdquo To Trzecie Światowe Forum Nauk Społecznych ma odbyć się we wrześniu 2015 roku w Durbanie w Afryce Południowej gdzie mamy nadzieję na silne zaangażowanie ze strony ISA a szczegoacutelnie jego młodszych członkoacutew

Przypisy

1 Nota od wydawcy oryg Gratulujemy Elisie Reis ktoacutera została wybrana na stanowisko Wice-Prezesa ISSC i Alberto Martinelliemu (Prezesowi ISA w latach 2000ndash2004) ktoacutery został wybrany na stanowisko Prezesa ISSC podczas Spotkania w Montrealu

ldquo

40


gt Rosyjski zespoacutełGlobalnego Dialogu

Elena Zdravomyslova Uniwersytet Europejski w Sankt Petersburgu członkini Komitetu Wykonawczego ISA w latach 2010-14

gtgt

N asz zespoacuteł należy do tych elastycznych Rdzeń grupy tłumaczy stanowią Elena Nikiforova Anna Kadnikova i Asja Voronkova Inne osoby dołączają się do udziału w projekcie mniej lub bardziej regularnie liczymy też że dołączą do nas nowe osoby oraz spodziewamy się pewnej stałej rotacji Należymy do roacuteżnych instytucji socjologicznych Obecnie owoce naszej pracy są rozpowszechniane wśroacuted socjologoacutew z Petersburskiego Towarzystwa Socjolog-

icznego ktoacutere jest regionalnym oddziałem Rosyjskiego Towarzystwa Socjolgicznego Mamy przyjemność stanowić część międzynarodowych zespołoacutew tłumaczy Dzięki pracy nad rosyjską wersją magazynu stajemy się wyczuleni na bieżące de-baty w światowej wspoacutelnocie socjologoacutew i poszerzamy nasze naukowe horyzonty Uczymy się więcej gdy pracujemy nad znajdowaniem rosyjskich ekwiwalentoacutew dla określonych pojęć i kategorii ldquoUczenie się przez praktykęrdquo tłumaczenia tekstoacutew socjologicznych to istotnie określenie ktoacutere całkiem nieźle odzwierciedla to co robimy Mamy nadzieję że Globalny Dialog będzie kontynuowany i że będzie dostarczał wiadomości o zroacuteżnicowaniu socjologicznych zainteresowań i perspektyw a sam magazyn zdobędzie światową sławę

Elena Zdravomyslova uzyskała dok-torat socjologii jest profesorką na Eu-ropejskim Uniwersytecie w Sankt Pe-tersburgu (EUSP) gdzie jest dyrektorką wspoacutełodpowiedzialną za Program Gen-derowy a także koordynatorką projek-toacutew w Centrum Niezależnych Badań Społecznych Jej zainteresowania badaw -cze i naukowe obejmują gender studies ruchy kobiece i metodologię jakościową Tematy w ktoacuterych jest ekspertką to min gender w Rosji teoria feministyczna soc-jologia opieki i badania biograficzne

Anna Kadnikova uzyskała magisterium z socjologii Ukończyła Europejski Uniwersytet w Sankt Petersburgu interesuje się mobilizacją ruchu pro-liferdquo w ostatniej dekadzie

Elena Nikiforova jest badaczką w Centrum Niezależnych Badań Społecznych w Sankt Petersburgu Uzyskała dyplom na Wydziale Socjologii na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym gdzie studiowała w Szkole Sto-sunkoacutew Międzynarodowych oraz na Wydziale Studioacutew Międzynarodowych Uniwersytetu w im-erick w Irlandii Jej obecne zainteresowania obejmują sferę mobilności i przestrzeni wpływ na nie miała w znacznym stopniu debata o gloka-lizacji i transnacjonalizacji oraz badania granicrdquo Jak dotąd jej badania dotyczyły takich tematoacutew jak transformacja miejsc tożsamości i trajek-torii życiowych związana z ciągłą rekonfiguracją przestrzeni politycznej w państwach byłego bloku radzieckiego jest zainteresowana przede wszyst-kim państwami bałtyckimi (w szczegoacutelności Estonią i Łotwą) poacutełnocno-zachodnią Rosją oraz poacutełnocnymi rubieżami Rosji

41


Asja Voronkova jest muzykiem założycielką grupy rockowej Patience Airways Zdobyła li-cencjat w Instytucie Smolny na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym oraz w Bard Col-lege w USA Publikowała na temat socjologii muzyki rockowej jest szczegoacutelnie zaintereso-wana ekstremalną kulturą muzyki metal jako fenomenu wśroacuted ludzi młodych Pracuje jako tłumaczka w czasopiśmie socjologicznym Labo-ratorium

Ekaterina Moskaleva ukończyła socjologię na Petersburskim Uniwersytecie Państwowym Interesuje się zagadnieniami związanymi z public relations oraz sztuką co znajduje wyraz w jej zaangażowaniu w dwa duże projekty Międzynarodowy Festi-wal Franczyzy oraz Geek Picknic gdzie była menedżerką a także w Masę Krytyczną 2013 (jako badaczka i menedżerka eventoacutew) Obecnie pracuje jako menedżerka projektoacutew w Petersburskim oddziale Wyższej Szkoły Ekonomicznej

Alexander Kondakov jest magistrem pracu-je jako badacz w Centrum Niezależnych Badań Społecznych w Sankt Petersburgu Ukończył studia w Międzynarodowym Instytucie Soc-jologii i Prawa a jego zainteresowania nau-kowe obejmują socjologię prawa i queer stud-ies Jego obecny projekt dotyczy kontrowersji wokoacuteł koncepcji obywatelstwa seksualnego [ang sexual citizenship] w Rosji

Yuliya Martinavichene jest członkiem kadry Wydziału Medioacutew Europejskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Wilnie oraz doktorantką na Wydziale Filozofii Głoacutewne zainteresow-ania badawcze skupiają się wokoacuteł wizualnej semiotyki reklam usług publicznych oraz socjologii i filozofii tożsamości zbiorowych Jej praca magisterska była studium na pub-licznych kampanii promocyjnych na Białorusi i ich dyskursywnej siły przyciągania

2

Ż yjemy w neoliberalnym świecie gdzie władza rynku rozprzestrzenia się wzdłuż i wszerz Nic nie jest w stanie ocalić się przed wpływem rynku kiedy ten wkracza na tereny od dawna chronione Praca z kreatywnego zajęcia przeistacza się w źroacutedło coraz bardziej niepewnego przetrwania

Pieniądz ktoacutery poprzednio służył wymianie staje się narzędziem do zarabiania pieniędzy na samych kredytach i na ich obstawianiu Prowadzi to do powstania grupy bogatych kredytobiorcoacutew po jednej stronie i biednych dłużnikoacutew po drugiej Natura (ziemia woda powietrze) początkowo podtrzymująca życie jest narażona na destruk-tywny wpływ kapitalizmu Stała się wysoko wycenionym towarem zachęcającym do gwałtownych wywłaszczeń Wiedza ktoacutera kiedyś była dobrem publicznym jest przed-miotem handlu niezależnie od tego czy są to studenci poszukujący referencji czy korporacje starające się o dofinansowanie badań Utowarowienie każdego czynnika produkcji karmi komodyfikację wszystkiego Wygląda na to że dla rynku nie ma żadnych limitoacutew

Rynki generują także przeciwne tendencje takie jak ruchy społeczne ilub państwowe regulacje Ten numer zawiera cztery artykuły o odpowiedzi urugwajskich socjalistoacutew na dylematy globalnego urynkowienia redystrybutywną politykę mającą swe źroacutedła w silnych związkach zawodowych politykę społeczną legalizującą aborcję małżeństwa homoseksualne i marihuanę oraz utrzymanie wysokiego poziomu publicznej edukacji Z drugiej strony kapitalizm dokonał inwazji na rolnictwo zamieniając społeczeństwa rolne w narzędzie akumulacji Będący u władzy przez drugą kadencję szeroki front soc-jalistyczny ktoacutery zawiera byłych członkoacutew ruchu partyzanckiego Tupamaros realizował popularny mandat socjaldemokratyczny inny od drogi obranej przez konserwatywne Chile Mimo pojawienia się roacuteżowego czy wyborczego socjalizmu w Argentynie Brazylii Ekwadorze Wenezueli i Boliwii urugwajska socjaldemokracja uważana jest zaroacutewno za ludzką jak i za odnoszącą sukcesy

Jeśli Urugwaj jest wyjątkiem w Ameryce Łacińskiej to Węgry są nim w ramach byłego ZSRR nie przez swoacutej socjalizm ale przez autorytatywny populizm ktoacutery jest alternatywną odpowiedzią na destruktywne siły rynku Trzy artykuły z Węgier opisują powstanie mafijnego państwa kierowanego przez gigantomana Viktora Orbaacutena ktoacutere-go życie znacząco roacuteżni się od urugwajskiego prezydenta Joseacute Mujica prowadzącego skromny styl życia Na Węgrzech elity polityczne usuwają i bezwzględnie zamykają pola dla debaty publicznej i demokracji dyskredytują przy tym ideę klasy jako komu-nistycznego wypaczenia nawet kiedy klasa staje się coraz bardziej istotna Kultywują narodowy szowinizm wymierzony przeciwko Żydom i Romom podczas gdy w Unii Eu-ropejskiej upatrują winowajcy trudnej sytuacji gospodarczej Węgier

Dwa kraje z bardzo roacuteżnymi gospodarczymi i politycznymi historiami odpowiadają na neoliberalne bodźce przeciwnymi strategiami politycznymi Ale czy socjaldemokracja lub populistyczny autorytaryzm są w stanie cofnąć moment urynkowienia ktoacutery to niemalże bez przeszkoacuted maszeruje przez naszą planetę Czy wycofanie neoliberal-izmu nie wymaga sprzeciwu nie tylko na poziomie narodowym ale i w skali globalnej Jak taki sprzeciw moacutegłby wyglądać Czy taki globalny kontr-ruch poszerzy zakres wolność a może go zawęzi Czy jest to w ogoacutele możliwe i czy nie dążymy przypadkiem do nieuchronnej kolektywnej autodestrukcji

gt Od redakcji

gt Globalny Dialog ukazuje się w 14 językach na stronie internetowej ISAgt Prosimy o nadsyłanie materiałoacutew na adres burawoyberkeleyedu

Reakcje na neoliberalizm

Simon Clarke udziela wywiadu dwoacutejce swoich studentoacutew na temat inspirującej wspoacutełpracy ktoacuterą utrzymywał z młodymi i utalentowanymi socjologami rosyjskimi dzięki ktoacuterej powstał szereg studioacutew przypadku w trakcie i po transformacji ku gospodarce rynkowej

Kalpana Kannabiran niesłychanie utalentowana socjolożka i aktywistka z Indii pisze o tym jak połączyć potencjał symbiozy socjologii i krytycznych studioacutew nad prawem w walce o sprawiedliwość społeczną

Alain Touraine socjolog rozpoznawany na arenie międzynarodowej opisuje źroacutedła swoich przełomowych teorii i innowacyjnej metodologii ktoacutera obecne jest szeroko stosowana do badań ruchoacutew społecznych W tekście zastanawia się nad swoim wczes-nym optymizmem i obecnym pesymizmem


3
















Tajwan Jing-Mao Ho























2

4

7

9

12

15

17

19

21

23

25

27

30

33

35

37

39

40

4



socjologami

gtgt






5











gtgt

6















gt Poza socjologię

Alain Touraine






gtgt




7












8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






3
















Tajwan Jing-Mao Ho























2

4

7

9

12

15

17

19

21

23

25

27

30

33

35

37

39

40

4



socjologami

gtgt






5











gtgt

6















gt Poza socjologię

Alain Touraine






gtgt




7












8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






4



socjologami

gtgt






5











gtgt

6















gt Poza socjologię

Alain Touraine






gtgt




7












8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






5











gtgt

6















gt Poza socjologię

Alain Touraine






gtgt




7












8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






6















gt Poza socjologię

Alain Touraine






gtgt




7












8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41







gt Poza socjologię

Alain Touraine






gtgt




7












8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41
















8




Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41








Kalpana Kannabiran



gtgt

9












10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41
















10


gtgt


11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41







11









12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






12










gtgt

13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






13



















gtgt

14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






14















15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






15





gtgt








16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






16










17





gtgt







18











19



uzwiązkowienia


gtgt






politycznejrdquo

20









Przypisy


21





gtgt








22










23



państwa mafijnego



gtgt






24












25




gtgt





26













27




gtgt






28











gtgt

29










30





gtgt








gtgt

31















32









gtgt







33










Przypisy



34


35





gtgt





36


ludzi

















37




gtgt








38



















39











Przypisy


ldquo

40




gtgt






41






GLOBALNY DIALOG

Documents

Transcript of GLOBALNY DIALOG