GEODEZJA I KARTOGRAFIA t. XL, z. 2 (1991)

Jerzy Krawczyk

Biblioteka Główna Akademia Górniczo-Hutnicza (30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30)

Geodezja Lwowska w czasie II wojny światowej

We Lwowie w czasie drugiej wojny światowej prowadzone było nauczanie geodezji. W pierwszym okresie, do czerwca 1941 roku, w radzieckim Instytucie Politechnicznym działał, kształcący geodetów, Oddzial Mierniczy z trzema Katedrami kierowanymi przez profesorów: Kaspra Weigla, Lucjana Grabowskiego i Edmunda Wilczkiewicza. W czasie okupacji niemieckiej, w Jatach 1942-1944, w składzie działających oficjalnie Państwowych Technicznych Kursów Zawodowych (Staalliche Technische Fachkurse Lemberg) istniała tylko jedna katedra geodezyjna, kierowana przez profesora E. Wilczkiewicza. Prowadzono wówczas również kształcenie mierników. Po zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną reaktywowano Instytut Politechniczny, w którym w początkowym okresie katedrami geodezyjnymi kierowali Polacy: Edmund Wilczkiewicz, Leopold Grzyb i Józef Ryzner.

Sięgająca swymi początkami 1844 roku Politechnika Lwowska byłajedną z dwu, obok Warszawskiej, politechnik II Rzeczypospolitej. W roku akademickim 1938/39 na Politechnice Lwowskiej studiowało łącznie na pięciu wydziałach z 72 katedrami 3606 studentów.

Po wybuchu II wojny światowej Lwów zajęły 22 września 1939 r. wojska radzieckie. Politechnikę Lwowską, wykorzystując jej potencjał naukowy i dydaktyczny, przekształcono w Lwowski Instytut Politechniczny (Lwowskij Politechniczeskij lnstitut), przy czym pierwsze miesiące działalności nowej uczelni wypełnione były przygotowaniami do uruchomienia roku akademickiego: zdawaniem zaległych egzaminów kursowych oraz wpisami na pierwszy rok studiów. W tej ostatniej sprawie okazało się, że dla przY.ięcia nie są miarodajne jedynie wyniki egzaminów wstępnych, lecz również opinia specjalnej komisji mlodzieżowej decydującej o dopuszczeniu do egzaminu wstępnego1

• Jak wiadomo egzaminy wstępne na Folitechnice Lwowskiej odbywały się w okresie międzywojennym w ostatniej dekadzie września.

W 1939 r. uruchomiono sześć wydziałów: budowy maszyn ( energomaszinostroitelnyj), elektrotechniki (elektrotechniczeskiJ), chemii technologicznej (chemiko-technologiczeskij), architektury (architektur­no-stroitelnyj), inżynierii (dorożno-wodnyj) i rolniczy (selskochozjajstwennyj), a w 1940 r. ponadto jako siódmy- leśny. Na wszystkich tych wydziałach działało 79 katedr z 395 wykładowcami2

•

Instytutem kierował mianowany przez władze radzieckie Rosjanin, profesor Maksym Sadowski z Kijowa, a prorektorem do spraw naukowych został prof. Włodzimierz Krokowski, kierownik Katedry Pomiarów Elektrycznych.

1 Kuryłło A., Z historii Folitechniki Lwowskiej (Wspomnienia z okresu 1907 -1944). Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, seria I, 1986 z. 2, s. 61; Szewalski R., Katedra Turbin P)arowych i Sprężarek Wirnikowych Folitechniki Lwowskiej, Zespół Energetyki Cieplnej. Sprawozdania Wrocławs­kiego Tow. Naukowego 1987 seria B nr 42 s. 117.

2 List Aleksandra Derbała z Lwowa z dn. 19.12.1989 r. (w posiadaniu autora).

244 Jerzy Krawczyk

Zajęcia prowadziła na ogół dawna, w pełnym składzie profesorów i docentów, lecz zweryflkowana przez włafu:e radzieckie, kadra pracowników naukowych. Nie znaleziono zatrudnieniajedynie dla profesora Wereszczyńskiego, wykładającego do 1939 r. nauki prawne na Wydziale Inżynierii. Wspomniana weryfika­cja była tylko formalna w przypadku starych pracowników uczelni, natomiast merytoryczna i szczegółowa w przypadku nowych.

Zajęcia dydaktyczne odbywały się zasadniczo w języku polskim. Początkowo ogólny program wykładów i ćwiczeń pozostał bez zmian, później stopniowo wprowadzano opracowane równolegle tzw. przejściowe programy nauczania, uwzględniające róźnice programowe Politechniki w stosunku do obowiązujących w uczelniach radzieckich pięcioletnich programów studiów-l .

Jako zajęcia obowiązkowe - również dla pracowników naukowych - wprowadzono do wyboru naukę języka rosyjskiego lub ukraińskiego, nadto naukę historii WK.P (b) (Wszechzwiązkowa Komunis­tyczna Partia Bolszewików). Na naukę historii WKP(b) uczęszczali oddzielnie profesorowie, oddzielnie docenci i inni pracownicy nauki oraz pracownicy techniczni4

•

Jednym z wydziałów Instytutu Politechnicznego był kierowany przez prof. Romualda Rosłońskiego Wydział Budownictwa Drogowo-Wodnego (Fakultet Drożno-Wodnogo Stroitelstwa) z kierunami: lądowo~rogowymi, wodnym i geodezyjnym, odpowiadający przedwojennemu Wydziałowi Inżynierii Lądowej i Wodnej. Działały tam nadal, jak w okresie międzywojennym, trzy katedry geodezyjne, choć o nieco zmienionych nazwach: geodezji prof. Kaspra Weigla, instrumentów geodezyjnych i fotogrametrii

ROCBI.lPłEHHSI 141

::::~~~~; ......... ~-~~-

............

KepcnpaBaMH :

Legitymacja służbowa Józefa Ryznera jako docenta Lwowskiego Instytutu Politechnicznego z 1941 r. (Archiwum AGH).

prof. Edmunda Wilczkiewicza oraz astronomii i geodezji -..yższej prof. Lucjan Grabowskiego5 • Adiunktem

prof. Weigla pozostawał nadal inż. Leopold Grzyb a asystentami: inż. Józef Kożuchowski i Lidia Kotlarówna-Szpunar. Adiunktem prof. Wilczkiewicza był nadal inż. Michał Paszkiewicz a starszym asystentem inż. Mieczysław Wrona. W katedrze prof. Grabowskiego zatrudniony byłjako asystent Walenty Szpun~ . Ponadto dr Józef Ryzner mianowany był przez władze radZieckie docentem w Obserwatorium

3 Kuryłło A., Z historii Politechniki Lwowskiej ... , s. 63; Szewalski R., Katedra Turbin Parowych ... , s. 117 -119; Siciński Z., Stulecie Politechniki Lwowskiej 1844-1944 i jej wpływ na rozwój polskich wyższych uczelni technicznych. Sprawozdania WTN 1984 seria B 39 s. 117.

4 Szewalski R., Katedra Turbin Parowych ... , s. 118; Siciński Z., Stulecie Politechniki ... , s. 117. 5 Starejszej geodeziczeskoj Kafedre Ukrainy- 110 let. Geodezja, Kartografia i Aerofotosemka, 1983

nr 37 s.6. 6 List Lidii Szupnar do autora z dn. 29.10.1989 r . (w posiadaniu autora).

Lucjan Kazimierz Grabowski 1871-1941 (ze zbio- Edmund Wilczkiewicz 1891-1946 (Przegląd Geo-;ów Muzeum Techniki NOT w Warszawie) dezyjny 1946 nr 11-12 s.28)

Kasper Weigel 1880-1941 (ze zbiorów Muzeum Józef Ryzner 1881-1955 (Życiorysy profesorów Techniki NOT w Warszawie) i asystentów Akademii Górniczo-Hutniczej w Kra-

kowie (1919-1964). Kraków 1965 s. 177)

[245]

246 Jerzy Krawczyk

Astronomicznym. Od l stycznia 1940 r. asystentem w katedrze geodezji był również dr Adam Stronczak-Miłaszewskf .

Zmiany w programie studiów nie ominęły i Oddziału Mierniczego, gdzie wprowadzono m. in. wykłady z "Organizacji prac geodezyjnych" i "Pomiaru miast" powierzone inż. Mieczysławowi Wronie1 •

Dopiero w czerwcu 1941 r. rozpoczęły się pierwsze w nowej _strukturze organizacynej egzaminy dyplomowe na podstawie paromiesięcznych prac dyplomowych. Przewodniczącymi komisji egzaminacyj­nych byli dziekani wydziałów. Egzaminowani otrzymywali tymczasowe zaświadczenia o złożeniu egzaminów dyplomowych'. Obrony prac dyplomowych odbyły się również na oddziale geodezyjnym. 16 czerwca tego roku dyplomy inżyniera-geodety otrzymało sześć osób, wśród nich Walenty Szpunar, asystent obserwatorium Politechniki10

• Oprócz działalności dydaktycznej katedry geodezji starały się prowadzić również prace naukowe. Między innymi w katedrze geodezji adiunkt L. Grzyb obronił pracę doktorską (kandydacką) na temat "Opredelenije srednich kwadraliczeskich oszibok neizweslnych, iskluczaemych iz urawnenij oszibok" 11 (,,Określenie średnich błędów niewiadomych eliminowanych z równań błędów").

Włączone do pracy uczelni obserwatońum Politechniki musiało przerwać swą działalność w maju 1941 r. z powodu pożaru, który wybuchł z niewiadomych przyczyn w mieszczącym je skrzydle gmachu Polilechniki. Obserwatorium uległo zniszczeniu wraz z większością instrumentów, ocalała tylko część biblioleki12

•

Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej Lwów został 30 czerwca 1941 r. zajęty przez Niemców i przyłączony do tzw. Generalnego Gubernatorstwa. Działalność Lwowskiego Polilechnicznego Instytutu została zawieszona.

Już w pierwszych dniach okupacji Lwowa Niemcy dokonali aresztowań wśród inteligencji polskiej. W nocy z 3 na 4 lipca 1941 r. aresztowano profesorów i docentów lwowskich szkół wyższych wraz z dorosłymi synami. Spośród profesorów politechniki aresztowany został m. in. Kasper Weigel z synem Józefem. Aresztowanych rozstrzelano we wczesnych godzinach rannych w dniu 4 lipca 1941 r. na Wzgórzach WuJeckich n . W tym roku nauki geodezyjne poniosły jeszcze jedną niepowetowaną stratę. Profesor Grabowski, który w maju 1941 r. przeżył zniszczenie przez pożar swojego obserwatorium, a po wkroczeniu do Lwowa wojsk hitlerowskich był świadkiem bezmyślnego rozkradania nie zniszczonej przez pożar aparatury, szybko zapadł na zdrowiu. Grabowski od wielu lat chorował na przewlekłą gruźlicę płuc, cierpiał na neurastenię, od czasu do czasu dawała o sobie znać choroba sercowa. Kłopoty zdrowotne pogłębiał brak środków leczniczych i trudności aprowizacyjne. Zmarł 24 października 1941 r. a 27 pażdziemika został pochowany na cmentarzu Lyczakowskim we Lwowie14

•

Powołany przez okupanta Komisaryczny Zarząd Politechniki Lwowskiej z prof. E. Perchorowyczem, Ukraińcem, na czele, starał się utrzymywać kontakty z kadrą naukową uczelni, a przede wszystkim z jej

7 Archiwum Uniwersytetu Jagielońskiego, sygn. FL 58 (teczki osobowe). Ponadto docentem w jednej z katedr geodezyjnych był w latach 1939-1941 Stanisław Bezdek (wg informacji p. doc. Ewy Krzywic­kiej-Błum). Autor, zdając sobie sprawę z braku pełnych danych, dopuszcza pewne nieścisłości w obsadzie katedr.

1 Archiwum Politechniki Krakowskiej, teczka osobowa prof. Mieczysława Wrony. 9 Kuryłło A., Z histońi Politechniki Lwowskiej ... , s. 64.

10 Gudz I. N., O geodezjiczeskoj obrazowanii w Lwowskom Politechniczeskom Institutie. Geodezja, Kartografia i Aerofotosemka 1969 nr 8 s. 145.

11 Patrz przypis 5. 12 Rybka E., Krótki rys dziejów astronomii we Lwowie. Studia i Mateńały z Dziejów Nauki Polskiej,

1959 seńa C, z. 2 s. 66. n Kuryłło A., Z historii Politechniki Lwowskiej ... , s. 65; Juniewicz S.,Budownictwo wodne na

Politechnice Lwowskiej i Wrocławskiej, Prace Wrocławskiego Tow. Naukowego seńa B, nr 210, Wrocław 1987, s. 14.

14 Rybka E., Krótki rys dziejów astronomii ... , s. 66; Kamela Cz., Lwowska szkoła geodezyjna w lalach 1918-1939, ZeszytyNaukowe AGH nr 780,1981, s. 26l;Archiwum Akt Nowych, zespółMWRiOP, teczka L. Grabowskiego.

Au s w l'll gO l l i g tJta : TECHNISCHE FACtiKURSE LEMBERO

A-USWEIS Nr.

B esucher der Techn • sc" ~n F achlo .. r~e .

Abtellung lur rtJ U~t.~t/4~.~1..".."._, 1'~1e c.t.. 19.&~

Legitymacja słuchacza Oddziału Mierniczego Pańslwowych Technicznych Kursów Zawodowych we Lwowie (awers i rewers) (Archiwum Akt Nowych, zespół PWK.Z Lwów sygn.6)

(247)

QBNERALGOUVEBNEKENT JIAW1'AI1'DLUIIO W CPIPT UD VJrl...:llf ~---·"-. DER DJBErtOR . .,c n J

DER BTAATUCREN TECKMISCHEM JNST1TU1'E LZIIIE8C

YoL-

Akt. z. D. 1 f& /ł3.

Bucheir.i~

nerr c I S Ł G Johann

8eboron q 10. !·lai 1912 in .illtordó;l'oa. / "f.reis Z<-mo!ić/

h"'t a.uf (;rund lllłi.r < or St.~.;t.bn c.n dęr el~~ , ..:;.igen 'it:~ł.nisahe

Hochachule l.eiJbura ~D ihtll h:ielłi;i•Il ~- ... ,;imi;jC:aeD r:acbłt&rliiA 41•

Abo chlusaprfitur.g

in der ;, bteilung fllr B a u 1 n g • n i 1 u r w • • • a

Untnrabteilung : Vermessungswesen

ud. t d sn llrh:il

" g u t ..

abgelegt.

Der Vorstand dęr ;.Lteilung Bauingenieurwesen

·~--o.Profuaor l . .'ł.r Tecbnhcben fiochachllle

JCGnchen

Zaświadczenie o złożeniu egzaminu końcowego na Technicmych Kursach Zawodowych (w posiadaniu rodziny Jana Cisły)

(248)

Geodezja lwowska w czasie II wojny świaJowej 249

Tadeusz Kalisz 1905-1972 (zdjęcie z 1945 r.) (Archiwum AGH)

profesorami, wskazując na możliwość podjęcia na nowo działalności dydaktycznej i interesując się na polecenie władzy niemieckiej, tematyką prac naukowych poszczególnych zakładów i osiągniętymi

wynikamiu. We wrześniu 1941 r. Wydział Główny Nauki i Nauczania (Hauptabteilung Wissenschart und

Unterricht-HWU) przy tzw. rządzie GG, po uzyskaniu zgody gubernatora Franka, podjął przygotowania do otwarcia we Lwowie placówki kształcącej wysoko wykwalifikowanych specjalistów dla rolnictwa, służby zdrowia, weterynarii i farmacji w oparciu o kadrę, budynki i aparaturę naukpwo-dydaktyczą lwowskich szkół wyższych. Wprawdzie kilka miesięcy wcześniej Niemcy zamordowali we Lwowie 25 profesorów i docentów, ale pozostała jeszcze na tyle liczna grupa uczonych, by można było rozpocząć kształcenie młodzieży polskiej i ukraińskiej w zawodzie lekarza i inżyniera.

22 stycznia 1942 r. odbyła się narada organizacyjna, na której postanowiono rozpocząć we Lwowie z dniem l kwietnia działalność namiastek szkół wyższych czyli Państwowych Instytutów (Staatliche Institute Lemberg), w tym i Instytutu Politechnicznego (Staatliche Politechnische lnstitute)16

• Ostateczne otwarcie Instytutu Politechnicznego zapowiedziano na 18 maja 1942 r! 7 ale prawdopodobnie wykłady z poszczególnych przedmiotów rozpoczęły się z kilkutygodniowym opóźnieniem .

Niemcy szybko uznali, że nazwa ,,instytut" brzmi zbyt okazale i w maju 1942 r. zmieniono ją na Państwowe Kursy Zawodowe we Lwowie (Staatliche Fachkurse Lemberg)18

• Instytuty Politechniczne nosiły odtąd nazwę Państowych Technicznych Kursów Zawodowych (Staatliche Technische Fachkurse

u Szewalski R., Katedra Turbin Parowych ... , s. 121. 16 Król E.C., Szczątkowe formy jawnej egzystencji zycra naukowego w Generalnej Guberni

(1939-1945). Przegląd Historyczno-Oświatowy, R.l9, 1986 nr 2, s. 189; Albert Z., Lwowski Wydział Lekarski w czasie okupacji hitlerowskiej 1941-1944, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego 1975 seria B nr 189 s. 22-23; Zabłotniak R., Polacy studiujący medycynę we Lwowie podczas okupacji hitlerowskiej, Przegląd Lekarski 1989 nr l s. 133; Zabłotniak R., Kubiatowski J., Polacy na studiach we Lwowie w latach okupacji hitlerowskiej, Przegląd Hist.-Oświatowy 1979 nr 4 s. 528; Gralak B., Szkolnictwo akademickie i nauka polska w okresie okupacji hitlerowskiej, Łódź 1984, s. 85-86.

17 Gazeta Lwowska 1942 nr 107 z 8 maja, s.4 18 Gazeta Lwowska 1942 nr 140z 18 czerwca; Król E. C., Szczątkoweformy jawnej egzystencji..., s. 189;

Albert Z., Lwowski Wydział Lekarski ... , s.23; Gralak B., Szkolnictwo akademickie ... , s.86.

250 Jerzy Krawczyk

Lemberg). Pierwsze przY.ięcia na kursy zawodowe wiomą 1942 r. odbywały się bez specjalnego rozgłosu w prasie; ogłoszenia o ich uruchomieniu ukazały się tylko w "Gazecie Lwowskiej" i "Nowym Kurierze Warszawskim". Przyjmowano zarówno kandydatów na pierwszy rok studiów jak i na wyższe lata, głównie z dystryktu Galicji, a więc z byłej Wschodniej Małopolski. Wiadomość o otwarciu uczelni wyższych we Lwowie rozeszła się jednak z ust do ust bardzo szybko, zarówno wśród Ukraińców jak i Polaków19 •

Kursy podporządkowane Głównemu Wydziałowi Nauki i Nauczania w ,,rządzie GG" posiadały wspólny zarząd główny- Verwaltungsstelle der Fachkurse Lemberg. Językiem urzędowym i formalnie wykładowym kursów byłjęzyk niemiecki, dlatego też kandydaci winni Wykazać się dobrą znajomością tego języka. Opłaty roczne za studia wynosiły w sumie 270 zł., w tym wpisowe 3o zŁ, opłata manipulacyjna l O zł., dwurazowe czeme semestralne - po 115 zfO. Niezależnie od uruchomienia kursów osoby zaawansowane w studiach w przedwojennej Politechnice Lwowskiej względnie w Lwowskim Instytucie Politechnicznym oraz na Politechnice Warszawskiej mogły się ubiegać o dopuszczenie do złożenia egzaminu końcowego. Egzaminy te miały się odbywać tylko do 15 grudnia 1942 r .21

, ale odbywały się jeszcze w styczniu 1943 r.; na tej zasadzie egzamin końcowy zdali dwaj studenci miernictwa- Jan Cisło i Tadeusz Kalisz.

Słuchacze kursów zawodowych mogli korzystać w czasie studiów ze zbiorów działu technicmgo Staatsbibliothek (Biblioteka Państwowa) jaką utworzyły władze niemieckie ze scalenia wszystkich lwowskich bibliotek szkół wyższych, towarzystw i fundacji22

•

Organizacji Kursów Technicznych dokonał profesor maszyn elektrycznych politechniki monachijskiej, dr Theodor BOdefeld. On też był dyrektorem Kursów do 1943 r., kiedy to objął katedrę w Politechnice Stambulskiej. Jego obowiązki przejął wówczas nadradca Karl Wolfel, dyrektor zarządu głównego Kursów Zawodowych23

• Niemcy zaprowadzili własny językjako obowiązującyna zajęciach, co nie odpowiadało ani słuchaczom, ani wykładowcom, zarówno polskim jak i ukraińskim, zwłaszcza, że większość studentów języka niemieckiego nie znała. Po pewnym czasie, przy milczącej zgodzie niemieckiego kierownictwa przyjął się zwyczaj, że wszystkie wykłady P,oprzedzano streszczeniem po niemiecku, po czym przechodzono do tzw. wY.iaśnień w języku polskim lub ~aińskim. Jedynie nieliczni wykładali w języku niemieckim :u.

Pierwszy semestr nowo uruchomionych kursów technicznych skończył się 3llipca 1942 r., a zimowy zaczął się już l września tegoż roku25

•

Dla uruchomienia kursów technicznych szybko skompletowano kadrę nauczającą. Do każdego przebY-wającego we Lwowie nauczyciela akademickiego przesłano zawiadomienie nakazujące stawienie się w budynku Politechniki. Według stanu osobowego na dzień 19 XI 1942 r. Kursy Techniczne zatrudniały m. in. 38 profesorów, 5 zastępców profesorów (Professor-Stellvertreter), 6 osób na stanowisku lektora oraz grupę 14 wykładowców (Lehrbeauftragte) mających na kursach wykłady zlecone. Ogółem, oprócz trójki Niemców: dyrektora Theodora BOdefelda i dwóch pracownic biurowych, na Kursach pracowało wówczas 237 osób personelu nauczającego i pomocniczego, Polaków i Ukraińców.

Kursy Techniczne dzieliły się na pięć wydziałów (Abteilung): Mechaniczny (Mechanik), Elektryczny (Elektrotechnik), Architektury (Architektur und Hochbau), Chemii (Chemie) oraz Inżynierii (Bauin­genieurwesen)26.

Wydział Inżynierii dzielił się na trzy oddziały: konstrukcji lądowych (Konstruktiver Ingenieurbau), budownictwa wodnego (Wasserbau uns Wasserwirtscha.ft) oraz miernictwa (Vermessungswesen). Dzieka­nem wydziału był profesor Kazimierz Zipser. W 1943 r. przejściowo, po likwidacji wydziału architektury,

19 Albert Z., Lwowski Wydział Lekarski ... , s.31. 20 Gazeta Lwowska 1942 nr 140 z 18 czerwca 21 Gazeta Lwowska 1942 nr 165 z 17lipca 22 Gazeta Lwowska 1942 nr 172 z 25lipca 23 Zabłotniak R., Kubiatowski J., Polacy na studiach we Lwowie ... , s. 529; Król E.C., Szczątkowe

formy jawnej egzystencji ... , s.189; Kuryłło A., Z historii Politechniki ... , s. 66, 68. :u Zabłotniak R., Kubiatowski J., Polacy na studiach ... , s.529; Kuryłło A., Z historii Politechniki ... ,

s.68. 25 Gazeta Lwowska 1942 nr 176 z 30 lipca 26 Archiwum UJ, sygn. FL 81.

Geodezja lwowska w cZDSie II wojny światowej 251

przy wydziale inżynierii działał też oddział budownictwa nadziemnego (Hochbau)27 • Później, w miejsce zlikwidowanego wydziału architektury, utworzono wydział budowlany.

Studia na Oddziale Mierniczym, podobnie jak i na innych kierunkach Kursów Technicznych, zaplapowane były na osiem semestrów. Od l września 1943 r. HWU skróciło czas trwania studiów do ośmiu trymestrów czyli niespełna trzech lat11

• Po reorgaznizacji systemu studiów rok akademicki dzielił się na trzy trymestry- jesienny (Herbstlehrgang) l września -l S grudnia, zimowy (Winterlehrgang) l S stycznia -15 kwietnia, letni (Sommerlehrgang) l maj- 31 lipiecl' .

Przeciwko skróceniu studiów na Wydziale Inżynierii protestował, choć nieskutecznie, w piśmie do dyrektora Kursów Technicmych dziekan wydziału, profesor Zipserl".

Mimo skrócenia czasu studiów kadra naukowa, przy poparciu świadomej politycznie młodzieży, starała się utrzymać poziom nauczania w miarę możliwości zbliżony do poziomu przedwojennego31

•

Nie znamy co prawda programu studiów na oddziale mierniczym ale znając wykaz przedmiotów, które należało zaliczyć do tzw. półdyplomu (Vorpriifung) i egzaminu końcowego (Abschlusspriifung) możemy stwierdzić, że odpowiadał on w zasadzie programowi przedwojennemu na tym oddziale.

Przedmioty jakie należało zaliczyć do egzaminu przejściowego po pierwszych czterech semestrach to: język niemiecki, matematylca, fizyka, geometria wykreślna, mechanika, nauka o terenie, miernictwo, rachunek wyrównawczy, rysowanie planów, hydrotechnika, budownictwo wiejskie, ćwiczenia rachunkowe, fotografia, ekonomia, prawoznawstwo. Do egzaminu końcowego należało uzyskać zaliczenie i zdać egzaminy z następujących przedmiotów: encyklopedia nauk inżynierskich (Griindziige des Ingenieurs­wesen), budowa miast, gleboznawstwo (Bodenkunde), rolnictwo (Ackerbau), rolnicze budownictwo wodne i budowa stawów rybnych (Landwirtschaftliche Wasserhau und Fischteichbau), ćwiczenia z rysowania planów, prawo wodne, rachunek wyrównawczy I i n, miernictWo II B, m i IV, fotogrametria, geodezja wyższa, komasacja i parcelacja, nauka o katastrze, nauka o księgach publicmych (Grundbuchlehre), odwzorowania kartograficzne (Kartenprojektion), matematycme podstawy kartografii (Mathematische Grundlagen fiir Kartographie), matematyka stosowana, język niemiecki. Ponadto kończący studia winien przedstawić projekt końcowyl2

•

Wykładający na Kursach Technicznych profesor Adam Kuryłło stwierdzał: "Jakkolwiek z nazwania uczelni wynikało, że nie miała ona być szkołą wyższą, to program nauczania wprowadzono zupełnie taki sam jaki był przed wojną. ( ... ) na Wydziale Inżynierii końcowy egzamin składał się z pracy klauzurowej i egzaminu ustnego"13 •

Oddział Mierniczy obsługiwala jedna katedra geodezyjna i w miarę potrzeby pozostałe katedry Kursów Technicznych.

Obsadę Katedry Miernictwa, którą kierował profesor Edmund Wilczkiewicz, stanowili: zastępca profesora, Leopold Grzyb i asystent, inż. Mieczysław Wrona. Między nich podzielone były wykłady podstawowych przedmiotów geodezyjnych na poszczególnych latach studiów. Na pierwszych dwóch latach studiów przedmiotów geodezyjnych nie było zbyt wiele. Nie dysponujemy co prawda planem wykładów, ale możemy na podstawie dostępnych żródeł z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że profesor Wilczkiewicz prowadził wykłady z miernictwa I i n, profesor Grzyb z rachunku wyrównawczego i nauki o terenie a asystent Wrona z kartografii. Ponadto fotografię wykładał inż. Tadeusz Maciejko, nauczyciel w lwowskiej szkole rz~:miosł artystycmych (Kunstgewerbeschule). Dla m roku astronomię i geodezję sferyczną wykładał mgr Aleksander Moncibowicz, starszy asystent Obserwatorium Astronomicznego

21 Archiwum UJ, sygn. FL 83, 131; 21 Archiwum UJ, sygn. FL 131 -pismo HWU do kierownika Zarządu Państwowych Kursów

Technicznych z dn. 17 sierpnia 1943 r. 29 Archiwum UJ, sygn. FL 82- pismo do kierownika Zarządu Państwowych Kursów T echnicmych

z dn. 15 lipca 1943 r. · 30 Archiwum UJ, sygn. 131 - pismo Zipsera z dn. 9 września 1943 r . 31 Zabłotniak R., Kubiatowski J., Polacy na studiach we Lwowie ... , s. 533. 32 Archiwum UJ, sygn. FL 83 - wykaz przedmiotów do tzw. Vorpriifung. 33 Kuryłło A., Z historii Politechniki Lwowski~j ... , s. 66 - 67.

252 Jerzy Krawczyk

Uniwersytetu Lwowskiego34, wykłady z Miernictwa III najprawdopodobniej prowadził prof. Wilczkiewicz

a z Miernictwa IV prof. Grzyb. Wilczkiewicz też najprawdopodobniej wykładał fotogrametńę, natomiast inż. Tadeusz Wróbel wykładał Budowę miast (Stadtebau)l'. Po zniknięciu w kwietniu 1943 r. L. Grzyba i wstąpieniu A. Moncibowicza do ukraińskiej dywizji SS ich wykłady przyjął prof. Wilczkiewicz i inż. Wrona, w sierpniu 1943 r. mianowany adiunktem (Oberassistent)36

• Ten ostatni przejął wykłady z astronomii i rachunku wyrównawczego37

• Dla wzmocnienia obsady katedry w czewcu 1943 r. jako asystenta przyjęto Tadeusza Kalisza, który w styczniu tegoż roku zdał na Kursach egzamin dyplomowyl1

•

Dr Józef Rymer już w lipcu 1941 r. został zatrudniony przez Komisaryczny Zarząd Folitechniki Lwowskiej jako kierownik Obsrewatorfum Astronomiczego39

• Wiązało się to z programem okupanta włączenia obserwatoriów astronomiemych w Warszawie, Krakowie i Lwowie do ogólnoniemieckiego programu badań magnetycmych, geofizycznych i sejsmologicznych. Dyrektorem obserwatoriów astro­nomicznych GG został prof. Kurt Walter z obserwatorium w Poczdamie. Praca poszczególnych placówek nie uległa zasadniczym zmianom a polski personel miał stosunkowo spore możliwości prowadzenia badań naukowych40

•

Ryzner został włączony w stan osobowy Kursów Technicznych początkowo jako lektor41 , później jako

zastępca profesora42 , cały czas pełniąc funkcje kierownika Obserwatorium.

Nie znamy liczebności kursu mierniczego, ale ponieważ i w okresie międzywojennym nie była ona zbyt wielka, można przyjąć, że poszczególne lata studiów mierniczych nie liczyły więcej niż l O osób. Jest to o tyle prawdopodobne, że w czerwcu 1942 r. liczba słuchaczy na całym Wydziale Inżynierii wyniosła tylko 108 osób, w tym tylko 37 Polaków43

, a we wrześniu 1942 r. ich liczba podwyższyła się do 179 (w tym 60 Polaków i l Białorusin- reszta to Ukraińcy) na ogólną liczbę 892 słuchaczy na wszystkich pięciu wydziałach44

• Już jednak w kwietniu 1943 r. liczba słuchaczy wydziału spadła do 156 osób (w tym 66 Polaków) przy 721 studentach ogółem na Kursach Technicznych, przy czym nauka odbywała się na semestrze II, III, V, VII i IX45

• W ostatnim trymestrze działalności Kursów (15 stycznia - 15 kwietnia) 1944 r. na Wydziale Inżynierii studiowało 150 słuchaczy (w tym 45 Polaków) a nauka odbywała się na trymestrze II, IV, V i VII46

•

Niezalemie od wykładów geodezji na Kursach Technicznych wykłady miernictwa prowadzone były również na Kursie Leśnym . Zajęcia prowadził inż. Orest Makar (Ukrainiec) mając 2 godziny wykładów

34 Arch. UJ, sygn. FL 81. 35 Arch. UJ, sygn. FL 58 - teczki osobowe. 36 Arch. Folitechniki Krakowskiej - teczka osobowa M. Wrony. 37 WoJfel w piśmie do Zarządu Kursów Zawodowych z dnia 19 maja 1943 r. tak charakteryzował

Wronę: "Seit dero fristlosen Ausb1eiben vom Dienst von Prof.-Stellvertreter Grzyb hat Herr Wrona zusarnmen mit Hemn Wilczkiewicz die Vorlesungen und iibungen des Herm Grzyb iibemommen und mit Erfolg durchgefiihrt. Ausser seiner Assistenttatigkeit ist erauch ais Lehrbeauftragten tatig.". (Arch. UJ, sygn. FL 58).

38 Arch. UJ., sygn. FL 56 - teczka Kalisza; Arch. AGH- teczka Kalisza. 39 Arch. UJ, sygn. FL 57 - teczka Rymera. E. Rybka tymczasem twierdzi: "Obserwatorium

politechniczne przestało istnieć po wkroczeniu wojsk hitlerowskich do Lwowa". (E. Rybka, Astronomia, w: Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce. Warszawa 1983 s. 146).

40 Król E.C., Szczątkowe formy ... , s. 185; Rybka E., Krótki rys dziejów astronomii ... , s. 66. 41 Archiwum UJ, sygn. FL 81 - Personalbestand der Staailichen Technischen Fachkursen vom 19

Nov,. 1942. 42 Arch. UJ sygn. FL 57 - teczka Ryznera. 43 Arch. UJ, sygn. FL 83- Ausweis der Besucher der Technischen Fachkurse Lemberg. Stand an

8.VI.l942. 44 Arch. UJ, sygn. FL 83 - Statistik der Besucher der Technischen Fachkurse. 45 Arch. UJ, sygn. FL 83 - Statistik der Studenten der Technischen Fachkurse im Sommersemester

1942/43. 46 Arch. UJ, sygn. FL 83 - Statistik der Studenten der Technischen Fachkurse. Stand an 14 II 1944.

Geodezja lwowska w czasie II wojny świi:Jtowej 253

z miernictwa i 2 godziny ćwiczeń z rysunków sytuacyjnych47 • Pomagał mu w wykladach od l kwietnia

1943 r. Bogdan Onyszkiewicz (Ukrainiec), który jednak już 15 lipca 1943 r. wstąpił do SS41• Na Kursy

Leśne w pierwszym semestrze po otwarciu (w 1942 r.) uczęszczało 50 osób, natomiast w trymestrze jesiennym 1943 r. studiowało tam już 231 osób, w tym tylko 37 Polaków49

•

27 lipca 1944 r. Lwów został zajęty przez Armię Radziecką a już l wneśnia Lwowski Instytut Politechniczny wznowił swą działalność przygotowując się do zai~ugurowania 15 października roku akademickiego. Oddział Mierniczy wchodził, już poprzednio, w skład Wydziału Inżynierii (Fakultet Wodnego i Dorożnogo Stroitelstwa) i składał się z trzech katedr: geodezji (p. o. kierowilika katedry - docent L. Grzyb.), instrumentów geodezyjnych · i fotogrametrii (kierownik katedry - prof. E. Wilczkiewicz) oraz wyższej geodezji i astronomii (p.o. kierownika katedry - prof. J. Ryzner)50

•

Studia odbyte na niemieckich Kursach Technicznych zostały uznane bez zastrzeżeń po wojnie przez w ladze radzieckie, które w pełni doceniały wysiłek grona nauczającego w kształceniu specjalistycznej kadry, tak potrzebnej po olbrzymich stratach wojennych. Inaczej przedstawiała się sprawa w uczelniach polskich, które żądały albo nostryfikacji dyplomu, czyli powtarzania wszystkich egzaminów albo powtarzania tych egzaminów, które przeprowadzane były przez egzaminatorów bez tytułu naukowego docenta lub profesora.

Również w Akademii Górniczej w Krakowie powstała w 1945 r. działająca pod przewodnictwem Wilczkiewicza komisja nostryfikacyjna dla studentów i absolwentów wojennej Politechniki Lwowskiej. Wspomniani wcześniej T. Kalisz i J. Cisło zdawali również swoje egzaminy dyplomowe przed tą komisją.

Gdy w lipcu 1945 r. Wliczkiewicz a później Kalisz, Wrona i w 1946 r. Ryzner przenieśli się do Krakowa, k.:Jńc1:v się polski okres w historii geodezji lwowskiej.

(Autor będzie wdzięczny za wszelki uwagi, sprostowanii:J i uzupelnienia dotyczące poruszonego w artykule tematu.).

47 Arch. UJ, sygn. FL 81 - Liste der bei den Staailichen Fachkursen Lemberg beschafiigen nichtdeutschen Lehrbeauflragten; FL 82- Liste der Lehrbeauflragen ffir der Winterlehrgang 1942/1943.

41 Arch. UJ, sygn. FL 60- teczka Onyszkiewicza 49 Albert, Z., Lwowski Wydział Lekarski..., s. 49-50. 50 Gudz I. N., O geodeziczeskom obrazowanii ... , s. 145; Starejszej geodeziczeskoj kafedre

Ukrainy ... , s. 7.