Gdzie” jest religia? Ludzka religijność jako pochodna specyficznych problemów adaptacyjnych

Michał Kosakowski, IP UAM

gdzie jest religia?ludzka religijność jako pochodna specyficznych problemów adaptacyjnych

theS

ong


tytułem wstępu

Nisbett, R. R. (2011/2003). Geografia myślenia. Dlaczego ludzie Wschodu i Zachodu myślą inaczej. Sopot: Smak Słowa

1. Model wpływu środowiska na cechy psychospołeczne2. Różne aspekty religijności3. Moralizing High Gods4. Dyskusja

Ratomir Wilkowski

Religiosity is a multidimensional phenomenonencompassing behaviors, beliefs, and experiences (Fetzer, 1999)


Wschód i Zachód

Nisbett, R. R. (2011). Geografia myślenia. Dlaczego ludzie Wschodu i Zachodu myślą inaczej. Sopot: Smak Słowa


Wschód i Zachód

Środowisko naturalne Chin pozwoliło na rozwój rolnictwa → Rolnictwo wymusza kooperację i centralizację rządów → Powstają skomplikowane i pełne zależności struktury społeczne do utrzymania których potrzebne jest dążenie do harmonii → Dużą uwagę zwraca się na świat społeczny i relacje → Samego siebie i świat postrzega się w kontekście zależności i zobowiązań →Większa skuteczność w opisywaniu relacji i tła, większe wyczulenie na niuanse


© Yang Liu


Wschód i Zachód

Środowisko naturalne Grecji uniemożliwiało rozwój rolnictwa, w jego miejsce rozwinęły się łowiectwo, hodowla zwierzyny, rybołówstwo i handel → Dziedziny te nie wymagają dużej współpracy, rozwija się kultura indywidualizmu, debat i sporów →Powstaje kultura praktykująca indywidualizm i samodzielną realizację celów → Dużą uwagę zwraca się na obiekty w otoczeniu, innych ludzi jako przeszkody lub pomoc w realizacji swoich celów → Samego siebie i świat postrzega się w kategoriach oddzielonych elementów → Większa skuteczność w wyodrębnianiu elementów i związków przyczynowo-skutkowych


© Yang Liu


Wschód i Zachód


Wschód Zachód

Miejsce skupienia uwagi Zależności Zdarzenia

Z czego składa się świat Substancje Obiekty

Stałość świata Zmiana Stałość

Wyjaśnianie zdarzeń Otoczenie Podmiot

Porządkowanie świata Relacje Kategorie


postawy – parasite-stress theory

Obecność patogenów w środowisku wpływa na postawy w zamieszkującej je społeczności

Badania pokazują, że ludzie zamieszkujący w obszarach cechujących się dużą obecnością patogenów w otoczeniu (częstość zachorowań na choroby zakaźne) cechują się niższą otwartością na doświadczenie, niższą ekstrawersją i niższą socjoseksualnością.

Prawdopodobnie ryzyko infekcji promuje mniejszą otwartość na nowe kontakty, zwłaszcza z obcymi, którzy mogą przynosić nowe choroby (jak np. konkwistadorzy).

Thornhill, R., Fincher, C. L., & Aran, D. (2009). Parasites, democratization, and the liberalization of values across contemporary countries. Biological Reviews, 84(1), 113-131.


postawy – parasite-stress theory

Istnieją korelacje pomiędzy wskaźnikami demokratyzacji poszczególnych krajów a zagrożeniem ze strony patogenów w otoczeniu.

Spekuluje się, że może to być rezultatem funkcjonowania mechanizmów psychologicznych reagujących na to, co dzieje się w środowisku. Zależności widoczne są także dla potrzeby konformizmu społecznego i posłuszeństwa wobec autorytetów.

Murray, D. R., Trudeau, R., & Schaller, M. (2011). On the origins of cultural differences in conformity: Four tests of the pathogen prevalence hypothesis. Personality and Social Psychology Bulletin, 37(3), 318-329.


rytuały – modes of religiosity

Rytuały o charakterze dysforycznym częściej pojawiają się pośród społeczeństw o mniejszej liczebności, nie wyznających wiary w MHG i nie uprawiających ziemi.

Teoria modus religijności (modes of religiosity), oparta na wiedzy o funkcjonowaniu ludzkiej pamięci, postuluje istnienie dwóch rodzajów religijności - „doktrynalnej” i „wyobrażeniowej”

Pierwszy oparty jest na często powtarzanych rytuałach wywołujących niewielkie pobudzenie emocjonalne. Drugi opiera się na wywołujących silne emocje, często negatywne, powtarzanych w dużych odstępach czasowych

Atkinson, Q. D., & Whitehouse, H. (2011). The cultural morphospace of ritual form: Examining modes of religiosity cross-culturally. Evolution and Human Behavior, 32(1), 50-62.

Steve EvansSteve Evans


rytuały – modes of religiosity

Atkinson, Q. D., & Whitehouse, H. (2011). The cultural morphospace of ritual form: Examining modes of religiosity cross-culturally. Evolution and Human Behavior, 32(1), 50-62.


przestrzeganie norm społecznych

Możliwość pojawienia się w społeczności oszustów próbujących czerpać korzyści z wymiany społecznej bez jej odwzajemniania jest bardzo ważnym problem pojawiającym się w społecznościach gatunków społecznych

Piętnowanie zachowań nieprzystosowawczych (dla jednostki ale i dla społeczności – takich, jak kradzież, niewierność, nieuzasadniona agresja fizyczna) poprzez określanie ich jako powodujących negatywne stany emocjonalne bóstwa może zniechęcać jednostki do postępowania w ten sposób.

Schloss, J. P., Murray, M. J. (2011). Evolutionary accounts of belief in supernatural punishment: a critical review. Religion, Brain & Behavior, 1, s. 46-99.

PD: Bureau of Engraving and Printing



nadprzyrodzone byty cechuje najczęściej wyjątkowa przenikliwość (nie można ich oszukać tak, jak oszukuje się innych ludzi), szczególne zainteresowanie moralnymi aspektami ludzkiego zachowania i tendencja do karania zachowania, które uznają za niewłaściwe

badani wykazują mniejszą skłonność do oszukiwania w grach stanowiących symulację wymiany i większą do zachowań prospołecznych w sytuacji, gdy mają do czynienia z aktywowaniem poznawczej kategorii bytów nadnaturalnych (np. budynek w którym straszy)

sam fakt poczucia bycia obserwowanym powoduje, iż ludzie stają się mniej skłonni do oszustwa i bardziej prospołeczni

Bering, J. M., McLeod, K., & Shackelford, T. K. (2005). Reasoning about Dead Agents Reveals Possible Adaptive Trends. Human Nature, 16(4), s. 360-381.

Shariff, A. F., Norenzayan, A. (2006). God Is Watching You. Priming God Concepts Increases Prosocial Behavior in an Anonymous Economic Game. Psychological Science. 18 (9), s. 803-809.

Аркадий Зарубин



Społeczeństwa cywilizowane rozwiązały ten problem dzięki strukturom państwowym

Od początku ludzkości obserwuje się stały trend spadkowy w liczbie śmierci wynikających z przemocy

Pinker, S. (2011). The better angels of our nature: The decline of violence in history and its causes. Penguin UK.



Moralising High Gods (MHD) Broad Supernatural Punishment (BSP) kary wymierzane przez społeczność

Courtesy: National Science Foundation


przestrzeganie norm społecznychTurkana to lud żywot wędrownych pasterzy. Stałym elementem stylu ich życia są okresowe najazdy na sąsiednie plemiona, mające na celu uzupełnienie pogłowia bydła. Wyprawy te liczą sobie nawet do kilkuset niespokrewnionych mężczyzn i w niektórych wypadkach kończą się śmiercią kilku uczestników. Skutkuje to dezercjami jeszcze przed walką i ucieczkami z pola bitwy (zdarzających się nawet w 40% najazdów).

Łagodne przypadki tchórzostwa spotykają się ze słownymi reprymendami. Uciekinierów kara się niekiedy bardziej dotkliwie, przywiązując ich do drzewa i wymierzając im kary fizyczne, najczęściej w postaci pobicia przez członków społeczności.

Funkcjonują także kary grzywny. Do reguł określających postępowania w wypadku złamania zasad współżycia stosuje się ogół członków grupy. Turkana mają bardzo niskie statystyki popełnianych morderstw (1% śmiertelności dorosłych mężczyzn).

Mathew, S., & Boyd, R. (2011). Punishment sustains large-scale cooperation in prestate warfare. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America PMID: 21670285

Sami Keinänen


Moralizing High Gods

Moralizing High Gods — powerful [1] supreme creator gods who [2] monitor and [3] enforce moral codes

Potężne bóstwa, stwórcy wszechświata, zainteresowani ludzkim losem i moralnością ludzkiego postępowania. Typowymi przykładami są Jahwe czy Allah

Norenzayan, A. (2013). Big gods: How religion transformed cooperation and conflict. Princeton University Press.


„Pan mym pasterzem [...]”

Pośród społeczności pasterskich szczególnie częściej pojawia się wiara w karzące paternalistyczne bóstwa

Wiara w Wielkich Bogów nie jest czymś powszechnym. Z 81 zbadanych przez J. W. M. Whitinga społeczeństw łowiecko-zbierackich, WB obecni byli w wierzeniach 28 (35%)

Bóstwa zainteresowane moralnością ludzkiego postępowania są jeszcze rzadsze; częściej pojawiają się u ludów pasterskich. Monoteistyczne bóstwo judeo-chrześcijańskiego typu pojawia się u 10% społeczeństw, których religia jest nam znana.

Przyczyny Wilson szuka w specyficznej strukturze i specyfice stylu życia tych ludów

Wilson, E. O., & Szacka, B. (1988/1978). O naturze ludzkiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.


Moralizing High Gods

Analiza warunków życia i wierzeń 583 społeczeństw wykazała, że MHG pojawiają się częściej tam, gdzie środowisko jest niesprzyjające

W analizie uwzględniono zarówno zmienne dotyczące bezpośrednio środowiska (np. ilość wytwarzanej biomasy, ekstremalne warunki pogodowe) ale i społeczne (np. powszechność hodowli zwierząt) czy polityczne.

Dane dotyczące wierzeń zaczerpnięto z The Etnographic Atlas (Murdock, 1967).

Wnioskuje się, że dzięki pojawieniu się MHG społeczności te zapewniały sobie przestrzeganie norm społecznych i kooperacji swoich członków.

Botero, C. A., Gardner, B., Kirby, K. R., Bulbulia, J., Gavin, M. C., & Gray, R. D. (2014). The ecology of religious beliefs. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(47), 16784-16789.


„[…] zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną.”

Botero, C. A., Gardner, B., Kirby, K. R., Bulbulia, J., Gavin, M. C., & Gray, R. D. (2014). The ecology of religious beliefs. Proceedings of the National Academy of Sciences, 111(47), 16784-16789.


krytyka

Przeprowadzona niedawno analiza systemów wierzeń mieszkańców Austronezji* (n=96, N=400) wykazała, że wiara w MHG pojawiała się po tym, jak ukształtowała się cywilizacja

O ile wiara w nadprzyrodzoną karę poprzedzała powstanie systemów politycznych, o tyle wiara w MHG nie wydaje się konieczna dla ich zaistnienia.

Rolę nadprzyrodzonego nadzoru pełnią w tych społecznościach BSP (37) lub struktury społeczno-polityczne (22). MHG znani byli tylko w 6 kulturach.

Watts, J., Greenhill, S. J., Atkinson, Q. D., Currie, T. E., Bulbulia, J., & Gray, R. D. (2015). Broad supernatural punishment but not moralizing high gods precede the evolution of political complexity in Austronesia. Proceedings of the Royal Society of London B: Biological Sciences, 282(1804), 20142556.

* pojęcie określające wyspy południowej półkuli, od Madagaskaru do Wyspy Wielkanocnej


krytyka

A. Norenzayan podkreśla, że z racji powstania społeczeństw Austronezji pośród licznych wysp, struktura społeczna tych kultur nie mogła urosnąć do poziomu rozległego zunifikowanego społeczeństwa.

Plemienna struktura oparta na władzy wodzów różni się od rozległych form państwowości obecnych w społeczeństwach Eurazji.

Ball, P. (2015, 4 marca). Complex societies evolved without belief in all-powerful deity. Pobrano 10 kwietnia 2015, z http://www.nature.com/news/complex-societies-evolved-without-belief-in-all-powerful-deity-1.17040

* pojęcie określające wyspy południowej półkuli, od Madagaskaru do Wyspy Wielkanocnej

TravelingOtter


krytyka

Stutz, A. (2014, 18 listopada). The Environmental Forms of Religious Life. Pobrano 16 kwietnia 2015, z http://bioculturalevolution.net/2014/11/18/the-environmental-forms-of-religious-life/


Michał [email protected]

Dziękuję za uwagę!

Gdzie” jest religia? Ludzka religijność jako pochodna specyficznych problemów adaptacyjnych

Education

Transcript of Gdzie” jest religia? Ludzka religijność jako pochodna specyficznych problemów adaptacyjnych