Do czego i komu byli / są / będą (?) potrzebni obywatele?

K.Wygnanski STOCZNIA

Civic Forsegiht (2010)

Struktura

• Jak to rozumiem? – słowniki• Obywatele (problemy deficytu

demokratycznego, możliwe scenariusze/ warianty obywatelstwa)

• Dlaczego nie da się rządzić bez obywateli?• Dlaczego nie da się działać bez obywateli?

Sposoby rozumienia społeczeństwa obywatelskiego

• Rzeczownikowe – podejście instytucjonalne i sektorowe, społeczeństwo obywatelskie jako zbiór podmiotów

• Przymiotnikowe – normatywne, społeczeństwo obywatelskie, jako „dobre” społeczeństwo – pielęgnujące praktykujące cnoty obywatelskie

• Czasownikowe – przestrzeń, debata, otwarty dyskurs, negocjowanie znaczenie dóbr publicznych, to „co pomiędzy”, sieć

Głos w dyskusji na temat wizji rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce (Frączak, Rogaczewska, Wygnański 2005)

Wymiary obywatelstwa

• Horyzontalny (civil) – zaufanie, umiejętności kooperacji, zanurzenie we wspólnocie, wiążący (cechy podobieństwa) i pomostowy (otwarcie na różnorodność) typ kapitału społecznego

• Wertykalny (civic) – odnoszący się do hierarchii i relacji władzy, łączący typ kapitału społecznego

Polityczne tradycje obywatelstwa

• Liberalne – obywatelstwo jako uniwersalny niewarunkowanych status i uprawnienie oparty o formalną przynależność do wspólnoty państwowej. Silna orientacja na ochronę indywidualnych wolności (w szczególności rozumianych negatywnie jako „woloność od”. Zaangażowanie ma charakter instrumentalny i incydenatlny.

• Republikańskie – zakorzenione w historycznej i kulturowej wspólnocie tożsamości opartej o przynależność do wspólnoty państwowej. Domniemanie powszechności interesu pubicznego i spontanicznej skłonności do zaangażowania w sprawy publiczne (zobacz: idiota, prywacja). Obywatelstwo oparte na „praktykowaniu”.

• Komunitariańskie – oparte o indywidualne poczucie przynależności do wspólnoty (w tym lokalnej). Zakorzenienie w praktycznym doświadczeniu, pojęcie interesu publicznego „wytwarzane” i negocjowanie we współdziałaniu. Silny nacisk na konieczność równowagi praw i obowiązków.

Teoria obywatelstwa• Renesans idei w latach 80-ych i 90-ych • Funkcjonowanie demokracji nie zależy wyłącznie od instytucji (check and balance),

ale także od praktyk obywatelskich. Bez cnót obywatelskich demokracja staje się formalna a nawet niestabilna. Problem deficytu demokratycznego dotknął także kraje o długiej demokratycznej tradycji.

• Okazało się, że problem dobrego rządu „nie jest rozwiązywalny dla narodu diabłów”

• Funkcjonowanie demokracji wymaga minimalnego choćby poziomu praktykowania cnót obywatelskich i elementarnych form politycznego altruizmu. Te zaś wymagają formowania. Problem apatii obywatlelskiej nie jest jak mogłoby się wydawać problem „działaczy” pozarządowych – jest niezbędny dla funkcjonowania ładu demokratycznego.

• Kategorie praw – a/ obywatelskie b/polityczne c/społeczne – obywatelstwo jako uprawnienie (Marschall)

• Cnoty obywatelskie: uniwersalne (męstwo, praworządność), społeczne (niezależność, tolerancja), gospodarcze (etyka pracy, adaptacyjność), polityczne (repsepektowanie innych, umiar w roszceniach, roztropność, umiejętność oceny rządzących, gotowość do debaty).

Ważne zwroty • Agregacja -> Deliberacja• Vote -> Voice• Incydentalność -> Ciągłość• Exit -> Voice• Konsument / Świadczeniobiorca -> Obywatel• Dostarczanie -> Współwytwarzanie /

współodpowiedzialność • Welfare State -> Welfare Society • Litanie – przyczyny – paradygmaty - metafory (CLA) • Zmiana wierzchołków (wolność, równość, braterstwo)• Zmiana wierzchołków (redystrybucja, rynek, wymiana)

Warunki brzegowe deliberacji

• Ograniczenie samoselekcji• Realność opcji wyboru• Umiejętność dialogowania versus

monologowania • Instytucje formacyjne • Techniki deliberatywne

„DEMOKRATYZOWANIE” DEMOKRACJI – KONTEKST

Przykłady technik zapobieganie problemom „deficytu demokratycznego”

• Zmiany w systemie głosowania (JOW) (NOTA) (Single Transferable Vote) • Prawa wyborcze dla legalnie przebywających w kraju obcokrajowców• Vouchery jako mechanizm finansowania partii politycznych• Budżet patycypacyjny• „Smart voting” i pochodne• Elektorniczny „monitoring” działań reprezntantów • Debaty On-line• „Doważanie „ głosów małolenitch obywateli• Otwarte Petycje • Edukcja w zakrsie partycypacji politycznej• Wysłuachania publiczne, Zielone Księgi etc.• Debaty , deliberacje, panele obywatelskie, komórki „planujące”• Głosowanie pocztowe i elektroniczne• Stałe Konferencje

DOWODY DOTYCZĄCE DEFICYTU DEMOKRATYCZNEGO

Czy w ostatnim roku…( odpowiedzi pozytywnych)

European Social Survey (ESS)

Polska Średnia europejska

2002 2004 2006 2002 2004 2006

Kontaktował się Pan(i) z politykiem, urzędnikiem na szczeblu rządowym lub samorządowym

9,6 7 6,1 16,1 14,6 13,8

Podpisywał Pan(i) petycję 7,1 9,6 5,5 23,4 22,2 25,1

Brał Pan(i) udział w legalnej publicznej demonstracji 1,4 1,6 1,4 7,2 7,2 6,2

Brał Pan(i) udział w nielegalnych protestach 0,2 - - 1,1 - -

Przyzwolenie na działania (nie)obywatelskie

Everyday Democracy Index DEMOS 2007

Dynamika filantropii

Dynamika wolontariatu

Jak ogólnie ocenia Pan(i) wpływ niżej wymienionych instytucji na kondycję i rozwój społeczeństwa obywatelskiego w dzisiejszej Polsce? ()

Z reguły negatywny /

szkodliwy(-3)

-2 -1 0 1 2

Z reguły pozytyw

ny /stymulu

jący (3)

Trudno powiedzi

eć

Rząd i jego agendy5.67 9.57 16.67 19.86 28.01 10.64 2.13 1.77

Samorząd lokalny i jego agendy 2.48 6.03 10.99 17.73 32.27 21.63 2.48 0.71

Partie i ugrupowania polityczne 18.44 13.12 16.31 23.05 14.54 4.61 0.35 3.90

Kościół i związki wyznaniowe2.13 4.61 10.99 19.50 28.37 21.99 3.90 2.48

Media1.42 4.96 5.67 13.48 34.40 24.82 7.80 1.06

Instytucje edukacyjne (szkoły, uczelnie) 1.77 3.19 3.19 17.02 33.33 26.60 7.09 2.13

Prywatne firmy, środowisko biznesu 3.19 4.61 8.87 29.79 29.08 14.89 2.13 2.13

Prywatni sponsorzy krajowi – fundacje grantodawcze 0.35 2.48 3.90 6.74 26.24 34.40 18.09 1.77

Organizacje pozarządowe (tzw. trzeci sektor) 0.35 0.35 0.71 1.42 14.89 39.01 34.75 2.13

Instytucje UE i dysponenci środków UE w Polsce 1.06 1.42 5.32 7.45 31.56 30.85 13.83 2.13

elity intelektualne, autorytety publiczne 0.35 2.84 1.77 13.48 29.08 29.79 11.70 4.26

http://spreadsheets.google.com/ccc?key=0AjVYUz0JGWIRdE5HeHdGUXB6VFBTUzJfWHNxMVFjdGc&hl=en

See” Most people can be trusted” - opr. Jan Herbst

http://83.14.101.147:8080/web/guest/home

Polskie narracje transformacyjne – nasze lamenty

• Homo Sovieticus• Homo Sarmaticus• „Mieliśmy mieć społeczeństwo obywatelskie a mamy

NGOs”• Zupa rybna i akwarium • 6/6/60• Kumulacyjna faza społeczeństwa pre-kapitalistycznego• Wahadło zaangażowania – shifitnig involvements

(Hirshman)

SCENARIUSZE OBYWATELSTWA

Czynniki /trendy istotne z punktu widzenia „obywatelstwa”

• Zmieniająca się rola religii i autorytetów • Ambiwalentna rola technologii • Wirtualne „odlokalizowane” społeczności (Real virtuality )• Dywersyfikacja społeczna, kulturowa, "gaps" - nowe wykluczenia• Migracje - "naruszenie" homogeniczności społeczeństwa • Wzrastająca kontrola "permanentna inwigilacja" • Odpodmiotowienie, instrumentalizacja, manipulacja• Ograniczenia zasobów naturalnych • Iluzje szczęścia - ze wspólnej na własną - "generation me" - nowy wspaniały świat • Demografia • Rytualizacji i spłycenie filantropii • Życie na koszt własnych dzieci • Materializm - rynek zastępujący społeczeństwo • Porzucenie formalnej polityki jaka znaliśmy zmiana systemów reprezentacji • Fragmentaryczność, partykularyzacja (single - issue politics)• Korozja autorytetów instytucjonalnych i osobistych • Wzrastające regulacje dotyczące aktywności spontanicznej (sadzenie drzewa) • Ciśnienie czasu, pochwala adaptacyjności, elastyczności, oportunizmu • „Zabawianie sie na śmierć” - przywiązanie do mediów - wydrążanie siebie • Rząd 2.0 Obywatel 3.0

Możliwe scenariusze „obywatelstwa” XXIw.

Scenarios for Civil Society UK

Aktywne obywatelstwo

Obywatelska apatia

Ograniczone zasoby Bogate zasoby

• Obywatel globalny – (szanse) myślenie w perspektywie współodpowiedzialności, „tygiel kulturowy” hybrydyzacja instytucji i sektorów (obawy), wykluczanie mniejszości, stygmatyzacja, osłabienie tradycyjnych narodowych modeli governance, silna potrzeba regulacji, trudności w uzgadnianiu wspólnych reguł

• Moja mała republika (szanse) silna integracja na poziomie wspólnot lokalnych, poprawa jakości życia dla większości, zwiększenie „poziomej partycypacji” (obawy) zwiększające się nierówności między lokalnymi „molekułami”, prywatyzacja (grupowa) przestrzenie (gated communities etc.), zaniechanie spraw o charakterze globalnym, „zła autarkia”

• Ja odrębny i samowystraczalny – (szansa) tolerancja, docenienie i pochwała różnorodności i nonkonformizmu, wysoka efektywność usług publicznych oparta o model konsumencki, zamożność potencjalnie skutkująca rozwojem filantropii (obawy) akceptacja dla wzrastającej indywidualizacji i nierówności społecznych, brak zachowań prospołecznych, uwiąd cnót obywatelskich, unikanie współodpowiedzialności, wysokie oczekiwania dotyczące poziomu usług publicznych, roszczenia do bycia obsługiwanym, free rideing, moral hazard

• Walka plemion – (szansa) rozwój mechanizmów „czystej” demokracji wspólnotowej, silne więzi wspólnotowe, współodpowiedzialność, realizacja społecznego wymiaru sustainability (np. wewnętrznie „zbilansowany” model solidarności międzypokoleniowej (obawy) małe dyktatury, klany, rządy „kuzynów”, wymuszanie konformizmu, podatność na konflikt brak stabilności, wykluczenie nonkonformistów, przerzucanie kosztów na innych, budowanie tożsamości w oparciu o negatywne odniesienia.

Demokracja kosmopolityczna • Demokracja nie jest oczywista – historia wcale się nie skończyła• Szukanie równowagi między tym co powszechne i co specyficzne w

kontekście praw obywatelskich (synkretyzm)• Ograniczenie demokratycznego prozelityzmu, szukanie nowych instytucji

politycznych, społecznych i ekonomicznych.• Reforma instytucji międzynarodowych w tym ONZ, globalny parlament ? • Zwiększająca się rola instytucje globalnych i regionalnych w podziale

władzy.• Konieczność „doganiania” i uzupełniania przez instytucje społeczeństwa

obywatelskiego ponadnarodowych struktur rządowych i gospodarczych (różne prędkości globalizacji)

• Inne bardziej wzajemnościowe formy organizacji przedsięwzięć ekonomicznych (hybrydyzacja sektorów)

LEWIATAN CZY KAMELEON?

Paradygmat Rola Państwa Obywatele Rola organizacji dostarczających usług

Rola organizacji w systemie governance

Wyzwania 3 sektora

Państwowa biurokracja

Zasadnicza w dostarczaniu dóbr publicznych

Odbiorca / egzekutor uprawnień

Komplementarna (uzupełnianie deficytów)

Watchdog Uznanie i akceptacja roli

Prywatyzacja Minimalna / standaryzacyjna / interwencyjna

Konsument / Wolontariusz / Darczyńca

Kompensacja deficytów rynkowych / konkurent w dostarczaniu usług

Krytyk / recenzent

Konkurencja / zasoby / wydolność trwałość

Decentralizacja Zdystansowana / uzupełniająca

Partycypacja Uczestnictwo w lokalnych systemach dostarczania usług

Mechanizm obywatelskiej partycypacji

Wydolność, jakość usług, legitymizacja

New Public Management

Odpowiedzialna za dostarczanie usług w oparciu o mechanizm kontraktowania

Niejasna (konsument / wyborca)

Dostarczający usług w reżimie kontraktowym

Watchdog Odnalezienie roli (ochrona przed izomorfizacją)

Partnerstwo Partner wiodący Partner / indywidualny uczestnik

Współwytwórca( „koproducent”)

Partner Kooptacja / utrata odrębności

Paradygmaty governance i podział uproszczony podział ról wewnątrz nich(Deakin, Taylor)

Kontekst• Problem „zagubionego obywatela” – zawodne i anachroniczne

mechanizmy reprezentacji (związki zawodowe, partie, samorząd, organizacje pozarządowe)

• Konieczność przekroczenia ograniczeń w tradycyjnych mechanizmach reprezentacji interesów (w szczególności tradycyjnych partnerów społecznych) – konsultacje nie sa dobrem „rzadkim”

• Nowy paradygmat rządzenia (government -> governance) – paradygmat „Enabeling State”

• Przesunięcie Welfare state -> Welfare society• Ewolucja definiowania roli admnistracji publicznej (wiosłować –>

sterować –> służyć) (New Public Services)• Przesunięcie akcentów w działaniach modernizacji usług publicznych (exit

(choice) -> voice) (rozstanie -> krytyka) • „Zwrot” deliberatywny • Wiązka - III Droga / Komunitaryzm / Obywatelski republikanizm• Deficyt demokratyczny - „Demokratyzowanie” demokracji• Partnerstwo jako centralny element relacji

Strukturalny „impossibilism” władzy – konieczność zaangażowania obywateli

Władza w coraz większym stopniu musi stopniu motywować / skłaniać a nie nakazywać / wykonywać.

Większość najważniejszych wyzwań stojących przed Polską wymaga aktywnego uczestnictwa / przyzwolenia obywateli:• praca (np. osoby niepełnosprawne)

• emerytura (warto dłużej pracować)

• segregacja odpadów /ochrona środowiska

• styl życia (koszty usług medycznych)

• bezpieczeństwo publiczne

• społeczny wymiar / mobilizacja 2012 

• znieczulica - brak reakcji na przemoc w rodzinie itd

• korupcja 

• itd..

Podstawowe obszary partycypacji obywatelskiej

• Zdrowie• Zapobieganie przestępczości• Edukacja • Pomoc społeczna• Rynek pracy • Mieszkalnictwo • Rewitalizacja / planowanie • Informacja i poradnictwo obywatelskie

Nowe modele rządzenia – czy państwo może zaufać

obywatelom ?• Ochrona wolności obywatelskich• Odpowiednie warunki legislacyjne • Lepszy model reprezentacji i debaty

– Modele deliberatywne – Czytelne reguły konsultacji społecznych – Nowe rozwiązania instytucjonalne

• Silniejsza orientacja na potrzeby i oczekiwania społeczne • Nowe doktryna dostępu do informacji publicznej• Programy edukacji obywatelskiej (LLL) • Wspomaganie dla tworzenia i istnienia „przestrzeni obywatelskich” tzw.

third spaces • Crowdsourcing, Wiki government (www.peertopatent.org

www.opengov.ideascale.com , www.data.gov)

Rząd cd.• Modernizacja dostępu do środków publicznych

– Decentralizacja – Uczciwa konkurencja między sektorami – Smart buying– Dywersyfikacja

• Działania innowacyjne • Rozwój instytucjonalny • Start up grants

– Finansowanie zwrotne - cieprliwy kapitał – Kapitały żelazne – Stabilizacja mechanizmów finansowania – Pledge - banks – Social impact bounds

Podział pracy

• Biznes• Media • Państwo

Ambiwalentna rola biznesu

• Coś więcej niż CSR • Biznes jako konkurent społeczeństwa

obywatelskiego • Prywatyzacja przestrzeni • Wpływ na media • Fundacja korporacyjne jako biorca

Media

• Otwartość internetu• Media obywatelskie • Ekpozycja działań obywatelskich• Kultura debaty

Prywatne fundacje „nowa” filantropia • Nowe modele governance (jawność, społeczna odpowiedzialność

filantropii) • Potrzeba interakcji i otwartości na krytykę• Nowe mechanizmy decydowania o pomocy i dystrybucji (poza loterią i

koterią) • Micro grants / challange grants / public support test • Venture philanthropy - „rynek” pomysłów - Social Stock Marckets• Inwestycje społeczne zamiast dystrybucji (SROI) • Wparcie przedsięwzięć innowacyjnych i wysokiego ryzyka – testowanie

prototypów• Powszechność – filantropia „dla każdego”• Poza łagodzeniem objawów (analiza przyczyn, podróż do źródła)• Szukanie funkcji katalitycznych

Wyzwania dla sektora• Orientacja na wartości / misyjność / „kultywowanie” marzeń• Zakorzenienie / autentyczność / zdolność do mobilizacji społecznej• Innowacyjność • Biurokratyzacja / izomorfizacja• Jawność • Skuteczność / kompetencje • Skala działań • Stabilność (nie tylko finansowa) • Integralność , uczciwość, odpowiedzialność • Tożsamość • Przywództwo / strategiczność działań / współdziałanie• Relacje ze światem polityki • Rozproszenie, rozpad na silosy - kościół / sport / ruch spółdzielczy /

konsumenci / związki zawodowe

• Czy potrzebujemy Civil Renewal i kto powinien ją tworzyć ?