PROCESY PSYCHICZNEPROCESY PSYCHICZNE

INSTRUMENTALNE USTOSUNKOWANIA

recepcja, percepcja, emocjepamięć, wyobrażenia, motywacjeuwaga, myślenie, mowa

PROCESY EMOCJONALNEPROCESY EMOCJONALNE

- wszelkie – świadome i nieświadome - procesy wartościowania każdej recypowanej stymulacji

PROCESY MOTYWACYJNEPROCESY MOTYWACYJNE

- wszelkie – automatyczne i wolicjonalne – procesy ukierunkowania czynności

* realnych (działania)

* symbolicznych (przetwarzania informacji)

Definicje – Psychologia – red. J. Strelau (2000), t. 1. “Emocje: subiektywny stan psychiczny...”

“Motywacja: mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania.”

GŁÓWNE MITY DO PODWAŻENIA:

1) dominacja regulacji opartej o świadome wglądy,2) emocje to doznania i przeżycia,3) rozdzielność uczuć i rozumu,4) przywracanie równowagi jako wyłączny

mechanizm motywacyjny,5) nierozerwalność związków przyjemność -

dążenie i przykrość - unikanie.

Podstawowe zróżnicowanie reguł funkcjonowania:automatyczne versus refleksyjne

bodziec

??? reakcja emocjonalna (odczucie)

FIGURA 3 - 1Sekwencja bodziec - odczucie

Rozpoznanie procesu pośredniczącego pomiędzy pojawieniem się bodźca wzbudzającego emocję a świadomością emocji (odczuciami) jakie wywołuje, było jednym z głównych celówbadań nad emocjami

CIAŁOMIGDAŁOWATE

BODŹCE ZMYSŁOWE

WZGÓRZEWZROKOWE

KORACZUCIOWA(pierwotna)

KORACZUCIOWA

(skojarzeniowa)

KORACZUCIOWA

(przynosowa)

KORASUPRAMODALNA

(hipokamp)

1. własności bodźca2. obiekty percepcyjne3. reprezentacje polimodalne4. Konteksty (pamięć)

ZACHOWANIEEMOCJONALNE

AUTONOMICZNY SYSTEM NERWOWY

SYSTEM NEUROENDOKRY-NOLOGICZNY

za: LeDoux 1998 str.195

1

23

4

FIGURA 6 - 13DOLNE I GÓRNE DROGI DO CIAŁA MIGDAŁOWATEGO

KORA CZUCIOWA górna droga

WZGÓRZE CIAŁO MIGDAŁOWATE

BODZIECREAKCJA

EMOCJONALNA

dolna droga

(za: LeDoux 1996, str. 164)

KORA

górna droga

CIAŁO MIGDAŁOWATE

REAKCJAEMOCJONALNA

dolna droga

(za: LeDoux 1996, str. 164)

WZGÓRZE

BODZIEC

FIGURA 6-13Dolne i górne drogi do ciała migdałowatego

Informacja o bodźcu zewnętrznym dociera do ciała migdałowatego bezpośrednio ze wzgórza (droga dolna), jak i pośrednio - przez korę. Droga bezpośrednia ze wzgórza do ciała migdałowatego jest krótsza, a zatem przekaz informacji jest szybszy, niż wtedy, gdy przebiega przez korę. Ponieważ dolna droga omija korę, niemożliwe jest wykorzystanie działania kory. W rezultacie, dolna droga dostarcza ciału migdałowatemu nieprzetworzony obraz bodźca. Jest to zatem droga szybka, która umożliwia rozpoczęcie odpowiadania na potencjalne zagrożenie zanim możemy się w pełni przekonać, co istotnie reprezentuje bodziec. Może to być niezwykle przydatne w niebezpiecznych sytuacjach. Dolna droga jest odpowiedzialna za emocjonalne reakcje, których nie rozumiemy. Mogą one wystąpić ukażdego, ale u ludzi z zaburzeniami emocjonalnymi mogą stanowić dominujący sposób funkcjonowania

• Gdy pewna część mózgu zostaje zniszczona, zwierzęta lub ludzie tracą umiejętność oceniania emocjonalnego znaczenia bodźców, nie tracąc jednocześnie zdolności spostrzegania danych bodźców jako obiektów. Postrzeganie obiektu i ewaluacja jego znaczenia są przetwarzane przez mózg oddzielnie.

• Znaczenie emocjonalne bodźca może wywołać w mózgu rozpoczęcie procesu oceniania, zanim systemy spostrzegania w pełni przetworzą bodziec. Jest zaprawdę możliwe, że twój mózg będzie wiedział, co jest dobre a co złe, zanim dowie się szczegółowo, co to jest.

• Mechanizmy mózgu, które zapisują, przechowują, i z których odzyskiwana jest pamięć o emocjonalnym znaczeniu bodźca, są różne od tych, które przetwarzają pamięć poznawczą o tym samym bodźcu

[za: LeDoux 1996, str.69 ]

SYTUACJA EMOCJONALNA

UKŁAD CIAŁAMIGDAŁOWATEGO

UKŁAD HIPOKAMPA

Ukryta pamięć emocjonalna

Pamięć jawna o sytuacji emocjonalnej

Rysunek 42. Układy mózgowe pamięci emocjonalnej i pamięci emocjiObecnie uważa się powszechnie, że w mózgu istnieje wiele różnych układów pamięci. W pamięci świadomej, zwanej też deklaratywną lub jawną pośredniczy hipokamp i związane z nim obszary korowe, podczas gdy w różnych formach pamięci nieświadomej, niedeklaratywnej lub ukrytej pośredniczą inne układy. Jednym z układów pamięci ukrytej jest układ pamięci emocjonalnej (strachu), którego częścią jest ciało migdałowate i powiązane z nim obszary. Jęśli zostaniesz wystawiony na działanie bodźców, które obecne były w sytuacji, kiedy doznałeś urazu,najprawdopodobniej zostaną pobudzone oba układy . Dzięki układowi hipokampalnemu będziesz pamiętał , z kim byłeś i co robiłeś w tamtej sytuacji , a także - jako suchy fakt - to, że sytuacja ta była straszna. Dzięki układowi, w którym główną rolę odgrywa ciało migdałowate,bodźce te wywołają u ciebie napięcie mięśni, zmiany ciśnienia krwi i rytmu serca, wydzielanie hormonów i inne reakcje ciała i mózgu. Ponieważ układy te aktywizowane są przez te samebodźce i funkcjonują jednocześnie, oba rodzaje wspomnień wydają się być częściami jednej i jednolitej funkcji pamięci. Jedynie analizując każdy z tych układów z osobna, zwłaszcza za pomocą eksperymentów na zwierzętach, ale również dzięki niezmiernie ważnym badaniom rzadkich przypadków u ludzi, jesteśmy w stanie zrozumieć, w jaki sposób działają równoległe układy pamięci,pełniące niezależne od siebie funkcje. Za: LeDoux (1999/2000), str 237

And look at the two houses below (the one pretty dull, the other one

the same but with a fire coming out of the left window).

When right - hemisphere - damaged patients look at these,they say, amazingly,

that they’re the same,but when asked which might be nicer please to be,

they all say they’d like to live in the one without the fire. If you ask them why,

they say, “No idea,”or “I always pick the one on the left.”Or ”It just looks nicer.”

I’m sure we’d all agree to take the unburning one !

SŁUGA DWÓCH UMYSŁÓW „W zakresie codziennych zadań M.P, dawała sobie dobrze radę z

przygotowaniem omletu: lewa ręka „służyła pomocą”, dokładając

na patelnię parę nie roztłuczonych jaj, nie obraną z łupin cebulę

czy całą solniczkę. Zdarzało się też, że lewa ręka umyślnie

zatrzymywała prawą w trakcie jakiegoś zajęcia. W pewnym

momencie poprosiłem by umieściła prawą rękę małym otworze.

„Nie mogę - ta druga jej nie pozwala” oświadczyła M.P.

Rzeczywiście, zauważyłem, że jej lewa ręka mocno trzyma prawą

za nadgarstek” - z historii choroby.

Granica wielkiego podziału

Skupienie uwagi na kształcie litery „L” wzbudza aktywność w prawej półkuli (A), natomiast koncentrowanie się na literze „D” - aktywność lewej (B).Przestawione obrazy demonstrują, w jaki sposób obie półkule mózgu zajmują się rozmaitymi aspektami tego samego bodźca.

CARTER (1998,s.39)

Rysunek 3.21 Specjalizacja półkul mózgowych

Wg. Zimbardo P.G - Psychologia i życie. Wyd.I wg wyd.XIII ameryk.PWN, Warszawa 1999, s.107

Two Brains, Two Cognitive Styles

Sine the first split-brain operations, a progression of labels havebeen used to describe the processes of the left brain and the rightbrain. The most widely cited characteristics may be divided intofive main groups, which from a kind of hierarchy. Each designation usually includes and goes beyond the characteristics listed above it:

Left hemisphere Right hemisphere

Verbal Nonverbal, visuospatial

Sequential, temporal, digital Simultaneous, spatial, analogical

Logical, analytic Gestalt, synthetic

Rational Intuitive

Western thought Eastern thought

SPRINGER: DEUTSCH (1998), s. 292

WRODZONE MECHANIZMY WRODZONE MECHANIZMY UKIERUNKOWANIA ZACHOWAŃUKIERUNKOWANIA ZACHOWAŃ

to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja wyznaczająca wzory zachowań nie podlegające zmianom pod wpływem uczenia się (Mc Dougall)

InstynktInstynkt

Popęd Popęd to wrodzona , uniwersalna dla gatunku, predyspozycja motywacyjna, realizowana sposobami zmieniającymi się pod wpływem uczenia (Freud)HOMEOSTAZA BIOLOGICZNA HOMEOSTAZA BIOLOGICZNA

to mechanizmy utrzymywania równowagi biologicznej, związane z zaspakajaniem – pierwotnych lub wtórnych - potrzeb biologicznych.Część zakłóceń równowagi organizm reguluje automatycznie.

Inne wymagają działań podmiotu. Działania te są wyznaczone

przez POPĘDY.

Listy motywów wrodzonychListy motywów wrodzonych

McDougalla (1932) “Skłonności”:Opiekuńcze StadneŚmiechu WędrówkiCiekawości TwórczeZysku

Younga (1936) “Popędy pierwotne”CiekawośćInstynkt społeczny

“Ergi” Cattella (1950, 1957)Stadność PartnerstwoZabawa ŚmiechCiekawość TwórczośćWojowniczość

Zawierały liczne dyspozycje biologiczne, wyrażające się potrzebami takimi jak: potrzeba oddychania, wydalania, odpowiedniej temperatury, odpoczynku, ruchu, pokarmu, unikania bólu i in.

Na listach tych umieszczano także dyspozycje biologiczno-psychologiczne – takie jak potrzeba seksu, macierzyństwa, opiekowania się, agresji, orientacji i in.

Ponad to listy te obejmowały potrzeby psychiczne – jak to pokazują poniższe przykłady.

POPĘDY BIOLOGICZNE iPOPĘDY BIOLOGICZNE iPSYCHO- BIOLOGICZNEPSYCHO- BIOLOGICZNE

Każdy popęd to mechanizm motywacyjny, który “popędza” podmiotdo redukcji napięcia. Redukcja napięcia związanego z zaburzeniemrównowagi jest KONIECZNOŚCIĄ.

Najbardziej pierwotne są popędy biologiczne wynikające z wrodzonych potrzeb organizmu – takich jak potrzeba pokarmu,stymulacji zmysłowej, doznań seksualnych.

W wyniku doświadczania tworzą się nowe – wtórne, wyuczone - potrzeby biologiczne. Ich zaspokojenie staje się niezbędne dla utrzymaniabiologicznej równowagi.

Wtórne potrzeby biologiczne są źródłem popędów, które nazwiemy popędami PSYCHO - BIOLOGICZNYMI.

CHARAKTER POPĘDÓW CHARAKTER POPĘDÓW PSYCHO-BIOLOGICZNYCHPSYCHO-BIOLOGICZNYCH

Popędy takie tworzą się dzięki oswojeniu i przyjemności doświadczanejw kontaktach z różnymi bodźcami. Np. spośród pokarmów, zaspakajających głód,niektóre mogą smakować tak , że dochodzi do uzależnienia się od nich.

Oto przykłady potrzeb biologicznych

/A/ pierwotnych: (1) pokarmu – tj. substancji odżywczych, (2) stymulacji sensorycznej – jakiejkolwiek, (3) doznań seksualnych – bez względu na specyficzną formę

/B/ wtórnych: (1) określonego pokarmu – np. mięsa, (2) określonego rodzaju stymulacji – np. głośnej muzyki, (3) określonych doznań seksualnych (jak w przypadku pedofilii).

Popędy psycho-biologiczne: to, co pierwotnie jest po prostu przyjemne - NIEKONIECZNE, stopniowo staje się KONIECZNOŚCIĄ, PRZYMUSEM.

KILKA INNYCH WAŻNYCH KILKA INNYCH WAŻNYCH INFORMACJIINFORMACJI

O NATURZE POPĘDÓWO NATURZE POPĘDÓW

Są one źródłem nacisku, pod którego naporem pozostaje podmiot.

Im bardziej pierwotny popęd (wrodzony, wczesny w ontogenezie), tym większa siła nacisku i tym mniejsza subiektywna chęć przeciwstawienia się naciskowi. W przypadku popędów wtórnych, w tym popędów psycho-biologicznych,

ich siła zależy od stanów świadomości i woli, która może doprowadzać do uniezależnienia się od popędu.

Ludzie różnią się stopniem w jakim potrafią uwalniać się od wpływu popędów. [NB. W przypadku niektórych definicji wolność definiowana jest jako niezależność od nacisków wewnętrznych – organizmalnych i psychicznych]

c

Acce

pta

nce

Lubie

nie

JoyRadość

AntycipationOczekiwanie

Anger

Złość

D

isgust

Wst

ręt

Fe

ar

Stra

ch

SurpriseZaskoczenie

Sadness

Smutek

FIGURE 11.4

A cross section of the emotion solid.(Plutchik,1980)

DWIE DROGI EMOCJI DWIE DROGI EMOCJI wg. WILIAMA JAMESAwg. WILIAMA JAMESA

(na podstawie: LeDoux 1996)(na podstawie: LeDoux 1996)---------------------------------------------------------------------------------------------- 1) BODZIEC ODCZUCIE: POBUDZENIE NIEDŹWIEDŹ STRACH UCIECZKA

---------------------------------------------------------------------------------------- 2) BODZIEC POBUDZENIE ODCZUCIE

NIEDŹWIEDŹ UCIECZKA STRACH

----------------------------------------------------------------------------------------------

James podważył tradycyjną tezę, zgodnie z którą to droga (1) trafnie opisuje powstawanie emocji:najpierw odczucia powstałe pod wpływem kontaktu z bodźcem, a potem pobudzenie (i mobilizacja)organizmu.Według Jamesa trafna jest teza opisana wyżej jako droga (2): bodziec wywołuje pobudzenieorganizmu i ono odczuwane jest jako emocja.

Opowiadając się za drugim stanowiskiem James wywołał trwającą już z górą sto lat dyskusję co do źródeł odczuć i pobudzeń oraz kolejności w jakiej się pojawiają

Nową erę w badaniach nad emocjami zapoczątkowało sformułowanie przez Wiliama Jamesa (1890) istotnego problemu.

ODCZUCIE

KORA MÓZGOWA

Podwzgórze

REAKCJA FIZJOLOGICZNA

BODZIECEMOCJONALNY

Wzgórze

Rysunek 16. Cannona - Barda teoria mózgu emocjonalnegoCannon i Bard uważali, że przetworzone przez wzgórze bodźce zewnętrzne kierowane sądo kory mózgowej (droga 2b) i do podwzgórza (droga 2a). Podwzgórze z kolei wysyłaimpulsy zarówno do mięśni i narządów (droga 3a), jak i do kory (droga 3b). Wzajemne oddziaływanie impulsów docierających do kory, informujących o tym czym jest danybodziec (droga 2b), i o jego znaczeniu emocjonalnym (droga 3b), daje w wyniku świadome przeżycie emocji (odczucie). Według tej teorii reakcje emocjonalne i odczuciawystępują równolegle (równocześnie). [LeDoux 1996/2000, s. 97)

2b2a

3a

3b

4

bodziecNieuświadomiony afekt odczuci

e

FIGURA 3 - 7Zajonca teoria pierwszeństwa afektu

W przeciwieństwie do wielu prac psychologicznych, Zajonc stwierdził, ze afekt poprzedza spostrzeżenie i pojawia się od niego niezależnie. Ta kontrowersyjna hipoteza wywołała burzliwą dyskusję. To, co wydaje się już wyjaśnione, to fakt, że procesy emocjonalne mogą się pojawiać bez udziału świadomej uwagi

[za: LeDoux 1996, str.54 ]

POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW

WZBUDZANIA EMOCJIWZBUDZANIA EMOCJI

William JAMES (1884, 1890)Główna teza – znana jako Teoria Jamesa-LangegoOdbierany ze świata zewnętrznego bodziec wywołuje zmiany w mięśniach i narządach wewnętrznych, a “nasze odczucie tych zmian to emocja”.“Nie płaczę dlatego, że jest mi smutno – jest mi smutno, ponieważ lecą mi łzy” “Na widok niedźwiedzia drżą mi kolana, dlatego odczuwam strach”

Walter CANNON (1929)Główna teza – znana jako Teoria Cannona-Barda: Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do wzgórza wzrokowego, skąd rozchodzą się pobudzenia do narządów wewnętrznych (sensacje cielesne) i do kory (gdzie powstają odczucia).

REASUMUJĄC - dziś wiemy, że: (1) emocje powstają pod wpływem impulsów docierających ze świata zewnętrznego, z narządów wewnętrznych, bądź pobudzeń różnych pięter centralnego układu nerwowego; (2) reakcje emocjonalne mogą następować bez wzbudzenia procesów świadomych, to jest bez rozpoznania bodźca czy odczucia własnej reakcji na bodziec.

POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I POSZUKIWANIA BIOLOGICZNYCH I POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW POZNAWCZYCH MECHANIZMÓW

WZBUDZANIA EMOCJIWZBUDZANIA EMOCJIJoseph LeDOUX (1989) Warunkiem powstania emocji jest dotarcie impulsu do ciała migdałowatego, mającego połączenia z innymi ośrodkami centralnego i obwodowego układu nerwowego.Jeśli impuls nie dociera do kory, mogą pojawić się reakcje obwodowe – ekspresyjne, behawioralne – pomimo braku odczucia.

Robert ZAJONC (1980, 1994) Reakcje afektywne mogą powstawać bez udziału procesów poznawczych, bądź w następstwie poznania. Innymi słowy, reakcje emocjonalne mogą wyprzedzać świadome rozpoznanie bodźca bądź być wobec rozpoznania wtórne.

AFEKT - według przyjętej definicji -to atrybut (składowa) każdej emocji. Powstaje automatycznie pod wpływem dotarcia impulsu do ciała migdałowatego (amygdala). Pociąga za sobą reakcje wegetatywne, ekspresyjne i behawioralne.

Warunkiem powstania afektu jest więc pobudzenie ośrodków położonych poza korą, a to oznacza, że jeśli impuls nie dociera do ośrodków korowych (gdy pobudzona jest tylko “droga dolna” - por. Wykład 2), to reakcja afektywna przebiega bez jej odczuwania. Dochodzi do reakcji wegetatywnych, ekspresyjnych i behawioralnych (por. plansza do Wykładu 10, przedstawiająca definicję emocji), a podmiot nie ma świadomości swoich reakcji.

Warunkiem powstania ODCZUCIA jest dotarcie impulsu do kory czuciowej. Ponieważ impuls nie zawsze tam dociera (por. badania z zastosowaniem bodźców podprogowych, zwanych też suboptymalnymi), mamy do czynienia z nieświadomymi procesami emocjonalnymi. Nieświadomymi są także emocje wyparte lub zmienione co do znaku i treści pod wpływem innych mechanizmów obronnych.

PROCESY WARTOŚCIOWANIA:PROCESY WARTOŚCIOWANIA:AFEKTYAFEKTY

PROCESY PROCESY WARTOŚCIOWANIA:WARTOŚCIOWANIA:

AFEKTYAFEKTY

AFEKT PIERWOTNY to termin używany w dwóch znaczeniach:

1)“pierwotny” - funkcjonalnie - bo wyprzedza świadome rozpoznanie bodźca(mechanizm opisany jako “droga dolna” przez LeDoux),

2)“pierwotny” – dyspozycyjnie - bo wrodzony.

Ponieważ do dziś nie udało się rozstrzygnąć jakie afekty (lub jakie ich składowe) są wrodzone, termin ten w znaczeniu (2), dotyczącym predyspozycji, oznacza wzorce reagowania afektywnego najwcześniejsze rozwojowo.

Przyjęliśmy listę 8-u afektów pierwotnych wg. Plutchika 1980 (por. plansza do Wykładu 5).

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:

NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA(NIEZDOLNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

Źródła nieświadomości pierwotnej :

• Stymulacje podprogowe

• Stymulacje nadprogowe - poza zakresem uwagi

• Stymulacje w polu uwagi, gdy brak zdolności rozpoznania

Pojęcie progu świadomości :

Próg wrażliwości - najmniejsza wielkość bodźca umożliwiająca jego spostrzeżenie

Próg czułości - najmniejsza różnica wielkości bodźców, umożliwiająca jej dostrzeżenie

RECEPCJA - odbiór bodźców o wielkościach niżej progów wrażliwości (bez spostrzeżenia)

PERCEPCJA - spostrzeżenie bodźca

EMOCJE BEZ ŚWIADOMOŚCI:

NIEŚWIADOMOŚĆ PIERWOTNA(NIEZDOLNOŚĆ UŚWIADOMIENIA)

BADANIA NAD PROCESAMI NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE

Badania „podprogowe”:

tzw. paradygmat afektywnego poprzedzania (affective priming paradigm):

BODŹCE EMOCJONALNE PODPROGOWE MAJĄ (NIEDOSTRZEGALNY PRZEZ PODMIOT) WPŁYW NA ŚWIADOME OCENIANIE I FORMUŁOWANIE SĄDÓW

Murphy i Zajonc (1993)

Kobylińska (2000)

Błaszczak (2000)

badania „nadprogowe”:

tzw. efekt samej ekspozycji (effect of mere exposure - Zajonc 1980)

WZROST POZYTYWNOŚCI OCEN WRAZ Z CZĘSTOŚCIĄ EKSPONOWANIA BODŹCÓW

Znaczenie bodźców niezauważalnych w reklamie

Maison (1997)

BADANIA NAD PROCESAMI NIEŚWIADOMYMI PIERWOTNIE

POPĘDY WTÓRNE: POPĘDY WTÓRNE: POTRZEBY EMOCJONALNEPOTRZEBY EMOCJONALNE

Są to mechanizmy motywacyjne związane z zapotrzebowaniem na emocje, takie jak poczucie bezpieczeństwa, przynależności, więzi, czy aprobaty (por. lista potrzeb Maslowa).

• Mechanizmy te działają na zasadach

- deprywacyjnych: b r a k uczuć jest źródłem ukierunkowania czynności,- homeostatycznych: zakłócenia stanu równowagi a u t o m a t y c z n i e popychają do jej przywrócenia. Tak na przykład,

sytuacje zagrożenia, izolacji czy dezaprobaty ze strony innych ludzi wywołują negatywne napięcia: strachu, poczucia osamotnienia, czy odrzucenia. Napięcia te popychają do czynności ukierunkowanych na przywrócenie równowagi: osiągnięcie poczucia bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji itp.

• Równowaga jest przywracana dzięki:

A. realnej zmianie sytuacji (np. osiągnięciu aprobaty) lub też

B. na drodze mechanizmów samooszukiwania

PIERWOTNE REAKCJE AFEKTYWNEPIERWOTNE REAKCJE AFEKTYWNEii

EMOCJE MIESZANEEMOCJE MIESZANE (diady I stopnia) (diady I stopnia)(wg. PLUTCHIK 1980)

UPODOBANIE (acceptance)

STRACH (fear)

RADOŚĆ (joy)

ZASKOCZENIE (surprise)

OSWOJENIE(anticipation)

SMUTEK(sadness)

ZŁOŚĆ, gniew (anger)

WSTRĘT (digust)

ULEGŁOŚĆ PRZYJAŹŃ

PANIKA OPTYMIZM

ROZCZAROWANIE AGRESYWNOŚĆ

SKRUCHA NIENAWIŚĆ

HIERARCHIA POTRZEBHIERARCHIA POTRZEB

wg. Abrahama MASLOWA (1954)wg. Abrahama MASLOWA (1954)

FIZJOLOGICZNE

ESTETYCZNE

WIEDZY I ROZUMIENIA

SAMOREALIZACJI

SZACUNKU

PRZYNALEŻNOŚCI I MIŁOŚCI

BEZPIECZEŃSTWA

“Podstawowe potrzeby ludzkie są zorganizowane w hie- rarchię względnej przewagi” (Maslow 1990, s. 76)

* Potrzeby zdeprywowane (wzbudzone i niezaspokojone) mają dominujący wpływ na funkcjonowanie* Im niżej w hierarchii, tym silniejsza determinacja funkcjonowania* Zaspokojenie potrzeb niższych umożliwia pojawienie się potrzeb

wyższych* Potrzeby wyższe pojawiają się później w rozwoju ontogenetycznym i mają mniejsze znaczenie dla biologicznego przetrwania* Im wyższe potrzeby, tym bardziej może być opóźniona ich gratyfikacja* Potrzeby wyższe są odczuwane jako mniej naglące, a ich zaspokojenie prowadzi do większego poczucia szczęścia

HIERARCHIA POTRZEBHIERARCHIA POTRZEB

wg. Abrahama MASLOWA (1954)wg. Abrahama MASLOWA (1954)

AUTONOMIA AUTONOMIA FUNKCJONALNAFUNKCJONALNA

to termin wprowadzony przez Allporta dla nazwania relacji pomiędzy popędami pierwotnymi i popędami wtórnymi.

Allport zwrócił uwagę na to, żeAllport zwrócił uwagę na to, że (1) skoro realizacja popędów pierwotnych prowadzi do zaspokojenia potrzeb (jak w przypadku czynności pokarmowych,które prowadzą do zaspokojenia głodu),(2) a stany zaspokojenia są nagradzające(3) to środki, które posłużyły do ich zaspokojenia stają się pożądane (jak określona potrawa) i (4) stają się popędami wtórnymi, to jest nowym źródłem motywacji (w przyszłości odczuwany jest brak nie tylko jakiegokolwiek jedzenia, ale danej potrawy).

Stopniowo – te powiązane w osobniczej historii doświadczeń stany (głód i przyjemność jedzenia określonej potrawy) mogą się wzajemnie uniezależniać – to jest a u t o n o m i z o w a ća u t o n o m i z o w a ć : popęd wtórny może być wzbudzony bez wzbudzenia popędu pierwotnego (pod wpływem nie głodu, ale apetytu na dana potrawę).

Allport sprzeciwił się tym samym tezie Freuda i jego następców jakoby wszelkie motywy wtórne były funkcjonalnie powiązane z popędami pierwotnymi to jest wzbudzane tylko wtedy, gdy dochodzi do deprywacji popędu pierwotnego.

MOTYWACJE DEPRYWACYJNE:MOTYWACJE DEPRYWACYJNE:związane zzwiązane z

ZAKŁÓCENIAMI RÓWNOWAGI ZAKŁÓCENIAMI RÓWNOWAGI POZNAWCZEJPOZNAWCZEJ

Są to mechanizmy MOTYWACYJNE związane z zapotrzebowaniem na OKREŚLONY RODZAJ INFORMACJI. Braki lub pewne rodzaje informacji wywołują napięcia zakłócające równowagę, a te powodują poszukiwanie informacji. Napięcie sprawia, że przetwarzanie informacji jest tendencyjne, subiektywne, nielogiczne, powiązane z błędami poznawczymi (nietrafnym spostrzeganiem i rozumieniem rzeczywistości), bowiem

poszukiwane są informacje, które mogą jak najszybciej zredukować napięcie i przywrócić zaburzoną RÓWNOWAGĘ POZNAWCZĄ.

• Źródłem zakłóceń równowagi poznawczej, wywołujących dotkliwe napięcia, może być :

WIELOZNACZNOŚĆ informacji – wywołująca poczucie niepewności,

NIEZGODNOŚĆ informacji – wywołująca poczucie dysonansu.

LUKA – brak jakichś informacji, wywołujący poczucie niejasności, dezorientacji,

MECHANIZMY MOTYWACYJNEMECHANIZMY MOTYWACYJNEDEPRYWACYJNE:DEPRYWACYJNE:

HOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWEHOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWEPOPĘDY PIERWOTNEPOPĘDY PIERWOTNEto procesy motywacyjne oparte o predyspozycje wrodzone.

POPĘDY WTÓRNEPOPĘDY WTÓRNE

to procesy motywacyjne oparte o predyspozycje nabyte pod wpływem doświadczenia.

Popędy pierwotne i wtórne są wzbudzane w stanach DEPRYWACJI, to jest gdy:• brak czegoś i homeostaza jest zakłócona • równowaga nie może być przywrócona bez działań podmiotu.

Tzw. mechanizm motywacyjny HOMEOSTATYCZNO-POPĘDOWY obejmuje kilka faz:

• ODCHYLENIE OD RÓWNOWAGI

• ZAKŁÓCENIE HOMEOSTAZY

• NAPIĘCIE EMOCJONALNE

• UKIERUNKOWANIE CZYNNOŚCI

• PRZYWRÓCENIE RÓWNOWAGI

• REDUKCJA NAPIĘCIA

• ZANIK CZYNNOŚCI

EMOCJE NIEŚWIADOMEEMOCJE NIEŚWIADOME WTÓRNIE: WTÓRNIE:

UNIKANIE “ZŁEJ WIEDZY”UNIKANIE “ZŁEJ WIEDZY” Umysł – dla utrzymania homeostazy – przetwarza informacje tendencyjnie, tak by nie dopuścić do niepożądanych przeżyć (lęku, wstydu, dysonansu – por. Plansza “Źródła zniekształceń w przetwarzaniu informacji”).

Dzięki temu podmiot nie uświadamia sobie możliwych źródeł pewnych negatywnych emocji (np. swoich wad, niechlubnych czynów, niepowodzeń czy zagrażającej życiu choroby).

Gdy do wzbudzenia emocji dojdzie, mogą one zostać wyparte, stłumione lub powiązane z innymi przyczynami niż rzeczywiste (np. niepowodzenia mogą wydać się czymś usprawiedliwione).

Emocje nie uświadomione przejawiają się nie uświadamianą ekspresją, którą inne osoby odbierają – choć nie są tego świadome (Chen i Bargh 1997).

Takie poznawcze zniekształcenia są następstwem napięć związanych z deprywacjami potrzeb emocjonalnych bądź zaburzeniami równowagi poznawczej.

MECHANIZMY OBRONY EGOMECHANIZMY OBRONY EGO(wybrane formy):(wybrane formy):

NIEŚWIADOME sposoby redukcji napięć wynikających z konfliktu pomiędzy id i superego

OBRONNOŚĆ PERCEPCYJNA Niedopuszczanie wiedzy do świadomości: brak spostrzeżeń pomimo dostępności sygnałów

WYPARCIE Usunięcie ze świadomości treści zagrażających

PROJEKCJA Przypisywanie innym ludziom własnych nieakceptowanych cech i impulsów

IDENTYFIKACJA i IDENTYFIKACJA Z AGRESOREM Przypisywanie sobie cudzych pożądanych cech i impulsów; Utożsamienie się z agresorem budzącym lęk

REAKCJA UPOZOROWANA Ekspresja uczuć przeciwnych niż odczuwane i niekaceptowane

SUBLIMACJA Realizacja nieakceptowanego popędu sposobami społecznie aprobowanymi

RACJONALIZACJA Wybiórcze dostrzeganie czynników usprawiedliwiających własne niepowodzenia czy nieakceptowane zachowania

MECHANIZMY OBRONY EGOMECHANIZMY OBRONY EGO(wybrane formy):(wybrane formy):

AFEKTYWNE vs POZNAWCZE AFEKTYWNE vs POZNAWCZE ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ

W PRZETWARZANIU INFORMACJIW PRZETWARZANIU INFORMACJI

MECHANIZMY OBRONY EGOMECHANIZMY OBRONY EGO Tendencyjne przetwarzanie informacji na temat Ja - z lęku przed naruszeniem poczucia własnej wartości, zagrożeniem samoakceptacji

MECHANIZMY SAMOOSZUKIWANIAMECHANIZMY SAMOOSZUKIWANIA Tendencyjne przetwarzanie informacji na temat własnej sytuacji - pod wpływem innych zagrożeń, jak nieuleczalna choroba, bezpowrotna utrata kogoś czy czegoś

ZNIEKSZTAŁCENIA W PERCEPCJI SPOŁECZNEJZNIEKSZTAŁCENIA W PERCEPCJI SPOŁECZNEJ Tendencyjne spostrzeganie rzeczywistości - pod wpływem własnych nastawień afektywnych (uprzedzeń) bądź lęku przed naruszeniem norm społecznych i zagrożeniem dezaprobatą otoczenia

BŁĘDY POZNAWCZEBŁĘDY POZNAWCZE Zniekształcenia czysto poznawcze, jak złudzenia geometryczne, wyrazistość figury i tła, spostrzeganie obiektów prototypowych i nieprototypowych, oraz błędy wynikające z motywacji poznawczych do poszukiwania brakujących informacji

AFEKTYWNE vs POZNAWCZE AFEKTYWNE vs POZNAWCZE ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ ŹRÓDŁA ZNIEKSZTAŁCEŃ

W PRZETWARZANIU INFORMACJIW PRZETWARZANIU INFORMACJI

““EFEKTY ODNOSZENIA DO JA”EFEKTY ODNOSZENIA DO JA”(The self-reference effects)

(Greenwald & Pratkanis 1984, Dymkowski 1993)

Nazwano tak nieświadome reguły przetwarzania informacji na temat własnej osoby – odmienne od przetwarzania informacji na temat innych ludzi

“EFEKTY ODNOSZENIA DO JA” TO M. IN.:

EGOCENTRYZMKoncentracja na własnej osobie: skłonność do kierowania i utrzymywania uwagi na sobie (a nie na innych)

EGOTYZMPrzecenianie własnej pozytywności: skłonność do asymilowania informacji pochlebnych i odrzucania informacji niepochlebnych z punktu widzenia Ja

KONSERWATYZM POZNAWCZYSzczególna sztywność przekonań na temat własnej osoby: skłonność do asymilowania informacji zgodnych i odrzucania informacji niezgodnych z samowiedzą.

MECHANIZMY MOTYWACYJNE “POZA MECHANIZMY MOTYWACYJNE “POZA RÓWNOWAGĄ”:RÓWNOWAGĄ”:(1) ZDOLNOŚĆ (1) ZDOLNOŚĆ

REAGOWANIA NA PODNIETYREAGOWANIA NA PODNIETY

MECHANIZMY PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI: Organizm ukierunkowuje czynności na środowisko pod naciskiem wewnętrznych potrzeb, których deprywacja wywołuje napięcia.

• “POZA RÓWNOWAGĄ”: Środowisko prowokuje aktywność dzięki stymulacjom:

(a) przyciągającym, dostarczającym przyjemności,

(b) odpychającym, pozwalającym uniknąć przykrości.

Stymulacje zewnętrzne, które pociągają nazywamy PODNIETAMI. Podniety szczególnie silne nazywamy POKUSAMI. Podniety zmysłowe są najbardziej pierwotnym źródłem motywacji wykraczającym “poza równowagę”: nie są związane z zaburzeniami wewnętrznej równowagi i usuwaniem napięć, lecz z dążeniem do kontaktu z bodźcami zewnętrznymi, które mogą być źródłem przyjemności

HEDONIZMgr.hedone - rozkosz pol. rozkosz - rzecz przyjemna, miła dla zmysłów ale i

„Sukces napawał go rozkoszą”

• ARYSTYP, filozof grecki (ok. 435 - ok.366 p.n.e. i Cyrenaicy

DOBREM - przyjemność: rozkosz zmysłowa, cielesna, własna, chwilowa

• EPIKUR, filozof grecki (341 - 270 p.n.e.) i Epikurejczycy

DOBREM - przyjemność: szczęście duchowe, moralne, obejmujące siebie i innych, teraźniejszość, przeszłość i przyszłość

PORÓWNANIE MECHANIZMÓW MOTYWACYJNYCH HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWYCH I PODNIETOWO - HEDONISTYCZNYCH

Wspólny „mianownik” : afekt jako źródło motywacji

(-) 0 (+)

HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWE

PODNIETOWO - HEDONISTYCZNE

PORÓWNANIE MECHANIZMÓW MOTYWACYJNYCH HOMEOSTATYCZNO - POPĘDOWYCH I PODNIETOWO - HEDONISTYCZNYCH

HOMEOSTATYCZNO - PODNIETOWO - POPĘDOWE HEDONISTYCZNE

- źródło Wewnętrzne - źródło Zewnętrzne

- negatywne napięcie afektywne - nadzieja na przyjemność zmysłową

- stan wzbudzony - stan antycypowany

- dążenie do redukcji napięcia - dążenie do pomnażania przyjemności

zmysłowej

- „popycha” - „przyciąga”

MODEL SYSTEMU MODEL SYSTEMU MOTYWACYJNO-EMOCJONALNEGOMOTYWACYJNO-EMOCJONALNEGO

(Buck 1999)(Buck 1999)

MOTYWACJA – MOTYWACJA – potencjalne źródło zachowania, związane z zachodzącymi automatycznie procesami regulacji neurochemicznej

PROCESY EMOCJONALNE – PROCESY EMOCJONALNE – prowadzące do realizacji motywacji

• EMOCJE I – EMOCJE I – reakcje systemu autonomicznego /endokrynologicznego/ immunologicznego.

Funkcje: ADAPTACYJNO- HOMEOSTATYCZNE EMOCJE II –EMOCJE II –

• EMOCJE IIIEMOCJE III ––

reakcje ekspresyjne.

Funkcje: KOMUNIKACYJNE

subiektywne doznania (odczucia).

Funkcje: REGULACJA PODMIOTOWA

GŁÓWNE PYTANIAGŁÓWNE PYTANIAO EMOCJE I MOTYWACJE W CYKLU O EMOCJE I MOTYWACJE W CYKLU

III WYKŁADÓWIII WYKŁADÓW

GŁÓWNE PYTANIAGŁÓWNE PYTANIAO EMOCJE I MOTYWACJE W CYKLU O EMOCJE I MOTYWACJE W CYKLU

III WYKŁADÓWIII WYKŁADÓW

EMOCJEEMOCJE1) Jak powstają nowe jakości emocji i uczuć?

2) Co poza automatycznymi reakcjami afektywnymi wyznacza nasze wartościowanie świata i ustosunkowania wobec niego?

3) Od czego zależy możliwość samokontroli?

MOTYWACJEMOTYWACJE

(1) Co może być źródłem zachowań unikania i dążenia ku - jeśli nie doznawanie przykrości i przyjemności (jeśli nie przyjemność to - co wyznacza dążenia)?

(2) Co sprawia, że motywacje “wykraczają poza równowagę”

(3) Jak powstają motywacje samokontroli?

(4) Jak powstają motywacje pozaosobiste?

GŁÓWNE PYTANIAGŁÓWNE PYTANIAO EMOCJE I MOTYWACJE W O EMOCJE I MOTYWACJE W

CYKLU III WYKŁADÓWCYKLU III WYKŁADÓW

GŁÓWNE PYTANIAGŁÓWNE PYTANIAO EMOCJE I MOTYWACJE W O EMOCJE I MOTYWACJE W

CYKLU III WYKŁADÓWCYKLU III WYKŁADÓW

POZIOMY REGULACJI POZIOMY REGULACJI (wg. RADO)(wg. RADO)

Poziom I

(“HEDONISTYCZNY”)

Poziom podporządkowania zachowań doraźnym stymulacjom zmysłowym idoznaniom: przyjemności (dążenie ku) bądź przykrości (unikanie)

Poziom II

(“EMOCJI ZWIERZĘCYCH”)

Zdolność reagowania na bodźce zmysłowez dystansu: pochodzące z pamięci i antycypacji (możliwa ucieczka dzięki pamięci doświadczeń i przewidywaniu możliwości powtórzenia się sytuacji). Zachowaniepodporządkowane afektom: przyjemności bądź przykrości – te ostatnie zróżnicowanena strach (ucieczka), gniew (atak), smutek (pasywność)

POZIOMY REGULACJI POZIOMY REGULACJI (wg. RADO)(wg. RADO)

Poziom III

(“MYŚLENIA EMOCJONALNEGO”)

Dalsze podporządkowanie zachowania emocjom, ALE dzięki zdolności MYŚLENIA

Poziom IV

(“MYŚLENIA AEMOCJONALNEGO”)Związany z rozwojem intelektu i myślenia abstrakcyjnego. Pojawia się zdolności:

(1) są one bardziej złożone (“mieszane” – jak wstyd, obawa, zazdrość),

(2) pojawia się możliwość wyparcia, samooszukiwania,

(3) możliwe są bardziej odległe antycypacje i planowanie zachowań (np. sposobów zniszczenia

wroga)

(1) rozumienia świata, opartego nie tylko o dane percepcyjne, ale i “wykraczającego poza dostarczone informacje” (Bruner),

(2) dalekosiężnych antycypacji (przewidywań), (3) organizowania działań niezależnie od nacisku afektów (formułowanie celów – motywacje “zadaniowe”, “celowościowe”, “wzrostowe”)

(4) tolerancji na odroczenia wzmocnień

KORA

WZGÓRZE CIAŁO MIGDAŁOWATE

REAKCJA EMOCJONALNA

Rys. 1b

(za: LeDoux 1996)

POZNANIE A EMOCJEPOZNANIE A EMOCJE

* napięć emocjonalnych (dezorientacji, niepewności, dysonansu) , związanych z brakiem informacji, ich wieloznacznością, niespójnością oraz

* motywacji do tendencyjnego selekcjonowania informacji, dla redukcji tych napięć

II. Udział świadomych procesów poznawczych w powstawaniu emocji:

I. Struktury poznawcze jako źródło deprywacji:

(1) rola werbalizacji w wyznaczaniu intensywności emocji (badania Lazarusa),

(2) rola interpretacji w wyznaczaniu treści emocji (por. Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera), (3) rola poznania w powstawaniu nowych jakości emocji (“emocji mieszanych”)

POZNANIE A EMOCJEPOZNANIE A EMOCJE

III. Procesy poznawcze jako podstawa formułowania ocen - nowej kategorii procesów wartościowaniaIV. Procesy poznawcze jako podstawa samokontroli (emocji i zachowania)

V. Procesy poznawcze jako źródło motywacji (“motywacji wzrostu”)

Cel (lub funkcja) zachowania

Poziom zjawiska Mechanizm zachowania

?

Reagować na bodziec kierunkowy

Neuronalna kontrola receptorów

Taksja

Odruch orientacyjny

Dowiedzieć się,gdzie to jest

Kontrola receptorów - uwaga

Dowiedzieć się, co jeszczetu jest

Reprezentacja przestrzennej organizacji otoczenia

Dowiedzieć się, co to jest

Reprezentacja obiektów

Dowiedzieć się, jakie to jest

Reprezentacja ilościowych i jakościowych cech obiektów badanych

Dowiedzieć się więcej, nie tylko o rzeczach

Abstrahowanie

Eksploracja motoryczna

Eksploracja percepcyjna

Reakcje badawcze

Ciekawość poznawcza

Rycina 9.1. Zachowania eksploracyjne oraz zjawiska pokrewne w ujęciu opartym na teorii poziomów integracji.

bodziec pobudzenie poznanie odczucie

FIGURA 3-4 Schachtera i Singera teoria wzmożonej percepcjiSchachter i Singer, podobnie jak Cannon twierdzili, że pochodne od reakcji cielesnych sprzężenia zwrotne nie są wystarczająco specyficzne, by zdeterminować to, jakie emocje odczuwamy w danej sytuacji. Wyczuwali jednak, tak jak James, że one istotne znaczenie. Ich pomysł opierał się na założeniu, że sprzężenie wywołane pobudzeniem cielesnym jest dobrym wskaźnikiem tego, iż zachodzi coś znaczącego, nawet jeśli niemożliwe jest precyzyjne określenie tego procesu. Gdy już wykryjemy pobudzenie (dzięki sprzężeniu zwrotnemu), mamy motywację do tego, by sprawdzić okoliczności. Dokonujemy poznawczego oszacowania sytuacji, jako źródła pobudzenia. Nazwanie pobudzenia determinuje zaś emocje, jakie odczuwamy. Spostrzeżenia, według Schachtera i Singera, wypełniają lukę pomiędzy niespecyficznym sprzężeniem zwrotnym a odczuciami [za :LeDoux 1996 str. 48]

STEREOTYPY I UPRZEDZENIA UPRZEDZENIA -

wzorce automatycznego, afektywnego reagowania na dowolny, minimalny sygnał wzbudzający reprezentację obiektu (sygnał podprogowy lub nadprogowy: zmysłowy, etykietka słowna, symbol)

STEREOTYPY -

schematy wiedzy sztywne (nie podlegające zmianom pod wpływem nowych informacji)

UPRZEDZENIA A STEREOTYPY

Uprzedzenia wyzwalają reakcję na obiekt wyprzedzające przetwarzanie informacji o nim - w konsekwencji wyznaczają przebieg procesów poznawczych:- narzucają jednorodność i zgodność afektywną i tym samym - powodują usztywnienie się schematu

INTELEKT W PROCESACH INTELEKT W PROCESACH WARTOŚCIOWANIAWARTOŚCIOWANIA

PIAGET Jean (1967): intelekt – przejawiający się m. in. zdolnością

różnicowania (pojęć, perspektyw), decentracji (przenoszenia uwagi, zmiany punktu widzenia),

rozumienia

jest podstawą rozwoju społecznego i uczuciowości.

“ Na pierwszy rzut oka wydaje się, że życie afektywne ma charakter czysto intuicyjny i że jego spontaniczność wyklucza wszystko, co przypominałoby operowanie inteligencją.

W rzeczywistości jednak, ta romantyczna teza jest prawdziwa jedynie dla okresu wczesnego dzieciństwa. Uczuciowość jest niczym bez inteligencji, która podsuwa jej środki i rozjaśnia cele”.

KOHLBERG Laurence (1969) – koncepcja stadiów rozwoju zdolnościROZUMOWANIA moralnego (oparta o koncepcję Piageta stadiów rozwoju intelektualnego)

OCENAOCENA to wynik procesów wartościowania, wyrażający się w postaci sądu opartego o przesłanki zwerbalizowane.

EMOCJEEMOCJE to procesy wartościowania, przejawiające się

REAKCJAMI AFEKTYWNYMI lub OCENAMI względem stymulacji wszelkiego rodzaju, pochodzących ze źródeł zmysłowych bądź symbolicznych – doraźnych, pamięciowych lub antycypowanych.

Procesy te mają swoje atrybuty:- fizjologiczne- ekspresyjne- poznawcze- behawioralne

W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI emocje mają postać wzorców reagowania afektywnego oraz przekonań, dotyczących tego co w rozmaitych obiektach i stanach rzeczy (aktualnych, przeszłych i przyszłych) pozytywne, a co negatywne. Przekonania mogą być oparte o afekt bądź też o system wartości, pochodny od rozumienia dobra i zła.

KOŁOWY MODELKOŁOWY MODELSTRUKTURY WARTOŚCISTRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S. wg. wielokulturowych badań S. Schwartza (1994)Schwartza (1994)

Pozycja społeczna

Własne sprawstwo

Porządek społeczny

Autonomiaemocjonalna Harmonia

Autonomia intelektualna Więzi

partnerskie

PRZYKŁADY:Porządek społeczny (dyscyplina, wzajemność usług)

Pozycja społeczna (być zamożnym, mieć wpływy)

Własne sprawstwo (być sprawnym, mieć sukcesy)

Autonomia emocjonalna (ekscytujące życie, radość życia)

Autonomia intelektualna (otwarty umysł, kreatywność)

Więzi partnerskie (odpowiedzialność, lojalność)

Harmonia (pokój na świecie, ochrona środowiska)

KOŁOWY MODELKOŁOWY MODELSTRUKTURY WARTOŚCISTRUKTURY WARTOŚCI

wg. wielokulturowych badań S. wg. wielokulturowych badań S. Schwartza (1994)Schwartza (1994)

STANDARDY OCENIANIA STANDARDY OCENIANIA JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIAJAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

DefinicjaDefinicjaStandardy oceniania to wyartykułowane kryteria wartościowania.

FunkcjeFunkcjeStandardy takie leżą u podstaw formułowania przez nas s ą d ó w o rzeczywistości (o świecie i o sobie samym).

GenezaGenezaStandardy mogą mieć genezę afektywną bądź intelektualną:

w uzasadnianiu ocen odwołujemy się do kryteriów, które uprzedniowyartykułowaliśmy kierując się:

(1) emocjonalnym doświadczeniem bądź

(2) wiedzą i przemyśleniami.

Oparte są o osobiste doświadczanie - Wykraczają poza doświadczanieo to, co człowiek widział, słyszał są oparte o wiedzę o stanach rzeczy idotykał itd. oraz możliwych sytuacjach orazodczuł jako przyjemne bądź przykre, o rozumienie dobra i złanormalne bądź nienormalne

Język doznań i odczuć: Język z użyciem pojęć abstrakcyjnych:dobre to, co smaczne, pachnące, dobre to, co np. postępowe, sensowne,wygodne, akceptowane przez opinię, twórcze, konstruktywne, szlachetne, typowe, dające siłę, moc, wpływy demokratyczne, wynegocjowane

STANDARDY OCENIANIA STANDARDY OCENIANIA JAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIAJAKO PODSTAWA WARTOŚCIOWANIA

Podstawowe różnicePodstawowe różniceSTANDARDY O GENEZIESTANDARDY O GENEZIE

AFEKTYWNEJ INTELEKTUALNEJ

KATEGORIEKATEGORIESTANDARDÓW OCENIANIASTANDARDÓW OCENIANIA(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)

GENEZAGENEZA

STANDARDY STANDARDY AFEKTYWNE INTELEKTUALNEAFEKTYWNE INTELEKTUALNE (PREFERENDA) (DISCRIMINANDA)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

I. FUNCKJONOWANIE ORGANIZMU ORGANIZMALNO - (1) (2) HEDONISTYCZNE

II. FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE NORMATYWNE (3) (4)

III. FUNKCJONOWANIE POZNAWCZEA . POZNAWCZO- (5) (6) PRAGMATYCZNE

B. AKSJOLOGICZNE (7) (8)

Preferenda: wiedzieć co się woliDiscriminanda: rozróżniać dobro - zło, rozumieć dlaczego coś się woli

ŹRÓDŁA STANDARDÓW ŹRÓDŁA STANDARDÓW OCENIANIAOCENIANIA

(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)

I. I. ORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNEORGANIZMALNO- HEDONISTYCZNE1) doznania zmysłowe i odczucia(smaczna potrawa, wygodny samochód, przystojny partner)2) wiedza o organizmie i świecie materialnym(zdrowa potrawa, samochód o bezpiecznych parametrach, partner bez uzależnienia nikotynowego, sprawny fizycznie)

II. II. NORMATYWNENORMATYWNE3) wzorce zachowań społecznych i doświadczenia związane ze wzmocnieniami (uznane nakazy: smucić się w Wielki Piątek, nie wprowadzać eutanazji, okazywać szacunek starszym)4) przemyślenia dotyczące norm społecznych(a przecież Hiszpanie w Wielki Piątek się weselą, eutanazja to sposobność poważnych nadużyć, niektórzy starcy zasługują na wielki szacunek)

III. III. POZNAWCZEPOZNAWCZE

ŹRÓDŁA STANDARDÓW ŹRÓDŁA STANDARDÓW OCENIANIAOCENIANIA

(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)(na podstawie: Gołąb i Reykowski 1985)

A. POZNAWCZO-PRAGMATYCZNE

5) zapis tego co naoczne(Słońce kręci się wokół Ziemi, ktoś zachowuje się dziwacznie, jest oczywiste jaki będzie bieg zdarzeń)

6) koncepcje: wyjaśnienia, przewidywania(Ziemia kręci się wokół Słońca, ów człowiek zachowuje się niekonwencjonalnie, z fantazją, przyszłość nie jest do końca przewidywalna)

B. AKSJOLOGICZNE

7) niejasne poczucia dotyczące wartości (dobry człowiek bo mi współczuł, wolność bo mogę zawsze robić to co chcę)

8) pojęcia moralne i wyartykułowane ideały (dobry człowiek bo rozumie sens sprawiedliwości, wolność można zdefiniować jako niezależność od własnych popędów)

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA:PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA:Charlotte BUHLER (1968)Abraham MASLOW (1970)

Powinniśmy rozróżniać pomiędzy: POTRZEBAMI a CELAMI.POTRZEBAMI a CELAMI. Obydwa te pojęcia dotyczą motywacji, ale każde z nich odnosi się do motywacji innego rodzaju.PotrzebyPotrzeby - wynikają z pewnych braków, powodujących powstawanie napięć, a te popychają do działań - punktem dojścia działań jest złagodzenie nacisku potrzeby lub jej zaspokojenie. [MASLOW: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, miłości i przynależności, aprobaty]

NATOMIAST celcel to zamiar - to jest świadomie antycypowany stan rzeczy, jaki człowiek wymyślił i pragnie zrealizować. Formułowanie celów może mieć charakter mniej lub bardziej twórczy.[MASLOW: dążenie do samorealizacji, do wiedzy i rozumienia, do prawdy i piękna]

BUHLER: 4 rodzaje tendencji motywacyjnych (“zaprogramowanych genetycznie lub przez doświadczenie” bądź twórczych)(1) utrzymanie wewnętrznego ładu biologicznego(2) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych(3) realizacja nowych, obmyślonych celów(4) dążenie do samoograniczania (samokontroli)

CELCEL to rodzaj motywu, mającego postać wyartykułowanej wizji wyniku planowanej czynności

MOTYWACJEMOTYWACJE to procesy ukierunkowania wszelkich czynności – realnych bądź symbolicznych, pochodne od procesów wartościowania (tj. reagowania afektywnego bądź oceniania), mające postać odruchowo-automatyczną bądź wolicjonalną

W obszarze TRWAŁYCH DYSPOZYCJI motywacje mają postać systemu potrzeb (popędów pierwotnych lub wtórnych) bądź celów.

WARTOŚCI JAKO PODSTAWA WARTOŚCI JAKO PODSTAWA UCZUĆUCZUĆ

UCZUCIAUCZUCIA to świadome, wynikające z rozpoznania cech obiektu oraz ocen opartych o

wyartykułowane standardy wartościowania, względnie trwałe ustosunkowania wobec świata.

Na tak zdefiniowane uczucia składają się

(1) treści poznawcze, wynikające z obserwacji obiektu,

(2) oceny wynikające z odniesienia obserwacji do standardów oceniania,

(3) powiązane z ocenami afekty

Dla przykładu, miłość to wynik poznania obiektu, określonego wartościowania go i emocji takich jak podziw, zachwyt, szacunek. Natomiast stan zakochania to wynik automatycznego reagowania afektywnego, który może, ale nie musiprzekształcić się, czy wynikać z miłości.

WARTOŚCI I CELE JAKO PODSTAWA WARTOŚCI I CELE JAKO PODSTAWA DZIAŁAŃDZIAŁAŃ

Źródłem motywacji mogą być nie potrzeby (konieczności), lecz CELECELE – wizje pewnych stanów rzeczy.

Źródłem motywacji celowościowych są wartościwartości: ideały – obmyślone czy wymyślone - samodzielnie lub przez innych- stany rzeczy, zdefiniowane konkretnie (“mieć dzieci”) lubabstrakcyjnie (“żyć w harmonii ze światem”).

Umiłowane przez daną osobę wartości to wartości osobiste.Są one podstawą formułowania standardów oceniania i celów oraz motywacji do ich realizowania.

Źródłem napięcia motywacyjnego jest dostrzeżona rozbieżność stanów rzeczywistych oraz wizji stanów idealnych. Rozbieżność JA-realne i JA-idealne (a także świat realny i świat idealny) to potężne źródło motywacji

EMOCJE MOTYWACJE

PROCESY

WARTOŚCIOWANIA UKIERUNKOWANIA

CZYNNOŚCI I. ODCZUWANA

przyjemność przykrość

zbliżanie

unikanie

II. UZNAWANE

wartości cele : dążenia oparte o programy działań

m = f (N x WG x Prs)

„Wzór na motywację”:

PROCESY SAMOKONTROLIPROCESY SAMOKONTROLI(na podstawie: Kofta 1978)(na podstawie: Kofta 1978)

Definicja: Samokontrola to inicjowany przez podmiot proces, za pośrednictwem którego chce on osiągnąć zbieżność między własnym funkcjonowaniem a standardami wewnętrznymi (osobistymi) bądź zewnętrznymi (nieosobistymi).

Atrybuty:Samokontrola to proces

regulacji nieautomatycznej, świadomej i refleksyjnejo genezie kulturowej i charakterze osobistym, podmiotowymzależny od rozwoju poznawczych reprezentacji własnej osoby, języka i standardów ocenianiaoparty o mechanizmy wolicjonalne, definiowanie celów i programowanie sposobów ich realizacji dotyczyć może przyszłości (mechanizmy antycypacyjne)

Przebieg:1) samoobserwacja lub antycypowanie możliwych zdarzeń i własnych reakcji2) porównanie informacji “o stanie rzeczy” ze standardami3) zaangażowanie emocjonalne i wola zmiany4) wybranie programu realizacji5) realizacja zamierzeń i obserwowanie efektów

AFEKT I INTELEKT AFEKT I INTELEKT A A

ZACHOWANIA ZACHOWANIA POZAOSOBISTEPOZAOSOBISTE

EMPATIA EMOCJONALNA – reakcje afektywne automatyczne - syntoniczne (współodczuwanie)

EMPATIA POZNAWCZA – dostrzeganie i rozumienie perspektywy innego człowieka

EGOCENTRYZM DZIECIĘCY: niezdolność dostrzeżenia nieświadomość istnienia perspektyw innych niż własnaEGOCENTRYZM – koncentracja uwagi na sobieALLOCENTRYZM – koncentracja uwagi na innym

EGOIZM – przedkładanie interesu własnego nad cudzy

ALTRUIZM – przedkładanie interesu cudzego nad własny

ZACHOWANIA PSEUDOPROSPOŁECZNE –

zachowania na rzecz innych, poprzedzone oczekiwaniem za nie dla siebie jakiejś nagrody zewnętrznej

ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE – zachowania na rzecz innych, oparte o mechanizmy wewnętrzne (por. następna plansza)

AFEKT I INTELEKT AFEKT I INTELEKT A A

ZACHOWANIA ZACHOWANIA POZAOSOBISTEPOZAOSOBISTE

MECHANIZMY WEWNĘTRZNE MECHANIZMY WEWNĘTRZNE ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCHZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)

1) dostrzeżeniem sytuacji innego, odbiegającej od pożądanej,

ENDOCENTRYCZNE – poprzedzone:

EZGOCENTRYCZNE - poprzedzone1) dostrzeżeniem sytuacji innego, odbiegającej od pożądanej,

2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na własnej wobec niego powinności,

3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem dla siebie nagrody wewnętrznej (w postaci spełnienia oczekiwań co do samego siebie)

2) wizją sytuacji dla innego lepszej i koncentracją na programie możliwych działań,

3) wzbudzeniem motywacji powiązanej z oczekiwaniem nagrody w postaci

poprawy

sytuacji innego.

MECHANIZMY WEWNĘTRZNE MECHANIZMY WEWNĘTRZNE ZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCHZACHOWAŃ PROSPOŁECZNYCH

(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)(na podstawie: KARYŁOWSKI J. 1982)

W przypadku mechanizmów ENDO uwaga skoncentrowana jest (1) na INNYM, (2) na JA oraz (3) na nagrodzie dla JA.W przypadku mechanizmów EGZO uwaga skoncentrowana jest (1) na INNYM oraz (2) na nagrodzie dla INNEGO. Oczekiwanie nagrody dla JA nie jest warunkiem koniecznym wzbudzenia motywacji (nagroda taka może się pojawiać ex post jako satysfakcja z siebie).

ENDOCENTYCZNE :

ENDOCENTYCZNE :

Koncentracja na sytuacjiINNEGO

Koncentracja na standardach

JA

Koncentracja na sytuacjiINNEGO

Koncentracja na standardachPOZA - JA

i

i

Zachowanie

prospołeczne

Zachowanie

prospołeczne

Rycina 11.1

Zróżnicowanie źródeł dwóch typów orientacji prospołecznej

DWA SYSTEMY DWA SYSTEMY WARTOŚCIOWANIAWARTOŚCIOWANIA

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNYAUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Funkcjonalnie związane głównie z ośrodkami podkorowymi i półkulą prawą - korowymi i półkulą lewą

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

automatyczny - przemyślany obywający się bez świadomości - oparty o świadomą uwagę szybki - operujący dłużej holistyczny - analityczny paralelny - sekwencyjny “czarno-biały” - złożony subiektywnie pewny - pewność stopniowalna trudny do werbalizacji - związany z artykułowaniem------------------------------------------------------------------------------------REFLEKS - odruch: przebiegająca bez pośrednictwa świadomości reakcja organizmu na pobudzenie centralnego układu nerwowego określonym bodźcem REFLEKSJA – rozmyślanie, rozważanie połączone z analizą, wyjaśnianiem, tłumaczeniem oraz przewidywaniem

DWA SYSTEMY DWA SYSTEMY MOTYWACYJNEMOTYWACYJNE

AUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNYAUTOMATYCZNY - REFLEKSYJNY Odruchowy Przemyślany Obywający się bez świadomości Wymagający świadomości Oparty o afekt Oparty o oceny

Trudny do werbalizacji Oparty o werbalizacje Szybki Wymagający czasu dla sformułowania celu

Silna determinacja zachowania Większa podatność na samokontrolę

Silne napięcia w przypadku Zdolność konfliktu motywów przedefiniowania celu Niejasność co do źródeł Pewność co do źródeł własnych zachowań własnych zachowań

WŁAŚCIWOŚCI dwóch WŁAŚCIWOŚCI dwóch systemów REGULACJIsystemów REGULACJI

REGULACJA AUTOMATYCZNAREGULACJA AUTOMATYCZNA

POZYTYWNEPOZYTYWNENacisk korzystny adaptacyjnie (przełamywanie pasywności)Szybkość reagowaniaUproszczony mechanizm: oszczędność energiiOrientacja poza uwagą (uwalnianie zasobów uwagi)Intuicja (wiedza mimo woli, bezwysiłkowa)

NEGATYWNENEGATYWNEDezorientacja (samooszukiwanie, nietrafne rozpoznania, mylne intuicje)Holistyczność wartościowań: niemożność stopniowania, relatywizowaniaIrracjonalność (myślenie nielogiczne, wyznaczone przez afekt i intuicje)Brak poznawczej kontroli (wglądów w przebieg procesów)Trudności w kontroli sprawczej (w panowaniu nad własnymi reakcjami)

REGULACJA REFLEKSYJNAREGULACJA REFLEKSYJNA

POZYTYWNERacjonalność (odwoływanie się do informacji i przetwarzanie logiczne)Orientacja precyzyjna + myślenie perspektywiczne, przewidywania Relatywność ocen (np. własnego nieszczęścia) + uniwersalizm wartościUprzedmiotowienie siebie (dystans, autokrytycyzm, samokontrola, pokora)Przejmowanie perspektywy innego (rozumienie, tolerancja, przebaczanie)

NEGATYWNEEnergo- i czasochłonnośćOgraniczony dostęp do przesłanek (do wiedzy)Zależność od woli (gdy brak motywacji) i wartości (gdy są destruktywne)Zależność od sprawności intelektu (w tym, chwilowej)Podatność na afekt (gdy obniża racjonalność)

WŁAŚCIWOŚCI dwóch WŁAŚCIWOŚCI dwóch systemów REGULACJIsystemów REGULACJI

EMOCJE:EMOCJE:PROCESY WARTOŚCIOWANIAPROCESY WARTOŚCIOWANIA

ATRYBUTY INDYWIDUALNE

ATRYBUTYGATUNKOWE, UNIWERSALNE

NIEŚWIADOME ŚWIADOME

odczuciaafekty podprogowe i

nadprogowe poza uwagą

oceny i sądy emocje wyparte,

oparte o zniekształcenia poznawcze

3 4

1 2

MOTYWACJE:MOTYWACJE:PROCESY KIERUNKOWANIA PROCESY KIERUNKOWANIA

CZYNNOŚCICZYNNOŚCI

INDYWIDUALNE

UNIWERSALNE

OBRONNO- ADAPTACYJNE

TRANSGRESYJNE WZROSTOWE

deprywacyjnewtórne

celowościowewolicjonalne

homeostatyczno -popędowe

podnietowo - hedonistyczne

3 4

1 2

REGULACJA AUTOMATYCZNA:REGULACJA AUTOMATYCZNA:NIEKTÓRE SKUTKI NIEKTÓRE SKUTKI

NEGATYWNENEGATYWNE

Zdeterminowanie zachowania przez nacisk popędów (gromadzenie zapasów, barykadowanie się, samobójstwa z miłości, przymus osiągnięć, rywalizacja, ingracjacja, konformizm)

POPĘDYPOPĘDY

Brak tolerancji na odraczanie wzmocnień (działania impulsywne bez względu na skutki, zwracanie na siebie uwagi za wszelką cenę, przemoc, gwałt – “Każdy może zabić”)AFEKTYAFEKTY

Niepohamowane przeżycia strachu, smutku, wściekłości, zazdrości, pragnienia zemsty - emocje “holistyczne”, “bezkresne”

Niemożność włączenia emocji o znaku przeciwnym Podatność na wpływy afektu z dowolnego źródła (asymilacyjne, bądź przeciwne - kontrastowe) Tendencyjne przetwarzanie informacji o własnej osobie (samooszukiwanie)

Uprzedzenia (dogmatyzm, fanatyzm, traktowanie innych apersonalnie, spiskowe koncepcje

świata) Inne trwałe następstwa, jak fobie, choroby psychosomatyczne

REGULACJA AUTOMATYCZNA:REGULACJA AUTOMATYCZNA:NIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNENIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNE

(c.d.)(c.d.)

PODNIETYPODNIETY

Podatność na działanie podniet bez kontroli – aż do wyczerpania, uzależnień, samozniszczenia (objadanie się, używki, hazard)

Konieczność przeciwstawiania się, oddalania się od podniet (diety, różne formy narzuconej abstynencji – alkoholowej, seksualnej itd.)

• DEFICYTY INFORMACYJNEDEFICYTY INFORMACYJNE

Napięcia i brak tolerancji na niedostępność informacji, na niejasności, niezgodności, sprzeczności

Skłonność do pośpiesznego redukowania niepewności - wypełniania luk informacyjnych, (konfabulacje: zmyślenia), usuwania wieloznaczności (nietrafne dopowiedzenia), sprzeczności (selektywne odrzucanie informacji niezgodnych z posiadanymi)

Sztywność struktur poznawczych i przekonań

REGULACJA AUTOMATYCZNA:REGULACJA AUTOMATYCZNA:NIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNENIEKTÓRE SKUTKI NEGATYWNE

(c.d.)(c.d.)“Bakcyl władzy”

Opowieść uczestnika dramatycznych wydarzeń w Gdańsku w grudniu 1970:

Trzeci dzień wydarzeń, po opłakiwaniu przez weekend pierwszych ofiar śmiertelnych. Zmierzający do pracy stoczniowcy zostają szczelnie otoczeni przez uzbrojoną “po zęby” milicję. Ktoś intonuje i po chwili wszyscy strajkujący śpiewają “Jeszcze Polska”. I nagle, gdy dochodzi do słów “Marsz, marsz Dąbrowski” – tłum rusza...