Efektywność a sprawiedliwość jako problem ekonomiczny

JERZY WILKIN

Przygotował: Paweł Słupek 03.11.2005

Sprawiedliwość w świetle ekonomistów

Początek ekonomii nowożytnej – zainteresowanie konfrontacją efektów gospodarowania z zasadami ładu społecznego (nauka moralna).

Ekonomia jako nauka odkrywająca ponadczasowe, uniwersalne prawidłowości niezależne od woli człowieka i społeczeństwa. Mikroekonomiczna teoria neoklasyczna, nacisk na efektywność i produktywność. Maksymalizacja efektu ekonomicznego (co, jak i dla kogo produkować?).

Sprawiedliwość w pracach dotyczących wzrostu i rozwoju gospodarczego.

Utylitaryzm: efektywność ekonomiczna jako podstawowe kryterium wartościowania (J.S. Mill, J. Bentcham) Liberalizm, koncepcja spontanicznego ładu.

Teoria dobrobytu, optimum Pareto.

Obecne zapatrywanie na sprawiedliwość

Współcześni ekonomiści w większości zgadzają się z dodatnią korelacją pomiędzy proporcjami podziału wytworzonych dóbr, a sprawnością i efektywnością gospodarowania.

Sprawiedliwość jako równość: - równość miar: równość wobec prawa,brak rasowej i

religijnej dyskryminacji itd. - równość szans: w edukacji, w korzystaniu z dóbr

publicznych, w realizacji itp. - równość sytuacji: majątkowej, w korzystaniu z dóbr i

usług społecznych, pozycji społecznej itp.

Równość i efektywność, więc „coś za coś”

A. M. Okun – nowe spojrzenie na równość i sprawiedliwość w obrębie ekonomii nowego nurtu.

Stany Zjednoczone – równość w warstwie politycznej. Równości gospodarczej nie gwarantuje system ekonomiczny oparty na mechanizmie rynkowym. Rynek zapewnia efektywność, ale prowadzi do nierówności.

Dylemat równości i efektywności jako główny problem naszych czasów. „ nie możemy mieć całego bochenka chleba i dzielić go równo”.

Wzajemne przenikanie między sferą wolności i praw obywatelskich, a sferą gospodarowania opartego na wolnym rynku. Nierówny dostęp do pieniądza owocuje nierównym dostępem do praw obywatelskich (rynek usług prawniczych).

Koszt i korzyści z alternatywnych rozwiązań

Sprawiedliwość dystrybucyjna czyli relacja między nakładem, a wynagrodzeniem otrzymywanym za te nakłady.

Redystrybucja dochodów przez instrumenty polityki ekonomicznej państwa (polityka fiskalna).

Metafora o „dziurawym wiadrze”. Samuelson, Nordhaus, Okun: redystrybucja kosztem efektywności?

-koszty administracyjne -osłabienie bodźców do pracy -obniżenie skłonności do oszczędzania Sprawiedliwość jako zjawisko interdyscyplinarne: ekonomia

(rozwiązania systemowe i instytucjonalne), socjologia, psychologia, etyka, prawo.

„… na interesującą ekonomistę współzależność między efektywnością, a sprawiedliwością trzeba spojrzeć nie w układzie statycznym, a dynamicznym…. Być może przez

odpowiednie połączenie działań związanych z racjonalnością ekonomiczną i sprawiedliwością społeczną w „wiadrze”

znajdzie się „więcej wody”, mimo drobnych ubytków przy jej „przelewaniu”,…”

Sprawiedliwość społeczna

Sprawiedliwość jest wytworem życia społecznego: jak każda instytucja staje się formą regulującą zachowanie ludzi.

Teoria sprawiedliwości społecznej J. Rawlsa (amerykański filozof).

Opozycja wobec teorii utylitaryzmu, sprawiedliwość jako umowa społeczna, która odnosi się do systemów: politycznego, społecznego i ekonomicznego, nazywanych strukturami podstawowymi.

Sprawiedliwość jako równość i stworzenie „demokracji właścicielskiej”. Posiadanie środków produkcji przez jak największą liczbę obywateli.

Rawls c.d. Sprawiedliwość czyli bezstronność: tworzenie równych

warunków wyjściowych. Sprzeciw wobec koncepcji osiągania maksymalnej ogólnej

sumy satysfakcji. Prymat sprawiedliwości nad innymi kryteriami struktur

społecznych. „Sprawiedliwość nie pozwala na ograniczenie wolności

niektórych w imię większego dobra pozostałych. Niedopuszczalne jest bilansowanie zysków i strat różnych osób rak, jakby były jedną osobą. Zatem w społeczeństwie sprawiedliwym podstawowe wolności są traktowane jako coś oczywistego, a prawa oparte na sprawiedliwości nie podlegają politycznym przetargom czy rachunkowi społecznemu.”

Badania społecznego widzenia sprawiedliwości

B. Cichomski W. Morawski grudzień 1988r.- nierówności polityczne- brak wolności- małe znaczenie nierówności ekonomicznych- nadmierne spłaszczenie dochodów

Rok 1991, 13 krajów w tym 5 wysokorozwiniętych i 8 byłych krojów socjalistycznychPostrzeganie sprawiedliwości społecznej ma istotny wpływ na zachowanie ludzi, na stabilność społeczną i na legitymizację porządku ekonomiczno-politycznego państwa.

G. Lisowski, Ustalenie sposobu podziału dóbr w sytuacji eksperymentalnej.

Sprawiedliwość efektywna ekonomicznie

Sukces ekonomiczny krajów Azji Wschodniej. Zasady sprawiedliwości dystrybutywnej i wyrównywanie warunków startu.

Pozytywne doświadczenia Niemiec i negatywne Stanów Zjednoczonych z okresu prezydentury Regana.

Wnioski dla krajów Europy Południowo-Wschodniej- uwzględnienie zasad sprawiedliwości przy tworzeniu i realizacji polityki ekonomicznej- społeczne niepokoje i spadek efektywności w długim okresie jako konsekwencje niedoceniania sfery podziału.