1

Sprawiedliwość jako kategoria ekonomiczna

„ Sprawiedliwy podział ” H.P. Young wyd.Scholar 2003

2

Sprawiedliwość w skali mikro i makro

Sprawiedliwość w skali makro jest kwestią tego na czym polega sprawiedliwy ład społeczny.

Sprawiedliwość w skali mikro zajmuje się problemem rozdzielania korzyści i ciężarów konkretnego rodzaju

przez określone instytucje.

Nie istnieje żaden mechanizm, który koordynowałby decyzje dystrybucyjne w skali

mikro tak, żeby uzyskać sprawiedliwy efekt w skali makro.

3

Podstawowe pojęciaAlokacja jako wynik decyzji:

Określenie całkowitej ilości dobra do podziału.

Formuły ( zasady ) na podstawie których dobro ma być rozdzielone między uprawnionych.

Decyzja jednostki w reakcji na decyzję instytucji.

Reguła alokacji – metoda, proces lub formuła, która rozdziela określony zasób między członków potencjalnej

grupy pretendentów.

4

Podstawowe pojęciaOgólne koncepcje sprawiedliwości:

Równouprawnenie ( parity ) - oznacza, że pretendencji mają być traktowani równo – dlatego, że faktycznie są równi, bądź dlatego, że nie ma jasnych kryteriów pozwalających między innymi rozróżniać.

Proporcjonalność – uznaje się różnice między pretendentami i dzieli się dane dobro w proporcji do tych różnic.

Priorytet – nakazuje aby dobro otrzymała osoba mająca największe do niego prawo.

5

Podstawowe pojęciaPrzykład:

Kto ma dostać nerkę ?

1. Osoba pierwsza w kolejce.

2. Osoba, która najbardziej jej potrzebuje.

3. Osoba, która ma największe prawdopodobieństwo przyjęcia przeszczepu.

Empiryczne reguły sprawiedliwości – są to kryteria normatywne zestawione z decyzjami dystrybucyjnymi

podejmowanymi w praktyce

6

Normatywne teorie sprawiedliwości

Teoria Arystotelesa

Dobra powinny być dzielone proporcjonalnie do wkładu każdego pretendenta.

Ograniczenia:

1. Dysponowanie metodą pomiaru wkładu każdego pretendenta w skali kardynalnej.

2. Dobra muszą być podzielne.

7

Normatywne teorie sprawiedliwości

Teoria Benthama ( klasyczny utylitaryzm )

– dobra należy dystrybuować w taki sposób

by maksymalizować ogólny poziom

dobrobytu pretendentów

8

Normatywne teorie sprawiedliwości

Ograniczenia:

Użyteczność musi być traktowana jako miara psychicznej satysfakcji lub dobrego samopoczucia, które może być mierzone w skali kardynalnej a wartości mogą

być sumowane.

Wady teorii utylitarystycznej:

Trudno jest wskazać metodę pozwalającą porównać poziom satysfakcji różnych jednostek.

Nie jest jasne czy zasada utylitarystyczna jest moralnie właściwa.

9

Normatywne teorie sprawiedliwości

Teoria Rowlsa:

Zasada maksyminu ( dyferencji ) – oznacza to, że grupie najgorzej sytuowanej

w społeczeństwie powinno się wieść najlepiej jak to możliwe

Dobra pierwotne – środki ( instrumenty ) pozwalające osiągnąć satysfakcję, np.

dochód, możliwości, władza.

10

Normatywne teorie sprawiedliwości

Zasada maksyminu odnosi się do dystrybucji dochodu po

uwzględnieniu bodźców ekonomicznych = > w ten sposób

zasada Rowlsa unika trudności wiążących się z

klasycznym utylitaryzmem ( teoria Rowlsa opiera się na

częściowo obserwowalnych charakterystykach jednostek,

np. dochód, a nie na interpersonalnych porównaniach

dobrobytu i unika przysparzania korzyści wielu kosztem

niewielu ).

11

Normatywne teorie sprawiedliwości

Wady teorii Rowlsa:

Brak możliwości wyceny sprawiedliwości przez niektóre dobra pierwotne, np.

poczucie własnej wartości.

Brak pewności, że zasada maksyminu dobrze przedstawia wyobrażenie o

sprawiedliwości

12

Dystrybucja nie budząca zawiści„Nie budzi zawiści” oznacza, że nikt nie wolałby

cudzego udziału o własnego.

Według Tinbergena w sprawiedliwym społeczeństwie nikt nie chciałby zamienić się pozycjami z nikim ( pozycja jest tu rozumiana jako sytuacja zawodowa, dochodowa, stan zdrowia, warunki osobiste, poziom wykształcenia, zdolności, wielkość i stan rodziny.

Koncepcji tej nie da się realizować gdy ludzie zazdroszczą sobie nawzajem różnych osobistych cech.

13

Dystrybucja nie budząca zawiści

Teoria Foley’a – nie musimy domagać się by

społeczeństwo było wolne od zawiści –

wystarczy nam, że żadna osoba nie będzie

preferowała cudzego udziału nad własny w

konkretnej alokacji dóbr.

14

Dystrybucja nie budząca zawiści

Np. przy podziale spadku kryterium wolności od zawiści

wymaga, żeby żaden ze spadkobierców nie przekładał

cudzej części spadku nad swoją choć mogą oni sobie

zazdrościć innych posiadanych dóbr, np. zdolności, byleby

nie tego, że któryś z nich odziedziczył lepszą część.

Wymóg wolności od zawiści ma sens tylko wtedy, gdy

uczestnicy podziału mają równe prawa do dzielonego

dobra.

15

Dystrybucja nie budząca zawiściNp.spadkobiercy dziedziczą w równych częściach – jeżeli spadek

składa się tylko z jednego dobra takiego jak pieniądze to alokacja nie

budzi zawiści < = > gdy są one dzielone równo. Sytuacja jest inna gdy

spadek zawiera różne rodzaje dóbr, np. gdy A i B są dziedziczącymi na

równi spadkobiercami majątku składającego się z 200 000 w gotówce i

300 akrów ziemi. Załóżmy, że wartość ziemi dla A wynosi 1000 $ za

akr a dla B 500 $ za akr.

Jeżeli A dostanie wszystkie grunty zaś B wszystkie pieniądze to

podział nie będzie budził zawiści ponieważ każdy z nich woli swoją

część od części drugiego.

16

Dystrybucja nie budząca zawiści

Warto zauważyć, że łatwo dokonać manipulacji znając

preferencje drugiej osoby. Osiągnięty w ten sposób podział

nie budzi zawiści i jest efektywny, ale czy jest

sprawiedliwy ? ( jedna osoba dzieli, zaś druga osoba

wybiera; ta co dzieli to podzieli tak, aby obie części w jego

rozumieniu były równe, więc bez względu na to, co

wybierze druga osoba, dzielący zyska ).

17

Sądy dystrybuowane a porównanie międzyosoboweZaletą postulatu zawiści jest to, że nie zakłada on dokonywania

międzyosobowych porównań użyteczności.

Wadą tego postulatu jest to, że ma on zastosowanie tylko wtedy, gdy wszyscy uczestnicy podziału mają równe prawo do dzielonego

dobra.

Np. mamy zadecydować o tym komu przyznać nerkę.

Pacjent A – 30 lat, brak problemów zdrowotnych, czeka na nerkę 2 miesiące.

Pacjent B - po 60 tce, ma cukrzycę, czeka na nerkę 2 lata i nie może przeżyć dłuższego okresu dializowania.

Kto powinien otrzymać nerkę ?

18

Sądy dystrybuowane a porównanie międzyosobowe

Zawiść tu nie jest istotna, ważne jest efektywne wykorzystanie nerki i ograniczenie czyjegoś cierpienia

– oba cele mogą być w konflikcie.

Tu pojawia się problem z kryterium braku zawiści a polega on na tym, że uwalnia od międzyosobowych porównań

użyteczności poprzez rezygnację z jakichkolwiek porównań międzyosobowych.

W rzeczywistości decyzje dystrybutywne prawie zawsze wymagają porównań i sądów wartościujących. Nie ma

sensu ich eliminować – należy raczej dążyć do ustalenia na jakiej podstawie ich się dokonuje.

19

Dlaczego klasyczne formuły zawodzą

Standardowe metody przekształcania dóbr podzielnych w niepodzielne:

Randomizacja – każdy pretendent z odpowiednim prawdopodobieństwem uzyska dobro.

Rotacja – pretendenci używają dobra kolejno przez jakiś czas.

Konwersja – polega na dokonaniu zamiany dobra niepodzielnego na podzielne i podział tego ostatniego.

Kompensacja – dla osoby, która go nie otrzymała.

Np. dobro można przydzielić przez licytację, w której ten kto zaproponuje najwyższe kompensaty dla pozostałych

uprawnionych

20

Dlaczego klasyczne formuły zawodzą

Żaden z powyższych mechanizmów nie dotyka istoty

problemu dystrybucji ( na ile każdy z uczestników

podziału jest uprawniony do uzyskania dobra ). Na

tym polega zasadnicza trudność problemu

dystrybucji i nie da się jej pokonać jedynie

zastępując dobra niepodzielne podzielnymi.

21

Zasada priorytetuZasada priorytetu ( pierwszeństwa ) polega na tym,

że osoba, której roszczenia są najmocniejsze otrzymuje dobro a pozostali nie.

Np. staż pracy gdy chodzi o uniknięcie zwolnienia grupowego.

Priorytet – jest kryterium porządkowym, a nie kardynalnym - nie określa o ile dana osoba ma

większe szanse uprawnienia do danego dobra od innej, a jedynie stwierdza, że dane uprawneinia są

większe.

22

Zasada zgodnościZasada zgodności – dobro powinno być dzielone w

taki sposób, aby dla każdych dwóch uczestników podziału wielkości ich udziałów były takie, jakie

byłyby gdyby byli oni jedynymi uczestnikami podziału.

Np. rozdział mandatów parlamentarnych pomiędzy okręgi.

Reguła alokacji, która spełnia zasadę zgodności zgodna jest z zasadą priorytetu i na odwrót.

23

Zasada zgodności Np. mamy do podziału 10 mandatów pomiędzy

dwa okręgi liczące odpowiednio 142 000 i 858 000 mieszkańców. Udział pierwszego okręgu wynosi

1,42, drugiego zaś 8,58. Naturalnym rozwiązaniem jest przyznanie jednego mandatu pierwszemu

okręgowi a 9 drugiemu. Jeżeli liczba okręgów jest większa niż dwa, to stosujemy tę samą zasadę,

dzielimy mandaty w taki sposób, aby dla każdej pary okręgów liczba mandatów przyznanych

każdemu z nich była najbliższa jego dokładnemu udziałowi.

24

Zawodność proporcjonalnego podziału dóbr podzielnych

Np. A i B są spadkobiercami, zaś do masy spadkowej należy

pole. Według jednego dokumentu A ma dostać całe pole,

według innego – B otrzymuje wschodnią część. Dokumenty

są ze sobą niespójne, ale nie można ustalić, który z nich jest

nie ważny. Jak w takiej sytuacji poradzić sobie z

niespójnością ? Sprawiedliwym rozwiązaniem może być

przyznanie zachodniej części pola A, zaś wschodnią część

podzielić pomiędzy A i B – tym samym A dostanie ¾, zaś B

¼ pola.

25

Zawodność proporcjonalnego podziału dóbr podzielnych

Np. A zostało zapisane całe pole, zaś B jego połowa –

jednak bez wskazania która. Zgodnie z poprzednim

rozwiązaniem A dostaje ¾ pola, B ¼ pola – ale

kryterium proporcjonalności nakazywałoby przyznanie

A 2/3 zaś B 1/3 pola – ponieważ A zostało zapisane

dwa razy więcej niż B.

26

Sprawiedliwość a efektywność

Czy istnieje procedura alokacji, która prowadzi do

podziałów, które są efektywne oraz sprawiedliwe, przy

czym nie wymagają od pretendentów znajomości

cudzych funkcji użyteczności ?

Jedyną efektywna i zgodną metodą redystrybucji

własności, jest zapewnienie, że przynajmniej nikt

nie wychodzi na niej gorzej, niż się miał na

początku.