De_?

PARABOLIs.Benedicente OEOi

Venia Ampt. sen. Philos.sub PR.TsIDIO

VIRI ADMODUM REVERENDICELEBERRIMI£HIE

Dn.Torst.Rudeen,Poesi Pros. Ord»

Tirociniumhoc Academicum^

Publico examini modesitdesertMIC HAE L JEsENHAUs. M.F.Ossi Borhn.

Loco heriitjut /actu.d. xvi.Cal.Jan.

MDCG V.

Exc.jo Wal.

PatriInCHRIs T O Reverendissimo,

Dn. ] O H A N N IGE Z E LIO,

doctori, EPIsCOPO & PRO-CANCELLARIO,

Excclientissmio, Celeberrimo,Emmencissirnoj

Maecenati MagnoVka& Felicitas Coelitus/

umen inocciduum Boreae , praeco-nia tamae

Inclyta Flaminei cui dat honoris apex.Non ut ab hac digne tenui canrere

ThaliaParva Tuum praesens pagina Nomen

habet:Nomen Apollineo celebrari pectine

(uetum,Cujus inumbrari tegmine quilqj vovet:

Notnen in oppresTas quod non immiteCamcenas

Plorantum facili respicit ore preces.Aspiciro servum,de totque clientibus

unum,Qui gaudere tui parce savoris avet.

Aspice, si vacat, & Te quando negotialaxant

Publica, submiss& quae Tibi cunque(aero.

Ausibus ignoscasj hoc si mea emptamerentur,

Forte verecundo plura rogasse nesas.Reverendiss; Tu;e Paternitatis

Humittmus UrbusM. J.

4dm. £< Hutimum Kst>erenV IRIs (se

Dn. GEORGIO BIUGG,Pastori Ecclesiarum Wasenlium, adsi*tarumcj Praeposiro longe coennssimo,Patruo, ab orbitudine jam, Parentis ohofficium continuum , aetatem mihiamando & honorando.

Dn. M A RTI N O GALLO,Pastori in 2B6ro d gnissimo stpiissimo, Evergetae semper cele’brando.

Dn. MART1NO RIVELIO,Pastori sOMajCensium laudatissimo,Fautori propensissimo, aestimarissimo.

Dn. M. ERICO WALLHNIO,Rectori scholae Uhloensis perquam-industrio, Praeceptori qnondam, de-voto perpetim recolendo pectore.

Dn. M1CHAELI GAVELIO,senatori & Mercatori inter Wctensescelebri, Consanguineo carissimo.

salutem

«str, Clarissunis , CompictusDominis,Dn. IsR AELI A LFTAN O»

Pastori in majori diutissimemerito, Fautori & Benefactori de-venerando.

Dn. sAMUHLI BACKMAN,Pastori in Pslssjclsl vigilanrissimo, Assi-ni honoratissimo. pie collatam ob bo-nitatem meis mihi cantando diebus.

Dn. bartholdo vaehl,Pastori in gravissimo,Fautori& Prornoton usque suspicieiido.

Dn. M. JACOBO H1LDEEN»Rectori scholae Wasensis (olertissirro,Praeceptori non ira pridem,Everget®in paucis facili, laudando.

D*. JOHANNI GABR1EUs,senatori & Mercatori ;b:dem prae-stanri, Benefactori honorando.

O MN i G E NAM!

I jEbeo plus Vobis quam lingua loqueius',honoris,

O mihi nominibus Pessiora mia piis■Et siDel calamo vel lingua encomia serrem,

Illa tamen meritis inseriora forent :Nec meus ingenii , quem Vobis offero , satus

Cultu, quo placeat conveniente nitet.

sumite , quaso, tamen, nec Derso temnite Dtillutsincera Vobis qua pietate sero.

scilicet artisicis quod pingere dextra nequibatUt superinsitia Desle tegebat, opus;

sit , quas non Daleo complebit carmine laudesDeDota tacitus simplicitate colam.Pl. Reverend & Eximiornm Vest.

Nominum

Mslmator obscrDantis*simusM. J.

Politissimo PersinioDn- M 1CHAELI

jEsEN H A U s,Amico veteri perdiledto.

Egregii quondam patris Icdis-sima proles,Jesenhaus, patria; Pieridumquc,

decus.Omine felici Cathedram coniten-

dis, & indeingenii monstras persapientis

opes,Gratulor ergo tuis bene coeptis ,

gratulor ausis!In curlu pergas. Me monitore.

Vale!PETRUs HAHN>

Prosi Physices-

JovemIngenii felicitate , diligentia laude (s mo-

rum candore Cornrnendaitssimo,Dsi. MICHAELI JEsE N HAU s,super Parabolis erssitecommencanti:

C'eu pondere pressa maligno,Falma, cacumina tollit.Et nitens ardua contraViridantior inde resurgit jIta virtus, mole gravataFortuna? & sortis iniqua:,Mage vultus la?ra serenat,Et vulnere pulrrior exit.Et Tu, Juvenum decus ingcm*Fatis satis u(e hnistris,Quo Te magis illa premebant,Hoc Tu superantior cxstas.si credis amica monenti,Animum eundem.Olim meminisise juvabit:Ht, qui patitur, potietur-

Ne ylmito veteri (s dileflodeproperabundru accineb,TORsT. RUDE ER

$. I.[Ivinus Platojib.x. de leg. u-

i nam praestantissimarum1 censet legem , ne quis-

i quam legum normammentis acie ponderare,& quaenam illarum sere-

cte habeant, quaenam lecus, inquirereaudeat; sed uc,'quaecunque in iis etiamsine necessariis argumentis tradita sue-rint, pronis auribus animisque ab o»mnibus accipiantur- Quod esi men°te praecepisse Philosophum non im-merito judicamus, uc offenderet, inplerisque rebus cognoscendis non mi-nus fidei quam demonstrationi relin-qui debere. Duplex enim via est, pe»quam rerum cognitio animis nostrisillabitur: una rationis & sensuum, alterafidei; plana haec & indubia, quippequae ad veritatem amplectendam nullis

2sere indiget probationibus, illa vero ob*scura & infinitis quaestionum tricis ob-sita, adque veri notitiam reperiendamanceps laepe & insida : dcid obhebetu-dinem & caecitatem intellectus huma-ni, qui minorem fructum ac sides & cre-dulitas post lapsum mortalibus serre vi-detur. Nam quamvis dici nihil possir,quod non prius dictum est, ad eam ta-men saentiae perfectionem humanamens non dum pervenit, ut omnium na-turalium rerum cognitionem sibi sami-liarem reddiderit; imo, adhuc forte di-'cenda multa essent, quae quo minus ho-mines attingant, nesanda illa incredu-litatis tabes ex parte magna prohibet.De ea verissimum est Heracliti essatum,mullas dtiinas & praeclarus 'res ab homini-bus ignorari, ob eorum incredulitatem. Cuisilum calculum addit Theophrastus in-quiens; Res mundi pulcernmaab arrogantiahominum ignorantur, dum nihil statuuntcredere

, nisi humana mens rationem illiusperceperit. scilicet egregiae Poeleos parti,

3quam ajunc Parabolicam, ut etiara nonpaucis aliis veredum doctrinis, nocmsseincredulitatis morbum, quis non videt/si modo antiqua appellari mereantursplendidissima adoleicentis aevi inventa,quin, ut sateamur verum, haec, in qui-bus vivimus, sunt antiqua tempora, inquo mundi senio plures praeclarae majo-rum nostroru artesqnasi senuere. Undenec mirandum paucissimos esse, qui,qua decet, veneratione scientiam perParabolas antiquitus propoficam agno-scunt, cum ex advecto multi repectun-tur, qui vel sqapte inscitia, vel nescioqua anilium fabularum ducti suspicione,hanc ipsam urpote inanem, sterilemquedespiciunt. Hi suo sensu gaudeant, qui-bus interira vel credulitatem siliorummorituri senis AEsopici eo nomine com-mendatam volumus, ut eorum more,qui, cognito Parris essato de magnaauri vi alicubi in Vinea desossa, dictoipsi audientes, tora vinea ligonibus in-vecta, thelaurum quidem nullum inve-

4nerunt, sed tulerunt tamen aestatis po-sserae vindemiam uberrimam, Parabo»ias nunquam illius esse formae, quali sest?primo intuitu nobis osrfrunr.sed interio-ri angulo diveria nimis condere, sibipersuadeant: Unde illarum indole ex-actius considerata, non certe, uti aliasopinarentur, vana sigmenta; sed univer-sae Philosophiae praecepta, a suis inven-toribus to sermonis involucro implicitalucri facient. secus autem cum sit, vi-dentur malle pulcerrima rerum {cientiacarere, quam dare operam, ut eam in-vestigent*

§• IINonnesctmus, haec dum dicimus,sor-sitan nobis occini : qui quibusvis si-gmentis sidem habet stulsum esse.nequeregamus, esle plurima inutilia a mul-tis excogitata, quorum ex natura Para-bolae nostrae minus erunt spectandae:quin satendum est, etiam ea ipsa, quaequidem prima Ipecie videntur esse meriIulus, & ingeniorum, quae nihil majus

5habent, oblectationes, aliqua simul con-tinere seria & utilia, quamvis ea nonnisi ab acutioribus' secerni possinr. Undenon incerris rationibus inducimur, utin ejusmodi credulitate potius quam ni-mia incredulitate peccandum, existime-mus. In eo scripti genere vectatus ex-cellentiss; Morhosius, cujus magni sa-cimus judicium, Polyhist; pag. 88-sunt , air, qui talia ut inania, slT ah otiostsingeniis ad sucum simplicionbus faciendum ,intenta asfremantur: sed media in illis Piaprocedendum tst. Ut enim nullus liber tammalus e(l, m quo non (it aliquid bons, tta (siin illis , qui arcana se tradere Pendit ani, in-Ptnies aliquando qua Pix credideris. Non nt-gaPerim equidem multa a multis sngi esse,qui aliarum credulitati imponant , (s ad ina •nes contemplationes homines

, quibus omnia,ignota magnifica suni , abducant, std deo-mnibus eandem pronuntiaresententiam nesasiflo. Neque ita suspiciombus indulgendum esi,ut omnia sine discrimine pro fabulis & men-daciis habeamus. Jffrjun potius crescat tura

6hoMA scgtit inscltx lolium & sterites ahtm]Hanc ob causara ingens cum sit Parabo-larum & sutilium sigmentorum disse-rentia, probe haec ab illis discernendasunt, nec omnia sine judicio vel acci-pienda vel abjicienda. Nec est verisimi-le, veteres lapientes mentiendi libidinemotos talia finxisse. Quis enim nisi scur-ra iis vacaret lusibus? Quis nisi satuussimilibus narratiunculis assentiretur ?Ergo aliquid caulae est, quod ejusmodioccasionersi dederit, de quo D. D. insequentibus.

§• III-Caetejrum ut inoffenso pede progre-diamur, omnium primo dispiciendanobis erit nominis Parabolae origo, il-!ane debeatur sontibus Graecis an La-tinis ? sunt quidem,notante id D. Glas-sio, Philol. s. pag. 997. quibas Parabo-la dicitur, quasi quod paret vela, adsignificandam velatam , obscuram-que Orationis Ipeciem Parabolicam.,.Alii, ut simplicetn, facilcmque captu

7doctrinae formam innuanc, eam a pa«rando bolum,ori sidi, facilem accersunt.Quod si ira habebit, quid obsiabit, quominus symbolum arw & bolus, ceu cutquilibet Apostolorum suum bolum con-tulerint! vel Diabolus a 3vo & bolus ,qua-si devorans hominem duobus bolis, qu£sini anima & corpus, dici possit? Hancautem notationem cum, ut inutilem scineptam improbandam merito cense-mus, tanto minus propendemus in sen-tenriarn denvar.rium vocem ParabolaeLatino ab idiomate, quo certius con-siat eandem Graeci eile orrus, qui scpropria in lingua quaerendus erit. Para-bola esi a

8vocis WD & HTH, quorum illa sic di-citur ob similirudinem & collationemdiverlarum rerum, haec ob obscurita-tem serssus aenigmatica»!, quae ibi sere ob'tinem imperium & patriam: nam proutIpsum bttsD dominandi & regendi signi-ficatu gaudet, ira denotat dominantemquamvis sententiam, kv&uv h. r«celebre aliquod & authenticum dictum,adeoque sermonem non solum similicu-dine aliqua vestitum, (ed & insigo! pol-lentem gravitate. Hinc Divinus liberproverbiorum salomonis ilDbtyvidetur suisse conseentus nomen. Eademin significationc novo in Foedere occur-rit dictio rtjs ubi emicat seriesnarrationum Paraholicarum, quibus indocendo populo salvator nsus esbquinibidem mc & promilcueusurpantur, quod pleraque proverbiaconslant similitudinibus. Ita enim Apo-floll christo loh’l6; 29. vvv jnxpeisiiuv iJe-stia.ii Kiysts,uti haec exponit D. Chemn:Hann. Ev. Cap. 61. Isquc sere u(us est

9vocabuli Parabolae tam apud sacrosqeam prosanos scriptores, praeter hocquod in Mathesi venit nomine parabolaecurva illa linea, quae ex transverla conilectione sit: item divisio multiplicationicontraria. Et quatenus insamia notae si-gnificationis a tabulae nomine remove-tur, uri etiam saepius est notionis hone-stae, Auctore Verulamio,Parabolam prosictione Poetica, ipsisque adeo fabulisnuo ulurpamus.

> V.

Poesin Zpv&ov plane, Plutarchoadlentiente, fabulasque vitam & ani-mam Mularum nuncupare non dubita-mus. Nam cum Poetae nomen a facien-do vel singendo deflexum est, ipsiuserit officium non tam cxssanres ores,quam non exstantium, quae tamen ex-stare poffent, formas singulari orationisartificio depingere. Hinc tot miraculcsaePoetarum narrationes, Apologi, Me-tamorpholes, & Comicorum theatra,repraesentata sub habitu certarum per-

10sonarum, vel aliquando, vel nunquamin mundo vitarum. sic in iratae Junonisdescriptionc Virgilius potentis Matronaeidearn adumbrat, a quo vicissim jEneas,ut ab Homero Uiysies, ron ad historiaesidem, sed ad essigiem perfecti Impera-toris describitur» non qualis fuerit, sedqualis suisse debuerit. Quo loco patescicvTrejvTrdunus usus, intellectualia ad sen-ium deducentis, dum res ita delinean-tur, ut videantur agi. Cujus exemplum,ut praetereamus alia, in exponenda co-ercitione suroris bellici prassitum estlib. i: iEn: v- 197.

.- -

- Dire serro &compagibus arctisClaudentur belli porta. Furor impius intusseva (edens super arma, (s centum tinctus

abentsPost tergum nodis,fremet horridusore cruento.Unde non obscure constat, quicquid de-formitatis per lapsum rerum universi-rari conciliatura est, Poesin suae elegan-tiae quasi velle restituere, adeo, ut hu-manus auiraus in ea quam maxime ha-

11

beat, unde sibi complaceat, oblectatio-numque suarum desectus suppleat. Nams am res gesit, ait Veru!; 1. 2: c. 15. de aug.siC, eVentus, qui Vera htflori* subjuiuntur ,non sini ejus amplitudines , in qua animahumana sibi) satisfaciat , prasio esi Foesis ,qiu saBa magis Heroica consingat: Cum hi-sioria Vera successus rerum minime pro meri-tis Virtutum & scelerum narret ; corrigit eamFoesis , & exitus (s fortunas , secundum me-rita, (3 ex lege ntmtseos exhibet , sio rerum/imu/acra ad animi dstdtria accommodans ,non animum rebus submittens. Haec auremjucunda varietas non aliunde 'quame mira imaginationis vi resultat, quaein nullo scientiarum genere aequ£ ac inPoesi valet, soverurque quiete & seces-su, jnxta illud Poetae:Carmina secessumseribentis & 1otia quarunt.Nam ut vocibus ipsis & sententiis simu-lacra rerum; ita earum inter seimaginesTropis , similibus, aliisque orationisornamentis animis nostris-praestantur.

12$. VI.

Pictores hac in re imitatur mens hu-mana, qvi nobisspeciem aliquam pro-ponunt, ut ea rem aliam significent.Quod itaque Pictor coloribus, figura &proportione, id animus noster facit con-ceptu :nam res concipimus, vel utisunt,vel sub imagine aliarum rerum, quaeipsisassimilari possunt, & earum quasi typumonstranr. Hic Fhantasiam scientiae cu-juspiam effectricem non constituimus;sed quatenus ad impetum Poeticum, ce-

singendi consert, eam Poesiimperare dicimus. Hinc est, quod apudbonos Poetas varietatum & oblectatio-num omnia plena occurrant. Heic locinobis objici possit, tales sermoni vicis-situdines inseruisse, nihil esse aliud,quam ei pigmenta & ampullas adje-cilTe, qui esl pannus Horatii, quem illein Arte festivissime perstringir. v.15.Purpureus late qui /ple udeat unus & alter/ 1/stuitur pannus: eum lucus, & ara Dian*,Et properantis aqusptr amanos ambitus agros,Autstumen Khenu,aut pluVius defleribiturarcus.

13sed utut fabulae virtus est, ut simplexsit duntaxat & una} non tamen inde nonadmittit digressiones & episodia, undevaria efficitur &, rara; qualem sempermagni facimus raritatem, cum econtra-rio quae saepe siunt, Dandem delpiciun-tur & sordent. sic Maro in descriptioneAEuleae, .quamvis diutius aliquando indigressione occupetur, nunqnam tamennon meminit sui Herois, redeundo adnarrationis silum. Ex hisce colligiturlicentia illa Poetis concessa, quae in eoconsistit,quod ipsislatior pareat exspa-tiandi campus sermone in ligato,quamOratori in proso. Nam quicquid m reli-qua Oratione , inquitWeisius Inst:Or:p.45s*•valet intra mediocritatem, id in carmine to-lerari potesl \>el ad excesium. Orator in (sylumincumbit artisicialem ; Pot'ta vero ridetur (e-slari artis aliquem etce(sum\ id tamen baecum cautione, ne decori limites trans-grediatur. Hinc cum in omni doctrinaimpietas summopere cavenda, & poe-mata obscaena, mores hominum, imo

1 4tepe virtutes ipsas satirico sale pprstsirt-gentia ob licentiae (baeabissumjure judicanda erunt; dubitandum tssi,an ab hujusmodi Ethnicorum evolven-dis (criptis Christianus arceatur, namsiquidem in iis multa saepe cognitu di-gna continentur, verebitur, quisquis c-mnia ea sine discrimine repudiaverit, neinfantem, quod ajunr, una cum lavacrisordibus esfundat, b. e. ne Ethnicorumdogmata delpiciendo, simul dsspiciat,quae novisse Christianum decebit. Pro-inde cum per lap(um deperditam Divi-nam & Humanam sapientiam omniumtemporum mortales resicere conari sunt,Poetas quoque in id ipsum incubuisse,nemo non novit, qui praeclara iplorumingenii facinora attentius inlpexis. In iiseminent illa, quibus sapientiae (bae (aeravel occultaverant, vel ubicunque sueratopus, clare expedierant: utrumque prae-stat Parabolicum dicendi genus. Namcum vulgus, noctuarum instar, interdiuob lucem nihil videntium,kislciplinas eas,

15quae aliquam subtilitatem lapiunt, dissi-cile percipere pocest, non sine caula no-bilis hic erudiendi modus antiquitus in-ventus est, ut per simulacra & exempladoctrinae discentium animis insidiosaquali quadam suavitate sele insinuarent.sed siquidem juxta timendum erat, nehomines, prout est inflabile ingeniumhumanum, postquam Doctorum suo-rum praecepta sibi cogniti reddidissens,ea contemnerent; etiam occultationisartificio inservisire Parabolae, in quibusargumentum quidem fundabatur verisoliditate, sed ipsa veritas per quaedamsicta proterebatur: idque eum in sinem,ne vel communis sapientia plebejis inno-relcerec» vilesceretque, vel ut pooulustanto majori incenderetur cupidine cog-nolcendi ea', quae ipsi non nisi persennam cernere licebat. Unde oriebartsradmiratio, quam instigasse mortales adlapiertiam excolendam, tum experien-tia tum restimonio Anst. notum est :

x, rw jtpstci' ty&ontyuv.

16quam assertionem Pythagorici & stoiciadeo sibi persuaserunt, ut non dubita-verint sapientiae perfectionem in nonadmirando ponere.

$• VII.

Parabolarum tractatio ad quam Philo-sophiae partem reseretur, qvaestioest non necellaria, nam similitudo, quaevulgo Parabolarum constituit materiam,quatenus petitur e loco similium, Logi-cae propria est; Res autem, quae inter seconseruntur, ad aliud atque aliud Philo-sophiae genus pertinent, quas Poeta &Orator vel alius quispiam ulurpat &luis usibus accommodat. Varie simili-tudines formantor, nimirum vel peractionem, vel sermonem, cuius ordinisubjiciuntur Orationis species tam ma-nisesto quam obscurae, quales suntmaficae, Proverbiales, Allegoriae, Pa*rabolicae & aliae innumerae.

Non desuerunt, inter quos CausinusRh. 1. 4- numerat Euclidem Megaren-lem, qui locum similitudinum, ut inu-

17cilem e classe argumentationum rejici-endam arbitrati iunr, iis persuasi ratio-nibus, quod quicqmd adsertur simile,vel rei, cui accommodatur, congruit,vel minus: si hoc, tora similitudo in-epta erit; si vero illud, summae est a-mentiae , umbram quaerere, ubi i-p(ura adest corpus. sed illorum lenten-tiam diluere magni negotii non erit,nam quanquam non dissitemur simili-tudines esse congrua rerum simulacra,quarum argumenta apud Dialecticosfacile vellicantur, apud Oratores rarrtn

18inerit comparationi, dummodo unamvel alteram similitudinis partem con-tineat^.

$. V111.

sed ut Parabolas investigemus, conse-quens forte est, illarum auctores offen-dere. De quibus tantum ut certiquid statuere possimus, quod constar,non unam solunj, gentem Parabolisusam tuisse, sedrquamvis lua ex conlue-rudine eas ulurpasse.Cerre Graecia, quaemultarum praeclararum inventionumgloria floruit, Parabolarum auctorita-tem suis fabulatoribus Homero & Or-pheo tribuit. De hoc senrenria est HuetiiDemonst: Ev: Prop. 4. p. 189. non (okjmOrphica, quae circumteruntur Icriptaesso lupposititia, sed & nullum unquamextitisle Orpheum Thracium; idque in-de probat, quod Thracia iirerarum mi-nus amans scientias m rebus turpissirr.ishabuerit, & quod Ar/stoceles idem (en-serit. Hcinsio Arist: sae. parr. 2, C. 1.nullum est dubium, quin sine ea (cripta

19Orphei, quae dicuntur Orphica. Namut doctrina erat Orphei, ita eam versi-bus concepisse Onomacritom,- Orpheumaurem & Homero recentiorem esie, 8cde suo Homericis multa addidisse, velinde confirmat, quod plurium Deorummentionem facit illi adhuc incognito-rum. sed txcellentiss; Atlanticae AuctorT. 2. C. 6. tt-stimonio servii Homerumab Orpheo, Orpheum autem ab Apol-line Hyperboreo carmen suum accepisTe,afierir. Htsssierus itaque Parabolas poe-matis suis non invenit, ted aliunde col-legit. bjeque quae dicuntur tabulae E(o-picae esctssunt verustatis, ut appellarimereantur vesustissimae. Quicquid sit,ex Verul; de augm. sc. I. 2. c. 15. constat,seripta talia, quae veritatem tabularumtegumentis involvunt, post literas sa-cras esie antiquissima, & longe his an-tiquiores ipsas fabulas; siquidem ab illis,qui eas operijWsuis admiseuere, tan-quam prius creditae & receptae? nontanquam primum inventae & excogitatae

20sunt, ?deo utrem pus omnium antiquissi*mum fabularum sons & erigo dici pos-sir; quaequam postea insequentibus se-cuiis ea scribendi ratio non omnibus po-pulis placuit, unde & hodie contemnividetur & vilescere. Ea autem live exantiquis Hyperboreis, sive ex Judaicaegentis sacris & ritibus provenit, con-tinua traditione apud quoseunque sa-bulae in deliciis habitae sunt, tanta in-crementa cepit, ut, samae instar eundovires adquisiverit: idque tar*®* magis,ob varias variorum populorum de Diisopiniones, quorum alii coelis alii ter-ris, aquis alii, aliique diversis actyCmibuspraeesse existimati sunt. Neque enimprilcis Ethnicis erat isisolens Heroas &Reges suos ob res praeclare gestas &

benesicia in Deorum numerumreserre: summus siquidem honoris gra-dus apud eos suit Divinam veneratio-nem, culsunique conseqqi. Unde natumproverbium: Homo homini" sicus. & illudVirgilii de Aiigusto;

21Namque erit ille mihi semperDeus: illius arassape tener mflris ab ot>ihbus imbuet agnus»Haec cum ab ssigypnis, onsque sVpren-trionaiibus transiere ad Graecos, quihistoria; (ub fabulis latentis ignari, o-mnia ad sua rempora & coaevos sibi homi-nes accommodaverunt, novis subindesigmentis additis, veritas tota exsincta& in densissimas tenebras demersa ess.Quo siebat, ut fabulae, quae, teste Nat.Cotn.ssi 6. C. i. temper aliquam histori* par .tem tamquam fundamentum habent tantamendaciorum Vanitate obscuratae sint,ut inde sensum verum eruere dissicile sit.

$. I X.Ad duplicem usum, utilitatis scilicer 6c

quo etiam Poetarumsines semper circumscribuntur, Parabo*larum doctrinam non inepte revoca-mus, quorum illa binas species, craessevetat/ sc xstytv complectitur, cum hujusopera ingeniose aliis ea abscoqdimus;quae non nisi paucos novisse volumus;ilia ex adverso sssicitur, ut palam &

22aperte indicemus atque illustremusjquae omnibus persuadere studemus. un-de neque obscure delectationis effectuselicitur. Huc redeunt causae aliae, obquas veteribus Poetico illo dictionis ge-nere uti placuit, nempe ut eae res. qua-rum dignitas ranquam velo quodam dis-crera esTe merebatur judicio imperiti vul-gi subtraheretur. Nam recte synesiusIn Calvitii encomio : ro di sero/ netytyt-harsinu o Jtjuos’ detreu ycta ri?g?.uc/4. ridetac dejpicit plebs, quod facilimutn intellestu Zopus vero ei narratione prodtgtosa. PraetereaParabolas taxandis porentiorum mori-bus commode intervire antiquitas innumeraro habuit: hanc ob causam Euri-pides Acheniensium scelus ob occisumsocratem palam aceusare metuens,Tra-goediae Palamedem senpsit, in quaperhistriones versum hunc identidem re-petens: tzeiissjt, tKavt\i tov i».qt>uv ctp/siv,tosi Theatro & gemitum & lacrymasexcussir. simile quid habet HoratiusOssa xiv* Lib. i, quae sic sonat:

23ON.stti, reserent in mare te tioviFiusiia , 0 quid agis ! sortiter eccupt

portum ; nome )>ides, utNudum remigro latus,

£7 matus ceteri sinctus Africo,Antennaque gemant? ac/me sunibut

Vtx durare cannaPospnt intperiosiia

Aequor ? (5c.Ubi omnia occubo quodam sermonisha-bitu continuantur: nolebat enim soetabellorum civilium auctores perstringere.sic Propheta Narhanus , ut Regi Da vidipatratum ab eo facinus in memoriamrevocarer, decentem finxit apologum,quo emi) ad meliorem frugem redegis.Quo etiam (pectar, quicquid commodiex Parabolis memoriae consertur; quip-pe cum multae res, vel ob apparentemsibi insiram dissicultatem, vd ob stupi-diratcm auditorum videntur obscunratelaborare, Parabolis non (olum eae seli-citer expediuntur, sed & melius insun-duntur animis audientium. Eo cere

24consiiio salvaror Chnstus, quoriescunq;osserebatur occasio , inter concibnandti& docendum Parabolas sectatus est :nam cum ipsius auditores divei sis erantsententiis, quorum alii Divinis praece-ptis pia simplicitare sidem adhibebant,alii repugnabant, optimam informandiviam per similitudines a rebus terrenis& vulgo notis sumras, secutus, omniumcaptui,quatenus prosuit,sese applicare o-peram dedit. Hac dere egregie EralmusinParaph.N.T.ad Mare. 4. v. 2. ProponebatChnstus Parabolas ,/>, e. rerum notisimarumsimihtudines Est enim hoc simphasimum di-cendi % tuus ~J rudibus maxime accommoda-tum. Ftdetur eniti prima Jpecie puerile ac ri-diculum hujus mundi saptenttbtu : sed bae do-cendi genus placuit aterna sapientist. Philbso •pht magna arte contortis /yllogtsmis tenebras'ossundebant auditoribus, ceterum hoc doctrinagenus jimpltcisimum (ibi delegit JEsUs, ut totagloria mundi per Evangetium innovati essetDium* Virtutis. In Parabolis explicandiscommunis Theologorum norma est,

r.

25summopere considerari debere scopum,ob quem assumta est Parabola, quaecumpassim continet, ad sui ipsius substan-tiam parum pertinentia, circumflantia-rum instar ornatus causa ea adhiberi,sciendum est; ideoque ipsis verbis & o-mnibus Parabolae partibus nimis non in-haerendum ,quanquam illarum applica-tionem tentare liceat, quatenus ea (co-po 6c intentioni convenit. sic Christusconsertur suri, cujus tamen mores inChristum minus quadrant: quare evi-dens est, tertium comparationis ineoconsidere, quod, ut sur, aliquando in-sperato accessurus sit: quod etiam de aliisejusdem generis Parabolis intelligcre est.Ur innotekat propositio illa: Theolo-giam Parabolicam non esse argumenta-tivam, constabit discrimen Parabolae 8cHittoriae, cujus omnes partes ad pro-bandum conducunt; illius neutiquam,uti (une imbecillia argumenta e locosimilium allata, ubicunque probationi-bus innitendum est. Non tamen obstar,

26qno minus historia parabolice queatusurpari. sic quae de divite & Lazromemorantur, quis neger runc temporisre quidem vera accidere potuisse, leda Christo parabolice tuisse tractata?

$. x.Caeterum cum etiam apud Judaeos O'rationis parabolica? genere nihil fre-quentius, quod testatur Ossi. Lex.Rabb*1’hil. pag. 458- inquiens ; Oratori* Jaciat,c* nullum JchemA sumtliaritH Paraholtsmo:£)ui in eo genere praecipue excellutt ,

27sussatatos suis inrermiscmsse: etsi haudnegat & Chnstam & ipsos aliquas Pa-rabolas communi e consuerudine de-promsisse & usibus suis conformasse.ludaicarum Parabolarum facimus men-tionem ron ea mente, ut eas cum illissalvatoris unius esso generis existime-mus ,quas ceu Divinae sapientiae plemssi-mas devoca animi veneratione admira-mur & (uspicimus; sed ut patear, praeterilia mendaciorum monstra, etiam aliquarepenti, quae licet primum inlpicienti vi-les videantur sictiones, interiori tamenlensu gentisilliussapiensiaemysPeria con-tinent, adeo ut non nisi gravi considotalia suis ab auctoribus consicta suisse di-xerimus:Horsua!eexempluelib Choiinc.9. Habet schickardusinBechinjHapper.&c. mssn p yum' rv>bQuae ibidem Latinitate donata dehabent:Dixit Cesir Jehoschu* silio Chsnoni

28str hoc leoni vulgari afflmilatur , sed leoni, quie[l in Etai.Dixit ei: cupercm ego videre ipsum,Rejpondit ei: non polit er, ut videas ipsum. Dixitei: veruntamen aspiciam ego illum , rogavittr.isericordem DEllMCs avulsus suit a loco suo.Cum adhuc abesset a colloquentibm quadringen-tas leucas, rugiit una voce: pn/lrata sunt c-tnnes gravidae Cs moenia Romana corruerunt.Cum Vero dislaret 300, tantum midiaributru-giit Voce posleriori: tontussa sunt omnia in tan-tum, ut dentes viris exciderint , (s etiam ip/e-met Cxsar pradpitatus fuerit de throno suo interram. Quorsum haec, nisi ut figurata il'la dictionis forma summa DEI potentiaexprimatur & oculis animisqj vulgi sub-jiciatur? quanquam interim quae de Cae-lare, Elai, moenibus Romanis, aliisqj cir-cumstantiis narrantur, ad intentionem i-psius Parabolae parum faciunt. Eximiumenim magni Doctoris Judaeorum Mai-monidis monitum in More Nevpchim :Cum videbis me explicare Parabolam aliqUam,(sin genere Jummam (sscopum tlitus ubi in-dicare , noli postulare rationem (s applicatio-

29omnium serborum (3 rerum in parabo]#

contentarum ad rem (ignificatum* Nam si iistceri: , tn alterutrum duorum horum incides:vel declinabis a /1copo (5 intentione Parabola :velsatigabis te in quarenda explicatione illo-rum, qua explicari nequeunt , (s ex bae {ludioincides in \>esaniam &Vanitatem , inter mul-tos nostro hoc tempore adeo familiarem , quiconantur quadam eruere e t>erbis auctorumtde quibus auflores nunqua quidem Jomniarunt.Optima sane & maxime ingenua parabo-lici senius inveniendi via, quam circaparabolarum explicationem securum esse,forte operae pretium erit. Quin Judaeisantiquioribus ,ipsisque Hebraeis Parabolaesie cordi erant, utquicquid eximium e-loquentiae genus saperet, bttsD vocarent,unde aureum silum Proverbiorum librQsalomon Parabolarum titulo insignivir,non quod omnia, quae in eo habentur,similirudinibns exposita sunt, sed ut epotissima parte totum denominareturopus.

30$• XI.

js d hanc loquendi consuerudinem o-'

31Nil aliud»’(ise valet ardens AEt»a crefflarei

su se non altor inVidui igne coquit.Nenesttn (pnulo res, quam (p< culamur in ido J

Eminet, cs non t(l in mulare sides. (sct$. XII

Quod de Parabolis Judaicis modo dt«cebamus, sini. non debere earumcxpositionem longius exsendi, quempa-tirur scopus & intentio dicentis, id queqjde Parabolis Poeticis rtnendu erit. Narisnt illarum, ira etiam ha r um interpretatiojustos inrra sines consistet, ne interpresvei ingenti desectu nudis vocibus inhae-rear, vel nirria cunosirate longius p*-o.grediarur, Pestis mysteria assingendo,de quibus ne per loronium quidem co-gitaverant, Proinde fabulas feliciter ex-plicaturo nesesle est. earundem aucto-rum proposirum inrellexisse ; nam utdigitum vel auriculam solum inspiciej-Khominem al:a notissimum vix cognove-ris, msi serum, qua omnium membro-rum convenientia conslat, integrumque

J ■

corpus videris; ira ex una vel altera par»te, omissis reliquis , quisquis fabulam(pectar, erroribus involvi in proclivi est,cum nihil certi colligere porest, nisi to-tam seriem i psamque cohaerentiam ex iisquae praecedunt &lequuntur enodare sat-egerit. Ec cum notum est, tabularumbonam partem constituere gentiliumDeorum Dearumque nomina , quae (uisHeroibus, Heroinis & quibuscunque dere publica bene meritis adsignavere nonsolum veteres Graeci, sed & longe iisantiquiores populi, linguas, a quibus eaoriginem traxerunt, didicisse peropuserit. Hinc ab Heinsio in Arist: sacr,part. 2. c.i. Graeci passim inaie audiunt,quod historias antiquas plerunque itatractaverint, ut postens vix dederintpraeter tenebras, dum originem sc veri-tatem, unde illae peti debuissent, livemalitia sive ignorantia ne leviter qui-dem attingentes, omnia novis auxe-rint sigmentis & pro snis inventis ven-ditaverint. Nam cum ab eruditis ini

33ipsis etiam tabularum vocibus peregrinaelinguae vestigia observata sunt, ne ipsos,ait, eorum quae dixerant rationes no-visse. sic ab eis singi Bacchum lovissemori inlutum & inde genitum * cumignoraverint verum sensum phraseosprodire e cujuspia semore, quod Hebraeisnotat, silium alicujus esTe: quibus deberiputat ortum fabulae istius. nam HDD si-gnificat slevit, ululavit: in sacris autemliteris dicitur posteritas lacobi semoreejus egressa Gen. 46:26. Ex. i; 4. In eoquoque occupatur Rudb; Ati. T. 2. utoffendat linguae nostrae patriae ignoran*tiam exteris scriptoribus errandi ansampraebuisIe, simulque obstitille, quo mi-nus e Runisscaldisque historiam gentisseptentrionalis videre potuerint, quamposteri ipsorum exinde apud se, nonsoris natam crediderunt.

$• XIII.

Tantum olim & hodie obsuit fabulasinterpretaturo linguarum imperitia;neque minus , parum industria ipsius

24poematis inspectio, & non calluisse con-suetudlnera, quam in suis scriptis figu-randis sequi iolent Poetae. Ipsis enim in-usitatum non est, vanarum bestiarumformam & nomen hominibus tribuere.Hinc Lycaonis in lupum, Actaeonis incervum &aliorum in alia animalia trans-formationes. Non hic, an homines verein bruta mutari possinr, disserimus, cumconslat homines a Poetis dici accipereeorum animalium habitus, quorum si-militudinem moribus reserunt. Ex no-minibus ludus est in iis, quae resertChron. Norvagicum Cap 23;, JCenungmsabe ril mn ©sallare: ssu (iiniben esrpr sotnjctn inter sati biira pii (>onom- ssictn reJabcsipan t (janbeti p5 sigr ocse (I03 pa opKnn?s& s>ammaren; tsyet irae err (varbt flo

35deflectens, qualis sinde perhibetur

gigantum & pygmaeorUm, quorum hinostri aevi hominibus vix breviores ex-lirisse creduntur, quanquam collari gi-gantibus breves comparuerant. Ad illo-rum aurem stacuram demonstrandamPoetae formam monstro quam hominisimiliorem confinxerunt. sic enim He-siodus in Theog. v. 150.Tut/ iicajw slv/ un' u:ub,\i klverttvja :AVAayoi : Ki

Qo&rinh rMrthusqut ConsrUtiiDn. MjCHAHL JEsKNHAUsj

De Parabolis egregie disserens.

Eleddere cum specimen pulchrahac con tendis opella

Ingenii vires atque probaretui>

Hisce tuis Pallas plaudat conatibu"opto

Atque creet dignum temet ho-nore virum:

sed Tibi det tandem surnmi Re*gnator Olympi

Pratmia, qui potis e(h non peri-tura,vale !

GrAtulahwdtusrripsit

Nicolaus 930®Ost. Bothn:

PerexiwhDn. Respondens

Fautor & Amice singulariter di-lecta ,

er-•

E liem cum Was* Tecum ,Tectoquisub uno«' Formarer, socio, sed minor ipse^

meo;lam tum multa tui dederas documenta

vigoris,Plurimaque ingenii semina spars&

boni.Hinc ego dicebam; tot dotes sama

loquetur.Nec spes augurio sallitur illa suo,

Quod tua scripta probant. Reseret tibidextera Pallas,

Cum vigilatae olim praemia noctiserunt.

JOHANNEs &6ring,Osl. Butn,

/"\ t conaminibus cartae virtutishoneliis

Usque, Pater, sottem Divinitus ad.dc benignam/

insitiatori suo diUBeAnimitiu precatur

sOHANNss LA11 RJE LIs.O.F.0(i. Boihn.