C H O R W A C J A LAT S IE D E M D Z IE S IĄ TYCH XX W IEK U .

K U L T U R A - J Ę Z Y K - L IT E R A T U R A

CHORWACJA LAT SIEDEMDZIESIĄ TYCHXX WIEKU.

KULTURA - J Ę ZYK - LITERATURA

Pod redakcjąLe s z k a Ma ł c z a k a i Pa u l in y Py c i

U N I W E R S Y T E T Ś L Ą S K I K A T O W I

W Y D A W N I C T W O G N O MEC E 2 0 1 0

© Copyright by Uniwersytet Śląski w Katowicach Wszelkie prawa zastrzeżone

Recenzentd r h a b . Ma g d a l e n a k o c h

Projekt okładki i szaty graficznej MAREK FRANCIK

Publikacja sfinansowana ze środkówUNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO W KATOWICACH

ISBN 978-83-87819-09-5

Złożono czcionką Times Printed in EU

GNOME — Wydawnictwa Naukowe i Artystyczne ul. Drzymały 18/6, 40-059 Katowice, Poland

tel.: 603370713 e-mail: wydawnictwognome@gmail.com

Spis t r e ś ci

Od re d a k c ji............................................................................................................ 7Kr e s im ir Ba g ić

Literatura i kultura chorwacka lat siedemdziesiątych XX wieku . . . . 9Pa u l in a Py c ia

W kręgu chorwackich subkultur młodzieżowych lat siedemdziesiątych . . 36Ma r ia Cic h o ń s k a

Nowomowa chorwacka i polska w latach siedemdziesiątych . . . . . 49Kr e s im ir M ić a n o v ić

Język i polityka: przykład chorwacki ............................................................ 60Ro b e r t Bo ń k o w s k i

Deklaracja o nazwie i sytuacji chorwackiego języka literackiego z 1967 roku(jeszcze o okolicznościach powstania i następstwach) .............................. 83Tv r t k o Vu k o v ić

Uciszony głos mistrza. Polityka poetyk chorwackiej poezji lat siedemdziesiątych XX wieku . . . . . . . . . . . . 94

Ba r b a r a Cz a p ik -Lit y ń s k a

Ku postmodernizmowi. Problem zmiany ideowo-estetycznej w latach siedem dziesiątych.....................................................................................108

An n a Ru t t a r

O kultowości (poezji) Josipa S e v e r a .................................................................. 114La d a Ca l e Fe l d m a n

Humor, ironia, parodia i trawestacja w dramacie chorwackim lat siedemdziesiątych.................................................................................................127

Ka t a r z y n a Ma jd z ik

Pisarskie pozy Dubravki U g re s ić ...............................................................................142indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Opis zdjęć na o k ła d c e .................................................................................................166

Od r e d a k c j i

Oddajemy w Państwa ręce książkę, która zawiera artykuły dotyczące różnorod­nych aspektów życia kulturalnego, społecznego i politycznego w Chorwacji lat

siedemdziesiątych XX wieku. zaproponowane ramy czasowe często wymagają szerszego spojrzenia i uwzględnienia, z jednej strony, kontekstu jugosłowiańskiego, gdyż Chorwacja wchodziła wówczas w skład Titowskiej Jugosławii, z drugiej - światowego, z uwagi na istotny wpływ, jaki sytuacja globalna wywierała na rzeczy­wistość chorwacką. Naszym celem nie było wydanie pracy hermetycznej pod względem tematyki i zastosowanego dyskursu, adresowanej wyłącznie do wąskiej grupy czytelników, znawców tematu. Kierujemy ją nie tylko do kroatystów. Jeste­śmy przekonani, że może ona zainteresować także filologów innych specjalności, historyków, kulturoznawców, politologów i socjologów oraz stać się jednym ze źródeł informacji dla tych, którzy chcą się czegoś dowiedzieć o latach siedemdziesiątych. Aby umożliwić lekturę tekstów osobom nieznającym języka chorwackiego, posta­nowiliśmy przetłumaczyć na język polski artykuły chorwackich autorów i wykorzy­stane w tekstach cytaty. Tłumaczenia podjęli się pracownicy Instytutu Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach: dr Leszek Małczak, dr Paulina Pycia i mgr Agnieszka Cielesta. Zdecydowaliśmy się również na umieszczanie w artykułach spolszczonych form wyrazów nazywających nieznane na gruncie pol­skim zjawiska, w sytuacji, kiedy bez większych trudności można je wpisać w polski system fleksyjny, fonologiczny i ortograficzny.

Kresimir Bagić, pomysłodawca tematu i redaktor „chorwackiej części” - jedy­nie artykuł dr. sc. Kresimira Mićanovicia (doc.) został napisany specjalnie na tę okazję - jest równocześnie autorem najbardziej ogólnego tekstu, wszechstronnie ukazującego lata siedemdziesiąte. Artykuły dr. sc. Kresimira Bagicia (red. prof.), dr. sc. Lady Cale-Feldman (red. prof.) i dr. sc. Tvrtka Vukovicia (doc.) to teksty wykładów, które zostały wygłoszone na 38 Seminarium języka, literatury i kultury chorwackiej, tradycyjnie zorganizowanym w Dubrowniku w dniach 24.08.-05.09.2009 roku. W 2010 roku ukazały się one drukiem w publikacji zatytułowanej Povijest hrvatskog jezika/Knjizevne prakse sedamdesetih. Zbornik

8 CHORWACJA LAT SIEDEMDZIESIĄTYCH XX WIEKU. KULTURA. JĘZYK. LITERATURA

radova 38. seminara Zagrebacke slavisticke skole. Red. Kresimir Mićanović. Zagrebacka slavisticka skola. Zagreb 2010.

Autorami tekstów zamieszczonych w niniejszym tomie - obok pracowników Wy­działu Filozoficznego Uniwersytetu w Zagrzebiu (Filozofski fakultet Sveucilista u Zagrebu) - są także pracownicy Instytutu Filologii Słowiańskiej: prof. zw. dr hab. Barbara Czapik-Lityńska, prof. UŚ dr hab. Maria Cichońska, dr Robert Bońkowski, dr Paulina Pycia, dr Anna Ruttar i mgr Katarzyna Majdzik. Oba ośrodki łączy wielo­letnia współpraca, która rozpoczęła się w 1993 roku, kiedy na Uniwersytecie Ślą­skim powstała pierwsza w Polsce filologia chorwacka, utworzona na bazie ówcze­snych studiów jugoslawistycznych.

Kresimira Bagicia mieliśmy przyjemność gościć podczas Dni Kultury Chorwackiej. Odbyły się one od 10 do 12 maja 2010 roku w Katowicach i Sosnowcu. Jednym z punktów Dni Kultury Chorwackiej był wykład na temat literatury i kultury chor­wackiej lat siedemdziesiątych. Temat i wystąpienie Kresimira Bagicia zainspirowało nas do tego, by wspólnymi siłami wydać po polsku książkę o Chorwacji lat siedem­dziesiątych XX wieku. Kolejność artykułów podporządkowaliśmy podtytułowi tomu: Kultura - Język - Literatura.

Chcieliśmy w tym miejscu podziękować Wydziałowi Kultury Urzędu Miasta w Katowicach i Wydziałowi Kultury i Sztuki Urzędu Miasta w Sosnowcu za zainte­resowanie Dniami Kultury Chorwackiej i dofinansowanie tej imprezy, która bez takiej pomocy nie mogłaby się odbyć.

Składamy również serdeczne podziękowania recenzentce, Pani dr hab. Magdale­nie Koch, za wnikliwą lekturę wszystkich tekstów oraz cenne uwagi, które pomogły nam zredagować cały tom i przygotować go do druku.

Leszek Małczak Paulina Pycia

K r e s i m i r B a g i ć

L i t e r a t u r a i k u l t u r a c h o r w a c k a

LAT S IE D E M D Z IE S IĄ TY C H XX W IE K U 1

Spojrzenie wstecz, zwłaszcza wtedy, gdy obserwator - nawet jeśli tylko w margi­nalny sposób - uczestniczył lub był świadkiem wydarzeń, do których wraca,

zmienną ma naturę i bywa selektywne. Dobrze o tym wiedzą historycy, wszelkiej maści kronikarze i melancholicy. Spojrzenie to może dostarczyć argumentów dla różnych punktów widzenia i różnych tez, gdyż często upiększa, mistyfikuje, a nawet konstruuje czas i wydarzenia.

Kiedy dzisiaj wspomina się o latach siedemdziesiątych XX wieku, zazwyczaj ak­cent nie pada na istniejący wówczas ostry podział polityczny świata lub zimną woj­nę (cecha globalna tego okresu), lecz na pojedyncze zjawiska charakterystyczne dla ówczesnej mody i stylu życia. W mediach pojawiają się tytuły: Powrót do lat sie­demdziesiątych uratowałby planetę, Szalone lata siedemdziesiąte znowu w modzie, Retro lata siedemdziesiąte itp. Kryją się za nimi teksty, w których akcentowane jest to, że w latach siedemdziesiątych „ludzie dużo zdrowiej się odżywiali i byli chudsi, co powodowało, że produkowano znacznie mniej szkodliwych gazów”2, że ‘psycho­deliczne’ lata siedemdziesiąte to niespokojny, niemalże rewolucyjny okres w nowocze­snej architekturze, kiedy odstąpiono od budowy wieżowców oraz wielkich budynków mieszkalnych i postawiono na budowę domów „o jak najmniejszych i intymnych wymiarach z obowiązkowymi parkami i zielonym otoczeniem”3, domów, których wnętrza zdobiły imponujące dekoracje, wielkie i wygodne sofy, miękkie poduszki, obowiązkowe kwiatki w salonie, w ogóle, że główną cechą charakterystyczną dla

1 Wszystkie przekłady w artykule - Leszek Małczak. Pozostawiam również większość przekładanych cytatów w oryginale; pomijam tylko krótkie fragmenty. Odsyłam też zainteresowanych czytelników do chorwackiej wersji tekstu; K. Bagić: Uvod u sedamdesete. W: Povijest hrvatskog jezika/Knjizevne prakse sedamdesetih. Zbornik radova 38. seminara Zagrebaćke slavisticke skole. Red. K. Mićanović. Za- grebacka slavisticka skola. Zagreb 2010, s. 125-147.

2 Dziennikarz właściwie streszcza wyniki studium naukowego opublikowanego w „International Jour­nal of Epidemiology”. Por.: Povratak u sedamdesete spasio biplanet. „Vecernji list”. 20.04.2009.

3 N. Tadić: Lude sedamdesteponovno u modi. „Nezavisne novine”. Sarajevo. 18.12.2007.

34 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . Ku l t u r a . Ję z y k . Lit e r a t u r a

stawowym sposobem wyrażania się, a muzyka dyskotekowa najczęściej słuchanym rodzajem muzyki; „styl haszomanów niewątpliwie wywodzi się z szerszego pojęcia kultury rocka i jej powiązania z ruchami i stylami życia, które były znamienne dla końca lat sześćdziesiątych w Ameryce i w Wielkiej Brytanii”68, na image haszoma­nów składają się długie włosy, kurtka polowa (kurtka z czterema kieszeniami, kaptu­rem i metalowymi guzikami, jej chorwacka nazwa tankerica pochodzi z angielskie­go tanker jacket), wąskie i wytarte dżinsy, koszula w kratę, chustka na szyję, teni­sówki i ozdoby oraz stworzony przez nich slang; sztemerzy to „stała kultury mło­dych, niektóre aspekty działalności sztemerów charakteryzują kulturę dominującą lub to, co nazywamy „historią” i „cywilizacją”, z silnym akcentem na wojnę, wiele form przemocy, rabunku i zniewolenia”69 itp.

Teksty nowofalowych piosenek, subkulturowe formy zachowań i slang, którego używają poszczególne grupy, staną się pod koniec lat siedemdziesiątych, a zwłasz­cza w latach osiemdziesiątych, cennym doświadczeniem, do którego będą się odwo­ływać najmłodsi pisarze. Teksty nowofalowych utworów nierzadko obracają się wokół tematyki socjalnej, są zaangażowane i bezpośrednie, pisane miejskim żargo­nem. One, a to szczególnie dotyczy wierszy Johnny’ego Stulicia, w latach osiem­dziesiątych staną się miejscem spotkania literatury i rock & rolla oraz zacierania granicy pomiędzy wysokim i niskim, elitarnym i trywialnym itp. Już w zbiorze opowiadań Cudoviste (Potwór) (1980) Davora Slamniga można rozpoznać w tekście literackim impulsy płynące z popkultury.

* * *

Podsumowując: kontekst literatury chorwackiej lat siedemdziesiątych w nieu­chronny sposób zestawia, a gdzie niegdzie przeciwstawia sobie politykę, sztukę, kulturę i subkulturę. Praktyki literackie oscylują pomiędzy modernistycznym elita- ryzmem i postmodernistyczną otwartością na różne typy dyskursu i różne doświad­czenia. Coraz częściej zamiast jako uświęcona, niemal profetyczna działalność, literatura rozumiana jest jako przestrzeń gry, jako dyskurs, którego nie można oswoić. Czytanie literatury chorwackiej lat siedemdziesiątych nie pomoże nam wprawdzie w staniu się trendy, tak jak mogą to uczynić wspomniane we wstępie buty na plat­formie, spodnie z rozszerzanymi nogawkami, skafandry, wielkie sofy i miękkie poduszki, ale bez wątpienia w istotny sposób przybliżą nam ten burzliwy i bogaty w wydarzenia kulturalne okres.

Tłum. Leszek Małczak

68 Ibidem, s. 143. „stil hasomana nesumnjivo proizlazi iz sireg odredenja rock kulture i povezanosti te kulture s pokretima i zivotnim stilovima koji su oznacili kraj sezdesetih u Americi i V. Britaniji”.

69 Ibidem, s. 182. „konstanta kulture mladih (...) neke dimenzije stemerskog djelovanja karakteriziraju dominantnu kulturu, odnosno ono sto zovemo ‘povijest’ i ‘civilizacija’, sa snaznim naglaskom na ra- tovanje, mnoge oblike nasilja, pljacke i porobljavanja”.

Kr e Sim ir Ba g ić : Literatura i kultura chorwacka lat siedemdziesiątych XX wieku 35

S a z e t a k

H r v a t s k a k n j i z e v n o s t i k u l t u r a s e d a m d e s e t i h

Clanak rekonstruira politicki, idejni, umjetnicki i kulturoloski kontekst hrvatske knjizevnosti sedamdese- tih godina, te nakon toga nacelno izdvaja i opisuje knjizevne koncepte i poeticke silnice koji su obiljezili to desetljeće. Sedamdesete su uokvirene dvama jakim dogadajima - Hrvatskim proljećem (1971), pokre- tom koji je smjerao većoj ekonomskoj i politickoj nezavisnosti Hrvatske unutar jugoslavenske federacije i smrću jugoslavenskoga predsjednika Josipa Broza Tita (1980). Duhovnu klimu karakteriziraju tzv. hrvatska sutnja, pokusaji angaziranoga promisljanja drustvenoga zivota i nastojanja da se o jeziku i umjetnickim praksama progovori iz poststrukturalisticke i psihoanaliticke perspektive. Tri se knjizevna roda - poezija, proza i drama - primjetno razlikuju i po poetickim konceptima, i po prikazivackim strate- gijama i po pretpostavljenim oblicima knjizevne komunikacije. Najkraće, pjesnicko pismo sedamdesetih je ponajvise semioticko, prozno maniristicko i eskapisticko, a dramsko politicko.

Kljucne rijeci: fantastika, groteska, Hrvatsko proljeće, konkretizam, poststrukturalizam

Słowa kluczowe: fantastyka, groteska, Chorwacka Wiosna, konkretyzm, poststrukturalizm

P a u l i n a P y c i a

W K RĘ GU C H O R W A C K I C H S U BK ULT UR MŁ O D Z IE Ż OW YCH

LAT S IE D E M D Z IE S IĄ TYCH

Każdy język stanowi rozległy i odrębny system wzorców, sankcjonujący kulturowe normy i kategorie, za pośrednictwem których nie tylko porozumiewamy się, ale, co więcej, analizujemy rzeczywistość, wyróżniając bądź ignorując w niej pewne typy relacji i zjawisk, za pomocą któ­rych rozumiemy i wypełniamy naszą rzeczywistość.

B.L. Whorf Język, myśl, rzeczywistość1

Su b k u l t u r y c z y m i e j s k i e p l e m i o n a ?

Pojęcie subkultura (chorw. subkultura, potkultura; ang. subculture) dotyczy for­my kultury odbiegającej od powszechnie przyjętych norm, zasad i systemu

wartości2. Uwzględniając tzw. czynnik humanistyczny, który nakazuje spojrzenie na subkultury z poziomu jej przedstawicieli, można stwierdzić, że przyczyną ich for­mowania jest brak możliwości zaspokajania niektórych potrzeb w społeczeństwie, jako jednostce sformalizowanej3. W tym kontekście często mówi się o konflikcie z opinią publiczną, która nie rozumie odmienności, krytykuje ją i potępia. Inność bywa bowiem postrzegana także jako patologia i posiada negatywne konotacje. Na taką interpretację może mieć wpływ również sama struktura terminu, która przez łaciński przedrostek sub- (‘pod-’) implikuje hierarchię wartości. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że nie każda subkultura ma charakter dewiacyjny i występu­je w skrajnie opozycyjnej postaci w stosunku do kultury dominującej. Część z nich, na co zwraca uwagę Anthony Giddens, „wyróżnia się na tle całego społeczeństwa swoim wzorem kulturowym”4. Subkultura bywa również rozumiana jako proces, dla

1 B.L. Whorf: Język, myśl, rzeczywistość. Tłum. T. Hołówka. Wstęp A. Schaff. PIW. Warszawa 1982. s. 339-340.

2 Słownik Języka Polskiego PWN (wersja elektroniczna).3 Por.: F. Znaniecki: Socjologia wychowania. PWN. Warszawa 2001.4 A. Giddens: Socjologia. Tłum. A. Szulżycka. PWN. Warszawa 2004, s. 735.

48 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . Ku l t u r a . Ję z y k . Lit e r a t u r a

alizacji haseł głoszonych przez kolektyw. Miejsce subkultur zastępują zindywiduali­zowane, tzw. style życia (chorw. zivotni stilovi, ang. styles o f life), które wychodzą poza granice danej subkultury. Młodzi ludzie nadając kształt własnemu stylowi życia, łączą swój rozwój osobisty i psychospołeczny z rozwojem ekonomicznym, który ich otacza43. Dla każdej subkultury istotne jest jednak środowisko w jakim funkcjonuje. Miasto jest miejscem styku wielu kultur, przestrzenią ich wzajemnego przenikania się, konfliktów, unifikacji, powstawania i zaniku. Jego wielowymiaro­wość konstruuje również przestrzeń, w którym znajduje się miejsce dla różnych grup społecznych i ich różnorodnych form.

Nie ma obecnie warunków, które nieskażone przed media i komercję pozwoliłyby na kształtowanie się „czystych” subkultur, brak również potrzeby utrzymania ści­słych granic związanych ze stylem czy ideologią. Ideologia wygasła, pozostały dawne stereotypy i uprzedzenia, które nie przeszkadzają w konstruowaniu tożsamo­ści „ponad(sub)kulturowej”. Nie można jednak stwierdzić, że trybalizm zanikł, przeciwnie - ewoluował: zmieniło się jego źródło, związane z nim oczekiwania (inwestycja w siebie lub w nas wyparła założenie buntu wobec pewnej dominującej ideologii) i forma obecności (różne rodzaje grup społecznych wyparły enklawę danej subkultury). Pojęcie subkultury implikuje odmienność w stosunku do kultury dominującej, to samo założenie nie jest obce współczesnym nowoczesnym modelom kultury, które funkcjonują w kohezji społeczno-ekonomicznej. Subkultury są obec­nie bardziej elastyczne i w związku z tym ludzie (przede wszystkim młodzi) mogą należeć do kilku wspólnot komunikacyjnych jednocześnie, sam proces transformacji tłumaczy się natomiast najczęściej rozwojem miejskich aglomeracji, szybkim stylem życia, które nie sprzyjają utrzymywaniu kontaktów międzyludzkich.

S a z e t a k

U K R U G U H R V A T S K I H S U B K U L T U R A M L A D I H S E D A M D E S E T I H G O D I N A

Razdoblje 70-ih u Hrvatskoj je karakaterisicno po dominacji triju subkultura mladih. Sminkeri, hasomani i stemeri su neformalne drustvene skupine vezane iskljucivo uz grad. Razlikovale su se po: jeziku (na leksickoj razini) kao identitetu, odjeći kao vanjskom atributu, glazbi i stilu ponasanja koje su predstavljale njihov vrijednosni sustav, pravila i namjere. Medutim, zajednicki im je bio otpor prema dominantnoj kulturi. U clanku se prikazuju karakteristike ovih skupina, ukljucujući analizu pojma subkultura, i poli- ticko-povijesne okolnosti tog vremena.

Kljucne rijeci: subkultura, sminkeri, hasomani, stemeri

Słowa kluczowe: subkultura, szminkerzy, haszomani, sztemerzy

43 I. Tomić-Koludrović: Od subkultura do zivotnih stilova mladih. „Napredak” 1999. Vol. 140. Nr 2, s. 165-166.

M a r i a C i c h o ń s k a

N o w o m o w a c h o r w a c k a i p o l s k a

W L AT A CH S IE D E M D Z IE S IĄ TYCH

1 . 0 .

Zjawisko nowomowy, jak się podejrzewa, należy do tych językowych fenomenów, które są bardzo stare, w przeszłości słabo lub wcale niezauważane, nieposiadające

literatury na ten temat1. Wyrazistość specyficznie zorganizowanego języka w XX- -wiecznych systemach totalitarnych, począwszy od języka Rzeszy Niemieckiej, scharakte­ryzowanego po raz pierwszy przez Klemperera2 sprawiła, że szybko stała się tzw. nowo­mowa (chorw. novogovor, ang. newspeak) przedmiotem zainteresowania w niektórych krajach bloku wschodniego i doczekała się charakterystyki przede wszystkim w polskiej, czeskiej i słowackiej literaturze lat dziewięćdziesiątych XX wieku3. Ciągle jednak brak jest ujęć o charakterze porównawczym, które by ukazywały istniejące różnice (lub ich brak) zarówno co do uwarunkowań wykształcenia się jak i funkcjonowania nowomowy, i które opisywałyby bardziej szczegółowo jej językowe i stylistyczne realizacje4.

1 Zob.: P. Fidelius: Jazyk a moc. Arkyr. Munchen 1983. Fidelis jako pierwszy (?) zwrócił uwagę na inflację języka w systemach niedemokratycznych, pełniącego funkcję służebną wobec nich, osiąganą poprzez jego specyficzną organizację, przede wszystkim na poziomie leksykalnym i stylistycznym. Wśród innych prac, które nie są cytowane w niniejszym artykule należy wymienić takie pozycje jak: J. Bralczyk: Język polityki i polity­ków. W: O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny. Red. J. Miodek. Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wro­cławskiej. Wrocław 1996, s. 121-134; M. Głowiński: Peereliada. Komentarze do słów 1976-1981. PIW. Warszawa 1993; Hrvatski jezik u XX stoljeću. Red. J. Hekman. Matica hrvatska. Zagreb 2006; N. Opacić: Hrvatski jezicni putokazi. Od razdraganosti preko straha do ravnodusnosti. Hrvatska sveucilisna naklada. Zagreb 2007; I. Pranjković: Hrvatski jezik od godine 1945. do 2000. W: Hrvatski jezik u XX stoljeću. Red. J. Hekman. Matica hrvatska. Zagreb 2006, s. 29-58; M. Samardzija: Utjecaj sociopolitickih mijena na leksik hrvatskoga jezika u XX. stoljeću. „Croatica” 1998. Sv. 45-46, s. 177-192.

2 V. Klemperer: LTI (Lingua tertii Imperii). Notizbuch eines Philologen. Leipzig 1975.3 Prace wcześniejsze, w latach 80. publikowane były poza granicami bloku wschodniego - w Niemczech Za­

chodnich i Szwecji, zob. P. Fidelius: Jazyk a moc..., J. Bralczyk: O języku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych. Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Slavica Upsaliensia. Upsala 1987. Podstawowa litera­tura przedmiotu znajduje się w niniejszym ujęciu oraz w zawartych w nich bibliografiach.

4 Aktualnie brak jest wyraźnego usytuowania nowomowy w klasyfikacji stylów językowych, jej cha­rakter wskazuje na poprzeczne funkcjonowanie względem stylistycznego zróżnicowania języka, na

Ma r ia Cic h o ŃSKA: Nowomowa chorwacka i polska w latach siedemdziesiątych 59

z ustrojem państw, socjalistyczną polityką i gospodarką, przejawia się w stosowaniu identycznych i podobnych tropów stylistycznych, figur, takich jak nagromadzenie synonimicznych epitetów, hiperboli, peryfraz25, antytez. Przy porównaniu ograni­czonego korpusu językowego można postawić ostrożną tezę, że chorwacka nowo­mowa jest jednak bardziej nasycona stylistycznymi figurami, podczas gdy polska, niepozbawiona ich, znacznie częściej przejawia, głównie w gatunkach stylu publicy­stycznego, powtarzający się schematyzm i leksykalne ubóstwo. udokumentowanie powyższej tezy lub jej obalenie wymaga rozległej kwerendy materiału i studiów nad nim w obrębie nie tylko tych dwóch języków.

S a z e t a k

S e d a m d e s e t e g o d i n e 2 0 . s t o l j e ć a- V R I J E M E P R O C V A T A H R V A T S K O G I P O L J S K O G N O V O G O V O R A

U clanku se razmatra slicnosti i razlike u funkcioniranju novogovora u hrvatskom i poljskom jeziku sedamdesetih godina proslog stoljeća. Pojava novogovora u obama jezicima se ostvarivala u djelomicno slicnim i djelomicno razlicitim drustveno-politickim uvjetima po kojima se razlikovala i ondasnja Hrvatska Republika kao sustavni dio SFRJ od Poljske Narodne Republike. Razlike u drustveno-politickoj zbilji hrvatskoj i poljskoj odslikavaju se u znacenjskoj strukturi hrvatskoga i poljskog novogovora dok je njezina organizacija na leksickoj i stilistickoj razini vrlo slicna iako poljski novogovor cini dojam većega shematizma.

Kljucne rijeci: novogovor, hrvatski jezik, poljski jezik, totalitarizam

Słowa klucze: nowomowa, język chorwacki, język polski, totalitaryzm

25 Jak zauważa M. Głowiński, kwiecisty styl stosowanych peryfraz, bez wyraźnej literackiej prowe­niencji, komunistyczny establishment sprowadzał do roli eufemizmów, najczęściej do postaci kiczu językowego, powielanego bezkrytycznie, manierycznie przez oddane im elity politycznie PRL-u (M. Głowiński: Nowomowa po polsku...).

K r e s i m i r M i ć a n o v i ć

J Ę ZYK I p oli tyk a : przykł ad chorwacki

W retrospektywnym oglądzie różnych wydarzeń często pomocne wydaje się wyod­rębnienie konkretnego okresu, w którym te wydarzenia miały miejsce oraz wyraźne

wytyczenie początku i końca takiego okresu. Często jednak przyjęte ramy czasowe nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, okazują się zbyt sztywne, jeśli zaniedba się to, co można w nich umieścić. Spostrzeżenie to potwierdzają właśnie lata siedemdziesiąte, gdyż ówczesnych wydarzeń i problemów w chorwackim społeczeństwie - będącym wówczas częścią większej wspólnoty, socjalistycznej Jugosławii - a więc między innymi chorwackiej kwestii językowej, nie sposób zrozumieć bez uwzględnienia lat sześćdziesiątych. Nie ma też znaczenia, czy za początek lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku uzna się rok 1970, a za koniec rok 1979, czy analogicznie lata 1971 i 1980. Bowiem 1971 rok to schyłek okresu, za którego początek zwykle uważa się rok 1967. Chorwacka historiografia wydarzenia, jakie miały miejsce w latach 1967-1971 nazywa Chorwacką Wiosną. Wszystko zaś zaczyna się od Deklaracji o nazwie i sytuacji języka chorwackiego1. Zanim skupię się na połowie lat sześć­dziesiątych i kontekście społecznym, w jakim została ogłoszona Deklaracja, muszę jednak najpierw cofnąć się do lat pięćdziesiątych, do początków wspólnej/jednolitej polityki języ­kowej, która miała uregulować kwestię językową w sztokawskich republikach2 ówczesnej Jugosławii: w Chorwacji, Bośni i Hercegowinie, Serbii i Czarnogórze.

i .

Wydaje się, że w powojennych latach w socjalistycznej Jugosławii nie przywiązywano zbyt dużej wagi do problemów natury językowej3. Jeszcze w 1944 roku „w duchu bu-

1 W literaturze używa się jeszcze nazw chorwacki ruch narodowy, maspok (skrót od masovni pokret, pol. ruch masowy). Opublikowanie Deklaracji uważane jest za „wstęp” do Chorwackiej Wiosny. Por.: L. Steindorff: Povijest Hrvatske. Od srednjeg vijeka do danas. Naklada Jesenski i Turk. Institut drustvenih znanosti Ivo Pilar. Zagreb 2006, s. 202, a także D. Bilandzić: Hrvatska moderna povijest. Golden marketing. Zagreb 1999, s. 513. Wszystkie tłumaczenia cytowanych w artykule źródeł - Leszek Małczak

2 I. Zanić: Hrvatski na uvjetnoj slobodi. Jezik, identitet i politika izmedu Jugoslavije i Europe. Fakultet politickih znanosti Sveucilista u Zagrebu. Zagreb 2007.

3 M. Okuka: Eine Sprache — viele Erben. Sprachpolitik als Nationalisierungsinstrument in Ex- -Jugoslawien. Wieser Verlag. Klagenfurt 1998, s. 77.

82 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . Ku l t u r a . Ję z y k . Lit e r a t u r a

pozbawiony swojego symbolicznego potencjału, przeciwnie, nadal będzie ważnym aspektem samopotwierdzania się narodu.

Tłum. Leszek Małczak

S a z e t a k

J e z i k i p o l i t i k a : h r v a t s k i p r i m j e r

U tekstu se nastojalo elaborirati hrvatsko jezicno pitanje u druśtvenom i politickom okviru socijalisticke Jugoslavije. Posebna je pozornost posvećena Novosadskom dogovoru iz 1954. godine kao pocetku zajed- nicke/jedinstvene jezicne politike kojom se trebalo urediti jezicno pitanje u cetirima republikama tadaśnje Jugoslavije. Pokazat će se da će Novosadski dogovor postati generator spora izmedu izmedu hrvatskih i srpskih jezikoslovaca te da će krajem śezdesetih i pocetkom sedamdesetih jezicna politika utemeljena na tome dogovoru dozivjeti neuspjeh. Jedan od kljucnih problema u tome sporu bio je u tumacenju naravi ,jedinstvenog knjizevnog jezika”, a pritom nije bilo rijeci samo o koncepcijskim, teorijskim neslaganjima koja ne bi imala nikakva ucinka na standardnojezicnu kodifikaciju i na jezicnu praksu. Sedamdesete i osamdesete godine razdoblje je u kojem su u Hrvatskoj objavljeni temeljni jezicni prirucnici (fonetika, fonologija, tvorba rijeci, sintaksa, pravopis) i u kojem je artikulirana posebnost hrvatskoga spram „cjeline standardne novośtokavśtine”. Rijec je dakle o razdoblju u kojemu su hrvatski jezikoslovci izradili nekoli- ko temeljnih prirucnika potvrdujući tako svoju autonomnu poziciju u izgradivanju jezicnoga standarda.

Kljucne rijeci: jezicna politika, knjizevni jezik, hrvatski, hrvatskosrpski / srpskohrvatski

Słowa kluczowe: polityka językowa, język literacki, język chorwacki, język chorwacko-serbski / serb- sko-chorwacki

R o b e r t B o ń k o w s k i

D e k l a r a c j a o n a z w i e i s y t u a c j i

C H O R W A C K IE G O JĘ Z Y K A L IT E R A C K IE G O " Z 1967 ROKU

( j e s z c z e o o k o l i c z n o ś c i a c h p o w s t a n i a i n a s t ę p s t w a c h )

T ) drugiej wojnie światowej nastał najdłuższy okres serbsko-chorwackiej X V/wspólnoty językowej. Początkowo jednak publikowano tylko zmienione i poprawione zasady pisowni, które ustalono jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej* 1. Jednak już w dziewiątym roku funkcjonowania państwa Josipa Broza Tity, w dniach 8-10 grudnia 1954 roku, w Nowym Sadzie doszło do spotkania chorwackich i serbskich literatów oraz językoznawców, na którym zdecydowano o dalszych losach języka Serbów i Chorwatów. Spotkanie to, zwane później Novo- sadski dogovor (Umową Nowosadzką), poprzedziła Anketa o pitanjima srpskohrvatskog jezika i pravopisa (Ankieta o problemach języka serbsko-chorwackiego i ortografii), skierowana przez Macierz Serbską do serbskich i chorwackich filologów z prośbą o wydanie opinii na temat przyszłości obu języków. W spotkaniu wzięli udział wy­bitni intelektualiści, m.in. Ljudevit Jonke z Zagrzebia, Ivo Andrić z Belgradu czy Jovan Vuković z Sarajewa. Zabrakło przedstawicieli czarnogórskich. Spotkanie miało potwierdzić potrzebę serbsko-chorwackiej wspólnoty językowej, przerwanej przez drugą wojnę światową i osłabionej przez politykę językową w NDH. Ustalono wówczas, że:

Narodni jezik Srba, Hrvata i Crnogoraca jedan je jezik. Stoga je i knjizevni jezik koji se razvio na njegovoj osnovi oko dva glavna srediśta, Beograda i Zagreba, jedinstven, sa dva izgovora, ijekavskim i ekavskim.

U nazivu jezika nuzno je uvek u sluzbenoj upotrebi istaći oba njegova sastavna dela.Oba pisma, latinica i ćirilica, ravnopravna su; zato treba nastojati da i Srbi i Hrvati podjednako

nauce oba pisma, śto će se postići u prvom redu śkolskom nastavom.Oba izgovora, ekavski i ijekavski, takodje su u svemu ravnopravna.

Deklaracija o nazivu i polozaju hrvatskog knjizevnog jezika.1 Por.: L. Miodońska: Współczesny standard języka serbskiego. Wydawnictwo ATH. Bielsko-Biała

2006, s. 54.

ROBERT BOŃKOWSKI: D e k la r a c ja o n a z w ie i s y tu a c ji c h o r w a c k ie g o j ę z y k a l i te r a c k ie g o z 1967 ro k u . 93

S a z e t a k

D e k l a r a c i j a o n a z i v u i p o l o ź a j u h r v a t s k o g k n j i ź e v n o g J E Z I K A I Z 1 9 6 7 . G O D I N E ( J O S O o k o l n o s t i m a n a s t a j a n j a i p o s l j e d i c a m a )

Clanak se odnosi na okolnosti objavljivanja Deklaracije o nazivu i poloźaju hrvatskog knjiźevnog jezika te njezin utjecaj na jezik u Hrvatskoj 70. ih godina proślog stoljeća. Objavljivanje Deklaracije dovelo je do zakljucka da se odbaci nadnacionalni srpskohrvatski jezik i da se Hrvati vrate vlastitoj jezicnoj baśtini. u śiroj perspektivi Deklaracija je zapocela proces nezavisnog razvoja cetiriju srednjojuznoslovenskih śtokavskih jezika - hrvatskog, srpskog, crnogorskog te bosanskog / bośnjackog jezika.

Kljucne rijeci: slavistika, hrvatski jezik, povijest jezika, jezicna politika, Hrvatsko proljeće

Słowa kluczowe: slawistyka, język chorwacki, historia języka, polityka językowa, Chorwacka Wiosna

T v r t k o V u k o v i ć

U c i s z o n y g ł o s m i s t r z a .P O L I T Y K A P O E T Y K C H O R W A C K I E J P O E Z J I

LAT S IE D E M D Z IE S IĄ TYCH XX WI E K U

P OLEMIKA

W 1976 roku w „Oku”, jednej z najważniejszych wówczas gazet kulturalnych, toczyła się długa i wyczerpująca polemika związana z publikacją Antologii poezji

chorwackiej Slavka Mihalicia (Antologija hrvaske poezije1). Problem jej wartości arty­stycznej był tu tylko pretekstem, gdyż w istocie chodziło o zdyskredytowanie autora wyboru pod względem ideologicznym. Towarzyszyły temu insynuacje, oczernianie Miha- licia, a nawet wysuwanie pośrednich gróźb pod jego adresem. Oponenci poety, od Krtalicia do Popovicia, oprócz wątpliwych kompetencji literackich, najczęściej przypisywali mu dekadencką burżuazyjną moralność. Oskarżano go również o to, że w skrajnie podejrzany sposób pozyskany kapitał symboliczny (wysoka pozycja w kulturze rodzimej) umiejętnie przekształca w kapitał materialny (pieniądze). Gdyby takie oskarżenie było odczytane w kodzie obowiązującej wówczas retoryki, byłoby w zasadzie jednoznacznym posądzeniem o „kontrrewolucyjną działalność”. Podczas gdy Mihalić w stworzonej z wysiłkiem antolo­gii poszukiwał ponoć jedynie idealnej miary poetyckiego piękna, unikając przy tym, za wszelką cenę, i kwestii politycznych, i finansowych, jego oponenci (I. Krtalić, D. Poniz, T. Sabljak, Z. Golob, V. Popović) widzieli w tym wyłącznie działalność polityczną i dochodową. Problem relacji pomiędzy estetyką i polityką jest oczywiście bardziej złożo­ny, zarówno od tego, w jaki sposób rozumie go Mihalić, gdy na modernistyczną (roman­tyczną) modłę opowiada się za czystością wartości literackiej, jak i od redukcyjnego zideo- logizowanego sposobu, na który podchodzą do niego niektórzy, prowadzący z nim pole­mikę, jego antagoniści. Do tej sprawy będę musiał jeszcze później wrócić.

1 S. Mihalić: Antologija hrvaśke poezije. Cankaijeva zalozba. Ljubljana 1975. Wszystkie tłumaczenia z języ­ka chorwackiego - Paulina Pycia. Artykuł w wersji oryginalnej w: Tvrtko Vuković: Zamukli majstorov glas. Politika hrvatskih pjesnickih poetika sedamdesetih godina dvadesetog stoljeća. W: Povijest hrvatskog jezi- ka/Knjiźevneprakse sedamdesetih..., s. 161-172.

TVRTKO VUKOVIĆ: Uciszony głos mistrza. Polityka poetyk chorwackiej poezji. 107

nie pochodzi ani ze źródła autorytarnej mowy Autora-Geniusza (Mihalić), ani z obrazowego (signifiant) echa demokratycznego pisania Autora-Skryby (Kolibas), lecz z pewnego nie-miejsca, które ich jednocześnie łączy i rozłącza. Polityka takiej poetyki, powstałej na paradoksalnej topologii głosu lirycznego, umożliwia ujrzenie nowej formy wspólnoty-obcego, biorąc pod uwagę rozumienie-niezrozumiałego. Nie mówi się już o przedstawianiu rzeczywistości w języku (Mihalić) lub o przed­stawieniu języka jako jedynej rzeczywistości (Kolibas), lecz o więzi rzeczywistość - -język, z której nie da się wydobyć żadnej czystości, nawet czystości ich różnicy. Ośmieliłbym się stwierdzić, że jest to zapowiedź tych dążeń, które poezja chorwac­ka lat 80. przyjmie za swoje najważniejsze zadanie. Ani podnoszenie własnego głosu, ani zacieranie go pisaniem, lecz szukanie swojego głosu w zamilkłym głosie innego jako konieczność odkrywania i oddawania/wydawania głosu (chorw. gla- sanja), zarówno w poetyckim, jak i w politycznym znaczeniu tego słowa.

Tłum. Paulina Pycia

S A Z E T A K Z a m u k l i m a j s t o r o v g l a s .

P O L I T I K A H R V A T S K I H P J E S N I C K I H P O E T I K A S E D A M D E S E T I H G O D I N A D V A D E S E T O G S T O L J E Ć A

U radu se polazi od pretpostavke francuskog teoreticara Jacquesa Rancierea da su knjizevnost i politika nerazdvojive djelatnosti. U svijetlu te teze ovdje se analizira hrvatsko pjesnistvo sedamdesetih godina dvadesetog stoljeća. Tocnije, promatra se supostojanje triju dominantnih lirskih poetika desetljeća i njihov odnos prema funkciji autora, ideji umjetnicke imaginacije i modelu knjizevne komunikacje. Analizom se nastoji pokazati da razlicite lirske poetike sudjeluju u razlicitim tipovima organizacje insti- tucije knjizevnosti, a potom i organizacije zivota i svijeta. Drugim rijecima, radom se istice da poetike u politickom smislu nisu nevine. Neutralnost estetike pocesto se zna premetnuti u politicku radikalnost koju ta ista estetika nastoji osporiti. Sedamdesetih se godina dvadesetog stoljeća mijenja politika lirike, a te promjene ovaj rad nastoji rasvijetliti.

Kljucne rijeci: lirika, politika knjizevnosti, semanticki konkretizam, poststrukturalizam, pjesnicki glas

Słowa kluczowe: poezja, polityka literatury, konkretyzm semantyczny, poststrukturalizm, głos poety

B a r b a r a C z a p i k - L i t y ń s k a

K u p o s t m o d e r n i z m o w i . P r o b l e m z m i a n y i d e o w o - e s t e t y c z n e j

W L AT A CH S IE D E M D Z IE S IĄ TYCH

L iteratura chorwacka w latach siedemdziesiątych staje się areną wielu nowych propozycji artystycznych. Jest to czas pogłębionej refleksji nad realiami chor­

wackiej i jugosłowiańskiej rzeczywistości, miejscem literatury w kulturze, także nad formułami artystycznymi ówczesnej literatury i rolą twórcy w sztuce i w życiu. Najkrócej mówiąc i uprzedzając dalszy wywód można uznać lata siedemdziesiąte za czas rozrachunku nie tylko z panującymi ideologiami, ale i z obowiązującymi trady­cjami i konceptami estetycznymi. Literatura chorwacka przechodzi tę samą chorobę, która nawiedza całą Europę - kryzys modernistycznej świadomości, rozpad mitów i utopii tworzonych przez romantyków i modernistów, niepokojące zjawisko milk­nięcia poezji. Okres ten bywa nazywany schyłkową fazą modernizmu, postmoderni­zmem, ponowoczesnością1. Bez trudu odnajdziemy w nim główne wyznaczniki postmodernistycznej świadomości wyczerpania kanonu i jego wartości. O ważniej­szych będzie mowa w dalszej części artykułu. Rozpocząć jednak należy od najważ­niejszego dylematu estetycznego lat siedemdziesiątych, który dotyczy zmiany w sposobach pisania i myślenia o kulturze i literaturze. Zmiany fundamentalnej, przekształcającej optykę patrzenia na tekst, komunikację kulturową i pozycję twór- cy2. Zmiana ta ma swoją długą genezę w rozwoju kultury x x wieku, a jej zapowie­dzi odnajdujemy w przemianach świadomości poetów, w ich wierszach, programach i manifestach, których główną dominantą było poszerzanie pola racjonalności i swobody twórczej. Każde pokolenie dopisuje swoją kartę w historii literackich

1 Zob. B. Katusić: Slast kratkih spojeva. Hrvatsko pjesnistvo na razmedji modernizma i postmoder­nizm. Meandar. Zagreb 2000 oraz D. Oraić Tolić: Paradigme XX stoljeća. Awangarda i postmoderna. Zavod za znanost o knjizevnosti FF-a. Zagreb 1996.

2 Zob. M. Dąbrowski: Postmodernizm: myśl i tekst. Universitas. Kraków 2000; Postmodernizm w lite­raturze i kulturze krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Red. H. Janaszek-Ivanickova i D. Fokkema. Śląsk. Katowice 1995; H. Janaszek-Ivanickova: Nowa twarz postmodernizmu. Wydawnictwo Uniwersy­tetu Śląskiego. Katowice 2002.

126 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . Ku l t u r a . Ję z y k . Lit e r a t u r a

Sever wykraczał daleko poza ramy happeningów aranżowanych na przykład przez Hugo Balla lub Aleksieja Kruczonycha, którzy przebierali się na okoliczność wyko­nywania zaplanowanych multimedialnych spektakli51. Trwał przy szczerej postawie mówcy - recytatora zyskując coraz większe grono odbiorców, rejestrując w ich (słuchowej) pamięci brzmienie poetyckiego słowa.

S a z e t a k

O k u l t n o s t i ( p j e s n i s t v a ) J o s i p a S e v e r a

u tekstu se prikazuje stvaralacka silueta postmodernog hrvatskog stvaraoca Josipa Severa (1938-1989): kultnog pjesnika, pjesnika - legende. Na veliku popularnost Severa i odlicnu recepciju njegova djela u Hrvatskoj utjecala je pjesnicka sklonost izvedbi, performance'-u i javnim nastupima. Może se, dakle, govoriti o otvorenom stvaralastvu prema happeningu, u kojem je „performativ” odigrao znacajnu, konsti- tuirajuću ulogu. Budući da Severovu poeziju determinira sudar dviju paradigmi: modernisticke i postmo- dernisticke (ta je paradigma dominantnija), njegovo je stvaralastvo promatrano u kontekstu kulture avan- garde (prije svega ruske), postmodernistickih eksperimenata i dekonstrukcije, poetske tradicije Tina ujevića te kulture Dalekog istoka.

Kljucne rijeci: Josip Sever, postmodernizam, kultnost, kultni pisac, performativSłowa kluczowe: Josip Sever, postmodernizm, kultowość, pisarz kultowy, performatywność

51 Por.: D. Oraić Tolić: Zaum / dada. W: Pojmovnik ruske avangarde (Pojęciownik awangardy rosyj­skiej). Red. A. Flaker, D. Ugresić. Sv. 9, GZH. Zagreb 1993 oraz J. Sawicka: „Filozofia słowa” Juliana Tuwima. Ossolineum. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 22.

L a d a C a l e F e l d m a n

H u m o r , i r o n i a , p a r o d i a i t r a w e s t a c j a

W D R A M A CI E C H O R W A C K I M LAT S IE D E M D Z IE S IĄ TYCH

C hociaż pojawiające się w tytule artykułu kategorie okażą się istotną częścią praktyk literackich lat siedemdziesiątych, to jednak w przypadku rozważań prowadzonych

z perspektywy teatrologicznej należy produkcję dramatyczną traktować nie tylko i wy­łącznie jako fenomen literacki, lecz - jak to na przykład czyni Boris Senker w drugiej części swej Chrestomatii nowego dramatu chorwackiego1 - ukazywać ją również z jednej strony w kontekście stricte teatralnym, a z drugiej w kontekście wydarzeń kultu­ralno-politycznych. W pierwszym przypadku chodziłoby o podkreślenie zależności aktywności dramatopisarskiej od działalności instytucji teatralnych, organizacji życia teatralnego, a przede wszystkim pojawiających się nowych poetyk teatru. Lata siedem­dziesiąte pozostają niewątpliwie pod znakiem drugiej awangardy teatralnej oraz spekta­kularnego teatru reżyserskiego, jaki króluje na europejskich i amerykańskich scenach, dokonując definitywnej konsekracji takich nazwisk jak: Peter Brook, Peter Stein, Robert Wilson, Ariane Mnouchkine, Luca Ronconi, Giorgio Strehler, Antoine Vitez, Tadeusz Kantor, Jurij Ljubimov. Wspomniany aspekt procesu teatralnego - przysłowiowo wią­zany z osłabieniem autorytetu dramatopisarza - w dużej mierze, co zostanie wykazane, wpłynie na charakter samych tekstów dramatycznych. Koncentrując się natomiast na wspomnianym kulturowo-politycznym kontekście, z którym instytucja teatru - a także jego repertuaru - jest ściślej związana niż instytucja jakiegokolwiek innego medium sztuki, warto wspomnieć, również za Senkerem, że w Chorwacji jest on naznaczony tłumieniem w równej mierze radykalnych lewicowych dążeń studenckich roku ‘68, jak i liberalnych dążeń na szczycie władz chorwackiej partii, szczególnie po pamiętnym Dziesiątym Posiedzeniu KC ZKCh2, na którym opowiedziano się za jasną polityką oraz

1 Por. B. Senker: Hrestomatija novije hrvatske drame. 2. dio 1941.—1995. Disput. Zagreb 2001. Wszystkie tłumaczenia z języka chorwackiego - Agnieszka Cielesta. Artykuł w wersji oryginalnej w: Lada Cale Feldman: Humor, ironija, parodija i travestacija u hrvatskoj drami sedamdesetih. W: Povijest hrvatskog jezika/Knjizevneprakse sedamdesetih..., s. 173-185.

2 CK SKH - Centralni komitet Saveza komunista Hrvatske czyli Komitet Centralny Związku Komuni­stów Chorwacji [przyp. tłum.].

La d a Ca l e Fe l d m a n : Humor, ironia, parodia i trawestacja w dramacie chorwackim. 141

nieuniknioną dwuznacznością repliki teatralnej, która zawsze może wskazywać tak na fikcję, jak i na aktualność realnej inscenizacji, i w końcu nie dającym się pominąć kaprysom recepcji teatralnej.

Takie ujęcie tematu różni się od pokrewnej idei Mrkonjicia, zakładającej jedynie demaskowanie „teatralizacji” polityki, gwarantujące żartobliwy dystans wszystkim tym, którzy poprzez takie spojrzenie od polityki się właśnie dystansują. W żadnym natomiast z omawianych dramatów nie można odnaleźć bezpiecznego schronienia, które znajdowałoby się poza zasięgiem strategii komicznych, ironicznych, parodyj- nych lub trawestacyjnych, wszystkie te metateatralne teksty są bowiem zarazem głębokimi strukturami typu mise-en-abime, które w sposób nieunikniony ogarniają również samą publiczność i stąd też istoty ich subwersywności nie można ograni­czać wyłącznie do spełniania roli satyry antykomunistycznej, ani - na szczęście - również satyry na lata siedemdziesiąte.

Tłum. Agnieszka Cielesta

S a z e t a k

H u m o r , i r o n i j a , p a r o d i j a i t r a v e s t i j a u h r v a t s k o j d r a m i s e d a m d e s e t i h

Prevlast popularnih, komercijalnih ako ne i trivijalnih dramskih żanrova (komedije, vodvilja, kabareta, burleske i farse) u hrvatskoj dramskoj produkciji sedamdesetih u clanku se tumaci kao indeks ironijskog, parodijskog i travestijskog prevrednovanja, a ipak i ocuvanja prikljucka s kanonskim tekstovima europske i hrvatske knjiżevne, napose dramske tradicije. Taj karakteristicni postmodernisticki odnos prema kultur- noj proslosti dobiva posebne rezonance u kontekstu olovnih vremena u kojima ovi dramaticari stvaraju. Odabir niskomimetskog modusa komedije - koji se może doimati eskapistickim potezom - u nasih se dramaticara ostvaruje kao autenticna subverzija. Ta se tvrdnje utemeljuje u odnosu komedije i ideologije kako ga tumaci Alenka Zupancic u svojoj knjizi The Odd One In iz 2008., dakle ne kao priskrbljivanje psihicke distance u odnosu na ideologiju - navodno odvojenu od svijeta „prirodne ljudskosti”, njezinih mana i poroka - nego kao prikaz konkretnih ucinaka i materijalne utjelovljenosti upravo onoga sto se doima univerzalnim, apstraktnim, transcendentnim svijetom politickih ideja, bile one drżavno-represivne ili utopijsko prevratnicke. Kao primjerni tekstovi izdvajaju se reprezentativni izdanci cetiriju umnogome razlicitih autorskih rukopisa: predstava Hamleta u selu Mrdusa Donja Iva Bresana, Vodvilj Ivana Kusana, Novela od stranca autorskog trojca Borisa Senkera, Tahira Mujicića i Nina Skrabe te Politeia ili Inspek- torove spletke Ranka Marinkovića.

Kljucne rijeci: hrvatska komedija sedamdesetih, eskapizam, subverzija

Słowa kluczowe: chorwacka komedia lat 70., eskapizm, subwersja

K a t a r z y n a M a j d z i k

P i s a r s k i e p o z y D u b r a v k i U g r e s i ć

Polski czytelnik dopiero niedawno miał okazję zapoznać się z najwcześniejszą twórczością Dubravki Ugresić. W 2008 roku w Belgradzie i Zagrzebiu ukazała

się najnowsza powieść autorki pt. Baba Jaga je snijela jaje. W Polsce, co mylące, pod tym samym tytułem (Baba Jaga zniosła jajo) zaledwie cztery lata wcześniej (2004) ukazał się wybór opowiadań z dwóch wczesnych tomów pisarki: Poza za prozu (1978) i Żivot je bajka (1983). w obiegu wydawniczym dokonał się pełny obrót, w wyniku którego na rynkach wydawniczych równocześnie obecna jest najnowsza (w Chorwacji, Serbii i w przekładach na języki obce) i debiutancka (w Polsce, nakładem Wydawnictwa Czarne) proza pisarki. Co więcej, jesteśmy świadkami powrotu do tej samej tematyki. Wszystkie trzy pozycje bowiem (Baba Jaga je snijela jaje, Poza za prozu, Żivot je baj­ka) w ten czy inny sposób traktują o literaturze.

W 1971 i 1976 roku, by powrócić do początków twórczości Dubravki Ugresić, ukazały się drukiem przeznaczone dla młodego czytelnika Filip i Srećica oraz Mali plamen. Jednak dopiero w 1978 r. w formie książkowej opublikowano utwór prze­znaczony dla odbiorcy dorosłego. Pozę do prozy (Poza za prozu) można zatem uznać za właściwy prozatorski debiut Chorwatki, która wcześniej publikowała jedy­nie w czasopismach literackich.

Na tle chorwackiej prozy lat 70.1 książka Ugresić postrzegana jest jako jeden z pierwszych syndromów literatury postmodernistycznej, której pełen rozkwit miał nastąpić dopiero w kolejnej dekadzie x x wieku2. Faktycznie w latach 80. w pełni

1 W twórczości prozatorskiej tego okresu szczególnie wyraziście zaznacza się obecność pisarzy zwa­nych „chorwackimi borgesowcami” oraz „fantastykami” - por. K. Bagić: Uvod u sedamdesete. W: Povi- jest hrvatskog jezikaiKnjizevne prakse sedamdesetih. Zbornik radova 38. seminara Zagrebacke slavisticke skole. Red. K. Mićanović. Zagreb 2010.

2 W drugiej połowie lat siedemdziesiątych pierwsze zwiastuny tego typu twórczości pojawiają się wraz z książkami autorów takich jak: Dubravka Ugresić, Pere Kvesić, Predrag Raos, Milko Valent, Davor Slamnig. Bagić tak charakteryzuje ten nurt: „Tworzą oni różne warianty postmodernistycznej prozy, która łączy w sobie intertekstualną grę, przeplatanie fikcji i fakcji, prozę w jeansach oraz różne stopnie stylizacji na wypowiedź ustną itp. Książki wspomnianych autorów to w istocie zapowiedź kolejnej dekady. Zresztą stosowa­ne w nich poetyki nabiorą ostatecznego kształtu właśnie w latach osiemdziesiątych” [tłum. Leszek Mał-

KATARZYNA M a jd z ik : P isarskie p ozy D ubravki U gresić 157

Pozowanie oznacza także naśladownictwo, czyli igranie konwencjami i aluzjami gatunkowymi. Nienaturalność pozy do prozy polega na przedrzeźnianiu, wykrzy­wianiu konwencji, wyśmiewaniu motywów i stylów.

Na poziomie fabularnym, wreszcie, pozę do prozy przyjmują postaci powołane do życia w książce. Pozuje na literatkę narratorka Love story („W myślach tworzyłam kartotekę, do której będę wnosić dane dotyczące przyszłych opowiadań. Już byłam pisarką”.), a także studenci komparatystyki (dopatrują się w swoich losach podo­bieństw z kolejami życia ulubionych pisarzy). ich pozy są przesadne, w przypadku pierwszej - nonszalancko niepoważne, w przypadku pozostałych -śmiertelnie po­ważne, pozbawione dystansu.

Syntetyczność wyrażenia poza za prozu obranego przez Dubravkę Ugresić na tytuł debiutanckiej książki znamionuje klasę autorki. W wieloznaczności tych trzech słów odzwierciedla się cała gama problemów, które pisarka w swej twórczości podejmo­wać będzie jeszcze wielokrotnie.

S a z e t a k

S p i s a t e l j s k e p o z e D u b r a v k e U g r e s i ć

Pozom za prozu Dubravka Ugresić debitira na knjiżevnoj pozornici. Budući da nesputano oponasana żanrove, eklekticizam, stilsku raznovrsnost, ugresićkino stvaralastvo promatra se u okviru postmoderni- zma, dakle filozofije (takoder filozofije umjetnosti) koja se odlikuje osjećajem iscrpljenja forme. Istodob- no izuzetan spisateljski stil, njezina ironicna distanca prema konvencijama te funkcionalno iskoristavanje dobro poznatih, ustaljenih postupaka, svjedoci o interesu za modernisticke zahtjeve. Modernisticko stajaliste może se dakle ukljuciti u siroko postmodernisticko glediste. uravnoteżenost proporcija izmedu te dvije krajnosti je karakteristicno za Ugresićkino stvaralastvo kao i za njezino intelektualisticko staja- liste (ukljucujući i odnos prema masovnoj kulturi). Naslovna poza za prozu oznacava odnos spisateljice prema knjiżevnosti i tice se igre s knjiżevnim konvencijama (motivima, żanrovima, stilovima, temama), koristenja parodije i patvorina te ponasanja knjiżevnih likova.

Kljucne rijeci: hrvatska knjiżevnost, Dubravka Ugresić, postmodernizam, modernizam, subjektnost

Słowa kluczowe: literatura chorwacka, Dubravka Ugresić, postmodernizm, modernizm, podmiotowość

I n d e k s n a z w i s k

~ A ~

Adorno Theodor 110 Agamben Giorgio 105, 106 Ajanović Mustafa 78 Ajgi Gennadij 114 Alerić Danijel 92 Alić Dzemaludin 18, 19 Althusser Louis 99 Andrejev Leonid 26 Andrić Ivo 16, 17, 83, 153 Anić Vladimir 80, 144, 155 Aralica Ivan 28 Arsić Branka 97

~ b ~

Babelj Isak 114Babić Goran 95, 103, 109Babić Stjepan 53, 61, 71, 73, 80, 81, 91Bach Johann Sebastian 111Bachtin Michaił 132Badurina Lada 53Bagić Kresimir 7, 8, 20, 23, 96, 116, 117, 119,

121, 125, 128, 142, 143, 152, 153 Bakarić Vladimir 13, 17 Bakmaz ivan 29, 130 Balbus Stanisław 146, 147, 150 Ball Hugo 126 Baltić Milutin 13 Baotić Josip 78 Barańczak Anna 124 Barić Eugenija 80, 92 Barthes Roland 18, 99, 103, 153, 110 Bartmiński Jerzy 43 Batusić Nikola 131

Baumann Zigmund 37 Begović Sead 121, 123 Bekić Tomislav 134 Bencić Rimay Tea 117 Bense Max 18 Bernsztejn Siergiej i. 124 Bergson Henri 136, 137 Białoszewski Miron 124 Biedroń Tomasz 110 Bilandzić Dusan 68, 74, 75 Blake William 16 Bońkowski Robert 8, 84 Boranić Dragutin 61, 73, 91 Borg Bjorn 11Borges Jorge Luis 16, 24, 25, 26, 153Bosnjak Branimir 19, 98, 116, 117, 121-123Bosnjak Branko 20, 116Botticelli Sandro 136Brabec ivan 61Bralczyk Jerzy 43, 49, 51, 52Brandt Miroslav 85Bratulić Josip 17, 86Bresan Ivo 29, 30, 130, 131, 139, 141Brlecić Bosiljka 136Brook Peter 127Brown Louise 10Broz ivan 73Brozović Dalibor 68, 71, 79, 80, 85, 89, 91Bucholc Marta 37Budisa Drazen 12, 14Bujas Żeljko 91Bułhakow Michaił 16Bunić Branko 31Burzyńska Anna 110, 145

160 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . Ku l t u r a . Ję z y k . Lit e r a t u r a

~ C ~

Cavarero Adriana 105 Celan Paul 16, 143 Chlabicz Józef 153 Chlebnikow Welimir 120 Cichońska Maria 8, 55, 56 Cielesta Agnieszka 7, 127, 141 Cipek Tihomir 14 Cirlić-Straszyńska Danuta 143 Coppola Francis Ford 10 Corneille Pierre 16 Cudak Romuald 146 Culler Jonathan 102 Czapek Karol 16Czapik-Lityńska Barbara 8, 101, 109, 113

~ Ć ~

Cale-Feldman Lada 7, 128, 130 Cegec Branko 123 Cicak Ivan Zvonimir 12, 14 Cuić Stjepan 25-28

~ Ć ~

Ćuzulan Spasoje 97

~ d ~

Dapcević Kucar Slavka 12-14, 74 Davico oskar 17 Dąbrowska-Partyka Maria 109 Dąbrowski Mieczysław 108 Deguy Michel 18 Deleuze Gilles 18, 99 Dentith Simon 133 Derk Denis 121Derrida Jacques 18, 97, 99, 100, 103-105, 110,

112, 145,153 Diklić zvonimir 78 Disney walt 10 Dizdarević Mirjana 97 Dolar Mladen 105 Donat Branimir 25, 26, 112 Dragojević Danijel 24, 106 Dragosavac Dusan 13 Drzić Marin 130, 134-136, 139, 140

~ d ~

Dodan Sime 14 Duzel Izet 31

~ E ~

Eco Umberto 151-154 Eliot Thomas Stearns 16 Eschil 16

~ f ~

Fassbinder Rainer Werner 10 Fidelius Petr 49, 51 Finka Bozidar 53, 73, 74, 91 Fish Stanley 145 Fisher Bobby 11 Fiser Ernest 89 Flaker Aleksandar 126 Fokkema Douwe 108 Forman Milos 10Foucault Michel 18, 99, 100, 110, 153 Franco Francisco 10 Franicević Marin 17 Franges ivo 16, 91 Freud Sigmund 133, 134

~ g ~

Gaj Ljudevit 70 Gajda Stanisław 39 Gates Bill 11 Gauchet Marcel 99 Gelder Ken 38 Giddens Anthony 36 Gierek Edward 50Głowiński Michał 49, 51, 52, 54, 58, 59, 145von Goethe Johann Wolfgang 16, 157Goldoni Carlo 16Goldstein Albert 25Goldstein Ivo 11, 64, 75Golob zvonimir 94Golubić Ana 10Gotovac Vlado 14Goux Jean-Joseph 99Grabias Stanisław 43, 44Gracan Stjepan 31Gulin Stjepan 98

~ h ~

Habermas Jurgen 110 Hadzić Fadil 139 Hansen-Kokorus Renate 131 Hećimović Branko 131 Hegel Georg 138

indeks nazw isk 161

Heidegger Martin 149 Hejmej Andrzej 124 Hekman Jelena 49 Heterington Kevin 37 Hołówka Teresa 36 Homer 25Horkheimer Max 110 Horozović irfan 25 Hraste Mate 61, 68 Husserl Edmund 105 Hutcheon Linda 132

~ i ~

Igrić Ranko 20 Ivanjek Żeljko 120 iveković Franje 73 Ivić Milka 68 Ivsić Radovan 30, 118

~ J ~

Jaccottet Philippe 16Jahić Ervin 121Jakelić Vlado 31Jakovina Tvrtko 12, 14Jakubowski Witold 125James Henry 150Janaszek-Ivanickova Halina 108Jancić Stanko 31Janion Maria 149, 150, 157Janjić-Jobo Ratko 31Jarak Rade 121Jaroszewicz Henryk 39Jelacić-Buzimski Dubravko 25, 29, 130Jendricko Slavko 98, 123Jesenjin Siergiej 125Jindra Jelena 15Jobs Steven Paul 11Jonke Ljudevit 52, 65-68, 72-74, 78, 80, 81, 83,

91Jurić Zagorka Marija 28

~ k ~

Kacala Jan 51 Kafka Franz 26, 148 Kalapos Sanja 40, 41, 43, 44 Kamuf Peggy 97 Kantor Tadeusz 127 Karadza Mevlida 77 Karadzić Radovan 18, 19, 80

Karadzić Vuk 79, 89 Kastelan Jure 17, 118 Katicić Radoslav 79, 80, 81, 85, 91 Katusić Bernarda 24, 108 Kauzlarić-Atac Zlatko 31, 32 Kekanović Drago 25, 26, 28 Klemperer Victor 49, 52 Klimke Martin 99 Kirin Miroslav 121 Koch Magdalena 7Kolibas Darko 18-20, 98, 100, 104-107 Kołodziejek Ewa 43, 44 Konik Roman 152, 154 Kornhauser Julian 101, 109, 111 Kosanović Bogdan 137 Kostkiewiczowa Teresa 145 Kovac Zvonko 20, 98 Kravar Zoran 17 Kristeva Julia 18, 99, 145, 153 Krleza Miroslav 17, 28, 153 Krtalić Ivan 94Kruczonych Aleksiej 114, 116, 117, 120, 126 Kulenović Skender 63 Kusan Ivan 29, 30, 130, 135-137, 139-141 Kvesić Pero 19, 28, 142

~ L ~

Labas Rudolf 31Lacan Jacques 18, 23, 99, 100, 134, 138, 153Ladan Tomislav 28, 85, 91Lalović Dragan 19Lehmann Hans-Thies 128Lem Stanisław 148Lesiak Ivan 31Levi-Strauss Claude 99Loncarić Mijo 92Lotko Edvard 51Lucić Radovan 44, 46Lyotard Jean-Franęois 99

~ Lj ~

Ljubimov Jurij 127

~ Ł ~

Łatuszyński Grzegorz 101, 111

~ m ~

Macheta Lidia 109 Machiavelli Niccolo 136

162 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . K u l t u r a . Ję z y k . L it e r a t u r a

Maffesoli Michel 37, 38Majakowski Władimir 114Majdak Zvonimir 28Majdzik Katarzyna 8, 143Maković Zvonko 20, 21, 23, 24, 98, 104, 123Mallarme Stephan 16, 153Maleković Vladimir 32Males Branko 20, 24, 26, 96, 98, 115, 117, 121,

123Malić Dragica 80, 92Małczak Leszek 7-9, 34, 60, 82, 142, 153Mandić Igor 17, 118, 119Manojlović Sonja 98Marcuse Herbert 18Marinković Ranko 28, 130, 131, 137, 139, 141Markiewicz Maria 124Marković Ivan 65Marković Svetozar 78, 105Markowski Michał Paweł 110, 145Maroević Tonko 24, 121Marquez Gabriel Garcia 144, 155Marusić Danijel 33Marusić Joakim 33Mates Neven 19Matko Janko 28Matković Marijan 16Matos Antun Gustav 16, 153Matović Goran 115Matvejević Predrag 17Maupassant Guy de 26Maurin Krzysztof 124Mazur Drazen 20-23, 153Mersinjak Sasa 26, 28Michalski Krzysztof 124Michieli Valerije 32Mićanović Kresimir 7-9, 142, 143Mihalić Slavko 85, 94, 95, 101-107, 110-113Miladinov Kiril 128Milanja Cvjetko 16, 18-21, 28, 96, 104, 112, 116­

119, 153Miłosz Czesław 109 Miodek Jan 49 Miodońska Lilianna 83, 89 Mnouchkine Ariane 127 Mogus Milan 53, 73, 81, 91 Molier 131 Morita Akito 11Mosiołek-Kłosińska Katarzyna 43 Mennesland Svein 61, 78

Mraović Simo 123 Mrduljas Igor 138Mrkonjić Zvonimir 24, 96, 118, 121, 129, 131,

132, 141Mujicić Tahir 29, 30, 130, 131, 141

~ N ~

Nabokov Władimir 114Nehajev Ivan Rogić 19, 20, 98, 104Nemec Kresimir 112, 113, 121Neruda Pablo 16Nietzsche Friedrich Wilhelm 149Nikcević Sanja 29, 30Nikcević Vojislav P. 78, 86Novak Slobodan 28, 116Nycz Ryszard 145, 147, 148, 150, 151

~ O ~

oczkowa Barbara 38, 39, 52, 55, 62, 85, 90, 91 Okopień-Sławińska Aleksandra 145 Okuka Milos 60 Opacić Nives 49Oraić Tolić Dubravka 108, 110, 115-117, 119, 123,

126Orwell George 55 Ostaszewska Danuta 146 Owen Stephen 124

~ p ~

Paljetak Luko 130 Panas Władysław 119 Park Robert Ezra 38 Paro Nedjeljko 28 Pavesić Slavko 85, 91, 92 Pavicić Josip 55, 56 Pavicić Jurica 26 Pavić Ninoslav 42Pavlicić Pavao 25, 26, 28, 95, 96, 113 Pavlović Bore 118Perasović Benjamin 33, 37, 38, 40-42, 44-47Perić Ratko 31Pessoa Fernando 16Pesorda Mile 15Peti Mirko 80, 92Petković Nikola 123Picht Georg 124Pintarić Jadranka 11Piotrowski Przemysław 37Plath Sylvia 16

Indeks nazw isk 163

Platon 152 Plaut 16Polhemus Ted 37 Poniz Denis 94 Ponos Tihomir 12, 13, 14 Popović Vladimir 94 Poprawa Jan 125Pranjković Ivo 49, 62, 65, 69, 71-73, 76, 79Primorac Strahimir 27Preradović Petar 16Presley Elvis 152Propp Vladimir 137Prosperov Novak Slobodan 29, 30Purdie Susan 134Putanec Valentin 92Pycia Paulina 7, 8, 37, 94, 107Pye Gillian 132, 134

~ Q ~

Quien Kruno 118

~ R ~

Radaković Borivoj 123 Radelić Zdenko 64, 66, 75 Radnović Ugljesa 143 Radojević Radoje 78 Radovanović Milorad 39, 77 Ramet Sabrina P. 64, 68-72, 74, 78 Ranciere Jacques 100 Raos Ivan 28, 33,Raos Predrag 28. 142 Ravlić Jaksa 85Rem Goran 21, 22, 116, 117, 121-124Ricoeur Paul 18, 153Rimbaud Arthur 16, 153Ronconi Luca 127Rorty Richard 110, 145Rousseau Jean-Jacques 105Ruttar Anna 8, 114

~ S ~

Sabljak Tomislav 94 Salwa Piotr 152Samardzija Marko 49, 52, 62, 73 Sawicka Jadwiga 126 Schaff Adam 36 Scharloth Joachim 99 Scruton Roger 110 Selak Ante 81

Senker Boris 29, 30, 127, 128, 130, 131, 141Sertić Oliver 37Servoise Rene 124Sesar Dubravka 50, 56, 58Sever Josip 114-126Sever Vanis Vlasta 115, 123Silić Josip 80, 91Simeon Rikard 62Slabinac Gordana 143Slamnig Davor 28, 34, 142Slamnig Ivan 24, 28, 110-113, 118Sławiński Janusz 145Smoje Miljenko 33Sobol-Jurczykowski Andrzej 26Sofokles 16Solar Milivoj 17Sollers Philip 99Sontag Susan 18, 153Sorel Sanjin 118Spaski Borys 11Spehnjak Katarina 14Spielberg Steven 10Spitz Mark 11Srhoj Vinko 32Stamać Antun 16, 89, 111, 153Starc Nenad 19Stein Peter 127Steindorff Ludvig 60, 69, 72Stefanović Ljubomir 123Stevanović Mihailo 64, 65, 66Stojević Milorad 20-23, 98, 104, 153Strehler Giorgio 127Stosić Josip 118Suchanek Lucjan 109Supek Ivan 13Szekspir William 16, 30, 131, 133, 134-137, 140 Szulżycka Alina 36

~ S ~

Senoa August 16, 153Sicel Miroslav 116Simić Antun Branko 16, 153Sipka Milan 61, 63, 67, 70, 77, 79Sipus Berislav 121Skarić Ivo 80Skiljan Dubravko 17Skrabe Nino 29, 30, 130, 131, 141Skrinjarić Suncana 123Slosar Dusan 51

164 Ch o r w a c ja l a t s ie d e m d z ie s ią t y c h x x w ie k u . K u l t u r a . Ję z y k . L it e r a t u r a

Snajder Slobodan 19, 29 Vladović Borben 98Soljan Antun 28, 95 Vranić Sime 99, 100Sosić Hrvoje 14 Vrdoljak Antun 33Stulić Johnny 34 Vuco Miro 31

~ T ~ Vucetić Sime 17Vuković Jovan 83

Tadić Natsanda 9 Vuković Tvrtko 7, 94, 111Tarnay Emil Robert 31 Tenzera Veselko 25, 26

~ W ~

Tezak Stjepko 81 Walas Teresa 110Tito Josip Broz 11, 13, 15, 17, 35, 39, 50, 51, 54, Whorf Benjamin Lee 36

57, 83 Wierzbicki Jan 143Tomić-Koludrović inga 48 Wilkoń Aleksander 43, 44Trakl Georg 16 Wilson Robert 127Tribuson Goran 25, 26, 28, 113 Wojtyła Karol (Jan Paweł II)Tripalo Miko 12, 14 Wolicki Krzysztof 124Tudman Franjo 14, 17 Wozniak Steve 11Tumiłowicz Bronisław 125 Wyka Anna 37

~ U ~ ~ Z ~

Ugresić Dubravka 28, 109, 113, 126, 142-157 Zecević Vesna 80, 92Ujević Augustin ‘Tin’ 16, 118, 153 Zemanek Adina 124

~ V ~ Zgółkowa Halina 43 Znaniecki Florian 36

Valent Milko 28, 123, 142 Valery Paul 16 Veselica Marko 14 Vidović Bolt ivana 50, 56, 58

Znika Marija 80, 92 Zupancic Alenka 137-141

~ Z ~

Villon Franęois 16, 153 Żagar Anka 123Vince Zlatko 80 Żanić Ivo 60da Vinci Leonardo 136 Żdralović Sanja 30Visconti Luchino 10 Żivković Sreten 61Visković Velimir 25, 26, 27 Żizek Slavoj 18, 153Vitez Antoine 127 Żupan Ivica 26

O p i s z d j ę ć n a o k ł a d c e

( od g ó r n e g o l e w e g o r o g u , z g o d n i e z r u c h e m w s k a z ó w e k z e g a r a )

1. Chorwacka Wiosna2. Pogrzeb Josipa Broza Tity - trybuna z zaproszonymi gośćmi3. Czasopismo „Most” i „Republika”4. Godło Socjalistycznej Republiki Chorwacji5. Konstytucja SFRJ (Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii) uchwalona w 1974 roku6. Ivan Zvonimir Cicak i Drazen Budisa - liderzy protestów studenckich7. Flaga państwowa SFRJ8. Savka Dapcević-Kucar na Placu Republiki (dzisiaj bana Josipa Jelacicia) w Zagrzebiu9. Przedstawienie „Hamleta” we wsi Głucha Dolna - Państwowy Teatr Powszechny w Łodzi -

23.06.1978 r.10. «Telegram» z tekstem Deklaracji o nazwie i sytuacji chorwackiego języka literackiego11. Josip Broz Tito i Sophia Loren w rezydencji Tity na wyspach Brijuni12. Okładka książki Josipa Pavicicia pt. Novogovor13. Motyw z książką Dubravki Ugresić Poza zaprozu, zdjęcie Katarzyna Majdzik14. Czasopismo „Forum”15. Josip Sever16. Milorad Stojević, Ondina bez magistrala17. Savka Dapcević-Kucar i Miroslav Krleza18. Stadion Poljud w Splicie podczas meczu Hajduk Split - Crvena Zvezda Belgrad; reakcja na wia­

domość o śmierci Josipa Broza Tity19. Josip Broz Tito