Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Zarządzania

Katedra Marketingu i Zarządzania Gospodarką Turystyczną

Prof. UEW, dr hab. Izabela Michalska-Dudek

BIURA PODAŻY NA RYNKU TURYSTYCZNYM

Historia rozwoju podmiotów świadczących usługi

pośrednictwa i organizacji w turystyce

Wykład 1

II rok stacjonarne studia I stopnia na kierunku Turystyka

Materiały (BPnRT*.pdf) na stronie:

http://www.michalska-dudek.pl/dydaktyka.html

Do XIX wieku turystyka miała charakterwyjątkowo elitarny, a podróżowali głównie ludzienależący do wąskiego kręgu arystokracji iziemiaństwa.

Jednak migracje ludności poza obszar stałegomiejsca zamieszkania miały miejsce już odnajdawniejszych czasów, a związane były głównie zekspansją terytorialną, dyplomacją, handlemoraz indywidualnymi potrzebami wynikającymiz celów o charakterze religijnym, zdrowotnymczy przyjemnościowym.

Wprowadzenie

Pielgrzymki w starożytnym Egipcie (od IVw.p.n.e.), starożytnej Grecji (VIII w.p.n.e.) iIndiach (IV w.p.n.e.) uznawane są dziś za pierwszepodróże o charakterze turystycznym.

Szersze rozmiary zjawisko turystyki zyskało wRzymie, gdzie nastąpił rozwój miejscowości odominującej funkcji turystycznej orazmiejscowości wykorzystujących waloryzdrowotne źródeł mineralnych, służącychwypoczynkowi podmiejskiemu mieszkańców Rzymu iPompejów.

W okresie średniowiecza przejawy podróżyturystycznych ograniczone były do ruchówpielgrzymkowych. Zaczęły wówczas powstawaćpierwsze obiekty o charakterze noclegowym(gospody i zajazdy).

Okres renesansu przyniósł wzrost liczbypodróży o charakterze poznawczym(najczęściej odwiedzanym krajem ówczesnej Europybyły Włochy), naukowym i zdrowotnym, choćwciąż wiele podróży związanych było z handlem ireligią.

W oświeceniu, dodatkowo wśródmotywów podejmowanych podróży pojawiły siętypowo wypoczynkowe, a także bardzowzrosło znaczenie turystyki poznawczej.

Przełom wieku XVII i XVIII przyniósłupowszechnienie zwyczaju odwiedzania przezAnglików kontynentalnej części Europy. Podróże te,określane jako grand tour dały początekterminowi tourist (oznaczającemu uczestnika tychwypraw).

Grand Tour to odbywana raz w życiu,trwająca zwykle kilka lat, podróż młodegoszlachcica stanowiąca ukoronowanie wykształcenia,dostarczająca wiedzy o świecie i praktycznejznajomości języków obcych. Było toudokumentowanie pozycji społecznej oraz sygnałwysokich aspiracji. Odwiedzano najważniejszepaństwa europejskie (Włochy, Francję, Niderlandy,Niemcy).

Dopiero procesy gospodarcze i społeczne,zachodzące w XIX wieku (rozwój przemysłu,urbanizacja, rozwój środków transportu,podniesienie poziomu życia i wzrostzasobów wolnego czasu, itd.), przekształciłyturystykę ze zjawiska o marginalnym charakterzew zjawisko masowe, pociągające za sobąwiele skutków gospodarczych i społeczno-kulturowych.

utworzenie zrębów rynku turystycznego

Powstanie oraz dalszy intensywny rozwój biurpodróży, wiązał się z żywiołowym rozwojem ruchuturystycznego oraz tworzeniem się zrębówrynku turystycznego w pierwszej połowie XIXw. [por. Rapacz (red.), 2007, s. 14].

Wówczas to skala i natężenie tego ruchuskłoniły osoby fizyczne do podejmowaniadziałalności gospodarczej polegającej nasprzedawaniu usług takich jak nocleg, wyżywienieczy transport, jak również przygotowywaniukompleksowych ofert usług turystycznych.

Na rozwój turystyki wpłynęły i nadal wpływająróżne czynniki i procesy, powodujące ilościowy ijakościowy rozwój ruchu i popytu turystycznego.UNWTO wyodrębniła aż 133 czynniki wpływającena rozwój współczesnej turystyki, grupując je w trzygrupy czynników:

ekonomicznych (ogólnogospodarcze,dochodowe oraz cenowe),społeczno-psychologicznych (czas wolny,czynniki demograficzne, industrializacyjne,urbanizacyjne, kulturalne, motywacyjne)podażowych (polityka turystyczna,transport, baza noclegowa, organizatorzypodróży).

W literaturze przedmiotu wśródnajważniejszych czynników rozwoju ruchu ipopytu turystycznego wymienia się:

instytucjonalizacja czasu wolnego,systematyczny wzrost liczby ludnościświata oraz wydłużenie średniej długościżycia,wzrost stopy życiowej ludności,rozwój kulturowy, społeczno-zawodowyoraz wzrost poziomu oświaty iwykształcenia ludności,

dynamiczny rozwój środków transportu,rozwój podaży podstawowych usługturystycznych – hotelarskich, noclegowych,gastronomicznych oraz pozostałychelementów infrastruktury turystycznej,istnienie instytucji prawnychumożliwiających i ułatwiającychprzekraczanie granic państwowych [szerzejw: Konieczna-Domańska, 2008, s. 56-72].

Obecnie powszechnie uznaje się, że turystykastała się ważnym ekonomicznym i społecznymfenomenem współczesnej cywilizacji.

Według raportów World Tourism Organization(UNWTO) na przestrzeni dekad liczbamiędzynarodowych wyjazdów turystycznych ewoluowała

z 25 milionów w 1950 roku(poprzez 278 milionów w 1980 roku,

528 milionów w 1995 roku763 milionów w roku 2004)

do 1400 milionów w roku 2018,charakteryzując się z przyrostem 5,4% wstosunku do roku poprzedniego [TourismHighlights. Edition 2019].

Aktualne wskaźniki

Światowa Organizacja Turystyki NarodówZjednoczonych (United Nations World TourismOrganization – UNWTO) powstała w 1975 roku. Jestto organizacja wyspecjalizowana ONZ, zajmująca siękwestiami związanymi z turystyką, m.in.statystykami ruchu turystycznego.

Z powodu częstego mylenia World TourismOrganization z World Trade Organization, ZgromadzenieGeneralne ONZ postanowiło zmienić skrót na UNWTO (jegopierwsze litery oznaczają United Nations).

Tourism Highlights.pdf

Lic

zb

a p

rzyja

zd

ów

mię

dzyn

aro

do

wych

[w

mln

] 1400

Prognozy

Liczba przyjazdów w międzynarodowej turystyce w latach

1950 – 2015 i prognoza 2030

Liczba przyjazdów w międzynarodowej turystyce w latach

1950 – 2015 i prognoza 2030

Średni przyrost

roczny 3,3%

Od dekad turystyka wykazywała stały wzroststając się jednym z największych i najszybciejrozwijających się sektorów gospodarki na świecie.Efektem tego wzrostu było zwiększenieprzychodów z turystyki.

W 2019 roku osiągnęły one poziom 1451miliardów $, wykazując przyrost 4,4% wstosunku do roku poprzedniego.

W czołówce państw charakteryzujących sięnajwyższymi wydatkami obywateli na turystykę znajdująsię: Chiny, Stany Zjednoczone, Niemcy, WielkaBrytania, Francja, Australia, Kanada, Rosja,Korea, Włochy.

Na kraje te przypadło w 2017 roku niemal 40%ogólnych wydatków turystów w skali światowej.

TOP SPENDERS

10 państwa najlepiej zarabiających naturystyce stanowi prawie 50% całkowitychwpływów z turystyki

TOP EARNERS

Według World TourismOrganization (UNWTO) światowagospodarka turystyczna stanowiobecnie:

10% udziału w globalnymprodukcie brutto;10% udziału w zatrudnieniu nacałym świecie;7% światowego eksportu.

[por. Tourism Highlights 2018 World,2018].

To właśnie te dwa wskaźniki wyznaczają realnąspołeczną (gospodarczą i socjalną) pozycję turystykiwe współczesnym świecie, sygnalizując:

1. silne sprzężenie zwrotne pomiędzy turystykąa pozostałymi działami gospodarki;

2. jej rolę w światowej ekonomii.

W języku polskim podmioty zajmujące siędziałalnością w zakresie organizacji i pośrednictwaw turystyce przyjęto określać mianem biurpodróży.

Nie zawsze było to pojęcie jednoznaczne, ana przestrzeni minionych dekad pojęcie to ulegałozmianie w czasie, podobnie jak zmieniały sięnajistotniejsze cechy i zakres aktywności biurpodróży.

Definicja „biura podróży”

Pojęcie biuro podróży sformułowane zostałoprzez K. Eckemanna w 1930 roku. Autor ten uznałza biuro podróży:

instytucję prowadzoną na zasadach gospodarki zarobkowej, zajmującą się

organizacją podróży i występującą w roli pośrednika między przedsiębiorstwem

komunikacyjnym a klientem.

Kolejna definicja autorstwa P. Leglera określiłabiuro podróży jako:

przedsiębiorstwo służące jedynie zawodowemu pośredniczeniu przy

organizowaniu podróży osobom trzecim lub zajmujące się organizowaniem imprez

turystycznych we własnym imieniu [Legler, 1950, s. 79-80].

Kolejne definicje wskazywały już na znacznieszerszy zakres działalności omawianychpodmiotów.

I tak, np. według R. Łazarka biuro podróży to„przedsiębiorstwo turystyczne, którego

działalność może rozciągać się od współdziałania w urzeczywistnianiu podróży

(np. sprzedaż biletów komunikacyjnych, miejsc noclegowych), aż do organizowania i

sprzedaży standardowych wycieczek zryczałtowanych, w których wszystkie

poszczególne elementy występują łącznie”[Konieczna-Domańska, 2008, s. 16].

Pomimo istnienia szeregu definicjidotyczących pojęcia „biuro podróży”, stosowaniago w językach obcych (np. reisebüro – niemieckie,travel agency w języku angielskim czy l’agence devoyages w języku francuskim), jak też w praktycegospodarczej, w ustawodawstwie polskimpojęcie to nie występuje!!!

Pojęcie biuro podróży jest określeniemstosowanym w odniesieniu do podmiotów, którezajmują się działalnością z zakresu organizacjii pośrednictwa w turystyce jako jedynymbądź głównym przedmiotem swej działalności.

Rynek biur podróży – obok hotelarstwanajważniejszy segment rynku turystycznego -obejmuje:

po stronie podaży - podmioty zajmujące siępośredniczeniem przy sprzedaży różnych usługturystycznych oraz procesem organizowania isprzedaży usług oferowanych najczęściej wpostaci pakietu świadczeń;po stronie popytu tworzy go grupa aktualnychoraz potencjalnych nabywców o bardzo wysokimpoziomie zróżnicowania i zindywidualizowaniapotrzeb turystycznych.

Rynek biura podróży

Podmioty organizacji i pośrednictwapojawiły się na rynku turystycznym w XIXwieku i od tego czasu datuje się ich rozwój orazsystematyczny wzrost znaczenia w obsłudzeruchu turystycznego [por. Konieczna-Domańska2008, s. 9].

Historia powstania biur podróży

Stopniowy wzrost liczby osób podejmującychpodróże oraz zgłaszających popyt na związane z nimiświadczenia, uczynił działalność polegającą natworzeniu ofert dla turystów ekonomicznieopłacalną.

Już na początku XIX w. zaczęły powstawaćpierwsze instytucjonalne formy świadczenia usługpośrednictwa i organizacji, związane z masowąemigracją obywateli wielu państw europejskich.

Tzw. agencje podróży prowadzone byływówczas przez armatorów oraz maklerówokrętowych. Zajmowały się one głównie sprzedażąbiletów okrętowych i dostarczeniemniezbędnych dokumentów podróży.

Charakteryzowały się stosunkowowąskim zakresem działalności iobsługi (obsługiwały wówczas wyłączniesamą emigrację zarobkową). Dlatego teżtrudno twierdzić, iż ówczesne agencjepodróży (zwane biurami emigracyjnymi)były wyspecjalizowanymi, profesjonalnymijednostkami zajmującymi się obsługąpodróżnych.

Choć niektóre źródła literaturowe wśródnajstarszych na świecie biur podróży wymieniają -powstałą w 1758 roku - brytyjską firmę Cox&Kings[Andrews, 2007, s. 58, Singh, 2008, s. 1 i dalsze],to jednak powstanie pierwszej instytucjonalnejformy świadczenia usług związanych zodbywaniem podróży datuje się na połowę XIXwieku.

WIELKA BIOGRAFIA

TURYSTYCZNA

9 czerwca 1841r. 32-letni stolarzThomas Cook udał się pieszo ze swojego domu wMarket Harborough do pobliskiego miasta –Leicester – na spotkanie TowarzystwaAntyalkoholowego. Podczas marszu, jak późniejsam wspominał, powstał pomysł wykorzystaniatransportu. Na spotkaniu Thomas Cookzaproponował, aby specjalny pociąg przewiózłsympatyków Towarzystwa Trzeźwości z Leicesterna spotkanie w Loughborough.

Thomas Cook – ojciec współczesnej turystyki wycieczkowej

Pomysł został przyjęty z takimentuzjazmem, że następnego dnia Thomas Cookprzedstawił swoją propozycję sekretarzowiMidland Railway Company.

W efekcie 5 lipca 1841 r. wynajęty pociągprzewozi ok. 500 pasażerów w otwartychwagonach na odległość 12 mil (25 km), natrasie Leicester – Loughborough (tam i zpowrotem) za cenę jednego szylinga.

Fakt ten uznaje się za narodziny pierwszego biurapodróży na świecie, a Thomas’a Cook’a za twórcę podstaworganizacyjnych tego typu przedsiębiorstw turystycznych.

Katalogi Thomas Cook, 2017„Cook’s Excursionist”, 1890

1851r. → Thomas Cook

zakłada gazetę „TheExcursionist”, która,informując klientów o oferciefirmy, stała się prototypemkatalogu.

1872r. → ThomasCook organizujepierwszą podróżdookoła świata nastatku „Oceanic”,która trwała 222dni i liczyła 29 000mil.

1870r. → Thomas Cook uzyskuje specjalną

koncesję od rządu egipskiego i zostajepośrednikiem w żegludze po Nilu;

1997r. →

pierwsza wwielkiej Brytaniistronainternetowa biurapodróży

https://www.youtube.com/watch?v=AejXVtxSTnk

https://vimeo.com/173464588

Inskrypcja na nagrobku Thomasa Cook’a (Welford Road

Cemetery w Leicester)głosi, iż:

„uczynił podróżowanie łatwiejszym dla milionów”

I nagle…

Po 178 latach działalności w nocy z 22 na 23 września 2019 roku biuro podróży Thomas Cook ogłosiło upadłość.

Zadanie fakultatywne

Proszę opisać powody upadku koncernu Thomas Cook

Drugim znaczącym biurem podróżydrugiej połowy XIX w. było założone w1863 roku w Berlinie biuro CarlaStangen’a, uważanego za niemieckiegopioniera podróży zorganizowanych.

C. Stangen organizował zagranicznepodróże, w tym wycieczki dookołaświata, a także wyjazdy na światowąwystawę w Paryżu. Nabywcami jegousług byli głównie kupcy, rentierzy,architekci, artyści, bankierzy, jak równieżwielcy przemysłowcy, wysocy urzędnicy,ministrowie czy książęta.

Biuro Carl Stangen jako pierwsze wprowadziłona rynek tzw. kupony hotelowe oraz specjalnysystem biletowy, polegający na połączeniu biletukolejowego z biletem linii okrętowych.

Już w XIX w. bardziej rozwinięte biurałączyły w sobie funkcje pośrednictwa iorganizacji zajmując się:

agencyjną sprzedażą usług cząstkowych(biletów kolejowych, okrętowych)

organizowaniem podróży zryczałtowanych[Konieczna-Domańska, 2008, s. 99].

Etapy rozwoju biur podróży

Przedmiotem działalności biur podróży wdrugiej połowie XIX w. było tworzenie pakietówkompleksowej obsługi podróży.Przedsiębiorstwa korzystały wówczas nie tylko zkursów rozkładowych pociągów i statków, leczsame zaczęły organizować specjalneprzewozy turystyczne czy pociągi specjalne,przygotowane dla konkretnej podróży orazwyczarterowane statki morskie i rzeczne.

Jednak dopiero w połowie XX wiekuzauważalne stało się instytucjonalne rozdzieleniedziałalności organizatorskiej i pośrednictwa,oznaczające powstawanie wyspecjalizowanychpodmiotów:

→ świadczących usługi z zakresu organizacjiimprez

oraz

→ zajmujących się pośrednictwem w turystyce.

W okresie międzywojennym charakterystycznebyło dążenie przewoźników, zwłaszczakolejowych, do zapewnienia sobie powiązańze sferą obsługi podróży turystycznych.Przejawiało się ono nie tylko w otwieraniuwłasnych biur podróży i łączeniu się z biuramijuż istniejącymi, lecz także w coraz silniejszymnawiązywaniu kontaktów agencyjnych zniezależnymi biurami podróży, dla którychprawo przedstawicielstwa stało się jednym zgłównych rodzajów działalności usługowej.

W kolejnych dekadach biura podróżyrozszerzyły ofertę usług o nowe propozycjepodróży zorganizowanych oraz nowsze formyobsługi. Oprócz dalszego rozwoju turystycznychpociągów specjalnych, bardzo charakterystyczny byłrozwój pakietów autobusowych, a następniewykorzystanie samolotów do przewozu turystów.

Okres międzywojenny to zatem przedewszystkim:

→ rozwój pakietów autobusowych, początkizastosowania samolotów, w tym w formie czarterów.

→ początki powiązań o charakterze pionowym międzybiurami podróży a przewoźnikami,

→ początki powiązań poziomych (tendencjakoncentracji poziomej między organizatoramipodróży).

Na obecny kształt rynku podmiotóworganizacji i pośrednictwa turystycznego wpłynęłyjednak przede wszystkim procesy zachodzące po IIwojnie światowej w rozwiniętych krajachkapitalistycznych (proces racjonalizacji wielkościprzedsiębiorstwa turystycznego i jegokooperacji z innymi branżami), a zadecydowały otym zarówno rozmiary ruchu i popytuturystycznego, jak i intensywny rozwójgospodarczy tych krajów.

Działalność organizatorska osiągnęłaznacznie większe niż do tej pory rozmiary,bowiem to dopiero duża skala produkcjirealizowanej przez przedsiębiorstwo dałamożliwość na „potanienie” usług biura podróży, aco za tym idzie na udostępnienie ich ofertywiększej liczbie odbiorców.

Tylko organizator stający się hurtowymnabywcą dużej ilości turystycznych usługcząstkowych mógł liczyć na niższe ceny uproducentów.

Po II wojnie światowej zaczął stopniowoprzybierać na sile proces rozchodzenia się drógrozwoju instytucjonalnego usług pośrednictwa iorganizacji.

Przejawiało się to powstaniemspecjalistycznych firm zajmujących sięorganizowaniem podróży, a także dużej liczbyagentów podróży, którzy zajmowali się przedewszystkim pośredniczeniem w sprzedaży usługturystycznych.

Miały wówczas miejsce:

→proces specjalizacji wielu biur wyłącznie wprowadzeniu działalności organizatorskiej

oraz

→zauważalny wzrost rozmiarów prowadzonejprzez nie działalności.

Ponieważ intensywność przemian rynku usługpośrednictwa i organizacji pozostawała w ścisłejzależności od stopnia rozwoju konkretnegorynku turystycznego, a więc potencjału popytuoraz podaży usług turystycznych, jak teżkonkretnego systemu ekonomicznego, wktórym funkcjonował dany rynek, to różna byłaskala zmian na poszczególnych rynkach krajowych[por. Konieczna-Domańska, 2008, s. 10].

Dziękuję za uwagę