Badanie kwestionariuszowe

Małgorzata KowalskaMałgorzata Kowalska

Katedra i Zakład Epidemiologii

SUM w Katowicach, 2012

KWESTIONARIUSZANKIETA SAMOZWROTNA

Zalety

� jednolity sposób zadawania pyta ń zmniejsza mo żliwo ść wyst ąpienia bł ędów zmniejsza mo żliwo ść wyst ąpienia bł ędów systematycznych

� respondenci dysponuj ą dłu ższym czasem niezbędnym do przemy ślenia odpowiedzi

Wady

� kłopot z odzyskaniem wypełnionych ankiet

KWESTIONARIUSZANKIETA SAMOZWROTNA

ankiet� niepewno ść co do rzetelno ści wypełniania

(kto wypełniał?) i udzielonych odpowiedzi ( zrozumienie tre ści pyta ń – szczególnie w odniesieniu do tłumaczonych z j ęzyka obcego kwestionariuszy)

WYWIAD

Zalety� możliwo ść uzyskania odpowiedzi od

większej liczby osóbmożliwo ść wyja śnienia niezrozumiałych � możliwo ść wyja śnienia niezrozumiałych kwestii

� możliwo ść pogł ębionego wywiadu –dodatkowe pytania w trudnych lub drażliwych kwestiach

WYWIAD

Wady wynikaj ące z relacji ‘badaj ący-badany’

� nie zarejestrowanie lub zniekształcenie informacjiniepotrzebne lub niewła ściwe zadanie � niepotrzebne lub niewła ściwe zadanie pytania

� błąd rejestracji odpowiedzi� świadome udzielenie nieprawdziwej

informacji

DOBRA RADA

Jeśli to mo żliwe korzystaj z Jeśli to mo żliwe korzystaj z kwestionariusza standardowego!

PRZYKŁADY KWESTIONARIUSZY

KWESTIONARIUSZ OCENIAJ ĄCY POZIOM SATYSFAKCJI PACJENTA

Developing a standard short questionnaire for theassessment of patient satisfaction with out-of-hour s

primary care .C Salisburya, A Burgessb, V Lattimerb, D Heaneyc, J Walkerd, J Turnbullb and H Smithe

Family Practice 2005 22(5):560-569dostęp:http://fampra.oxfordjournals.org/cgi/content/full/22/5/560

WHOQOL-BREF Questionnaire

i tak dalej….

WYWIAD LEKARSKI

� wywiad niestandaryzowany� treść, słownictwo i sekwencja pyta ń � treść, słownictwo i sekwencja pyta ń

zależą od okoliczno ści, rodzaju choroby i stanu pacjenta

WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY

� wywiad standaryzowany� treść, słownictwo i sekwencja pyta ń są

jednakowe – pozwala na wi ększą powta -jednakowe – pozwala na wi ększą powta -rzalno ść uzyskanych wyników

Kwestionariusz punktowy dla oceny sposobu żywienia/wg Gaw ęcki, Jeszka „ Żywienie człowieka” PWN, 1995/

Lp. Przedmiot oceny Liczba punktów

Liczba pkt. ocenianego jadłospisu

1. Ile posiłków dziennie spożywano?

4 lub 5 5

3 2

mniej niż 3 0

2. W ilu posiłkach w ciągu tygodnia występował produkt dostarczający białka zwierzęcego?

we wszystkich 5

w 75% posiłków 2dostarczający białka zwierzęcego?

rzadziej 0

3. Jak często spożywano mleko lub jego przetwory?

codziennie, min. w 2 posiłkach 5

codziennie, min. w 1 posiłku 2

rzadziej 0

4. Jak często spożywano warzywa i owoce?

codziennie, min. w 3 posiłkach 5

codziennie, min. w 2 posiłkach 2

rzadziej 1

5. Jak często spożywano surówki z warzyw lub owoców?

codziennie 5

w 75% dni 2

rzadziej 0

Ocena uzyskanych odpowiedzi – sposób żywienia

� Bardzo dobry 25 pkt.� Dobry 21 – 24 pkt.� Dostateczny 10 – 20 pkt. (bez ocen 0)Dostateczny 10 – 20 pkt. (bez ocen 0)� Z błędami 10 – 20 pkt. (z ocenami

zerowymi)� Zły 9 pkt. i mniej

Fragment kwestionariusza ISAAC (International Study of Asthma and Allergies in childhood) przeznaczony dla dzieci w wieku 13-14 lat

PYTANIA ZAMKNI ĘTE

� Ułatwiaj ą odpowied ź – ograniczona ilo ść wariantów odpowiedzi

� Ułatwiaj ą analizę statystyczn ą

PYTANIA OTWARTE

� Dostarczaj ą pełniejszej informacji, pozwalaj ą na wyładowanie emocji ale…

� komplikuj ą statystyczn ą analizę wyników

ETAPY PLANOWANIA BADANIA EPIDEMIOLOGICZNEGO Z WYKORZYSTANIEM KWESTIONARIUSZA /wg Jędrychowski „Epidemiologia” PZWL, 1999/

GA2LEN Brożek G. 2009

Wydrukowano 10 000 kwestionariuszy

Zaplanowano: 6000 osób, Chorzów

Realia: ~2000 z 6000 kwestionariuszy w I etapie oraz ~500 z 4000 w II etapie

Razem: ok. ¼ populacji zakwalifikowanej do badania

KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA

� krótkie wprowadzenie – zaproszenie do badania, cel pracy, instrukta ż wypełniania ankiety

� informacja o zespole badawczym – adres, telefon kontaktowy

� dane identyfikuj ące badanego – płe ć, wiek, zawód, miejsce zamieszkania, etc.

� grupowanie tematyczne pyta ń

� prawidłowa numeracja pyta ń – pytania obja śniające

KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA c.d.

� pytania proste, jasno sformułowane i nie krępujące badanego

� unikanie powtórze ń i zbędnych pyta ń� pozostawienie miejsca na kodowanie danych -

czytelno śćczytelno ść� unikanie konieczno ści dokonywania oblicze ń� pytania kontrolne i krzy żowe – eliminuj ą

stronniczo ść i nierzetelno ść odpowiedzi� skomplikowany kwestionariusz poprzedzi ć

badaniem pilota żowym

WIARYGODNOŚĆ ZASTOSOWANEGO

NARZĘDZIANARZĘDZIAto

nadrz ędny cel!

Poprawno ść badania

Powtarzalno śćTrafno śćTrafno ść

Rzetelno śćWewnętrzna poprawno ść

Sprawdzenie wiarygodno ści kwestionariusza

Nowo opracowany* kwestionariusz musi być zweryfikowany, zanim zostanie użyty w badaniach

epidemiologicznych.

1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/ 1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/ podobnej populacji, która będzie przedmiotem badania zasadniczego;

2. poprawiony i przetestowany ponownie;

3. zwalidowany.

*opracowany zgodnie z zasadami budowy kwestionariuszy

Jędrychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, 1982

Najczęściej wyst ępuj ące problemy

Konstrukcja kwestionariuszaDostosowanie do percepcjiAkceptowalno śćDystrybucjaBrak standaryzacji

Walidacja - zamierzony efekt- wiarygodno ść

ocena powtarzalności i trafności autorskich ocena powtarzalności i trafności autorskich kwestionariuszy stosowanych w badaniach stanu odżywienia i sposobu żywienia

Przyj ęty sposób post ępowania

� Grupa badana – 100 osób / >200 osób/

� Autorski kwestionariusz� Walidacja – zgodno ść odsetkowa

odpowiedzi w te ście i rete ścieodpowiedzi w te ście i rete ście‘tak -tak’ (%) ‘tak -nie’ (%)‘nie -nie’ (%) ‘nie -tak’ (%)

� Powtarzalno ść dla kluczowych pyta ń -statystyka Kappa Cohena

Test – Retest Czas?24 h /Charalambos, Epidemiology 1995/

Tydzień / Burdorf, Occup Environ Med 1996; Moore, Eur J Clin Nutr 2005/

2 tygodnie2 tygodnie /Hoelscher, Am Diet Association 2003/

1 miesi ąc /Shatenstein, Can J Diet Pr and Research 2005; Bogers, Am J Epidem 2004/

3 miesi ące /Peat, Chest 1992/

Warto ść KappaPowtarzalno ść

� 0 – 0,40 słaba� 0,41 – 0,60 umiarkowana� 0,41 – 0,60 umiarkowana� 0,61 – 0,80 dobra� > 0,81 bardzo dobra

Seigel D.G. Am. J. Epid. 1992Dla kwestionariuszy żywieniowych

Kappa > 0,4 Masson L.F. Public Health Nutr. 2003

Uwagi ko ńcowe

� walidacja wybranych kwestionariuszy żywieniowych

� okre ślenie powtarzalno ści dla kluczowych pyta ń

� szczególne zastosowanie – dzieci i młodzie ż, � szczególne zastosowanie – dzieci i młodzie ż, mężczyźni, niski poziom wykształcenia /Bogers, Am J Epidemiol 2004/

� propozycja najlepszego kwestionariusza dla oceny sposobu żywienia i stanu od żywienia

Inne propozycje

� Współczynnik korelacji rang Spearmana0,70 – 0,80 poziom akceptowalny0,81 – 0,90 poziom wystarczaj ący> 0,91 poziom bardzo dobry

/ wg Hoelscher, Am Diet Association 2003// wg Hoelscher, Am Diet Association 2003/

� Weryfikacja z zastosowaniem biomarkerów/ wg Bogers, Am J Epidemiol 2004/

Miary trafno ści testu

Wskaźnik czułości – % osób prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ do grupy tak-tak w stosunku do metody referencyjnej.

Wskaźnik swoistości (specyficzności) – % osób prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ doprawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ dogrupy nie-nie w stosunku do metody referencyjnej.

Podstawa – wyróżnienie 2 grup osób: • „tak-tak” – „z ryzykiem” • „nie-nie” – „bez ryzyka”

Obliczanie czuło ści i swoisto ści

Metoda referencyjna

Wynik metody FFQsuma

tak nie

tak a b a + b

nie c d c + d

suma a + c b + d

wskaźnik czułości (%) = a×100/(a+b)

wskaźnik swoistości (%) = d×100/(c+b)

a, b, c, d – liczebności w grupach

Wyniki własnych bada ń

Wyniki

Wyniki

Podsumowanie

� Autorski kwestionariusz – tak

� Ale… oceniona jego powtarzalność,

� Dla potrzeb dobrej publikacji konieczny opis zastosowanego narzędzia – tu… kwestionariusza i powtarzalność,

trafność i wiarygodność

� Im lepszy kwestionariusz tym prostsza budowa bazy danych

– tu… kwestionariusza i metody jego oceny

� Pozostaje jeszcze możliwość zakupu licencji standardowego kwestionariusza ale… zazwyczaj jest w obcym języku!