A.Slodowy_-_Lubie_majsterkowac

7/21/2019 A.Slodowy_-_Lubie_majsterkowac

http://slidepdf.com/reader/full/aslodowy-lubiemajsterkowac 1/233

b s S



Spis treści

Część I. Budujemy proste zabawki/131. Skacząca żabka/132. Wesoły miś Yogi/143. Latające śmigło/154. Miniaturowy samolot/165. Ciągnik rolniczy/176. Czołg/19

7. Kukiełka poruszana wiatrem/208. Wiatrak/219. Prawdziwy kompas/22

10. Piłki do zabawy w pokoju/2311. Mechaniczny bąk/2512. Wagi/2613. Lalka ze starego kapelusza/2814. Najprostsze telegrafy/30

15. Telegraf samopiszący/36

16. Łodzie żaglowe/40

17. Łodzie motorowe/4218. Model statku parowego/45

19. Magnetyczny samochodzik/48

20. Sygnalizatory i modele do nauki zasad ruchu dro-gowego/50

21. Latawiec „wiropłat’754

22. Bezpieczne wyrzutnie rakiet/55

5



Spis treści

Część I. Budujemy proste zabawki/13

1. Skacząca żabka/132. Wesoły miś Yogi/143. Latające śmigło/154. Miniaturowy samolot/165. Ciągnik rolniczy/176. Czołg/19

7. Kukiełka poruszana wiatrem/208. Wiatrak/219. Prawdziwy kompas/22

10. Piłki do zabawy w pokoju/2311. Mechaniczny bąk/2512. Wagi/2613. Lalka ze starego kapelusza/2814. Najprostsze telegrafy/30

15. Telegraf samopiszący/36

16. Łodzie żaglowe/40

17. Łodzie motorowe/4218. Model statku parowego/45

19. Magnetyczny samochodzik/48

20. Sygnalizatory i modele do nauki zasad ruchu dro-gowego/50

21. Latawiec „wiropłat’754

22. Bezpieczne wyrzutnie rakiet/55

5



Latawiec rombowy z wyciągiem rakiety/60Miniaturowa karuzela dla lalek/62Urządzamy pokoik lalek/64Prawdziwa miniaturowa pralka dla lalek/67

Małe krosna tkackie/68Tamborek do wyszywania/71Wachlarz/72Wózek dla lalki/74Miniaturowy odkurzacz/77Szachy ze szpulek na nici/79Skarbonki/80

Skarbonka z zamkiem mechanicznym/80Skarbonka z zamkiem cyirowym/81Skarbonka z zamkiem elektromagnetycznym/83

/Zabawki dla cierpliwych konstraktorów/85

Gra stołowa — boisko piłki nożnej/85Gra stołowa — polowanie na zające/89

! Bezpieczna strzelba/94Zabawki psychotechniczne/96

! „Wieczny ekran’* do rysowania wzorów i napisów/98! Teatrzyk cieni/100; Domowe teatrzyki lalkowe/103

j Zdalnie sterowana wyrzutnia szybowców/111] $migłowce/l 12

. Model latający na uwięzi/112^ Swobodnie latający model śmigłowca/114

j Dźwig budowlany/116t Model przenośnika czerpakowego/1194 Mechaniczne zwierzęta/121

r Pies jamnik sam omija przeszkody/1224 „Rozumny” żółw/1261 Mechaniczna żaba/130

Zdalnie sterowany pojazd księży co wy/133



14. Samochody na torze wyścigowym/13615. Samochodzik z programowanym mechanizmem ste

ra jącym/14516. Autotrener — przyrząd do nauki jazdy samocho-

dem/14817. Jak jeździć rowerem w pokoju/15118. Modele do doświadczeń fizycznych/153

Część m. Usprawnienia i porady praktyczne/157

1. Najprostsze półki na zabawki i modele/1572. Jak pakować paczki i jak zrobić prudełka bez skleja-

nia/1593. Wieszak na drobne przedmioty w kuchni/1614. Jak drukować „ekslibrisy" do oznaczania książek w

domowej bibliotece/1625. Jak odświeżać i naprawiać zniszczone książki/1646. „Wieczne” kalendarze/1667. Podstawki pod gorące naczynia i półka z pasków me

talowy ch/16 88. Domowa instalacja alarmowa przeciwpożarowa/1739. Siatki na zakupy/174

10. Koszyczek z listewek drewnianych/17711. Obudowa i automatyczne oświetlenie szkolnej gazetki

ścienne j/17812. Drobny sprzęt ogrodniczy/180a. Sprężynowe grabie/180 b. Zrywanie owoców z drzewa/180c. Łopatka do pracy w ogródku/180d. Miniaturowa cieplarnia na balkonie/180

13. Samoczynny podlewacz do kwiatów/18314. Domki i karmniki dla ptaków/18315. Myszołapka/18516. Drobny sprzęt wędkarski/188

a. Mechaniczny kołowrotek/186



»kładana sieć do wyjmowania ryb/187Dbsłuea. usprawnienia i wyposażenie roweru/188

Dbsługa i konserwacja roweru/188dodatkowe światło hamulcowe/193Turystyczne torby rowerowe/194

Turystyczna przyczepka rowerowa/198

ludujemy sprzęty i przedmioty użytkowe/198

Wstawki pod książki do czytania/198Clamry, zapinki i paski/199^łki na książki/203

Vieszaki do suszenia bielizny/204>wieczniki/206 jampriony/209Vbażury/212

Nastawna oprawa oświetleniowa nad łóżkiem/215)prawa oświetleniowa (lampa) kreślarska/218’rostowody kreślarskie/220>tolik do pisania i rysowania/221ikładany stolik pod telewizor/223Przewoźny stolik do podawania herbaty/225Jiurko do odrabiania lekcji/227ndiański wigwam/228

Namiot turystyczny/229>piwór turystyczny/231debelki campingowe/233

Dodatkowe wyposażenie namiotu/234Chłodziarka” — pojemnik do przechowywania arty-:ułów spożywczych/234»kładana szafka namiotowa/236świetlenie w namiocie/237Viszący „stolik” i śmietniczka/239fuśtawki/240

^awka-huśtawka w ogrodzie/240



b. Huśtawka dla dzieci na podwórku/242c. Huśtawka w mieszkaniu/243

21. Hamak/245

22. Parasol campingowy/24823. Parawan plażowy/25124. Torba na sprzęt fotograficzny/25125. Fotograficzne lampy błyskowe/25326. Powiększalniki fotograficzne/255

27. Oświetlenie w ciemni fotograficznej/25928. Statywy do aparatów fotograficznych/26029. Szafka-statyw do kaset magnetofonu/26430. Jednostrunowa gitara hawajska/26631. Jak zbudować „klasyczną” gitarę/268

Część V. Warsztat majsterkowicza/275

1. Narzędzia i urządzenia w domowym warsztacie/275

2. O technice pracy i zastosowanych materiałach/278a. Własności metali/278 b. Własności, obróbka i sklejanie tworzyw sztucz-

nych/281

c. Własności i obróbka drewna/2843. Jak nitować i łączyć części modeli i zabawek/2894. Lutowanie i odlewanie metali/2965. Obróbka blachy/2996. Technika rysowania podczas projektowania budowy

zabawek i sprzętów domowych/301



Do Czytelników

Od kilkunastu lat prowadzę cykliczny program telewizyjny „ZRÓB TOSAM", adresowany do majsterkowiczów. W niniejszej książce zebrałemwiększość tematów, które omawiałem i demonstrowałem przed kamerami tv

w czasie kolejnych programów.Różnorodność tematów związanych z domowym majsterkowaniem podzie

liłem według zainteresowań Czytelników na dwie książkiLUBIĘ MAJSTERKOWAĆ to opisy zabawek i modeli przeznaczone dla

dzieci i młodzieży do lat piętnastu. Natomiast młodzież starsza i młode małżeństwa mogą korzystać z drugiej książki — MAJSTERKOWANIE dlaKAŻDEGO, w której opisuję majsterkowanie związane z ulepszaniem1 utrzymaniem własnego mieszkania i domu rodzinnego.

Z uwagi na liczne publikacje opisujące majsterkowanie elektroniczne,w książce LUBIĘ MAJSTERKOWAĆ zamieszczono jedynie opisy związanez majsterkowaniem mechaniczno-technicznym.

Praktyczne doświadczenia życia codziennego uczą nas, ie właśnie znajomość mechaniki i części maszyn, poznanie własności materiałów i technologii prac technicznych, są podstawą sprawnego działania nowoczesnegoczłowieka. Samodzielne majsterkowanie opisane w niniejszej książce może być nie tylko doskonałą zabawą, ale i okazją do poznania praktycznej techniki użytkowej.

We wszystkich rozdziałach książki, opisując różne wzory i konstrukcje, podałem jednocześnie liczne porady praktyczne, które mają ułatwić samodzielne majsterkowanie.

Każdy z Czytelników, budując zabawkę czy sprzęt użytkowy. Jest samodzielnym konstruktorem. Konstruktor wprawdzie korzysta z cudzych doświadczeń i wzorów, lecz swoją budowę przystosowuje do indywidualnych potrzeb i możliwości materiałowych.

Wszystkie opisane w niniejszej książce zabawki i sprzęty były zbudowanei wypróbowane przez autora. Przy niektórych opisach celowo nic podano

wymiarów, ponieważ można je dowolnie zmieniać. W ten sposób Czytelnik

11



Część I

Budujemy proste

zabawki

1. SKAC Z C A Ż ABKA

Znajomość podstawowych praw fi-zyki ułatwi nam budowę różnychciekawych zabawek. W dalszych roz-działach poznamy działanie zaba-wek mechanicznych i zabawek napę-dzanych silniczkami elektrycznymi. Najpierw jednak zbudujemy nie-zwykle prostą zabawkę „napędzaną"toczącą się kulką stalową. Zabawka

ma kształt pudełka, które skacze podczas przechylania prostokątnejtekturki (rys. 1).

Rys. 1. Najprostsza zabawkaskaczące pudełko

Z cienkiego kartonu wycinamyszablon pudełka według rys. 2a. Polekkim nacięciu scyzorykiem zagina-

my krawędzie oznaczone linią krop-kowaną, tak aby boki 2 1 3 ustawić

równolegle pionowa Ścianki l wrazz bokami 2 i 3 sklejamy, jak narys. 2b. Do wnętrza pudełka wkła-damy kulkę stalową (lub szklaną) 4,

a następnie zaklejamy drugi koniecścianki 1 tak, aby całkowicie zam-

knąć pudełko. Nu zewnętrznychściankach pudełka narysujemy fi-gurkę żabki. Gotowe pudełko w przekroju przedstawiono na rys. 2c.Wymiary pudełka dostasujemy dowielkości kulki. Wysokość pudełkawynosi dwie średnice kulki; szero-kość „pasa" J jest około 2*/* razawiększa niż średnica kulki, a całko-wita długość pudełka jest około pięćrazy większa niż średnica kulki

Rys. 2. Szablon, widok i przekrój podłużny skaczącego pudełku

2 — Lubię majsterkować13



(Najlepiej zastosować stalową kulkęz łożyska rowerowego lub stalowąkulkę ze starego łożyska tocznegoo średnicy około 9 mm).

Spróbujmy wytłumaczyć, dlaczego pudełko skacze, a właściwie „kozioł-

kuje" na pochyłej tekturze, a nawetw pewnych przypadkach toczy sie„pod górkę"?

2. WESOŁY MIŚ YOGI

Któż z nas nie zna misia Yoęi, boha-

tera filmów prezentowanych przezdziwnego psa Huckleberry. Obser-wując sposób poruszania sie misiaYogi na filmach rysunkowych, za-uważymy, że jeśli ten niedźwiadek biegnie, to poruszają siq szybko jegonogi, a tułów przesuwa sie powoli.

Sylwetka tej postaci bardzo dobrze

nadaje sie do wykonania najprost-szej ruchomej zabawki. Z grubejtektury wycinamy dwie oddzielneczęści według wzoru na rys. 3. Kor-

pus misia 1 można przerysować przez przyłożenie kalki kreślarskiej bezpośrednio do rysunku. W czasie przerysowywania oznaczamy ostrzemszpilki położenie punktu 2. Po sta-

rannym wycięciu należy figurkę po-malować farbami plakatowymi lubfarbami wodnymi. Ponieważ praw-dziwy miś ma brązowe futro, dlategokorpus, recc i głowę pomalujemyfarbą brązową. Kapelusz i krawatmoże być zielony, a kołnierzyk bia-ły. Pyszczek misia jest żółty, a biał-

ko oka białe. Następnie z grubszej tektury wy-cinamy nogi wxdług szablonu 3. Rys. 3. Miś „Yogi" wycięty z tektury umie sam chodzić

Ostrzem szpilki oznaczamy położe- ------------------ MO



Ostrzem szpilki oznaczamy położenie punktu 4. Należy zwrócić uwagęna pewien szczegół. Otóż podeszwywszystkich czterech stóp są wryso-wane w obwód koła, którego środ-kiem jest punkt 4. Przed wycięciemczęści 3 można dodatkowo spraw-dzić cyrklem położenie dolnej częścinóg.

Do wykończenia zabawki będzie potrzebny jeszcze mały gwoździkoraz kawałek korka. Gwoździk 5wbijamy w punkcie 2, a następnieod strony tylnej zakładamy nogi 3,wciskając ostrze gwoździka w pun-kcie 4. Od strony tylnej na gwoździk

wbija się kawałek korka 6 . Korkanic należy wciskać zbyt silnie, abynóżki lekko obracały się względemtułowia. Przesuwając misia po tka-ninie na stole lub rękawie, zauwa-żymy, że Yogi naprawdę biegnie.

3. LATAJĄCE ŚMIGŁO

Latające brnięto można wykonać zgrubego brystolu lub cienkiej tektu-ry. śmigło wycinamy według szablo-nu I (rys. 4). Trzy łopatki śmigła sąrozstawione pod kątem 120°, a całeśmigło wycinamy z koła o średnicyokoło 140 mm. Piasta śmigła 2 jestzrobiona z trójkątnego kawałka bla-

szki. Każdy z narożników tej blaszkizaginamy do dołu i wciskamy w trzynacięcia w środkowej części śmigła.Po zawinięciu przctkniętych naroż-ników, blaszka 2 jest połączona ztekturką śmigła I. Ostrym płaskimnarzędziem, np. ostrzem małegowkrętaka, przebijamy w środku

blaszki 2 podłużny otwór.

O

40 *//

/ /

/ / l

Rys. 4. Latające śmigło z kartonu

.\ v. %

Ry*. 5. Sposób skręcania pary drutów (mechanizm napędzający łmigio)

15

Z cienkiej blaszki wycinamy długi 4 MINIATUROWY Do listewki I (rys 6a) przykleimy



Z cienkiej blaszki wycinamy długi pasek o szerokości 3 milimetrów.Pasek blaszki 3 skręcamy w kształcie górniczego świdra. W dolnej części pasek zwijamy w pętlę. Na skręcony pasek nasuwamy odcinek rurki4 z drewna lub tworzywa (może to

być np. wycinek ze starego wiecznego pióra lub długopisu). Po odpowiednim skręceniu łopatek śmigła,co ustalamy doświadczalnie, śmigło 1nakładamy na skręconą blaszkę 3. Śmigło zakładamy zawsze blaszką2 tak, aby pod działaniem własnegociężaru opadło ku dołowi. Przytrzy

mując rurkę 4 energicznie pociągamy w dół pętlę blaszki 3. Wprowadzone w ruch wirowy śmigło wylatuje na kilka metrów w górę.

Wykonane z tektury latające śmigło jest bezpieczną zabawką i można je bez obawy wypuszczać w pokoju.Wielkość śmigła można ustalić samodzielnie.

Pasek blaszki, z którego zwiniemy„śrubową" wyrzutnię śmigła powinien mieć opiłowane krawędzie, abynie skaleczyć ręki podczas energicznego przesuwania rurki-popychaczaśmigła. Zamiast zwijać blaszkę, można śrubową wyrzutnię zrobić z podwójnie złożonego drutu. W imadle

1 (rys. 5) zaciskamy dwa końce drutu 2 i 3 przewinięte dookoła kołka 4. Obracając kołek 4 w kierunku, Jak pokazuje strzałka, skręcamy druty 2 i 3 w kształcie śruby o długim skoku.

Po obcięciu części zaciśniętej wimadle, otrzymujemy długą śrubowąwyrzutnię 5. Otworek w blaszce śmi

gła 6 należy ściśle dopasować dodwóch średnic zwiniętego drutu.

4. MINIATUROWY

SAMOLOT

Do zabawy w pokoju zbudujemy miniaturowy samolot-szybowiec. Kadłub szybowca zrobimy z cienkiejlistewki z drewna sosnowego. Li

stewka ma długość około 16 centymetrów i przekrój kwadratowy 4X4milimetry.

Do listewki I (rys. 6a) przykleimywspornik 2 wygięty z grubego pa

pieru. Skrzydła 3 będą przyklejonedo poziomych zakładek wspornika 2. Z jednego paska kartonu lub grubego papieru wyginamy statecznik pionowy 4 i statecznik poziomy 4a.

Do sklejania wszystkich częścimożemy używać białego kleju roślinnego.

K>> 6 Miniaturow y latający m od li sam olotu ->* yb o*iu

16

Dwie „szufladki*' pudełek po za



Rys. 7. Różne kształty skrzydeł i stateczników modeli szybowców

Prawdziwy szybowiec jest obciążony w przedniej części kadłuba,gdzie siedzi pilot. Model szybowcamusi być również obciążony w przedniej części przez nasunięcie nalistewkę 1 końcówki 5. Na końcówkę 5 (rys. 6b) nadaje się „kapturek’* pisaka lub inna rurka. Do wnętrzakońcówki 5 będziemy wkładać do

datkowy balast obciążający — np.kawałki ołowiu, cyny lub małegwoździki.

Wielkość tego obciążenia ustalimydoświadczalnie podczas próbnych lotów.

Zwróćmy uwagę na rys. 6b, naktórym przedstawiono przednią część

samolotu w widoku z boku. Widaćtutaj, że skrzydła 3 są lekko wygiętew kształcie łuku. Przeprowadzając próbne loty modelu możemy jeszczewygiąć końce skrzydeł jak na rys. 6c.

Dla uzyskania równomiernego lotukonieczne jest prawidłowe wygięciestateczników poziomych 4a, co uzyskamy przez różne próbne ustawienia.

Prawdziwy konstruktor nic jestzadowolony z pierwszego rozwiązania i zawsze poszukuje dalszychusprawnień.

Według opisu przedstawionego narys. 6 możemy budować dalsze ulepszone modele miniaturowych samolotów-szybowców. Prosty kształtskrzydeł (rys. 7a) możemy zastąpić

skrzydłami zwężającymi się (rys. 7b). Najlepiej będzie, Jeśli podpatrzymykształty i proporcje prawdziwychszybowców i według ich kształtówzaprojektujemy własny model lata jący.

Samolot-szybowiec, którego kształt przedstawiono na rys. 7c, wymaga

większego obciążenia przedniej części kadłuba, lata szybciej, lecz niezbyt daleko.

5. CIĄGNIK ROLNICZY

Ciąęnik rolniczy Jest zbudowanyz pudełek po zapałkach, szpulki nanici. tektury i brystolu.

Dwie „szufladki pudełek po za pałkach składamy tak. jak pokazanona rys. 8a. Złożone ścianki opróczsklejenia należy zeszyć mocną nitką.

Na połączone „szufladki" nasuwamyzewnętrzne części pudełek.

Na rys. 8b pokazano widok z boku,

a na rys. 8c — widok z góry całegociągnika. Pudełko i (rys. 8b), ustawione pionowo na dłuższej podstawie. będzie silnikiem ciągnika, a pudełko 2 ustawione poziomo — skrzynką biegów i obudową przekładnigłównej ciągnika. Takie zespoły ma

prawdziwy ciągnik. W naszym modelu elementem napędowym będziezwrykła gumka.

Przez szpulkę 3 (rys. 8c) jest przeciągnięta gumka 4. Jest to tzw. gum-ka-reccpturka, krążek gumy z dętkirowerowej lub związana gumka modelarska. Z lewej strony szpulki (narys. u dołu) gumka 4 jest zaczepionana odcinku zapałki 5. Gwoździk 6

zapobiega przekręcaniu się zapałki.Z drugiej strony gumka 4 jest założona na zapałce 7. Między zapałką 7a boczną ścianką szpulki 3 gumka

jest przeciągnięta przez krążek 8 wycięty ze zwykłej świeczki. Krążek 8 ze świeczki jest łożyskiemoporowym umożliwiającym lekkie

obracanie się zapałki.Po skręceniu gumki (przez obraca

nie zapałki) możemy ustawić szpulkęna podłodze. Rozkręcająca się gumka napędza (obraca) całą szpulkę,która jedzie po podłodze. (Uwaga: w

próbnym modelu zastosowano szpulkę na nici o średnicy „kół" — 36 mm

i długości całej szpulki — 39 mm.Jeżeli zastosujemy szpulkę o innych

170

wymiarach, należy odpowiednio doć i lk ść kół l h i



stosować wielkość kół tylnych i pro porcje całego ciągnika).

Na obwodzie „kółek** szpulki można scyzorykiem wyciąć niewielkiekarby-szczeliny. Przed zmontowaniem otwór wewnątrz szpulki orazczęść cylindryczną z zewnątrz należywygładzić papierem ściernym.

Pasek brystolu o szerokości 17 mm,zawinięty w kształcie pętli 9 (rys.8b), obejmuje środek szpulki i jest przymocowany od spodu do pudełkaI. Pasek do pudełka można przykleići przypiąć szpilkami Koła tylne 10,wydęte z grubej tektury, mają od

strony wewnętrznej przyklejone piasty II, zrobione z krążków korka.

Najpierw* przez koło i piastę przetykamy grubą igłę, a następnie wwykonany otw*ór wkładamy szpilki12 (rys. 8c). Szpilki 12 wbijamy w

boczne ścianki pudełka 2. Koła tylnena osiach 12 powinny obracać się

lekko bez oporów.W szczelinę górnego pudełka 1

wsuwamy tablicę rozdzielczą 13, wyciętą według rysunku. Koło kierownicy jest naklejone na ukośnie umocowanej zapałce. Siedzenie wyciętewedług rysunku przyklejamy na tylnym poziomym pudełku 2.

Pudełko pionowe I można okleić brystolcm, wycinając w* przedniejczęści szczeliny chłodnicy 14 (rys. 8b).

Cały ciągnik malujemy kolorowymi farbami według własnej fantazji.Po nakręceniu gumki 4 przez obracanie zapałki 7, ustawiamy ciągnikna stole i ruszamy „w pole”.

Rys. 8. Ciągnik rolniczy z własnymmechanizmem napędowym

18

6. CZOŁG



Opisany mechanizm napędowy —zrobiony ze szpulki, gumki, krążkaświeczki i zapałki — doskonale nadaje się do napędzania modelu czoł-

pu. Cały czołg jest zrobiony z jedne

go kawałka brystolu (rys. 9). Na zewnętrznych ściankach brystolu malujemy tuszem lub pisakiem wszystkie części, jak: koła, gąsienice, włazy. osłony itd.

Szpulka-mechanizm napędowy wogóle nie jest przymocowany dościanek czołgu. Zupełnie wystarczy,

jeśli na ustawioną na podłodzeszpulkę wstawimy pudełko czołgu.Tocząca się szpulka naciska na przednią ściankę czołgu i przesuwacały model. Szerokość szpulki (lubwymiary pudełka czołgu) należy takdobrać, aby jej długość wraz z krążkiem świoczki i zapałką była mniejsza od wymiaru wewnętrznej szerokości czołgu.

Podłużny przekrój czołgu wraz z podstawionym mechanizmem napędowym przedstawiono na rys. 10.Szpulka 1 naciska na ściankę 2. Dolne krawędzie czołgu (pudełka 3) powinny być gładkie, co ułatwi przesuwanie modelu po podłodze.

Lufa 4 to po prostu rura długości120 mm zwinięta i sklejona z cienkiego papieru. Lufa 4 jest wklejonaw otwór ścianki czołowej 5.

Dokładny szablon czołgu przedstawiono na rys. 11. Po wycięciu wykroju z brystolu, należy staranniezałamać i zagiąć poszczególne kra

wędzie. wzdłuż linii przerywanych Rys czołgu z widocznym mechanizmem napędowym

j*

Kys. 9. Kartonowy czołg

19

ny sposób zawieszenia rąk. Ręka

podniesiona do góry Jest ustawiona



zaginamy „w dół", natomiast wzdłuż

linii oznaczonych kropkami zagina*

my „w górę".Po złożeniu cały model sklejamy

klejem roślinnym do papieru.

7. KUKIEŁKA PORUSZANA

WIATREM

0

Wielu harcerzy pracując w Młodzieżowej Służbie Ruchu opanowało

trudną sztukę kierowania ruchem

ulicznym.

Zbudujemy małą drewnianą kukiełkę-harcerza, która ustawiona na

podwórku będzie regulować ruch

drogowy.Z drewna brzozowego wycinamy

korpus kukiełki według rys. 12. Sylwetkę 1 wycinamy piłą włosową z

płaskiej deseczki. W korpusie należy

wywiercić dwa otwory. Przez poziomy otwór 2 przechodzi drut zamoco-

wujący obie ręce. W dolnej części wiercimy pionowy otwór J, który

służy do obrotowego osadzenia zabawki na pręcie. Obie ręce mają

jednakowy kształt i Jednakowe wy

miary. Należy zwrócić uwagę na róż

podniesiona do góry Jest ustawiona

równolegle do przedniej powierzchni

korpusu, natomiast ręka opuszczona

w dół Jest ustawiona rówmolegle do

boku korpusu. Ręce wycinamy z

cienkiej sklejki modelarskiej. Sposób połączenia drutu 4 z rękami wy

jaśnia rysunek. Ręce należy tak wyważyć, aby jedna była cięższa

i opuszczała się do dołu, a druga

ręka była podniesiona pionowo w'

Kórę.

Słupek 5 ma wbity odcinek szprychy rowerowej 6. Otw'ór w dolnej

części korpusu I powinien umożli

wiać swobodne obracanie się kukiełki dookoła pionowej osi. Kukiełka nie

dotyka stopami do kołka 5, lecz cały

ciężar opiera się na górnym płaskim

końcu pręta 6. W celu zmniejszenia

oporów w otwór 7 wbijamy krótki

odcinek grubego drutu mosiężnego S.Pod działaniem wiatru przechyla

się ręka uniesiona do góry, wysuwa jąc równocześnie do przodu drugą

rękę. Druga ręka naciskana przez

wiatr obraca całą kukiełkę dzięki

czemu wiatr przestaje działać na

uniesioną rękę itd. Pod działaniem

wiatru kukiełka bez przerwy, lecz

nieregularnie, obraca się. podnosi

i opuszcza ręce, zatrzymuje się w pół

obrotu, ponownie unosi ręce.Zabawka ta sprawia miłe wraże

nie, a wykonać ją można w dowolnej

wielkości.

20

8 WIATRAK



Rys. 12. Kukiełka poruszana wiatrem

lRys. 13. Dwuimigłowy wiatraczek z kartonu

8. WIATRAK

Wiatrak przedstawiony na rys. 13obraca się nawet pod działaniemnajlżejszego wiatru, n zrobiony z kolorowych kartonów daje piękne efekty optyczne. Budowę wiatraka przedstawiono na rys. 14.

W listewce 1 wiercimy otwóro średnicy 1,5 mm. w który wbijemy odcinek szprychy rowerowej 2. Na osi 2 obracają się dwie piastyśmigieł.

Te piasty to po prostu dwa okrągłe klocki 3 i 4, które wzdłuż osi

przewiercamy wiertłem o średnicy2,5 mm. W klocku 3 są wbite promieniowo druty 5, na końcu którychzamocujemy łopatki śmigła 6. Podobnie w klocku 4 są wybite druty 7z przymocowanymi łopatkami 8. Lo-

21

tworzywa Łopatki są zupełnie pła



Kys. 14. Budowa składanego wiatraczka

patki większego śmigła są skręcone,.w lewo", a łopatki mniejszego śmigła są skręcone Mw prawo", wskutekczego śmigła obracają się w przeciwnych kierunkach. Do klocka 4 przyklejamy od strony czołowej krążektekturki 9. Spirala narysowana natym krążku (patrz rys. 13) oraz różnokolorowe łopatki śmigieł obraca jących się w przeciwnych kierun

kach dają bardzo ładne efekty wizualne.

Na osi śmigła założymy jeszcze podkładki 10 i kawałek gumki 11. Aby kołki 3 i 4 nie popękały należyna ich obwodzie wywiercić sześćotworków, a dopiero później w teotworki wcisnąć płasko sklepany koniec drutu 5 (i 7). Końce drutów sąwygięte w kształcie spinaczy biurowych, co umożliwia łatwe umocowanie kółek — łopatek śmigła. Łopatki

śmigła można wyciąć z kolorowfcgokartonu lub dowolnego cienkiego

tworzywa. Łopatki są zupełnie płaskie (nic należy zginać!), lecz ustawione pod kątem względem osi śmigła.

Jeżeli nic chcemy wbijać końców'drutu w klocki-piasty, można wygiąć drut w kształcie pętli 12 i trzytakie pętle przywiązać mocną niciądo klocka-piasty.

9. PRAWDZIWY KOMPAS

Do budowy kompasu będą potrzebnenastępujące materiały i części:

— małe okrągłe pudełko z przejrzystą pokrywką (np. po tabletkachwitaminowych),

— dolna część zatrzasku krawieckiego,

— płaski drucik stalowry (np. zespinki do włosów),

— krążek kartonu, igła. klej.

Płaski stalowry drucik wyginamyw kształcie odwróconej litery „U"wg rys. 15a. Dolne końce drucika 1wsuwamy w otwory w zatrzaskukrawieckim 2, a następnie rozginamy, jak na rys. 15b. Ujmując boczneczęści drucików I tuż przy zatrzasku2, wyginamy druty, jak na rys. 15c.

Aby drut nabrał własności magnetycznych należy go namagnesować.

Najprostszy sposób namagnesowania, polega na pocieraniu innym magnesem trwałym w kierunkach oznaczonych strzałkami na rys. 15d. Pamiętajmy o tym, aby jednym końcem magnesu trwałego pocierać jedną końcówkę drutu, a drugim koń

cem tego magnesu — drugą końcówkę.

22

I

Gotową igłę magnetyczną zawiesit i ł 3 iś ięt j d



Ryi. 15. Sposób zbudowania igły magnetycznej do miniaturowego k o m p a s u

my na ostrzu igły 3 wciśniętej odspodu w tekturkę 4 (rys. 15e). Koniecigły magnetycznej, który samoczynnie zwróci się ku północy oznaczymyniebieską farbą.

W dnie pudełka I (rys. 15) wy

wiercimy mały otwór, w który wcii-niemy obłamaną końcówkę ostrzaigły 2.

(Uwaga! w czasie obłamywaniaigłę zaciskamy w imadle i obłamujemy płaskimi kleszczami, aby zapo biec odpryśnięciu kawałków tejtwardej stali!).

Przed założeniem przejrzystej pokrywki 3 do wnętrza pudełka, wkleimy kartonowy krążek 4 z oznaczeniami stron świata.

Po starannym zmontowaniu igłamagnetyczna 5 nie powinna się zsuwać nawet przy odwracaniu całego pudełka.

10. PIŁKI DO ZABAWY

W POKOJU

Wprawdzie tekturowa pitka nie od bija się od podłogi, ale jest niezwykle lekka, łatwa do wykonania i doskonale nadaje się do rzucania i za

bawy w pokoju.Z cienkiej, lecz sztywnej tekturki

wycinamy trzy koła. Koła są jednakowej średnicy, lecz każde z nich mainne wycięcia, co wyjaśniono na rys.17a. Wycięcia i szczeliny w poszczególnych kołach mają jednakową szerokość, taką jak grubość zastoso

wanej tekturki. Wycięcia i szczeliny wycinamy ostrym scyzorykiem

23 .

wzdłuż narysowanych krzyżowo linii,biegnących równolegle do osi koła



biegnących równolegle do osi koła.(Osie krzyżują się dokładnie w środku koła).

Koło J (rys. 17a) ma cztery szczeliny na krawędziach, koło 2 ma dwa

poziome wycięcia po bokach i jedną

pionową szczelinę w środku, a koło3 ma szczeliny w kształcie krzyża.

Całą piłkę składamy teraz w następujący sposób: po zagięciu „skrzydełek" koła I (jak na rys. 17b) wsuwamy złożoną równolegle część la w szczelinę pionową koła 2. Po przesunięciu przez koło 2 odchylamy płasko skrzydełka la. Po obróceniu złożonych części zaginamy cztery skrzydełka, jak na rys. 17c. Złożoneskrzydełka należy przesunąć przezkrzyżową szczelinę koła 3, a następnie wyprostować, aby otrzymać gotową piłkę, jak na rys. 18.

Do zabawy w pokoju można również uszyć z kolorowej tkaniny kre-

Rys. 17. Części składowe l montaż tekturowej piłkiRys. 18. Tekturowa piłka do zabawyw pokoju

24



Budowę w*agi rozpoczynamy odwykonania podstawy W tym celu



Rys. 21. Części składowe mechanicznego bąka

Ustawiamy bąk pionowo na stolei pociągamy za zaczep spustowy J.Gumka 5 odwija się całkowicie z

kołka 7 i wprowadza bąk w szybkiruch wirowy.Zakrętkę 9 (od tuby na pastę do

zębów lub krem) należy przewiercić pionowo, a następnie nasunąć na pręt 7. Zakrętka 9 służy do zamoco-wania (przyciśnięcia) wymiennychtarcz, wyciętych z kartonu. Tarczemalowane w różne wzory i koloryumożliwiają przeprowadzenie cieka-wych doświadczeń fizycznych.

Jeżeli np. połowę tarczy pomalujemy na niebiesko, a drugą połowęna żółto, to przy wirowaniu tarczastanie się zielona. Jeżeli koło podzie-limy promieniowo, a następnie po-szczególne „działki" pomalujemy ko-

lorami tęczy, to w czasie wirowaniatarcza stanie się biała.

Jeżeli krążek bąka będzie wystar-czająco ciężki, to po energicznymwprowadzeniu w ruch obrotowy mo-

że on wirować przez kilka minut

12« WAGI

•

Do zbudowania wagi będą potrzebnenastępujące materiały: dwie listewkidrewniane o wymiarach 15X50XX150 mm i 10X30X130 mm, klocekdrewniany — 15X50X40 mm, kawa-łek sklejki — 120X90 mm i grubościod 3 do 5 mm, duża agrafka, jedenduży gwóźdź kilkanaście małych, blaszka na wskazówkę (może to byćrównież pasek folii aluminiowej zopakowań czekolady lub sztywnego

brystolu) oraz zakrętka słoika podżemie.

wykonania podstawy. W tym celuwycinamy ze sklejki tarczę i wagitak, jak pokazano na rys. 22. Na-stępnie łączymy ze sobą za pomocąkleju lub małych gwoździków dwaklocki drewniane 2 i J, i na przed-

niej powierzchni klocka J zamocuje-my tarczę 1 wagi. Ponadto przezśrodek klocka J przewiercamy otwór,w który wstawiamy duży gwóźdź 4.

Należy zwrócić uwagę na to, aby. otwór był przewiercony poziomo,

gdyż w przeciwnym przypadku nie-właściwie umocowany gwóźdź 4 mo-

że uniemożliwić poprawme funkcjo-nowanie wagi. Na jednym z końców* listewki

drewnianej 5 przybijamy zakrętkęsłoika po dżemie. Służyć ona będzieza szalkę wagi. W drugim końculistewki 5, w odległości około 2 cmod krawędzi, wiercimy otwór o ta-

kiej średnicy, aby sporządzone przeznas ramię listewki (wagi) mogło sięswobodnie obracać na gwoździu 4. W miejscu, gdzie jest otwór przybijamy lub przyklejamy do listewki 5wskazówkę 6. Wskazówka powinna być prostopadła do ramienia listew-ki 5.

Do ramienia wag: zamocujemy rów-nież dużą agrafkę, która służyć bę-dzie jako sprężyna wagi. Im większa1 mocniejsza będzie agrafka, tymwiększe ciężary będziemy mogli wa-żyć. Lepek agrafki przybijamy doramienia listewki 5 gwoździkiem 8 tak. aby oczko w drugim końcuagrafki trafiło na wywiercony otwór

9. Ostrze agrafki należy stępić i ra-mię 7 lekko zagiąć ku górze, aby

26

ułatwić przesuwanie się tego końca po listewce 2.

ą ę ę



Rys . 22. Najprostsza w o r b

Wsuwając listewkę — ramię wagi(z przymocowaną agrafką) na gwóźdź4 i doginając odpowiednio agrafkę,otrzymujemy gotową wagę. Całośćmożna pomalować kolorowymi far bami, a na tarczy wagi nanieść po-działkę.

Większą wagę kuchenną z kolistątarczą cyfrową przedstawiono na rys.23. Poszczególne cyfry na tarczy wy-:naczamy doświadczalnie już pozmontowaniu całego mechanizmu.

Podstawę wagi tworzy prostokątnadeseczka J (rys. 24) o wymiarach:

długość 12 cm, szerokość 8 cm i gru bość 12 mm.

Rys. 23. Waga kuchenna zrobiona zesklejki i listewek drewnianych Rys. 24. Części składowe wagi

27

przechodzi oś 7 wskazówki 8. Tylny

koniec osi jest owinięty poloplastem



\

Rys. 25. Budowa wagi

W środku deseczki 2 wycinamy

piłą włosową szczeliną Ja. W tej szczelinie osadzimy „języczek” 2a

• ścianki przedniej 2.

W środku ścianki przedniej Jest przyklejony krążek drewna 3 z otworem na oś 4 strzałki 5.

Od strony tylnej do ścianki 2 przykleimy dwie płaskie listewki 6 między którymi przesuwa się pionowo

listewka 7. Wymiary ścianki 2,

którą wycinamy z cienkiej sklejki: szerokość 10 cm, wysokość 13 cm .

Mechanizm wagi w widoku od

strony tylnej przedstawiono na rys. 25a. Waga w widoku z boku Jest

przedstawiona na rys. 25b.

Przyklejone do ścianki przedniej I dwie płaskie listewki 2 i 3 obejmują

z dwóch stron ruchomą pionową listewkę 4. Przybite z boków paski blaszki 5 łącznie ze ścianką 2 i listewkami 2, 3 tworzą prowadnicę

listewki 4, która może się lekko

przesuwać w pionie.W dolnej części listewki 4 jest wbity gwoździk 4a. Gwoździk ten

jest zaczepiony na górnej części agrafki 5 przybitej w punkcie 6a listewki i ścianki przedniej. Sprężynująca agrafka przesuwa do góry

listewkę 4.

W listewce ruchomej 4 jest wycięta pionowa szczelina 4b, przez którą

t

koniec osi jest owinięty poloplastem

9, na którym nawijamy mocną

nić 20.

Nić jest przywiązana u dołu do

gwoździka 4a, natomiast u góry do

gumki 22. Przesuwająca się pionowo

listewka 4 pociąga nić 20, a ta obraca „rolkę” 9 i oś ze wskazówką 8.

Przednią ściankę wagi można

okleić kolorowym kartonem, a na

nim namalować farbą plakatową doświadczalnie wyznaczoną podziałkę.

13. LALKA ZE STAREGO

KAPELUSZA

Małą lalkę zrobimy z kolorowego filcu ze starego kapelusza. Główka lalki jest zrobiona z piłki pingpongowej, a włosy ze zwykłej włóczki. Na

rys. 20 przedstawiono gotową lalkę, a szablony na rys. 27 wyjaśniają, jak

należy wykroić poszczególne części lalki.

Korpus — sukienkę 2 wycinamy

z filcu. Z tej części należy zwinąć

stożek tak, aby krawędź Ja była za łożona wewnątrz zwoju stoika. Kra

wędź 26 powinna ułożyć się od strony tylnej i należy ją zaszyć ściegiem

okrętnym, aby połączyć z poprzednią

warstwą filcu.Każda ręka, to zeszyty rulonik z

filcu według szablonu 2. Zależnie od

grubości zastosowanego filcu należy

przyciąć tak szeroki kawałek, aby po

ścisłym zwinięciu rulonik miał grubość około 11 mm. Dłoń 3 Jest wy-



Rys. 26. Lalka zc starego kapelusza

Rys. 27. Szablony wykroju częściskładowych lalki

29

leży zawiązać, co zapobiegnie rozplataniu się ściegu. Pasek 2 smarujemy,



Rys. 28. Sposob wykonania peruki lalki

cięta z jaśniejszego filcu, a po wsu

nięciu do rękawa-rączki przyszytaściegiem niewidocznym z zewnątrz.Górną część rączki 2a przyszywamydo korpusu 1. Buciki wycięte wgszablonu 4, są owinięte dookoła filcowych ruloników — nóżek lalki.Krawędzie 4a obejmują nogę, a krawędzie 4b i 4c są połączone równolegle przez zeszycie ściegiem okręt-

nym. Nogi należy zrobić dłuższe, ponieważ są wysunięte wewnątrz stożka — korpusu lalki. (Długość każdejnogi około 125 mm). Obie nogi 5 sązeszyte w punkcie 5a. Górne końceruloników' 5 smarujemy klejem i powsunięciu przyklejamy wewnątrzkorpusu. Kołnierzyk 6 jest zwinięty

z brystolu i przyklejony do filcu.

W piłeczce pingpongowej wycinamy

u dołu okrągły otwór o średnicy8 mm i wsuwamy ją na górną częśćstożka 1. Oczy i usta lalki malujemy

pisakiem lub lakierem nitro.Sposób wykonania peruki wyjaś

nia rys. 28. Na kawałku papieruukładamy bardzo dokładnie równolegle kilkadziesiąt pociętych kawałków włóczki i. Po przyłożeniu paska

cienkiej tkaniny 2, całość przeszywamy na maszynie do szycia wrzdłużlinii oznaczonej strzałkami 3. Następnie podłożony pod spodem(i przeszyty) papier oddzieramy, natomiast tkaninę 2 obcinamy nożyczkami, pozostawiając wąski pasek,który łączy wszystkie pasemka

włóczki. Uwaga: końce nici 4 i 5 na

klejem i przyklejamy do główki (piłeczki). Włosy należy uczesać na boki oraz związać, nadając żądanykształt ładnej fryzury, jak pokazano na rys. 28.

Jeżeli zastosujemy długie pasemkawłóczki, można „włosy” zapleść wwarkocze, w których lalka szczególnie ładnie wygląda.

14. NAJPROSTSZE

TELEGRAFY

Najprostszy telcgral umożliwiający porozumienie się na niewielką odległość, przekazuje wiadomości za pośrednictwem tylko pojedynczegosznurka. Do budowy telegrafu będą

potrzebne, oprócz mocnego cienkiegosznurka, dwie listewki lub paski

twardej tektury oraz dwa kawałkigumki modelarskiej.Przygotowujemy dwie identyczne

listwy, na których w jednakowychodstępach (np. co 10 mm) rysujemywszystkie litery alfabetu, jak na rys.29. Na końcach listewek należy wywiercić otworki *do przeciągnięciagumki i sznurka. Zasadę montażu

i działania telegrafu wyjaśniono narys. 30. W stacji nadawczej „N” jestzawieszona listewka I. Z jednej strony do listewki jest przywiązanagumka 2. Ta naprężona gumka jest

przymocowana do stałego punktu 3 (np. do drzewca, płotu lub krawędzi balkonu). Z drugiej strony do listew

ki 1 Jest przywiązany cienki, lecz nie

30 l

(o 1 A B|cj D!e If |g h ! i | J | k ........ o)



ś I E AA C10 1E F|G}H| I 3 K ......... °) Rvs. 29. Listewki z literami telegrafu

STAC3A N“

Rys. 30. Zasada działania najprostszego telegrafu

rozciągający się sznurek 4, który przeciągnięty do stacji odbiorczej„O" jest przywiązany do drugiej listewki 5 z literami. Listewka 5 jestodciągana przez częściowo naprężonągumką 6 przywiązaną do stałego

punktu 7.Listewki z literami alfabetu nale-

ty umieścić w pobliżu stałego przedmiotu, np. drzewa lub ściany, aby natym stałym przedmiocie nakleićstrzałki 8 i 9 (mogą to być np. paski„poloplastu'*). Zestrojenie obydwustacji polega na tym, aby strzałki 8 i 9 pokazywały w jednej i drugiejstacji taką samą literę alfabetu; na

rys. 30 strzałki pokazują literę D. Nadawanie poszczególnych liter

: jednej stacji do drugiej polega na>oziomym przesuwaniu listewki. Je-eli w stacji „N” przesuniemy lł-tewkę w ten sposób, aby pod strzał-ą 8 znalazła się np. litera B, to wtacji odbiorczej pod strzałką 9 pod

mie się również litera B. Po wska-mlu żądanej litery zatrzymujemy

f «mnmmm«

listewkę na pół sekundy, aby kolegaw stacji odbiorczej zdążył odczytaćkolejne litery nadawanego tekstu.

W ten sam sposób przesuwanie listewki 5 w stacji „O" spowoduje przesuwanie listewki 1 w stacji „N'\Łatwo można się domyślić, że gumki2 i 6 powinny być tak naprężone,aby umożliwiły pełny poziomy ruchlistewek z literami.

Jeżeli stacje są umieszczone w różnych miejscach, np. na drzewie i w

namiocie, na strychu i w pokoju, na balkonie i w ogrodzie sąsiada, tosznurek 4 łączący listewki 1 i 5 może

być przeciągnięty pod różnymi kątam i W tym przypadku, jak na rys. 31,należy sznurek zawiesić na małychkrążkach 10 i 11. Przy usytuowaniustacji, jak na rys. 32, należy odpo

wiednio przestawić literki na listewce 12.

Rys. 31. Sposób przeciągnięciasznurka telegrafu

Rys. 32. Telegraf może działać wdowolnym obwodzie

>31

Przygotowując się do wyjazdu nawakacje lub obóz harcerski, możemyzbudować ulepszony telegraf działa



Rys. 33. Budowa ulepszonego suwaka telegrafu

zbudować ulepszony telegraf działa jący wg wyżej opisanej zasady.Z grubej tektury sklejamy długie

pudełko o przekroju prostokątnym.Jak na rys. 33. Wewnątrz pudełka i

przesuwa się płaska listewka 2 z narysowanymi literkami alfabetu. Nastawiona literka jest widoczna wokienku J wyciętym w ściance tekturowego pudełka. Wewnątrz pudełka jest przymocowana gumka modelarska 4 wciągająca listewkę downętrza pudełka.

Jeżeli telegraf Jest starannie wykonany, to wszystkie litery alfabetumożna zmieścić na listewce długości18 centymetrów.

Zupełnie inaczej działa prosty telegra/ optyemy, którego zasadę działania wyj&łniono na rys. 34. Na listewce J przywiązanej sznurkiem dogałęzi na drzewie jest przymocowa

ny krążek z ruchomą strzałką 2. Strzałka jest obracana przez dwasznurki J i 4 przeciągnięte do drugiego krążka ze strzałką 5. Krążekten może być przymocowany do kołka wbitego w murawę. Przesuwającesię sznurki ustawiają strzałkę 2 zawsze w takim samym położeniu, w Jakim jest ustawiona strzałka 5.

Najlepiej jeśli górna strzałka 2 będzie pomalowana na czarno, cozwiększy jej widoczność na jasnymtle „nieba". Patrząc np. przez lornetkę można nadać telegram na odległość kilku kilometrów. Aby nie pomylić się z odczytywaniem położeniastrzałki, wykorzystujemy zasadę

skojarzeń z położeniem godzinowej

Rys. 34. Optyczny telegraf „zegaro-

wy

strzałki zegara. To znaczy, że wykorzystujemy w nadawaniu i odbieraniu tylko dwanaście różnych polożeń strzałki, co wyjaśniono na rys35.

Ze względu na to, że liter w alfa becie Jest więcej, wykonujemy po

mocniczą tarczę według rys. 36. Każda cyfra tarczy mieści dwie literyalfabetu.

Z odbiorcą telegramu ustalamynastępującą zasadę odczytu: jeżelinastawiana strzałka telegrafu jestobracana „w prawo" (czyli zgodniez kierunkiem ruchu wskazówek ze

gara), to odczytujemy pierwszą na potkaną w polu literę. Na przykładkręcąc w prawo strzałkę zatrzymujemy na godzinie trzeciej — odczytlitera E. Natomiast Jeżeli strzałkazatrzymała się również na godzinietrzeciej, lecz obracana była „w lewo", to odczytamy nadanie litery F.Aby się nie pomylić, po nadaniu

każdej litery strzałka wraca zawszena godzinę 12, lecz nie zatrzymujesię nieruchomo, tylko przesuwa sięnp. dwa razy pomiędzy „wpół dodwrunastej a wpół do pierwszej",a dopiero później zaczyna nadawanieżądanej litery.

Aby mechanizm działał dokładnie,

średnice krążków, na których są na-

32

■ ^g«

Rys. 33. Umowne położenia wskazówki telegrafu odczy tujemy Jako określone cyfry lub litery alfabetu



Rys. 36. Tarcza cyfrowo-literowa telegrafu zegarowego

winłęte sznurki« powinny być dość duże, np. około 8 cm. Najlepiej zbić trzy kółka ze sklejki, jak to wyjaśniono na ryt. 37a. Kółka 1 i 2 mogą

być wydęte z cienkiej sklejki lub płyty pilśniowej, natomiast środkowy krążek 3 wycinamy ze sklejki grubości 10 mm. Sznurek 4 należy w Jednym punkcie przymocować do krążka, np. przesuwając go przez otwory w bocznym krążku i zakleja jąc w tych otworach. Od punktu ¿nieruchomienia sznurka na krążku ialely nawinąć np. dwa zwoje w

g

) < = = © Ltd.

lewą stronę i dwa zwoje w prawą stronę, co schematycznie wyjaśniono na rys. 37b.

Strzałka górna 1 na rys. 38 jest wydęta z cienkiej sklejki i ma długość około 33 cm. Strzałka i jest przyklejona i przybita gwoździkami

do boku górnego krążka 2. Dolna strzałka 3, przybita do dolnego krążka 4. może być znacznie mniejsza.

Aby ułatwić szybkie nastawienie, można do strzałki 3 przymocować małą szpulkę od nid 5, a spełni ona zadanie wygodnej ,korbki". Do słupka 6 jest przybita tarcza z „godzinami” 1 alfabetem 7.

Po uzyskaniu pewnej wprawy,

można opisanym tdegrafem optycznym bardzo szybko nadawać telegramy.

t> )

Rys. 37. Mechanizm sterowania telegrafu zegarowego

33

latarki r ;,-zyklcjona poloplastem lubtaśm; izolacyjną 5. Z paska blaszkizwijamy obejmę 0t która po ¿kręce



Rys. 38. Budowa wskazówek i połączenie krążków telegrafu zegarowego

A oto jeszcze Inny telcoraf do porozumiewania się znakami alfabetu

Mor$e’a. Do przesyłania sygnałówświetlnych wykorzystamy zwykłąlatarkę okrągłą. Aby nie przeszkadzać błyskami światła innym mieszkańcom, oraz aby naszych znakównie odczytały osoby postronne, latarkę obudujemy tubusem w kształcierury. Taki tubus ułatwi precyzyjne

wycelowanie strumienia światła na

okno kolegi odbierającego telegram.Budowę sygnalizatora wyjaśniono

na rys. 39. Na czołową część latarki I nasu

wamy tubus — rurę 2 zwiniętą i skle joną z kilku warstw cienkiego kartonu. Na rurze przyklejamy tekturowe przyrządy celownicze — „szczer binkę” 3 i „muszkę” — 4. Te przyrządy umożliwią dokładne wycelo

wanie światła. Rura tubusa Jest do

zwijamy obejmę 0t która po ¿kręceniu śrubą 7 zamocuje latarkę dokrawędzi balkonu lub okna J.

Każdy, kto nadawał znak! telegrafem Morse*a, docenia jak ważne jest

wygodne i szybkie włączanie przycisku zapalającego światło. Z te) też przyczyny normalny, typowy włącznik latarki nastawimy w położeniu„włączone”, a zbudujemy dodutkowyszybki włącznik prądu. Jako włącznik wykorzystamy zwykły przyciskdzwonkowy, który możemy zainstalować w odległym miejscu np. w po

koju (lub w namiocie). Przycisk włączający 9 jest połączony przewodem10 z metalową obudową latarki.Drugi przewód 11 połączony z dolnym stykiem baterii wewnątrz la-tarki. W tym celu w pokrywce 12 wywiercimy mały otwór, przez który przechodzi izolowany przewód łl.

Koniec drutu, rozchylony w kształcie gwiazdki. Jest przyciśnięty dodolnej części ogniwa baterii 13. Sprężyna przyciskająca Jest izolowana od baterii przez przełożenie tekturowym krążkiem 14.

Tak zbudowana lampa umożliwianadawanie sygnałów nie tylko ozmroku, lecz rówmież w ciągu dnia

w jasnym oświetleniu.Poniżej podaje się tablicę znaków

alfabetu Morse*a. (Rys. 40).Prosty telcoraf Morse'a możemy

zbudować w»edług rys. 41. Obie stacje nadawczo-odbiorcze, tzn. stacja„MOJA” (rys. 4la) oraz stacja „KOLEGA” (rys. 41c) są połączone po

dwójnym przewodem elektrycznym.

34

Moie to być jakikolwiek izolowany przewód elektryczny, np. przewódużywany do instalacji dzwonka elek



Rys. 39. Sygnalizator telegrafu Morska ze zwykłej latarki

U>i -»0. Znaki alfabetu Morie’a

u ywa y do sta acj d wo a e etrycznego lub stary przewód antenytelewizyjnej.

Bateria zasilająca 1 jest włączonaw obwód jednego z przewodów i mo

że być umieszczona przy jednej lub przy drugiej stacji.Klucze nadawcze są zawieszone na

sprężystej blaszce, tak aby klucz nienaciskany samoczynnie zwierał styki 2 i 3 (stacja „M"). Na rysunku

pokazano, że w tej chwili nadajesygnały stacja JC*t a więc świeci siężarówka w stacji ,.AT\

Po zwolnieniu klucza w stacji „K"zwierają się styki 4 i 5. a więc stacjamoże natychmiast odbierać sygnałyze stacji „AT.

Obie stacje mają jednakową konstrukcję. Budowę jednej stacji wy jaśnia perspektywiczny szkic na rys.41b.

Do klocka drewnianego 6 jest przybity sprężysty pasek blaszki 7.Drugi koniec tej blaszki Jest przy

bity do kw adratowej łlstewki-klucza8. W przedniej części do listewki

przybijamy duży guzik 9.

Listewka 8 jest owinięta dodatkową blaszką 10. Po naciśnięciu klu

cza 8 blaszka 10 zwiera się ze stykiem II, a ten jest połączony z drugą blaszką 12.

Po zwolnieniu, klucz unosi się samoczynnie do góry i blaszka 10zwiera się z języczkiem stykowym13. Drugi koniec blaszki 13 jest połączony z dolnym stykiem żarówki

14. Żarówka 14 jest wkręcona bez-»•

35

pośrednio w „gwint” otworu w blasz-ce I2a.

Jak wykonać „gwintowany otwór”umożliwiający wkręcenie żarówki



Rys. 41. Budowa l schemat połączeń dwóch stacji telegrafu Morsca

umożliwiający wkręcenie żarówkiwyjaśnia rysunek w kole. W Jednymkońcu blaszki I2a wypilujcmy okrą-gły otwór o średnicy 8.2 mm z pro-mieniowym nacięciem. Jak na rysun-

ku. Ujmując płaskimi kleszczamiobrzeże otworu wyginamy z jednejstrony ku dołowi (strzałki wewnętrz-ne), a z drugiej strony — lekko dogóry (strzałki na blaszce obok otwo-ru). Po takim wygięciu obrzeżeotworu ma kształt jednego zwojugwintu, co umożliwia wygodnewkręcenie trzonka żarówki.

Jeżeli odległość pomiędzy stacja-mi jest dość duża. to można stacjezasilać wyższym napięciem elek-trycznym. np. przez szeregowe połą-czenie dwóch lub trzech bateryjek.Trzy szeregowo połączone bateryjki płaskie mają łączne napięcie 13.5 V(3X4,5 V). Przy bezpośrednim połą-

czeniu, żarówka o mocy 3,5 V ule-głaby przepaleniu. Jeśli jednak prze-wody pomiędzy stacjami są bardzodługie, to wskutek oporu przewo-dów napięcie obniży się i można za-stosować żarówkę o niższym napię-ciu, np. 3,5 V lub żarówkę rowero-wą 6 V.

15. TELEGRAF

SAM O PISZĄ CY

Do budowy telegrafu będzie potrzebny elektromagnes dzwonkowy,miniaturowy silnik elektryczny, klo-

cek drewniany, sklejka i drut

36

Zbudujemy samoczynnie działający telegraf Morse'a, przy użyciu którego nadawane znaki będą graficznie



zapisywane na przesuwającej siętaśmie papierowej. Na taśmę papierową zastosujemy krążki zwykłychserpentyn. Można też taśmę przyciąćl papieru w postaci pasków o szerokości około 8 mm.

Widok mechanizmów przedniejścianki telegrafu samopiszącego przedstawiono na rys. 42.

Na rys. 43a przedstawiono zmontowany telegraf wf widoku z przodu,natomiast na rys. 43b — telegraf w’widoku z boku. (Na rys. 43b dla

zwiększenia przejrzystości, umieszczono tylko niektóre części mechanizmu napędowego).

Obudowę całego telegrafu wykonamy z kawałka płyty pilśniowej J. którą przybijemy do poziomegoklocka drewma 2. Mechanizm przesuwu taśmy papierowej oraz mecha

nizm piszący są zmontowane na przedniej pionowej ściance płyty J.

W górnym lewym narożniku nagwoździu jest zawieszone obrotowookrągłe pudełko 3 po lekarstwie, naktórym jest nawinięta papierowataśma 4.

Taśma 4 przesuwna się międzyuchwytami 5 i 6 z drutu aluminiowego, wygiętymi wf kształcie obe jmy. Taśma jest pociągana przez obracającą się rolkę 7, do której jest

przyciskana rolka dociskowa S.W środkowej części nad taśmą 4

jest zawieszony pisak (lub długopis)9. Pisak jest wsunięty w obejmęz paska blaszki 10, przykręconą do

ścianki i. Wysokość położenia pisa-

Rys. 42. Widok telegrafu samopiszącego

Rys. 43. Budowa telegrafu samopiszącego: a) widok z przodu, b) widokz boku

4 — i.ubię m«J*tcrkow*C 37

ka Jest regulowana, co ułatwi wła-ściwe dociskanie taśmy 4 do koń-cówki pisaka.

ł j ś i ki k ę



Do czołowej ścianki 1 przykręca-my elektromagnes 11 (pochodzący,np. ze starego dzwonka elektryczne-go). Elektromagnes U moina zrobić

samodzielnie, nawijając na rdzeniuz miękkiej stali około 350 zwojówizolowanego drutu miedzianego ośrednicy około 0,3 mm. lub wyko-rzystać inną cewkę.

Po włączeniu prądu elektrycznego,elektromagnes przyciągnie kotwicę12 z miękkiej stalL Kotwica Jest za-

wieszona zawiasowo na wkręcie 12a. Do kotwicy 12 przynitujemy pasek blaszki mosiężnej I2b. Kształt wy-gięcia tego paska ustalimy doświad-czalnie. Po przyciągnięciu kotwicy przez elektromagnes 11, blaszka 12b naciska (podnosi) taśmę 4, przyciska- jąc taśmę do końcówki pisaka 9.Taśma 4 przesuwa się równomiernie,a znaki (kropki lub kreski), stawia-ne przez pisak na taśmie, będą za-leżne od czasu włączenia prądu doelektromagnesu 11. Elektromagnes¡1 jest zasilany bateryjką, a prądJest włączany „kluczem” w stacjinadawczej.

Kotwica U może być odciągana odelektromagnesu przez dodatkowąsłabą sprężynkę lub gumkę. Odchy-lenie kotwicy 12 ku górze ogranicza-my przez wbicie w ściankę 1 gwoź-dzika 12c.

Obie rolki 7 i 8 można wykonaćz twardego drewna. Na rolkę napę-dową 7 należy nasunąć (naciągnąć)

odcinek gumki wycięty z rurki gu-mowej. Można również całą rolkę 7 Rys. 44. Strona tylna I mechanizm napędowy telegrafu samopiszącego

38

wykonać z twardej Kumy. Rolka 7 jest nieruchomo osadzona na osi 7a.

Oi 7o Jc>t zawieszona z Jednejstrony w otworze ścianki i. nato

dętki rowerowej. Należy tak wygiąć blaszkę 14. aby gumowa rolka JJa była samoczynnie, lecz bez nadm iernych oporów przyciskana do krawę

cji podaję wymiary poszczególnychczęści, w’cdluK modelu, którego działanie demonstrowałem w telewizyjnym programie ZRÓB TO SAM**:



strony w otworze ścianki i. natomiast z drugiej strony we wsporniku 76 Wspornik 7b zrobimy z paska blaszki i przybijemy do tylnej ścian*ki klocka 2.

Rolka 8 obraca siej luźno na osi ¿a,tak aby przyciskała wsunięta pomiędzy rolki taśmę papierowa. Oś 8a zrobimy ze szprychy roweroweji wygniemy w kształcie sprężystegowspornika, jak na rys. 43b. Dolnykoniec tego wspornika Jest osadzonyw klocku 2.

Oś 7o powinna obracać się bardzo powoli, lecz powinna być napędzanaz dość dużą siłą. Można pomiędzyosią 7g a silnikiem wbudować przekładnię zwalniającą, zestawionąz kół zębatych. Jeżeli nie dysponujemy taką przekładnią, to można ośnapędzać przez jednostopniową prze

kładnię cierną. Oś 7a zrobimy z odcinka szprychy motocyklowej. Dwieobcięte nakrętki takiej szprychy służą do zaciśnięcia koła 7c, wydętegoz płyty pilśniowej.

Na rys. 44a przedstawiono perspektywiczny szkic rozmontowanegomechanizmu napędowego (l całegotdegrafu) w widoku od strony tylnej. (Uwaga: dla przejrzystości opisu na kolejnych rysunkach zachowano niezmienioną numerację oznaczeń poszczególnych części).

Silnik elektryczny 13 (z zabawekmechanicznych) Jest zawieszony wsprężystej blaszce 14 przybitej dogórnej ścianki klocka 2. Na oi sil

nika Jest nasunięta gumka z zaworu

nych oporów, przyciskana do krawędzi tarczy 7c.

Na górnej ściance klocka 2 można przybić blaszki stykowe baterii 15 'łuzącej do zasilania silnika.

Na rys. 44b wyjaśniono sposóbwygięcia i umocowania obejmy 5 i 6,w których przesuw-a się taśma 4.

Na rys 44c przedstawiono szablonwykroju kotwicy 12 elektromagnesu11. Dwa górne ucha blaszki 12 zaginamy ku dołowi, co umożliwia przesunięcie osi 12a (rys. 43).

Na rys. 45 podano Jeden z przykładów połączeń elektrycznych telegrafu. Klucz 16 służy do nadawaniaznaków w stacji nadawczej. Po kilku umownych włączeniach klucza —co będzie wezwaniem do uruchomienia telegrafu — należy w stacji od

biorczej wiączyć włącznik 18, uru

chomi to silnik13

i spowoduje przc-suwanie się taśmy 4.Cały telegraf można zbudować w

kształcie małej skrzynki lub umic-śdć wewnątrz pudełka. Dla orienta

nym programie „ZRÓB TO SAM : — ścianka przednia (1) — wysokość140 mm, szerokość 175 mm.

— klocek (2) — wysokość 47 mm.szerokość 75 mm, długość 175 mm,

— średnica rolki napędowej (7) (łącznie z nasuniętą gumką) — 11 mm,

— średnica rolki dociskowej (Ś) —18 mm.

— średnica tarczy napędowej (7c) —155 mm.

Opisanym telegrafem mogą posługiwać się nawet początkujący tele

grafiści ze względu na to, że nadawanie może się odbyw-ać bardzowolno, a odczytywanie zapisu z taśmy Jest niezwykle łatwe.

Odległość między stacją nadawcząa odbiorczą jest ograniczona tylkodługością przewodu elektrycznegołączącego obie stacje. Przy więk

szych odległościach można elektromagnes piszący zasilać większymnapięciem elektrycznym, np. przezszeregowe połączenie dwóch lubtrzech bateryjek.

39

16. ŁODZIE Ż AGLOWE

N j ą bi



Najprostszą łódź żaglową zrobimyz grubego papieru lub z cienkiegokartonu. Żeglarze używają czasamiłodzi typu „katamaran" — łodzi

o dwóch równoległych kadłubach.Lódż taka jest mniej wywrotna i le piej utrzymuje się na fali. Nasz ka-tamaran jest zrobiony z jednegokawałka papieru. Najpierw przycinamy kwadratowy kawałek papieru.Dla ułatwienia składania, na tym

papierze lekko zaznaczymy poszczególne linie załamania, jak to wyjaśnia rys. 40a. Zwróćmy uwagę na to,te linie oznaczone kropkami załamu jemy w górę (tak aby linia kropkowana była na grzbiecie załamanychścianek). Natomiast krawędzie oznaczone linią kreskową (linia przery

wana), załamujemy w dół. Po złożeniu części bocznych, jak na rys. 40b,otwieramy skrzydełka papieru zgodnie z kierunkiem strzałek na rysunku. Następnie należy złożyć 1 zacisnąć krawędzie jednej łodzi, jak pokazano na rys. 40c. Obracamy całąskładankę i w ten sam sposób zaginamy drugą łódź, co wyjaśniono narys. 4Od. Po zagięciu części środkowej (między burtami obydwu łodzi) — otwieramy łodzie rozchylającna boki ich ścianki.

Na krawędź w środkowej częścikatamaranu wciskamy maszt wygię

ty z cienkiego drucika (rys. 46e). Namaszt ten nasuniemy żagiel wyciętyz grubego papieru.

Dolna część drucika-masztu jestwygięta w kształcie podwójnej pętli. Rys. 40. Kartonowa łódź żaglowa — katamaran

40

podobnie Jak spinacz biurowy.Kształt tego wygięcia pokazano na

rys. 46f.Tak stępnie łożone papier ora



Tak wstępnie złożone papiery orazmaszt i żagiel możemy przygotować pr zed wyjazdem na wycieczkę, a do- pi ero nad wodą zmontujemy całą

flotylle, różnej wielkości żaglowców.Bardziej cierpliwi konstruktorzymogą zbudować inny typ prawdzi-wej składanej lodzi żaglowej. Może-my zbudować łódź składaną, którąschowamy w kieszeni. Z gotowychczęści, nad Jeziorem szybko złożymy pływającą łódź żaglową.

Do składanej łodzi żaglowej b<dą potrzebne następujące materiały:cienka sklejka modelarska, listewkidrewniane, cienka blaszka na zawia-sy. płótno na żagiel oraz nieprzema-kalna tkanina namiotowa na powlo-kę łodzi.

Wymiary łodzi są w zasadzie do-wolne, lecz dla orientacji podaje wy*

miary modelu, który demonstrowa-łem przed kamerami tv. Wysokość burty (boku) — 24 mm, długość we-wnętrznej rozpórkl trzymającejmaszt — W mm, długość listewki paweży (czyli szerokość tylnej ścian-ki łodzi) — 62 mm, 'wysokość masz-tu — 240 mm.

Lódż Jest tak zbudowana, że we-wnętrzny szkielet drewniany Jestkładany, a na nim Jest naciągnięta»owloka, uszyła z nieprzemakalnego4ótna. Budowę wewnętrzną łodzi/yjaśnlono na rys. 47a. Z cienkiej

y*. 47. Budowa składanej łodzi ża*lowej

41

modelarskiej sklejki wycinamy dwa jednakowe paski — burty 1 i 2.

W przedniej części obie burty są połączone zawiasem 3. Należy zwrócić

klepujemy zawinięty bok. uderzającmłotkiem w przyłożony kawałek

płaskownika ¡2. Piłą włosową dometalu wycinamy w jednym skrzyd

ciągnięty również przez zakładkę nakrawędzi 166, oznaczonej kropkami. Następnie zszywamy dno wraz z bokami, a boki z częścią górną. Boki



uwagę na wygięcie i kształt skrzydełek zawiasu 3. umożliwiające równoległe złożenie obu boków. Boki 1i 2 są połączone z pawężą (ścianką

tylną) 4 również za pomocą zawiasów 5 i 6. Listewka pawęży 4 jest

przecięta w środku i obie boczneczęści są połączone zawiasem 7.Dzięki takiemu połączeniu pawężi burty można składać, co wyjaśniono na rysunku po prawej stronieu góry.

Pomiędzy sprężyste paski sklejki(burty) wsuwamy poprzeczkę 8. W pionowy otwór poprzeczki 8 wstawiamy maszt 9 wraz z bomem JO.Po odpowiednim dopasowaniu, po przeczka 8 powinna się sama utrzymywać pomiędzy bokami 1 i 2. Można dodatkowo na w'ewmętrznychściankach boków i i 2 przykleić od

cinki zapałek, które ustalą właściwie położenie poprzeczki 8.

Złożony szkielet kadłuba łodzi wwidoku z góry przedstawiono na rys.47b.

Do łączenia poszczególnych części będą potrzebne cztery płaskie zawiasy. Można zastosować gotowe zawia

sy, ale te są zwykle zbyt grubei ciężkie. Najlepiej zrobimy samiwszystkie potrzebne zawiasy, cowcale nic jest trudne. Zawiasy można z powodzeniem zrobić z cienkiej

blaszki z puszek po konserwach.Prostokątny kawałek blaszki 11

(rys. 47c) zawijamy dookoła odcinka

szprychy rowerowej. Następnie za-

le dwa. a w drugim trzy segmenty.Wycinanie wykonujemy przy wsuniętej osi zawiasu, co zapobiegniezapadaniu się krawędzi blaszki. Naj

lepiej do wnętrza wsunąć drut aluminiowy. a po wykonaniu nacięćwybić — wysunąć pocięte kaw*ałki.Właściwe wydęcie segmentów wdwóch skrzydłach zawiasów' wyjaśniono na rysunku.

Zawiasy należy przynitow'ać do pasków sklejki i listewek. Nity moż

na wykonać ze zwykłych gwoździków. Gw*ożdzikl wciskamy od stronysklejki ¡4, a po obcięciu i oplłown-nlu rozpłaszczamy od strony blaszkizawiasu 15.

Powłokę z namiotowej tkaniny

nieprzemakalnej należy uszyć bardzostarannie.

Rozstawiamy kadłub łodzi przez

wsunięcie poprzeczki 8 między boki1 i 2. Według obrysu boków przycinamy tkaninę dna 16 i zew-nętrznykształt części górnej 17 (rys. 47d).

Należy z w t ó c i ć uw*agę na to, że dnotworzy jedną całość z pokryciem pawęży 16a oraz wycinkiem części górnej J66. Krawędzie oznaczone krop

kami nie są zeszyte, lecz tylko złożone. Krawędzie te należy obszyć przezzałożenie zakładki, aby tkanina niestrzępiła się.

Na całym górnym obw'odzie owalnego otworu (oznaczonym kreskami)należy przyszyć złożoną szeroką tasiemkę, pod którą wsuniemy mocny

cienki sznurek. Sznurek jest prze

18 należy przyciąć z naddatkiem (powinny one być o około 7 mm szerszeniż sklejka).

Wszystkie krawędzie zszywamy „z

lewej** strony, stosując podwójnyścieg, co wyjaśniono na rysunku wkole. Zewnętrzna powłoka z tkaniny

powinna być dokładnie dopasowanado kadłuba, a przed zszyciem należydośw'iadczalnie ustalić poszczególnekształty wrykrojów tkaniny.

Po zluzow*aniu sznurka zaciskają

cego górną część powłoki i odchyleniu części 166 (rys. 47e), do wnętrza powłoki wsuwamy kadłub. Zaciągnięty i zawiązany sznurek powiniendokładnie naprężyć tkaninę powłoki.Żagiel uszyty z cienkiego białego

płótna, wiążemy kolorową nicią domasztu 9 i bomu 10.

Można dodatkowo do tkaniny dna przyszyć dwa zatrzaski krawieckieJ9, do których przyczepimy dw'adruciki z balastem obciążającym 20.

Złożona i zwinięta łódź żaglowazajmuje niewiele miejsca i można

ją schować nawet do kieszeni

17. ŁODZIE MOTOROWE

Ładną i trwałą łódź motorową można wykonać z tektury grubości około1 mm. Boki. dno i tylną ściankę łodzi wycina się z jednego kawałkatektury w’edług rys. 48. Rysunek tennależy powiększyć przez narysowa

nie wykroju łodzi na siatce, której

42



otnóoz

I b ÓOi m

Rys. 48. Szablon wykroju kadłuba łodzi

Jeden kw adrat ma wymiary 10X 10mm. Krawędzie tektury oznaczone

linia przerywaną naloty zagiąć dowewnątrz, po uprzednim lekkim nacięciu scyzorykiem po stronie zewnętrznej. Pozostałe złotene krawędzie, np. dno I i bok 2 (rys. 40), zszywa się mocną nicią ściegiem okręt-nym.

Po zszyciu wszystkich krawędzi

łódź nnleży zabezpieczyć przed dzia

łaniem wody przez pomalowanie lakierem nitrocelulozowym. Pierwsze

malowanie wykonuje się lakieremrozcieńczonym, w odpowiednim roz

puszczalniku. Po całkowitym wyschnięciu wszystkie ścianki łodzi (odwewnątrz i na zewnątrz) maluje siędrugą warstwą lakieru, a po wyschnięciu szlifuje papierem ściernym. Po trzykrotnym starannym pomalowaniu tektura jest wystarczają

co izolowana od działania wody, a powierzchnie błyszczą tak. jakby

łódź była wykonana z tworzywasztucznego.

Zależnie od przeznaczenia łodzi.Jeszcze przed rozpoczęciem malowania kadłuba, naloty wewnątrz kadłuba przykleić lub przyszyć różnegorodzaju uchwyty.

Do zamocowania masztu służy ko

rek J przyklejony do dna 4. Maszt 5

43

przechodzi przez listewkę 6 przyszytą (lub przybitą) do boków kadłuba.

No rysunku nie podano wymiarumasztu i ożaglowania, ponieważ części te wykonuje się według włas



S>OHAiDm

JMiatzh

Rys. 49. Łódź żaglowo-motorowa

ści te wykonuje się według własnych pomysłów i możliwości materiałowych.

Do łodzi zamiast żagli można wbu

dować napęd motorowy. Na dodatkowym kawałku tektury lub cienkiej sklejki 7 jest przyszyty silnik 9

(jest to silnik stosowany do napęduzabawek mechanicznych). Bateria 9 jest wsunięta pod pasek gumki JO.

Włączenie silnika odbywa się przez przesunięcie bater ii, której końców

ki dotykają bezpośrednio stykówsilnika.

Można wbudować dodatkowy wyłącznik silnika. Schemat takiego połączenia przedstawiono w lewej dolnej części rys. 49.

Oś silnika 9 jest połączona z wałem napędowym śruby II przez na

sunięcie rurki gumowej 12. Do tegocelu najlepiej nadaje się gumka stosowana w zaworze dętki rowerowej.

Wał napędowy II przechodzi przezkorek 19 wklejony w tylnej ściancekadłuba łodzL

Wał napędowy można wykonaćz odcinka szprychy rowerowej. Śru

ba napędowa 14, wycięta z blaszkiz puszki po konserwach, jest zaciśnięta na wale między dwiema nakrętkami szprychy rowerowej 15

1 J5o. Główki nakrętek można spiłować i nakrętki skrócić.

Wielkość wygięcia skrzydełek śru by ustala się doświadczalnie w zależności od mocy 1 prędkości obro-

444

50b, a równocześnie łopatki te skręcimy pod kątem, to cała łódź pojedz! e wolniej, lecz przez dłuższy odcinek drogi.

W ią i h i



® ©

Ryt. 50. Czyści składowe 1 budowa gumowego mechanizmu napędowego

towej silnika. Kierunek obrotów osisilnika można zmieniać przez przestawienie biegunów baterii

Jeżeli nie dysponujemy odpowiednim silniczkicm, można zastosowaćnapęd gumowy. Kadłub łodzi, zbudowany z tektury według rys. 48uzupełniamy przez przyszycie przedmalowaniem pokrywy i, Jak pokazano na rys. 50a.

Mechanizm napędowy stanowiskręcona guma modelarska 2 zacze

piona w przedniej części na haczykuJ. a w części tylnej na haczyku śru by napędowej 4. Ponieważ tekturowy kadłub łodzi nic wstrzymałbysiły działającej na koócach skręco

nej gumy, na wewnętrznej stronie

dna łodzi zamocujemy dodatkowo listewkę 5. Do tej listewki Jest przywiązany wspornik 6 wygięty z paska

blaszki. Przez otwory we wsporniku6 Jest przełknięty wał śruby napędowej. Przed ustawieniem motorówki na wodzie, śrubę napędowrą 7 obracamy (w kierunku przeciwnym dokierunku jej pracy) wraz z haczykiem 4, aż do właściwego skręceniagumy 2. Następnie przytrzymujemy palcem śrubę napędową aż do chwiliwstawienia łodzi do wody.

Możemy przeprowadzić ciekawedoświadczenia, dobierając różnekształty i wielkości śruby napędowej. Jeżeli śruba 7 będzie miała dość

duże łopatki, Jak pokazano na rys.

W rozwiązaniu mechanizmu za-%

mocowania śruby napędowej, pokazanym na rys. 50c, między nakrętką8 a korkową tulejką 9 Jest wsunięta

rurka odległościowa 10 oraz dwie podkładki ze śliskiego tworzywa 11.

18. MODEL STATKUPAROWEGO

Każdy z nas wie o tym, że prawiewrszystklc współczesne statki, kutryi lodzie motorowe są napędzane za

pomocą śruby napadowe). Śruba na pędowa Jest podobna do śmigła; maszerokie i krótkie łopatki, a poruszana Jest zwykle silnikiem spalino

wym.Przed około 150 laty statki napę

dzane były silnikiem parowym, a zamiast śruby napędowej z dwóchstron kadłuba statku wbudowane były kola łopatkowe. Łopatki kół na pędowych zanurzone częściowo wwodzie powodowały przesuwaniestatku, podobnie Jak wioślarz odpycha łódź za pomocą wioseł.

Model naszego statku tylko zewnętrznie będzie podobny do dawnych statków parowych. Zamiast silnika parowego zastosujemy uproszczony mechanizm, który nazwaćmożemy silnikiem ,.gumowym”. Mechanizm ten będzie obracał oś kół

łopatkowych.

45

Na rys. 51 przedstawiono widokgotowego modelu, którego działam*demonstrowałem w telewizyjnym program ie „ZRÓB TO SAM".

Statek składa się z dwóch zc>po



Statek składa się z dwóch zc>po-łów, części dolnej z mechanizmemnapędowym (rys. 52) oraz części górnej, stanowiącej nakładany kadłub

wraz z nadbudówką i kominem.Budowę modelu rozpoczynamy od

wycięcia dolnej części kadłuba, naktórej Jest zamontowany mechanizm napędowy i górna część statku.

Kadłub 1 (rys. 53) musi być lekki,aby pływał na powierzchni wody Najlepiej kadłub i wyciąć z desecz

ki lipowej (lub olchowej) grubościdziesięciu milimetrów. Wymiary ikształt kadłuba 2 podano na rysunku. Aby deseczka kudłuba nic nasiąkała wodą, należy pomalować jądwukrotnie cienką warstwą emaliiolejnej, a następnie odstawić do całkowitego wyschnięcia. (Inny sposób

zabezpieczenia drewna przed wilgocią polega na nasyceniu powierzchnideseczki roztopioną parafiną ze świecy. Nadmiar zastygłej parafiny usuwamy przez wytarcie tkaniną).

Do bocznych krawędzi wycięć 2 kadłuba 2 przybijamy gwoidzikamlwsporniki 3, wycięte z cienkiej bla

szki aluminiowej. W otworachw>porników 3 jest wstawiona oś 4 kół łopatkowych.

Oś 4 kół łopatkowych jest zrobiona z odcinka szprychy rowerowej.Końce osi 4 należy z obydwóchstron sklepać młotkiem, aby były płaskie i ostre. Końce osi 4 w'bijamyw dwa korki 5 i 6. Każdy korek (5

i 6) ma średnicę około 23 miiime-

Rys. 51. Pływający model starego statku parowego

Rys. 52. Widok mechanizmu napędowego oraz nadbudówek modelu statku

46



• 3 Części składowe i budowa modelu statku

47

trów i długość około 18 milimetrów.Obwód korka, po zmierzeniu paskiem papieru, dzielimy na sześćrównych części. W wyznaczonychodstępach na obwodzie korka naci-

liczby krążków* (np. cztery krążki parami, jeden na drugim), co umożliwi zastosowanie dłuższej gumkinapędzającej oś kół łopatkowych.

Górną część kadłuba 15 wytniemy

przecinamy go na połowę. Jedną połowę przyklejamy pod podwoziemminiaturowego samochodzika, a drugą połowy magnesu będziemy przesuwać pod kartonową jezdnią.



odstępach na obwodzie korka nacia

namy scyzorykiem sześć promieniowo ułożonych szczelin. W te szczeliny wciskamy sześć łopatek 7 wycię

tych z cienkiej blaszki aluminiowej.Można tu z powodzeniem zastosować blaszkę aluminiową wyciętąz pokrywek słoików od dżemu.

Z cienkiej blaszki lub z tworzywasztucznego wyginamy dwie osłony 8 kół łopatkowych, przybijając końcetych osłon gwoździkami do we

wnętrznych przeciwległych krawędziwycięć kadłuba I.Z przodu i tyłu dolnej części kad

łuba 1 wbijamy gwoździki, na których są zawieszone krążki mechanizmu napędowego. Krążek przedni 9oraz krążek tylny JO są zrobione zdrewna lub z tworzywa sztucznego.Można tutaj zastosować krążki donastawiania podziałek radiowychlub piasty kółek z zabawek itp. Dogwoździka 11 jest przywiązany odcinek gumki modelarskiej 12. W punkcie 1J do gumki przywiązujemymocną nitkę 14. Nitka 14 Jest założona na krążkach 10 i 9, a jej koniec jest przywiązany (i przyklejony)

do osi 4.

Pokręcając palcem koło łopatkowe. nawijamy nitkę 14 na oś 4, co

powoduje rozciąganie gumki 12. Powstawieniu modelu do wody zwalniamy koło łopatkowe. Obracającesię koła łopatkowe napędzają statek.Ten .gumowy*' silnik można ulep

szyć przez zastosowanie większej

Górną część kadłuba 15 wytniemyz brystolu według szablonu na rysunku. Części kartonowe sklejamyklejem wodoodpornym. Z kartonu

sklejamy nadbudówkę 16 i komin 17.Górna część kadłuba 15. zrobiona w*kształcie otwartego u dołu pudełka.Jest wstawiona pomiędzy gwoździkiwbite pionowa w dolną część kadłu ba 1. Części zrobione z kartonu za bezpieczymy przed działaniem wody przez pomalowanie bezbarwmym la

kierem nitro. Przed powleczeniemkartonu lakierem, należy na górnejczęści kadłuba namalować okna ka bin. okucia, balustrady i części statku, na wzór tych elementów ze statków z dziewiętnastego wieku.

19. MAGNETYCZNYSAMOCHODZIK

Czy można jeździć samochodem bezsilnika? Sam ochodzik - za bawka, którego budowę demonstrowałem w' telewizyjnym programie „ZRÓB TOSAM”, jest uruchamiany przesuwa jącym się pod „jezdnią” magnesemtrwałym. Taki magnes trwały możemy nabyć w sklepach „1001 drobiazgów”. Jest to magnes zamka magnetycznego — zatrzasku przeznaczonego do drzwiczek w szafkach. Magnestrw?a!y wyjmujemy z obudowy

z tworzywa sztucznego i cęgami

suwać pod kartonową jezdnią.Z listewek drewnianych (o prze

kroju: szerokość 30 mm i grubość15 mm) zbijamy i sklejamy prosto

kątną ramkę 1 (rys. Ma). Zewnętrzne wymiary ramki — np. 420XX480 mm.

W narożnikach ramki 1. od stronydolnej, przyklejamy nóżki — klocki2 (rys. Mb) o wysokości 18 mm.

Po przewierceniu otworu, w tylnejlistewce ramki w punkcie J należy

osadzić śrubę 4 (rys. Mb). Na tej śru bie, pod listewką Jest zawieszonymechanizm 5 sterujący magnesem 6, Następnie całą ramkę oklejamycienkim kartonem lub brystolem(Ja), nawijając brystol na bocznekrawędzie listewek.

Na „jezdni” można w środkowej

części narysować trawnik, a obokustawić np. garaż 1 wygięty z tekturki. Uchwyt 11 służy do przesuwania magnesu pod jezdnią, co powoduje jazdę modelu samochodu 8. Sterow-anle samochodzikiem Jest bardzo zabawne i po opanowaniutechniki jazdy można nawet na„wstecznym biegu” wjeżdżać do garażu.

Samochodzik 8 powinien być możliwie mały i lekki. Najlepiej do tegocelu nadaje się model starego samochodu z tw*orzywa sztucznego o długości około 50 mm. (Samochodzikitakie można nabyć w* SkładnicachHarcerskich lub w kioskach „Ru

chu”).

48

Pod samochodzikiem, między przednimi kołami przyklejamy magnes trwały 9 (rys. 54b). Należy ewentualnie opiłować podwozie modelu,aby przyklejona płytka magnesu 9



r

: ■<r™1-

1 r i i

%

aby przyklejona płytka magnesu 9 była umieszczona jak najniżej, leczaby nie ocierała się o jezdnię. Magnesy 6 i 9 (rys. 54) należy tak usta

wić, aby się wzajemnie przyciągały.Mechanizm sterujący 5 przedsta

wiono w widoku z boku na rys. 54;na rys. 35 wyjaśniono budowę mechanizmu sterującego w widoku oddołu.

Mechanizm sterujący 5 ma kształt pantografu i jest najważniejszą czę

ścią całej zabawki. Z cienkiej blaszki — najlepiej duraluminłowej wycinamy paski Sa i Sb (rys. 55). Każdy pasek ma szerokość 17 mm i długość150 mm. Po starannym wyznaczeniuodległości i wywierceniu otworów, paski łączymy przez znitowanie małymi nitami aluminiowymi 5c, a całą

konstrukcję wykonujemy wg rys. 53. Nity łączące powinny umożliwiać bardzo lekkie, bez oporów, składaniei rozsuwanie całego pantografu.Otwór służy do zawieszenia mechanizmu sterującego na śrubie 4 (porównaj rys. Mb).

Końcowe blaszki 5 pantografu są

odpowiednio krótsze, a śruba 10 służydo zamocowania zakrętki 11 z tworzywa sztucznego. Zakrętka 11 tworzy wygodny uchwyt do kierowaniaruchami mechanizmu sterującego.W czasie zabawy należy tak naciskać część li, aby dolny magnes 6

przylegał do spodu kartonu la.

Rys. 55. Mechanizm „pantografu"sterujący ruchami magnesu

» ł -ublę majsterkować 49

nowych obijamy od strony górnej prostym kawałk iem sklejki. Podsta-wa modelu przedstawionego na rys.57 ma następujące wymiary: dłu-gość— 460 mm. szerokość — 460 mm.wysokość 20 mm W sklejce pod-



Rys. 56. Widok zabawki od dolnej strony „jezdni”

Przednia blaszka pantografu 5e(rys. 55) może być wygięta ku górze,lecz tak, aby magnes 6 (rys. Mb)

przylegał równolegle do kartonu Ja.

Na rys. 56 przedstawiono zmonto-waną zabawkę w widoku od dolnejstrony płyty („jezdni”).

Po starannym zmontowaniu części,a zwłaszcza mechanizmu sterujące-go. samochodzikiem można jeździć bardzo precyzyjnie niemal po całym polu jezdni.

20. SYGNALIZATORYI MODELE DO NAUKI ZASADRUCHU DROGOWEGO

Każdy harcerz 1każdy uczeń zna dobrze wszystkie znaki drogowe. Nau-ka znaków drogowych polega nawzrokowym opanowaniu znaczeniasymbolu przedstawionego na ry-

sunku.

Wiadomości te moina zdobyć na-wet bez jeżdżenia samochodem podrogach. Natomiast do zapoznaniasię z zasadami zachowania się naskrzyżowaniu dróg lub ulic są już

potrzebne praktyczne ćwiczenia. Po-nieważ wykonywanie takich prak-

tycznych ćwiczeń na ulicy jest nie-możliwe, zbudujemy mały modelskrzyżowania ulic, na którym możnanauczyć się podstawowych zasad ru-chu. Małe zabawki — modele samo-chodów posłużą do pokazania róż-nych sytuacji drogowych; przechod-niami będą np. pionki figur szacho-

wych.Miejskie skrzyżowanie ulic musi

mieć oczywiście odpowiednie sygna-lizatory świetlne, w których zastosujemy zwykłe żarówki z latark i kie-szonkowej.

Budowę modelu skrzyżowania rozpoczynamy od wykonania podstawy.Kwadratową ramkę z listewek sos-

wysokość — 20 mm. W sklejce pod-stawy wycina się cztery szczeliny doustawienia czterech sygnalizatorów

świetlnych. Należyz w t ó c Ić

uwagę nasposób ustawienia sygnalizatorów:kierowca jadący po prawej stronieulicy i zbliżający się do skrzyżowa-nia, obserwuje tylko sygnalizator,który stoi po prawej stronie na na-rożniku chodnika. Sygnalizator sto- jący na lewym narożniku Jest zwró-cony w kierunku ulicy poprzecznej.

Po wycięciu szczelin na sygnaliza-tory, podstawę okleja się czarnym

papierem introligatorskim. Czteryszare kawałki tekturki przyklejonew' narożnikach oznaczają chodniki,a naklejone białe paski brystolutworzą „zebrę”, czyli przejścia dla pieszych.

Sygnalizatory (rys. 58) najlepiejwydąć piłą włosowy z cienkiejsklejki modelarskiej. Trzonki żaró-wek można osadzić bezpośrednio wotworach sklejki — przykręcanieoprawek żarówek nie jest celowe.

Po starannym wykonaniu otworu,wciśnięta żarówka jest unierucho-

miona w sklejce, z której jest zbudo-wany sygnalizator. Od tylnej stronyżarówki do jej trzonka i styku cy-nowego należy przylutować końce

przewodów elektrycznych. Najlepiejzastosować cienki przewód elek-tryczny izolowany bawełną. W opi-sanym modelu zastosowano przewo-dy odwinięte ze starej cewki radio*

50

wej. W narożniku podstawy przybijasię trzy pinezki lub blaszki, po których przesuwa się ruchomy styk

przełącznika świateł (rys. 59). Po przylutowaniu przewodów do trzon



Rys. 57. Model skrzyżowania ulic do nauki zasad ruchu drogowego

ków żarówek, bańki żarówek malu jemy rozcieńczonym lakierem nitro.Uwaga: wszystkie górne żarówki są

czerwone, środkowe żółte, a dolnezielone. Cztery przewody każdegosygnalizatora przeciąga się przezotwór w sklejce podstawy. Odpowiednie połączenia wykonuje się już

pod płytą podstawy. Schemat połączeń przedstawiono na rys. 59.

Ż arówki żó ł t e zapalają się

wszystkie razem. Ż arówki z i e l o n edo jazdy na wprost palą się równo-

«•51

czci nic z żarówkami c z e r w o n y *m i w ulicy poprzecznej i odwrotnie — zielone żarówki w ulicach po

przecznych palą się równocześnie zczerwonymi żarówkami zakazujący



y j ymi Jazdę na wprost

W samym środku skrzyżowaniamożemy ustawić ruchomą /ipurkęmilicjanta regulującego ruch drogowy. Figurkę milicjanta J (rys. 60)sklejamy z dwóch warstw brystolu.Figurka Jest osadzona na pionowymgwoździku 2. Gwoździk 2 przylutujc-my do krążka cienkiej blaszki J.Krążek J Jest wsunięty pod płytąskrzyżowania 4, a gwoździk 2 lekko

obraca się w otworze płyty. Do krążka J przy wiążemy dwa cienkiesznurki 5 i 6. Sznurki te są przeciągnięte poza obrzeże podstawy skrzyżowania. Pociągając jeden lub drugisznurek obracamy figurkę i regulu jemy ruch na skrzyżowaniu.

Prawdziwe sygnalizatory uliczne

mają zwykle dwa pionowe rzędylamp rozstawione pod kątem 45*.Możemy zrobić taki miniaturowymodel sygnalizatora wbudowującsześć żarówek z latarki kieszonkowej. Sygnalizator przedstawiony narys. 61 Jest zrobiony z blaszki z puszek po konserwach, a na „nóżkę”

podstawy wykorzystano metalową pokrywkę pudełka po paście do butów. Poszczególne części lutujemycyną. Przewody elektryczne są przy-lutowane bezpośrednio do końcówtrzonków żarówek. Natomiastwszystkie trzonki żarówek są połączone z sobą przez bezpośrednieosadzenie w otworach metalowejobudowy. Jak wykonać „gwintowa - Rys. 60. Ruchoma figurka ustawiona na środku skrzyżowania ulic

52

ne” otwory do wkręcenia żarówekwyjaśniono przy opisie telegrafuMorse*a.

Na rys. 62 przedstawiono schemat połączeń żarówek sygnalizatora

ż



Rys. 61- Model i>odwójncgo sygnalizator*ulicznego zrobiony z blaszki (z puszek po konserwach)

dwukierunkowego. Wszystkie żarówki są połączone z „masą" obudowy,a masa jest połączona z jedną koń

cówką bateryjki. Druga końcówka bateryjki Jest połączona z trójstyko-wym przełącznikiem.

Rys. 62. Przełącznik l schemat połączeń podwójnego sygnalizatora ulicznego

J

J

53

21. LATAWIEC „WIROPŁAT"

Dziwny to latawiec; ma kształt samolotu. a w czasie lotu szumi jakogromna wazka Przyczyną charak



ogromna wazka. Przyczyną charakterystycznego szumu są wirująceskrzydła latawca. Przystępując do

budowy należy zgromadzić następu jące materiały:

— pasek sklejki modelarskiej gru bości 1 mm. szerokości 28 mm i długości 300 mm.

— drut stalowy (ze stali twardej)grubości 1 mm. długości 240 mm.

— brystol na skrzydła (według

wymiarów na rysunku), — kawałki celuloidu, cienki kar

ton na ogon. spinacz biurowy, mocnenici.

Z paska sklejki modelarskiej wycinamy kadłub latawca według wzoru na rys. 63. Do kadłuba J od spodu jest przymocowany drut stalowy 2.

Drut 2 można po prostu „przyszyć"cienkim drucikiem do kadłuba lubteż przymocować za pomocą dwóchklamer J wygiętych z odcinków spinacza biurowego, co wyjaśniono narysunku w kole. Drut 2 Jest przymocowany prostopadle do wzdłużnejosi kadłuba 1, tak aby wystające na

boki odcinki były Jednakowej długości.Z twardego brystolu wycinamy

dwa skrzydła 4 według wzoru i wymiarów na rysunku. Dokładnie w osikażdego skrzydła wycinamy trzyotwory; przez dwa małe otwory Jest przełknięty drut 2, natomiast w trze

cim otworze są wstawione podkładkiograniczające 5. które zabezpieczająskrzydło przed zsunięciem się z dru- Rys. 63. Budowa latawca z wirującymi skrzydłami

54

i. Podkładki 5 zrobimy z cienkiegoduloidu lub innego tworzywa. Abyodkładki nic zsunęły się, na koniecrutu wciskamy rurkę igelitową 6noże to być izolacja zsunięta zrzewodu elektrycznego) Podkład*

żeli skrzydła zacinają się, należyewentualnie wsunąć dodatkowe podkładki na druty 2.

Przez otworki w kadłubie przeciągamy dwie mocne nitki i zawiązujemy je jak to pokazano na rys 63d

sze zabawą niebezpieczną. Budowanie takich modeli należy prowadzićtylko pod opieką fachowego instruktora. Możemy jednak samodzielnie

budować różne modele rakiet wyrzucane za pomocą wyrzutni mecha



rzewodu elektrycznego). Podkładi — kółka z celuloidu wkładamy*)wnież między krawędź skrzydło a

adłub 1.Kostką introligatorską wyciskamy

rystol wydłuż drutu 2, aby tak wy-iśnięte rowki ułatwiły wirowanielerzydła dookoła drutu 2.

W tylnej częici kadłuba przykleimy wycięty z cienkiego kartonu:atecznik 7. Boki statecznika są

ygiętc ku górze. Z kolei przystępujmy do wygięcia skrzydeł. Zsuwały skrzydło z drutu i na krawędzi;ołu lub na okrągłej listewce wy-Inamy skrzydła tak, aby powstałya każdym skrzydle dwa półokrągłekorytka*.Część skrzydła przed drutem 2 jest

ygięta wypukłością ku górze, na->miast część skrzydła za drutem-st wygięta wypukłością ku dołowi,sztalt wygięcia skrzydła w widoku boku przedstawiono na rys. 63b.łębokość wygięcia „korytek** skrzy-a ustalamy doświadczalnie; można?. wykonać i zabrać na próby dwie

b trzy pary skrzydeł o różnym>ztaicie i wygięciu. Przed założę-em skrzydeł drut 2 wyginamy lek-> ku górze, co wyjaśnia rys. 63czedstawiający latawiec w* widoku

przodu.

Po założeniu skrzydeł podnosimy»puszczamy szybkimi ruchami cały

tawiec, sprawdzając czy skrzydłaIrują lekko dookoła drutów 2. Je

my je, jak to pokazano na rys. 63d.W czasie prób należy ustalić doświadczalnie punkt związania oby

dwóch nitek. Starannie zbudowanylatawiec lata doskonale nawet przyniezbyt silnym wietrze.

22. BEZPIECZNEWYRZUTNIE RAKIET

Wyrzucanie modeli rakiet za pomocąmateriałów wybuchowych jest zaw

rzucane za pomocą wyrzutni mechanicznych.

Rakiety wojskowe są przewożone

na specjalnym podwoziu. Model takiej przewoźnej wyrzutni rakiet jest przedstawiony na rys. 64. Do zbudowania wyrzutni i rakiety są potrzebne następujące materiały: dużeszpulki od nici, kawałek blaszki aluminiowej. szprycha rowerowa, dwienakrętki szprychy rowerowej, sprę

żyna i okrągły klocek drewna.

Rys. 64. Model wyrzutni rakiety

55

Z blaszki aluminiowej wycinamyszablon podwozia według rys, Ma.Wymiary podwozia ustalamy zupełnie dowolnie, a jedynie szerokość Kpowinna być o 4 milimetry większa



powinna być o 4 milimetry większanil wynosi długość zastosowanejszpulki Części boczne 1 I 2 zaginamy

pod kątem prostym w dół wzdłużlinii przerywanej. Części 3 i 4 zaginamy wzdłuż linii przerywanej nadając kształt pokazany na rys. Mb.

Widok wyrzutni z boku jest przedstawiony na rys. Mb. W okrągłeotwory wewnątrz szpulek wbijamykołki drewniane, obcinamy kołekrówno z powierzchnią boczną szpulki. Po dokładnym wyznaczeniu cyrklem środka kołka wbijamy w niegocienki gwoździk. Po wbiciu obcinamycęgami łepek gwoździa. Takie osie zkażdej strony szpulki służą do zawieszenia kół-szpulek wewnątrz ra

my podwozia. Rozchylając lekko na boki końce blaszek i i 2 wciskamyod strony wewnętrznej osie kół wotworki. Szpulki można pomalowaćnaśladując kształt terenowych oponsamochodowych, lub malując kolaz kolcami.

W wygiętej ku górze blaszce 3 w

otworze 5 jest przykręcona szprycharowerowa 6. Szprycha ma obciętykulkowy łepek, a drugi nagwintowany koniec szprychy ma nakręconedwie nakrętki

Te dwie nakrętki 7 1 8 zaciskająszprychę 6 na blaszce 3 (patrz rysunek w kole). Ze względu na to. że

nagwintowana część szprychy jestzbyt krótka, należy przed skręceniem opiłować czołowe powierzchniegłówek nakrętek 7 i 8. Rys. M. Budowa wyrzutni rakiety

56

Sprężyna 9, zwinięta z cienkiegoulu stalowego jest wsunięta naprychą miedzy nakrętką 7 a tylną:ąicią rakiety 10. Rakietę JO zrobl-> z okrągłego klocka (np. z drewnawozowego lub olchowego). We



Rys. 66. Połączenie dźwigni zaczepu rakiety z podwoziem

wozowego lub olchowego). Weną trz rakiety wiercimy na wylotwór o średnicy około 2,5 mm. Ra-

leta powinna sle lekko przesuwaćzdluż szprychy.(Uwaga: jeżeli nie dysponujemyiertłem tak długim, jak klocek rady, to otwór można przewiercićiertłem zrobionym z odcinka szprycy. Koniec szprychy należy sklepaćtasko. a następnie opiłować nadając

iztałt podobny do końcówki wier-a. co wyjaśniono na rys. 65c).W tylnej części rakiety w szczeli-

ich naciętych scyzorykiem wciskamy i wklejamy cztery stery kłe run-owe. Stery można zrobić i cienkiejłaszki lub kartonu.Po przesunięciu rakiety ku tyłowi

astepuje ściśnięcie sprężyny 9. Donieruchomienia przygotowanej do:rzalu rakiety służy zaczep 1J. Jest>pasek blaszki, który jest założonyahliwle na występie 12. Przednia.czellna w zaczepie JJ służy do zależenia gwoździka 13 wbitego wIną cześć rakiety (rys. w kole).)dpalcnieM rakiety następuję potciśniąciu zaczepu w punkcie ozna-onym strzałką „O".W czasie majsterkowania należyykorzystywać wzory różnych kon-ukcji podpatrzone w Innych roz-ązaniach technicznych. Przy mon-tu odbiorników radiowych jest stówa ny prosty zaczep łączący dwieiści. Takie połączenie zastosujemy

do zawieszenia zaczepu JJ na wystą pię 12 (rys. 66). Wystąp 12 ma dwa podciącia. Po wstawieniu blaszki zaczepu JJ na wystąp 12, zaginamylekko skrzydełka J2a i 12b, przez couzyskamy wahliwe, lecz pewne połączenie obydwu cząścL

Inną bezpieczną wyrzutnią rakiet przedstawiono na rys. 67. Rakieta wtym przypadku jest wyrzucona za

pomocą gumy modelarskiej lub innej mocnej gumki.

Rakietą wraz z wyrzutnią w widoku z góry przedstawiono na rys. 67a;wyrzutnia w widoku z boku jest narysowana na rys. 67b. natomiastwzdłużny przekrój rakiety jest widoczny na rys. 67c. Cztery prostokątne listewki drewniane J, 2, 3 i 4 są umocowane dokładnie równoleglew drewnianej podstawie. Podstawąwyrzutni są dwa kwadratowe kawałki grubej sklejki 5 i $. Piłą włosową wycinamy w sklejkach 5 16

po cztery jednakowo rozmieszczoneotwory. W te otwory są wsunląte iwklejone cztery pionowe listewki prowadnicy rak iety. Cztery pionowelistewki są tak rozstawione, aby we-wnątrznymi ściankami obejmowały boczne ścianki rakiety. Rakieta we

wnątrz prowadnic — listewek powinna sią przesuwać lekko, lecz beznadmiernego luzu.

W górnych końcach przeciwległych listewek 1 i 3 (rys. 67a) są przewiercone małe otworki, w którychzaczepiamy dwa końce gumy modelarskiej 7. Rakietą wsuwamy od górywewnątrz prowadnic tak, aby dolnaścianka rakiety oparła sią na pątligumy. Rakieta ma od strony dolnejwbity zaczep 8 z drutu wygiąty wkształcie litery U. Ten zaczep przesuwamy przez otwór wywiercony wdeseczce 5 i unieruchamiamy rakietą(wraz z naciągniętą gumą) przezwsuniącie w zaczep 8 przetyczki 9z drutu. Po wydągniąciu przetyczkiguma wyrzuci gwałtownie rakietą.

Budową rakiety wyjaśniono narys. 67c. Dwa odpowiednio opiłowane okrągłe klocki drewna JO i JJ sąoklejone kilkoma warstwami cienkiego kartonu 12. Kabiną kosmonautów 13 można zrobić z korka, a stery14 i J5 wycinamy z kolorowej tektury.

Zbudowana wg powyższego opisuwyrzutnia, której działanie demonstrowałem w telewizyjnym programie „ZRÓB TO SAM", miała nastą-

57



Rys. 68. Wyrzutnia rakiety z centralRys. 67. Prosta mechaniczna wyrzutnia rakiety ną prowadnicą

58

pujące wymiary; długość prowadnic(listewek pionowych) — 970 mm. przekrój listewek — 8X 16 mm, średnico rakiety — 46 mm, długość rakiety — 220 mm.

Opracowując własną konstrukcje



można poszczególne wymiary zmienić dostosowując wielkość do posia

danych materiałów'.Podczas startu prawdziwej rakie-

:% ze względów* bezpieczeństwo w jej pobliżu nie przebywa nikt z pracow ników obsługi. Możemy zbudować

jeszcze inną rakietę, któ rej star t będzie elektrycznie sterowany z odległości. Budowę wyrzutni rakiety

przedstawiono na rys. 68.Rakieta J ma wewmątrz pionowy

twór i przesuwa sie wzdłuż prowadnicy 2. Na prowadnice 2 najle piej nada je sie ru rka metalowa ośrednicy zewmetrznej 6 mm. (Zamiast z rurki metalowej można prowadnice zrobić z pręta metalowego

lub z okrągłej listewki drewmlanej.Listewka musi być jednak bardzogładka i prosta).

Dolny koniec prowadnicy 2 jesto*adzony w pionowym otworze wywierconym w* grubej desce J. W tejdc ce* podstawce 3 osadzone są również pionow'0 dwie listewki 4 i 5

o przekroju prostokątnym. Listewkimoją narysowany pisakiem kształtkonstrukcji kratowmlc — tak jak tomają prawdziwe wieże startowa nastanowisku wyrzutni rakiet.

W otworach w górnej części listew ek -wież 4 i 5 zaczepiona Jest guma6, którą przed startem zakłada siena dolną krawędź rakiety za dodatkowy zaczep — co opisano no rys. 70.

Budową zaczynamy jednak od wykonania kadłuba rakiety, który powinien być bardzo sztywny i trwały,lecz niezbyt cienki- Do budowy kadłuba rakiety będą potrzebne dwieszpulki od nici oraz kawałek brystó-

lu. Najpierw brystol J (rys. 69) zwi jamy np. na kijku od miotły wkształt rulonu. Następnie szpulki 2 i 3 układamy na krawędzi kartonu,smarując ich zewnętrzne obrzeżaklejem wikolem lub klejem stolarskim. Silnie ściskając zwijany rulon

brystolu, równocześnie całą powierz

chnie smarujemy klejem. Sklejony izwinięty rulon owijamy sznurkiemi odstawiamy do zupełnego wyschnięcia. Po wyschnięciu kleju obcinamy u góry i u dołu nadmiar wystającego brystolu i do górnej szpulki przymocujemy stożck-glowlcezrobioną z trzeciej szpulki. Trzeciąszpulke-glowlce należy opiłować. nadając Jej kształt jak na rys. 68.

Uwaga: przed sklejaniem kadłuba,tzn. szpulek wewnątrz rulonu brystolu. należy w kołnierzu dolnejszpulki wmontować zaczep startowy,co wyjaśnia przekrój na rys. 70.

Na pionowej prowadnicy / prze

suwa sie lekko szpulka dolna 2 (orazszpulka górna) oklejona brystolem J.W otworze wywierconym w dolnymkołnierzu szpulki 3 jest osadzony zaczep 4 zrobiony z drutu lub gwoździka. Po naprążeniu gumy wyrzutnirakie ta Jest w* dolnym położeniuunieruchomiona przez zaczep 4 opie

rający sie na krawędzi 5a dźwigni 5.Dźwignia 5 wygięta z grubszej blaszki obraca sie wahadłowo na osidw'óch wsporników 6 i 6a przybitychdo deski podstawy 7. Przeciwległykoniec dźwigni 5b opiera sie nakotwicy 8 elektromagnesu 9.

W położeniu jak na rysunku rakieta Jest unieruchomiona. Jeżeli

jednak doprowadzimy prąd elek-

59

Obecnie nie budujemy Już lataw-ców „z ogonami", gdyż te były bar-dzo kapryśne i latały wpraw*dtlcdaleko, ale niezbyt wysoko.

Przy starannym wykonaniu, opisa-ny poniżej lototoicc rombowy osiąga



Rys. 70. Elektromagnetyczny mechanizm zdalnego odpalenia rakiety

tryczny do elektromagnesu 9. to ten przyciągnie kotwicą 8.

Koniec dźwigni Sb zsunie się zkotwicy, a końcówka Sa zwolni za-czep 4, co spowoduje start rakiety.

Na elektromagnes 9 nadaje sięelektromagnes ze starego dzwonka bateryjnego lub Jakiegokolwiek przekaźnika elektrycznego na niskienapięcie.

23. LATAWIEC ROMBOWY

Z WYCIĄ GIEM RAKIETY

Każdy z Czytelników na pewno in-teresuje się zagadnieniami technikirakietowej. Każdy pragnąłby samo-dzielnie zbudować małą rakietą. Bu-dową rakiet napędzanych materia-łami wybuchowymi można uznać zaniebezpieczną zabawą. Rakietą mo-żemy wysyłać również bardzo wyso-ko za pomocą... latawca.

ny poniżej lototoicc rombowy osiągaznaczne wysokości, a Jego lot Jestspokojny nawet przy porywistymwietrze.

Szkielet latawca jest wykonany zlistewek sosnowych o przekrojukwadratowym 9X9 mm. Należy

przygotować cztery listewki boczne 1(rys. 71) o długości 1010 mm. Nakońcu każdej listewki w odległości5 mm od końca, okrągłym pilnikiem

lub scyzorykiem, wykonuje się na-cięcia do zawiązania sznurków.

Każdy krzyżak wewmątrzny 2 i 3

Jest złożony z dwóch listewek: Jed-nej listewki długości ok. 490 mmi drugiej — długości ok. 740 mm.Końcówki krzyżaków są połączonez listewkami bocznymi przez owinię-

cie pascczkami skórki lub tkaniny ioplecenle cienkim sznurkiem.

Pokrycie latawca najlepiej wyko-nać z jakiejkolwiek cienkiej tkaniny(płótno, batyst, kreton). Przy zasto-sowaniu papieru trzeba jego brzegiwzmocnić przez wklejenie sznurka.

Latawiec jest pokryty w części

górnej pasmem 4 okalającym szkie-let na szerokości 300 mm oraz takimsamym pasmem dolnym 5 równieższerokości 300 mm. Wewnętrzna przestrzeń latawca o szerokości400 mm nic jest niczym osłonięta.

Sznurki zawieszenia latawca są przywiązane do listewki 6. Długośćsznurka 7 wynosi dokładnie 530 mm.a sznurka dolnego 8 — 750 mm

60

W sznurku dolnym 8 Jejt wstawionał przywiązana gumka 9, tworzącaamortyzator drgań, możr.a ją wyciąćze starej dętki rowerowej.

Rakieta JO Jest wykonana z rurkitekturowej zamkniętej z obydwócht d i d i il l



»tron odpowiednio wypilowanymlklockami drewnianymi. Do czubka

rakiety są przywiązane sznurki spa-dochronu 11. Na bocznej ściance ra-kiety jest umocowane kółko z drutu,które służy do zawieszenia rakietyna mechanizmie wyciągu. Mecha-nizm w*y ciągu składa się z dwóchlistewek zawieszonych na dwóchkrążkach (blokach). Do listewki dol-

nej ¡2 są przybite blaszki 13 obej-mujące krążek 14 z dwóch stron.Listewka 15 Jest wsunięta między blaszki 13 i przesuwa się wzdłużlistewki dolnej z niewielkim oporem.Rakieta Jest zawieszona na druci-ku 16, który jest częściowo wsuniętyw otwór listewki dolnej 1*.

Wiatr, pociągając spadochron, po-woduje przesuwanie się rakiety wrazz wyciągiem wzdłuż sznurka do la-tawca. Zbliżając się do latawca, gór-na listewka 15 uderzy o tekturkę 17,

wskutek czego zaczep 16 wysunie sięi zwolni rakietę. Podczas gdy rakietaopada na spadochronie, wyciąg (li-

stewki z krążkami) wraca pod włas-nym ciężarem wzdłuż sznurka doręki sterującego latawcem. Na wy-ciągu można zaczepić już następnąi akietę.

Można zbudować rakietę otwiera-ną i w jej wnętrzu przesyłać np. li-

sty.

Rys. 71. Budówj latawca skrzynkowego

l .ubię majs terkować6 )

stują piloci szybowców. Szybowiecnie ma silnika, a wznoszące prądy

powietrza potra fią unieść cały szy bowiec nawet na wysokość kilkukilometrów.

Jeśli umieścimy małą turbinę-teta-t k d ź ódł i ł t d



Rys. 72. ZwiJadło do sznurka latawca

Przy pewnej wprawie można wykonać lądowanie rakiety w określonym miejscu, co może być celem zawodów latawcowych w drużynie

harcerskiej.Racjonalnie użytkowany sznurek

do latawca praktycznie nic niszczysię i może być użyty wielokrotnie.Do zwijania sznurka najlepiej zbudować specjalne zw ijadlo wedługrys. 72. Jest to odpowiednio wyciętadeseczka drewniana mająca po bokach wbite dwa cienkie, lecz mocne

kołki-uchwyty. Takie zwijadlo przydaje się również do zwijania sznurkado bielizny.

24. MINIATUROWA

KARUZELA DLA LALEK

Ze szkolnej lekcji fizyki znamy ciekowe zjawisko: podgrzewane powietrze unosi się samoczynnie dogóry. To zjawisko fizyczne wykorzy

traczck nad źródłem ciepła, to podgrzewane powietrze, unosząc się, bę

dzie obracać turbinę. Najważniejszyszczegół konstrukcji, to sposób zawieszenia turbiny. Ze względu naniewielką siłę napędową oś turbinymusi bardzo lekko obracać się. Na

pokonanie oporu tarcia łożyska zawsze Jest potrzebna pewna siła: imopór łożyska będzie mniejszy, tym

prędzej będzie się obracać turbina.Do budowy karuzeli opartej nadziałaniu turbiny-wiatraczka musimy zgromadzić następujące części imateriały: żarówkę świecową 40 W(220 V). oprawkę żarówki z przewodem, deseczkę na podstawkę karuzeli. cienką blaszkę, drut i dużą igłę.

Montaż oprawki, przewodu 1 ża

rówki powinna wykonać osoba ma jąca doświadczenie w tej dziedzinieelektrotechniki. Jeżeli nie potrafimysamodzielnie tych części zmontować,należy o pomoc poprosić osobę dorosłą.

Budowę karuzeli wyjaśniono narys. 73. Do grubej deseczki ł Jest

przymocowany w*spornik 2 z oprawką żarówki 3. Najlepiej zastosowaćtu oprawkę i żarówkę z miniaturowym trzonkiem (E14) (oprawki i żarówki takie są stosowane do lampeknocnych). Z miękkiego drutu stalów k o wyginamy wspornik 4. Wspornik ma kształt wysokiego mostka.Wymiary ustalamy doświadczalnie

62

nadaje się prosta blaszka wyciętaz boku prostokątnej puszki po olejusamochodowym. Najpierw wycinamyregularne koło. dzielimy Je na dwanaście promieniowych części, a ponacięciu każdą część wyginamy w*k ł i ł k i k



Ryj. 73. Budów» karuzeli dla lalek

lak. aby moina było łatwo wykręcićl wyjąć żarówkę na okres montażu.

Drutowy wspornik 4 składa się zdwóch takich samych części ustawionych prostopadle względem siebie,co wyjaśniono na rysunku w kole.Dolne końce wspornika -i i 5 są wbitew otworki wywiercone pionowo w

deseczce podstawy 1.

W punkcie skrzyżowania górnych poziomych drutów wspornika 4 i 5 przywiązujemy igłę 6. Ostrze igłymusi być skierowane pionowo kugórze. Igłę przywiązujemy cienkimdrucikiem miedzianym, a następniedruty, igłę i oplot drucika zalutowu-Jemy kroplą cyny. Turbinę 7 wyci

namy z cienkiej blaszki. Do tego celu

kształcie łopatek wiatraczka.

Najlepiej łopatki wyginać tak. abyczęści 7a pozostały płaskie (poziome). a tylko wszystkie części 7b zaginamy ku dołowi pod kątem około30#. Dokładnie w środku turbiny,lecz od strony dolnej należy tępym punktaklem wytłoczyć małe zagłę bienie. Blaszkę opieramy na kołku ztwardego drewna tak, aby wciskany

punktak nie przekłuł blachy. Dosześciu skrzydełek turbiny, w punktach oznaczonych cyfrą i, zamocujemy sześć pionowych drucików 9.Druciki 9 należy zacisnąć w otworach skrzydełek lub zalutować, takaby połączenie było nieruchome. Nadrucikach 9 są zaczepione wygięte

z drutu „huśtawki" JO, w którychumieszczamy miniaturowy lalki. Całakaruzela musi być wyważona, toznaczy, że Jeśli zawiesimy np. tylkodwie huśtawki z lalkami, to należyJe umieścić z przeciwległych stron.

Na druty wspornika 4 i 5 wstawiamy cylinder II zwinięty z cien

kiej blaszki. Cylinder 11 1 całą karuzelę malujemy kolorowymi farbami nitro.

Cylinder II można zestawić pionowo z dwóch puszek po kawie „mara-goMlub innych puszek o podobnymkształcie. Dno i wierzch tych puszekwycinamy za pomocą zwykłego o-

twieracza do konserw.

63

25. URZĄ DZAMY POKOIKLALEK

Pokoik dla lalek budujemy w* kształcie trzech iclanek ustawionych, jak pokazano na rys. 74a. Ścianki po rozstawieniu zajmują dużą przestrzeń



Rys. 74. Pokoik dl« lalek rbudowany z listewek drewnianych oklejonychtkanin* krotonową

stawieniu zajmują dużą przestrzeń.Aby więc po zabawie nie przeszka

dzały pozostałym domownikom najlepiej połączyć Je w sposób umożli*wiający ich złoienle. Wówczas mogą

być przechowywane np. w szufladzielub na półce.

Z listewek sosnowych o przekrojukwadratowym 18X18 milimetrów budujem y trzy prostokątne ram ki

Listewki poziome 1 i 2 (rys. 74b> są przybite do listewek pionowych 3 i 4 „na styk", bez wycinania wypustów.Takie połączenie musimy wzmocnić przez przyklejenie i przybicie od ty lnej strony ramki dodatkowych trój-kądków 5 i 6, wyciętych z cienkiejsklejki lub grubej twardej tektury.W ramce, która będzie tylną ścianką

pokoiku, należy wbudować okno.Obramowanie okna jest zbite z czterech listewek 7 przymocowanych do pionowych listewek 3 i 4.

Przed połączeniem poszczególnychścianek każdą ramkę oddzielnieoklejamy kolorowym kretonem. Najlepiej dobrać kreton imitujący wzór

prawdziw ej tapety.Pokrywając tkaniną całą powierz

chnię ścianki, przyklejamy jej brzegi do listewek ramki. Do oklejaniastosuje się zwykły biały klej biurowy. Klejem smarujemy boczne 1tylne krawędzie listewek. Po obciągnięciu ramki tylnej, przecinamy tka

ninę w ramce okna i oklejamy na

listewkach 7. Dodatkowe obramowa

nie okna przyklejone od wewnętrznej strony ścianki jest wykonanez brystolu.

Sposób połączenia ścianek wyjaśniono na rys. 74c. Rysunek ten

przedstawia trzy ścianki widoczne zgóry. Ścianka lew-a 8 jest połączonaze ścianką środkową 9 dwoma ma

łymi zawiasami 10.

Aby poszczególne ścianki dały się

składać w sposób pokazany u dołuna rys. 74c, należy ściankę środkowy 9 połączyć z prawą ścianką 11

przez przyblde od tyłu dwóch pasków skórki 12. W czasie przybijaniatych pasków* skórki sprawdzamy, czyścianki dają się ustawić pod kątem

prostym, oraz dają się składać rów

nolegle.

64

Mebelki do pokoiku lalek wykonu jemy według własnych pomysłów zCienkiej sklejki lub z tworzywsztucznych, np. z celuloidu.

Najprostszy stolik moina zrobić zkrąika grubej tektury, którą przyklejamy do dużej szpulki (rys 75a)



(!)

Rys. 75. Budowa najprostszych mebli do pokoiku lalek

klejamy do dużej szpulki (rys. 75a).Płyta stołu I może mieć kształt

okrągły, owalny lub kwadratowy.Dolne kółko szpulki 2 można wyciąć

piłką włosową, nadając podstawiekształt krzyżaka J.

Z mniejszej szpulki zrobimy krzesła. Do szpulki 4 przybijamy od strony górnej szeroki pasek cienkiej blaszki 5 wyginając odpowiednio

oparcie. Blaszkę wyklejamy filcemlub cienką gąbką. Dolną cząić szpulki można rów-nież naciąć w kształciekrzyżaka.

Rys. 76. Mebelki do pokoju lalek^Klejone z powtarzalnych odcinkówlistewek

66



Rys. 77. Krzesło do pokoju lalki wy*gięte z jednego kawałka blaszki

Inny sposób wykonania mebelków przedstawiono na rys, 75b. Do płytystołu 6 wyciętej z kawałka sklejki(lub tektury) przyklejamy pod spo-dem cztery małe korki 7. W korki 7wbijamy cienkie listewki lub za-

pałki.

Krzesełko można zrobić ze styropia-

nu. Ostrym nożem wycinamy część 9wbijając od spodu cztery odpowied-nio rozsunięte zapalkL

Jednym z prostych sposobów bu-dowania mebli dla lalek jest skleja-nie klejem stolarskim odcinków

płaskiej listewki drewnianej. Przy-gotowujemy np. listewki o grubości6 mm ł szerokości 30 mm (lub po-

Rys. 78. Szablon wykrojui sposób wygięcia fotela

do pokoju lalek

dobne). Listewki takie przycinamy prostopadle na odcinki o długości 30.60. 90 ł 120 mm. Przez zestawianietych typowych, powtarzalnych od-cinków' możemy sklejać wiele wzo-rów* najrozmaitszych mebli.

Przykłady niektórych rozwiązań

mebli sklejanych z takich klocków przedstawiono na rys. 76.

Wymiary poszczególnych mebel-ków ustalamy samodzielnie wedługwielkości lalek 1całego pokoiku.

Bardzo efektow*ne meble do pokoju lalek możemy rówmlei zrobić z blaszek. Z cienkiej blaszki aluminio-

wej, ewentualnie z blaszki z puszek

po konserwach, można zrobić prostekrzesło z jednej tylko części. Z blasz-ki wycinamy kształt w*g szablonu

pokazanego na rys. 77. Oparcie wy-ginamy w górę w*zdłuż Unii przery-wanej, a nogi wyginamy w dółwzdłuż linii kropkowanych. Cale

krzesło malujemy emalią nitro, a po-ziomą płytę oklejamy kawałkiem fil-cu, pluszu lub cienkiej gąbki.

Oryginalny fo te l można wygiąćrównież z jednego kawałka cienkiej

blaszki, wycinając ją według szablo-nu pokazanego na rys. 78. Kształtwygięcia poszczególnych płaszczyzn,

pokazano również na rys. 78.

66

26. PRAWDZIWAMINIATUROWA PRALKA

DLA LALEK

Miniaturowo pralko elektry cz na Jestzbudow ana podobnie Jak prawdziwe



zbudow ana podobnie Jak prawdziwe pra lki domowe. Do budowy pralki

musimy zgromadzić następujące materiały:

— dwie puszki po kawie „Mara-

• — silnik elektryczny do napędu

zabawek mechanicznych, — pasek blaszki (grubości 0,5 mm,

szerokości około 28 mm, długości

około 198 mm), — dwa nowe korki do butelek, za

krętkę z butelki po szamponie, odcinek szprychy rowerowej, odcinekgumki z zaworu dętki rowerowej,

— przewód elektryczny oraz dwaspinacze biurowe.

Przekrój pionowy pralki, wyjaś

niający szczegóły budowy wewnętrznej, przedstaw'iono na rys. 79a. Wdnie górnej puszki I Jest osadzonykorek, stanowiący łożysko 2 wirnika J.

Oś wirnika za pośrednictwem gumowej rurki 4 Jest połączona z osiąsilnika 5. Silnik Jest przykręcony lub

przymocowany klamrami z dru tu doPaska blaszki 6. Pasek blaszki 6.

przylutowany do dna puszki gór-ncJ 1, Jest wsunięty do wnętrza

puszki dolnej 7. Szerokość paska blaszki 6, uzależniamy od wrymiarów»ilniczka. Oś stlniczka musi leżeć w przedłużeniu osi wirnika. Jeżeli pa

sek blaszki 6 jest zbyt szeroki, to

X9

Ryj. 79. Budowa pralki dla lalek

67

musimy w krawędziach otworu dolnej puszki wypłłować dodatkowi-szczeliny.

Pracę rozpoczynamy od wycięcia »wypilowania okrągłego otworu wdnie górnej puszki. Wykonujemy dokładnie okrągły otwór, lecz o średni

ś



cy mniejszej o 4 mm nit średnica

zastosowanego korka. Następni«'okrągłym metalowym przedmiotem,wsuniętym od góry, rozwalcowujc-my krawędzie otworu, aby otrzymaćwywinięty ku dołowi kołnierz otworu. Sprawdzamy, czy można silnieosadzić korek 2 w otworze. Pasek blaszki 6, wygięty Jak na rys. 79b.

przylutujemy do dna puszki1 (zamiast lutować można górne krawę

dzie blaszki 6 przynitować lub przykręcić małymi śrubkami).

Otwór w korku 2 należy wykonać bardzo starannie, aby woda nic przeciekała przez otwór, w* którym o braca się oś wirnika. Najpierw należyw-bić w korek prostopadle grubąigłę, następnie Jeden koniec igły rozgrzać nad płomieniem gazu i ujmu jąc cęgami za drugi koniec przeciągnąć rozgrzaną igłę przez korek. Wy palony w ten sposób otwór należyoczyścić przez przctknięcie nagwintowanej części szprychy rowerowej.Korek 2 można przykleić lakierem

nitro do kołnierza otworu wf blasze.Budowę wirnika wyjaśniono na

rys. 79c. Oś wirnika 9 Jest zrobionaze szprychy rowerowej (długości osiokoło 40 mm). Górny koniec osi należy rozklepać młotkiem, aby otrzymać płaską ..łopatkę”. Następnie oś przetykamy przez korek 8 od góry

ku dołowi, tak aby ..łopatka” zagłę

biła się całkowicie w korku. Na korek 8 wciskamy od góry karbowaną

zakrętkę 3 z butelki po szamponie.Przed wsunięciem osi wirnika wkorek 2 można ją posmarować smarem. Po założeniu gumki 4 sprawdzamy. czy silnik lekko napędza wirnik 3. W bocznej ściance dolnej

puszki Jest wy piłowany okrągłyotwór, przez który wyprowadzamy

przewód elektryczny silnika. Przy-lutowane na koócówkach przewodudwa spinacze ułatwiają łączenie zestykami bateryjki (rys. 79d).

Przed złożeniem można całą pralkę pomalować białą emalią nitro. S ta rannie wykonana pralka nadaje sięnaprawdę do prania garderoby lalek1 działa bardzo dobrze

W przypadku zastosowania innegosllniczka należy inaczej wykonać blaszkę zawieszenia silnika, co wy jaśniono na rys. 80. Do dna górnej puszki 1 należy przylutować wygiętez blaszki wsporniki 2 i 3. Silniczekwstawiamy we wspornik w ten sposób, aby cylindryczna część obudo

wy 4 osiadła w otworze 2a, a dolna

Kys.80. Przykład wykonania wieszakówsllniczka elektrycznego wewnątrz miniaturowej pralki

cylindryczna część sllniczka 5 z oporem wsunęła się w otwór Jo. Pozo

stałe części pralki wykonujemy według poprzedniego opisu.

27. MAŁE KROSNA TKACKIE

Najprostsze krosna tkackie (rys. 81)są zrobione w kształcie poziomej

długiej ramki z listewek drewnianych. Na takich krosnach można zgrubej włóczki utkać prawdziwyszalik, ozdobne kolorowe krajki lip

Wymiary krosien ustalimy samodzielnie według własnych potrzeb.Jeśli chcemy zrobić szalik dla lalki,to pozioma ramka może być bardzo

mała, np. długości 30 cm i szerokości10 cm.

Krosna przedstawione na rys. 81 były przeznaczone do utkania szalika dla osoby dorosłej, o szerokości22 cm i długości 120 cm. Oczywiściewewnętrzne wymiary ramki muszą być w-iększe od wymiarów szalika,

np. 26X130 cm.

68



R>s 81. Małe krosna na których moina utkać szalik

69



Budowę krosien wyjaśniono narys. 82*. Ramka pozioma jest zbitaz płaskich listewek. Listewki wzdłui-

nc 112 maj* przybite do powierzchni czołowej listewki poprzeczne 3 i 4. Wewnątrz tej poziomej ramki przesuwa się ramka pionowa 5. Ramka pionowa 5 słuty do przesuwania wgórę lub w dół co drugiej nici osnowy. Budowę tej ramki opisano nanastępnym rysunku. Gotową ram

kę 5 wstawiamy do wnętrza ramki poziomej 1dopiero teraz przystąpimy

do naprężenia nitek osnowy, czylinitek przebiegających poziomo odlistewki 3 do listewki 4 i 4c.

W górną lub w przednią ściankęlistewki 3 wbijamy gwoździki, doktórych zaczepimy włóczkę 5. Nakażdą parę nitek wystarczy Jedengwoździk.

Uwaga: wszystkie parzyste nitki(tzn. 2, 4, 6, 8. 10 itd.) przeciągamy

bezpośrednio od listewki 3 pomiędzy

pionowymi nitkami ramki 5 do listewki 4. Wszystkie nieparzyste nitki

(tzn. 1, 3. 5, 7. 0, 11 itd.) przeciągamynatomiast od listewki 3 p o p rz e z

oczka w nitkach ramki 5 do rucho

mej listewki 4a. Listewka 4a Jest przywiązana gumkami 7 do końcówek listewek 4. Nić wątka, czyli nić

poprzeczną 8 nawijamy na czółenku 9.

W czasie tkania postępujemy następująco. Ramką 5 unosimy wszystkie nieparzyste nitki osnowy do góry

i czółenko 9 wraz z wątkiem 8 przekładamy pomiędzy tymi nitkami a

70

lecz gładki sznurek lub mocne nicitapicerskie. Na gwoździku l zaczepiamy podwójnie złożoną nić 2. Nić przywiązujemy dwrukrotnie. tak abyutworzyć „oczko” J. Dolne końce nicizawiązujemy dookoła listewki 4 (lubdo gwoździków wbitych w tę listew-kę)



poziomymi nitkami parzystymi. Na-stępnie przesuwamy ramkę 5 dodołu. wskutek czego wszystkie nie-

pa rzyste nitki osnowy przesuną się poniżej nitek parzystych; teraz czó-

łenko z wątkiem przekładamy po-ziomo u dołu. Wątek przekładamyz lewej na prawą stronę dociskającJego nici zwykłym grzebieniem.

W czasie tkania należy przednią itylną część ramki poziomej oprzećna krawędzi stołu i krzesła, co umoż-liwi wygodne przesuwanie w dółramki poziomej.

Można również do ramki poziomej przykręcić dodatkowe nóżki, jak po-kazano na rys. 82b i wtedy całekrosna ustawimy bezpośrednio nastole.

Czółenko wytniemy piłą włosowąz cienkiej sklejki lub deseczki we-dług wzoru przedstawionego narys. 83a.

Zasadę wiązania nitek ramki pio-nowej wyjainiono na rys. 83b. W lis-tewce górnej można wbić małegwoździki lub też nić przewiązać

dookoła listewek. Wybieramy cienki,

kę).

Uwaga: strzałki „N” wskazująoczka, przez które przeciągamy nieparzyste nitki osnowy; natomiaststrzałki ,JP” wskazują punkty, wktórych przeciągamy parzyste nitkiosnowy.

Można oczywiście zarówno nitkiosnowy Jak i nitki wątka przeciągaćna przemian kolorowymi pasmami.Otrzymamy wtedy szalik w paskilub w kratkę.

Przed obcięciem końców gotowego.'¿allka należy jego początkową ikońcową krawędź obszyć ściegiemokrężnym.

28. TAMBOREK DO

WYSZYWANIA

Wyszywanie serwetek bardzo uła-twia tamborek, który napręża iutrzymuje poziomo wyszywaną tka-ninę. Tkanina ł (rys. 84) Jest zaciś-

nięta między dwoma pierścieniami 2 i J. Wewmętrzny pierścień 2 Jest za-wieszony na pionowym słupku 4.

W dolnej części słupek (listewka) 4

Jest przykręcony śrubą 5 do blasz-ki 6. Blaszka 6 jest zgięta pod kątem

prostym, przy czym Jej poziomaczęść leży na powierzchni stołu. Po-

ziomą część blaszki należy obciążyć

71

v at e

Pierścienie sklejamy na formie; dotego celu najlepiej nadaje się garnekkuchenny. Odwracamy garnek dnemdo góry, a następnie owijamy boczne krawędzie paskiem folii igelitowej. co ułatwi nam zsunięcie sklejonego pierścienia z garnka. Pierścieńoklejamy jak najbliżej dna garnka



Rys. 84. Tamborek do wyszywania tkanin

przez przyciśnięcie jakimi przedmiotem, na przykład grubą książką.

śruba 7 ma łeb wpuszczany, takaby nie wystawała ponad powierzchnię pierścienia 2.

Oba pierścienie 2 i 3 mur.zą być

tak dopasowane, aby między nimimoina było zacisnąć tkaninę. Pierścienie należy wykonać bardzo starannie i po wykończeniu oczyścićdrobnym papierem ściernym. Wymiary poszczególnych części są następujące: średnica pierścienia 2 wynosi około 22 cm, wysokość słup

ka 4 — około 19 cm, a podstawka 6

jest wygięta z blachy aluminiowejo grubości 2 mm.

Oba pierścienie są wykonane wtaki sam sposób, a różnią się jedyniewielkością średnicy. Pierścienie skle jamy z pasków cienkiej sklejki lo t

niczej lub z grubego forniru. Kalety przyciąć paski o szerokości 15 milimetrów. Kaidy pierścień Jest skle jony z kilku warstw sklejki lub forniru. Przed wygięciem paski można

podgrzać przez polewanie wrzącąwodą. (Uwaga: prace należy wykonywać w rękawiczkach, aby się nic

poparzyć?).

oklejamy jak najbliżej dna garnka.

Poszczególne warstwy sklejki (lubforniru) naklejamy bez zakładek,ścinając ukośnie łączone krawędzie, jak oznaczono cyfrą 8 na rysunku.Do sklejania stosujemy klej wikol.

Należy nakleić kilka warstw, aby pierścień miał grubość około 4 mm.Po wykończeniu pierścienia we

wnętrznego, zakładamy go ponowniena formę-gamek. Pierścień zewnętrzny sklejamy na pierścieniuwewnętrznym. W celu uzyskania od

powiedniego prześwitu pomiędzy pierścieniami, należy pierścień wewnętrzny owinąć kilkakrotnie paskiem kartonu lub grubego papieru,który usuwamy po sklejeniu pierścienia zewnętrznego.

Poszczególne warstwy pierścieniasklejamy pojedynczo, przyciskającsklejany pasek przez kilkakrotneowinięcie go mocnym sznurkiem.

Po zdjęciu z formy, pierścienie należy oszlifować. Lepiej jest, jeśli pierścienie są matowe i lekko chro

powate, a więc nie należy ich malować ani poiiturować.

29. WACHLARZ

Do zbudowania wachlarza jest potrzebny kawałek cienkiej sklejkimodelarskiej oraz odcinek tkaniny

jedwabnej.

72

Na ..pręciki- wachlarza najlepiejnadaje się sklejka modelarska o gru- baści około 0,5 mm. Jeśli nie mamytakiej sklejki, to pręciki można również zrobić z twardego kartonu lubcienkiej tekturki. Należy wyciąć,według wymiarów» podanych na rys.85a, trzynaście jednakowych pręci

0)

4 -4» -i

*— i^ 1



y j y p

ków J oraz dwa pręciki

2. Częicł

2 będą umieszczone na skrajnych, ze

wnętrznych stronach i po złożeniucałego wachlarza tworzą jego okładziny. Natomiast trzynaście pręcików' 1 tworzy podparcie tkaniny.

W odległości 28 mm od dolnej (narysunku lewej) krawędzi wszystkich

pręcików należy wywiercić otwór 3

do przełożenia nitu łączącego.

Rys. 86. Montaż i sklejanie wachlar z

1

— Lubi« majstrrkowaC

Rys. 85.Części składowewachlarza

Z cienkiej tkaniny Jedwabnej wycinamy półkole w'edług szablonu na

rys. 85b.Składamy razem wszystkie pręciki,

tak aby szersze pręclkl-okładziny były ułożone na zewnętrznych stronach. co wyjaśnia rys. 86a. Nit 1 łączący wszystkie złożone pręciki 2 1 3 (rys. 86b) można zrobić z gwoidzikalub nitu tapicersklego. (Ewentualniemożna całość połączyć przez skręce

nie śrubką o średnicy 2 lub 3 mm).Po rozłożeniu na stole pręcików'

wachlarza, przyklejamy ich krawędzie do tkaniny.

Uw'aga: tylko pierwszy — lewy pręcik przyklejamy na całej powierzchni do tkaniny. Pozostałe wewnętrzne trzynaście pręcików' ima-

73

rujemy klejem Jedynie na krawę-d7 iach oznaczonych kropkami na rysunku. Jest to konieczne w tym celu.aby umożliwić dokładne złożeni«'wachlarza, co wyjaśnia rys. 86c.

Tkaninę przyklejamy do pręcikówklejem wikolem lub rozcieńczonymklejom butaprenem.



klejom butaprenem.

30. WÓZEK DLA LALKI

Wózek dla lalki zbudujemy z listewek z drewna brzozowego lub bukowego. Można zastosować równictdrewno sosnowe, lecz drewno tołatwo pęka, należy jc więc obrabiać bardzo ostrożnie.

Cały wózek składa się z dw’óchzawiasowo połączonych ramek (rys.87). Pomiędzy poziomymi listewkami jest zawieszone miękkie „pudełko” zrobione z tkaniny.

Najp ierw musimy przygotowaćosiem listewek wyciętych według

rys. 88. Na rysunku przedstawionotylko cztery różne listewki, lecz każdą z tych listewek musimy wykonaćw dwóch egzemplarzach. Listewki łi 2 mają przekrój prostokątny10X17 mm. Natomiast listewki J i 4 są okrągłe i mają średnicę około14 mm.

Otwory w listewkach prostokątnych J i 2 należy wywdcrcić Jeszcze

przed obcięciem końcówek, co zapo biegnie pęknięciu drewna. Średniceotworów' dopasujemy do średnickońcówek listewek okrągłych Jo i la (np. średnica 10 mm). Otwory do osikół są dopasowane do średnic ositych kół. Rys. 87. Wózek dla lalki

74



Ryt. 89. Montai wóika dla lalki



Rys. 90. Wykrój i sposób wzywania „pudelka” wózka dla lalki

Z grubej sklejki wycinamy czterykółka 5.

Zasadę montażu wyjaśnia rys. 89. Najpierw skleimy ramkę wewnętrzną I. Składa się ona z dwóch krótszych listewek prostokątnych połączonych poziomymi krótszymi lis

tewkami okrągłymi.Od strony zewnętrznej nakładamydrugą ramkę 2, zestawioną z dłuższych listewek prostokątnych połączonych poprzecznie dłuższymi listewkami okrągłymi. Przez otwory2a przekładamy długi wkręt dodrewna 3 wkręcając go w czołowy

powierzchnię listewki la.

Uwaga: aby drewno nic pękło, należy cichszym wiertłem wrywierdćotwór ułatwiający wkręcenie wkrę-ta 3 w listewkę.

Przez otwory w dolnych końcówkach listewek przesuwamy osie kół 4

wciskając na końce osi koła 5. Osie 4

można zrobić z prętów' metalowychlub z okrągłych listewek z twardegodrewma.

Na poziomych listewkach Ib i 2b zawiesimy prostokątne pudełkouszyte z kolorowej tkaniny wedługwrzoru na rys. 90.

Dwa jednakowe boki I są symetrycznie wszyte w dłuższy pas tka

niny 2. Przed zeszyciem ścianek nagórnej krawędzi zaszywamy szerokązakładkę la. Po zeszyciu całego „pudełka” pod zakładki la wsuwamy

paski grubej tekturki Jb, które u-sztywnią boki pudełka.

Na rysunku nic podano długości

pasa 2, z którego powstanie dno orazścianki przednia i tylna całego pudełka. Długość pasa 2 należy ustalićdoświadczalnie, tak aby dodatkowe„skrzydełka” 2a i 2b można było założyć na poziome listewki drewnianych ramek.

Najbardziej praktyczne będzie przymocowanie pudełka za pomocą

76 i

dużych krawieckich zatrzasków, coumożliwi łatwe okładanie całegowózka. W tym celu pod skrzydełkami 2a i 26 przyszyjemy po czteryduże zatrzaski J, zapinane już po założeniu tkaniny na listewki ramek .

Do wnętrza pudełka wózka należy jeszcze włożyć dno, zrobione z te k

2 przymocujemy czterema wkrętamilub gwoździami J. Po wytrasowaniucyrklem środka dna od »trony blachywywiercimy otwór do wciśnięciaosi 4. Oi 4 obraca się luźno w otworach ramki wózka 5 i jest na stałe

połączona z kółkiem po przeciwnejstronie. Po zmontowaniu kółek i osi

nania korpusu 1 (rys. 93). Wewnętrzna średnica korpusu powinna być ookoło 12 mm większa niż zewnętrznaśrednica silniczka. Jako formę dozwinięcia i sklejenia korpusu zastosujemy jakiś okrągły przedmiot,np małą butelkę lub puszkę po dezodorancie. Formę owijamy trzykrot



turki obciągniętej miękką tkaninąoraz miniaturową poduszkę pod głowę lalki.

Wózek dla lalki można ulepszyć iozdobić. Na przykład poziomą li-stcwkę-uchwyt można owinąć gru bym kolorowym sznurem lub obszy-dełkować włóczką.

Bardzo ładne kółka do wózka możemy zrobić z metalowych pudełck--opakowań filmu, pudełek po kremach lub paście do butów. Od wewnętrznej strony dna metalowego pudełka 1 (rys. 91), wstawiamy kwadratowy kawałek drewna ?. Drewno

K> *. 91. Budowa kółka do wózka

nakładamy pokrywkę pudełka 16.Pokrywkę można przykleić do dolnej części pudełka.

Metalowe kółka można pomalowaćkolorową emalią „NITRO-U".

Pudełko wózka zamiast z tkaninymożna zrobić z tektury, a następnieokleić kolorową tkaniną lub papierem introligatorskim.

31. MINIATUROWYODKURZACZ

Odkurzacz przedstawiony na rys. 92 jest zasilany bateryjką do latarki

elektrycznej. Czytelnicy, którzy pamiętają pokaz w telewizyjnym programie „ZRÓB TO SAM’*, przekonali się, że taki miniaturowy odkurzacz rzeczywiście działa sprawnie. Można go używać nie tylko doodkurzania pokoiku lalek, ale np.również do zbierania pyłków startej

gumki podczas rysowania itp.Intensywność ,.ssania" odkurzacza

jest zależna od prędkości obrotowejsilnlczka elektrycznego oraz od konstrukcji turbiny na osi silnlczka.

W opisanym modelu zastosowanominiaturowy silniczek do napędu za

bawek mechanicznych typu SILMA.

Budowę rozpoczynamy od wyko

nie paskiem brystolu smarując skle jane powierzchnie białym klejem biurowym lub klejem wlkol. Całośćobwiązujemy ściśle sznurkiem i odstawiamy aż do całkowitego wysuszenia kleju. Po zsunięciu z formywyrównujemy nożyczkami lubostrym nożem czołowy powierzchniekorpusu. Do korpusu dopasujemy pokrywkę przednią 2 oraz zamknięcie tylne 3 (mogą to być np. kapturki z puszek po płynie w aerozolu),lub pokrywki z tworzyw sztucznych.

Silniczek elektryczny 4 wraz zumocowaną na osi turbiną 5 jest zawieszony centrycznie w korpusie. Do

zawieszenia silnika służy pasek blaszki 6 wygięty jak pokazano narysunku w kole. Gumka 7 zaciskasilnik 4 w' obejmie 6, wykonanej z blaszki.

Z grubej tektury wycinamy krążek 5 wklejając go w' środku kor

pusu 1 tuż przed turbiną 5.

Turbina pompuje powietrze odotworu w przegrodzie S promieniowo w' kierunku oznaczonym strzałkami na rysunku.

Sitko zatrzymujące pył. zrobimy zkawałka nylonowej firanki. Siatkasitka 9 jest wklejona na obwodziemiędzy w-yjmowanymi z korpusu*

pierścieniami tekturowymi 10 i fj .

77

Hura 12 jest zrobiona w kształciedługiego cylindra zszytego na maszynie z przejrzystej folii. Po zeszyciu paska folii odwracamy rurkęszwem do wewnątrz. Do wnętrza tejrurki wsuwamy sprężynę zwiniętąz drutu. Końcówkę rury ssącej U możemy skleić z tekturki.



Rv>. 92. Zewnętrzny widok nnnialuruwrgo odkurzacza

Sposób wykonania turbiny wyjaśniono na rys. M. Z cienkiej blaszkiwycinamy kwadrat, Jak na rys. Ma.Blaszkę przecinamy wzdłuż oznaczeńlinią ciągłą, a poszczególne łopatkizaginamy wzdłuż linii przerywanych.

Wygięta turbina jest przedstawiona w perspektywie na rys. Mb.

W środku krzyżaka turbiny przy-lutujcmy rurkę zwiniętą z blaszki, jak na rys. Md. Kurka będzie wciśnięta na osi sllniczka. Na rys. Mcoznaczono strzałkami kierunek obrotów turbiny.

Rys. 93. Wewnętrzna budowa odkurzacza

(przekrój wzdłużny)

78I

a) Na kwadratowym kawałku sklejki(rys. 95) wyznaczamy pola szachow-nicy. Z każdej strony wyznaczamy8 kwadratów (8X8—W pola). Na przemian, „w szachownice**, co dru -gie pole zaklejamy kwadracikiem płótna introligatorskiego luh ciem-nego kartonu.

Bardzo efektowną szachownice

0



Rys, 94. Budowa turbiny odkurzacza

można zrobić przez naklejenie nadrewnie sklejki ciemnych kwadraci-ków* z folii samoprzylepnej (np.„Fablon"). Wielkość pól szachownicyustalamy samodzielnie według wiel-kości wykonanych figurek.

Tylko figurka wieży jest zrobionaze szpulki o całkowitej wysokości.

Górny ..grzybek" szpulki obcinamy, jak na rys. 96a. Następnie górną czo-łową powierzchnie nacinamy piłkąw* kształcie strzelnic wieży, jak narys. 96b.

Sylwetki wszystkich pozostałychfigurek wycinamy piłą włosową zesklejki. Dolna koócóv ka każdej fi-gurki I (rys. Ode) jest wciśnięta wotwór połówki 2 szpul*!.

32. SZACHY ZE SZPULEK

NA NICI

Prawdziwy majsterkowicz gromadzi posegregowane w pudełkach najroz-maitsze materiały pomocnicze, jak

plastykowe zakrętki od butelek, po-krywki puszek, stare opakowania pokosmetykach, szpulki na nici Itp.Małe »zpulki na nici wykorzystamydo zrobienia podstawek figurek sza-chowych.

Rys. 05 Szachy zc »zpulek po niciach

79

b) c)

%



9t>. Zasada budowy figurek szachowych

G T

o r

Je<*en komplet figurek możnaPrzyciemnić bejcą do drewna lubPomalować emalią nitro MU" (do malowania pędzlem).

33. SKARBONKI

*• Skarbonka x zamkiem

Mechanicznyma-

Najprostszą skarbonkę zrobimy xPuszki po ekstrakcie kawy. Z drutu

Ulowego (np. ze szprychy rowero-W*J> wyginamy klamrą I (rys. 97).klamra i jest wsunięta w otwory 2 wybite w' pokrywce 3. Drut klamry

jest na C0| ęj długości przy lutowany° dolnej ścianki pokrywki 3. Wy-sl®jąca część klamry ia służy do za-

czepienia pod obrzeżem puszki 4. ^ Przeciwnej strony, w ściance 5

80

Ry* 97. Skarbonka z puszki po kawie

puszki wybijamy dwa otwory, w.których oraJzamy d r u t y ucha & Od.trony wewnętrznej dolne kobeedrutu 6 przylutowujcmy do blachy

puszki. Po zamknięciu pokrywki 3

ucho 6 przechodzi przez klamrę J.Ucho 6 zamykamy miniaturowąkłódką 7. (Taką kłódkę moina na

być w sklepach „1001 Drobiazgów";



y p gkosztuje ona około 8 zł).

Wici koić szczeliny 3a w pokrywceskarbonki ustalimy według wiclkoicinajwiększej monety. Szczelinę wycinamy piłą włosową do metalu.

b. S karbonka z za m kiem

cyfrowym

Zamki cyfroiv* są stosowane w prawdziwych kasach pancernych.Otwarcie zamku następuje po nastawieniu określonego szyfru cyfrowe

go. Praktycznie liczba błędnychkombinacji cyfr jest tak wielka, żetylko osoba wtajemniczona, a więcznająca szyfr, potrafi zamek otworzyć. W skarbonce przedstawionejna rys. 98 zastosowano zamek, frzy-cy/roury. Liczbę segmentów cyfrowych można dowolnie zwiększyć,

czyniąc w ten sposób zamek jeszcze bardziej pewnym i niedostępnymdla osoby niepowołanej.

Zamek cyfrowy można wbudowaćw dowolną skrzynkę, drewnianą'zkatulkę. szafkę lub szufladę. Skar bonkę przedstawioną na rys. 98 wykonano z prostokątnej puszki poherbacie.

Rys. 98. Skarbonka zamykana na zamek cyfrowy

81

Zasadę działania jednego segmen-tu zamka cyfrowego wyjaśniono narys. 99a. Do pokrywy 1 puszki 2 jest przylutowany zaczep 3 z drutu stalo-wego.

Ruchomy rygiel 4 jest przymoco-wany u dołu do dna puszki (pudeł-ka) 5. Sprężysta blaszka rygla 4a

opiera się o krążek 6. Krążek ten



@

Rys. 99. Budowa zamka cyfrowego

82 i

Jest umocowany mlmośrodowo natarczy cyfrowej 7. Tylko w określo-nym położeniu krążka 6 rygiel 4

ustawi się w położeniu umożliwiają-cym wysunięcie zaczepu 3. W każ-dym innym położeniu krążka 6 (1 tar-czy cyfrowej 7) rygiel 4 „złapie" za-czep 3 1 uniemożliwi otwarcie po-

krywy 1 (rys. 99b).Krążek 6 i tarczą cyfrową 7 zro-

bimy z drewna, przycinając odpo-wiednie kółka z okrągłego klocka(rys. 99c). W zbudowanym mode-lu tarcze cyfrowe miały średnicę32 mm, grubość 7 mm, zaś wymiarykrążków 6: średnica — 13 mm, gru-

bość — 9 mm.Wystarczy Jeśli przesunięcie osi

krążka 6 względem osi tarczy 7 wy-nosi około 2.5 mm. Otwór w krążku6 należy wywiercić według otworuw tarczy 7 dopiero po przyklejeniukrążka do tarczy.

Widok z przodu zestawionego me-

chanizmu przedstawiono na rys. 99d.Tarcze 7 (wraz z krążkami 5) są za-wieszone na osi S zrobionej z odcin-ka szprychy rowerowej. Szprycha jest przełknięta przez dwa wsporni-ki 9 i JO przylutowane wewnątrz

pudełka. Trzy rygle 4, złożone z po-dwójnych pasków blaszki, są po wy-gięciu zalutowane. Dla ułatwienia

montażu paski rygli można wyciąćz jednolitego kowałka blaszki, n następnie część 4c przymocować dodna skarbonki.

W przedniej ściance skarbonki(rys. 99e) wycinamy trzy prostokątne otwory II, przez które będą wysunięte tarcze cyfrowe. Dodatkowa

przegroda z grubej tektury 12 od

d i l j ik k b ki d j



dziela pojemnik skarbonki od Jejmechanizmu.

c . Skarbonka z zamkiem

elek t romagne tycznym

Na tkarbonkę z zamkiem elektro •magnetycznym nadaje się Jakiekol

wiek pudełko drewniane lub z tworzyw sztucznych. Wybieramy pudełko. które ma pokrywę umocowanąna zawiasach. Możno również samemu zrobić takie pudełko według rys.lOOa. Ścianki pudełka można skleićz grubej płyty pilśniowej lub z deseczki o grubości około 7 milime

trów. Na dno i wierzch pokrywy nadaje się cienka sklejka modelarska.Starannie przycięte deseczki sklejamy klejem do drewna (wikol). Małezawiaski można zwinąć i wypiłowaćz blaszki z puszek po konserwach.

W wierzchniej płycie J pokrywy 2.

wycinamy piłą włosową podłużnąszczelinę 3 do wkładania monet Wy

miary szczeliny 3 ustalamy wedługnajwiększej monety — dwudziesto-zlotówkL

Na bocznej ściance 4 pudełko będzie umocowany mechanizm zamykający $ wraz z elektromagnesem 6. Pod pokrywą 2 Jest przymocowanyzaczep z blaszki 2a. Ryv 100. Skarbonka t ..tajnym" zamkiem elektrycznym

r 83

W momencie zamykania pokrywy2, zaczep 2a samoczynnie zatrzasku

je si^ pod mechanizmem zamykającym 5.

Aby monety wkładane do pudełka

i k d ił h i k

Do końcówek bateryjki zamoco-wujemy dwie szpilki lub igły. Ostrzatych igieł przekłuwają płótno, którym jest oklejona skarbonka i do prowadzają prąd do śrub 10 l 11 oraz

l k 6 El k 6



nie uszkodziły mechanizmu zamyka jącego (część 5 U ) , z grubej tekturywycinamy dodatkowe przegrody. W pokrywie 2 przegroda 7 jest wsunięta w dwa rowki wyżłobione w* bocznych przeciwległych stronach pokry

wy. W dolnej części pudełka przegrodę wsuniemy w rowki 8 i 9 wycięte wewnątrz ścianek. Takie rowki można wypiłować w drewnie za pomocą pilnika do metalu.

Na rys. lOOb wyjaśniono, w jakisposób można przymocować zaczep2a, wygięty z paska grubej mosiężnej blaszki.

Z dotychczasowego opisu wiemy, jak skarbonkę zatrzasnąć. Sposób

otwierania skarbonki objaśniono narys. lOOc. Elektromagnes ze staregodzwonka elektrycznego 6, zawieszony na bocznej ściance pudełka, ma

przewody doprowadzające prąd podłączone do dwóch śrub 10 i 11 osa

dzonych w tylnej ściance pudełka12. Lepki śrub 10 i II należy wpuścić w stożkowe otwory wywierconew ściance 12. Łebki należy tak opl-łować, aby tworzyły równą powierzchnię z zewnętrzną stroną ścianki 12

elektromagnesu 6. Elektromagnes 6 przyciąga blaszkę-kotwicę 5a, co powoduje odciągnięcie mechanizmu zamykającego 5 i zwolnienie zaczepu2a. Pokrywę 2 można otworzyć dogóry.

Miejsce, w którym należy przyłożyć igły doprowadzające prąd elektryczny, znane jest oczywiście tylkokonstruktorowi, który skarbonkęzbudował — i tylko on potrafi ją

otworzyć.Sprężysta blaszka 56, na której jest zawieszona kotwica elektromagnesu, jest przykręcona do dna skar bonki.

Na rys. lOOd przedstawiono schemat jeszcze innego rozwiązania sterowania mechanizmu zamykającegoelektromagnesem. Jeżeli budujemynp. ściśle tajny sejf na dokumentydrużyny harcerskiej, to można bate

ryjkę 13 umieścić wewnątrz pudełka — sejfu. Elektromagnes mechanizmu zamykającego 14 jest włączony w obwód przerywacza 15. Przerywacz (sztabka żelazna) jest zawieszony wewnątrz pudełka ¡6. Jeżeli

Część II

Zabawki dla cierpliwych

konstruktorów

oznaczono linią kropkowaną na rysunku. zaginamy w górę. a wiec nacięcia wykonujemy od strony wierzchniej. Natomiast krawędzie oznaczone linią przerywaną załamujemyw ten sposób, aby tworzyły płaskiekoryto (czyli nacięcia scyzorykiem wtych miejscach w-ykonujemy od dolnej strony płyty).

Należy zwrócić uwagę na to że



1. GRA ST OŁ OW A — BOISKO

PIŁKI NOŻ NEJ

Zabawka — gra stołowa zbudowanaJest w' kształcie „boiska*’ do gry w

piłkę nożną. W grze bierze udziałtylko dwóch bramkarzy: każdy znich broni własnej bramki, a równocześnie stara sle wbić piłkę do bramki przeciwnika.

Boisko Jest wykonane z płaskich pochylni, dzięki czemu piłka podwłasnym cieiorcm toczy slq zawsze

w stronę Jednej z bramek. Przed bramką na pionowej osi Jest umocowana figurka bramkarza.

Osoba biorąca udział w grze obraca figurkę bramkarza, tak aby osłonić własną bramkę l wybić piłkę **'

pele przeciwnika.Całkowicie zmontowaną zabawkę,

w widoku z boku. przedstawiono na

rys. 101. Poszczególne części mogą być odejmowane, tok aby całe „boisko** rozłożyć. Jak pokazano na rys.102. Widzimy tutaj zdjętą jedną (lewą) bram kę oraz odłożoną (w głębi) płytę boiska.

Budowę zabawki rozpoczynamy odwyclccin z grubego kartonu (tektury

lub brystolu) boiska według szablonu przedstawionego na rys. 103. Narysunku podano wymiary orientacyjne; zupełnie zrozumiałe, że można poszczególne wymiary dowolnie

zmieniać.Tekturową płytę boiska i (rys.

103) należy załamać, nacinnjąc lekkoscyzorykiem poszczególne krawędzie przed zagięciem. Krawędzie, które

Należy zwrócić uwagę na to. że boki 2 i J nic są równoległe. Boki teustawiają sie równolegle dopiero pocałkowitym wygięciu płyty. Zagiętew dół boki należy również naciąć w punktach 4 i 5. Krawędzie 6 są nasunięte na krawędź 7 i sklejone kle jem roślinnym.

Dopiero po wygięciu i uformowaniu boiska 1 (rys. 1(M) budujemy podstawy zabawki. Dwa boki ś i 9 sąw'ycfete ze sklejki (płyty pilśniowejlub grubej tektury). Boki mają dłu-

• - I.ubi«: maJM crkowsć 85

goić około 440 mm i wysokoić około90 mm. Oba boki S i 9 są przybitedo dwóch listewek ¡0 i II . Zagięte

pionowo w dół krawędzie boiska 2

i 3 przyklejamy do boków $ i 9 dopiero po zmontowaniu mechanizmuobracającego bramkarzy.

Sylwetki bramkarzy wycinamy z

brystolu według rys 105Każdy

b k j t kl j d ó h



Rys. 102. Widok wewnętrznych części zabawki

Kys. 1 0 3 . Wymiary i linie zagięć płyty boiska

86

brystolu według rys. 105. bram karz jest sklejony z dwóchwarstw brystolu i rysunek sylwetkiuzupełniamy również ze strony od-wrotnej. Przed sklejeniem obydwóchwarstw brystolu, do wnętrza wkła-damy odpowiednio wygięty drut sta-lowy. Drut jest osią obrotu figurki,a równocześnie przebiega wydłuż

nóg bramkarza wzmacniając jegokonstrukcję.

Na rys. 106 wyjaśniono, jak nale-ży wygiąć drut i jak jest zbudowanymechanizm obracający bramkarza.

Drut 1 oklejony brystolem nóg fi-gurki można sklepać płasko. Piono-wa część drutu 2 jest zawieszona we

wsporniku 3 wygiętym z paska bla-szki w kształcie uchwytu o dwóch

poziomych „półkach”. Przez otworyw’ tych poziomych półkach przecho-dzi pionowa oś zawieszenia figurki.

Środkową część osi owijamy sześ-ciokrotnie paskiem poloplastu. Po-wstaje w ten sposób rolka 4, na któ-rej jeden raz jest owiązany sznu-rek 5. Do sznurka przywiązujemyuchwyt, np. duży guzik lub zakrętkę

po szamponie.Będzie to uchwyt, za pomocą któ-

rego osoba biorąca udział w grze ste-ruje ruchami bramkarza. Sznurek 5 jest owinięty dookoła „rolki" 4, a zdrugiej strony Jest pociągany przez



87



HH

Rys. 106. Mechanizm sterujący ru-chami bramkaru

gumkę 0. Drugi koniec gumki jest przywiązany sznurem 7 do listwy jx>d*tawy po przeciwnej stronic ..boiska-.

Pociągając za guzik i sznurek 5 powodujemy obracanie bramkarzaw jedną stronę; zwalnianie sznurka5 powoduje obroty bramkarza w

stronę przeciwną. Piłka tocząc siępo spadku boiska zawsze znajdzie się

2. GRA STOŁOWA —POLOWANI E NA ZAJĄ CE

W czasie długich zimowych wieczorów możemy się wspólnie z kolega-

0

mi zabawić w ciekawą grę stołowy.Zbudujemy małą strzelnicę i będziemy ćwiczyć umiejętności strzelania

do ruchomego celu. Strzelnica Jestzupełnie bezpieczna a celność każ

to znaczy dwóch luf ułożonych rów-nolcglc Jedna obok drugiej. Upraszczając konstrukcję, możemy zrobić pojedynczą lufę z dowolnej rurki lub po prostu okrągłego kijka.

Jak działa cały mechanizm budowany przez nas wyjaśniamy, opisu jąc kolejno części przedstawione na

rys. 108a. Właściwa strzelba składaię tę ją h ęś i b d 1



p po spadku boiska zawsze znajdzie sięw zasięgu jednego lub drugiego

bramkarza. Energiczne pokręcenie bramkarzem we właściwą w danejchwili stronę umożliwia wybicie piłki w stronę bramki przeciwnika.

Cały mechanizm, na którym Jestzawieszona oś figurki, przybijamy odstrony wewnętrznej do listwy po

przecznej i. Podobnie i drugi bramkarz Jest zawieszony wewnątrz listwy poprzecznej po przeciwnej stronic boiska. (Są to listwy oznaczonenumerami 10 i 11 na rys. 104).

Wymiary bramki ustalamy samodzielnie. tak aby bramkarz mógł

wewnątrz swobodnie obracać się.Bramkę 9 można wygiąć z drutu( r y s . 106), a następnie obciągnąć, obszyć cienką siatką, np. ze starej firanki.

Przedłużone ku dołowi przedniesłupki bramki 9 wciskamy w otworywywiercone w listewkach poprzecz

nych S.Piłka do tej gry powinna być zro

biona w kształcie gładkiej kuli zdrewna lub tworzywa, o średnicyokoło 18 mm i powinna być dośćciężka

Zasady gry można ustalić podobne jak w* prawdziwej piłce nożnej.

gzupełnie bezpieczna, a celność każdego strzału Jest zare jest równana natarczy jako mały punkt. Ogólny widok strzelnicy przedstawiono na rys,107. Nn ruchomej tarczy są naklejone wycięte z papieru sylwetki zajęcy. W momencie pociągania za spuststrzelby, zawieszony na specjalnej

dźwigni ołówek uderza ostrzem w punkt celowania.

Prawdziwi myśliwi nic strzelająnigdy do zajęcy z broni kulowej. Dozajęcy strzela się z broni śrutowej —z myśliwskiej dubeltówki. Strzelba będzie miała ładniejszy wygląd, jeśliw y k o n a m y ją w postaci dw ururki,

ysię z następujących części: obsady 1. łoża 2, lufy 3 i spustu 4. Cała strzel ba jest umocowana na wsporniku 5.a ten jest przybity do ruchomej listwy C. Listwę poziomą 6 możnawychylać w kierunku poziomym i wkierunku pionowym dzięki zawieszeniu na obrotowym przegubie 7. Przegub 7 składa się z dwóch kawałkówsklejki 7a ł 76 przybitych do klocka7c. Pionowy otwór wywiercony wklocku 7c służy do zawieszenia przegubu na dużym gwoździu 7d wbitymod spodu w deskę podstawy $. Takierozwiązanie przegubu umożliwia wychylanie listwy 6 w kierunku płono-

Hyj. 107. Slotowa strzelnica

89



Rys. 108. Części składowe I budowa stołowej strzelnicy

90

wym. która wskutek tego moie sięwahać na gwoździu 6a. Równocześnie cały przegub 7 (wraz z listwąl strzelbą) obraca się dookoła gwoź-dzia 7d, co umożliwia celowanie wkierunku poziomym.

W przedniej części listwy C Jestzawieszona dźwignia z przymocowanym krótkim ółówklem JO. Przed

strzelaniem dźwignia 9 Jest opuszi i h k JJ

Kwadratowa tarcza U. wycięta zesklejki, jest przybita do przedniejczołowej krawędzi deski J. Na tarczy 13 zamocujemy dwie pionoweobejmy z drutu, w których będziesię przesuwać pasek kartonu z naklejonymi sylwetkami zajęcy. Sylwetkę zająca pokazano na rys. 109.Sylwetki wycinamy z białego papie

ru 1 naklejamy na taśmie z czarnegok t N l ż k ć kilk

Na rys. 110 wyjaśniono budowlędźwigni z ołówkiem. Klocek dźwigni 9 ma przybite z dwóch stron paski sklejki 9a. Gwoździk 9b, przełknięty przez te paski sklejki, łączy

przegubowa dźwignię 9 z listwą 6.Haczyk z blaszki JJ jest zawieszonyruchomo na wkręcie JJa. GwoździkJJb ogranicza ruch haczyka, aby ła

two zatrzaskiwał się na gwoździu 9c.ź i i j h i



czona i zaczepiona na haczyku JJ.Haczyk 11 jest połączony żyłką nylonową 12 ze spustem 4. Po naciśnięciu spustu 4 haczyk zwalnia dźwignię 9 i ołówek 10 uderza w tarczę 13.

Uwaga: należy tak wyregulować

położenie ołówka 10, aby uderzał wtnrezę dokładnie w punkcie osioptycznej, łączącej muszkę Ja orazszczerbinkę Jb (co oznaczono linią przerywaną na rysunku).

Obsadę 1 (rys. 108b) wycinamywedług szablonu ze sklejki drewnianej grubości 6 mm. Loże 2 Jest wykonane z drewnianej listewki o przekroju prostokątnym. W listewce 2

wycinamy pionowo szczelinę, w której od dołu będą wsunięte części obsady 1 i Jb.

Lufa J zrobiona z rurki lub okrągłej listewki Jest przymocowana dołoża 2 za pomocą dwóch pasków*cienkiej blaszki 2a i 26. Szczerbinkę

Jb wyciętą z blaszki możno podsunąć pod obejmę 2a. Muszka Ja, to po

prostu wbity gwoździk z łepkiemopiłowanym w kształcie małej kulki.

Spust 4 wycinamy z grubej blachynlumlnlowcj i zawieszamy w szczelinie obsady 2 przez przetknięcłe poziomo drutu lub gwoździka 4a.

kartonu. Należy wykonać kilkanaście sylwetek, aby każda z osób biorących udział w* grze mogła zdobyći przechować trofea swojego polowania.

H>‘. to» Szablon figurki zająca (do-tr/tinicyl

Dźwignia 9 jest uruchamiana gumką modelarską 9d, która z drugiejstrony Jest zaczepiona no występiehaczyka lic. W ten sposób gumkanaciąga dźwignię, i za trzaskuje ha czyk JJ na gwoździku 9c.

Ołówek JO podsuwamy pod Jarzmo

zrobione z cienkiej blaszki i przybitedo dźwigni 9. Na koócu listwy 6

przyklejamy kwadracik wydęty zgąbki 6b, co tw*orzy amortyzator

’ uderzenia dźwigni 9. Na rys. llOb pokazano te same

części po złożeniu i przygotowaniudo strzału.

Rys. lio. Dźwignie i mechanizm uderzeniowy strzelnicy

91

Bardziej zaawansowani konstruktorzy powinni ulepszyć opisanąstrzelnicę. Jednym z ulepszę* będziezastosowanie obok spustu 4 dodatkowej dźwigni i cięgła z nid nylonowej, która odciągać będzie z powrotem dźwignię 9 po każdym strzale.

Mechanizm uderzeniowy można

rozwiązać jeszcze w inny sposób.Konstrukcję takiego mechanizmu



Konstrukcję takiego mechanizmu przedstawiono na rys. 111. DźwignięI najlepiej wygiąć ze szprychy rowerowej.

Dźwignia I jest wygięta w tensposób, że jej dolna pozioma część

jest przetknięta przez otwór wyw ier

cony w listwie 2. Kształt dźwigni wwidoku z boku przedstawiono narys. lila. kształt wygięcia dźwigni 1w widoku od czołowej strony końcalistwy 2 pokazano natomiast na rys.II Ib. Koniec dolnej częśd dźwigni 1

jest wygięty w kształcie haczyka 3, na którym jest zaczepiona gumka

recepturka4.

Przyklejona gumka 5amortyzuje uderzenia dźwigni i powoduje cofnięcie ołówka C po „strzale" oraz naznaczeniu punktu na sylwetce zająca.

Na bocznej ściance listwy 2 jestzawieszony zaczep-haczyk 7, który

poprzez sznurek (lub żyłkę nylonową) jest połączony ze spustem strzel by.

Położenie zaczepu 7 jest ograniczone gwoździkiem 8, natomiast przesuwanie zaczepu do przodu jestwykonywane przez gumkę rcceptur-kę 4.

Na rys. l llc wyjaśniono położeniedźwigni 1 w’ momencie przygotowa

nia do strzelania. Po pociągnięciu Rys. 111. Mechanizm uderzeniowy zrobiony z drutu (ze szprychy rowerowej)

92

I

spustu i sznurka 9. zaczep zwulniadźwignię i, a U pociągana przezgumkę 4 uderza ołówkiem w tarczę.

Dalszym usprawnieniem będziezbudowanie mechanicznie napędza-nej tarczy z ruchomymi celami. Bu-dowę takiej tarczy wyjaśniono narys. 112. W przedniej części strzelni-cy, do deski podstawy I przybijamy

wspornik 2 wygięty z grubej blasz-ki W t h t ik b



ki. W otworach tego wspornika ob-raca się oś 3, do której jest przymo-cowana okrągła tarcza 4.

Wycięta ze sklejki ruchoma tarcza4 musi mieć kształt regularnego ko-ła. Tarczę oklejamy czarnym karto-nem. na którym są przyklejone syl-

wetki zajęcy. Na boku w przedniejczęści deski podstawy I jest przybi-ty sprężysty pasek blaszki 5, w któ-rym jest zawieszony miniaturowysilnik elektryczny 6 służący do na-

pędu zabawek mechanicznych. Gum-ka z zaworu dętki rowerowej, nasu-nięta na oś silniczka, tworzy rolkę

napędową, która przyciskana do kra-wędzi tarczy i napędza wolno całątarczę.

W celu utrudnienia strzelaniai uatrakcyjnienia zabawy, przed tar-czą l ustawiamy wycięty z kartonulas 7 w ten sposób, aby przebiega-

jący zając ukazał się na chwilę i po-nownie schował za świerkiem.

i VsU nik* 12* Strzelnica stołowa z ruchomą tarczą napędzaną miniaturowym

elektrycznym

93

3. BEZPIECZNA STRZELBAKażdy chłopiec lubi strzelać l bawićsię w myśliwego. Należy jednak pamiętać o tym, te wszystkie pistolety,łuki i inne strzelające zabawki mogą być niebezpieczne dla bawiącego sięnimi, zwłaszcza przy nieumiejętnym

ich użyciu. Opracowałem więc konstrukcję strzelby, która ma wpraw



Rys. 113. Bezpieczna strzelba (strzelająca piłeczkami pingpongowymi)

dzie kształt podobny do pistoletuautomatycznego, ale Jest niemal zu pełnie bezpieczna, ponieważ strz ela ... piłeczką pingpongową (rys. 113).

Niektórzy z Was na pewno znajądziałanie tej strzelby, ponieważ jej budowę demonstrowałem w telewi

zyjnym programie „ZRÓB TO SAM *.Do budowy strzelby musimy zgro

madzić: — sklejkę z drewna liściastego o

grubości 5 mm, szerokości okołoMO mm, długości około 500 mm,

— listwę z drewna bukowego ogrubości 5 mm, szerokości 21 mm.

długości 203 mm (można ją wyciąćze starej linijki),

— karton lub brystol, — śruby — 1 szt. M4X 20. 1 szt.

M4X25, — nakrętki śrub. kawałki blaszki

lub odcinki rurki, podkładki, gwoździki. gumę modelarską.

Ze sklejki grubości 5 mm wycinamy kolbę wraz z obsadą lufy wedługwzoru na rys. 114a. Szablon ten musimy powiększyć, rysując całość nasiatce, w* której każdy kwadracik mawymiary 15X15 milimetrów.

Szerokość i długość podłużnychotworów w części J dostosujemy dowymiarów śrub suwaka. Zaczcp-

-język spustovcy 2 wycinamy z wielowarstwowej sklejki modelarskiej.Suwak-mcchanizm uderzeniowy 3 Jest zrobiony z listewki z drewna bukowego. Lufa 4 — tu rurka skle jona z kartonu lub brystolu. Na rys.

114b pokazano złożoną strzelbę odstrony lcw'cj.

Według wymiarów podanych narys. 114 c w suwaku 3 wiercimy dwaotwory na śruby 5 i 6. Sposób założenia śrub wyjaśniono na rys. 114d,

przedstawiającym przekrój całejstrzelby w widoku z góry. Śruby 5

i 6 są trwale osadzone w listwie suwaka 3. lecz lekko przesuwają się w podłużnych otworach części i. Pomiędzy podkładkami nakrętek a listwą 3 są wsunięte krótkie odcinkirurek (rurki takie można zwinąć zmosiężnych końcówek bateryjki i za-lutować założone krawędzie). Nakrętki śrub należy dokręcić silnie do

oporu. Na dłuższą śrubę 6 nasuwamy od prawej strony plastykowykoralik lub plastykową zakrętkęz tuby po poście do zębów; będzietu uchwyt ułatwiający odciąganiesuwaka po strzale.

Po zwolnieniu zaczepu spustowego2, suwak 3 przesuwa się do przodu

pod działaniem naprężonej gumymodelarskiej 7. Guma ta Jest zacze piona w przedniej części na haczykuwygiętym z gwoździka, a w częścitylnej — założona na wystającączęść śruby 6.

W przedniej części suwaka 3 przyklejamy i przybijamy dodatkow'0

kwadratowy kawałek twfardej sklejki 8, który uderza w środek piłeczki pingpongowej 9.

Lufa nie jest przymocowana dokrawędzi sklejki obsady 1, lecz do pasowana i wciśnięta na nią. LufaJest zrobiona z cienkiego kartonu.

94



114. Budowa strzelby:

«błon części, b) widok z boku, c) ruchoma listewka uderzeniowa, d) przekrój strzelby w widoku z góry

95

który w czasie zwijania smarujemy

na całej powierzchni klejem roślinnym lub stolarskim. Lufa składa sięz dwóch warstw kartonu: wewnętrzna rurka ma średnicę mniejszą niżśrednica piłki pingpongowej.

Przednią, wewnętrzną krawędźrurki wewnętrznej należy ściąćv toinie i oszlifować ściernym papłc-

icm, tak aby powstał stożek, w który można wcisnąć piłeczkę pingpon

4. ZABAWKI

PSYCHOTECHNICZNE

Jedną z najprostszych zabaw, służących do sprawdzenia szybkości refleksu i zręczności ręki. jest łapanieosuwającej się linijki. Zwykłą szkolną linijkę (rys. 115) przyciska się dościany, ustawiając ją dokładnie pionowo w dół. cyfrą „1** do dołu. Jedna osoba przyciska palcem linijkę

celu jej zatrzymania. Wynik bada

nia można dokładnie wymierzyć, bowiem przytrzymujący palec wskazuje. o ile centymetrów opadła linijka.

Inną ciekawą zabawą bez przyrządów jest sprawdzenie odruchów rąki nóg. wykonujących niezależne funkcje. Spróbujmy np. prawą ręką na

stole rysować duże koła ciągle w prawą stronę (rys. 116a), a równo



y p p gpgową. Na tak wykonaną rurkę naklejamy zwoje rurki zewnętrznej,która jest dłuższa o około 35 mm odrurki wewnętrznej. Piłeczka ping

pongowa przesuwa się lekko w* przedniej części ru rk i zewnętrznej,

lecz można Ją silnie „zakleszczyć** wstożku rurki wewnętrznej. Jest tokonieczne w celu uzyskania dobrego efektu strzelania: uderzona suwakiem piłeczka pingpongowa Jestwybita zc stożka lufy. Zupełnie wystarczy. Jeśli suwak uderza w piłeczkę w końcowej fazie ruchu.

W zbudowanym modelu lufa miałanastępujące wymiary: długość całkowita — 243 mm, długość rurki wewnętrznej — 208 mm. średnica zewnętrzna — 39 mm, średnica wewnętrzna — 34 mm, średnica wewnętrzna części lufy pod stożkiem —37,5 mm.

Całą strzelbę można pomalowaćemalią „Nltro-U".

na osoba przyciska palcem linijkęw punkcie A. Druga osoba (która pragnie sprawdzić szybkość swojegorefleksu) przytrzymuje palec wskazujący przed cyfrą „1** w punkcie B,

w odległości jednego centymetra od powierzchni linijki. Osoba przytrzy

mująca linijkę u góry, bez uprzedzenia puszcza linijkę w dowolnym momencie. Zadaniem osoby trzymającej palec w punkcie B jest zauważenie ruchu linijki i natychmiastowe przyciśnięcie linijki do ściany w

M>v ]I5. Zw>k(a linijka sprawdza

»zybkośc reakcji (refleks)

p ( y ),cześnie prawą nogą na podłodze „rysować** duże koła. lecz w stronę przeciwną. Prawda, żc to trudne?

Inne ciekawe doświadczenie przedstawiono na rys. 116b. Wyobrażającsobie, że trzymamy w ręku dwie

korby spróbujemy zataczać dwa duże koła w* kierunkach przeciwnych.

Do sprawdzenia zdolności manualnych możemy zbudować ciekawei proste przyrządy. Jednym z takich

przyrządów jest elektryczny labi

rynt. Według podań mitologii greckiej na życzenie króla Krety zbudo

wano specjalny pałac o skomplikowanym układzie wnętrz, tajemniczych i trudnych przejściach i niewielu wejściach, nazyw-any labiryntem.

Można zbudować mały, metalowcylabirynt, który będzie doskonałymurządzeniem do sprawdzania umie

jętności manualnych. Elektryczny la birynt może być równocześnie atrakcyjną grą stołową, w której udział bierze kilka osób. Każdy z grającychmusi w ściśle określonym czasie przejść przez korytarze labiryntu bez dotykania Ścianek. W praktycedla niektórych osób Jest to bardzotrudne i nawet trochę denerwujące.



Ky>. 116. Zabawa w kreślenie kot

Budowę elektrycznego labirynturozpoczynamy od przygotowaniadwóch długich, cienkich pasków blachy. Najlepiej zastopować tu taś-my stalowe, używane do opakowaniaskrzyń i paczek. (Takie taśmy moż-na znaleźć na zapleczu dużych skle- pów).

Taśmy można również wyciąć zdowolnej blachy. Szerokość taśmyJest uzależniona od wielkości całegolabiryntu, który może być więcej lubmniej rozbudowany.

Na rys. 117 podano Jeden z wzo-rów labiryntu. Taśma metalowa 1wspólnie z taśmą metalową 2 two-rzą korytarze labiryntu. Taśmę wy-gina się długimi, płaskimi kleszcza-mi. Końce taśmy są zwinięte wkształcie cienkich tulejek 3. Gwoź-dzie 4 przechodzą przez te tulejkii są wbite w deseczkę podstawy 5.W ten sposób gwoździe ustalająwzajemne położenie ścianek 1 zabez- pieczają taśmy przed przesunięciem Rys. 117. Elektryczny lab irynt do spraw dzania umiejętności „sprawnej ręki’

t — Lubi« majsterkować 97

się. Pomiędzy blaszki labiryntu adeseczką podstawy 5 jest wsuniętakartka papieru 6. Osoba biorącaudział w zabawie musi ołówkiem na

podłożonej kartce narysować drogę przejścia przez labirynt, jak oznaczono linią przerywaną na rysunku.Koniec ołówka jest oklejony folią

metalową (po czekoladzie) i do tejfolii jest przywiązany jeden z przewodów dzwonka według schematu



wodów dzwonka, według schematu przedstawionego na rys. 117. Zamiastoklejania ołówka folią metalowąmożna utyć kreślarski ołówek aluminiowy z wkładanym grafitem.Drugi przewód od końcówki baterii(patrz rysunek) jest połączony z

obiema blaszkami labiryntu.Rysując drogę pomiędzy koryta

rzami labiryntu, należy ołówek prowadzić szybko bez dotykania ścianek. Każde dotknięcie ścianki ołówkiem jest natychmiast oznajmionealarmującym odgłosem dzwonka.Praktycznie, nawet po poznaniu dro

gi, ciche przejście przez labirynt jestdość trudne.

Mając zamiar utrudnić przejście przez labirynt można wykonać węższe korytarze lub zastosować szerszą metalowy taśmę do budowy jegościanek. Zamiast dzwonka można zastosować ta rów'kę 3,5 V.

Na rys. 118 przedstawiono jeszczeinną zabawkę, którą można wykonać z podręcznych materiałów'.

No krawędzi stołu 1 wciskamywygięty z grubego drutu uchwyt 2 tworzący jedną całość z drutem 3 wygiętym w kształcie wymyślnegowzoru. Do drutu 2 jest przyłączony

przewód elektryczny dzwonka 5.

zabawka:

Dzwonek 5 jest połączony z baterią4. Druga końcówka baterii 4 poprzezelastyczny długi przewód jest połączona z kluczem 6. (Jest to zwykłyklucz do zamka drzwi lub szuflady).„Oczko" klucza 6 jest założone nadrucianej pętli. Zabawa pplega natym, aby zdjąć szybko klucz 6 z drutu 3 (np. w ciągu 10 sekund), leczaby nic zadzwonić!

5. „WIECZNY EKRAN" DORYSOWANIA WZ OR ÓWI NAPISÓW

(rys. 119) przesuwa nóż tokarski 2 w kierunku A lub B, czyli wzdłużobrabianego przedmiotu 3. Natomiast pokrętło 4 przesuwa nóż to

karski prostopadle do osi obrabianego przedmiotu, czyli w kierunku Club D. Jeżeli nożem 2 tokarz musiwytoczyć np. przedmiot w kształciekuli, powstaje trudny problem równoczesnego pokręcania obydwu pokręteł.

Aby się przekonać jak niezwykletrudne jest sterowanie niezależniedwoma pokrętłami, zbudujemy ciekawy zabawkę — wieczny ekran dorysowranla wzorów i napisów.

Każdy z Czytelników przyglądał sięna pewno pracy tokarza. Przy typowej tokarce tokarz posługuje się su-

portem z dwoma pokrętłami, które przesuwają nóż tokarski. Pokrętło /

Zabawka jest zbudowana w kształcie telewizora, a dwa pokrętła sterują gumowym mazakiem na wewnętrznej stronie ekranu. Do wnętrza pudła jest wsypany pył alumi-

98

® I

a

»• •• ••<s)

o średnicy 1,8 mm. w których osadzimy nowe szprychy rowerowe.W celu unieruchomienia szprychy 3w pokrętle 7, należy koniec szprychyzagiąć w kształcie litery „U** i wbićczęść 8a w otwór wywiercony w pokrętle. Dopiero teraz szprychę przetykamy przez otwór w przedniejściance 2 i przez listwę J. Ujmując

płaskimi kleszczami szprychę, zaginamy ją nadając jej kształt pokaza

120b



- © t e

Rys. 110. Zasada działania pokręteł tokarki

nlowy, który po wstrząśnięciu pudłem osiada równomiernie na całejwewnętrznej stronie ekranu. Ekranstaje się równomiernie srebrzysty.Przesuwana Kumka zmazuje pył aluminiowy i powstaje czarny rysunek.

Na wstępie należy podkreślić, żezbudowanie zabawki nie jest trudne,lecz całość należy wykonać szczególnie starannie. Nawet najmniejszeszczeliny i szpary w obudowie mogąspowodować przedostawanie się pyłu aluminiowego na zewnątrz.

Z płaskich listewek drewnianych 1

(rys. 120b) budujemy prostokątnąramkę (sklejać szczelnie!). Na ramkę

można zastosować listewki sosnoweo przekroju 10X52 mm. Do przedniej

powierzchni ramek przyklejamy i przybijamy gwoździkami ściankę 2 wyciętą ze sklejki lub płyty pilśniowej. Wymiary przedniej ścianki ikształt wycięcia okienka ekranu podano na rys. 120a.

Poprzeczny przekTÓj pudła przedstawiono na rys. 120b. Na całej szerokości wewnątrz pudełka przykle jamy listewkę 3. Szybę 4 należywkleić na kit szklarski, umocowaćgwoździkami 1 od strony wewnętrznej i na obwodzie ponownie uszczelnić kitem. (Kit szklarski można zro

bić przez zmieszanie kredy malarskiej tzw. „szlamowej** z pokostem).Już po zmontowaniu wszystkich części wewnątrz pudła, kładziemy pudłoekranem na stole, no szybę wsypu

jemy jedną torebkę pyłu aluminiowego i ostrożnie, lecz dokładnie

przyklejamy klejem stolarsk im tylną

ściankę 5 zrobioną ze sklejki. Na pokrętła nadają się jakiekolwiek duże pokrętła radiowe. Najłatwiej jednak zrobić pokrętła z dwóchzwykłych krążków z twardego drewna (średnica pokręteł około 45 mm,grubość około 13 mm). W środku pokręteł należy przewiercić otwory

ny na rys. 120b. Na skrzyżowane pod szybą ekranu

szprychy 3 i 9 wkładamy suwak 10 z gumką 11 (rys. 120c).

Suwak 10 zrobimy z blaszki mosiężnej grubości 0.8 mm w kształcie

szablonu pokazanego na rys. 120d.Otwory lOa i JOb powinny umożliwiać swobodne przesuwanie drutuszprychy. Otwór lOc jest podłużny,aby szprycha mogła się wychylać na bokL

Trzy skrzydła wyciętej blaszki zaginamy pod kątem prostym ku górze wzdłuż linii przerywanych.Otrzymamy wtedy „pudełko**, którego widok przedstawiono na rys.120o. Pasek lOe zwijamy w kształcierurki, a wewnątrz wciskamy stożekwycięty żyletką ze zwykłej gumkikreślarskiej. Gumkę należy obciąću góry w ten sposób, aby do szyby

przylegał jej koniec w kształcie

okrągłego punktu o średnicy 2 mm.Obroty lewego pokrętła powodują przesuwanie suwaka wzdłuż prawejszprychy, natomiast obracanie pokrętłem prawym powoduje przesuwanie suwaka wzdłuż lewej szprychy. Jeśli jednak równocześnie będziemy operować obydwoma pokrę-

99

tłami, to ruch suwaka będzie wy padkową położenia obydwu szprychPraktycznie suwak można przesuwaćw kierunku pionowym i poziomym.Aby wyjaśnić, jak będzie przesuwałsię suwak, możemy wykonać prostedoświadczenie: na dwa skrzyżowaneołówki wsuwamy pierścionek lub

kółko na klucze (tak aby przez kółko przechodziły oba ołówki). Zmieniając położenie ołówków możemy



Rys. 120. Budowa „wiecznego ekranu*’

niając położenie ołówków, możemydowolnie przesuwać kółko.

Sposób nasuniccia suwaka JO naszprychy wyjaśnia rys. 120f. Doświadczalnie ustalamy sposób dogię-cła równolegle do szyby ułożonychszprych, aby gumka tarła po szybiez niewielkim oporem. Doświadczalnie ustalamy również długośćszprych. Dopiero po wypróbowaniudziałania suwaka zaklejamy ściankętylną. Wystarczy wstrząsnąć pudełkiem, aby pył aluminiowy zmazałwykonany poprzednio rysunek. (Pyłaluminiowy można nabyć w skle

pach z farbami lub w drogeriach).

6. TEATRZYK CIENI

Zbudowanie teatrzyku cieni nie Jesttrudne, a wszystkie czcścl l sylwetki

można wykonać w ciągu kilku godzin z dostępnych materiałów. Teatrzyk cieni ma jakiś tajemniczy uroki może stanowić doskonałą zabawęw okresie zimowych wieczorów.Scenariusz teatrzyku można napisaćwedług własnej fantazji i samodzielnie wymyślić postacie bohaterów

sztukL

100

Przednia ścianka teatrzyku Jestzrobiona w kształcie prostokątnejramki 1 zbitej z kwadratowych listewek drewnianych (rys. 121a). Kkranteatrzyku ustawimy na krótszej krawędzi stołu. Do bocznych pionowychlistewek 2 przybijamy dwa prostokątne kawałki sklejki J. Od stronytylnej, na górnych krawędziach

sklejki 3 zawieszamy długą listwę 4. do której z boku są przybite zasło

5 bi tk i l b i

Rys. 121. Zasada budowyteatrzyku cieni



ny 5 zrobione z tkaniny lub papieru. Animatorzy poruszający sylwetkami siedzą po bokach stołu i dostępdo ekranu mają tylko w kierunkachwskazanych strzałkami <5 i 7. Ręceanimatorów nie mogą zasłaniać iró-

dła światła, które pada z kierunkuoznaczonego strzałką 8. Do ramki przedniej 1 Jest przyklejony i przy bity gwoździkami prostokąt czarnegokartonu lub tektury la. W tym kartonie wycinamy otwór ekranu Ib.

Od tylnej strony otwór zaklejamyzwykłą kalką kreślarską. W czasie

sklejania klejem roślinnym (biały biurowy) smarujemy obrzeże otworuekranu, a nie kalkę.

Sylwetkę 9 (rys. 12lb) przystawiamy do tylnej strony ekranu. Na źródło światła najlepiej nadaje się lam pa biurowa 10, którą ustawiamy wodległości około 1 metra za ekranem.Aby lampa nie oświetlała całego pokoju. przed żarówką ustawiamy dodatkową przysłonę 11. Ta przysłonato po prostu kawałek tektury przy bity do listwy lOa. W przysłonie ¡1

wycinamy prostokątny otwór, takaby światło padało tylko na ekran Ib.

Uwaga: źródło światła powinno być rozproszone (nie punktowe),

101

wskutek czego na ekranie Jest wy-raźna tylko sylwetko, i ginie clcódrucika, na którym Jest zawieszonasylwetka.

Sylwclkę 9 wycinamy z czarnegokartonu ! przyklejamy do cienkiegodrucika 12 (rys. I2lc). Kunice druci-ka jest sklepany i wbity w kotek 13,

co tworzy wygodny rękojeść dla ani-matora. Drucik 12 w punkcie przy-klejania do sylwetki 9 należy zwinąć



w* kształcie płaskiej lite ry „U“, cozapobiega skręcaniu się sylwetki.Drucik 12 należy od strony rękojeścitak wygiąć, aby po połeżeniu na sto-le sylwetka stała pionowo przy ekra-nie.

Jeżeli oprócz sylwetek zastosuje-my dodatkowe „cieniowe” dekoracje,to wykonamy Je w kształcie płaskiejwycinanki z czarnego kartonu (rys.12ld). Wycinankę (np. las) zawiesza-my na tylnej stronie ekranu.

Jeśli wycięte sylwetki mają części białe (Jak np. nos niedźwiadka na

rys. 122a), to kolor biały Jest pc pro-stu wyciętym otworem w kartoniesylwetki. Podobnie są wydęte oczykota (rys. 122b, c). Ta sama postaćmoże być wydęta w różnych poło-żeniach. Na przykład pierwszy razkot ukazał się na ekranie w położe-niu pokazanym na rys. 122b, a na-

stępnie niósł Jakiś przedmiot 1 Jettwycięty w położeniu przedstawio-nym na rys. 122c.

Dla przykładu na rys. 122d,e przedstawiono sylwetki kaczora i Je-ża. Sylwetki mogą być bogatsze narysunku i bardziej skomplikowane.Oto np. kropki na chustce dziew-czynki (rys. 1220, rękaw bluzki 1

Rys. 122. Sylwetki do teatrzyku cieni: a) niedźwiadek, b) kot. c) kot cho-dzący, d) kaczor, c) Jeż, f) dziewczynka z koszyczkiem (Jak wykonać „białe”

części wryjainlono w tekście)

102

I

plecionka koszyka są w ogóle wycię-

te, a następnie zaklejone kalką kre-ślarską. Na kalce tuszem malujemykropki i plecionkę.

7. DOMOWE TEATRZYKI

LALKOWE

Teatrzyk kukiełkowy najlepiej zbu-dować w zespole kolegów w szkolel b d ż i h ki j Z i



lub w drużynie harcerskiej. Zanim przystąpimy do realizacji, należywybrać Jeden z wielu sposobów wy-konania lalek. Najprostszy teatrzykmożna zrobić wycinając sylwetki la-lek z kartonu i każdą lalkę umieścić

na końcu cienkiego patyka.Animator — czyli osoba porusza-

jąca kukiełką — chowa się za zasło-ną i trzymając patyk przesuwa ku-kiełkę powyżej zawieszonej zasłony.

Piękniejsze efekty można uzyskaćwykonując lalki animowane palcamiręki i dłonią. Wtedy animator musi

się schować poniżej krawędzi sceny.Scenę należy obudować kolorowąosłoną w kształcie frontonu teatru.

Fronton teatru najlepiej zbudowaćw kształcie składanej zastawki.Główną ścianę teatru i (rys. 123)ustawMa się na tylnej krawędzi stołu2. Przegubowo odchylane skrzydła J

i 4 są zaczepione do bocznyvh kra-wędzi stołu 5 l 6. Każde skrzydło mawygięły * blachy uchwyt 7, któryułatwia sprawne rozkładanie i skła-danie teatrzyku. Przymocowaniefrontonu teatrzyku do stołu możnarozwiązać stosując różne inne spo-soby.

Rys. 123. Przykład zamocowania czołowejściany teatrzyku na krawędzi stołu

Rys. 124. Animator poruszający kukiełkęklęczy za sceną teatrzyku

103

Strony boczne stołu ortz stronę przednią zasiania się tkaniną lub kocem. Animatorzy lalek siadają lubklękają na poduszkach z tyłu za stołem (rys. 124) i wystawiają dłonie znałożonymi lalkami na scenę. Stoliknależy tak ustawić, aby na ścianieza sceną można było zawiesić rysunkową dekorację do wystawiane)

sztuki. Część dekoracji, np. drzewa,krzewy lub zarysy skał można wystawić na stole przed sceną



stawić na stole przed sceną.Zbudowanie kurtyny nie jest ko

nieczne. tym bardziej, że wiele prawdziwych teatrów wystawia sztuki bez zasłony i kurtyny.

Fronton teatrzyku najlepiej zbu

dować z cienkiej płyty pilśniowejlub ze sklejki. Przednią ściankę należy pomalować ozdobnie, a nad sceną umieścić nazwę teatru.

Od strony przedniej (rys. 125a)ścianka nie ma żadnych wzmocnień.Orientacyjne wymiary frontonu teatrzyku. widocznego od strony ani

matorów, podano na rys. 125b. Odstrony wewnętrmej listewki sosnowe i o przekroju około 20X20 mmtworzą ramę usztywniającą całąkonstrukcję. Do górnej listewki 2 można ewentualnie przymocowaćrozsuwaną na boki kurtynę. Do pionowych listewek 3 są przykręconezawiasy skrzydeł przednich 4.

Jeszcze piękniejsze efekty możnauzyskać budując lalki zawieszone nacienkich niciach nylonowych. Animator wiedy musi stać wysoko (rys.126). Animator zwykle opiera się nazastawce J i porusza lalkę 2. Zastaw-k . I, n . której motna namalować Ryt Budow,dekoracje, Jest zrobiona w postaci ^ $tr0ny tylnej

t>)

czołowej ścianki teatrzyku: a) wridok z przodu, b) widok

104 i



Kys. 126. Zasad« urządzenia teatrzyku marionetek

ramy z listew drewnianych obciąg

niętych tkaniną. Sceną możną urządzić na zestawionych stolach. Abyosoba oglądająca teatr nic widziałaanimatora, należy przed głową animatora zawiesić dodatkową zasłonąJ. Może to być w zakładki upiątatkanina i przybita do poziomej listwy 4, a ta na drucikach 5 podwie

szona do sufitu. Należy podkreilić,że podstawa 6 powinna być bardzomocno 1 solidnie zbudowana, zwłaszcza że w* tea trze bierze udział zawszekilku animatorów.

Istnieje wiele sposobów wykonania kukiełek do teatrzyków. Wykonuje sią kukiełki zawieszane nacienkich nitkach nylonowych, jakrównież 1 takie, których rączki są

poruszane za pomocą specjalnychdrucików, a głowa porusza sią uzyskując napąd od precyzyjnego mechanizmu obrotowego. Ponieważ jednak wykonanie kukiełki nie może być zbyt skomplikowane, a równocześnie postacie nie powinny być

zbyt prymitywne, wykonamy kukieł

ki poruszane bezpośrednio palcamidłoni. Kukiełki takie bywają piąknicwykonane, zwłaszcza przez dziewczynki.

Poruszane palcami kukiełki są pozornie niezgrabne w ruchach, leczwłaśnie to dodaje im wiele wdziąku,

bo przecież dla obserwujących wi

dzów kukiełka jest postacią żarto bliwą, lecz wymowną.Wykonanie kukiełki rozpoczyna

sią od przerysowania sylwetki dłonianimatora. Nastąpnle rysujemy 1wycinamy korpus-sukienką kukiełki.Jeżeli jest to np. kot (rys. 127), tokorpus można uszyć z szarej flanelLPo wydąciu dwóch płaszczyzn, zszywa sią tkaniną wrzdłuż linii przerywanej, a nastąpnle całość przewracasią na zewnątrzną stroną, tak abyszew pozostał w środku. Teraz należy przymierzyć, czy można wygodnie wsunąć palec wskazujący w szy ją. kciuk w lewą łapką, a palec środkowy w prawą łapką.

Rys. 127. Wielkość kukiełki dostosu jemy do wlclkośd dłoni animatora

Dłonie i główką lalki wykonujemy

oddzielnie. Dłonie — to po prostuwypchane watką małe uszyte rękawiczki. Inny jednak kształt palców

będzie dla kota (pulchne, krótkie),a inne dla czarownicy — długie, zzakrzywionymi palcami. Wypchanedłonie przyszywa sią bezpośredniodo mankietów rękawków.

Do kołnierza korpusu jest przyszyta główka lalki. Miejsce zszyciakorpusu z główką można zakryć kolorową kokardą, naszyjnikiem z grochu, krawatem itp. Sukienka-korpuslalki musi kolorem I charakteremozdób odpowiadać danej postaci.

Najwięcej uwagi należy poświęcićwykonaniu główki. Pracą rozpoczy-

105

na my od sklejenia tulejk i (rys. 128a)zwiniętej z brystoiu. Wewnętrznyotwór tulejki powinien wygodnie na-kładać się na palec wskazujący.

W rozrzedzonym kleju stolarskimmożna zmoczyć kawałek gazety,zgnieść go i pomarszczyć oklejająctulejkę z brystoiu (rys. 128b). Takoklejoną tulejkę odstawiamy do na-

stępnego dnia, aż do zupełnego wy-schnięcia. W międzyczasie przygoto-wujemy masę papierową do dalszego



Ryj. 128. Kolejne fazy wykonywania główki kukiełki z masy papierowej

j y p p goklejania i formowania kształtówgłówki. Do przygotowania masy pa-

pierowej należy pociąć na drobnekawałeczki stare gazety lub torbydo opakowań. Najlepiej do tego celu

nadaje się papier chropowaty, któryłatwo rozmoczy się w wodzie, np.zwykły papier toaletowy. Jeżeli po-mięte kawałeczki nie chcą się roz-moczyć, można naczynie z masą pod-grzać lub zagotować. W czasie goto-wania należy masę ciągle mieszać.Po wystygnięciu odcedza się wodę,

a masę papierową wyciska dość sil-nie w dłoniach. Masa nadaje się jużdo formowania, lecz po wyschnięciu będzie się kruszyć i rozpadać. Nale-ży więc w oddzielnym naczyniu

przygotować rozrzedzony klej stolar-ski (około 1 łyżka stołowa kleju w perełkach na pół litra wody). Dozimnego kleju wrzuca się część masy

papierowej, a po nasiąknięciu klejem, wyjmuje i lekko wyciska. Masa jest teraz lepka, elastyczna; można ją dowolnie układać.

Przygotowaną poprzednio tektu-rową tulejkę oklejamy masą, jak narys. 128c. Zewnętrzne warstwy masyukłada się lekko naciskając je pal-

cami i formując nos, oczodoły, uslaitd. (rys. 128 d). Po ukończeniu for-mowania główkę zawiesza się na

pionowo ustawionym patyku i pozo-stawia aż do zupełnego W7schnięcia,co w pomieszczeniu ciepłym trwaokoło 24 godziny.

Wyschniętą główkę maluje się

farbami plakatowymi lub matowąemalią (rys. 128 e).

Włosy zwinięte z brązowej lub żół-tej włóczki mogą być przyszyte do

chusteczki zakrywającej główkę, jak pokazano na rys. 128 f.

Oczywiście, zależnie od własnej pomysłowości, można do wykonania

główki stosować dodatkowe materia-ły: np. uszy kota przyszyć z kawał-ków* futerka, oczy wykonać z guzicz-ków łtp.

Kukiełki niektórych postaci moż-na wykonać w ten sposób, że caładłoń animatora jest obciągnięta rę-kawiczką i „występuje" jako korpu*

106

żywej kukiełki. Kot przedstawionyna rys. 12® mole mieć łepek wytoczony z lekkiego drewna, zaś tułów(dłoń) jest obciągnięty miękką rękawiczką, do której z tyłu przyszytoogon. Ogon Jest zrobiony z dzianiny,wypchany watą i usztywniony przezwsunięcie cienkiego drucika.

mi itp. Taka figurka animowana(poruszana) za pomocą pionowo

przeciągniętych nitek, nazywa sięmarionetkę.

Zbudowanie marionetki nic jesttrudne, lecz należy Ją wykonać bardzo starannie według poniżej opisanych zasad. Marionetka ma „przegubowa" zawieszone ramiona i nogi.

Również szyja marionetki Jest ruchoma i umożliwia niewielkie ruchygłową. Na rys. 130 przedstawiono



Rys. 129. Przykład wykonania naj prostszej kukiełki

Najprostsze kukiełki moina również umocować na pionowym patyku. Równolegle obok patyka-listew-ki. na której jest zawieszona kukieł

ka. moina przeciągnąć drucik lubsznurek poruszający jakąś ruchomączęścią figurki. Na przykład figurkakaczora jest umocowana na pionowym patyku, który służy do poruszania całej kukiełki, równocześnie,wyprowadzony obok patyka druciksłuży do poruszania dziobem kaczora.

Najpiękniejsze efekty w teatrzykulalkowym można uzyskać przez zastosowanie figurek zawieszonych nakilku cienkich nitkach. Każda z tych

pianowych nitek służy do poruszaniainnej części figurki. Jedna nitka pociąga np. lcw'ą rękę. a druga — prawą rękę; inne nitki poruszają noga

g y pfotografię figurki marionetki — bezubrania i bez sznurków, na którychzawieszona będzie marionetka.

Ubranko dla marionetki szyjemyw ten sam sposób, jak strój dla ma

łej lalki. Bardzo ładnie wygląda marionetka. której ubranie zrobimyszydełkiem z kolorowej włóczki. Jeżeli ubranie marionetki uszyjemy ztkaniny, to należy zastosować materiał elastyczny, rozciągliwy, np. cienką dzianinę.

Głowę, barki, tułów i uda mario

netki zrobimy z drewna. Najlepiejdo tego celu nadaje się drewno brzo-zowe, bukowe lub inne drewno liściaste.

Na rysunku 131 przedstawiono w1-dok figurki marionetki. Z lewejstrony (rys. 13la) przedstawiono figurkę w widoku z boku, natomiast

po prawej stronie (rys. 131b) widzimy tę samą figurkę w widoku z przodu.

Marionetka zbudowana przez autora miała 23 centymetry „wzrostu"(odległość od stóp do czubka głowy').Można oczywiście wymiary marionetki zmienić, zachowując Jednak proporcje części składowych.

Rys. 130. Figurka nic ubranej marionetki

Na rysunku 131 przedstawionorówmlci punkty przymocowania nitek. na których będzie zawieszonamarionetka. Nitki te oznaczono lite

rami A, B, C, D

dla ułatwienia ich połączenia z krzyżakiem, co opisanodalej.

Głow*a marionetki powinna byćdość ciężka i dlatego zrobimy ją zdrewnianej kulki. Dla uproszczeniagłowa może być nieruchomo umocowana na szyi. Aby jednak uzyskaćdodatkowy efekt — skłony i ruchy

107

C D D A C D A B A D C jest to podstawowy warunek wykonywania sprawnych ruchów przezmarionetkę.

Pamiętajmy o tym, że poszczególne części marionetki podciągamynitkami tylko w' górę, wszystkie ruchy w dół są natomiast wykonywane samoczynnie, pod działaniemwłasnego ciężaru częścL Z tej też

przyczyny dłonie i stopy marionetkizrobimy z ołowiu lub cyny.

Jak wykonać dłonie i ramiona wy



Rys. 131. Budowa figurki marionetki

głowy, możemy głowę połączyćz szyją za pomocą kawałka pionowo

przyklejonego sznurka lub paskamiękkiej skórki.

Tułów i barki są zrobione z krzyżowo połączonych listewek. Przednałożeniem ubrania można tułów’

pogrubić przez owinięcie paskiemfilcu, waty lub włóczki.

Uda zrobimy z płaskich listewek,łącząc je zawiasowo z dolną częściątułowia. Połączenie listewek-ud zdolną częścią tułowia powinno mlećd*»i< duże luzy; w tym celu w yw ier

cimy większe otwory do przełknięcia poziomej osi łączącej, zrobionejz odcinka drutu mosiężnego.

Przeguby kolan to cienkie gwoździki wbite poprzecznie przez listewki.

Ręce zrobimy z drutu (najlepiejmiedzianego) i przymocujemy do

barków za pomocą klamerek z drutu.Dolne części nóg — łydki zrobimy

z blachy mosiężnej. Należy zwrócić uwagę na to, że

stopy i dłonie marionetki muszą byćkoniecznie bardzo ciężkie, ponieważ

jaśniono na rys. 132. Z paska cienkiej blaszki aluminiowej 1 zwijamysylwetkę dłoni. Najlepiej zastosowaćdo tego celu blaszkę aluminiową z puszek po konserwach rybnych.

W punkcie Jo wiercimy otwór do przctknięcla drutu ręki 2. Taką foremkę przyciskamy do płaskiej powierzchni kawałka cegły 1 zalewamyołowiem lub cyną. Po wystygnięciustopu blaszkę 1 (aluminium nie łączy się z cyną) zrywamy z odlewu,a dłoń opiłujemy na żądany kształt.

Dłoń malujemy emalią nitro w kolorze cielistym.

Do przymocowania ręki 2 do barku (tułowia) J służy drutowa klamra 4.

Dolną część nogi (łydkę) 1 (rys.133) wycinamy np. z blaszki mosiężnej, wstawiamy w foremkę 2 wygiętą z paska blaszki aluminiowej i zalewamy ołowiem lub cyną. Końcówkę blaszki należy przed wykonaniemodlewu pocynować lutownicą.

Po usunięciu blaszki-foremki nogę3 opiłowujerny w kształt buta i malujemy czarną emalią nitro.

Po zmontowaniu wszystkich części sprawdzamy, czy poszczególne

108ą

„przeguby” nic ucinają się. a ruchynóg i rąk są zupełnie swobodne.

Włosy marionetki można zrobićz włóczki, przyklejając Jej pasmaklejem roślinnym lub rozcieńczonymklejem butaprenem.

Na rys. 134 przedstawiono gotowąmarionetkę w widoku z przodu. Marionetka ma oddzielnie nakładaną

koszulę oraz. oddzielnie nałożonespodnie. Rysunek 135 przedstawiamarionetkę w widoku z tyłu.

Poszczególne nitki na których za



Ky$. 132. Sposób wykonania ram.cnia i Ulom manomiki

Hy$. 133. Budowa nogi i stopy-buta marionetki

10 — l.ubtę majsterkować

Poszczególne nitki, na których zawieszona jest figurka marionetki, «ą podciągane i poruszane za pomocąspecjalnego krzyżaka z listewekdrewnianych. Jak zbudować takikrzyżak przedstawiono na rys. 138.Listewka 1 o przekroju kwadratowym ma od strony tylnej (na rysunku u dołu) wklejoną poprzecznąlistewkę 2. W szczelinie części przedniej 3 obraca się kątowo ruchoma płaska listewka 4. Z grubego drutumiedzianego lub mosiężnego zrobimy dwa zaczepy, których końcówki

osadzimy w listewce t. Zaczep przedni 5 oraz zaczep tylny 6 służądo przeciągnięcia nitek.

Jak połączyć nitki marionetki z punktami i zaczepami krzyżaka wy jaśnia rys. 137. Rysunek przedstawiakrzyżak w widoku perspektywicznym od strony przedniej — od dołu.Animator, czyli osoba poruszającamarionetkę, ujmuje listewkę J, równocześnie naciskając kciukiem ruchomą listewkę 2a. Palcem wskazu jącym przestawiamy część 2b. Dokońcówek listewki 2 są przymocowane nitki kolan marionetki. Jeżeliwięc będziemy na przemian unosić

109

do góry i równocześnie przesuwać do przodu końcówki 2a i 26, to marionetka będzie chodzić.

Przez zaczep 3 Jest przeciągniętaJednolita nitka (punkty C-C) połączona z nadgarstkami dłoni marionetki. Nitkę C-C poruszamy ujmu jąc Ją lewą dłonią. Możemy na przemian podnosić lewą lub prawą rękęmarionetki lub równocześnie pociągając nić spowodować uniesienieobydwóch rąk.



Rys. 134. Widok gotowej marionetkiRys. 135. Marionetkastrony tylnej

t

1)0

widoku od

Do końcówek listewki tylnej 4 są przymocowane nici A-A połączonez bocznymi stronami głowy (porównaj rys. 131n). Ruchy listewki 4 powodują skręcanie głowy. Po uzyska

niu pewnej wprawy w animowaniu potrafimy tak podciągnąć nić tułowia przy równoczesnym obniżeniulistewki 4, te marionetka skłoni głowę np. na „dzień dobry”.

Położenie i ukształtowanie drutu 5 ustalimy doświadczalnie. Zaczep tego drutu jest połączony z nitką D.

na której wisi korpus marionetki.Długość wszystkich nitek m u s i m y

ustalić próbnie. Najlepiej — na czas montażu ni

tek — krzyżak przymocować poziomo. np. pod krawędzią stołu. Naj pierw* przywiązujemy nitkę B o długości około 45 centymetrów. W ten

sposób zaczepiona za plecy-tułów*marionetka zwisa swobodnie pionowo. Do tak zawieszonej marionetki

przyczepimy następne nitki, a wiążącdo krzyżaka ustalamy ich długość

Do zawieszania marionetek możnautyć bardzo cienkich nitek nylonowych.



Rys. 136. budowa krzywaka do animacji marionetki*,a) widok z córy, b) widok z boku

Rys. 13?. Krzyżak do zawieszenia marionetki «»raz punkty przymocowania nitek (porównaj odpowiednie punkty na rysunku 131)

8 . ZDALNIE STEROWANAW Y R Z U T N I A S Z Y B O W C Ó W

W Składnicach Harcerskich możnanabyć gotow'c zestawy części domontażu modeli latających szybowców. Takie szybowce można wyrzucać ze specjalnej wyrzutni sterowanej z odległości.

Budowy wyrzutni rozpoczynamyod przycięcia z grubej deski podstawy 1 (rys. 138) (wymiary podstawy:około 100 X 230X18 mm).

Na tej podstawie od strony górnej przyklejamy i przybijamy gwoździkami kwadratową listwę 2. Do boków listwy 2 są przyklejone 1 przy

bite dwa wsporniki 3 przycięte ze

sklejki lub płyty pilśniowej. (Wsporniki 3 można pomalować w kształciekratownicy, jaką mają wyrzutnie sa

molotów na okrętach). Do górnychkrawędzi wsporników 3 są przybitedwie równolegle ułożone listewki prowadnicy 4. Na prowadnicę nada ją się doskonnlc listewki z drewna bukowego przekroju 7X24 mm.

W części tylnej, między prowadnicami, jest wstawiony dodatkowy

klocek 5. Na gwoździku 6 przetknię-tym poprzecznie przez obie listwy prowadnicy, jest zawieszony wah adłowo zaczep 7, wycięty z cienkiejtwardej deseczki (np. ze starej linijki szkolnej). Dolna krawędź zacze pu 7 jest przytrzymywana przez blaszkę kotwy 8. Elektromagnes 9

(zc starego dzwonka elektrycznegolub dowolnego przekaźniku) jest przykręcony do podstawy 1. Haczyk

10, przywiązany do listewki kadłubaszybowca 11, opiera się na górnymwystępie zaczepu 7. W momenciewłączenia prądu elektromagnes 9 przyciągnie zworę i blaszkę 8, a tazwolni zaczep 7 l haczyk 10.

W modelu szybowca należy wykonać podcięcie 12 do zaczepienia gu

my modelarskiej. Dwa końce gumowej pętli 13 są zaczepione do haczyków drutu I4a i Mb. Uchwyt 14 wyginamy ze szprychy rowerowej i

przetykamy przez otwory wywiercone pionowo w przedniej części listewek 4. Drut u dołu Jest wygięty wkształcie litery „UM(część Mc), po

i l i

Pritkrój A-A



Hy.\. 138. Budowa zdalnie sterowanej wyrzutni szybowców

nlcwaź wewnątrz musi się przesunąć..kabina” szybowca. Listewek 4 nienależy malować, lecz dokładnie o-

szlifować i ew. natrzeć świecą.Baterię IS można umieścić w*e*wnątrz wsporników 3. Przycisk ¡6

uruchamiający wyrzutnię może byćumieszczony w dowolnej odległościod wyrzutni, oczywiście pod warunkiem. że dysponujemy odpowiednim przewodem elektrycznym 17.

9. ŚMIGŁOWCE

». Model latający na uwięzi

Zbudujemy hnięlotriec napędzanysilnikiem elektrycznym. Niestety,moc silników elektrycznych w stosunku do masy całego śmigłowcaJest zbyt mała i silnik elektrycznynic uniesie modelu śmigłowca. Z tejteż przyczyny śmigłowiec zawiesimy

na dźwigni (listewce), która będzieobciążona przeciwwagą (baterią elektryczną). Będzie to więc śmigłowiec

latający „na uwięzi”.Zasadę budowy zabawki wyjaśniono na rys. 139. Kadłub śmigłowca J

Jest przymocowany prostopadle dokoóca listewki 2, zawieszonej przegubowo w uchwyci»* J. Uchwyt 3

może obracać się dookoła pionowejosi wstawionej w listewkę 4 pod-ta -

112

wy 5. Baterie 6 są przymocowane

gumką do przeciwległego końca listewki 2. Przesuwając baterie wzdłużlistewki 2, ustalamy doświadczalnieich położenie w ten sposób, aby wyważyć ciężar śmigłowca. Po zwolnieniu listewki 2 śmigłowiec powinienlekko „wylądować** na stole. Cienkim przewodem elektrycznym łączy

my silnik z baterią. Jeżeli oś silnikaz osadzonym na niej śmigłem jestustawiona dokładnie pionowo, tośmigłowiec unosić się będzie tylko



Rys. 139. Śmigłowiec latający na uwięzi

pionowo w górę. Natomiast jeżeli przekręcimy kadłub śmigłowca dookoła śruby 7 w' ten sposób, że płaszczyzna wirowania płatów śmigła będzie pochylona do przodu, to śmigłowiec również uniesie »ię do góry.a równocześnie będzie latał dookoła podstawy 5. Ustawiając oś silnika pod różnymi kątami pochylenia kadłuba możemy przeprowadzać ciekawe doświadczenia i uzyskać różne prędkości i wysokości lotu.

Budowę zabawki rozpoczynamy od

wycięcia z cienkiej sklejki sylwetkikadłuba śmigłowca, według wzoruna dolnej części rysunku. Kadłub jest płaski, a tylko według własnejfantazji pomalujemy jego boki — rysując kabinę, pilota oraz różne zewnętrzne urządzenia. Tylne małekółko podwozia $ jest wycięte płasko

z tej samej sklejki co i kadłub i. Natomiast dwa przednie kółka podwozia 9 i JO są przymocowane doczęści U podwozia wygiętej z drutu.Drut w kształcie klamry wciskamyno dolną część kadłuba 1.

Tylne śmigło 12 można wydąć zcienkiej blaszki lub tektury. W na-

113

szym modelu tylne śmigło Jest tylko

ozdobą i nic mu praktycznie żadnegoznaczenia. (W prawdziwym śmigłowcu to mule tylne śmigło spełnia bardzo ważne zadanie, zapobiega obracaniu sic całego śmigłowca dookołaosi śmigła nośnego).

W szczelinę U wklejamy krótkistatecznik 24 wycięty z tekturki.

Silniczck elektryczny 15 (np. z kolejki elektrycznej) Jest wsunięty w

profil wycięcia w górnej części kadłuba 1 i przymocowany paskiemcienkiej blaszki 16 tuwagu: Jeżeli za

nicc listewki owijamy silnie mocną

nicią. Listewka 2 Jest osadzona nagwoździku 20 przetknlętym przez ramiona uchw*ylu J. Drut 21 obraca sięlekko w pionowym otworze listewki 4 osadzonej w podstawie 5. Podstawę 5 można wykonać z grubejsklejki lub deski.

Kształt i wymiary całej zabawkimożna ustalić dowolnie wedługwłasnych potrzeb i posiadanych materiałów.

Dla orientacji podaję wymiarymodelu który demonstrowałem w

się cały model Możemy temu zapo

biec przez wbudowanie dodatkowegomałego śmigła na ogonie, które przeciwdziałać będzie obrotom kadłuba.Prostszym rozwiązaniem będzie zastosowanie dwóch śmigieł ustawionych poziomo, lecz obracających sięw przeciwnych kierunkach. Budowęlatającego modelu wyjaśniono na

rys. 140. Na listewce i są osadzonedwie pionowe rurki 2a i 26. Rurkitakie skleimy z kilku warstw zwiniętego papieru. Guma modelarska 3 na dole jest ac epiona na liste ce I



cienkiej blaszki 16 tuwagu: Jeżeli zastosujemy inny silniczck, należy od powiednio zmienić profil wycięcia wkadłubie).

Na oś silniczka Jest wciśnięte małe

kółko zębate, na którym Jest osadzona piasta 17 śmigła (można również

piastę osadzić bezpośrednio na osisilniczka). Budowę piasty 17 śmigławyjaśnia rysunek w kole. Zrobimy ją z drewna bukowego, wycinającklocek o następujących wymiarach:długość 28 mm, szerokość — 13 mm.

grubość — 0 mm. W bocznych krawędziach, po przekątne), wykonujemy nacięcia, w które są wklejane

płaty śmigła 18 wycięte według rysunku. Śmigło wycinamy z twardegokartonu i wyginamy Je lekko zaokrąglając — w kształcie płaskiegokorytka.

Uw'oga: należy przeprowadzić doświadczenie stosując różne długości płatów śmigła; przy zbyt dużymśmigle model lata wolniej.

Przez otwór 19 przechodzi śruba 7zamocowującn kudłub 1 do listwy 2. Po wsunięciu śruby 7 w wycięte

boczne listewki 2 (rys. w kole), ko-

114

modelu, który demonstrowałem wtelewizyjnym programie „ZRÓB TOSAM”.

Całkowita długość kadłuba śmigłowca — 230 mm, wysokość śmi

głowca od powierzchni stołu do piasty śmigła — 120 mm.

Wymiary listewki 2: szerokość —12 mm, grubość — 6 mm, całkowitadługość — 720 mm. Długość listewkiod kadłuba śmigłowca do uchwytu3 — 500 mm. Wymiary listewki 4 —12X12X145 mm, średnica podsta

wy — około 240 mm.

b. Swobodnie latając y modelśmigłowca

Znane prawo fizyczne wyjaśnia, ickażdej sile towarzyszy reakcja,tj. druga siła równa co do wielkości

pierwszej i przeciwna do jej kierunku.

Ta zasada nic pozwala nam zbudować swobodnie latającego śmł-gtowca z Jednym tylko śmigłem.Jeśli np w prawo kręciłoby się śmigło, to natychmiast w lewo kręciłby

na dole jest zaczepiona na listewce I.natomiast u góry na osi śmigła 4. Oś przechodzi przez dwa sklejonekrążki cienkiej sklejki 5. koralik 6. a na koócu jest wciśnięta w piastę 7.

Śmigła 8 i piasty 7 wykonujemy według opisu poprzedniego modelu pamiętając o tym, te jedno śmigło Jestlcwoskrętnc, a drugie prawoskrętne.

Części podwozia do osadzenia kół przednich i koła tylnego wyginamyz cienkiego drutu aluminiowego, akoła zrobimy z plasterków korka.

Cały model powinien być bardzolekki, ponieważ ma to decydującywpływ na efekt latania.

Kabinę przednią wraz z pilotem,część środkową oraz ogon wycinamyz brystolu 1 przyklejamy do pionowych rurek 2a i 26.

Po nakręceniu śmigieł (Jednego wlewo, drugiego w prawo), jedną ręką

przytrzymujemy śmigła, a drugą model u dołu. Najpierw należy zwolnićśmigła, a dopiero potem cały model.

Budowanie swobodnie latającychmodeli śmigłowców jest jedną z najciekawszych zabaw', umożliwiających przeprowadzenie licznych ekspery-

mentów. Modele powinny być jak

najlżejsze i dlatego często wykorzystujemy drewno, które jest nadzwy*czaj lekkie — balsę. Listewki balsymożna nabyć w Składnicach Harcerskich. Swobodnie latający modelśmigłowca przedstawiony na rys. 141ma śmigło zrobione z balsy. Rurka pionowa oraz kadłub są zrobione z

brystolu. Na rys. 142a przedstaw iono sy l

wetki wyciętych z brystolu częścikadłuba; części przedniej 1 oraz

ęś ć ę



KyN. MO. Śmigłowiec dwusilnikowy

Ry<. 141. Śmigłowiec jednosilnikowy

r

części ogonowej 2. Zwróćmy uwagęna klapę 2a (której nie mo w prawdziwym śmigłowcu). Klapa 2a jestwygięta pod kątem w bok. co widaćna rys, 142b, przedstawiającym model w widoku od strony tylnej.

Śmigło kręci się w lewą stronę,a strumień powietrza naciskając naklapę 2q przeciwdziała ruchowi całego kadłuba, który chchiłby kręcićsię w stronę prawą.

Podwójnie złożona gumka modelarska Jest przeciągnięta wewnątrz

kartonowej rurki pionowej 3, przyczym jest zaczepiona u dołu na li-stewce-osl podwozia 4 Kółka 5 i 6

są zrobione z krążków gąbki, natomiast przednie kółko 7 jest sklejonez dwóch krążków korka.

Dla orientacji podaję wymiary: — długość całego modelu (ka

dłub) — 235 mm, — wym iary listewki 4 — 5X5X

X 60 mm, — całkowita długość śmigła —

190 mm. — wysokość ru rk i 3 — 115 mm, — średnica wewnętrzna ru rk i 3 —

lrt mm.

115

1 0 . D Ź W I G B U D O W L A N Y

Drw ię budowla ny przedstawiony arys. 143 służy do zabawy na stok.Operator takiego dźwigu steruje sinikiem elektrycznym, który napęća

bęben nawija jący linę podnoszącąJak jest zbudowany prawdziwy

dźwig budowlany, możemy zobaczjina placach budowy domów lub fi-

bryk . Aby dźwig dobrze pracowiJL powinien nie tylko podnosić róće przedmioty, ale również jeździć d:-okoła placu, przy czym podnoszeń



Rys. 142. Części składowe i budowa śmigłowca

116

okoła placu, przy czym podnoszeńciężarów musi być regulowane wkierunku poziomym i pionowym.

Zbudujemy model takiego diwlr«napędzanego miniaturowym silnie-

kłem elektrycznym. Na rys. 1« przedstaw iono częściowo rozmontowany model dźwigu, a na rys. HSwyjaśniono budowę poszczególnychczęści składowych dźwigu.

Na rys. 145a przedstaw iono dźw4w widoku z boku, na rys. 145b wj-

jaśniono z jakich części składa sk

podwozie i podstaw a, a na rys. 14Sc pokazano budowę dolnej częścdźwigu w widoku od tyłu.

Podwozie zrobimy z klocka twardego drewna i. Do tego klocka z boków, w nawiercone najpierw otwory,wbijamy poziomo osie 2 kół 3. Osie!są zrobione z odcinków szprych ro

werowych. Zagięte fabrycznie główki szprych należy wyprostować i d prze łknąć przez otwory przewierco

ne w bocznych ściankach pudełek pcfilmie małoobrazkowym. Takie szerokie koła-rolki 3, okażą się bardzc

prak tyczne — duża powierzchni!styku kół z gruntem zapobiegł

otwór; należy otwór ten „zaślepić**

wbijając do wnętrza okrągły patyk.Po wytrasowaniu środka, z bokówwbijamy krótkie odcinki drutu lubgwoździki z odciętymi łebkami, któretworzą osie do zawieszenia całejszpulki.

Do szpulki 7 przymocowujemy linę7a dźwigu. Szpulka 7 jest napędzana

przez silnik elektryczny X. Na oś :il*niczka wciskamy gumkę (z zaworudętki rowerowej) Sa. Silnik S jest zawieszony elastycznie na pasku sprężystej blaszki 9 Należy doświadc *l i



Hys. 143. Dżw*ig budowlany napędzany miniaturowym »ilniczkicm

elektrycznym

ugrzężnięciu kół w miękkim piasku.Jeżeli nie dysponujemy takimi pudełkami. można zrobić koła z wałków' wytoczonych z drewma lub korka

W środku klocka l, od spodu,wiercimy pionowy otwór, w którywbijamy metalowy pręt 4 (rys. 145b).Zamiast pręta można wbić zwykłyduży gw’óżdż. Na pręt — gwóźdź 4

jest nasadzona cała górna częśćdźwigu. Aby cała górna część dźwigulekko obracała się dookoła podwoziai pręta 4, należy od dołu w klocku 5

nawiercić pionowy otwór o średnicywiększej o około pół milimetra niżgrubość pręta 4.

Klocek — maszt 5 należy połączyćz podstawą 6. W klocku podstawy* 6wycinamy prostokątny otwór 6a, wktórym jest (»sadzony i wklejonydolny koniec masztu 5.

Do bocznych ścianek podstawy 6

są przybite gwoździkami dwie blaszki 6b i 6c (rys. 145c). W otworachwywierconych w górnej części tych blaszek jest zawieszona oś szpulki 7.Szpulka ma w'ew*nątrz zbyt duży

żystej blaszki 9. Należy doświadc *.l inie ustalić wielkość siły, z jaką

bla -.ka 9 dociska rolkę napędową .<odo kołnierza szpulki 7.

Silnik będzie się obracać na przemian w prawą lub lewą stronę i rolka powinna bez poślizgów napęd *aćszpulkę. Pionowy, tylny koniec blaszki 9 jest przybity do klocka podstawy 6.

Maszt i jest zrobiony z listewki zdrewna liściastego, lecz po wykoń

czeniu konstrukcji, możemy na bocznych ściankach masztu narysowaćkratownicę, taką jak na rys. 145a.

Z blaszki aluminiowej wycinamydwa jednakowe wsporniki JO. Tewsporniki są przykręcone (przybite)z obu stron górnej części masztu S.

Między blaszkami wsporników JO zawieszamy krążek II i krążek 12. Dotego celu nadają się dobrze krążkido przesuwania wskazówki skali starego radioodbiornika. Krążki możnazrobić rówmłei z kółek wyciętych zesklejki. Główną linę diw’igu 7a założymy na krążku II i krążku 13. Zaczep-hak 14 zrobimy ze stali, olo-

117

wiu lub cyny, aby właściwie obciążał

opuszczoną linę. Wysięgnik (ramiędźwigu) 5 można zrobić z listewki

bukowej lub z odcinka cienkościen-nej rurki. Wysięgnik 5 Jest zawiaso-wo połączony ze wspornikiem JO przez przełknięcie śrubki w punk -cie J5a. Pionowe położenie wysięgni-ka J5 można regulować skracając

linę podtrzymującą 16 . Dolny koniecliny 16 jest zaczepiony do tylnej kra-wędzi podstawy 6.

Wymiary poszczególnych części



y y p g ymożna ustalić dowolnie wedługwłasnych projektów. Dla orientacji

podaję wymiary modelu demonstro-wanego w telewizyjnym programie

„ZRÓB TO SAM”: — klocek podwozia 1: szerokość —

60 mm, długość — 110 mm, gru- bość — 20 mm,

— klocek podstawy 6: szerokość —58 mm. długość — 100 mm, gru- bość — 20 mm,

— maszt 5: wysokość — 300 mm,szerokość — 15 mm, grubość —15 mm,

— wysięgnik 15: długość — 330mm, szerokość — 15 mm, grubość —12 mm (uwaga: zwęża się ku przo-dowi),

— koła: pudełka z opakowań fil-

mu o średnicy 33 mm i długości50 mm.

Cienkim elastycznym przewodemelektrycznym połączymy silnik z ba-teryjką i przełącznikiem. Jak zbudo-wać przełącznik zmieniający kieru-nek obrotów silnika opisano na stro-nie 124, Rys. 144. Części składowe dźwigu

118

11. MODEL PRZENOŚNIKACZERPAKOWEGO

iPrawdziwe prz enośn ik i ta śm owe m a ją bardzo różnorodne budowy, Na pędzana mechanicznie, szeroka gumowa taśma transportuje np. w ko

palni węgla — węgiel; podobny przenośnik zainstalowany na placu

budowy domów ł fabryk służy dotransportu piasku, ¿wiru itp. Niemalw każdej nowoczesnej fabryce konieczne jest zastosowanie przenośnikó ś h li ją



\ H\ y. 143. Budowa dźwigu

ków taśmowych. Powoli przesuwająca sie pozioma taśma transportujeczęści i zespoły produkowanegourządzenia pomiędzy poszczególnymi

stanowiskami roboczymi.Jeżeli do taśmy przyczepimy do

datkowe czerpaki w kształcie otwartych pudełek, to otrzymamy przenośnik do matertalów sypkich. Czer

paki zabierają mater ia ł i mogą go przenosić na wyższy poziom. Na przykład w młynie zbożowym, taki przenośnik jest ustaw iony zupełnie pionowo, a czerpaki przenoszą zia rno lub mąkę z pietra na piętro.

Zbudujemy model przenośnikataśmowego, który ustawiony pod kątem około 45* może przenosić naw:yższy poziom np. ziarna ryżu lubgrochu. Zasadę działania i budowęzabawki wyjaśniono na rys. 146a,

przeds tawiającym model w widoku%z boku. Taśma 1 przesuwa się nadwóch rolkach: dolnej 2 i górnej 3.

Do górnej rolki 3 jest przybity krążek 4. który Jest napędzany silnikiemelektrycznym. Silnik jest zawieszonyelastycznie w ten sposób, aby gumka/ zaworu dętki rowerow ej <5, nasu-

119

nięta no oś silnika 5, była przyciska-na do krawędzi tarczy 4. Ponieważobwód rolki (gumki) 6 jest mały.a obwód tarczy 4 znacznie większy,to mimo tego, że silnik obraca się$zybko, rolka 3 będzie się obracać

powoli. Taka przekładnia zmniejsza prędkość obrotową, lecz zwiększamoment napędowy.

Do taśmy 1 są przyszyte czerpa-ki — otwarte pudełeczka 7. W cza-sie ruchu taśmy w kierunku wska-zanym przez strzałki, czerpaki 7 za-biera ją ziarno przenoszą do góry i



biera ją ziarno, przenoszą do góry isamoczynnie wysypują po przejściu przez rolkę 3.

Rolki — dolna 2 i górna 3 — są za-

wieszone na wspornikach $ i 9 wy-giętych z blaszki, które są przybitedo listewki 11. Listewka 11 jest za-wieszona na wspornikach 13 z drutu.

Budowę rozpoczynamy od przygo-towania podstawy 12. Jest to desecz-ka o wymiarach: grubość — 20 mm.szerokość — 80 mm, długość —170 mm. (Uwaga: w opisie podajęwymiary modelu, którego budowędemonstrowałem w telewizyjnym programie „ZRÓB TO SAM”. W za-sadzie wszystkie wymiary mogą byćdowolnie zmienione). W otwory wy-wiercone w deseczce 12 wbijamycztery druty stalowe 13 wygięte wten sposób, aby ich górne końce

można było wsunąć w otwory wy-wiercone w bocznych krawędziachlistewki 11.

Rys. 146. Budowa przenośnika czerpakowego napędzanego silniczkicmelektrycznym

120

listewka drewniana II ma nastę

pujące wym iary: 290 X 30X10 mm.Budowę zawieszenia rolek wyjaśniono na rys. I46b, na którym przedstawiono listewkę w widoku z góry.Pasek blaszki szerokości 10 mm wyginamy w kształcie widełek i przy bijam y do czołowej krawędzi listew ki II . Powstaje w ten sposób wspor

nikS,

który * dwóch stron obejmujerolkę 2. Rolka 2, zrobiona z drewna,ma średnicę około 20 mm i długość30 mm. Do bocznych krawędzi rolki 2 są przybite gwoździkami kółka



z blaszki, zapobiegające zsuwaniu siętaśmy. Osiami rolki są gwoździki zobciętymi łebkami.

Górna rolka 3 ma z jednej strony

przybite małe kółko z blaszki, a odstrony silnika duże kółko napędowe 4, wycięte starannie z płyty pilśniowej (średnica koła 4 — około90 mm). Zwróćmy uwagę na to, żewsporniki rolki 3 są przybite do

bocznych krawędzi lis tewki i mająróżną długość. Krótki wspornik 10

obejmuje rolkę 3 z jednej strony,a dłuższy wspornik 0 obejmuje z

boku kółko napędowe 4. Wsporniki 9i 10 powinny być sprężyste, tak aby

po ich rozchyleniu można było wysunąć osie i wyjąć rolkę 3.

Pod listewką JJ przybijamy sprężystą blaszkę 14. na której Jest za

wieszony silnik elektryczny. Blaszkęnależy doświadczalnie wygiąć w tensposób, aby rolka osi silnika byłalekko dociśnięta do kółka napędowego 4.

Jak zrobić czerpaki 1 jak zeszyćtaśmę 4, wyjaśniono na rys. 146c. Nataśmę 1 bardzo dobrze nadaje się

wstążka rypsowa szerokości 26 mm.

Można również taśmę wykonać z paska ceraty.

Długość taśmy 1 ustalamy doświadczalnie: owijamy taśmą rolki

założone we wspornikach, wyznaczamy długość taśmy, a po zdjęciu taśmy zszywamy starannie założone Jejkrawędzie. Założona taśma powinna

być silnie naprężona.Czerpaki 3 mogą mieć ksztołtotwartych pudełek wyciętych z cienkiej blaszki według szablonu no rysunku. Zagiętą ściankę czerpaka

przyszywamy mocną nicią do taśmy1, Jak widać na ry»unku. Czerpakinależy przyszywać w równych od

stępach w liczbie około 9 —10 sztuk.

Bateryjkę zasilającą silnik elektryczny można umieścić na podstawce 12.

Gotowy model przenośnika przedstawiono na rys. 147.

12. MECHANICZNE

ZWIERZĘTA

W życiu codziennym spotykamy wiele urządzcó działających automatycznie. Automatem Jest np. samoczynny bezpiecznik wyłączający do

pływ prąd u w przypadku zbyt duźe-

11 — t.uble m ajste rko w ać 121

go przeciążenia sieci lub zwarcia

Inny automat sam zatrzymuje silnik pralki po upływ ie nastawionego cza-su prania. Automatem jest równieżregulator temperatury w żelazkuelektrycznym. Automatem jest nawet... budzik, który dzwoni o określonej godzinie.

Upraszczając możemy stwierdzić,

żc automatem jest każda maszynalub aparat, który bez udziału obsługi ludzkiej wykonuje samoczynnie określoną pracę.

Działanie prawdziwego automatuRys 148 Mechaniczny jamnik z kartonu



poznamy najlep iej budując ciekawe,samoczynnie działające zabawki —mechaniczne zwierzęta.

a. Pies jamnik sam omija

przeszkody

M ec haniczn y pies przedstawiony narys. 148 jest napędzany miniaturowym silnlczklcm (może to być jakikolwiek silnik służący do napędu za bawek). Cały tułów, nogi i łeb są

zrobione z brystolu lub tekturki. Totekturowa figurka ma kształt pudełka zawieszonego na górnej listewce podwozia (rys. 149). Tylna część listewki podwozia to właśnie ogon jamnika , a nos psa opiera się na przedniej części listewki.

Jeżeli pies uderzy nosem w prze

szkodę. to listewka górna (z ogonem) przesuwa się do tyłu i włącza biegwsteczny. Piesek jedzie teraz dotyłu — cofa się aż do momentu, gdyogonem uderzy w przeszkodę z tyłu;wtedy samoczynnie przełącza się silnik na jazdę do przodu i piesek takdługo jedzie do przodu aż dotknie

Rys. 149. Widok podwozia mechanicznego jamnika

następnej przeszkody. Ze względuna to, że tylne kółko podwozia jestzawieszone na ruchomej osi pionowej. jazda (ruchy) psa jest nieregularna. często w różnych przypadkowych kierunkach.

Praktycznie biorąc, jeżdżący piesek zachowuje się tak. jakby rozum

nie wyszukiwał właściwych przejść pomiędzy przeszkodami na podłodze. Jeździ, cofa się. krąży, znów sięcofa. tak długo, aż znajdzie np wyjście przez otwarte drzwi do kuchni.

Budowę podwozia wraz z samoczynnym przełącznikiem kierunkuobrotów silniczka wyjaśniono na

122

r y < . 150. Poszczególne rysunki przed

stawiają: — ry ł. 150a — ruchomą listwę gó r-ną — suwak i, w widoku z góry,

— rys. 150b — ten sam suwak wi-doczny z boku, z lewej strony. _ rys. 150c — widok podwozia

przedstawiony z boku, z lewej strony(bez silnika napędowego i baterii),

— rys. 150d — płytę podwozia wi-

dzianą od spodu.Suwak 1 wycinamy z listewki z

drewna bukowego o grubości 5 mmi szerokości 23 mm. Do suwaka 1

przyklejam y zwężający się ku tyłowi



przyklejam y zwężający się ku tyłowi

ogon 2, wycięty również z listewki0 grubości 5 mm.

Piłą włosową wycinamy w suwa-

ku i dwie podłużne szczeliny la i 16.Szczeliny te są prowadnicą po zało-żeniu suwaka na śruby 3a i 36 wkrę-cone od spodu w płytę podwozia 3.

W środkowej części suwaka naci-namy poprzeczne szczeliny równo-ległe względem siebie, w którychosadzimy blaszki stykowe ic i Id

(mogą to być obłamane końcówkimosiężne ze starej bateryjki). Sposób

przewleczenia blaszek stykowychwyjaśnia przekrój na rysunku wkole.

W płycie podwozia 3, zrobionej zdeseczki drewnianej, piłą włosowąwycinamy sześć pionowych szczelin,

a w nich osadzimy trzy dolne blasz-ki stykowe, to znaczy blaszki 3c. Jd 1 3e. Sposób przewleczenia dolnych blaszek stykowych wyjaśnia prze-krój na rysunku w kole.

Elastyczny przewód elektrycznyłączy blaszki stykowe ic i Id z silni-kiem napędowym. Natomiast pod R y s . 150. B u d o w a p o d w o z i a m e c h a n i c z n e g o j a m n i k a

12 3

płytą J dolne końcówki blaszek sty

kowych łączymy z bateryjką 4. blaszki Je i Je — z jedną końcówką ba tery jki, a blaszką irodkową — z drugą końcówką bateryjki 4.

Od spodu do płyty J (rys. I50c) jest przybity wspornik 5 osi tylnego koła.wygięty z paska blaszki aluminiowej. Pionowa oś 5a zwrotnicy kołatworzy jedną całość z osią koła 6

i Jest wygięta z odcinka szprychyrowerowej. Zwróćmy uwagę na to.te koło 6 Jest „wleczone**, podobnie jak ogonowe koło samolotu. Jeżelipodwozie będzie Jechać wstecz to



podwozie będzie Jechać wstecz, tozwrotnica 5o obróci się, zmieniającw tym czasie prostoliniowy kierunek jazdy mechanicznego psa.

Okrągła bateryjka jest zawieszonamiędzy blaszkami 4a i śb przybitymi pod spodem płyty J.

We wspornikach 7 Jest zawieszonaoś kół przednich, co omówiono naoddzielnym rys. 152.

Po osadzeniu suw aka 1 na śrubachJo i Jb, zakładamy na śruby dwie

podkładki i zakręcamy nakrętki.(Mogą to być np. śruby M3X25).Suwak powinien przesuwać się lekko zapewniając równocześnie wła

ściwe przyleganie blaszek stykowych.Schemat połączeń i zasadę działa

nia samoczynnego przełącznika wy jaśniono na rys. 151. Po uderzeniu

ogonem (rys. 15la) pies Jedzie do przodu, a po uderzeniu nosem (rys.151b) — Jedzie wstecz.

Jak zawiesić koła przednie i silnikwyjaśniono na rys. 152. Do płyty podwozia 1 przybijemy od spodu pasek blaszki aluminiowej 2. Przezotwory w dolnych końcówkach bla-

i

Hys. 151. Schemat działania mechanizmu samoczynnej zmiany kierunkuobrotów silnika

R y s . 152. M e c h a n i z m n a p ę d o w y : a ) w i d o k z b o k u , b ) w i d o k z p r z o d u

124



szek przesuwamy oś 3 (na oś najlepiej nadaje się odcinek nowej szpry-chy rowerowej). Oś 3 Jest trwale po-łączona z kołem 4. Natomiast koło 5może się luźno obracać na osi 3, leczruch ten Jest ograniczony przez od-giętą końcówkę 6 i sworzeń 7 wciś-nięty (wtopiony) w piastę koła 5.

W wyniku takiego rozwiązania,napęd na koło 5 Jest przekazywanyz opóźnieniem, co staje się przyczynąniespodziewanych zmian kierunkuJazdy pieska. Na rolce osadzonej na

osi silnika Jest wciśnięta gumka zzaworu dętki rowerowej; ta rolkanapędowa jest sprężyście dociskanado bieżnika opony koła. Silnik S jestzawieszony na sprężynującej blasz-ce 9 przybitej pod spodem do płytkidrewnianej I.

W przedniej części suwaka osadzi-my wspornik z drutu 10. na którymopierać się będzie tekturowa figurka psa 11 (rys. 152b).

Figurkę wycinamy według szablo-nu na rys. 153. Sklejone „pudełko**

figurki malujemy farbami plakato-wymi lub pisakami. Pudełko figurkinależy zawiesić na podwoziu tak.aby między podłogą a łapkami psawytworzył się prześwit 5 mm. Naj-

pierw ogon wsuwamy przez otwór 1w tylnej ściance figurki, a następnie przednią część suwaka wciskamy odspodu w nos 2.

(Napęd podwozia można równieżrozwiązać inaczej np. przez zastoso-wanie dodatkowej przekładni międzyosią kół przednich a silnikiem).

125



b. „Rozumny” i6 łw

Konstrukcje mechoaicmych iólxvi

były opracowywane nawet przez naukowców 1 irtynicrów. Zbudowanożółwie, które reagowały na światło,„Słuchały** sygnałów akustycznychlub uczyły się drogi p:zejścia przezlabirynt. Zólw przedstawiony na rys.

154 napędzany jest tylko jednym sil-nlczkicm. a wykonuje samoczynnienastępujące czynności:

— po uderzeniu głową w przeszkodę samoczynnie włącza w :ocznybieg l wycofuje się do tyłu



bieg l wycofuje się do tyłu, — po uderzeniu ogonem w ścianę

w czasie jazdy do tyłu samoczynniezmienia kierunek obrotów silnika i

jodzie do przodu. — przy zetkn ięciu się ze i daną

pod niewielkim kątem wystające„czulki" sk.ęcają przednie koło iżółw jedzie wzdłuż prz^zkody lub

ściany, — w przypadku dobudowania do

datkowego wyłącznika żółw zatrzy

muje się nad brzegiem „przepaści",np. na krawędzi stołu.

Po właściwym ustawieniu zwrotnicy koła przedniego, co ustalamydoświadczalnie, żółw jeździ nieregularnie. jakby wyszukiwał najlepsządrogę, co sprawia wrażenie, że jestto rorumne zwierzątko.

Zbudowanie żółwia jest bardzołatwe, ale poszczególne części muszą być wykonane bardzo starannie, abymechanizmy działały lekko, bez zacięć i oporów. Widok kompletnego

podwozia i zespołu napędowego, pozdjęciu tekturowej skorupy, przedstawiono na rys. 155.

Rys. 154. Mechaniczny żółw

R y s . 155. P o d w o z i e f m e c h a n i z m n a p ę d o w y m e c h a n i c z n e g o ż ó ł w i a

126

Silniczck elektryczny pochodzący z

napędu zabawek mechanicznych Jestzasilany płaską bateryjką o napięciu4.5 V. Przednie koło napędzane wrazz przekładnią i silnikiem obraca siędookoła pionowej osi zwrotnicy.Można zastosować koła drewnianelub z tworzyw, najlepiej Jednak nadają się koła ogumione. Kola takiemożna nabyć w Składnicach Harcer

skich. Koła tylne mogą być dowolnych rozmiarów, natomiast koło przednie powinno być możliwie dużej średnicy, około 48 milimetrów(oznaczenie handlów».: „CSH-12X



Rys. 156. Rozmontowane podwozie ¿6łwia

X48”).Podwozie w widoku z góry przedstawiono na rys. 156. Z podwozia

wymontowano cały zespół napędowy oraz bateryjkę.

Budowę rozpoczynamy od wykonania zwTotnicy przedniego koła.

Z blaszki aluminiowej grubości1.2 mm wycinamy dolną część zwrotnicy według rys. 157a, Blaszkę wyginamy w kształcie odwróconej lite

ry „U", zaginając pod kątem prostymwzdłuż linii przerywanych. Do tejobejmy 1 kola (rys. 157b) od stronygórnej należy przy nitować odpowiednio wygięty płaskownik 2 (wykonany z grubej blachy aluminiowej). Odcinek szprychy rowerowej

przełknięty pionowo przez otwory w płaskowniku 2 tworzy oś zwTotnicy.Przez boczne ścianki obejmy / przechodzi oś 2 koła 4. Koło zębate 5

przekładni ślimakowej jest połączone sztywno z piastą koła 4

Budowę przekładni ślimakowej.»okazano na rys. 157b. Silniczck•loktryczny Jest przykręcony pod

stawą do blaszki bocznej I. Śrubkiramocowmjącc silniczck przechodzą

przez otwory 6 i 7. Otwór 7 Jest podłużny, co umożliwia przesuwaniesilniczka i właściwe dobranie luzów'

przekładni. Pionowa oś zwrotnicy przechodzi prrez otwory wspornika f Wygięty z blaszki wspornik $

przybijamy lub przykręcamy śru bkami do deski 9 podwozia. Do deski 9 podwozia (rys. I57c) są po lewejstronie przybite dwie wygięte z blachy obejmy JO i 11. W tych obejmach

lekko przesuwa się listewka ¡2. doktórej Jest przybity łebek 13 i ogon14. ł^bek i ogon są wycięte ze sklejki modelarskiej grubości 2 milimetrów i pomalowane farbą plakatową.

Przesuwanie listewki 12 Jest ograniczone dwoma gwoździkami 25. Do

listewki 12 są przybite blaszki przełącznika 16. Budowę przełącznikaomówiono oddzielnie.

Budowę zawleczenia kół tylnychwyjaśnia rys. 157J. Pasek blaszki 17wygięty w kształcie odwróconej lite

ry ..U" Jest przybity od dołu dodeski 9 podwozia. Wysokość położe

nia osi tylnej ustalamy według wielkości zastosowanych kół — deska 9 podwozia Jest ustawiona dokładnie poziomo. Ponieważ tółw-pojazd matylko trzy koła. należy rozstawienie

kół tylnych ustalić na co najmniej110 mm.

.Schemat wykroju skorupy żółwia

127

przedstaw iono na rys. 157«. Skorupę

wycinamy z grubej tektury l nacinamy w miejscach oznaczonych liniamiciągłymi mi rysunku. Po załamaniutektury do dołu, wzdłuż Unii przerywanych, wszystkie nacięcia podsuwamy „na zakładką" i zaklejamyklejem stolarskim. W przedniejczęści 18 skorupy wycina sle podłużny otwór 19, przez który przechodzą

czułki żółwia. Czułki są wygięte zdrutu stalowego (np. ze szprych rowerowych) i mają na końcach u-mleszczone duże guziki (rys. 155).W miejscu połączenia obydwóch

ż



drutów przylutowana obejma służy

do zamocowania tych czułek na części 20 (rys. 157b).

• Budowę i działan ie przełącznikakierunku obrotów silnika pokazanona rys. 158. Do przesuwanej przezgłowę lub ogon żółwia listewki i są

przyb ite dwie sprężynujące blaszkimosiężne 2 i 3.

Do deski podwozia 4 są przybitestyki 5 i 6. Przy połączeniu wg rys.

158a żółw jedzic do tyłu. W przy padku uderzenia ogonem o ścianąnastępuję przesuniecie listwy 1 oraz

blaszek 2 i 3. Prąd elektryczny po płyn ie teraz w kierunku przeciwnym. zaznaczonym strzałkami narys. 158b, zmieni sle kierunek obrotów silnika i żółw pojedzie do przodu. Po uderzeniu głową o przeszkodą

ponownie zostanie przesunięta listwa1 i żółw pojedzie do tyłu.

W celu zapewnienia dokładnego połączenia elektrycznego przesuwa-

128

Rys. 157. Budowa podwozia i poszczególnychcząści mechanicznego żółwia

nych styków, należy blaszki 2 i 3

wygiąć w kształcie litery „C*\ abyopierały się również na dolnej po-wierzchni deski podwozia 4.

Ze względu na to, że blaszki 2 i J powinny bardzo lekko przesuwać się po stykach 5 1 6, boczne krawędziestyków należy wcisnąć w* nacięciawykonane w desce podwoiła, co

wyjaśniono na rys. 158c.Dodatkowym urządzeniem zwięk-szającym atrakcyjność mechaniczne-go żółwia, jest specjalny przerywacz

prądu bateryjki, działający w mo-mencie zbliżenia się do krawędzi



stołu. Schemat takiego urządzenia przedstawiono na rys. 159. W obwódelektryczny silnika są włączone dwastyki 1 i 2. No końcu dźwigni 3, za-wieszonej pod deską podwozia 4, jest

przymocowane małe kółko 5, Jeżelito kółko zjedzie z krawędzi 6 stołu.

Rys. 159. Schemat działania samoczynnegowyłącznika zatrzymującego żółwia nadkrawędzią stołu

Rys. 158. Zasada działania i częściskładowe samoczynnego przełącznikaobrotów silnika elektrycznego

129

dźwignio 3 spowoduje rozłączenie się

styków I l 2, a przez to zatrzyma silnik elektryczny.

Tekturowa skorupa 7 żółwia opiera się w części tylnej na mostku iz drutu, który jest wbity w tylnąkrawędź deski 4. a w części przedniej bezpośrednio na drucie 9 będą

cym osią zwrotnicy koła. Skorupężółwia malujemy farbami plakatowymi w kolorach imitujących prawdziwe zwierzątko.

h i ż b



c. Mechaniczna żaba

Wprawdzie dotychczas opisane dwamechaniczne zwierzątko •— jamniki żółw, wykonywały samoczynnieróżne czynności, to Jednak obie tezabawki poruszały się za pomocą

podwozia na kółkach.Możemy zbudować jednak Jeszcze

inne mechaniczne zwierzątko poruszające się bez kółek. tj. mechanicz

ną żabi; (rys. 160). która będzie naśladować ruchy prawdziwej żaby.Tylne nogi żaby będą wykonywaćruch skokowy unosząc l przesuwając

cały korpus.Mechaniczna żaba jest napędzana

silniczkicm ..SILMA-H3203N". Takie5 ilniczkł służą do napędu zabawekmechanicznych i można je nabyć wSkładnicach Horccrskich.

Głowa, tułów ł łapy żaby są zro bione z brystolu lub cienkiej te ktu ry. Nogi tylne są przyklejone do

klocków bocznych, co uwidocznionona rys. 161. (Bąrdziej cierpliwi konstruktorzy mogą całą figurkę żabyzrobić z tektury oklejonej miękkądzianiną lub cienką gąbką).

Rys. !00. Mechaniczna żaba — widok gotowej zabawki

Rys. 161. Widok podwozia po zdjęciu kartonowej figurki żab

Ryj. 162. Części składowe

mechanicznej żaby



Baterię zasilającą zabawkę trzymamy w dłoni, a podwójny cienki przewód elektryczny łączy baterię zsilniczkiem napędowym. Przewód 1(rys. 162) po przyłączeniu do silnika 1J należy zabezpieczyć przed ze

rwaniem. Ślimak 14 napędza kółko 15. Do pudełka korpusu 5 są przykle jone łapki przednie 2 orazgłowa sklejona z dwóch stoików3 i 4.

Budowę zabawki rozpoczynamy od przycięcia z drewna (np. z brzozy)trzech płaskich klocków.

Podstawa $ służy do zawieszeniamechanizmu napędowego wraz z silnikiem. Ma ona następujące wymiary: długość — 115 mm, szerokość —34 mm i grubość — 10 mm. Nogi tylne 7 i 12 są przyklejone do bocznych

klocków 6 i 11. Klocki boczne są u-stawionę węższą krawędzią na podłodze i mają następujące wymiary:długość — 08 mm, szerokość —10 mm i wysokość — 34 mm.

Z cienkiej blaszki zrobimy jarzmo10, które posłuży do zamocowaniasilnika do podstawy S. Odcinki gum

ki z zaworu dętki rowerowej (lubodcinki izolacji zsuniętej z przewoduelektrycznego) 9 wsuwamy na końceosi mechanizmu napędowego.

Mechanizm napędowy zbudujemywedług rys. 163. Do podstawy 1 przy-

nitujemy lub przykręcimy śrubamiwspornik 2, wygięty z paska blachyo szerokości około 20 mm. Przezotwory w górnych końcówkachwspornika 2 przesuwamy oś 3 (zro

bioną z odcinka szprychy rowerowej). W środku do osi przylutujemycyną kółko zębate 4, a z boków dwie

131



Rys. 163. Budowa mechanizmu napędowego:a) widok z przodu, b) widok z boku bez klocków, c) widok z boku z założonym klockiem łapy

podkładki ustala jące Ja i Jó. Ujm u- jąc kleszczami wyginamy z bokówkorby Jc i Jd. (Dopiero teraz odcina-my nadmiar drutu). Poziome końcekorb wsuwamy w otwory wywierco-ne w klockach bocznych 5 I 6.

W deseczce podstawy J (rys. 163b)

wyżłobimy płaski prostokątny otwór,aby w nim osadzić silnik 7. Pasek

blaszki 8 wygięty w postaci jarzma,obejmuje silnik i podstawę i. W celuwyjęcia silnika, jarzmo $ wystarczyodsunąć do przodu. Na osi silnika jest osadzony ślimak napędzający

koło 4. Zasady budowy przekładni podano na stronie 316.

Po uruchomieniu 1 wypróbowaniumechanizmu, wstawiamy od góry„pudełko** figurki żaby. Do klocków

bocznych należy przykleić odpo-wiednio wygięte tylne łapy.

132

chwytaki, może wykonywać różne

prace fizyczne, które dla człowieka byłyby niebezpieczne lub bardzomęczące. Zainstalowana w pojeździćkamera telewizyjna przekazujeobraz do stacji sterującej, co umożliwia dokładną obserwację działaniamechanizmów pojazd u-robota.

Zbudowanie modelu takiego po jazdu kosmicznego sterowanego ra

diem jest dość trudne i kosztowne.Jednak do zabawy w pokoju możemy zbudować pojazd sterowany

przewodowo, połączony ze stacją ste rującą cienkim czterożyłowym przewodem elektrycznym.



Ry*. 154. Szablony wykroju poszczególnychczęści figurki ¿aby

Na rys. IM zamieszczono szablony poszczególnych części całej figurki.Podzlałka w lewym górnym narożniku umożliwia powiększenie rysunkudo naturalnej wielkości. (Można narysunku narysować ołówkiem kratkiwg podanej podziałki. a następnierysunek powiększyć przez narysowa-nie go na kratce o bokach 1X1 cm).

13. ZDALNIE STEROWANY

POJAZD KSIĘŻYCOWY

Do badania nieznanych terenów naobcych planetach człowiek możeużywać pojazdów bez kierowcy,zdalnie sterowanych. Taki pojazd,wyposażony w mechaniczne łapy i

y yDo budowy pojazdu będą potrzeb

ne dwa małe silniczki elektryczne

służące do napędu zabawek mechanicznych oraz trzy koła, kawałkisklejki, listewka, blaszki, drut igwoździki. Wymiary wszystkich części ustalamy samodzielnie, zależnieod posiadanych materiałów. Budowęrozpoczynamy od wykonania mechanizmu napędowego.

Widok zewnętrzny pojazdu przedstawiono na rys. 155. Obudowa J jestzrobiona z czarnego kartonu. Dwiemechaniczne łapy-chwytaki 2 wycinamy piłą włosową z cienkiej sklejkii przyczepiamy gwoździkami do korków przyklejonych na bokach obudowy. Korki J powinny być ścięteukośnie tak. aby powierzchnie bocz

ne, do których przylegają łapy, były pionowe. Kam era telewizyjna 4 jestzrobiona z drewnianego klepka i osadzona na osi mechanizmu zwrotniczego (zobacz część 14 na rys. 165a).

Na pokryw ie la (rys. 155) przykleimy jeszcze pokrywki .plastyko-

IS — Lubię ma jsterkow ać 133

rego osi Jest przymocowane koł

zębate 8 zc starego budzika. Koło jest napędzane ślimakiem JO umieszczonym bezpośrednio na osi silnikinapędowego ił. Silnik IJ jest za>wieszony w dwóch obejmach 12 wykonanych z blaszki. Silnik Jest u-mieszczony w otworze koła 13 wykonanego ze sklejki lub płyty pilśnio

wej. Koło to służy do obracaniacałego mechanizmu napędowego. Dokładnie nad punktem styku koła 9z podłogą, znajduje się pionowo u-stawiona oś ¡4 zwrotnicy. Jest toodcinek szprychy motocyklowej, którego dwie nakrętki 14a i 14b zamo



Rys. IM. Zdalnie sterowany pojazd księżycowy

wych” pudelek, różne „techniczne

ozdoby” oraz antenę radiową. Calaobudowa Jest sklejona z trzech części wyciętych z kartonu: wierzchula . stożka górnego Ib i stożka dolnego Je. Obudowę wstawiamy odgóry na podwozie bez jakiegokolwiek dodatkowego zamocowania. Na przewód 5 nada je się elastyczny dru t

w izolacji bawełnianej. Baterię zasi

lającą można umieścić pod tablicąsterującą 6.

Działanie mechanizmu napędowego jest podobne do działania „mechanicznego żółwia”, co opisano w

poprzednim rozdziale.Wspornik 7 (rys. 166a) obejmuje z

dwóch stron koło gumowe 9, na któ

rego dwie nakrętki 14a i 14b zamo-cowują koło 13 i wspornik 7 (nakrętki 14a, b, to po prostu opiłowancgłówki tzw. „nipli” szprychy). Koło13 należy wyciąć bardzo starannie,a otwór na oś 14 umieścić dokładniecentrycznie, ponieważ ma to podsta

wowe znaczenie dla sprawnego kierowania pojazdem. Z paska grubej blachy wyginamy wspornik 15. który jest przykręcony do ramki 16 ze

sklejki. Pionowo ustawiona ramka 16 Jest w części tylnej, u dołu, przykręcona do wspornika 17 wygiętego z paska blaszki. Na rys. 166a pokazanowidok z boku, a na rys. 1 Mb widokz góry całego podwozia. Dolne częściwspornika 17 są wygięte w kształcieuchwytów 18, przez które przechodzi

szprycha 19. Na szprychy są wciśnięte dwa tylne koła.

Drugi silnlczek elektryczny 20 jestzawieszony na sprężystym pasku blaszki 21. Ta blaszka jest przykręcona lub przynitowana do sklejki 16.

Na oś silniczka 20 jest wsunięta rolka gumowa (odcinek gumki z zaworu

«•134

dętki rowerowej); ta rolka jest staledociskana do kola 13, które jest

przez nią napędzane.Silnik 11 napędza cały pojazd; na

tomiast chwilowe włączenie silnika 20 — w lewo lub w prawo — powoduje obracanie mechanizmu na pędowego dookoła osi ¡4 i zmianękierunku jazdy całego pojazdu. Wcelu uzyskania biegu wstecznego nic

trzeba zmieniać kierunku obrotówsilniczka 11, a wystarczy za pomocąsilnika 20 obrócić o 180* cały mechanizm napędowy.

Do boków ramki (sklejki) 16 u góry są przynłtowanc dwa poziomowygięte paski blaszki 22 Na tych



P^dwida Budowa P°ia2du księżycowego: a) widok 2 boku. b) widok 2 góry

wygięte paski blaszki 22. Na tych paskach oraz na górnej krawędziramki 16 spoczywa obudowa pojazdu, a właściwie część la (rys. 165).

W prototypie modelu, który posłużył do niniejszego opisu, poszczególne części miały następujące wy

miary; — średnica koła napędowego —

45 mm, — średnica koła 13 — 115 mm.

• — rozstawienie kół tylnych —130 mm,

— rozstaw ienie osi kół (odległośćmiędzy środkiem osi kół tylnych aosią koła przedniego) — 110 mm,

— średnica kół tylnych — 32 mm.Baterie zasilające umieszczamy w

pudełku , które trzyma w ręku pilot

sterujący pojazdem. Na pudełku przybijamy przyciski włączające,wygięte z pasków mosiężnej blaszki.Schemat połączeń pokazano na rys.167. Po równoczesnym naciśnięciu

blaszek A i B silnik kierunkowy obraca się w lewą stronę i od wrót-

135

Rys. 167. Schemat sterowania silnikami pojazdu księżycowego

nic — po równoczesnym naciśnięciu samochodowe Miniaturowy samo

wnątrz koła. trzyma w ręku baterł<j

do której jest przywiązany podwój,ny przewód elektryczny; z drugiestrony przewód jest przyczepiony d<! boku samochodzika.

Sędziowie mierzą stoperem cza przejazdu, np. pięciu okrążeń toruZawody można uczynić trudniejszerysując tor owalny lub budując

z tektury małe wzniesienia na torze.Zbudujemy samochodzik, którymożna bez przesady nazwać naj prostszym samochodem, jak i w ogólemożna zbudować. Na rys. 169a

przedstawiono widok samochodzikazmontowanego natomiast na rys



nic po równoczesnym naciśnięciu blaszek C i D silnik kierunkowyobraca się w prawą stronę. Przez naciśnięcie kontaktu £ uruchamia sięsilnik napędowy.

W obracającej się „kamerze telewizyjnej" można wbudować dodatkową żarówkę, która zapala się wmomencie wykonywania skrętów*.Schemat połączenia widzimy na rys.167. Dalszym ulepszeniem jest wbu

dowanie w*cwnątrz pojazdu dodatkowej bateryjki, która będzie zasilaćdodatkowe reflektory umieszczonena obudowie pojazdu. Tak wyposażony pojazd księżycowy wygląda bardzo efektowmie, gdy uru ch am iamy go w całkowicie zaciemnionym pokoju.

14. SAMOCHODY NA TORZE

WYŚCIGOWYM

Na sali gimnastycznej, na czystym podwórku lub w dużym pokoju możemy urządzić prawdziw*e wyścigi

samochodowe. Miniaturowy samochodzik jeżdżący na uw*ięzi po okrągłym torze, rozwija wielką szybkość.

Na asfalcie podw*órka malu jem ykredą okrągły tor (rys. 168). Konstruktor samochodzika stojąc we

zmontowanego, natomiast na rys.169b przedstawiono ten sam samochodzik po zdjęciu nadwozia.

Do budowy samochodzika są potrzebne następujące materiały:

— blaszka aluminiowa o wymia-

Rys. 168. Tor wyścigowy modeli samochodów* na uwięzi

136

riáU l£li)X46X 130 mm,

-jm üfi ii r puszki po kon*tcvd s «Torach 8X86 mm,

- irr, fc&a gumowe o średnicy*rjcrat\ cioto 30 mm (do na-iyu *V f ^ ± CSH),

- c^ychy rowerowej,zz anb ;ctU metalowego,

- ix ń elektryczny (w prób

ie ańa aitosowano silnlczeksi.rj featrmre wyprowadźcie * jeśli nic mamy

¿k . V> można zastoso-wt rr : rlaortrormą osią napę-ón«?zntp*dku będzie na



Rys. 169. Samochodzik no uwięzi: a) gotowy model, b) widok podwozia pozdjęciu nadwozia

ón«?zntp*dku, będzie na- ptćaatffcjelao tylne kolo, pod

ra fct^łfcto będzie się obra-e*

rozpoczynamy odaytzci as? podwozia. Ramęa7d r : táuki aluminiowej

rs w£ł | rublonu I (rys.1TMfciat powiększyćlbcr.: 11

I a oekśsch 1q wiercimyotrrtpriritcii osi ze szpry-cbtrir^ e c*śd tylnej wycia? U ttseią do meta luotrzj 3

Stcęuabnftu metalu lubu ttr* z jr n ucinamy boki

n ? ta |6 r z e wzdłużU- jeme?:* Środkowa c z ę ś ć

rar? r ała k s z t a ł t korytu lyz* beki ramy p ł a s k i m i

klecar.Ępizj Je nadając imtx U r * a ń s ) na rys. 170b,ni cm Miare podwozie w

w i ¿x :p » ?t o d c i e n i u p r z e zotszj x j i 3ócizka sz p ry c h y

rusf-sr. 1 u ktf.ee s z p r y c h y

«rJor Diak i Ib Wwydęcia

137

części 16 wciskamy silnik 4 wraz z

poprzednio zmontow anymi kolamitylnymi 5a i 56. Koła są osadzone bezpośrednio na osi silnika.

Rozstawienie kół tylnych wynosiokoło 55 mm. Wystające osie sllnlcz-ka należy przedłużyć, jak pokazanona rysunku w kole (170c). Na oś jestwciśnięta metalowa tulejka 7. Drugi

koniec tej tulejki należy wcisnąć wodpowiednio rozwiercony otwór pia

sty koła 8.

W próbnym modelu tulejki 7 wykonano z końców metalowych długopisów. Tulejki można również wykonać z pręta metalowego lub z



konać z pręta metalowego lub zcienkiej blaszki przez zwinięcie i za-

lutowanie rurki.W normalnym samochodzie między silnikiem a kołami jest wbudowana skrzynka przekładniowa, za pomocą której można zmieniać moment napędowy na kołach. W naszym rozwiązaniu umieszczamy bez pośrednio koła na osi silnika, wskutek czego uzyskuje się mały momentnapędowy. Samochodzik nie pokonadużych wzniesień, natomiast będzierozwijać bardzo wielką prędkość.

Do dolnej blaszki ramy podwozianależy przy nitować pasek 9 blaszkiz puszki po konserwach. Dwa przewody elektryczne z silnika są przyczepione pod ramą i oraz pod blasz

ką 9, a następnie przywiązane dokońcówki 9q za pomocą przylepca.

Na rys. 170d przedstawiono po przeczny przekrój samochodzika. Nadwozie JO, zwinięte z brystolu, jest w środkowej części zaciśnięte

Rys. 170. Budowa podwozia samochodu wyścigowego

A10 138l

3I _ i

1 1——

/ \ /

1 i —- ——H

- rU

_1i

1

1



1

1 \

/ /

\ Ryt. 172. Zasada zasilania elektrycznego samochoduna tone wyścłgow-ym

Rys. 171. Szablon wykroju nadwozia samochodu

końcami paska blaszki Jia i JJb.

Blaszka J1 jest wygięta tak, aby dawała się wcisnąć W środkową częśćramy J. Sylwetkę kierowcy, owiewkę kabiny, lusterko wsteczne, numerstartowy itp. wykonujemy wg własnej fantazji.

Na rys. 171 przedstawiono szablon

wykroju nadwozia z brystolu. Rysunek należy powiększyć wg kratekna siatce 1X1 cm. Krawędzie l i 2

sklejamy na zakładkę po zwinięciu przedniej części w kształcie ow alnego wlotu powietrza. Części 3 i 4 sązaciśnięte blaszką l l a i JJb (rys.170d).

Nadwozie można rozwiązać w do wolny sposób, np. przez wydęcie zestyropianu lub z innego tworzywa.

W wielu państwach bardzo rozpowszechnioną zabawą są elektrycznienapędzane samochodziki jeżdżące poforze s tykowym. Ze względu na to,że Składnice Harcerskie rozprowa

dziły znaczne ilości takich samochodzików, zajmiemy się tylko omówieniem zasad eksploatacji takiej za bawki

Zasadę działania samochodzikawyjaśniono na rys. 172. W plastykowym torze 1 jest wycięta pionowaszczelina 2. Przednie koła samocho

dzika 3 są kierowane przez klocek--ślizgacz 4. Klocek 4, ślizgając się powewnętrznych ściankach szczeliny 2.nadaje kierunek Jazdy całemu samochodzikowi. Silnik elektryczny, który napędza koła tylne, jest połączony elektrycznie z zablcrakami 5 i 6.Te zabłeraki to po prostu dwie sprę

żyste blaszki, które ślizgają się poszynach 7 i i. Szyny 7 i I, do których jest doprowadzony prąd elektryczny, są umocowane równolegledo szczeliny 2 w torze J.

Na rys. 173 widzimy zewnętrznywygląd samochodzika elektrycznegow wykonaniu fabrycznym.

139

Silniczck elektryczny należy zasi

lać prądem elektrycznym o napięciu12 V. Oczywiście do zasilania nadajesię tylko prąd stały. Największąmoc silnik rozwija przy prędkościobrotowej około 6300 obrotów naminutę.

Przekładni zębatej, to znaczy kół9 i JO, nic należy smarować żadnym

smarem, ponieważ koła te są wykonane z tworzywa bardzo śliskiego(o małym współczynniku tarcia).Stalowa oś silnlczka Jest ułożysko-wann w dwóch łożyskach ślizgowychwykonanych z mosiądzu. Łożyska te.

po dokładnym oczyszczeniu pędzelki j i i lką il ś ią



Rys. 173. Miniaturowy elektryczny samochodzik wyścigowy: a) widok z boku. b) widok podwozia od strony dolnej

#W celu konserwacji lub naprawy

moina cały samochodzik rozłożyć bez uszkodzenia i rozkręcania Jakichkolwiek części. Posługując sięmałym płaskim wkrętakiem, oddzielamy dolną część nadwozia 1 (rys.174) od całego samochodu. Częśćdolna 1 z górną częścią nadwozia 2

Jest połączona zatrzaskami Ja wsu

niętymi w obejmy 2a. W uchwytach2b Jest osadzone zawieszenie kół przednich 3.

Zabieraki 4 są połączone przewodami z dławikami 5 i silnikiem 6.Silnik 6 moina wysunąć z obudowry7 po odłączeniu klamry 8. Koło zę

ba te 9 napędza koło zębate 10 wyciśnięte na oś kół tylnych.

kiem, smarujemy niewielką ilościąoleju do maszyn do szycia. Bardzo

oszczędnie należy smarować przednie łożysko silnika, aby olej nic

przedostał się na szczotki kom utatora.

Uwaga: łożysk ani silnlczka niewolno przemywać żadnymi rozpuszczalnikami. W przypadku wymiany przewodów lub dławików należy

wszystkie styki lutować cyną.Układ kierowniczy i zawieszenie

kół nie wymaga żadnego smarowania, wszystkie części powinny byćtylko starannie oczyszczone z pyłu,włosków' itp.

Gumowe kółka tylne można zdjąćz osi tylnych przez pokręcenie i odciąganie na boki. Jeżeli w chwilistartu lub w czasie jazdy kółka ślizgają się. należy bieżnikom opon nadać odpowiednią chropowatość przez poprzeczne pocieranie papieremściernym.

W czasie składania nadw*ozla należy sprawdzić, czy kołki ustalające

140



Rys. 174. Części składowe elektrycznego samochodzik« (opis w tekście)

właściwie osiadają w odpowiednichgniazdkach.

Blaszki zabieraków (części 4 narys. 174) należy dogiąć w ten sposób,oby pod ciężarem nadwozia dokładnie przylegały do szyn zasilających.Powierzchnie stykowe zabierakóworaz szyn nie mogą być utlenionei brudne. Należy Je lekko oszlifowaćdrobnym papierem ściernym, a następnie lekko natrzeć wazeliną tech

niczną (można użyć wazeliny kosmetycznej).

Tor samochodzików można zasilaćz transformatora sieciowego na na pięcie 12 V, oczywiście z prostow nikiem. Schemat połą czert z zastosowaniem baterii przedstawiono narys. 175a. Szyny I i 2 są połączone

przewodem z wyłącznikiem 3 i ogniwami baterii 4.

Zmianę prędkości obrotowej silni

ka można uzyskać przez zastosowanie wielostykowcgo włącznika 5 (rys,175b), włączającego kolejno wyższenapięcie szeregowo połączonych ogniw baterii 6.

W rozwiązaniu fabrycznym prędkość Jazdy samochodzikiem uzyskujesię przez stopniowe włączanie oporudrutowego I (rys. 176). Ruchomystyk 2 jest przesuwany dźwignią J.Bardzo prosty, lecz ciekawy wyłącz-

141

nik 4, służy do natychmiastowego

zatrzymania silnika. W czasie jazdy prąd ze źródła A płynie przez zwar-te styki 5 l 6. przewód 7, silnik 8,

przewód 9, opór 2 z powrotem do punktu zasilania B.

Po naciśnięciu przycisku 4 zostaje przerwany ten obwód, lecz następu jezwarcie styków 6 i 20. Rozpędzony

silnik działa jak prądnica, a więczwarcie przewodów 7 i 9 powodujenatychmiastowe zahamowanie sil-nika.

W jednym z telewizyjnych pro-gramów „ZRÓB TO SAM” demon-strowałem amatorskie wykonaniesamochodzików i toru wyścigowego



Rys. 175. Schemat elektryczny układuzasilania torów samochodzika (regula-cja napięciem)

Rys. 176. Schemat oporowego regula-tora prędkości samochodzika elektrycz-nego

samochodzików i toru wyścigowego.Budowę takiego samochodzika wy-

jaśniono na rys. 177. Rama podwozia2 jest zrobiona z listewki z drewna

bukowego. Pod listewką są przybite poprzecznie dwa paski blaszki 2 i 3. Sposób wygięcia tych blaszek wyjaś-niono na rysunku po prawej stronieu góry. Przez otwory w blaszkach 2

0 3 0

• i .

14 2

i 3 są przetknięte poziomo osie kół

4 i 5 zrobione z odcinków szprychyrowerowej.Wiemy, że na zakrętach koło lewe

obraca się z inną prędkością niż ko-ło prawe. W prawdziwym samochodzie różnicę obrotów kół uzyskujemy przez zastosowanie mechanizmuróżnicowego. W naszym modelu torozwiązanie uprościmy. Oś koła tyl

ko z jednej strony jest na trwałewciśnięta w piastę koła. Drugie kołona tej samej osi obraca się swobodnie, lecz aby nie spadło, na końcuosi wciskamy odcinek gumki z zaworu dętki rowerowej (lub odcinekrurki — izolacji zsuniętej z przewo



177. Konstrukcja samochodziki Jeżdżącego po lorze szczelinowym

rurki — izolacji zsuniętej z przewodu elektrycznego).

W części tylnej do listewki 1 przykręcamy sprężysty pasek blaszki 6,na którym Jest zawieszony silnikelektryczny 7. Na oś silnlczka jestnasunięta gumka I (z zaworu dętkirowerowej). Ta gumka — rolka I

jest przyciśnięta bezpośrednio do bieżnika Jednego koła tylnego, co

zupełnie wystarcza do napędu całego samochodziki. Sposób dociśnięciarolki f do koła należy ustalić doświadczalnie.

Przed osią przednią, w listewkę iwkręcamy śrubę (MS), na której jestnasunięty od dołu odcinek cienkiejrurki 9. Może to być rurka z długo

pisu. Ś ruba i ru rk a 9, tworzą element prowadzący, który będzie się przesuwać w szczelinie toru 10.

Przez dwa otworki wywiercone w przedn iej części listewki 1, przetykamy pionowo końce przewodów odsilnika. Przewody należy zakleići unieruchomić w otworach listewki

14 3

przez w ciśniecie klinów z zaostrzo

nej zapałki. Końce przewodów podlistewką odginamy do tyłu, a następ

nie po usunięciu izolacji formujemył drucików dwie „miotełki” /Ja

IIb. W ten sposób otrzymujemyelastyczne zabicraki ślizgające się poszynach toru JO.

Nadwozie samochodzik* zrobimy

z brystolu według orientacyjnegoszablonu 12. Przekroje na rysunkuwyjaśniają kształt wygięcia pudłanadwozia. Do tylnych krawędzi przyklejamy dodatkowo ściankę 13. Pudło nadwozia należy oprzcó na odpowiednio przyciętych korkach, przy



wiednio przyciętych korkach, przyklejonych do listewki 1.

Sposób wykonania toru wyścigowego pokazano na rys. 178a. Abyułatwić przechowywanie toru, zrobimy gu jako składany przegubowoz trzech części Ja, lb i Ic. Zawiasy 2

można przybić od dołu tak, aby bokila i ic założyły sie pod spodem. Ca

ły tor jest zrobiony z prostej i suchej sklejki o grubości 5 mm. Po dokładnym wytrasowaniu, piłą włosową wycinamy szczeliną 3 (rys, rtsb).Szerokość szczeliny 3, w której będzie sie przesuwać rolka samocho-dzika 4, nie powinna przekraczać4 mm. Po wycięciu szczeliny należy

wewnętrzne jej ścianki staranniewygładzić i ewentualnie natrzećświecą w celu zmniejszenia tarcia.

Uwaga: w celu wycięcia szczeliny

3 należy w częściach bocznych la

i Jc wykonać dwa przecięcia, abyusunąć pasek sklejki; natomiast nakażdy tor w części środkowej 1 b wy

starczy tylko Jedno przecięcie, a na-

Rys. 178. Budowa toru szczelinowego: a) widok z góry. b) przekrój toru

Rys. 179. Zasada budowy toru w kształcie podwójnej „ósemki"

144

»tupnie rozcięte płyty rozsuwamyrównolegle na odległość 4 mm.

Po wykonaniu wszystkich szczelin,cały tor przyklejamy do drugiejwarstwy sklejki 5. która łączywszystkie przycięte części. Zamiastdrugiej warstwy sklejki moina części toru przybić do poprzecznie podłożonych listewek.

Szyny doprowadzające prąd do za-

bicraków 6 i 7 samochodu zrobimyz cienkiej blaszki przybijając odpowiednio wycięte listwy do sklejki.

Szyny doprowadzające prąd moina zamiast z blaszek zrobić z foliialuminiowej. (Folia aluminiowa Je>tstosowana do celów gospodarstwad i i ją b ć kl

1 5 . S A M O C H O D Z I K

Z P R O G R A M O W A N Y MM E C H A N I Z M E M

S T ER U JĄ C Y M

W życiu codziennym spotykamy sięz urządzeniami, które mają zaprogramowaną kolejność wykonywaniaróżnych czynności Między Innymi

takim ciekawym urządzeniem Jest pra lka automatyczna. Wiemy, że pra lka wykonuje kilkanaście różnych czynności bez ingerencji czło

wieka. Działanie pralki jest stero-

wanę przez samoczynny mechanizm programujący.W celu uzyskania doświadczeń jak

działa najprostszy mechanizm programujący, zbudujemy model samochodzik«. który będzie miał z góryustalone, czyli zaprogramowane, kierunki jazdy. Przez odpowiednie

przestaw ienie kołków w naszym

„programatorze” będziemy moglizmienić i wyznaczyć nowy program jazdy samochodu.

Do budowy samochodzik« musimy



domowego i moina ją nabyć w skle

pach „1001 Drobiazgów**). Folię aluminiową przyklejamy do drewnastosując rozrzedzony klej butapren.

Inne rozwiązanie toru przedstawiono na rys. 170. Dwa kawałkisklejki 1 i 2 są połączone na krawędzi 3 za pomocą zawiasów 4. Zaletątakiego układu jest jednakowa długość torów 5 i 6, co zapewnia równe

szanse uczestnikom wyścigu. Wadątorów ułożonych „w ósemkę” Jest

skrzyżowanie w części środkowej. Natym skrzyżowaniu nic naklejamy pasków folii doprowadzających prądelektryczny, gdyż samochody prze jeżdżają punkt skrzyżowania naskutek działania siły bezwładności.

Za Jedną z reguł tego wyścigu należy przyjąć, że pojazd przybywającyz prawej strony korzysta z pierw-szeóstwa przejazdu.

> « 1 1 .> . . ^ —

Rys. 180. Widok podwozia samochodzik« z programowanym mechanizmemsterującym: a) widok z boku, b) widok z góry

13 — l . u b l ę ma j s t e r k o w a ć 145

przygotować następujące materiały

i części: miniaturowy silnik elektryczny do napędu zabawek, desecz

kę z drewna liściastego o grubościokoło 0 mm, cztery kółka o średnicyokoło 58 mm. kawałki blaszek i drutstalowy lub dwie szprychy rowerowe.

Widok zmontowanego podwozia

samochodu przedstawiono na rys.180. Podwozie jest zrobione z deseczki J. na której są osadzone

zwrotnice kół przednich 2 oraz oikół tylnych 3. Silnlczck 4 jest nieruchomo przymocowany do deseczki podstawy J. Na osi silniczka 4 jestnasunięta gumka 4a (z zaworu dętki

“ i

: '

*

130 '£

£a

* f T ~

*



nasunięta gumka 4a (z zaworu dętki

rowerowej), tworząca rolkę napędową. Ta rolka napędowa jest w spo-»ób samoczynny dociskana do obrze-

opony koła tylnego. Zwróćmyuwagę na pewien szczegół widocznyna rys. 180a. Oś kół tylnych Ja jestzawieszona w zaczepach z blaszki Sz pewnym niewielkim pionowym luzem. W wyniku tego luzu koło tylneJest stale dociskane do rolki napędowej 4a.

W deseczce podwozia 1 wywiercimy prostopadle otwory do osadzeniazwrotnic kół przednich oraz osadzenia gwrożdzi 6 i 7. Na osi-gwoidzlu 5osadzimy „programator” 8. Jest to

krątek drewniany napędzany przezfumkę-recepturkę 9 założoną na osikół tylnych Ja.

W czasie Jazdy krążek 8 obraca*ię powoli, a osadzone na nim kołki!q naciska ją dźwignię-listewkę JO,Powodując jej kątowe przestawienie.Przednia część dźwigni lOo przesuwa Rys. 181. Części składowe podwozia samochodu

146

listewkę 1J. ta natomiast skręca na boki zwrotnice kół przednich.

Gumka 12 skręca koła w kierunku powrotnym.

W drewnianym krążku 8 możnawywiercić większą liczbę pionowychotworków do osadzania w różnych punk tach kołków 8a. Przez odpowiednie ustawienie kołków 8a możemy zaprogramować kierunki Jazdysamochodu. Może on np. jeździć potorzc w kształcie ósemki, kwadratu,trójkąta itp.

Na dole rys. 180b podano skalę,która umożliwi obliczenie rzeczywistych wymiarów części.



Na rysunku 18la podano orienta

cyjne wymiary deseczki podwozia J.Krążek-programator skleimy z

trzech kółek wyciętych ze sklejkimodelarskiej. Kółka 2a i 2c mogą

być bardzo cienkie (np. grubości1,5 mm), natomiast kółko środkowe26 wycinamy piłeczką włosową zesklejki modelarskiej o grubości oko

ło 6 mm. Gotowy krążek osadzimyna osi-gwożdziu 3 (rys. 1811>).

Oś kół tylnych 4 Jest zawieszonaw zaczcpach-haczykach 5 i 6 przybitych do tylnej ścianki deseczki 1.

Jeżeli samochód skręca lub Jedzie po łuku, to koła lewe pokonują dro gę o innej długości niż koła prawe.Z tej też przyczyny w żadnym samochodzie koła nie są połączone jednąwspólną osią. W naszym samochodzie tylko koło tylne prawe 7 jesttrwale połączone z osią 4. Natomiastkoło tylne lewe 8 obraca się luzemna osL Oś 4 możemy zrobić z drutuo grubości około 4 mm lub z odcinka szprychy motocyklowej.

10*

Rys. 182. Szablon budowy kartonowego nadwozia samochodu

Koła przednie 9 są osadzone nazwrotnicach JO wygiętych z drutu0 grubości 2 mm. Przednie dźwigniezwrotnic są połączone listewką po przeczną JJ. Górną część dru tuzwrotnicy (rys. 181c) wyginamy

płaskimi kleszczami już po wsunię

ciu zwrotnicy w otwór deseczki I.Podkładki JOa i ¡Ob zmniejszająopory tarcia przy obracaniu się1 skręcaniu kół.

Po wyregulowaniu mechanizmówi sprawdzeniu działania podwozia,zbudujemy nadwozie samochodzika.Z twardego kartonu wycinamy

ścianki według szablonu na rys. 182.Pudło nadwozia sklejamy klejemwikolcm. a od spodu w'klcjamy szybki z przejrzystej folii. Pudło nadwozia powinno być odejmowane od podwozia.

W dotychczasowym opisie pominięto sposób umocowania baterii zasilającej silnik elektryczny, co uza

leżnimy od rodzaju zastosowanej baterii. Na rys. 183 przedstawiono Jeden ze sposobów wbudowania baterii płaskiej. Rysunek przedstawia poprzeczny przekrój samochodu nadkrążkiem mechanizmu programatora.

Szeroki pasek sprężystej blaszki Jobejmuje z dwóch stron obrzeże de-

Rys. 183. Poprzeczny przekrój samochodu

147



I

«cczkl podwozia 2. Przy nitowany lub

przylutowony drugi pasek blaszki Jmn boczne kortcc zagięte w ten spo-

sób, aby utrzymywał wstawionenadwozie 4. Bateryjka 5 Jest przy-mocowana gumką do blaszki J.

Dodatkowo pod deseczką podwozia przymocujemy mały włącznik prądusilnika.

16. A U T O T R E N E R —

P R Z YR Z Ą D D O N A U K I

J A Z D Y S A M O C H O D E M

Któż z nas nie marzy o tym, abyusiąść zo kierownicą, patrzeć przedi bi ją ą ię d ę



siebie na przesuwającą się drogę

i prowadzić prawdziwy samochód.Jak to? powiedzieliśmy: „przesuwa- jącą się drogę", a przcciet w rzeczy-wistości to samochód przesuwa sięwzględem drogi. A właśnie w ma-łym, stołow ym aut ot renerze rucho-ma droga przesuwa się pod samo-chodem. Samochód Jest tylko kiero-

wany w prawą lub lewą stronę, wzależności od życzeń kierowcy. Natakim przyrządzie do nauki jazdymożna nauczyć się pewmych odru-chów podobnych do czynności praw-dziwego kierowcy podczas prowa-dzenia samochodu.

Ogólny widok autotrenera przed-stawiono na rys. 184. Mały model sa-

mochodu Jest przesuwany na boki,zależnie od ruchów kierownicy.Przed samochodem przesuwa się ru-choma droga namalowana na płót-nie. Pas płótna, zszyty w kształciemankietu, przesuwa się na dwóch

poprzecznych watkach drewnianych,

Rys. 185. Części składowe autotrenera

z których Jeden Jest napędzany sil-nikiem elektrycznym.

A oto na rys. 185 przedstawionoten sam autotrener rozmontowanyna poszczególne części. Podstawa i

przy rządu Jest wykonana w' kształ-cie ramki z listewek i pasków płyty pilśniowej. We wspornikach 2 sąułoiyskowanc: w'ałek napędowy 2

i wałek naprężający 4. Na wałkach

148

przekuwa się zszyta, szeroka taśma

płócienna 5. No tej taśmie jest namalowana droga. Mechanizm kierowniczy składa się z dwóch szpulek6 i 7. Do górnej szpulki 7 jest przy bite koło kierownicy wycięte zesklejki. Silniczek S pochodzi od na

padu zabawek mechanicznych. Jedenr przewodów łączących silnik z baterią 9 ma wbudowany wyłącznik

przyciskowy 10.

Wymiary poszczególnych części podano na rys. 186. Budowę przyrządu najlepiej rozpocząć od wykonania ramki-podstawy.

Do dwóch listewek bocznych 1 i 2

są przybite od spodu dwa paski płyty pilśniowej lub sklejki 3 i 4. Pro



y p j j

stokątny kawałek płyty lub sklejki 3 powinien być dość sztywny, ponieważ tworzy on tylne zamknięcieramki-podstawy; natomiast pasek płyty lub sk lejki 4 mole być bardzowąski, gdyt przednia część ramki jest wzmocniona przez przybicie ta blicy rozdzielczej 5. Tablica rozdzielcza wycięta ze sklejki grubości 6 mmma wydęte otwory do wbudowaniawału kierownicy i wyłącznika silni-

- ka. Tablica rozdzielcza jest oklejona papierem płótnowanym lub malow ana emalią nitrocelulozową.

Na tablicy rozdzielczej można namalować lub nakleić różne wskaźniki. jak np. licznik szybkości, ampe

romierz itp. Po prawej stronie za ta blicą rozdzielćzą jest przybity pasek blaszki tworzący uchwyt do zamocowania baterii elektrycznej.

Po zbudowaniu ramki-podstawy,od strony wewnętrznej przybija słęwycięte z blachy wsporniki wałków. Rys. 186. Budowa ramy i układu napędowego autotrenera

149

Wałek tylny 6 Je*t ułoży skowany wcwspornikach 7 l 8. Wsporniki wałka

powinny być lekko sprężyste, coułatwi wyjmowanie wałka w czasienasuwania „ruchomej drogi*'. Wałek

przedni 9 Jest ułoiysko wany wahll-wie, dzidki czemu uzyskuje się równomierne nnpręźcnlc płótna ruchomej drogi. Oba wsporniki JO wnika

przedniego wychylają się w płaszczy żnle listewek bocznych. Każdywspornik jest przybity do listewkitylko jednym gwoździem JJ. Dolnaczęść wspornika JO jest zagięta podkątem prostym do środka i na tęczęść ¡2 jest zaczepiona gumka JJ.

Gumka naciąga wspornik, a ten

przesuwa wałek 9 w stronę tablicyrozdzielczej i napręża płótno Siłę

z jej „końcem". Obok drogi można przykleić wycięte z brys tolu małe

znaki drogowe.Mechanizm i układ kierowniczyskłada się z dwóch szpulek J5 i 26

połączonych wałkiem J7. Nylonowanić (żyłka) J8 jest owinięta trzy razydookoła szpulki J5, a następnie przeciągnięta przez rowki rolek J9 i 20.

Związane końce nici są zaczepionedo małego modelu samochodu 2J.

Pionowe osi rolek J9 i 20 najlepiejwykonać z odciętych kawałków

szprychy rowerowej.Ze względu na znaczną prędkość

obrotową wałka wirnika silniczkanależy zbudować przekładnię zwalniającą. Jedno pełne, okrężne przesunięcie ruchomej drogi nic powin

Gumka Jest przyciśnięta do koła na pędzanego 2J. Koło to, wycięte z pły

ty pilśniowej, Jest przybite do wałka 6. Średnicę koła dobiera się zależnie od prędkości obrotowej sil

nika.Silnik 22 Jest przykręcony do bla

szki 24 zamocowanej wahliwic na

listewce bocznej J i pod własnymciężarem dociska własną oś do kołanapędzanego.

Na tablicy rozdzielczej możnawbudować dodatkowo „dźwignięzmiany biegów”. Przesunięcie tejdźwigni (25 na rysunku u dołu) powoduje włączenie lub wy łączeniedodatkowego oporu 26, wskutek czego uzyskuje się dwie prędkości obrotowe silnika i szybkości ruchomej



rozdzielczej i napręża płótno. Siłę,

z jaką naciągana jest gumka JJ, ustala się doświadczalnie przez przekładanie gumki na gwoździki 14.

Wałki napędowe powinny byćidealnie okrągłe. Wałki najlepiejwykonać z Iwardego drewna lub itekturowej rutki. Średnica katdegowałka wynosi około 13 mm.

Po próbnym ustawieniu wałków*należy je opasać sznurkiem i wymierzyć całkowitą długość płótna ruchomej drogi. Najlepiej zastosowaćdość sztywne płótno harcerskie lubcienki brezent Zszycie złożonychkrawędzi płótna nolcly wykonaćstarannie tzw. szwem dwustronnym.

Po zszyciu, farbami plakatowymimaluje się na płótnie drogę z zakrętami, przecznicami, przejazdem przeztor kolejowy itp. Ponieważ drogatworzy linię zamkniętą, należy przewidzieć przed rysowaniem Jejkształt, aby „początek" spotkał się

sunięcie ruchomej drogi nic powin

no trwać krócej niż 8—9 J.Jeżeli nie dysponujemy odpowied

nią wielostopniową przekładnią zę

batą. można zbudować prostą Jedno-stopniową przekładnię cierną. Na osisilnika 22 jest nasunięty kawałek

gumki (z zaworu dętki rowerowej).

- t

rotowe silnika i szybkości ruchomej

drogi.Cały przyrząd można ulepszyć

przez zastosowanie np. kilku „biegów”, dobudowanie sygnału dźwiękowego, dobudowanie szyby nad ta blicą rozdzielczą itp.

„Wzór" drogi, Jej rozjazdy, skrzy-

Hys. 187. Schemat aulotrenera i układem pięciu wałków prowadzącychtaśmę drogi

i150

żowania. luki łtp powinien być możliwie bardzo różnorodny. Aby prze

dłużyć taśmę drogi bez nadmiernegowydłużania całego autolrenera. można zastosować pięć wałków prowadzących. Schemat takiego układu wwidoku z boku przedstawiono narys 187. Taśma drogi I tworzy jednolity (zamknięty) obwód wraz z częścią dolną la . Od strony tylnej jest

wbudowany wałek nai>ędowy 2 orazdolny wałek naprężający J. Od strony przedniej są wbudowane trzywałki 4. 5 i 6

Wałek 2 można napędzać poprzez przekładnię ślimakową 7 i silnikelektryczny 8. (Jest to podobna prze

kładnia ślimakowa, jaką zastosowa

W urządzeniu zastosujemy rower bez kół. lecz z kompletnym urządze

niem napędowym, łańcuchem. przc-rzutką itp. W opisanym modelu (rys.188) zastosowano rower dla dorosłych, lecz może to być również rower młodzieżowy lub dziecinny.

Łańcuch rowerowy jest przełożony

do przodu i napędza wałki „ruchomej drogi" (rys. 189).

Z tylnej piasty ..pożyczamy" małekółko zębate. Kółko takie można

ewentualnie kupić dodatkowo wsklepie rowerowym. Rama podstawy

Jest zbita z listewek drewnianychgrubości około 20 mm i szerokościokoło 50 mm. Listwy pionowe J (rys.190) tworzą prostokątną ramę z listwami poprzecznymi 2. W częściśrodkowej, od strony wewnętrznej, jest przybita poprzeczka J zestawiona z dw*6ch listew*. W części tylnej

lbtw*a 4 tworzy podparcie dw*óch pionowych listi w* 5 i C. Rozstawienie



no do napędu „mechanicznej ża by").

Zależnie od możliwości materiałowych rnożna autotrener znacznieuprościć. Zamiast stosowania silnikai instalacji elektrycznej, można wałek napędzać ręcznie. W tym przy padku oś jednego wałka jest prz e

dłużona i wygięta w kształcie małejkorby.

17. JAK JEŹ DZIĆ R OW ER EM

W P O K O J U

Jazda rowerem jest nie tylko wielką

przyjem nością, ale i doskonałą za praw ą sportową Jeżeli mróz i deszczuniemożliwiają jazdę po bobku,można rowerem jeździć w pokojulub no strychu. To ćwiczenie sportowe połączymy z przyjemnością kierowania modelu autolrenera.

Rys. 188. Trener do jazdy row*erem w pokoju

151

Rys. 189. Przekładnia łańcuchowa napędza ruchomą drogę

prostopadle po dwa otwory. Cienki,mocny sznurek przewlekamy przez

te otw*ory i przez podłużne otworyw kole zębatym, aby tworzył „szprychy” 2araocow*ujące koło (patrz rysunek w kole). Kółko można przymocować w* dowolny sposób. Ruchomadroga 15 jest zawieszona na wałkach 16 i 17 i uszyta w kształciemankietu z szarego płótna harcer

skiego. Na płótnie białą farbą plakatową malujemy drogę z rozwidle-niami, skrzyżowaniem, torem kolejowym itp. Obok drogi można przyszyć wycięte z brystolu małe słupkizc znakami drogowymi.

Wszystkie (trzy) w*ałkl mają jednakową średnicę — około 22 mm.



pionowych listew 5 i 6 odpowiadaszerokości rozstawienia tylnych widełek ramy rowerowej. Aby „koziołek”, na którym jest zawieszona rama roweru, nie przechylał się na boki, należy od strony tylnej przybićukośnie dwie listwy 7 i 8. Listwy9 i 10 przybite do listwy II, tworzągłówne podparcie ramy roweru. Poszczególne połączenia listew* możnawzmocnić przez przybicie trójkątówsklejki lub obicie blaszką, np. z puszek po konserwach.

Rama roweru Jest zawieszona w* pu nk tach oznaczonych na rysunkuliterami T i P. Śruba lub gruby pręt

prze tknięty w punkcie T. przechodzi

przez tylną częić ramy roweru w*miejscu, gdzie normalnie Jest przc-tknięta oś tylnej piasty. Na listwachw punkcie P opiera się obudowa piasty pedałów*. Wysokość położenia punktu P należy ustalić tak. aby prześwit między pedałami w na jniż

szym położeniu a podłogą wynosiłokoło 40 mm. Natomiast wysokość punk tu T ustalamy doświadczalnie:rama row*eru nie Jest ustawiona poziomo, lecz pochylona w* przedniejczęści ku dołowi. Jest to konieczneze względu na konieczność uzyska-nla prawidłowych ruchów kierowanego roweru, który skręcać będzienajlepiej wtedy, Jeżeli oś obrotu klc-row*nicy będzie prawie prostopadłado powierzchni „ruchomej drogi”.W celu zapewnienia wygodnej pozycji kolarzowi, należy obniżyć siodełko i wysunąć możliwie wysoko kie-rowmicę.

Łańcuch rowerowy 12 napędza

małe kółko zębate 13. Kółko to jest przymocowane do wałka drew nianego 14. W opisanym modelu przymocowano kółko do wałka przez „przyszycie”. co zupełnie spełniło swojezadanie. W drewnianym wałku, po

bokach koła zębatego przewiercono

W końce wałków są wbite gwoździki lub odcinki szprychy rowerowejtworzące osie w*ałka. Te osie są wsunięte w pionow*e blaszki przybite odwewnętrznej strony listew I. Blaszki18 są nieruchome, blaszki 19 natomiast — przykręcone tylko jednymwkrętem — są odciągane przez gumkę 20, naprężając w ten sposób silnie płótno ruchomej drogi.

Wałek 17 ma po bokach przybitekółka 21 zapobiegające zsuwaniu się płótna. Wałek 14 ma na końcach wy- plłowane rowki, w których Jest założona gumka (wycięta ze starej dętki)napędzająca wałek 16. Należy zwrócić uwagę na pewien szczegół: po

nieważ płótno ruchomej drogi musisię przesuwać w kierunku „do kolarza”, wałek 16 musi obracać się w*kierunku przeciwnym do kierunkuobrotów wałka 16. Uzyskujemy to

przez skrzyżowanie założonej gumki 22.

152

Rys. 190. Budowa podstawy rowerui mechanizmu napędzającego rucho-

mą drogę

200Û

Model samochodu jest przywiąza-ny krótkim odcinkiem mocnej nicido drutu 23. Drut ten jest wbity wklocek drewniany 24 wciśnięty mię-dzy końcówki przednich widełek ro-weru 25.

Wykonanie „trenera rowerowego”nic jest kosztowne, a zastosowaćmotna rower dowolnych rozmiarów.Do przyrządu można podłączyć szyb-

kościomierz oraz licznik przejecha-nych kilometrów.

I

18. MODELE DO

D O Ś W IA D CZ E Ń

F I Z Y C Z N Y C H



<p(*> }® f

Ą

, IM X S1 ‘4 * M Li. *ri IKL-, ■ i

f 191

\ > " ' □

K*,.K : • •• •I J

i L * i,n L jJ r % i

xZ • 'J3N

We własnym zakresie, podczas zaba-wy i budowania zabawek, możemy przeprowadzić dziesiątki różnychciekawych doświadczeń fizycznych.Wnioski z obserwacji i doświadczeńfizycznych przydają się nie tylko

podczas prac konstrukcyjnych , aleczęsto w tyciu codziennym.

Oto na przykład chcemy przesu-nąć ciężką szafę, a nie wystarczanam siły na pokonanie tarcia. Po podsunięciu pod każdą z nóg szafyszmaty zwilżonej wodą zmniejszymytarcie 1 łatwiej przesuniemy szafę.

Ustawiając regał lub malując ścia-ny mieszkania chcemy dokładniewyznaczyć poziom lub położenie po-

ziomej linii. Zauważymy łatwo, żewoda w dwóch naczyniach połączo

nych utrzymuje się zawsze na Jed-nakowym poziomic. Możemy połą-czyć plastykową rurką 1 (rys. 191)dwie przejrzyste rurki 2 i 3. Po na-

pełnieniu wodą jej poziom w obu

15 3

Rys. 191. Zasada jednakowego po

ziomu wody w naczyniach połączonych9

my klocek z drewna brzoiowcgo<rys. 192) o wymiarach: wysokość —

14 mm, szerokość — 8 mm i gru bość — 6 mrn. W bocznych i dolnejściance klocka nakłuwamy niewielkie otworki, w które należy wcisnąćdruciki stanowiące ręce i nogi. Ręcenależy zrobić z cienkiego drutu (np.radiowy montażowy), natomiast nogi — z drutu ze spinaczy biurowych.

Uwaga: nogi należy zrobić dłuższei dopiero w momencie prób zanurzania doświadczalnie obcinać. Nogi z drutu służą do właściwego obciążenia klocka. Gotowy nurek włożony do wody w szklance powinien

pływać na powierzchni, lecz klocekmoże wystawać nad powierzchnię

ści się na dno. Po zdjęciu dłoni nurek wypłynie do góry.

Jeśli nurek zbyt silnie nasiąkniewodą i przestanie działać, wystarczy wyjąć go i wysuszyć przed następną próbą.

Znajomość niektórych zjawisk fizycznych oszczędzi nain kłopotówi niespodzianek. Dlaczego po wlaniuwrzącej wody do szklanki szkło na

gle pęka? Przyczyną jest nagłe rozszerzanie się szkła pod wpływemtemperatury. Jeśli rozgrzane nagledno szklanki rozszerzy się bardziejniż ścianki boczne, to szklanka pęknie.

Pod wpływem temperatury rozszerza się nie tylko szkło, ale wszystkie



Rys. 192. Nurek w butelce

rurkach będzie się utrzymywał dokładnie na jednakowej wysokościwzdłuż linii A —B. Przeprowadzająceksperymenty stwierdzimy, że poziom wody w rurkach Jest zawsze jednakowy, bez względu na kszta łti ułożenie rurki łączącej oraz niezależnie nd pionowego przesuwania

rurek bocznych.Wykorzystując zjawiska fizyczne,

możemy zbudować miniaturowegorobota-nurka. Nurek taki wstawionydo wody w butelce będzie „na ko-mendę'* spływał na dno butelki lubwypływał na powierzchnię. Wycina

wody nie więcej niż 1.5 mm. Ewentualne wyważenie wykonujemy przez obcinanie lub przedłużeniedrutu nóg.

Najlepiej do nurkowania nadajesię butelka po mleku. Butelkę wy pełniamy całkowicie wodą i wkładamy nurka. Przyciskając lustro wodywewnętrzną stroną dłoni, zwiększamy ciśnienie w butelce i nurek opu

materiały. Zrobimy we własnym zakresie prostu prz yrz ąd mierzący linio rozszerzalnoić pręta metalo

wego pod wpływem temperatury.

Do deseczki podstawy j (rys. 193) przykleimy i przybijem y dwa klockidrewniane 2 i J. W poziomym otworze wywierconym w klocku J osadzimy pręt metalowy 4. Może to być prosty odcinek dru tu o grubości oko-

Rys . 193. P ro s ty p rzy rząd do dośw iadczeń o l in iow ej rozsze rza lno śc i m eta l i

154

lo 4 mm. Końcówka pręta 4 z lewejstrony powinna lekko sprężynować,tak aby opierała się na klocku 2.

Pomiędzy klocek 2 a końcówkę prę-ta 4 wciskamy igłę. do której Jest

przyklejona pionowa strzałka 6z kartonu. Na przedniej ściance

klocka 2 przyczepimy pinezkami tar-czę skali 7 wyciętą z brystolu. Powstawieniu dwóch świeczek « pręt 4

nagrzewa się i wydłuża. Lewy ko-niec pręta 4 naciskając na igłę obra-ca ją. co jest widoczne na skali

przyrządu.

Po zgaszeniu świeczek i ochłodze-niu pręta wskazówka skali wracasamoczynnie w pierwotne położenie.

O tym doświadczeniu przypomnij-



my podczas jazdy pociągiem.Właśnie koła wagonu stukają na„przerwach" pomiędzy szynami ko-

lejowymi. Tc przerwy są konieczne,aby rozgrzane na słońcu szyny mo-gły się swobodnie wydłużać.

Każda podróż pociągiem, samocho-dem lub samolotem jest okazją do

ciekawych obserwacji fizycznych.Interesują nas podróże kosmiczne,lecz i technika dnia codziennego jest bardzo ciekawa.

Zainteresowanie sprawami księ-życa i kosmosu nie może się ograni-czać wyłącznic do spraw technicz-nych. Aby zrozumieć problemy lo-

tów kosmicznych, musimy oczywi-ście znać podstawy astronomii. Bar-dzo ciekawe są takie zjawiska, jakzaćmienie księżyca lub zaćmieniesłońca. Proponuję więc zbudowaćuproszczony model układu planetar

nego. Jeśli sprezentujemy go szkole. Rys. IM. Budowa uproszczonego układu planetarnego

• • 155

posłuży za pomoc naukową w gabi-

necie fizyki.Budowę modelu wyjaśniono na

rys. IW. Z grubej deski wycinamykwadratową podstawę J. Na tej pod-stawie przyklejamy klocek 2. Zirzech kói wyciętych zc sklejki zbi-

jamy duży krążek 3. Zewnętrznekrążki 3a i 3c można wyciąć z płyty

pilśniowej, natomiast środkowy k rą-żek 3b należy zrobić z grubej sklej-ki. Po dokładnym, ccntrycznym

ny 12, w który z boku Jest wbity

cienki drucik. Na końcu tego druci-ka Jest zawieszony Księżyc 13 zro-

biony z ziarnka grochu.W środku dokładnie nad prętem 4

zawieszamy żarówkę („Słońce”) 14.

Oprawkę żarówki zamocujemy do paska blaszki 15, który Jest przybitydo klocka 5. W końcu listwy 6 gum-kami przyczepiamy bateryjkę ¡6 za-silającą żarówkę.

Księżyc musimy obracać ręcznie,



przybiciu krążka J do klocka 2, wśrodku krążka 3 wiercimy pionowyotwór, w który wbijemy dużygwóźdź z obciętym łebkiem 4 (za-miast gwoździa można wbić np. prętstalowy o średnicy 5 mm i długości

100 mm). Na gwoździu 4 Jest osadzo-ny obrotowo klocek 5 z twardegodrewna. Na rys. IWa wyjaśniono budowę modelu widzianego z boku,a na rys. IWb — budowę modelu

widzianego z góry.Do klocka 5 przybijamy długą li-

stewkę 6 o przekroju prostokątnym.Z prawej strony listewkami 6 Jest przybity wspornik 7 wygięty z bla-chy. Przez otwory tego wspornikaJest przetknięty pionowo odcinek

szprychy rowerowej JO. Na dolnejsklepanej części szprychy 8 jest wci-śnięty mały krążek 9 wy piłowany

natomiast „dzień i noc” na Ziemi po-wstaje w chwili obiegania Ziemi do-okoła Słońca, co uzyskujemy przezobracanie listwy 6 dookoła osi 4.

Doskonale można obserwować „za-ćmienie" Słońca i Księżyca, prowa-

dząc doświadczenia w całkowicie za-ciemnionym pokoju. Spróbujcie wy- jaśnić, dlaczego na naszym uprosz-czonym modelu nigdy nie będzie naZiemi zmiany pór roku; nie będzie

ani zimy, ani lata. Dlaczego?

Część III

Usprawnienia

i porady praktyczne

1. NAJPROSTSZE PÓŁKI NAZABAWKI I MODELE

W każdym domu zabawki l modele powinny być ustawione w określonym miejscu. Do tego celu najlepiej

rech sznurkach. Gruby sznurek (tzw.dekoracyjny — można nabyć w skle pach pasmanterii) Jest przewleczony przez otworki nawiercone w na rożnikach płyty pilśniowej. Po przewleczeniu przez otworek sznurek pod płytą Jest zawiązany w zwykły węzeł

W części górnej sznury są przewleczone przez dwa kółka metalowe (na

klubze), które są zaczepione na haczykach w ścianie.

Każda półka Jest wykonana z płyty pilśniowej lub sklejki o następu jących wymiarach: grubość — 5 mm,długość.— 300 mm, szerokość — 210mm.

Wymiary półki możemy zmienić,

dostosowując Je do własnych potrzeb.Inaczej jest zrobiona składano

pólka na za bawki przedstawiona naryj. 196 Prostokątne deseczki zdrewna sosnowego lub świerkowego 2 są przyklc;onc i przybite doJednolitego paska kolorowej krajklłowickiej 2 i 3. U góry obydwa koń



y j g j p jzbudować prostą w wykonaniu półkę składaną, której widok przedstawiono na ryj. 195. ‘

Pięć kawałków lakierowanej płyty piiiniow c) Jest zawieszonych no czte

p y y y yustalający położenie poszczególnej półki. Poszczególne węzły można za bezpieczyć przed rozwiązaniem przez pomalowanie klejem celuloidowymlub nasączenie lakierem do paznokci.

ce krajki zakładamy w kształcie trójkątnej zakładki 4. Wierzchołki trójkątów są przyszyte do zaczepów 5wygiętych z odcinka szprychy rowerowej. (Zaczepy 5 można rówmleizrobić z metalowych kółek na klucze).

Boczne krawędzie poszczególnych

półek ó smarujemy klejem, a następnie tkaninę 7 przybijamy tapl-cersklmi gwoździkami ozdobnymi 9.

Boczne krawędzi«? deseczek smarujemy klejem dość oszczędnie, abyklej nie przesączał się przez tkaninę.

Opisane półki nic nadają się doustaw*iania przedmiotów* cięższych,

np. książek. Pólka na książki powinna być wytrzymała oraz solidnie przyczepiona do ściany.

Ustalenie wymiarów półki rozpoczynamy od pomiaru szerokości książek. Zwykle ustalamy szerokość półki na około 18 centymetrów*, a po*

11 —l.ublę majsterkować 157

zioma deska półki mole mieć dłu-gość około 50 centymetrów.

Budowę półki wyjaśnia rys. 107.Do bocznych krawędzi poziomej de-seczki J przykleimy dwie deseczki pionowe 2 i J.

W celu wzmocnienia połączeniaz każdej strony wkręcimy po trzydługie wkręty do drewna J. Należynajpierw próbnie skręcić deseczki

boczne z deseczką poziomą, następ -nie rozkręcić i krawędzie posmaro-wać klejem (wikolem). Składając po-nownie posmarowane klejem krawę-dzie, szybko do oporu wkręcamywkręty 2. Oczywiście pierwsze„próbne” skręcenie polega na czę-ściowym wkręceniu wkrętów, np.tylko do połowy długości wkrętów.

ż



Rys. 197. Półka na ks iążki

Rys. 106. Składana, wisząca półka z deseczeki krajkl

Dopiero po złożeniu wraz z klejem,wkręty wkręcamy silnie do oporu.

Aby łby wkrętów zagłębiły sie wdrewnie, należy przed montażemwyżłobić stożkowe otworki w po-wierzchni drewna.

Do tylnej krawędzi deseczki po-ziomej przykręcimy cienkimi wkrę-

tami wieszaki 4. Wieszaki takie moż-na nabyć w sklepach „1001 Drobiaz-gów” lub też wyciąć z grubej blaszki.

Gotow'ą półkę można pomalowaćzwykłą farbą emulsyjną. Aby uzy-skać ładną powierzchnie należy powyschnięciu farby całość oszlifowaćdrobnoziarnistym papierem ścier-nym. a następnie półkę pomalować po raz wrtóry.

158

2. JAK PAKOWAĆ PACZKI

I JAK ZROBIĆ PUDEŁKA BEZ

SKLEJANIA

Bardzo często musimy owijać papie-rem różne foremne przedmioty lub pudełka. Owijane pudełko J (rys.198a) układamy poprzecznie na ar-kuszu papieru 2. Zastosowany papier powinien mieć szerokość większą oddługości pudełka o podwójna wyso-

kość pudełka. Jedną krawędź papie-ru należy zagiąć w kształcie wąskiej

zakładki 2a (rys. 198b). Najpierw za-kładamy — silnie naciągając — papier od strony bez zakładki , a na-stępnie pudełko należy owinąć pa-

pierem z krawędzią 2a. Przytrzymu- jąc nałożone warstwy zawijam y papier od stron bocznych w taki sposób, jak pokazują strzałki na kolejnych

schematach przedstawionych na rys.198c, d. e.Sposób owijania paczki sznurkiem

przedstawiono na rysunku IW. Naj- pierw na końcu sznurka zawijam y

..PCtlę** I (rys. 199a>. przez którą przeciągamy drugi koniec sznurka.Tak przygotowaną pętlę zakładamyna paczkę silnie zaciągając sznurek(rys. 199b). Równolegle do pierwsze-go opasania, drugą część paczki owijamy drugą pętlą (rys. 199c). Terazobracamy paczkę, aby od strony dol-

nej przeciągnąć sznurek (rys. lWd).Ponownie przewTacamy paczkę, abyod strony wierzchniej zakończyć



159

owiązywanie (rys. 199c) i otrzyma«gotową paczką (rys. 199f).

Sposób zawiązywania „pętli" nskońcu sznura mole nam się przydaji przy innych okazjach, np. podczasmontażu namiotu. Jak zawiązywał pętlą wyjaśniają poszczególne fazy przedstawione na rys. 200a, b, c, d.

Proste opakowanie możemy zesta-wić z dwóch nasuniętych (Jedno nadrugie) pudełek z kartonu. Takie pu-dełka można zrobić w ogóle bezsklejania, a Jedynie przez odpowied-nie składanie kawałka kartonu.

Ścianki kartonu l (rys. 201a) zagi-namy wzdłuż czterech równoległych

linii. Wzdłuż linii 2 (rys. 201b) zagi-namy „do góry", wzdłuż linii J — ..w dół".

Następnie należ łoż ć kar ton



Następnie należy złożyć kar ton wsposób oznaczony strzałkami na rys.194c, ustawiając krawędzie 4 i 5 pro-stopadle do powierzchni stołu. Nadalkrawędzie 4 i 5 (rys. 201d) utrzymu- jemy pionowo, aby założyć cztcr> podwójne narożniki 6. Dopiero terazkrawędzie 4 i 5 (rys. 201e) rozchyla-

my i wygładzamy poziomo. Wkłada-my palce w szczelinę między krawę-dziami 4 i 5, aby otworzyć pudełko, jak zaznaczono strzałkami na rys.20lf. Gotowe pudełko (rys. 20lg) na-leży Jeszcze uformować przez popra-wienie załamania jego dolnych kra-wędzi.

a

Rys. 200. Jak wykonać pętlę ze sznurka

3.WIESZAK NA DROBNE

PRZEDMIOTY W KUCHNIA

Gdzie klucz do piwnicy? Kto brałnożyczki? Gdzie szczotka do ubrań?Przecież tutaj leżała przed chwiląłyżka do butów?!

Zwłaszcza przy większej liczbieczłonków rodziny, takie pytania nienależą do rzadkości. Drobne, co

dziennie używane przedmioty są jakby złośliwe i gdzieś po prostu

chowają się.

Można temu zaradzić przez wyznaczenie odpowiedniego miejsca nakażdy drobinzg. Najlepiej wszystko powiesić na ścianie, ale wbi janie takdużej liczby haczyków w ścianę by

łoby niezbyt estetyczne W ścianę



Ry*- 201. Sposób zbudowania pudelka bez sklejania

łoby niezbyt estetyczne. W ścianę,w odpowiednio wybranym miejscu,wbijemy tylko dwa małe gwoździki,na których zawiesi się specjalny

wieszak (rys. 202).

W kawałku lakierowanej płyty pilśniowej I są w górnych narożnikach wycięte dwa otwory 2 do za

wieszania płyty na ścianie (rys.202a).

Dwa rzędy małych haczyków 3,umocowanych na płycie pilśniowej,służą do zawieszenia wszystkich domowych drobiazgów. Nie warto ku

pować specjalnych gotowych haczyków, lecz po prostu wykonać je

z gwoździ.W płycie pilśniowej wierci się sze

reg małych otworków, a następnie

od tylnej strony płyty w te otworkiwbija się małe gwoździki długościok. 30 mm (rys. 202b). Średnicaotworu nawierconego w» płycie po-

161

b) c)

►

d)

H>i. 202. Wieszak na drobne przedmioty domowe

winna być o 1/3 mniejsza niż średnica gwoździa.

Po całkowitym wbiciu gwoździanależy zagiąć go od strony przedniej,

jak pokazano r a rys 202cG źd ik h k ż l

4. JAK DRUKOWA ĆEKSLIBRISY DOOZNAC ZENIA KSIĄ ŻEKW DOMOWEJ BIBLIOTECE

muszą być odwrócone; np. litera ..B”na pieczątce ma brzuszki po lewe;

stronie, a dopiero po odciśnięciu na papierze — po prawej stronie. Wykonanie takiego odwróconego rysunku nie jest trudne; po prostu normalny rysunek wykonuje się podkładając pod papier kalkę. Kalka

jest odwTÓcona stroną farbującą dogóry i w ten sposób na drugiej stro

nie kartki z projektem rysunku powstaje odbitka odwróconego napisu.

Odwrócony rysunek przenosimyna kawałek linoleum. Odcinek linoleum 1 (rys. 203) jest przyklejonyklejem stolarskim do klocka drewnianego 2. Dodatkowo płytkę linoleum można przybić małymi gwoź

dzikami JN tę i k łk bl ki t



jak pokazano r.a rys. 202c.Gwoździk-haczyk można pomalować kolorowym lakierem nitrocelulozowym lub też obciągnąć kolorowąrurką igelitową (rys. 202d). Jeżelirurka igelitowa trudno przesuwa sięw miejscu ¿¿.gięcia gwoździu, należyrurkę rozgrzać w gorącej w'odzie, adopiero później naciągnąć ją nagwoździk.

Ponieważ szczotka do ubrab nicma haczyka, należy w boczną krawędź szczotki wbić drucik wygiętyw kształcie odwTóconej litery „U".

Płytę pilśniową można oczywiściewyciąć w dowolnie ozdobnym kształcie. np. w’ postaci szerokiego liścia,

serca itp.

Wszystkie książki w naszej domowej bibliotece na jlep iej oznaczyć przezwklejenie specjalnie wydrukowanego ekslibrisu. Po łacinie „ex librls’*znaczy „z książek", a więc napis „EXLIBRIS Jana Kowalskiego" oznacza„Ze zbioru książek Jana Kowalskie

go".Ekslibris może być ozdobiony lu

dowym motywem rysunkowym lubteż może wyobrażać ogólne zamiłowania i zainteresowania właścicielaksiążki. Niektórzy wrykonują eksli brisy w kszta łcie sylwetki samochodu lub samolotu. Kto interesuje się

np. biologią lub przyrodą, może ekslibris wykonać w kształcie pięknegoUścia klonu.

Wykonanie samej pieczątki — ekslibrisu rozpoczyna się od przygotowania rysunku. Należy tylko zwrócićuwagę na to. że litery na pieczątce

dzikami J. Następnie z kawałka blaszki stalowej wyginamy korytko 4 Można

Rys. 203. Wycinanie wzorów i na pisów' w pły tce linoleum

162

tu zastosować również obłamanyi odwrócony koniec zwykłej stalówki do pisania atramentem.

Przednia krawędź korytka wygiętego w kształcie litery „V" Jest zaostrzona. Korytko służy do żłobieniat wycinania wzorów na powierzchnilinoleum (można zastosować tworzywo z płytek podłogowych z PCW lubInnego podobnego tworzywa). Koryt

ko żłobiące i jest umocowane przezwsunięcie go w drewnianą obsad

kę 5. Nacinanie linii prostych na pły tce

linoleum można również wykonywać dobrze zaostrzonym scyzorykiem. Już w czasie wycinania i rzeź bienia obrazka i napisu, należysprawdzać staranność pracy. np.

przez oglądanie w lustrze.



przez oglądanie w lustrze. Na golową pieczątkę nakładam y

cienką warstewkę farby drukarskiej.W tym celu przygotowujemy wałek,którym nałożymy farbę tylko nawystającą górną powierzchnię pieczątki

Wałek 6 (rys. 204) to okrągły patyk lub ołówek, który oklejamy jedną warstwą poloplastu 7. Niewielkąiloió gęstej farby drukarskiej nakła-

Rys. 200. Ekslibris autora odciśnięty z matrycy wyrzeźbionej w płytce linoleum

163

damy na płytkę szklaną S, a następnie rozprowadzamy farbę, przesuwa

jąc wałek poprzecznie 1 wzdłużnie, jak to wskazują strzałki. Ujmującwałek za jego końce, przyciskamynasmarowaną część środkową do powierzchni pieczątki 9 (rys. 205)sprawdzając równocześnie czy cała pieczątka została dokładnie pokrytafarbą. Po odłożeniu wałka, do po*wierzchni pieczątki przykładamykartkę szorstkiego papieru JO (rys.205), którą od góry przyciskamykostką introligatorską, kawałkiemlistewki lub rączką starej szczoteczki do zębów. W czasie przyciskaniakostkę przesuwamy od środka kukrawędziom pieczątki. Po zdjęciukartki z odciśniętym drukiem należy

wysuszyć farbę, rozkładając eksli

Arkusze książki są jakby segmentami zestawionymi z kartek, które są

razem połączone na grzbiecie. Zwykle w książce szesnaście stron, czyliosłem kartek, jest złożonych w jedenarkusz. Poszczególne arkusze książkisą przez drukarnie numerowane.Tak np. na stronic 17 u dołu znajdziemy cyfrę 2 oznaczającą początekdrugiego arkusza; na stronie 33. 49łtd. kolejne cyfry oznaczają kolejnenumery arkuszy.

Niektóre książki szkolne majągrzbiet łączony za pomocą drutowych klamer. Klamra I (rys. 207a)

przechodzi prostopadle przez grzbiet2, łącząc razem wszystkie arkusze 3.

Przy takich książkach stosuje sięnajczęściej kartonowe okładki, które

ulegają szybkiemu zniszczeniu.

Kartonową okładkę można zerwaćz grzbietu książki, a resztki kleju

zdrapać z grzbietu po lekkim zwilżeniu wodą. Nową okładkę zrobimydokładnie według wzoru starejokładki 1w ten sam sposób przykleimy do grzbietu książki. Jeżeligrzbiety arkuszy są podarte, należy je wyprostować, oczyścić, a na stępnie okleić cienką tkaniną. Pasek

tkaniny 4 (rys. 207b) przyklejamyrozrzedzonym klejem stolarskim lubdobrym klejem do papieru, np. ..gumą arabską'*.

T r icalszą opr aw ę ksią żki zrobimy

z tektury, sklejając oddzielnie okładkę. którą po wysuszeniu naklejamyna książkę. Okładkę zestawimy ztrzech prostokątów' tektury (rys.

207c). Zależnie od grubości grzbie-



y y , j brisy na słońcu lub w ciepłym miejscu. Jeżeli chcemy uzyskać odbitkiekslibrisu w kolorach, wówczas musimy wykonać osobną pieczątkę dokażdego koloru.

Po wyschnięciu farby obcinamykrawędzie kartki i gotowy ekslibris

wklejamy na wewnętrznej stronieokładki książki.

Na rys. 205 przedstawiono dwieodbitki ekslibrisu autora. Matrycętych odbitek wycięto ze zwykłegolinoleum.

5. JAK ODŚWIEŻ AĆ

I NAPRAWIAĆ ZNISZCZON E

KSIĄ ŻKI

Technikę napraicy starych książekdostosujemy do rodzaju oprawyi sposobu łączenia arkuszy książki

g j y ) g g

Itj v 20"i. Jnk zrobić nowe okładki starej książki

164

Rys 203 Sklejanie okładki

Najlepiej zastosować biały klej biu-rowy (roślinny), który rozprowadzi-

my na papierze za pomocą szerokie-go, sztywnego pędzla; należy zwró-cić uwagę na to. aby dokładnie rów-nolegle były przyklejone kawałkitektury. Najpierw przyklejamy czę-ści boczne 2 i J, a po wyschnięciuczęść środkową 4. Przy oklejaniu papierem może się zdarzyć, że pa-

pier popęka po zwinięciu ko rytka 4. Aby temu zapobiec, można papier Ioklejać na Już wygiętym korytku 4

(rys. 208b).Po odpowiednim obcięciu boków,

krawędzie papieru 1 smarujemy klejem i zawijamy na tektu rę (rys.208b). Na wewnętrznych stronachokładki wklejamy dodatkowo odpo-wiednio przycięte kartki papieru 5



Rys. 203. Sklejanie okładkiksiążki

tu 5 książki wyginamy z tektury..korytko*' 6. Przed zagięciem należyUnie załamania naciąć lekko scyzo-

rykiem od strony zewnętrznej. Na-stępnie przygotowujemy z tekturyokładkę wierzchnią 7 oraz dolną 8.

Okładka może od strony bocznej wy-stawać poza kartki książki o około2 milimetry (części 7a 1 3<s).

Tak przygotowane trzy części tek-tury przyklejamy na arkusz papieru

lub płótna introligatorskiego J (rys.208a). Zastosowany arkusz papieru(lub płótna) powinien z każdej stro-ny wystawać na około 25 milime-trów.

W czasie sklejania nie należy klejem smarować tektu ry , lecz papier.

p y p p» 6 (rys. 208c).

Rys. 209, Różne sposoby wykonania• »kładek książki

165

Rys. 210. Sposób zszywania poszczególnych arkuszy książki

Boczne części okładek powinny się

lekko, przegubowo odchylać względem krawędzi korytka 1 (rys. 209a).W tym celu oklejany papier należywcisnąć w szczelinę między krawędziami tektury l i 2. Rowek J wyciskamy za pomocą kostki introligatorskiej lub celuloidowej linijki.

Gotową okładkę przyklejamy dogrzbietu książki w ten sposób, aby przyklejone były tylko części la i 16(rys. 209a).

Inaczej wykonamy okładkę książki, w której są zszywane poszczególne arkusze. Okładka Jest również zestawiona z trzech kawałków tektury,lecz korytko 4 (rys. 209b) ma kształt półkolisty i nie ob ejmuje po bokach

grzbietu książki 5. Szczeliny 4a i 4ósą większe co możemy stwierdzić

stępnie naprawić grzbiety arkuszy.Jednolitym kawałkiem podwójniezłożonej nici zszywamy grzbiety ar

kuszy. Sposób przeciągania nici wyjaśniono na rys 210 Zszyte arkusze

obracamy ręką. a w okienku przedniej ścianki jest widoczna nastawiona data oraz nazwa dnia tygodnia.

Korpus kalendarza wycięty według wymiarów podanych na rys



są większe, co możemy stwierdzićoglądając inne fabrycznie oprawione książki.

Wewnętrzną stronę korytka 4 wy-klcjamy cienkim płótnem S. Korytko 4 nie jest w ogóle przyklejane dogrzbietu książki. Wierzchnią okładkę 7 przyklejamy do pierwszej kartki pierwszego arkusza, natomiastokładkę 6 przyklejamy do ostatniejkartki ostatniego arkusza.

Niektóre książki mają prostygrzbiet, jak na rys. 209c. Kartka 9

jest przyklejona do grzbietu S.

Jeżeli na nowo zszywamy arkuszeksiążki, to należy nałożyć dodatko

wo, na pierwszy i ostatni arkusz,kartki przeznaczone do przyklejeniado okładki.

Jeżeli książka ma zniszczonygrzbiet i uszkodzone nici łączące poszczególne arkusze, należy całąksiążkę rozdzielić (rozpruć), a na

jaśniono na rys 210. Zszyte arkuszezaciskamy między dwiema deseczkami i grzbiet oklejamy gazą lub cienką tkaniną. Po wyschnięciu klejuzszyte arkusze wklejamy do oddzielnie zrobionej okładki.

6. „WIECZNE” KALENDARZE

Przygotowrując dla rodziców prezentz okazji świąt, należy pamiętać otym, że najmilszym prezentem Jest

przedmiot wykonany własnoręcznie.Może to być np. oprawa oświetleniowa (lampa), której budowę opisano

w' następnym rozdziale, a może byćmały, lecz starannie wykonany i pomysłowo pomalowany „wieczny" kalendarz na biurko.

Zasada działania kalendarza jest pro-.ta: trzy kółka wycięte z brystołuz wyrysowanymi cyframi i napisami.

dług wymiarów podanych na rys.211 można wykonać z brystoiu lubcienkiej tektury. Ścianka przednia Jma wycięte dwa okienka: górne nanazwy dni tygodnia i środkowe nacyfry dni miesiąca. Ścianka tylna 2Jest złożona wraz ze ścianką przed

nią wzdłuż poziomej linii przerywanej.Ścianka tylna 2 ma zagięte do tyłu

pod kątem prostym dwa skrzydła boczne 3 i 4. Te skrzydła tworzą

podpórk i kalendarza .Pomiędzy ścianką przednią J a

ścianką tylną 2 są wsunięte trzy kółka wycięte z brystoiu. Osie kółek tc

zwykłe szpilki 5 przechodzące ni*wylot przez ściankę przednią, kółkoi ściankę tylną. Od strony tylnej naszpilki są wciśnięte korki 6.

Pewnej staranności wymaga wykonanie i rozmieszczenie kółek z cyframi i napisami. Każde kółko ma

166

<£k

® — —^

\ x / ' X11 S\

1n

1 19

A * — 7

5

*

i

✓ §^ ____

ce można było umieścić dwa napisy.Cyfry dni miesiąca zajmują natomiast całą powierzchnie ściankisześcianu.

Przednia ścianka podstawki jestwyzsza u dołu. wskutek czego klockisą ustawione ukośnie, co wyjaśniono na rys. 212b, przedstawiającymkalendarz w widoku z boku.

Podstawka klocków składa sle z

trzech części, które przed zmontowaniem przedstawiono na rysunku perspektyw icznym (rys. 212c). Dolnacześć podstawki jest zrobiona z listewki drewnianej, a do niej są przyklejone lub przybite części przedniai tylna, wycięte z cienkiej sklejkilub tektury.

Na przedn iej ściance podstaw kimożemy wykonać ozdobny napis:



Ryt. 211. Kartonowy „wieczny” kalendarz

średnice dokładnie 59 mm. Kółkolewe 7 ma narysowane tylko cyfryod Jeden do trzech, ponieważ wskazuje dziesiątki dni miesiąca. Kółko prawe 5 należy podzielić dokładniena dziesięć wycinków i narysowaćcyfry od zera do dziewięciu. Kółko *Jest nasunięte w środku na kółko 7

na odległość około 3 mm. Kółkośrodkowe 9 Jest podzielone na siedem wycinków i ma wyrysowanenazwy wszystkich dni tygodnia.

Wykończenie kalendarza polega naładnym ozdobieniu ścianki przedniejkolorowym rysunkiem.

Kalendarz można jeszcze poszerzyć przez dodanie kółek np. z nazwamimiesięcy lub cyframi roku.

Inny kalendarz można zrobić ztrzech drewnianych klocków. Na jednym klocku umieścimy nazwy dnitygodnia, a na dwóch pozostałychnakleimy cyfry dni miesiąca. Trzy

klocki są włożone do poziomej podstawki (Jak na rys. 212a).

Każdy z klocków ma kształt regularnego sześcianu. Na sześciu ściankach musimy umieścić siedem dnitygodnia; przysłonimy wiec pierwszyklocek, tak aby na każdej jego ścian

możemy wykonać ozdobny napis:..Rok 1980’*.

Na rys. 212 d przedstawiono przykład rozmieszczenia dni tygodnia naczterech podzielonych polach jednego klocka.

Na rys. 212e, f wy jaśniono sposóbrozmieszczenia liczb dni miesiąca.Cyfry od „pierwszego” do „dziewiątego” zestawione będą tak. Jak nawskaźnikach elektronicznych: tzn.„zero — jeden'*, „zero — dwa** lid.

Cyfra sześć po obróceniu będziedziewiątką.

Bardzo pomysłowo jest wykonanykalendarz z napisami i cyframi na

ruchomych taśmach. Na rys. 213a przedstawiono widok kalendarza z boku. na rys. 213b — z przodu, narys. 213c — z góry, a na rys. 213d —od strony tylnej.

Napisy i cyfry są na rysowane pisakiem na jedwabnej wstążce. Taś-

167

M W

zs¿BQj

fiJHfiS

UltU

V6

7 01

8

O

01

02w

3

4

ma dni tygodnia i. t.. wstążka weru>k«-)ici M mm. natomiast dn: mieM*. a

M narysowane nn taśmie -zor.jk. i,,30 mm. Przez otwory w górnej ;no) ściance pud.dk« ,ą przetkmę;.cztery pręty wykonane 'drinkówszprych rowerowych. Wewnątrz pudołku między prętami J j v przew|J#się taśm* 5 z cyframi, a między pfr.tarni 6 i 7 — taśma S. Końce tain

>ą przyklejone poloplastem <i., prc.tów’. co umożliwia przewijanie taimyw obu kierunkach. Taśmy są prztlo-żonę przez pionowe gładkie) uczcił,ny wycięte w przednie) ściance pu-delka.

Najpierw należy na taśmie (wstążce) wykonać napisy i nnrytown-cyfry. Po zwinięciu taimy należyustalić punkty przełknięcia prętOw*

h



UltU O 4Rys. 212. Kalendarz z trzech kostek drewnianych

[L c n o H T l - I" U S O B O T A

- 2 4

-1

d)®a n . ® ©

Xe)

Rys. 213. Budowa kalendar«.a .• ruchomymi taśmami

1 6 8

zc szprych.Pionowe p*dożcmc prętów jo-t

ustalone prze/. nasunięcie odcinkówgumek z zaworu dętki rowerowej.Górne gumki tworzą pokrętła do przewijania taśm i nastawianiu kalendarza.

Na rys. 2H podano wymiary wv-kroju pudelka na obudowę kalendarza. Poszczególne krawędzie zaginamy wzdłuż linii przerywanych

7. PODSTAWKI POD GORĄ CE NACZYNIA I PÓŁKA

Z PASKÓW METALOWYCHJeżeli w* czasie prasowania gorąceżelazko przewróci się lub zsunie, wystarczy chwilo nieuwagi. aby powstał pożar. Warto więc zbudowaćwygodną podsfcirkę, która żabc i pi-

- 24 — ---------- 7S — ^ - (rys. 2.5) jest pi ¿/Lity okrągły wałek .2 o średnicy około 15 mm. I>wa

gwoździe wbite w przednią częśćklocka określają kształt zwijanegoćiutu. Drut J nawijamy najpierw polewej stronie pręta 2, następnie dookoła dwóch gwotdzi i następnie po

prawej stronie klocka W tylnej części na klocku l są narysowane dwiestrzałki oznaczające miejsce obcięciadrutu. Po zdjęciu drutu z formy należy Jeszcze zagiąć końce do środka(patrz rysunek) oraz zwinąć małe

pętle na końcu Koócowe pętlewszystkich ośmiu części skręcamyrazem na kółku 4 z drutu.

Krawędzie podstawki zamocowu-Jemy przez wciśnięcie dwóch dużychkół z drutu. Koło wewnętrzne 6

i kolo zewnętrzne 5 *-i wciśnięte cdspodu podstawki



czy stół przed działaniem wysokiejtemperatury. Jednym ze złych przewodników ciepła Jest powietrze. Naj

praktyczniej będzie więc zbudowaćtaką podstawkę, przy utyciu którejwarstwa powietrza oddzieli stół od

żelazkaBardzo prosta w budowie, a rów

nocześnie oryginalną podifau-kę u»k.tztnłcje k trier u motnn wykonać t

drutu stalowego (rys. 215). Zależnieod twardości i sprężystości stosuje

my drut o grubości około 1.5 mm.Wykonanie całej podstawki polegatylko na wyginaniu drutu, bez lutowania. nitowania lub spawania Pracę rozpoczynamy od wygięcia ośmiu jednnkowych części według rys. 216.

Zawsze, ilekroć taką samą częśćmamy zamiar wykonać w wieluegzemplarzach, należy wykonać od powiednią formę. W tym przypadkuforma do wyginania drutu jest bardzo prosta. Na kawałku klocka /

spodu podstawkiZ uwag» na to. ze całą podstawkę

zrobimy bez lutowania lun nitowania. obo koła z drutu 5 i 6 połączymy „na haczyk", co wyjaśnia rys 217.Końcówki kół wyginamy okrągłymikleszczami w* kształt jak najmniej

szego haczyka. Następnie części J i 2 zaczepiamy wzajemnie, silnie zaciskamy ł zakiepujemy. Jak części JaI 2a.

Bardzo ładne podstawki pod żelazko lub pod gorące naczynia można zrobić z pasków' blachy żelaznej(stalowej). Takie metalowe paski sąużywane do upakowania skrzyń, amożna Je znaleźć na podwórkachsklepów.

Można również przyciąć paski metalowe o szerokości około 124-18 mm.Posługując lę okrągłymi kleszczami,zwijamy z pasków ró*ne fantazyjne

IV L ub ię m ft '« tr rk o* «l 169

kształty i wzory. Dla przykładu narys. 218 przedstawiono podstawkę

pod żelazko do prasowania zrobionąz czterech „esów'” i ramki obwodo-wej. Wszystkie części są połączone bez nitowania i bez lutowania Za-sadą łączenia stykających się blanekwyjaśnia rys. 219.

Z węższych pasków blaszki wyci-

namy płaskimi kleszczami klamry l i 2 (rys. 219a). Po próbnym założeniui dopasowaniu części, na stykającesię blas7.ki nakładamy klamry (ry>.219b). Najpierw* klamry mają kształtlitery „U” i ściśle obejmują boki zło-żonych części 3 i 4. Następnie, rów-nomiernie z obydwóch stron, silni»*zaginamy 1 zaciskamy końcówkiklamry Jak na rys. 219c.

Projektując we własnym zakrede



Ryj. 216. Sposób wyginania części i widok gotowej podstawki po^naczynia cc

Projektując we własnym zakrede budowę różnych domowych sprzę-tów z pasków' blaszki, uwzględniamywłaściw*ą liczbę punktów styku czę-ści, które będziemy łączyć klamramizaciskowymi. Podstawka pod gorącenaczynia, przedstawiona na rys. 220

jest połączona za pomocą dwunastuklamer. Rówmież kołow'a opaska naobrzeżu nie jest nitowana, lecz za-czepiona „na zakładkę”, co wyjaśniarys. 221. (Dla przejrzystości rysunkuspecjalnie pogrubiono krawędź bocz-ną paska blaszki; w rzeczywistości

połączenie „na zakładkę” jest bardzo płaskie).

Ustalając długość blaszki 1 (rys.221a) musimy uwzględnić naddatekna wykonanie dw'óch haczyków’ za-kładki 2. Dopasowujemy dwa Jed-nakowe haczyki Jak na rys. 22Ib

Następnie należy zaczepić Je jak narys. 221c. a następnie lekko zacisnąć

170

0

2i

a)



Rys. 221. Kolejne tuxy łączenia Końcówek kołka r p.vkn blaszki

Rys. 222. Półka z płyty pilśniowej ze wspornikamiz pasków blaszki

172

i zaklcpać. Po ułoieniu lekko zaciśniętej zakładki 3 (rys. 221d) na kowadle 4, młotkiem 5 formujemy za-gnlecenlc zapobiegające wysuwaniusię zakładki. Od wewnętrznej strony

można dodatkowo punktakiem6

wytłoczyć niewielkie zagłębienie.Z pasków blaszki (np. aluminio

wej) łączonych za pomocą klamerzaciskowych możemy rówmleż zrobićinne przedmioty, np. małe półki (rys.222). Pas płyty pilśniowej, płytka zeszkła lub z tworzywa sztucznego J

(rys. 223) jest wsunięta w poziomą

szczelinę wspornika 2,

Wszystkie części są łączone za pomocą klamer J. Górne zaczepy półki 4 wyginamy z drutu, zakładając je pod blaszki jeszcze przed zamontowaniem całości wspornika.

/ »{ o ,; C3

/ /

® @ ©

a ^

^ _____ X

BATERIA

Rys. 224. Najprostszy sygnalizator przeciwpożarowy

8 . D O M O W A I N S T A L A C J A

A L A R M O W A

P R Z E C I W P O Ż A R O W A

Straty wyrządzane przez pożary sątak znaczne, że nic należy zaniechaćżadnego, nawet pozornie najbardziej błahego, sposobu zapobiegania im.Każdy pożar powstaje zawsze z m ałego płomyczka. Chodzi właśnie o to.

aby zawczasu w*ykryć początek pożaru. ponieważ wtedy znacznie łatwiej można ogień zlikwidować.

W każdym domu są miejsca szczególnie niebezpieczne ze względu namożliwości powstania pożaru. Na

przykład strych lub zabudowaniagospodarcze, zwłaszcza w nocy, po

zostają bez kontroli gospodarza.Zbudujemy więc najprostszą insta

Sznurek 9 Jest zaczepiony na gwoździu 10.

Z chwilą powstania pożaru rozgrzane gorące powietrze i promieniowanie ognia spowoduje stopieniekropli parafiny, którą są sklejonekaw*ałkł kartonu 7 l S. Kartony rozsuną się, a sprężynujący styk 3 ze

wrze się ze stykiem 2 i włączy dzwonek elektryczny, który Jest umiesz

Liczba deseczek z topikowymwłącznikiem prxeciw'pożarowym nicJest ograniczona, gdyż Jeden dzwonek może mieć kilkanaście włączników' połączonych równolegle. Rów-nlcż jeden sznurek odciągający stykalarmowy może być przedzielonykilkoma sklejonymi kartonami-topi-

kamł. Sposób sklejenia kartonów' należy ustalić doświadczalnie. Instala



lację alarmową przeciwpożarową,

która dzwonkiem będzie sygnalizować o każdym przypadku podwyższenia temperatury powietrza. W pomieszczeniu lub miejscu, które chcemy chronić, wbudujemy topikowy

uyłącznik przeciwpożarowy. Najlepiejtaki włącznik zamocować wysoko naścianie lub pod sufitem. Budowę samoczynnie działającego włącznikawyjaśniono no rys. 224.

Do listewki 1 są przybite dw*a styki metalowa 2 ł 3. Do tych styków

jest włączony obwód dzwonka elek trycznego 4 i baterii 5. Dzwonek nie

dzwoni, ponieważ sprężynujący styk3 jest odciągnięty przez sznurek 6.

Sznurek Jest przywiązany do kawałka kartonu 7. Ten karton Jest przyklejony kroplą parafiny (stopionejśv)icczki) lub wosku do kartonu 9.

czony wf pokoju mieszkalnym. Insta

lację można również przyłączyć donormalnego dzwonka przy drzwiachwejściowych, a włcdy dzwonek spełnia podwójne zadanie.

cja może działać już w momencie podgrzania kartonów -topłków dotemperatury około 50*C.

Zamiast dzwonków* elektrycznychmożemy w' obwód instalacji alarrno-

Rys. 225. Budowa brzęczyka zasilanego bateryjką clrktryczną

173

0

. It n r

0 Ib b b4»

Ryg. 226. Schcmn* sygnalizatora wbudowanego wewnątrz metalowego pudełka po palcie do butów

wej włączyć własnoręcznie zbudowane brzęczyki sygnalizacyjne. Jak

zbudować prosty brzęczyk sygnalizacyjny wyjaśniono na rys. 225. Pasek blaszki stalowej 1 wyginamy wkształcie litery „U**. Na szpulce z

kartonu 2 Jc4 nawiniętych około250 zw'oJów izolowanego drutu miedzianego o średnicy około 0 3 mm

dna pudełka, a drugi poprzez rurkęIzolacyjną 4 wprowadzony do przycisku 5. Prąd elektryczny z baterii 6

płynie przez Izolowaną podkładkamiśrubę 7 na stalową blaszkę S. Obydwa styki 9 i 10 zrobimy z małych

nitów miedzianych. Sposób wygięcia blaszki 8 należy ustalić doświadczalnie Uderzanie styków wywołuje

na odpowiednim nacinaniu materiału. Zanim przystąpimy do wykonania siatki, wypróbujemy technikęnacinania na kawałku tworzywa. Podokładnym wytrasowaniu równoległych linii, ostrym scyzorykiem wykonujemy nacięcia według kresek narys. 228. Odległość pomiędzy sąsiednimi liniami nacięć wynosi około4 do 5 milimetrów (wymiar A).

Odległość pomiędzy nacięciami

(czyli wymiar B) wynosi 7 do 14 mm. Natom iast długość każdego nacięcia(wymiar O wynosi około 32 milimetry.

Jeśli po wy konaniu wszystkich na cięć rozciągamy tworzywo, to otrzymamy siatkę pokazaną na rys. 229.

W celu praktycznego sprawdzenia

projek tu siatkę zrobimy najpierw*z grubego papieru. Po wypróbowaniu rysunek przenosimy na kawałek



dzianego o średnicy około 0,3 mm.Kotwica 3 jest zwinięta również z blaszki stalowej. Odpowiednie wygięcie styku i blaszki 4 ustalamy doświadczalnie. Podkładka tekturowa 5oraz nasunięty na iruhę odcinek rurki igelitowej izolują styk 4 od podstawy I.

Cały* brzęczyk można wbudowaćwe wnętmi pudełka po kremle kosmetycznym.

W metalowym pudełku po paściedo butów* można wbudować inny brzęczyk sygnalizacyjny. W środkudna pudełka J (rys 226) jes t przy

mocowany rdzeń 2. Rdzeń możnazrobić ze śruby, na którą nasuwamydwie podkładki J. a między nimizwinięty w kształcie spirali pasekstalowej blaszki Jeden koniec uzwo jeń cewki 2 jest przylutowany do

nie. Uderzanie styków wywołujedrgania pokrywki 11. Opisany brzęczyk po starannym wykonaniu wry-twarza sygnał podobny do sygnałówmotocyklowych.

9. SIATKI NA ZAKUPY

Najprostszą ¿tatkę do pr zenoszen ia

za kupów (siatkę „na zakupy'*) lub do przen oszen ia pił ki zrobimy z Jednego kawałka folii igelitow*ej. Do wykonania siatki przedstawionej narys. 227 nic potrzeba w ogóle nitów»,

nici, kleju itp. materiałów. Materiałem potrzebnym do wykonania składanej siatki jest skaj (sztuczna skóra), gruba folia igelitowa, cienkaskórka lub naw*ct cerata. W tym

przypadku zasadnicza praca polega

niu rysunek przenosimy na kawałek

skaju lub skórki 1 dokładnie wykonujemy wszystkie nacięcia. Siatkęmożna wyciąć w kształcie regularne*go koła w’g rys. 230a lub wg wzoruna rys. 230b. Skrajne paski powinny

być szersze i wycięte w kształcieuchwytów.

Uchwyty do siatek możemy zrobićz drutu, oplatając drut kolorowymsznurem. Każdy umie zaplatać warkocz z trzech pasm lub sznurków.Znacznie ładniejszy jest jednaksplot wykonany z czterech sznurków. Jeżeli zagłosujemy ozdobne

sznury, można wykonać gruby, wygodny uchwyt. Taki uchwyt stosujesię w torbie, w’ walizce, w siatce nazakupy itp. •

Jeżeli zamiast sznurka splot wykonamy z kolorowych igelitowych ru-

174

Ry*. 228. Za adn nacinania siatki



Hy 5. 227. Siatka na zakupy zrobiona z Jednego kawałka tworzywa lub skóry

rek, otrzymamy gruby, elastyczny i przyjem ny w dotknięciu wałek. Wykonywanie splotu jest w rzeczywi-stości bardzo łatwe, lecz należy opanować pewną określoną kolejnośćwykonywania poszczególnych fragmentów' splotu wg ry*. 231.

1. Dwa sznurki składamy r.a krzyż

w połowic ich długości. Sznurki powinny być dość długie, ponieważ wykończony splot będzie kilkakrotniekrótszy (rys. 23la).

2. Przekładamy sznurki kolejno wlewo, tj. w kierunku przeciwnym doruchu wskazówek zegara (rys. 231b).

3. Czwrarty sznurek przew lekamy pod pierwszą pętlą, jak pokazanostrzałką na rys. 231c.

4. Zaciągamy mocno sznurki, dzięki czemu otrzymuje się pierwszysplot (rys. 23Id). Następnie przekładamy kolejno sznurki tak samo jak poprzednio, tylko w kierunk u zgod

nym z ruchem wskazówek zegara(w prawo). W ten sposób po zaciągnięciu powstał drugi splot. Następnesploty wykonuje się w ten sam sposób, pamiętając o tym, że sznurkizakładamy raz w lewą, a raz w prawą stronę, jak na rys. 23le Widok

Ry . 228. Za adn nacinania siatki

zaplecionego gotowego uchwytu przedstawiono na rys. 231f.

Przed wykonaniem pierwszegosplotu można na jeden ze sznurkównaciągnąć metalowe kółko *<np. na

klucze). Drugi koniec uchwytu można wykończyć naciągając kółko w

podobny sposób. Uchwyt wiąże się przez przeciągnięcie sznurków' z po wrotem pod ostatnim splotem. Końce sznurków można zaszyć cienkąnitką lub skleić klejem do tworzyw'.

Uchwyty do walizki lub do siatki

na zakupy należy wzmocnić przezzastosowanie pałąka z drutu stalowego grubości 2 milimetrów lubszprychy rowerowej. Wyginamy znich paląk według wzoru pokazanego na rys. 231g. Tak przygotowanydrut oplatamy poczwórnym splotem

175

b)



Ky>. 229. Po rozciągnięciu nacięc powstaje siatka

Rys. 230. Wzory wykrojów i nacięósiatki na zakupy

176

Rys. 231. Kolejne fazy wykonywania{»czwór nego splotu

» po wykończeniu otrzymujem y u-chwyt przedstawiony na rys . 231 h.

Oplot można wykonać stosującrurkę z tworzywa sztucznego. kolorowy sznurek lub cienki elastyczny przewód elektryczny.

Siatkę na zakupy można równieżzrobić w kształcie płaskiej torbyuszytej z mocnej ażurowej tkaninyDo górnych krawędzi torby przyszy jemy nicią nylonową dwa uchwyty.

10. KOSZYCZEK Z LISTEWEK

DREWNIANYCH

Koszyczek przedstawiony na rys. 232 jest zrobiony z listewek drewnianych nanizanych no grubą nić nylonową Należy przygotować odcinkilistewek drewnianych o przekrojunp. 5.5X5.5 mm. Powinny to być li



Rys. 232. Koszyczek na zakupy zrobiony z drewnianych listewek

stewki z drewna bukowego, brzozo-wego lub jesionowego. Jak najcieńszym wiertłem do metalu, wiercimyw końcach listewek prostopadłeotwory. Mocną nić nylonową przetykamy przez otwory, układając w

krzyżowy stos końce listewek. (Nićnylonową można nabyć w sklepachzc sprzętem wędkarskim).

Czołowe powierzchnie listewek (i i2 — rys. 233) należy oszlifować przedmontażem. Najlepiej jeśli najpierw’

w wyznaczonych punktach wywiercimy otwory na nitki, a dopiero po

tem listewki przytniemy według wymaganych długości. Po przycięciulistewek należy jc oszlifować drobnym papierem ściernym. Najładniejwygląda koszyczek z naturalnego,nic malowanego drewna.

Uchwyty 3 zrobimy z okrągłychlistewek drewnianych. Nić nylonową przeciągamy od dołu do góry izawiązujemy po przełknięciu przez

wszystkie otwory- W listewce 3 nić 4 jest prze tknięta przez kątowo wywiercone otw’ory i układa się jak

pętla 5 (na rysunku w kole).Dno koszyczka można zrobić zcienkiej sklejki lub z poprzecznieułożonych listew-ck 6 zaciśniętych„przeszytą** nicią nylonową pomiędzy listewkami poprzecznymi 7 i 8.

Koszyczek przedstawiony na ry*.

232 ma następujące wymiary: długość — 24 cm, szerokość — II cm,wysokość (bez odchylanych „skrzydełek" górnych) — 18 cm.

Kształt koszyczka można zaprojektować inaczej, według własnych po

mysłów; może on mieć kształt tra pezu lub rombu albo leż może mleć półkoliście wybrzuszone boki.

177

soka. ponieważ trudno wtedy czytateksty. Tablicę umieszczamy takaby środek przypadał na wysokoś.oczu przeciętnego ucznia. Proponujisię następujące wymiary tablicywysokość (pionowa) — 52 cm, szero-kość (pozioma) — 118 cm.

W górnej części do tylnej ramy(lub sklejki) przybijamy poziomą de-seczkę 4. Z przodu do tej deseczki

Jest przybity pas płyty pilśniowejlub sklejki 5, no który naklejamykarton z napisem i nazwą gazetki.

Zastosowano no tablicę miękka płyta pilśniowa umożliwia przypina-nie fotografii, artykułów i rysunków.Te materiały przybijamy szpilkamikrawieckimi, które wciskamy w pły-

tę pod kątem 45*, w kierunkachoznaczonych strzałkami na rys. 23śaPod deską 4 montujemy własne



Rys. 233. Części »kłodowe koszyczka z listewek

11. OBUDOWA

I AUTOMATYCZNE

OŚWIETLENIE SZKOLNEJ

GAZETKI ŚCIENNEJ

Tablicę do zawieszania szkolnej ga

ze tk i śc ie nnej najlepiej zrobić wkształcie prostokątnej płyty, na któ-rej przyczepiamy fotografie, artyku-

ły i rysunki. Wierzchnią płytę I tablicy (rys. 234a) należy wykonać z

miękkiej płyty pilśniowej. Płytę pilś-niową naloty wzmocnić przez przy-klejenie od spodu ramy z listeweksosnowych lub dodatkowego arkusza

sklejki 2. Przed przybiciem wiesza-ków 3 całą płytę obciągamy szarym płótnem, zaklejając z tyłu zawiniętekrawędzie płótno. Bardzo ładnie wy-gląda tablica obciągnięto kolorowym

skajem.

Tablica nic powinna być zbyt wy-

j yoświetlenie tablicy. Do oświetleniazastosujemy dwie (lub więcej) ża-rówki na napięcie 3,5 V. Również pod deską 4 przyczepiamy bateriezasilające 9 (rys. 234b). Oprawka 6żarówki 7 jest przykręcona dowspornika 8 wygiętego z blachy.

Do drugiego końca wsporniku AJest przyciskane ostatnie ogniwo ba-terii. Wszystkie baterie są wsuniętew uchwyt 10 wygięty ze sprężystej blaszki i przynitow^any do części 5.(Czołową powierzchnię deseczki 5oklejamy dopiero po zmontowaniu

nitów).Sposób połączeń instalacji elek-

trycznej wyjaśnia schemat na rys.234c. Wyłącznik II wykonamy takaby żarówki zapalały się samoczyn-nie tylko wtedy, gdy ktoś stanic

przed tablicą.

178

Budowę wytącrmka wyjaśniono narys. 235. Z cienkiej sprężystej blaszki wycinamy dwa styki 1 i 2. (Tedwie części mają identyczny kształt,lecz si| inaczej odwrócone). W końcówce styku I zaciskamy i prz}*luto-wujcmy przewód elektryczny 3. Drugi przewód 4 jest przytoczony dokońcówki styku 2.

Blaszkę i nakładamy na blaszkę 2,wsuwając wewnątrz izolator z tek

turki 5. W celu połączenia, wszystkietrzy złożone części owijamy ściślemocną nicią 6.

Widok wyłącznika z boku przedstawiono na rys. 235 u dołu. Takiwyłącznik układamy na podłodze

pod elastycznym chodnikiem lub dywanem. Jeżeli ktoś stanie na dywa

nie. to naciśnie na wyłącznik, azwarte blaszki 1 i 2 zamkną obwódi zapalą się żarówki Sposób wygię



i zapalą się żarówki. Sposób wygięcia blaszek stykowych ustalamy doświadczalnie. Można pod dywanem

podłożyć kilka równolegle połączonych wyłączników. (Cienki przewódmiędzy ścianą a wyłącznikiem moż

na przykleić do podłogi paskiem poloplastu).

234. Obudowa szkolnej gazetki ściennej

179

Rys. 235. Wyłącznik oświetlenia gazetki ściennej

12 . DROBNY SPRZĘT

O G R O D N I C Z Y

S ęż bi

b. Z r y w a n ie o w o c ó w z d r z e w a

Jabłka, które mają być przechowyk i i l ż ć

c . Ł o p a tk a d o p racy w o g ró d k u

Puszka po soku cytrynowym, po oliwie lub dowolna inna długa puszka,nadaje się do zrobienia łopatki.Puszkę przecinamy wzdłuż linii prz ery wanej oznaczonej na rys. 238a.

Po opiłowaniu ostrych krawędzi,otrzymujemy półkolistą rynienkę I

(rys. 238b). Przez wybity otw’ór przekładamy duży wkręt do drewna J.

który wkręcamy w' stary trzonek do pilnika 4.

Dla wzmocnienia należy podłożyćkawałki blaszki lub sklejki 5 i 6

(rys, 238c).Łopatkę można wygiąć z dowolnej

blaszki, wycinając kształt wg szablonu na rys. 238d.

Po zagięciu boków, jak na rys.

238e. w trzech założonych blaszkachtylnej ścianki wiercimy otwór iprzykręcamy klocek lub uc hw yt-



a . Sprężynowe grab ie

Na działce ogrodniczej lub w domowym ogródku niezwykle przydająsit; małe grabie zrobione z wiązkidrucików.

W listewce z twardego drewna i(rys. 238) wiercimy poprzecznie kilkamałych otworów. Przez otwory' przetykamy druty -talowe 2 'wygięte podkątem prostym. Z drugiej stronylistewki druty zaginamy, układającJe równolegle wzdłuż listewki. Cienkim miękkim drutem 3 owijamyściśle listewkę i założone druty 2.

Następnie druty wyginamy prom ieniowo, aby otrzymać „miotełkę** 4.Ujmując druty kleszczami, zaginamykoniec każdego drutu ku dołowi, abyotrzymać „ząbki** 5.

wane w okresie zimy, należy zrywaćw sposób wykluczający Ich uszkodzenie (..obicie**) wskutek uderzenia.

Jabłka najlepiej zrywać chiryto-kicm przywiązanym na koócu długiej listwy. Budowę chwytaka wy

jaśniono na rys. 237. Z dru tu stalowego grubości około Ą milimetrówwygina się dwie pętle: do pętli wewnętrznej 1 jest przywiązana pętlazewnętrzna 2, wygięta w części

przedniej w kształcie podłużnych zę bów. Druty obydwn pętli należy wkilku punktach połączyć przez owiązanie ich cienkim drutem lub taśmąz blaszki J. Worek 4 z tkaniny kre-tonowej Jest przyszyty ściegiemokrętnym do pętli z drutu 2. Końce

pętli 2 są przywiązane mocno drutem stalowym 5 do żerdzi (listwy) 6.

przykręcamy klocek lub uc hw yt--rączkę (rys. 238c).

d . M in i a tu ro w a c i ep l a rn i a n a

ba lkon ie

Każdy technik z zamiłowania powinien interesować się również sprawami biologii. Ucż to ciekawych doświadczeń możemy przeprowadzićhodując nawet najprostsze roślinkiw doniczce lub drewnianej skrzyncena balkonie. Bardzo często chłodywiosenne opóźniają wyrastaniekwiatów i roślinek, które zaczynająrozwijać się dopiero wtedy, kiedywyjeżdżamy na wnkacje.

Możemy znacznie przyspieszyć rozwój balkonowych roślin budującmałq cieplarnię.

180

A T M

o o o o o

\ y

J / F



€

«

m * M6. Orabic do drobnych prac w o g r ó d k u

Hv*. 2i7. Uchwyt do zrywaniaowoców / drzewa

U — Lubję majitcrkowat 181



Wewnątrz skrzynki J (rys. 239)wsuwamy wycięte ze sklejki dodat

kowe ścianki 2 i 3. Szeroki pas przejrzystej folii igelitowej 4 obijamy listewkami 5, 6. 7 i 3. Sposób obiciafolii wyjaśniono na rysunku w kole.Dwie cienkie listewki Jo 1 Sb ^zbite równic cienkimi gwoździkami,zaciskając wewnątrz folię 4. Całaosłona z folii powinna być o 2 cmdl u z< za niż długość skrzynki.

Na noc rozwijamy osłonę nad roślinami tak, aby końce listewekosiadły w wycięciach ścianek bocznych. W ciągu dnia można osłonczwijać z jednej strony. Aby wiatrnie zrzucał osłony, należy końcelistewek przymocować do boków za pomocą gumek (tzw. rcccpturek)

13 SAMOCZYNNYtorby przcciwmolowcj. Końce folii Na wszelki wypadek, pod doniczki



13. SAMOCZYNNYPODLEWACZ DO KWIA TÓW

Wyjeżdżając na wakacje, często niewiemy, jak zapcwmlć domowym

kwiatom systematyczne podlewanie.Można prosić o to sąsiadów, ale cozrobić, gdy sąsiedzi również wyjeżdżają7

Na rys. 240 przedstawiono samo-czynny podlewaćz kwiatów, którydziała nawet przez cztery tygodnie.Z tkaniny bawełnianej 1 wycinamy pas o szerokości około 4 —5 cm (może

być z „telry" lub innej tkaniny,łatwo nasiąkającej wodą). Tkoninęskręcamy równomiernie, aby otrzymać warkocz 2. Taki warkocz-knot,owijamy z zewnątrz paskiem cienkiej folii 3, wyciętej np. ze starej

trzeba owinąć nicią lub zszyć, abynie odwljały się z warkocza. Końcówki warkocza o długości około5 cm z każdej strony, pozostawiamynic owinięte i „rozczesujemy*' Je na

pojedyncze pasemka. Doniczkę z kwiatem 4 ustawiamy na podwyższeniu, np. na odwTÓconym garnku 5.Końcówkę knota 2a zakopujemy głę boko w ziemi, tuż przy ściance doniczki 4. OdwTotny koniec knota 2b układamy na dnie miednicy 6 lubinnego, dużego naczynia z wodą. Abyknot 2, który po nasączeniu wodą

staje się bardzo ciężki, nie zsunął się,należy go przymocować do brzegumiednicy.

Doniczkę z kwiatem trzeba ustawić możliwie blisko zbiornika z wodą i nieco powyżej poziomu wody.

i zbiornik podkładamy arkusz foliiCałe urządzenie radziłbym wypróbować w przeddzień wylazdu na urlop.

14. DOMKI I KARMNIKI DLAPTAKÓW

Niezbyt będzie nam przyjemnie. Jeśliw» zjadanym jabłku znajdziemy ro baka. Naszymi sprzymierzeńcami ww*alce z robakami i szkodnikami roślin są ptaki. Niestety, w dzisiejszymuprzemysłowionym święcie warunkiżycia i rozwoju ptaków stają się coraz trudniejsze. Z najprostszych materiałów możemy budować domki ikarmniki dla ptaków*.

Z odpadków desek sosnowych,które otrzymamy w warsztacie sto-

183



Rys. 241. Domek dla ptaków

Jarskim, zbijamy domek dla ptakówwg rys. 241. Ścianki boczne 1 i 2 ma ją identyczny kształt i do nich przy bijam y ściankę przednią 3 i tylną 4.Dno 5 jest wstawione wewnątrzścianek pionowych. Dach 6 możnazrobić z grubej płyty pilśniowej. Dodatkowa listwa pionowa 7, przybitado ścianki tylnej, ułatwia przywiązanie domku do konarów* drzewa.Cały domek malujemy bezbarwnymlakierem olejnym.

Karmnik dla ptaków zbudujemy wkształcie domku i ustawimy na słu- Rys. 242. Domek-karmnik dla ptaków*

184

K> s. 243. Wiszący ka rm nik dlasikorek

pic, wewnątrz niskiego drzewa lubna balkonie. Dwie icianki boczne Ji 2 (rys. 242) są wycięte z płyty pili-

Rys. 244. Najprostsze myszołapki

średnicy około 2 5 mm. W bakelicienależy najpierw* wywiercić otw'ory,a przez nie przełożyć gwoździki. Poniżej przybitych zakrętek przybijamy kawałki kory 4 i 3. Pod zakręt

kom! należy do klocków przybić odcinki gałązek (lub inne patyki ośrednicy 8 mm) — 6 17. Wnętrzezakrętek 2 i 3 wypełniamy szczelnie

„polow*ać’\ Myśliwi często urządzają„polowanie z przynętą**. W przypadku „polowania** na myszy najlepszą

przynętą (smakołykiem) będzie kawałek świeżego chleba lub słoniny.

W każdym domu znajdzie się starykubek z obłamanym uchem, któryzamiast wyrzucać wykorzystamy nazbudowanie najprostszej myszołapki.



( y ) y p y y pniowej (lub sklejki), ścianki I i 2 są przybite z boków' do deseczek dachu 3 i 4 oraz do dna 5. Na krawędziach dna przybijamy dodatkowocienkie patyki, które zatrzymują

karmę. Wymiary klatki są zupełniedowolne. Karmnika nic nnleiy malować kolorową farbą, lecz lepiejozdobić kilkoma gałązkami iwierku.

Najpożyteczniejszymi ptakam i w’ogrodzie są sikorki. Zbudujemy karmnik dla sikorek, z którego niewszystkie ptaki mogą korzystać. Na

długiej płaskiej listewce 1 (rys. 243) przybijamy gwoździkami dw'ic bakelitowe zakrętki 2 i 3 słoików. Najlepiej zastosować czarne zakrętkisłoików po kleju lub butelek po

atramencie. Wybieramy zakrętki o

zakrętek 2 i 3 wypełniamy szczelniesmalcem, łojem lub innym nlesolo-nym tłuszczem, najlepiej zmieszanym z nasionami konopi.

Karmnik zawieszamy pionowo przed oknem, co umożliwi dokony

wanie ciekawych obserwacji. Korzystać z niego będą bardzo pożyteczne ptaki, jak sikorka, kowalik, a nawetdzięcioł. Inne ptaki nie potrafiąutrzymać się na takim pionowo wi>szącym karmniku.

15, MYSZOŁAPKA

Domowa mysz jest bardzo mała. leczszkody przez nią wyrządzone mogą być bardzo wielkie. Dobry gospodarz musi po prostu stale na myszy

zbudowanie najprostszej myszołapki.Do jednego końca przełamanej w*

połowie zapałki (rys. 244a) jest prz ywiązany nitką kawałek chleba

Odwrócony kubek opiera się jednąkrawędzią o podłogę, a drugą kra

wędzią o zapałkę w miejscu Jej przełamania. Jeśli mysz poruszy lekkoChlebem przywiązanym do zapałki,to krawędź kubka zsunie się i kubekopadnie na podłogę zamykając żywąmyszkę. Wystarczy kubek przesunąćna kawałek tekturki położony na

podłod/.c i podnosząc kubek z te k

turą można wgnieść myszkę x mieszkania.

Bardziej „zmechanizowaną**, leczniezawodną w działaniu łapkę możnawykonać w'edług rys, 244b. Kawałekdeski J (lub część cegły) jest podpur-

185

Wędkę zrobimy we własnym zakresie z prostego kijka z drewna

bambusowego lub jesionowego.Oczywiście wędkę zrobimy składanąz dwóch lub trzech segmentów, łącząc odcinki kijków przez wciśnięcieich końców w specjalne rurki. (Takie rurki można nabyć w stoiskachi sklepach wędkarskich).

Znacznym ułatwieniem - podczas

łowienia ryb będzie zastosowaniekołowrotka do swiymta żyłki wędkarskiej. Jak wykonać taki koło-w'rotck wyjaśniono na rys. 245. Wy bieramy dwie połówki (pokrywki)okrągłego pudełka i i 2. (Mogą to być np. połówki pudełka po płatkachkosmetycznych lub też pokrywki pudełka pasty do butów).

Wyszukujemy możliwie niskąszpulkę na nici. Po wyznaczeniu cyrklem punktów w pokrywkach I i 2

i i d k ię i



ty z jednej ¿trony patykiem 2 opartym na zaostrzonym patyku 3. Listewka z nadęciami 4 ustala wychylenie patyka 2. Listewka 4 ma nakońcu przywiązany kawałek chleba

lub słoniny i Jest wsunięta pod przedmiot J. Przy najlżejszym poru

szeniu listewki 4. zcśliżnie się jedenz pięciu punktów patykowej podstawki L. myszka nic zdąży nawet

pisnąć.

16. DROBNY SPRZĘT

WĘDKARSKI

.a. Mechaniczny kołowrotek

Łowienie ryb na wędkę należy do bardzo przyjemnych sportów*, któreuprawiamy zw*ykle podczas wakacjilub sobotnich wyjazdów za miasto.Zanim zaczniemy łapać ryby nawędkę, należy oczywiście poznać

podstawowe zasady obowiązującewszystkich wędkarzy, a następnieuzyskać młodzieżowy kartę wędkarską.

wywiercimy otwory do przetknięcia poziomej osi 3. Cienkimi gwoździkami należy przybić pokrywki l i 2 doszpulki 4. (Zamiast szpulki możnazastosować okrągły klocek z twarde

go drewma).Do prawej pokrywki 2 przykręci

my śrubą lub wkrętem drewnianyuchw*yt 5. Oi 3 jest zrobiona z gru bego dru tu stalowego, np. ze szprychy rowerowej.

Z boków na poziomej części osi 3

przylutujemy mosiężne podkładkiustalające położenie kołow*rotka.Część 3a jest wygięta poziomo, aczęść 3b równolegle do drążka (wę-dziska) wędki. Część 3b zamocujemyna drążku w*ędkl Ś przez ścisłe, kilkakrotne owinięcie mocnym sznurkiem.

186

Rys. 240 Składana siatk a dowyciągania złowionych ryb

Tui przy kołowrotku oraz w kilku punktach na drążku wędki przyw ią

zujemy cienkim sznurkiem ,.kółka'* 6 prowadzące żyłkę nylonową 7. Kółka 6 zwijamy z drutu mosiężnegorozklepując na płasko jego końcówki. Końcówki te przywiązujemy dowędki przez ścisłe owinięcie mocnąnicią.

b. Składana sieć do wyjmowaniaryb

Złowioną rybę powoli przyciągamydo brzegu, aby wyjąć ją z wody za pomocą sieci. Sieć I (rys. 246a) jestnaprężona między dwoma sprężystymi drutami 2 i 3.

Od strony przedniej sieć ma wszyty sznurek Ja, którego pętle bocznesą zaczepione na haczykach 2a i Jo.P dję i ętli k h kó



Po zdjęciu pętli sznurka z haczyków2a i Ja całą sieć 1 zsuwamy do tyłu,co umożliwia równoległe złożeniedrutów 2 i J razem z listewką u-chwytu 4. Zasadę składania drutów

2 i 3 siatki wyjaśniono na rys.24 Gb, c.

Do przedniego końca listewki 4

jest przykręcony łącznik 5 wygiętyz grubej blaszki według rys. 24Ge.

Końcówki drutów 2 (i J) są zwinięte w kształcie krótkiej sprężyny losadzone wahadłowo na śrubie 6,

wewnątrz ścianek łącznika 5. (Jeżelidruty 2 i J są zrobione ze stali u-twardzoncj. to należy końce zwijaćna gorąco).

Siatka 1 ma wszytych kilka pas- •ków brezentowych Jb, które są nasunięte na druty boczne. Aby siatka

187

miała potrzebne zagłębienie (zbliżony kształt niecki), należy ją wyciąćwedług wzoru na rys. 246d, a następ

nie złożyć i zszyć krawędzie łc i Id.Siatkę / można uszyć ze starej firanki nylonowej.

17. OBSŁUGA.

.USPRAWNIENIA

I WYPOSAŻENIE ROWERU

a. Obsługa i konserwacja roweru

Czynności związane z naprawą dętkisą znane doskonale każdemu kolarzowi, a więc nie opisujemy lego zagadnienia, natomiast konserwacjawewnętrznych części roweru Jestczęsto zaniedbywana i w konse

kwencji prowadzi do przedwczesnego jego zużycia. Nic każdy użytkownik wic o tym, że rower ma więcejł ż k k lk h iż t kl Ł



Rył. 247. W czasie przeprowadzania okresowej konsc:wacji row< ru należy sprawdzić trzynaście łożysk kulkowych

łożysk kulkowych niż motocykl. Łożyska bardzo łatwo można policzyć(rys. 247). Górne oporowe łożyskokulkowe 1 oraz dolne łożysko oporowe 2 można wyjąć po wysunięciu

widełek przedniego koła z przedniejczęści ramy. Oś przednia 3 ma z każdej strony po Jednym łożysku kulkowym. Oś pedałów* 4 ma również podwra łożyska. Każdy pedał 5 ma podwa łożyska kulkowe. W piaście tylnego koła (tzw. torpedo) są aż trzyłożyska kulkowe. Razem trzynaście

łożysk kulkowych.Raz na trzy miesiące należy roze

brać poszczególne łożyska i wymyćstary smar przez wypuklnnic w benzynie ekstrakcyjnej. Jeżeli stwierdzimy, że kulki są matowre, mają wykruszenia ł ślady zlu<zczch, należy

wymienić wszystkie kulki danegołożyska. Do smarowania łożysk tocznych używa się smaru, który niezmienia swoich właściwości poddziałaniem wody; Jest to smar samo

chodowy „LT-4" lub podobny. Na rys. 248 przedstaw iono widok

przekroju typowej pia sty pr zednieg o

koła. Smarem wypełniamy dookołaobie miseczki 4 i 6. Następnie wwarstewkę smaru wciska się kulki¡3 i 14. Do środka piasty 3 (7 ) wkła

da się oś 5 z nakręconym tzw. „stoikiem" 2 zabezpieczonym przeciwnakrętką J. Po wkręceniu i przeciwnestrony drugiego stożka 9 rcgulujcmJego położenie w celu uzyskani

właściwego docisku łożysk kulkewych. Piasta powinna obracać s!

bez nadm iernych luzów, lecz niczbsciasna Obrzeże 8 nic powinno ocitrać się o cylindryczną część 9. Prz>trzymując stożek 9 kluczem wsunietym w płaskie wycięcia, zakręcam

188

silnie przeciwnakretke 10. Należyzwrócić uwagą na to. że miedzy stoż

kiem 9 a przcciwnakr<tką 10 Jestzałożono podkładka 12. Podkładka tamoże przesuwać sie osiowo wzdłużczeici nagwintowanej 11, lecz nicobroca sie dookoła, ponieważ Jest za

bezpieczona specjalnym występem.Po wstawieniu piasty w widełki ramy należy dodatkowo sprawdzić,czy są właiciwe luzy w łożyskachkulkowych.

Piasta tylnego kola (rys. 249) matrzy łożyska kulkowe oraz urządzenie do hamowania koła. Po wyjęciukoła z ramy roweru rozbiórkę piastyrozpoczyna sie °d odkręcenia prze-ciwnakrątki II. W czasie odkręcanianależy przytrzymywać ręką dźwig

nie 14. Dźwignią 14 przytrzymuje sierównież główny stożek 10 podczaswykręcania osi 12. Z jednej strony

oi ma kwadratową końcówkę 3 do



Kys. 249 Wewnętrzna budowa tylnej piasty roweru (typ torpedo): i — kulkałożyska. 2 — sto2 ck, 3 — końcówka osi, 4 — kulki łożyska bocznego, 5 — kołołańcuchowo. <5— ..koszyk” rolek blokujących, 7 — smarowniczka. $ — pic r-icicń ham ujący. 9 — kołnierz piasty* (z otworami do szprych), 10 — łożysko

boczne. II — nakrętka regulacyjno. 12 — końcówka osi. JJ — kulki łożyska.¡4 — dźwigni* (torpeda), 15 — wieszak

oi ma kwadratową końcówkę 3 douchwycenia kluczem. Kulki 4 bocznego łożyska wyjmuje sie po odkręceniu stożka 2.

Dla Czytelników, którzy wolą po

znać budową piasty z rysunku technicznego, przedstawiono ją na rys.250. Czeici oznaczono takimi samymicyframi Jak na rys. 249. Aby nic pomylić kolcjnoici składania czeici należy przy wyjmowaniu układać jekolejno w Jednym rzędzie na stole.

Po dokładnym wyczyszczeniu sta

rego smaru i wymyciu części w benzynie ekstrakcyjnej, należy mechanizm zabieraka € oraz hamulec $ nasmarować cienką warstwą oleju, natomiast wszystkie koszyki z kulkamismaruje sie normalnie smarem stałym „LT-4".

189

0

0

By*. 250. Rysunek przekroju tylne; piasty roweru

łan*, uchem. Po dokładnym wytarciui wysuszeniu, łańcuch smarujemy

olejem samochodowym zmieszanym

z pyłem grafitowym.Po założeniu łańcucha na koła zę

bato. kilkadziesiąt razy obracamy pedałami, co ułatw i rozprowadzenieoleju na ściankach rolek. Po tejczynności łańcuch i zewnątrz wycieramy szmatą zupełnie do sucha.

J**żcli łańcuch Jest zbyt rozciągnię

ty i zużyty, to w konsekwencji powoduje zniszczenie obydwóch kółzębatych. Rozciągniętego łańcuchanie można naprawić.

Przytrzymując ręką, jak na rys.251, odciągamy ogniwa łańcuch a odzębów koła napędowego. Jeżeli łańcuch będzie można odciągnąć więcejniż 12 mm od zębów koła, wówczasnależy go wymienić na nowy.

Duża liczba nieszczęśliwych wy

padków drogowych przemawia zat b ól i d kł d i



Rys. 251. Sposóo sprawdzania stopnia zużycia łańcucha rowerowego

Wymiana smaru w łożyskach pedałów nie Jest trudna. Pedał zdejmuje się po odkręceniu zewnętrznego stoika, bez wykręcenia osi pedałuz korby.

Zalcinle od zewnętrznych warunków* eksploatacji (deszcz, błoto) dośćczęstej obsługi wymaga łańcuch na pędowy. Zbyt obfite smarowaniełańcucha nic Jest wskazane, ponie

waż tłuszcz ułatwia osadzanie się pyłu i piasku. Jeżeli łańcuch jest brudny , należy go zdjąć 1 dokładniewymyć w płaskim naczyniu z benzyną ekstrakcyjną, używając pędzlawłoslanego. Ważne Jest nie tylko zewnętrzne wymycie ogniw, ale również usunięcie zanieczyszczeń z wewnętrznych części rolek. W czasiemycia należy energicznie wstrząsnąć

tym. aby szczególnie dokładnie przygotować rower do Jazdy na szosie.Jednym z warunków bezpiecznej jazdy o zmroku lub w nocy jest właściwa oświetlenie row*cru. Rowerowa

instalacja ośw1ctlcnlow*o-elcktryczna(rys. 252a) składa się z prądnicy 1.reflektora 2 i czerwonej lampki tyl

nej 3.

Rowerowa prądnica Jest przezna

czona do zasilania przedniego reflektora i czerwonej lampki tylnej.Uwaga: pojazdy muszą mieć z tyluświatło czerwone, a z przodu — białe.

Ograniczona moc prądnicy sprawia. żc do oświetlenia przyczcpki nicmożna podłączyć Jeszcze Jednejlampki, lecz tylko przesunąć tarn

190

%

tylną lampkę roweru. Powstaje tutajJeszcze problem założenia innaUc;;dwuprzewodowej.

Na rys. 252b przedstawiono sche-mat elektryczny oświetlenia roweru.Prąd elektryczny w prądnicy J pły.nie przewodem 2 do żarówki światładrogowego (reflektora) 3, a następnie przewodem 4 z powrotem do prąd-nicy. Podobnie i żarówka światłatylnego 5 działa tylko wtedy, gdyJest włączona w obwód dwóch przewodów 6 i 7. W tym przypadku źródło prądu Jest połączone z każdążarówką instalacją dwuprzewodową.

W rzeczywistości w rowerach (i la-nych pojazdach) stosuje się instala.cję Jednoprzewodową. Prądnica l(rys. 252c) Jest połączona z żarówki-

ml 9 i JO tylko pojedynczymi przewodami. Obwody elektryczne są tazamknięte drugim „przewodem“,który na rysunku oznaczono linią



Kys. 252. Zasada montażu i schematy działania rowerowej instalacji ciektryczncj

który na rysunku oznaczono linią przerywaną. Rolę drugiego przewodaspełnia bezpośrednio cała metalowąrama roweru. A więc wystarczydrugi przewód każdego urządzenia

zewrzeć bezpośrednio z metalem ro-weru (z ..masą" roweru). Tak c .drugi przewód prądnicy Sa połączymy z masą roweru i podobnie przewody żarówek 9a i JOa również łą-czymy w dowolnym miejscu z misąroweru.

•

Zapamiętajmy praktyczny wniosek

jeżeli nic działa jakieś urządzenieelektryczne, to przyczyną tego m©te być przerwa obwodu nic tylko &adrodze pojedynczego przewodu, lec:również (co zdarza się częściej) aadrodze połączeń przez masę pojazd?Zarówno prądnica jak i wsporniki

191

Hys. 253. Części składowe i sposób polączcrt oświetleniowej instalacji elektrycznej

opraw 4 wiat In przedniego i tylnegomają specjalną śrubkę do połączenia z masą. Ta śrubka 1 (rys. 253)

jest wkręcona w obejm ę wspornika 2. Podczas montażu należy śrub

kę 1 wykręcić i najpierw silnie dokręcić śruby 3 i 4 służące do mechanicznego zawieszenin prądnicy (lubopraw światła). Dopiero po połączei h i i b ód



niu mechanicznym, zwieramy obwódelektryczny przez silne dokręcenieśrubki 1. Ostrze tej śrubki przebijaemalię roweru (która jest izolatoremelektrycznym) i łączy się z metalemramy roweru.

W celu zapewnienia właściwegozasilania oprawy ¿Arówki tylnego(czerwonego) światła, wbudowanej w przyczepcc rowerowej, musimy dotej oprawy przeprowadzić dwa przewody. Jeden przewód 5 oprawy żarówki C łączymy bezpośrednio z ma

są roweru. Drugi przewód 7 prze prowadzamy również do roweru iłączymy z gniazdkiem i wtyczką 8.

W przypadku odłączenia przyczepkłod row^cru, wiyczka 3 służy do szybkiego połączenia z przewodem zasl-

Kys. 254. Dodatkowe pomarańczowe światło sygnalizu jące hamowanie roweru

łającym żarówkę tylnego światła 9roweru.

Bardzo często przyczyną przerwy

w' obwodzie prądu elektrycznego jest powierzchniowa utlenienie („zaśnic-dzcnle*’) metalowych części trzonkażarówicL Co kilkanaście tygodni należy żarówkę wyjąć, trzonek oczyścićdo metalicznego połysku, a przed

zmontowaniem metalowe części lekko natrzeć wazeliną (można użyćwazeliny kosmetycznej).

W rowerach składanych należychronić przewody elektryczne przed

przetarciem w punktach przeprowadzenia ich przez ramę i otwory wramie roweru.

Odcinki narażone na przetarcie

192

należy zabezpieczyć przez nasunieciena przewód dodatkowe) igelitowej

rurki izolacyjne).

b. Dodatkowe świat ło

hamulcowe

Jest zupełnie zrozumiale, że w czasiewy)azdu na wycieczkę nie jeździmyrowerami obok kolegów, lecz jeden

za drugim — ..gęsiego”. Dla zwięk-szenia bezpieczeństwa ruchu, może-my nad tylnym kołem wbudowaćdodatkowy sygnalizator iwiatla ha

mulcowego, tzw. światła „stop”. Takąsygnalizację mają wszystkie samo-chody w celu ostrzegania innychużytkowników jezdni. Pomarańczo-

we światło stop (rys. 254) powinnozapalać się zupełnie samoczynnie wmomencie początku hamowania.Oprawę światła „stop” można zasi-lać z bateryjki ukrytej np pod sio-

gy5 255 Samoczynny włącznik światła hamowania



lać z bateryjki ukrytej np. pod sio-dłem, a włącznik wbudować przydźwigni hamulca ręcznego. Takiwłącznik Czytelnik na pewno sam

potrafi zbudować. Trudniej rozwią-

zać budowę samoczynnie działające-go włącznika przy hamulcu nożnym,tzw. „torpedo”. Proste rozwiązaniewłącznika światła stop przedstawio-no na rys. 255. Włącznik jest «.ruchamiany przez łańcuch rowerowy. Je-żeli łońcuch (w chwili hamowania)cofamy do tyłu. to łańcuch l pociąga

dźwignię 2. Górny koniec dźwigni 2a opiera się wtedy na izolewanej blaszce J i zwiera elektrycznie blasz-kę 3 z „masą” roweru.

Budowę włącznika rozpoczynamyod wygięcia ze szprychy rowerowej Rys. 255. lamp«, tylnego światła hamulcowego

17 — Lub i ę m a i t f c c k o w a ć 193

dźwigni 2. K dolnej części drut Jestwygięty w kształcie pętli 2b. w któ

rej Jest x*cUnięty filc 2c. W czasienormalnej jtzJy filc 2c trze o powierzchnię łańcucha (przy okazjiczyści łańcuch) i pociąga całą dźwignię 2 do przodu (na rysunku —w prawo). W czasie hamowania, filc2c przesuw» się w przeciwnym kie

runku. co powoduje włączenie prąduelektrycznego. W celu ograniczenia

skoku dźwigni 2 dodatkowa blaszka 4 podpiera od dołu część 2a. Na poziomej części osłony łańcucha roweru lub na dowolnie przykręconymwsporniku z blachy 5 przykręcamyśrubą izolowaną blaszkę mos.ęzną J.Do izolacji blaszki wystarczą podkładki z tektury lub tworzywa

sztucznego. Do blaszki J Jest przyłączony przewód od oprawy światłastop. Zawiasowy wieszak z blaszki 6

0

służy do uwieszenia dźwigni 2 podł ą 5 ł ń h

Rys. 257. Schemat elektryczny sygnalizatora światła hamowania

łączone z „masą** roweru. Styk 2 zamyka obwód elektryczny zwierając przewód J z dowolną częścią metalową roweru.

Oprawę światła hamulcowego stopmożna rozwiązać w inny sposób,wykorzystując np. fabryczne o p r a w y

światła tylnego roweru lub motoroweru.

J i 4 zapinaną na guziki. W górnejczęści obie torby są połączone po

dwójną tkaniną 5. Na rys. 258b przedstawiono obietorby w widoku od strony tylnej.Wzmocniona kawałkiem sklejki częśćśrodkowa 5 opiera się bezpośredniona półce 6 bagażnika roweru. Dowewnętrznych ścianek toreb są

przymocowane paski blaszek 7 i I,które służą do przymocowania toreb

do ramy roweru.Torby bagażowe można uszyć z

mocnej tkaniny, np. z płótna namiotowego. Bardzo ładne torby możnauszyć z cienkiego skaju, lecz z materiału tego nie można szyć na domowej maszynie krawieckiej. Równieżcienkie ceraty żle się szyje na domo

wej maszynie do szycia.W celu ułatwienia szycia na ma

szynie, można skaj (lub ceratę) na

trzeć talkiem. Najlepiej Jednak torbyć k l łó i



osłoną 5 łańcucha.Sposób wykonania oprawy lampy

wyjaśniono na rys. 25«a. Z blaszkiz puszek po konserwach budujemy

pudełko zestawione z części środkowej I oraz dwóch boków 2 i J. Krawędzie la i J6 są wygięte w kształciekorytek, w które Jest wsunięty pasek pomarańczowego celuloidu z napisem „stop**. Napis można namalowaćemalią nitro. Dwa przylutowanc do pudełka uczepy 4 służą do zawieszenia lampy na poprzeczce bagaż

nika. We wnętrze lampy możnąwbudować bateryjkę, jak pokazanona rys. 258b.

Schemat elektryczny oprawy świa

tła stop wyjaśniono na rys. 257. Pudełko I powinno być trwale po-

c. Turystyczne torby rowerowe

Każdy majsterkowicz,jeżdżący rowerem na wycieczki, zauważył na pew

no lic kłopotu przysparza przewożenie turystycznego bagażu. Jazda z plecakiem na ba rkach wcale nie Jestwygodna, a przymocowanie plecakana bagażniku roweru też nie jestfunkcjonalne 1 poręczne Możemy

jednak samodzielnie uszyć specjalneturystyczne torby bagażowe, któreumożliwiają praktycznie bardzo racjonalne umieszczenie bagażu na rowerze.

Dwie torby (rys. 258a) są połączonerazem i zawieszone po obu bocznychstronach tylnego koła. Każda torba 1i 2 jest zamykana od góry pokrywą

uszyć z kolorowego płótna namiotowego; płótno takie można nabyć wskładnicach harcerskich.

Najpierw z grubego papieru pa

kunkowego wytniemy szablony części toreb, dopasowując kształt dowielkości w*lasncgo roweru. Kolejność wykrawania i zszywania tkaniny wyjaśniamy na rys. 259a, b.

Wewnętrzna ścianka części bocznej lewej i tworzy Jedną całość zczęścią środkową 2 oraz wewnętrzną ścianką części prawej J. Dokładnie według ktztałtu części bocznychJ i J przycinamy dodatkowe dwieczęści 4 i 5. Części 4 i 5 mają obszytetasiemką brzegi 4a i Sa. Części 4 i 5

podsuwamy pod boki 1 l J, zszywa jąc zewnętrzne brzegi. Pow stają w

194

Rys. 258. Bagażowe torby boczne do roweru

ten sposób pod spodem jakby dwie„kieszenie”, w które wsuniemy tekturę (lub cienką sklejkę) wzmacnia

jącą wewnętrzne ścianki. Przed wsunięciem tekturek wzmacniających naobwodzie części 1 i 3, przyszywamy pas dno 6 i 7 (rys. 259b), o następniezewnętrzne ścianki toreb B i 9. Pamiętamy oczywiście o tym, że zszywanie wykonujemy od strony „lewej”, aby po zszyciu odwrócić torbyna stronę „prawą”, dzięki czemuwszystkie szwy będą wewnątrz tor

by. Kierunki przeszywania krawędziwyjaśniono na rysunkach w kole(rys. 259b).

Zwróćmy uwagę na to. że części 6

i 7 są dłuższe niż obwód ścianek tor by i mają ucha 6a i 7a. Ucha te zawiniemy l przykleimy od strony we

wnętrznej po wsunięciu do wnętrzatorby paska tektury wzmacniającegodno i ścianki 6 i 7.

Pokrywy toreb JO i 11 (rys. 260)ą ięt j d k łk tk



są wycięte z jednego kawałka tkaniny wraz z częścią wierzchnią 12.

Po złożeniu i zszyciu krawędzi (jakoznaczono strzałkami) pokrywy na

całym obwodzie obszywamy tasiemką. Następnie składamy i zszywamywzdłuż linii przerywanej części 12

i JJ. Należy równocześnie wszyćmocne tasiemki 14. które posłużą do

przymocowania toreb do bagażnikaroweru.

Dopiero teraz wsuwamy w „kieszenie” (ścianki 4 i 5 — rys. 259a)wewnętrzne tekturki wzmacniające15 oraz pas tektury 16 (rys. 260).Prostokątny kawałek sklejki jestwsunięty między ścianki 12 i JJ. Dowewnętrznych ścianek toreb, po-

19 5

przez tekturę wzmacniającą, przytu Jemy dwa wsporniki 17 wy ciz blaszki. Do nitowania najlepiejnadają się grzybkowe nity szewskie.

Dolną część wspornika 17 przykręcamy do ramy roweru, wykorzystu

jąc śrubę zamocowującą pionowywspornik bagażnika.

Dla orientacji podajemy wymiarytoreb demonstrowanych w telewizyjnym programie „ZRÓB TO SAM-:

— szerokość pasa 6 (ryi. 259a) —100 mm,

— wysokość każdej torby — 190mm,

— długość torby — u góry pod pokrywą — 280 mm.

Boczne torby nadają się doskonaledo pomieszczenia sprzętu turystycz

nego, a ich zamontowanie nie wyklucza równoczesnego układaniasprzętów na tylnym bagażniku roweru.



d. Turystyczna przyczepka

rowerowa

Bardziej doświadczeni majsterkowicze mogą zbudować turystyczny prz ycze pkę ro werow ą. Do budowytakiej przyczcpkl musimy zgromadzić następujące materiały: dwa kółka do rowerów młodzieżowych, cienkie rurki stalowe, kawałki sklejkii listewki.

Konstrukcja osi koła rowerowegonie nadaje się do zawieszenia Jednostronnego (jak to np. stosuje się wsamochodzie). Konieczne Jest takiezbudowanie podwozia, aby oś koła

była zawieszona na wspornikach z

19 6

obydwu »tron piasty. Z Cienkościennych rurek stalowych (mogą to b>*

rurki txw. elektrotechniczne ). należy wygiąć ramę podwozin (f>>26 1«). IX, boków I *n s p a w a n edwie rurki 2 i * Od spodu do a c - wnętrznych Bianek rurek są przyz w a n e wsporniki i i 5 wycięte z blachy stalowe) grubości około3,5 mm. Przed spawaniem należydokładnie ustawić części. ta* ab>

otwory na osie kół we wspornikachleżały dokładnie w' Jedne) osi.

Położenie zaczepu 6 ustalimy doświadczalnie w* zależności od wysokości zastosowanych kół 7 przyczep-kL Na rys. 261b pokazano budowę podwozia w widoku z boku, a narys. 26ic — w widoku z góry. W zasadzie zewnętrzna szerokość przy-czcpki nic powinna być większa niż540 mm. co Jest uzasadnione względami bezpieczeństwa ruchu drogo

wego.i ki ) ki l b l



Z cienkie) rurki lub stalowego płaskownika zrobimy wspornik a (rys. 261d) obejmujący tylne kołoroweru. Przednia część widełek

wspornika 8 Jest przykręcona do ramy roweru.

Do tylne) części 8a przykręcimyśrubami (M-5) dwa ukośne płaskowniki (pręty lub rurki) 9, łączącewspornik 8 z tylną częścią bagażnika JO. Przegub powinien umożliwiać przykręcanie się przyczcpkł wzglę

dem roweru we wszystkich płaszczyznach. W przyczepknch samochodowych przegub Jest wykonany wkształcie sworznia kulowego. Przyrowerze zastosujemy elastyczny przegub złożony z gumowej tulejki Rys. 261. Budowa dwukołowe) przyczcpkł rowerowej

197

Część IV

Budujemy sprzęty

i przedmioty użytkowe

¡la i ploncwcgo s worzn ia-śruby i Ib.Sworrrt Mb należy dodatkowo za bezpieczyć przed wysunięciem się.

Va dwukołowym podwoziu z rurek¿talowych możemy zbudować pudlo* • pojemnik baęażu. Ścianki pudlinajlepiej zrobić zc sklejki wodoodpornej o grubości 3 mm. Ścianki

bie rne 12 mają identyczny kszta łt.Ścianki boczne wraz ze ścianką przednią !J i ścianką tylną 14 moż

na połączyć za po.nocą listewki 1$ o przekroju kwadratowym.

Sklejkę przyklejamy do listewekklejem stolarskim (wikol) oraz dodatkowo zbijamy cienkimi gwoździkami. W podobny sposób łączymy

wykonane z grubszej sklejki dno ześciankami pionowymi.

Inny, praktyczny sposób łączeniaścianek polega na przynitowaniukrawędzi sklejki do kątownikówmetalowych 16 wykonanych z blef'

1. P O D S T A W K I P O D K SI Ą ŻK I

D O C Z Y T A N I A

W czasie czytania wzrok powinien być skierowany prostopadle do powierzchni książki. Najlepiej Jeśli

książkę ustawimy na specjalnej po

stawce. Z grubej tektury wycinnr prostokąt i irys. 262a). Tek turę nc Ina my wzdłuż wyznaczonych lir

przerywanych, a następnie wyginmy jak na rys. 262b. Ściankę prze«



y y ychy (np. aluminiowej).

Cotow'c pudlo nadwozia w czterech punW»arh przykręcamy do ru

rek ramy podwoiło. Jeżeli nie dys ponujem y odpowiedniej długości

śrubami. można nagwintować końcówkę p-ęta (o średnicy 5 mm),a dolną część pręta J7 zagiąć jak pokarano na ry*unku.

Uwzględniając wymagania w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogo

wego, na tylnej ściance przyczcpki 14 umieścimy po bokach dwa światełka odblaskowe.

Jeśli przyczepka używana będziew* nocy. to należy koniecznie wbudować z tyłu dwie czerwone lamp

ki. Rys. 262. Najprostsza podstawka pod k.ńążkę do czytania

19B

Z cienkiej sklejki lab grubej tektury wycinamy prostokąt 1 odpo

wiadający wielkości otwartej książk i Od strony tylnej do sklejki 1 przymocujemy dwa wsporniki 2 1 1 wygięte z drutu stalowego o grubości około XS mm. Wsporniki 2 1 1 można składać w kierunkach ozna

czonych na rysunku strzałkami Zwróćmy uwagę na to, że wsporniki są przymocowane tylko w pun

ktach la l 26 oraz le i 16.Jeżeli płytkę 1 zrobimy z tektury,

to druty wspornika należy przyszyć do tej tektury za pomocą mocnej nid lub cienkiego drucika 4, jak pokazano na rys. KV.

Inny sposób zawiasowego połączenia wsporników 2 i 1 zastosujemy

wtedy, gdy. płytka 1 będzie zrobiona ze sklejki; obejmy 5 wydęte z den- klej blaszki fry*. są przesunię

te przez szczeliny w . a Ichkońce odgięte na buki.



Rys. 263. Podstawka pod książkę zc rkladanymi podpórkami

nią la 1 tylną lb składa się najpierwrównolegle względem sleb*e.

Podwójnie załamana dolna krawędź Je tworzy płaską ^rynienkę**do oparcia książki Aby po ustawieniu książki obie ścianki (tzn. la i 16)

nie rozsuwały się. Łączymy je tasiemką lub wstążeczką, co jest widoczne na rys. 252c. Tasiemką 2

przeciągamy przez szczeliny naciętew tekturze ścianek, a następnie zaklejamy krążkiem z papieru ?o.

Po wielokrotnym składaniu i rozstawianiu , nadęte krawędzie tek turymogą się przełamać. Aby temu zapo biec, krawędzie oklejamy paskiem poloplastu lub płótna 1. W czasieoklejania, zagięte ścianki należy zło

żyć równolegle.Inną konstrukcją tkładanrj pod -

stacki pod książki przedstawiono narys. 263. Podstawę od strony tylnej

pokazano na rys. 263a, a powiększony widok z boku — na rys. 263b.

2. KLAMRY, ZAPINKI I PASKI

Pasek do zegarku można zrobić z cienkiej kolorowej skórki W czasie przycinania skórką układamy na brzóz owej deseczce lub na tekturze. Skórki nie przycina saę nożyczkami, lecz ostrym nożem (np introligator

skim lub doskonale naostrzonym scyzorykiem). Szerokość paska 1

(rys. 26ia) uUalasny według obejmy zaczepu zegarka 2. Długość paska ustalimy według obwodu ręki. doda

jąc odcinek la przeznaczony na podwinięcie. Po podwinięciu częśd Io, nożem wycinamy sacrełlną 16, w

199

a)drówki mają kształt półkolisty, jnkczęść J (rys. 265). Najlepiej z bry-stolu wyciąć próbny wykrój, a po

przymiarce według tego szablonuwycinamy skórką. Cały pasek zrobimy bez zszywania; część wewnętrzna 1 Jest oklejona częścią zewnętrzną 2. Część l zrobimy z grubej skórki, a część 2 ze skórki cienkiej. Z powodzeniem można część i wyciąćz grubego sztywnego płótna, a część

2 ze skaju. Klejem butaprenem przyklejamy tylko wewnętrzne obrzeża2a i 2b. (Uwaga: wewnętrzne powierzchnie skaju należy smarować

butaprenem niezbyt obficie; nadmiarkleju może spowodować „spuchnięcie” skaju!) Końce 2c i 2d sklejamyw kształcie węższej zakładki, aby za

czepić klamrę 3.Klamry do damskich pasków moż

na zrobić z blaszki mosiężnej. Dla przykładu na rys. 266 i 267 przed stawiono vezory klamer zrobione z od



Rys. 204. Sposób wykonania paska do zegarka

której będzie wsunięty Języczek 3

klamry 4. Część la po włożeniuklamry 4 sklejamy, jak to wyjaśnia przekrój w widoku z boku na rys.264b. Do sklejania skóry stosujemyklej butapren. Zamiast sklejać moi*na złożone skórki zszyć mocną

cienką nicią.Przed sklejeniem, na pasek I na

suwamy „szlufkę" 5 wy ciotą z tejsamej skórki. Sposób zszycia końców szlufki wyjaśniono na rys.264c.

Gotowy pasek i (rys. 264d) przesuwamy pod rolkami zaczepów 6 i 7zegarka 8. Pasek można przesunąć

bez wyjmowania rolek zaczepów 6i 7. Jeśli jednak mamy zamiar wyjmować zaczepy 6 i 7, to wystarczywcisnąć ich końce (np. szpilką) i podważyć rolki od i trony bocznej.

Z cienkiej skórki lub skaju możemy we własnym zakresie zrobić najrozmaitsze pa ski do damskich su kie

nek. Pasek może być prosty, jeśliJest noszony w talii. Paski tzw. bło-

dzielnych kółek z blaszki mosiężnej.W celu złożenia kółek, wystarczy codrugie kółko przeciąć w najwęższym

miejscu, a następnie podsunąć podkółka sąsiednie. Po ułożeniu wzoru,kółka od strony dolnej (od spodu)lutujemy niewielką ilością cyny. Pozestawieniu klamry, należy Jeszczeod spodu przylutować dwa zaczepyw kształcie mostków, do których

przymocujemy końcówki paska.Dla przejrzystości opisu, na rys.

268 przedstawiono klamrę prostokątną. Do klamry I przylutujemy pasek

blaszki 2 wygięty w kszta łcie mostka. Do tego mostka należy przycze

pić Jeden koniec paska. Drugi koniec paska jest wsunięty od góry na za-

200

ftys. 265. Wykrój paska do diicwci^OfJ sukienki



Kys. 266 K lam ra do paska zrobiona z czterechkółek metalowych

Rys. 267. Z sześciu kółek metalowych mołnazrobić płaską klamrą do paska

201

Rys. 263 Sposób łączenia końcówek paskaRyj. 269. Wycinanie klamry do paska z grubejskóry zelówkowej



czep J pr/jlulowany do klamry 2

tylko w miejsca Je. Pasek4

ma za- talony podwójnie koniec 4o. tworząc w ten sposób pętlę, która jest wsu

wana od góry za zaczep 3. Dwustronny nit 5 słoty do spięcia końców paska. Zamiatst nit u 5 można zastosować dwa małe guziczki metalowe, związane bezpośrednio nicią nylonową.

Bardzo ładne klamry do pasków można zrobić z kawałków grubej skóry zelówkowej. (Odcinki grubej skóry zelówkowej kupujemy w war- ztatach szewskich^

Po zaprojektowaniu kształtu i sze

rokości klonuj. rysunek przenosimy

na gładką, wierzchnią stronę skóry.Piłeczką włosową wycinamy otwórśrodkowy oraz obrzeza klamry (rys.

269a). Po wycięciu, obrzeża skórynależy oczyścić, przez oszlifowanie

papierem ściernym. Skóry nie nalciymalować lecz natrzeć Jej powierzchnię dobrą pastą do konserwacji skór.

Po wycięciu klamry musimy Jesz

cze dorobić języczek 1 (rys. 269b).Języczek 1 można wygiąć z grubegodrutu mosiężnego lub miedzianego.

Część Języczka obejmującą tylnączęść klamry 2 należy przed wygięciem plasku sklepać. Natomiast ko

niec języczka 1 opierający się na przedniej części klam ry 3 należy

opiłować, tak aby łatwo wchodził wotwory w skórze paska.

Zależnie od własnych gustów i potrzeb, zaprojektujemy klamry doróżnych pasków. Klamra może być

pojedynczą (rys. 270a, b) lub podwójna (rys. 270c).

Jeżeli klamra jest przeznaczona

do bardziej ozdobnej sukienki, można zaprojektować bardziej fantazyj- *ne wzory (rys. 270d, e).

Do pasa z naturalnej, grubej skóry, można zrobić klamrę, w której

Języczek również jest wycięty ze skó-

202

r ,*. 270 Przykłady różnych wzorów skórzanych klamer do pasków

umożliwia dowolny montaż i budowęróżnych zestawów.

Każdy segment Jest zrobiony z de

ski sosnowej grubości 20 mm i szerokości 240 mm. Oczywiście wymiary można dowolnie zmieniać wr zależności od wielkości książek lubwnęki w ścianie.

Deska pozioma J Jest połączonaz częścią pionową 2 i 3 przez wsunięcie na „Jaskółczy ogon", co wy

jaśniono na rysunku w kole. W górnych i dolnych krawędziach części bocznych wiercimy po dwa otwory,w których są pionowo osadzone pręty 4 zapobiegające przesuwaniu sięsegmentów. Pręty 4 można zrobićz odcinków grubych gwoździ Otwo-ry na pręty 4 należy rozmieścić iden

tycznie we wszystkich ściankach pionowych (najlepiej otwory wiercić przez szablon zrobiony z pask a b la szki).

Zwróćmy uwagę na to, że deskopozioma 1 nie Jest osadzona w poło



Ryt. 271. Klamra 1 języczek klamry wycięty z grubej skóry

y (ryt. 271). W tym przypadku Języ-rzek i wycinamy z oddzielnego ka-valka. a następnie miedzianym ni-cm 2 praynitow ujemy do tylnej•zęści klamry 3.

Języczek 1 wycięty piłeczką wlo-ową z twardej skóry dość trudnoginą się podczas zapinania paska,toina tę wadę usunąć przez wypiło-

.anic okrągłym pilnlczkiem nicwicl-lego poprzecznego rowka Ja.Do wycinania podłużnych otwor

ów 4 w pasku 5 zrobimy wycinake sklepanej i zaostrzonej rurki sta->wcj

3. PÓŁKI NA KSIĄ ŻKI

Stolarz-rzcmieślnlk najdrożej wycenia taką pracę, która wymaga żmudnego pasowania oraz precyzyjnychczynności wykończeniowych. W celuobniżenia kosztu budowy półki, zamówimy u stolarza Jedynie odpowiednio obrobione i przycięte deski.

natVniast całość zmontujemy zupełnie samodzielnie.

Cały repał na książki zestawimyz powtarzalnego segmentu, któryJest zrobiony w kształcie litery „H".Przedstawiony na rys. 272 segment

pozioma 1 nie Jest osadzona w połowic wysokości ścianek 2 i 3. Takierozwiązanie umożliwia większą licz

bę kombinacji zestawu budowanego

z segmentów. Zależnie od obróceniasegmentu, uzyskamy półki o wysokości: 2X115 - 230 mm, 2XM0 —*

230 mm lub 1154-140 •• 255 mm.Sosnowe drewno półek można po

dokładnym oszlifowaniu powlec bejcą, a następnie bezbarwnym lakierem nitro.

203

4. WIESZAKI DO SUSZEŃ

BIELIZNY

Jednym 2 prostych sposobów su n nia bielimy lub ręczników jest •wieszanie ich na poziomo, równoglc zaciągniętych żyłkach nylor.wych. W domu towarowym lubsklepie wędkarskim kupujemy kkanaście* metrów najgrubszej ż>'nylonowej (tzw. żyłki wędkarski«*

Ż yłkę należy ra pręiyć bardzo sib;ze względu na to, że mokra tkani

jest ciężka i będzie silnie obciął

żyłkę.Po wytrasowaniu punk tów,

przeciwległych ścianach wbijan

haczyki do przym oc ow an ia poszcz*gólnych żyłek. Wprawienie hacz:ków w ścianę powinno uwzględni

kierunek siły, z jaką te haczyki bdą obciążone, co wyjaśniono na O273. Haczyk, na którym zawiesiu»

obrazek jest obciążony siłą dział-'*



Kyv 272. b&b^*na poika na k ^ i k i

j ycą pionowo w* dół. jak to oznaczo:

strzałką na rys. 273a. Zawieszo* półka „wyrywa i ścina** hacx> k, a

ła działu w kierunku strzałki, ;akrys. 273b. Natomiast żyłka nylonov

przeciągnięta do przeciwległej *clny „wyrywa** haczyk w kieru»»'strzałki, jak pokazano na ry*. 2<

Haczyk do zawieszenia tyłki nyl'now*ej umocujemy w ścianie •

wprawiania dodatkowego kołl

drewnianego. Rurkow ym, wybijkłem do otworów* wybijamy wnie otwór J (rys. 273dj o głęboko^około 43 mm. Haczyk 2 jest zrobiny z nowej szprychy rowerów«Koniec szprychy, czyli częśó 2a, wkorzystamy jako zaczep do z n lo t c n

204

powierzchnię ściany, następnie mo-krą szmatką wygładzamy gips do-okoła haczyka.

» Haczyk 2a powinien wystawać Jaknajmniej z powierzchni ściany, tylkotyle, aby można było założyć na nie-go pętlę z żyłki 6. Żyłkę nylonowąnależy podgrzać lekko w części za-wiązywanej. co ułatwi zaciągnięciewęzła. Żyłki (lub sznurki) zakłada-my dopiero następnego dnia, po cał-kowitym stwardnięciu gipsu.

Do suszenia bielizny (lub np. pie-luszek) można zrobić wieszak ru-chomy podciągany pod sufit (rys.274). Przygotujemy dwie listewki poprzeczne 1 i 2 o przekroju około12X30 mm. W każdej listcw*ce wier-cimy dwa dnie otwory do osadzenialistew yrzdłużnych 3 i 4 oraz kilka

małych otworów do przeciągnięciażyłek nylonowych 5. Listwy wzdłuż-ne 3 i 4 mogą być okrągłe lub owal-ne. Wszystkie żyłki 5 naprężamy

bardzo silnie. Szczególnie starannienależy wykonać zaczepienie haczy-



Rys. 273. Sposób mocowania haczykóww ścianie

żyłki nylonowej. Obcięty koniec 2b

zawijamy w kształcie pętli. W celuwłaiciwcgo zamocowania haczyka 2

w otworze 1 należy:

— oczyścić wnętrze otworu z pyłu; — zwilżyć wodą wnętrze otworu,

posługując się małym pędzelkiem; — wcisnąć warstwę świeżo rozro-

bionego gipsu 3 i włożyć haczyk 2.

którego koniec 2b przedtem umo-czymy w gipsie;

— dookoła drutu wcisnąć krążekwaty 4 całkowicie zwilżony gipsem(gips rozrabiamy wodą do konsy-stencji gęstej śmietany; nie wolnodolewać wody w momencie gęstnie-nia gipsu); watę z gipsem ubijamy

za pomocą patyka; — działając szybko, aby gips nie

stwardniał, wypełniamy nim pozo-stałą część otworu 5, a w chwili za-sychania gipsu wyrównujemy nożem

należy wykonać zaczepienie haczy-ków w suficie, na których będą za-wieszone trzy kółka (na klucze) 6,

7 i8,

Zamiast kółek na klucze, lepiejzastosować małe krążki (6, 7 i $). Po-dwójnie złożona żyłka podciągająca9 ma u dołu przywiązane kółko,które po podciągnięciu całej suszar-ki zaczepiamy na haczyku iO.

Należy podkreślić, że bielizna za-wieszona pod sufitem schnie bardzoszybko.

II — Lubię majsterkować 205

S. ŚWIECZNIKII •

Z miękkiej blachy stalowej (np. gru bości 2 lub 2,5 mm) możemy budować różnorodne świeczniki. Poszczególne części można połączyć przezznitowanie. Lby nitów mogą być zagłębione w wywierconych stożkowych otworach tak, że po opilowa-niu powierzchni metalu nity nie sąw ogóle widoczne.

świecznik powinien spełniać podstawowe funkcje użytkowe, tzn.trwale utrzymywać świeczkę, zapo biegać spadaniu płonącego knota nastół oraz być nur wywrotny.

Na rys. 275 przedstawiono przykład budowy prostego świecznika.Podstawa 1 jest wygięta z blachy

stalowej (żelaznej) o grubości 2 mm.Płaskownik stalowy 2 wyginamy nazimno w imadle stołowym. Prosta„miseczka** J jest przymocowana dogórnej części wspornika 2a przezkolec 4 trzymający świeczkę. Osa



t

Rys. 274. Podsufitowa suszarka do bielizny

o ec y aj cy w ec . Osadzanie świeczki na pionowym kolcuświecznika jest łatwe i praktyczne.Wystarczy kolec lekko podgrzać (np.nad płomieniem świeczki lub zapalniczki) i natychmiast wcisnąć w dolną czołowy część świeczki. Na kolcuświecznika można osadzać świece oróżnej grubości i o różnym kształcie.

Cały świecznik zrobiony z blachystalowej można uformować w stylustarych kutych wyrobów żelaznych.

W tym celu przed montażem, leczJut po wygięciu części, należy powierzchnie metalu wygnieść nierównomiernie, uderzając młotkiem kulkowym. W braku takiego młotkamożemy zagniecenla wykonać prę-

206

Ryt. 275. Budowa prostego świecznika metalowego

tem stalowym oszlifowanym na końcu w kształcie półkuli.

Wyroby z blachy stalowej możnazabarwić na kolor błękitny lub brązowy przez ogrzewanie Ich nad pło

Szczeliny wycinamy piłką do metalu lub piłką włosową, a końcowedopasowanie wykonujemy przez opl-łowanłe drobnoziarnistym pilnikiem.

Uwaga: szerokość szczelin zwiększa się. jeżeli łączone płaskownikinie przecinają się pod kątem prostym.

Sposób łączenia części przez krzyżowe nasuwanie naciętych szczelinmoże być stosowany nic tylko przy

montażu płaskowników, lecz również przy łączeniu szerszych powierzchni blach. Dla przykładu na rys. 277a przedstawiono świecznik, którego podstawę zestawiono z „nóżek" l

i wspornika 2. Rysunek 277b podajekształt tych części przed ich wygięciem. Po łukowym wygięciu blach

odpowiednio nasuwamy szczelinyJa i 2a oraz Jb i 26.

Jak zrobić kolec do osadzenia

świeczki wyjaśnia rys. 278a. Śrubę 1 (o średnicy 4 mm) należy oplłow'ać



mieniem gazowym. W czasie ogrzewania powierzchnie blaszek nalotysmarować olejem lnianym.

Niektóre części i płaskowniki moina łączyć na wpusty, co wyjaśniarys. 276. W płaskowniku 1 są wycięte szczeliny Ja o takiej samej szerokości jak grubość płaskownika 2.Odpowiednio w płaskowniku 2 musimy wyciąć szczeliny 2a. Po zsunięciu i zbiciu młotkiem na kowadle,

uzyskamy trwałe i ładne połączenienasuniętych części. Należy jednak

podkreślić, żc szerokość szczelin powinna być bardzo starannie dopasowana do grubości łączonych płaskowników. Rys . 276 . Sposób ł ączen i a p ł a skow n ików s t a low ych

207



Rys. 277. Świecznik z blachy:a) widok z boku. b) szablon części

nadając jej kształt kolca 2. Dolnaczęść śruby ma nie opiłowany gwint

pozwalający na dokręcenie nakrętki3, która zaciska łączone części.

Inny sposób wykonania kolca doosadzenia świeczki przedstawiono narys. 278b. Zwykły gwóźdź 4 należy

opiłować u dołu w kształcie zwężo-ncj części cylindrycznej 4a. Po wciśnięciu w dopasowany otwór w łączonych częściach, dolny koniec 4anależy zanitować.

Pionowy kolec do osadzenia świe

czki łączy* równocześnie talerzyk 5z podstawką 6.

Talerzyk pod świeczkę zrobimyz cienkiej blaszki stalowej, np.z blachy o grubości około 1 mm. Od

powiednio do kształtów i stylu ca łego świecznika talerzyk może mieć

kształt kwadratu (rys. 278c), pięciokąta (rys. 278d) lub sześciokąta (np.278e).

Liniami przerywanymi oznaczonokrawędzie zagięć skrzydełek miseczki.

Rys. 278. Kolec i miseczkado osadzania świecy

208

I

Jeżeli świecznik wykonujemy np.z wyżarzonej blachy miedzianej, totalerzyki świec można wyklepać

młotkiem kulkowym w kształt cza-szy lub główki tulipanu.

Przed przystąpieniem do budowyświecznika należy narysować Jegoczęści w skali 1:1. Na rys. 279 przed-stawiono różne wzory metalowychświeczników.

6. LAMPIONY

Każdy z nas wie doskonale, Jak ro- bić tradycy jne lampiony z kolo ro wej

bibułki. Można również zrobić prze-strzenną konstrukcję z listewekdrewnianych lub z pasków tektury,

a następnie całość okleić kolorową bibułką lub cienkim kolorowym papierem. Oczywiście, że dzisiaj Jużnikt nic buduje lampionów ze świe-czką wewnątrz; jest to i niewy-godne, i niebezpieczne ze względu na

żli ść i ż



H yi . 279. R ó inc w zo ry św ieczn ików m e ta low ych

możliwość powstania pożaru. Downętrza lampionu wstawiamy zwy-kłą żarówkę do latarki (na napięcie3.5 V), a cienkim przewodem łączy-my żarówkę z bateryjką lub trans-formatorem. Może być utyty np.transformator dzwonkowy lub stoso-wany do zasilania zabawek elek-trycznych. Z transformatora dostar-czymy prąd o napięciu odpowiada- jącym napięciu żarówki wewnątrz

lampionu. Jeżeli transformator (lubzastosowana bateria) wytwarza na- pięcie większe niż 3,3 V, wówczasmożna kilka żarówek w lampionach

połączyć szeregowo. Na przykład:trzy żarówki połączone szeregowo.

209

każda na nacięcie 3,5 V, można zasilać napięciem około 10,5 V (3X3,5 *- 10 f i l

Obudowę lampionu zrobimy wkształcie zbliżonym do Ituli. lecz bezsklejania z oddzielnych segmentów,które po prostu połączymy przezwsuwanie specjalnie wyciętych zaczepów. Taki lampion ma nie tylkooryginalną formę, ale daje się po prostu ponownie rozłożyć na części

i można go schować wewnątrz książki. Przygotowując dekorację naszkolną zabawę, możemy lampionyzrobić w domu, złożyć próbnie, po-nowmle rozebrać, a następnie rozłożone segmenty zabrać do szkoły,gdzie zmontujemy je szybko i łatwo.

Opiszę dwa różne wzory lampio

nów, których budowę demonstrowałem w telewizyjnym programie..ZRÓB TO SAM'*.

\



Rys. 2814. Szablony części i zasada budowy lampionu przedstawionego na rys. 280

210

Pierwszy wzór lampionu przed-stawiono na rys. 280. La mpion je st

ze stawio ny z dwudzies tu je dnako

wych scomcntów. Każdy segment makształt trójkąta. Segmenty możnazrobić z brystolu lub z cienkiej tek-tury (albo też z kolorowego tworzy-wa. np. winiduru).

Najpierw rysujemy trójkąt równo- boczny. jak na rys. 281a. Na każdym boku tró jkąta należy dorysować

„skrzydełko" (rys. 281b). To skrzy-dełko może mieć dowolny, fantazyj-ny kształt, np. jak na rys. 28Ic. Na-leży jednak zwrócić uwagę na to.aby punkty P przypadały dokładniew połowic każdego boku trójkąta,natomiast szczelina między końcemskrzydełka a trójkątem nic powinna



Rys. 283. Szablon części i zasada montażu lampionu zestawionegoz oddzielnych, odpowiednio ponacinanych kół

Rys . 282 . Lam pion ( lub abażur ) z rob iony z oddz ie lnych kó ł

w

211

być szersza niż grubość zastosowanejtektury.

W środku każdego segmentu mo

żemy wyciąć otwory. Jak na rys.28Id. następnie zakleić te otwory odspodu kolorową bibułką. Po zrobieniu dwudziestu Jednakowych segmentów przystępujemy do zaczepiania skrzydełek sąsiednich trójkątów, jak na rys. 28le. Najpierw zaczepiamy trójkąty J l 2. Strzałka wskazu

je, jak wsunąć segmenty la i 2a. Po połączeniu pięciu segmentów, na obwodzie tak powstałego stoika wstawiamy dalsze trójkąty, aż do otrzymania zamkniętej bryły o kształciezbliżonym do kuli.

Zupełnie inną formę lampionu pokazano na rys. 282. Lam pion je st ze

stawiony z dwunastu odpowiednio po na cina nych kół.

Koło narysowane cyrklem dzielimy bardzo dokładnie na pięć Jednakowych części (rys. 283a). Po wrysowaniu w koło regularnego pięcłobo-k k żd b k d i li ł ę

we „okienka’*z bibułki, aby po wstawieniu żarówki otrzymać ciekaweefekty świetlne.

Wymiary poszczególnych segmentów można ustalić zupełnie dowolnie(np. bok trójkąta równobocznego

pierwszego lampionu ma długość90 mm. a średnica koła drugiegolampionu wynosi 110 mm).

Górny segment lampionu, przezktóry przechodzi przewód z żarów

ką, można wzmocnić przez podkle jenie krążka grubej tektury.

Zastanówcie się. czy według opisanej zasady można budować lam piony z segmentów o innym kształcie? Może udałoby się połączyć np.kwadraty z sześciokątami?

7. ABAŻURY

Budow*anic opraw oiuńetleniowych

(lamp) i abażurów jest czynnościąniezwykle przyjemną i naprawdęnietrudną Koszt budowy oprawy

Na kawałku brystolu rysujemy projektowany ata zur w widoku z boku (rys. 284). Zależnie od życze

nia, abażur może być bardziej cylindryczny lub bardziej stożkowy. Po

ustaleniu odpowiedniego kształtu, powstaje rysunek trapezu oznaczonyliterami A, B, C, D. Przykładając linię do krawędzi DA przedłuża siękreskę do góry. W ten sposób przedłuża się krawędź CB. Na przecięciu

się obydwóch linii powstaje punktZ. Jest to właśnie punkt, w którym postawimy nóżkę cyrkla, rysującdwa łukL Jeden łuk rysujemy o promieniu ZD oraz drugi łuk o promieniu ZA.

Na zewnętrznym łuku wyznaczasię wryełnek EFt który Jest około

trzy i pół raza większy niż odległośćDC. Po narysowaniu linii EZ orazFZ otrzymujemy Już gotowry szablon

całej powierzchni abażuru, oznaczony na rysunku literami EF GH .

W zasadzie wystarczyłoby. Jeśliwycinek EF wynosiłby: DCX3 14



ku, każdy bok dzielimy na połowę.Wzdłuż linii określających płęciobok

wycinamy szczeliny (rys. 283b).Szerokość każdej szczeliny nie powinna być większa niż grubość zastosowanej tektury lub tworzywa.Pamiętajmy o tym, te każda szczelina musi się kohezyć dokładnie w'

połowie długości boku. co na rysu nku oznaczono strzałką P.

Po zaczepieniu dwóch kół, Jak narys. 283c, wstawiamy segment trzeci, a następnie dalsze, aż do zupełnego zmontowania zamkniętej formy wkształcie kuli.

W poszczególne segmenty można przed zmontowaniem wkleić koloro

Rys. 284. Sposób kreśleniaformy na urykrój abażuru

nietrudną. Koszt budowy oprawyoświetleniowej nie przekracza kilkunastu złotych, a jej kształt, kolori wymiary można dowolnie dostosować do potrzeb i wyglądu wnętrza

pokoju.

wycinek EF wynosiłby: DCX 3.14.

212

Zwiększamy jednak celowo powierzchnię abażuru. ponieważ boczne krawędzie będą założone (nasunięte) naszerokość kilkunastu milimetrów.

Przygotowany i sprawdzony sza blon przenosimy na arkusz brystolulub cienkiego kartonu. Po wycięciui zwinięciu, krawędzie abażuru skle jamy klejem roślinnym. W częścidolnej abażur będzie wzmocniony przez przyszycie kółka wygiętegoz drutu. W części górnej przyszyje

my specjalny uchwyt żarówki. Przyszycie drutów można wykonać gru bą. kolorową nitką (rys. 285a).

Przeciągana na zewnętrznej powierzchni abażuru ozdobna nitka(sutasz) może tworzyć dodatkowy ornament (rys. 285b). Abażury, Jeszcze

przed przyszyciem, można malować

w dowolne wzory zwykłymi farbami wodnymi, po czym utrwalić ry-«

sunek przez pomalowanie całego brystolu rozcieńczonym lak ierem bezbarwnym (np. „chronizolem”).

Uchwyt łączący abażur z żarówkąmożna wykonać bez spawania i luto



można wykonać bez spawania i lutowania, a nawet bez narzędzi Przygotowujemy dwa kawałki drutu gru bości około 1,5 mm. Z każdego drutu wyginamy kółko. Jak na rys.286a. Kółko najlepiej wyginać przezowinięcie drutu na jakimś okrągłym przedmiocie, np. na małej butelcelub słoiku po kleju. Następnie obakońce drutu skręcamy około 3 do5 razy.

Po skręceniu składamy razem dwie

takie pętle, jak na rys. 286b.Każdą parę sąsiednich drucików.

Jak na rys. 286c, skręca się 4 do6 razy.

Rys. 286. Kolejne fazy wyginania uchwytu abażuru%

Po odpowiednim rozchyleniu końce drutów zwija się pojedynczą pętlą dookoła kółka abażuru, jak narys. 286d.

Do górnego kółka przyszywa sięgórną krawędź abażuru. Wymiarytego kółka dobiera się według wewnętrznej średnicy górnego otworuabażuru.

Oba końce drutów kółek abażuru

można połączyć przez wsunięcie wrurkę zwiniętą z cienkiej blaszki, jakna rys. 28Gc lub przez zahaczenie

pojedynczej pętli. Założoną pętlę lubrurkowy łącznik można w celu

wzmocnienia zalutować cyną.Ze względu na to, że uchwyt aba

żuru Jest nasadzony bezpośrednio nażarówkę, nie trzeba budować żadnego połączenia abażuru z podstawą

213

oprawy oświetleniowej (lampy). Pod

stawę oprawy oświetleniowej możnawykonać z Jakiejś nowoczesnej fi-

gurki. z wazonu, z prętów metalo-wych lub z ... butelki.

Oprawa oświetleniowa (lampa)stołowa przedstawiona na rys. 287Jest wykonana z butelki po winie.

»

Butelka jest pomalowana emalią ni-tro w kolorach białym i orzecho-wym. Przewód elektryczny nie Jest

przeciągany przez butelką, lecz doprowadzony bezpośrednio do opraw-ki żarówki. W przewód elektryczny

Jest wmontowany wyłącznik przelo-towy.

Rys. 288. Budowa wsp^nika do połączenia oprawkiżarówki z szyjką butelki



Rys. 287 . Lampo s to łowa z bute lk i

214

Rys. 289. Oprawa oświetleniowa z podstawą zrobionąz ceramicznej doniczki

Schemat połączenia oprawki harówki z szyjką butelki pokazano narys 288. Pasek blaszki, z miękkiej

stali, grubości około 2 mm Jest przy*kręcony do oprawki żarówki. Obaodpowiednio wygięte końce blaszkisą wsunięte w szyjkę butelki.

Butelkę można obciążyć przezwsypanie zwykłego suchego piasku,a górną część szyjki wraz z blaszkązalać gipsem.

Zrozumiałe Jest. ic przyłączenie przewodu elektrycznego do oprawki i wyłącznika musi być wykonane bardzo starannie. Przewód musi byćzabezpieczony przed przetarciemi osiowym przesuwaniem się w dolnej części oprawki żarówki.

Inne rozwiązanie op|iiwy oświetleniowej stołowej przedstawiono na

rys. 289. Na podstawę oprawy wykorzysta

my zwykłą doniczkę I odwrrćconądnem ku górze. Abażur 2 może byćcylindryczny lub nawet szerszy u góry. Z paska grubej blaszki aluminiowej wyginamy wspornik 3 W górnej

Rys. 290. Mała oprawa oświetleniowa stołowa z podstawą zrobioną t plastikowego lejka

sztucznych. Po wmontowaniu wyłącznika (rys. 290), dno lejka zamykamy krążkiem z tekstolitu lub pro-szpanu. Dno można obciążyć krąż

w zakresie samodzielnego majsterkowania.

Abażur lampy Jest zwinięty t ka

wałka modelarskiej sklejki grubości0.5 mm. Taka sklejka podświetlonażarówką ma kolor wiśniowy, dojącyszczególnie przyjemne efekty przyoświetleniu mieszkania.

Abażur zawieszonej na ścianieoprawy oświetleniowej może byćustawiony dokładnie pionowo, jak

na rys. 291. Dwa przeguby wspornika umożliwiają opuszczenie oprawy (rys. 292a), ustawienie Jej podkątem irys. 292b) lub skręcanie na

boki (rys. 292c). Zanim wykorzysta-



wej wyginamy wspornik 3. W górnej poziomej części 3a wspornika 3 Jest

przymocowana oprawka ś żarówki.Śruba <M5X30) 5 służy do przymocowania wspornika (część 26) do dnadoniczki J. (W doniczkach Jest wykonany fabrycznie otwór odpływowy dla wody). Z dwóch stron dnadoniczki podkładamy metalowe itekturowe podkładki <5.

Jeżeli dysponujemy opraw*ką ża

rówki i żarówką o małym trzonku, podobną do stosowanych w lampkach maszyn do szycia, możemy zbu-dować podstawę oprawy oświetleniowej z dużego lejka z tworzyw

p ykiem odlanym z gipsu.

8. NASTAWNA OPRAWAOŚWIETLENIOWA NADŁÓŻKIEM

Oprawra oświetleniowa przedstawiona na rys. 291, której budowę autordemonstrował przed kamerami,

spotkała się ze szczególnym zainteresowaniem telewidzów». Prosta forma, funkcjonalność działania i niezbyt trudne wykonanie kwalifikująten wypróbowany wzór do budowy

Rys. 291. Oprawa oświetleniowaścienna zrobiona z drewna i sklejkimodelarskiej

215

Rys. 292. Różne sposoby wykorzystania lampy przedstawionej

na rys. 291

my dalsze funkc je tej .nastawnejoprawy oświetleniowej, poznajmydokładniej jej budowę.

Na rys. 293a przedstawiono oprawę oświetleniową w widoku z góry,natomiast na rys. 293b — w widokuz boku.

Podstawa J oprawy oświetleniowej jest zrobiona z prostokątnej deski o wymiarach 88X245X19 mm.Przewód elektryczny 2 Jest prze-tknięty przez otwór w listewce-- wsporniku J. Dolny przegub wk ł i b j łą h dł

Rys. 293. Budowa wewnętrznaoprawy oświetleniowej

X



kształcie obejmy 4 łączy wahadłowo podstawę l wraz z dolną częścią

wspornika 3. Górny przegub 5 łączywspornik 3 z listewkami 6 zamoco-wującymi abażur 7. Abażur 7 jestzwinięty ze sklejki, forniru, brystolulub tworzywa sztucznego. Krawędziesą założone na zakładkę i zaciśniętemiędzy listewkami 6a i Cb. Listewkite u dołu są skręcone śrubą (M3X8),

natomiast u góry — nagwintowanąrurką 9 z nakrętkami. Przez rurkęz nakrętkami przechodzi przewód 10zasilający żarówkę.

Rurka 9 z nakrętkami zaciska i łączy następujące części: obejmę 5. 11-

2 1 6

c)

V¡S g rt S S E S

i

PI7

•J

Lo

r ~ i

------17 ------ -

x\ \

stówki Ca i 6b z abażurem orazwspornik II oprawki żarówki.

W podstawie 1 od strony tylnej

należy wywiercić ślepy otwór la, który częściowo zakrywamy poziomo blaszką Ib. Tn blaszka spełniazadanie wieszaka całej lampy na haku na ścianie.

Śruby łączące 4a i 5a mają średnice 4 nim. Nakrętkę 9a przylutujc-my do rurki 9. co zabezpieczy odkręcanie się rurki w czasie przekręcania abażuru.

Wewnątrz abażuru można wbudować dowolną żarówkę, lecz wystarczy oprawka „mini’*z żarówką o mocy 40 W.

Rozłożone części oprawy oświetleniowej przedstawiono na rys. 294n.Prototyp oprawy zrobiono z drewna

mahoniowego, n wszystkie części metalowe z polerowanego mosiądzu.Obejmy 4 i 5 wyginamy z blachymosiężnej grubości 1.5 mm. Mająone identyczne wymiary i kształt,a różne średnice i liczbę otworów*:obejma 4 ma dwa otwory na śruby



X. . V/ w \/V>i

CVś

!

1 i\ yA v

U -TT11

o>

t 7s

W

n5 *Ł 7 5

-73--------- __ Ł

1

Rys. 294 Widok części składowych nas taw nej oprawy oświetleniowej

obejma 4 ma dwa otwory na śrubyM4 (lub M3) zamocow*ujące Ją do

podstawy I; obejma 5 ma okrągłyotwór o średnicy 10 mm, przez który przechodzi nagwintowana rurka 9z nakrętkami. Obejmy wyginamyz paska blachy o szerokości około23 mm. Odległość między obejmą alistewką 3 nie powinna być mniejsza niż 13 mm. co wyjaśniono narys. 294b.

Wspornik II ma u góry wygiętąkońcówkę lla, która wchodzi w wycięcie listewki Cb

listewka 3 ma długość około200 mm. Przez tak długą listewkę

dość trudno przewiercić otwór na przewód elektryczny. Wykonanieotworu wyjaśniono na rys. 294c. Naj pierw wycinamy szczelinę w części J.a następnie wklejamy dopasowaną

listewkę Jb Na rys. 294c podanoorientacyjne wymiary listewki Ja.zaś nu rys. 294d — wymiary listewkiCa i 6b.

Jeśli oprawa oświetleniowa (lam-

tt — Lubię majsterkować 217

Rys. 295. Różne sposoby zastosował1) oprawcy oświetleniowej

pa) Jest ustawiona na stole (rys.295a. b), to przewód wyprowadzonyu dołu listewki nie powinien być zaginany, co zależy od prześwitu we

wnątrz dolnej obejmy.

Przed przystąpieniem do budowynależy na paskach brystolu doświadczalnie ustalić dokładne wymiary poszczególnych części, aby po ob róceniu abażuru można było ustawićoprą wg. jak pokazano na rys. 2Q5c.

Rys. 296. Nastawna oprawa oświetleniowa (lampa) krcilaraka

Rys. 297. Części składowe oprawyoświetleniowej kreślarskiej



9. OPRAWAOŚWIETLENIOWA (LAMPA)

KREŚLARSKA

W czasie kreślenia lub w ezasie pre

cyzyjnego majsterkowania miejsce

pracy po winno być oświetlone b a r

dzo dokładnie. Niezależnie od skon

centrowania światła na określonym przedm iocie, część świat ła należyrozproszyć, aby nie było zbyt dużego

kontrastu międ/y oświetleniem miej

sca pracy a oświetleniem całego po

koju. Oprawo powinna być naitaw-

218

na. Taką oprawę moina zbudowaćze sklejki, drewnianych listeweki brystolu (rys. 296).

Wykonanie oprawy rozpoczynamyod przycięcia pięciu jednakowych listewek (rys. 297). Każda listewka jest na końcach zaokrąglona i mawywiercony otwór do przetknięciaIruby. Wymiary jednej listewki:długość — 320 mm, szerokość —22 mm, grubość — 4,5 mm.

Na listewki moina użyć drewnososnowe, ale końce tych listewek prawdopodobnie pękną Już w czasiewiercenia otworów na śruby. Najle piej więc postarać się o drewnotwarde, np. bukowe. Takie listewkimoina wyciąć ze starych linijekszkolnych lub ze starej przykładnicykreślarskiej. Listewki moina rów

nież wyciąć ze sklejki wielowarstwowej, tzw. lotniczej.

Wszystkie listewki J (rys. 298) sąskręcone w środku śrubą 2. Możeto być dowolna śruba lub pręt dwustronnie nagwintowany, lecz praktyczniej będzie zastosować tzw. śru



yc ej b d e as osowa w. u bę zamkow*ą, M6X35. Ś rubą zamko

wy nazywamy śrubę, która ma pła-sko-wypukły łeb, pod tym łbemkrótką część kwadratową oraz częśćcylindryczną na końcu nagwintowaną. Przy zastosowaniu nakrętkiskrzydełkowej Jest znacznie ułatwiona regulacja siły zaciśnięcia listewek. Zamiast nakrętki skrzydełkowej moina oczywiście użyć zwykłychnakrętek sześciokątnych lub czworokątnych.

Pierwsza, trzecia l piąta listewkasą odchylone w dół, natomiast druga

Rys. 298. Budowa lampy kreślarskiej

I czwarta listewka przechodzą w górę do uchwytu abażuru.

U dołu wszystkie trzy listewki są

przykręcone do uchwytu 3. Uchwytwycięciem jest wciśnięty na krawędźstołu 4. Uchwyt 3 można wykonaćz jednolitego kawałka twardegodrewna, lecz łatwiej będzie skleići zbić uchwyt z pięciu warstw sklejki. Środkowy kawałek sklejki jestkrótszy, ponieważ w to wycięcie jestwsunięta środkowa listewka 1. Wycięcie uchwytu — wymiar oznaczony literą S nn rysunku — ustalamywedług grubości krawędzi stołu.Dolną i górną część wycięcia możnawykleić pasoczkiem filcu ze staregokapelusza, co znacznie ułatwi wciskanie uchwytu na krawędź stołu.

W części górnej do dwóch liste

wek I jest przykręcony przegubowyuchwyt oprawki żarówki. Oprawkężarów'ki wraz *z abażurem można przechylać w* płaszczyźnie obrotu listewek I. a oprócz tego skręcać dookoła śruby 5. Wystarczy jeśli śru ba 5 oraz śruba 6 mają średnicę

10. PROSTOWODY

KREŚLARSKIE

Każdy kreślarz wie dobrze o tym,że rysunek techniczny składa się w'większości z linii poziomych, pionowych i równoległych. Ileż trudu wymaga np. zakreskowanie równoległymi liniami jakiejś powierzchnii ciągłe ustawianie linijki lub prze

suwanie przykładnicy. Znacznym

ułatwieniem pracy kreślarskiej jest prostow ód , tj. przyrząd. który przy dowolnym przesunięciu linijki zawsze ustawia tę linijkę w pozycji równoległej do po przedniego położenia. Wystarczy je śli równolegle przesuwa się linijka pozioma, a przez odpowiednie przystawianie do niej zwykłego trójkąta

można wygodnie kreślić.Schemat najprostszego prostowodu

przedstawiono na rys. 299a. Długa pozioma lin ijka jest zawieszona zobydwu stron na sznurkach. Sznurki

są przełożone przez sześć odpowiednio rozmieszczonych krążków. Należy zwTócłć uwagę na to, że sznurek

tworzy jakby jeden zamkniętyokrąg. Każde podsunięcie linijki z jednej strony powoduje samoczynne przesunięcie się drugiego końca linijki w tym samym kierunku.

Osie sześciu krążków są wkręconelub wbite bezpośrednio w krawędziedeski kreślarskiej. Sznurek, na którym jest zawieszona linijka powinien być denki, lecz mocny. Do tegocelu nie nadaje się żyłka nylonowa,która jest zbyt elastyczna i rozciągasię nierównomiernie. Natomiast doskonale działa taki prostowód. wktórym zamiast sznurka zastosujemycienki drudk stalowy (taki jak najcieńsza struna od gitary).

Jeżeli mamy możliwość wykonaniakrążków metalowych, to mogą one być dość małe (rys. 299b). Krążkimożna również wykonać przez zbicie lub sklejenie starannie wydę-



5 mm.

Śruba 6 zaciska oba końce blaszki7. Blaszka S tworzy połączenie podstawy lampy z oprawką żarówkii abażurem. Otwór 9 o średnicy10 mm służy do przykręcenia opraw'-ki żarówki, zaś otworki 10 — do

przyszycia abażuru 11. Abażur wygięty z bryslolu może być wzmocniony przez wszycie na dolnej kra-w'ędzi kółka z drutu, chociaż nic jestto konieczne.

Przew^ód elektryczny z wyłącznikiem przelotowym jest przełkniętywzdłuż listewek 1.

220

jest zawieszona na górnych częściach sznurka 6 (patrz schemat ugóry). Należy zwrócić uwagę na inne

umieszczenie krążków niż na rys.299a. chociaż zasada działania pro-stowodu pozostała nic zmieniona. IH>właściwym ustawieniu linijki zabez piecza się sznurek przed przesunięciem przez przyklejenie sznurka do

linijki klejem nitrocelulozowym.

II. STOLIK DO PISANIA

I RYSOWANIA

Każdy uczcó powinien mieć w domuwłasny kącik do pracy i odrabianialekcji. Najlepiej zbudować małyuniicersolny stolik. Stolik normalnie będzie służył do odrabiania lekcji, a po ukośnym ustawieniu płyty górnejotrzymamy pulp it do czytania . Wewnętrzu stolika mieścić się będzieschowek na przybory do pisaniai narzędzia do majsterkowania.

Budowę stolika rozpoczyna się odprzygotowania dwóch pa r deseczek



Rys. 300. Prostowód kreślarski zbtidawany w kształcie ramki nakładanej nakrawędzie stołu

tych trzech krążków ze sklejki lubtworzywa sztucznego (rys. 299c).

Zamiast przykręcać krążki do deski kreślarskiej, rr.*»rna zbudować

prostowód według rys. 300. którymożna założyć na dowolny stół lub

biur cerko.listewki sCzdłuźne I oraz listewki

poprzeczne 2 obejmują płytę stołuod krawędzi zewnętrznych. Na narożnikach połączenia listewek sąwzmocnione przez przybicie do nich

trójkątów 3. Trójkąty te mogą byćwycięte z blaszki lub cienkiej sklejki. Trójkąty zachodzą na narożnikistołu i w ten sposób cała ramka z listewek 1 i 2 wisi obejmując stół dookoła. Ramka z listewek powinna

być dopasowana do wymiarów stołutak, aby dała się wcisnąć na płytęstołu.

Krążki 4 »a przykręcone wkrętami(do drewna) do listewek ramki z boków, od góry i od dołu. Linijka 5

przygotowania dwóch pa r deseczekna ramkę górną. Dwie deseczki I

(rys. 301) długości po 630 mm I dwiedeseczki 2 długości po 420 mm. Deseczki mają grubość około 13 mm,a szerokość 80 mm. Na narożnikachdeseczki skleja się i zbija długimi,cienkimi gwoździkami.

Z deski sosnowej grubości około18 mm wycina się cztery jednakowe

nogi J. Do krótszych boków ramkistołu od strony wewnętrznej przykręca się wkrętami do drewna lub(lepiej) śrubami zamkowymi nogi 3.

Jeżeli bok 2 ma grubość 13 mm, a przykręcona noga 3 ma grubość

% 221

Rys. 302. Widok wewnętrznej częścstolika po odchyleniu pulpitu

18 mm, to należy zastosować śrutyzamkowe 4 o wymiarze M6X35 (lutM6X40) Jeżeli po przykręceniu nót



Wi dok z przodu

W Hi dok 2 doku

77,W,V/77Z

M6X40). Jeżeli po przykręceniu nót

okazałoby się. że stolik chw ieje siwzdłużnie, można wówczas przykręcić poprzeczkę wzmacniającą tylna parę nóg. Następnie od strony spod niej przybija się dno 5 wycięte z płyty piliniowej lub sklejki.

Górna płyta stołu 6 jest wykonanaz grubszej sklejki 1ma od dołu przy bitą ramkę 7. Ramka 7 jest większaniż dolna część stołu, dlatego po nałożeniu płyta 6 opiera się bezpośred nio na listewkach I i 2. Górną płyt«;

Rys. 301. Stolik do pisaniai majsterkowania

222

stołu można od strony tylnej przymocować przez przykręcenie zawiasów 8.

Cały stolik Jest pomalowany cma-11* olejną. a płyta Kórna obciągniętaceratką lub kolorową folią z tworzyw sztucznych.

We wnętrzu stolika można przykręcić obrotowy klocek, który służydo podstawienia uchylonego pulpitu.

Paseczck skórki przybity międzyramką stołu a płytą górną ograniczakąt wychylenia przy otwieraniu stołu (rys. 302).

Dodatkowe przegródki ułatwiająutrzymanie porządku oraz wzmacniają dno.

12. SKŁADANY STOLIK POD

TELEWIZOR

Stolik pod telewizor przedstawionyna rys. 303a Jest zrobiony z sześciuczęści, które można rozłożyć, coz kolei ułatwia np. przechowywanienic używanego stolika lub jego prze

ż i itstawy wykonanej przez autora. Zu

ł i J i ł ż ki

Rys. 303. Składany stolik podtelewizor

należy ustalić doświadczalnie, rysują ęś i 3 i 4 k i



ważenie itp.

Przy odpowiednim dostosowaniuwymiarów podstawy, odbiornik telewizyjny może być ustawiony bezpośrednio na nóżkach podstawy. Rozwiązanie takie jest prostsze, tańsze,a cała podstaw*a ma estetyczny wy-

Kląd.Można na górne wsporniki podsta

wy* nałożyć płytę stołu, jak pokazano na rys. 303b. Taki stolik możespełniać różne funkcje w zależnościod wysokości i wymiarów płytywierzchniej.

Na rys. 304 podano wymiary pod

pełnie Jest zrozumiałe, że wszystkie

wymiary można dow*olnic zmieniać,a ważna jest jedynie zasada łączenia

poszczególnych części. Na rys. 304a, przedstawiającym podstawę w widoku z przodu, są widoczne dwie poziome poprzeczki I i 2. Są to listwyz drewna brzozowfego, o przekroju24X60 mm. Listwy są przycięte wkońcach i przełknięte przez kwadratowe otwory w nogach 3 i 4 podstawy. W otwory w końcówkach la sąw*bite kliny drewniane 26, co wyjaśniono na rys. w kole.

Kształt podstawy z boku (rys. 304b)

jąc części 3 i 4 na arkuszu papieru

w skali 1:1. Cztery nogi podstawymają identyczny kształt i są wycięteze sklejki grubości 18 (lub 20) mm.Rozmieszczenie otworów* (w nogach

podstawy) do przctknięcia końcóweklistew* poziomych, należy wytraso-w*ać bardzo dokładnie na złożonychczęściach 3 i 4.

W celu oszczędnego wykorzystaniadrcw*no, nogi wycinamy ze sklejki, po przerysowaniu szablonu z brysto-lu w sposób pokazany na rys. 304d.Po wycięciu nogi składamy i razemobrabiamy.

223

• • •

Cztery kliny Ib (rys. 304c) wyci-namy z twardej deseczki bukowej <,grubości około 6,5 mm. Otwór Je

najpierw wykonamy wiertłem dcmetalu, a następnie poszerzymy pil-nikiem zdzicrakiem. Otwór te powi-nien umożliwiać silne dociśnięcieklinem założonych nóg podstawy.

Na rys. 304e podano przykład róż-nych kształtów» wykroju nóg pod-stawy.

Na podstawę można założyć płytęstolika, zrobioną w kształcie ramkiobitej od strony górnej grubą płytą pilśniową lub sklejką. (Porównajsposób wykonania płyty na rys.

301 — część 6 i 7).Po sklejeniu płyty pilśniowej 1

(rys. 305) z ramką 2 można całą pły-tę obciągnąć ceratą lub skajem 3 wkolorze dobranym do koloru meblilub telewizora. Skaj J przybijamyspinaczami (zszywkami) biurowymilub gwoździkami 4 pod listwą ramki.

Drewno podstawy można powlec bejcą, a następnie bezbarwnym la -kierem nitro lub lakierem olejnym.



Ryt. 304. Budowa stolika pod telewizor

224

ltys. 305. Sposób oklejania lub obcią-gania skajem płyty stolika

13. PR ZEW OŹ NY STOLIK DO

P O D A W A N I A HERBATY

/’rźfuyjiny stolik na gumowych kółkach jr-.t nieodzownym sprzętem wkażdym domu. Stolik taki służy do

podawania herbaty, do ustaw iania podręcznych drobiazgów pod cza*szycia lub majsterkowania, wreszciemoże spełniać funkcje ruchomegostolika obok łóżka. Na rys. 304

przedstawiono widok ogólny stolikawykonanego w' warunkach, w których pracuje amator. Do budowystolika nalc/y przygotować następu jące części: cztery listewki pionowe,Jedcnaicie listewek poziomych, dwie płyty oraz cztery kółka gumowe,

* tzw. samo.skrętne.Sposób wykonania poszczególnych

części przedstawiono na rys. 307.Cztery nogi pionowe są zrobionez drewna bukowego (lub innegodrewna) i przycięte z listew o przekroju kwadratowym 22X22 mm. Wlistewkach I i 2 wiercimy poprzeczne otwory o średnicy ok. 13 mm.Otwory należy wywiercić dokładnie

Płyty stolika — górną (rys. 307c)i dolną (rys. 3070 można zrobić zesklejki grubości 6 lub 8 mm. Na rysunkach podano tylko orientacyjnewymiary płyt, które należy dostosować do gotowej podstawy stolika

Najpierw sklejamy całkowicie„ramkę” z dwóch listew J wciskająci wklejając w otwory koóce czterech krótszych kijów. W ten samsposób sklejamy oddzielnie ramkę

d ó h li t k i h 2



Otwory należy wywiercić dokładnie

prostopadle do boku listewki i rozmieścić w' sposób Identyczny wewszystkich czterech listewkach.Otwory są umieszczone krzyżowo wdwóch ściankach listewek.

Należy zwrócić uwagę na to, że listewka 1 na rys. 307a Jest przedstawiona z boku. u na rys. 307b —z przodu. Podobnie na rys. 307c wy jaśniono rozmieszczenie otworów wlistewce 2 widzianej z boku, a narys. 307d przedstawiono tę samą li-itewkę 2 widzianą z przodu (o* li»bróconą o kąt 90*).

wać do gotowej podstawy stolika.

Z twardego drewna zrobimy siedem krótkich kijów wg rys. 307goraz cztery dłuższe kije (rys. 307h).Listewki najlepiej wykonać na tokarce. Koóce listewek 3o (patrz rys.w kole) należy opiłować w kształcieniewielkiego stożka, co umożliwi ścisłe osadzenie listewki w otworachznajdujących się w nogach J i 2.

Część 2a wy staje nad powierzchnięlistwy 1 o około 5 mm. Listewki mogą mieć średnicę około M mm. a tylko część uciskana w otwory jest od

powiednio mniejsza.

z dwóch listewek pionowych 2 oraz

trzech krótszych kijów (poziomych).W czasie sklejania sprawdzamy, czy budo wana ..ram ka” leży dok ładniew jednej płaszczyźnie. Po wyschnięciu kleju obie części łączymy przezwstawienie czterech dłuższych ki jów.

Obrotowe kółka gumowe możnanabyć w sklepach „1001 Drobiazgów”. Najlepiej zastosować kółka ośrednicy około 48 mm, kryte aluminiową osłoną. Kółka należy wbudow ać w końcówki listewek (nóg) je szcze przed sklejeniem całej podstawy.

2 2 5

Część V

Warsztatmajsterkowicza

1. NARZĘDZIA

I URZĄ DZENIA

W DOMOWYM

WARSZTACIE

Każdy majsterkowicz powinien wdomu zorganizować sobie specjalny

kącik do majsterkowania. Najlepiej byłoby przeznaczyć dodatkowy mocny stolik na podręczny warsztat. Podtakim stolikiem należy wmontowaćkilka płaskich szufladek na narzędzia. Krawędź stołu powinna umożliwiać przykręcenie małego imadła. Narzędzia do majsterkowania kom

majsterkowiczów do budowy zabawek i modeli:

1) kleszcze uniwersalne (np.RSUa-180 — lub mniejsze).

2) kleszcze płaskie (np. RSPb-- 150),

3) kleszcze okrągłe (np. RSKa-- 100).

4) nożyce do blachy.5) wkrętaki różnej wrtelkoici

( 5 t t t . ) .

0) młotki różnej wielkości (3 szt),7) klucz nastawny (mały).8) suwmiarka.0) kowadełko stołowe.

10) imadło stołowe (małe).11) ił ł ( k

CKLMA (rys. 370) można w miarę potrzeb dokupić różne warsztatowa przystawki Jak piłę. szlifierkę, sp rężarkę. statyw itp.

Narzędzia najlepiej przechowywaćw płas kich szu fladka ch podzielonych przegródkami. Jeśli jednak w mieszkaniu brak miejsca na zorganizowanie kącika do majsterkowania, wówczas narzędzia możemy przechowywać w pr ze noś nej sk rzy nce. Praktycznym rozwiązaniem jest połącze

nie skrzynki z płytą odchylaną, jakna rys. 371. Przy takim rozwiązaniuskrzynka 1 ma ściankę 2 zrobioną zgrubej sklejki. Do tej ścianki są przy bite przegródki lub pasma gumki 3.za które wysuwa się wszystkieręczne narzędzia. Uchwyt 4 ułatwia przenoszenie całej szafki. Odchylana

płyta 5, zrobiona z grubej deski (np bukowej), spełnia podwójne zadanie:tworzy zamknięcie skrzynki 1 w czasie jej przenoszenia, a po otwarciuosłania stół. Na tak odchylonej płycie można wiercić, stukać i piłować

bez obawy o uszkodzenie powierzchni stołu. Boczna powierzchnia 5a jest



pletujemy w sposób systematyczny.Bezużyteczne są narzędzia typu „ma-ły majster" — produkowane z miękkiej stali i przeznaczone głównie dozabawy. Narzędzia do majsterkowania powinny być bardzo solidne, wykonane z odpowiednich materiałów. Najlepiej kupować narzędzia W' skle pach narzędziowych handlu uspo

łecznionego.Zestaw' narzędzi uzależnimy od ro

dzaju wykonywanych prac. Dlaorientacji poniżej podoje się wykaztypowych narzędzi używanych przez

11) piła włosowa (ramka oraz

ostrza do metalu i do drewna).12) wiertarka ręczna (mała) wraz

z kompletem wierteł.13) pilniki małe (1 komplet).14) pilniki duże (1 komplet).15) przebijak do otworów, punk-

tak. wycinaki rurkowe Itpi.16) narzędzia stolarskie.

17) lutownica i przybory do lutowania.

Niezwykle użytecznym narzędziemw domowym warsztacie jest wiertarka elektryczna. Do wiertarki

obita blachą aluminiową i miejsce to jest przeznaczone do lutowania. Odchylany zawiasowa wspornik z drutu56 służ}- do zawieszenia rozgrzanejlutownicy elektrycznej.

Jeśli to możliwe, narzędzia możnaumieścić w szafkach zawieszonych

na icianie. Nad stołem na ścianiemożna przymocować magnetyczną

półkę do zawieszania podręcznychnarzędzi (rys. 372). Do deseczki 1 jest przybita pozioma listewka 2. Z dwóchstron listewki poziomej przykręcamy równolegle dwa rzędy magnesów

ii* 275

Ky*. 370. Elektryczna wiertarka dwublcgowa CELMA: J —uchwyt wiertarki.2 — cylindryczna obudowa do montowania przystawek. J — przełącznikzmiany biesów. 4 — osłona szczotek silnika. 5 — przycisk blokujący. 6 —włącznik silnika. 7 — przewód zasilający, 8 — wtyczko fieciowa

trwałych J i 4. Magnesy utrzymują przyłożone narządzie 5. Wieszak taki

Wykonanie specjalnej szafki z du

żą liczbą szufladek rozpoczniemy od

boczne 2 i 3 są w*ykonanc z desce,grubości około 12 mm. Ścianka g-na 4 oraz ścianka dolna 5 są wyV

nanc z grubej sklejki lub płyty piniowej i przybite gwoździkamiścianek pionowych. Ścianka tylmoże być wykonana z cienkiej pły pilśniowej, sklejki lub grubej tetury.

Wymiary szafki są uzależnionewymiarów* zastosowanych szufladel

-wanienek. Przy wykorzystań;znormalizowanej wanienki o w*;,miarach zewnętrznych 155X205 mnszerokość jednej przegrody szaf!*wynosi 158, a głębokość — 212 mn

Na wewnętrznej stron ie ściano. pionow*ych są przybite kw*adratowlistewki 6. tworzące prowadnice szu

fladck.Drzwiczki szafki są wycięte z lakicrow*anej płyty pilśniowej. Za-wioski drzwiczek są wpuszczone w

odpowiednie w*ycięcia no przedniejkrawędzi ścianek pionowych. Całąszafkę maluje się dobrze wysycha jącą emalią olejną.



p y

Jest niezwykle praktyczny i wartogo zbudować, mimo że na kupnomagnesów należy wydać trochę pieniędzy. Najlepiej zastosować tu magnesy produkowane do zatrzasków*szafkowych.

Nie można maj tcrkowac i wykonać w domu różnych sprzętów, jcilinic gromadzi się śrubek, wkrętów*, blaszek, drutów , ru rek itd. Oczywiście te wszystkie drobne materiałymuszą być odpowiednio posegregowane i ułożone; ale skąd znaleźć tylemałych szufladek na przybywającewciąż materiały i drobne narzędzin

ą f p y

kalkulacji kosztów*. Każda szufladka jest łączona na krawędziach, ma dnoze sklejki, jest pomalowana itd. Poszukajmy więc taószcgo rozwiązania.

Często w* domu mamy cztery wini-durow*e wanienki do wywoływaniafotografii. Wanienki te są bardzorzadko używ*nnc. Przecież to są goto

we. ładne szufladki. Nie potrzeba ichmalować i nic potrzeba przykręca*żadnych uchw*ytów.

Można kupić Jeszcze cztery małewanienki i w*ykonać ładną szafkę(rys. 373).

Ścianka środkowa / oraz ścianki

j j

Podczas majsterkowania urządzcóelektronicznych bardzo praktyczneJest ustawienie części radiotechnicznych na specjalnym obrotowym wieszaku (rys. 374a). Do ściany jest

przymocowana deseczka /, która odstrony górnej ma przybitą blaszkę--wspornik 2, a od dołu taką samą

blaszkę J. Przez otwory w blaszkachsą przełknięte gwoździe 4 i 5, które' 0 osią obrotu klocka 6 wyciętego ze,'tyropłanu. W tym klocku wykonu

jemy szydłem kilkadziesiąt ukośnychotworków, w które wstawiamy węż

sze koócc części radiotechnicznych 7

276

Tablica 1. Własności metali

Metal Gęstość przy

I8X

TemperaturatopnicniA

X

Wytrzymałośćna rozciąganie

kG/mmJ

Aluminium 2,72 600 10Cyna 7.28 231.9 2—4Cynk 7.12 419.5 15Miedź 8,96 1083 22

i Ołów 11.34 327.3 1.5Srebro 10,50 960,5 16Stal miękka 7,87 1400 30

Stal utwardzona (7.87) (1530) 90Stal sprężynowa (7.87) (1530) 200Złoto

119,29 1063 14

O ł ó w — dętk i metal o zabarwie-niu srebrzy stoszarym. Pary i związkichemiczne ołowiu są silnie trujące.Ołów jest łatwy w obróbce, można

go wy klepy wać, zgniatać i walcować.Z ołowiu, w formie gipsowej, możnaodlewać drobne przedmioty, jak cię*Żarki wędkarskie, odważniki, kółkamoddi pojazdów szynowych itp.

Czysty, stopiony ołów zachowujesię jak rtęć. układa się w kulki, coutrudnia odlewanie Do odlewania

Z wielkości tej łatwo możemy obli-czyć, że np. Jeden metr sześciennyołowiu waży 11 ton i 340 kilogra-mów.

b. Własności, obróbka i sklejanie

tworzyw sztucznych

Każdy majsterkowicz powinien znaćwłasności tworzyw sztucznych,

i wyginać po podgrzaniu we wrząc«wodzie. Uwaga: celuloid jest mat«riałem bardzo łatwo palnym! W cu

sie przecinania należy piłę (do mtalu) przesuwać powoli, poniewiceluloid topi się. co może spowodcwać przyklejenie i zerwanie piiwłosowej. Z celuloidu są zrobiornp. lalki, niektóre zabawki, plłl pingpongowe i tanie przybory kreilarskie.

I g e l i t — jest to elastyczne twerzywo stosowane do wyrobu foliworeczków, okładek do zeszytóvróżnych futerałów itp. Igelit możrłatwo przecinać i zaginać po pocgrzaniu. Mając pewną wprawę moina połączyć dwie krawędzie igelit przez podgrzanie np. końcówką li

townicy elektrycznej.M c l a m i n a — to tworzyw

twarde, dość kruche i dość odporrna działanie podwyższonej tcmpcritury. Można je wiercić i przecinsnarzędziami do obróbki metalu,mclaminy są zrobione jasne (biał<gniazdka i wtyczki sieciowe, tael



utrudnia odlewanie. Do odlewania

najlepiej zastosować stop ołowiu zcyną. Jeżeli mamy zamiar zastoso-wać stop, który w pewnej tempera-turze będzie „ciastowaty”, należyzmieszać 18*/# cyny i 82*/t ołowiu.

Z wszystkich omówionych tutajmetali tylko stal ma własności mag-netyczne. Z prętów lub pasków

miękkiej stali można zrobić rdzenielub kotwice elektromagnesów.

W tabl. 1 podano własności róż-nych metali. W rubryce „gęstość”

podano Ile gramów waży Jeden cen-tymetr sześcienny danego metalu.

y y ,

umieć je obrabiać, sklejać oraz ra-cjonalnie użytkować wyroby z two-rzyw sztucznych. Omówimy naj-częściej stosowane tworzywa.

B a k e l i t — jest twardy, kruchyi dość odporny na podwyższoną tem- peraturę. Można go przecinać piłądo metalu, piłować i wiercić wier-

tłem do metalu. Z bakelitu są wyko-nane zakTętki do słoików, korcksyfotograficzne, ciemne (najczęściejczarne) wtyczki i gniazda sieciowe.

C e l u l o i d — jest elastyczny,można go łatwo obrabiać, przecinać

gniazdka i wtyczki sieciowe, tael

kuchenne, kubki i talerzyki.P o l i s t y r e n — Jest tworzywei

powszechnie stosowanym na zabawki, kolorowe lub przejrzyste pudełkoraz różnego rodzaju wyroby w go?

podarstwie domowym. Przedmioty polistyrenu są odlewane pod ciśnitniem, przez wrtryskiwanic roztopić

nego polistyrenu do metalowej formy. Dlatego też na każdej naw«najmniejszej części zrobionej z polistyrenu znajdziemy matowy ślad pkońcówce otworu, przez który wtr>kiwano to tworzywo do formy. Ja

28

jest wtryskiwany polistyren do fo rmy najlepiej zaobserwować na składankach modeli lotniczych, które sąwłaśnie odlane z tego tworzywa. Po

listyren można łatwo piłować, wiercić i przecinać pilą o bardzo drobnych ząbkach. Polistyren łatwo pęka. jest kruchy i topi się po podgrzaniu.Małe otwory w polistyrenie inoinawytopić przyciskając rozgrzaną nad płomieniem igłę.

S z k ł o o r g a n i c z n e (Plexi) —

jest stosowane na szyby ochronnedla motocyklistów, szkła okularówochronnych, szkiełka do zegarkówItp. Plexi można wryglnać i wytłaczać

po podgrzaniu w* gorącej wodzie.Drobne w'yroby, jak np. zausznikiokularów' zrobionych z plexi, możnawyginać po podgrzaniu w strumieniu

gorącego powietrza z suszarki dowiosów. Po wygięciu przedmiot należy ochłodzić np. w strumieniu zimnej wody. Plexi można przecinać

piłą włosową do meta lu, piłować pil-nikicm*gładzikiem i wiercić wiertłami do metalu. Aby nie podrapać inic porysować płytki w czasie wycinania i obróbki należy ją okleić

U n i 1a m — stosuje się na bla tystołów' kuchennych. Jest to dwuwarstwowa płyta, barwiona na powierzchni w różne wzory. Płyta jest bardzo twarda, odporna na działanie

podwyższonej temperatury i krucha;można ją przecinać piłą do metalu,a krawędzie obrabiać przez piłowanie lub szlifowanie kamieniem doostrzy metalowych. Płyty unilam niemożna wyginać, ponieważ pęka na

powierzchni.

W i n i d u r — twarde tworzywostosowane np. na w'anny laboratoryjne — odporne na działanie środków chemicznych. Winidur możnawyginać i topić w strumieniu gorącego powietrza. Daje się łatw'o piłować, przecinać i wiercić narzędziamido obróbki metalu.

W tworzywach można wiercićotw'ory za pomocą zwykłych wiertełdo metalu. Jeżeli tworzywo jesttwarde, jak np. unilam lub bakelit,to należy wiertło zaostrzyć jak narys. 375a. Natom iast do tworzywmiękkich (polistyren, celuloid, plcxi)wiertło ostrzymy jak na rys. 375b.Ab i ł i ł d l j k

Z wymienionych tw'orzyw' najtrudniej obrablalny Jest unilam. W czasie

przecinania unllamu należy piłę dometalu i (rys. 376) prowadzić podkątem około 30° względem powierzchni płyty 2. Płyta 2 powinna sięopierać na krawędzi deski 3 przysuniętej jak najbliżej linii przecięciaOdcinaną część 4 wyginamy lekkoku dołowi, jak wskazuje strzałka narysunku.

Cienkie płytki z kruchych two

rzyw sztucznych (np. plcxi. polistyren, bakelit) należy w czasie przecinania piłą włosowę podeprzeć, jakna rys. 377. Deseczkę i można przykręcić do stołu lub np. oprzeć między dwoma stołami. Górną powierzchnię deseczki J można dla ochronyobrabianego tworzywa okleić np.

paskami miękkiej tkaniny. Ramkę piły 2 prowadzimy równolegle, leczniezbyt szybkimi ruchami. W czasie

przecinania pły tka 3 nic powinnadrgać i „piszczeć”, ponieważ powsta ją drgania , które mogą być przyczyną pęknięcia tworzywa.

Obrobione tworzywa można szlifoć d b i ś i



cinania i obróbki, należy ją okleić

z obydwóch stron papierem (stosujączmywalny klej biurowy), który usuwamy po obrobieniu przedmiotu.

T o m o f a n (celofan) — jest totworzywo, z którego wyrabia się różnokolorowe cienkie folie na opakowania np. cukierków, kwiatów' itp.Po podgrzaniu w ciepłej wodzie to-

mofan staje się elastyczny, co ułatwia np. naciągnięcie go podczas zawiązywania otworu słoika. Zmiętytomofan można wyprostować niezbytciepłym żelazkiem do prasowania.

Aby wiertło nic wyrwało dolnej krawędzi otworu, jak na rys. 375c, należy otwór wiercić z dw»óch stron, jak na rys. 375d.

wać drobnym papierem ściernym.Do tego celu bardzo dobrze nadajesię papier ścierny wodoodporny, stosowany do szlifowania lakierów' sa-

Rys. 375. Ostrza wierteł i iposob wiercenia otworów w tworzywach sztucznych

282

Rys. 376. Sposób przecinani* płyty i wa sztucznego

Rys. 377. Przecinani* szkłaorganicznego

mochodowych. W czasie szlifowania papier i obrabianą powierzchnie na

po dociśnięciu skleiło sie. o po wy parowaniu rozpuszczalnika powstałotrwałe połączenie części.

Powszechnie znanym rozpuszczalnikiem polistyrenu Jest płyn doczyszczenia tkanin (czterochloroety-len). Jeżeli uszkodzimy jakąś zabaw-kg lub przedmiot zrobiony z polistyrenu, należy przede wszystkim ze

brać i zestawić wszystkie uszkodzone części i odłamki. Następnie pomiędzy popękane krawędzie wpuszczamy niewielką ilość rozpuszczalnika, natychmiast silnie dociskającsklejane kawałki. Po kilku godzinach, gdy rozpuszczalnik całkowiciewyparuje, spoina Jest mechanicznie

barwnego. Objętościowo należy wsy pać jedną czgść kawałków celuloiduna cztery części acetonu. Jeśli klejma być bardziej gesty należy dodaćwiększą Ilość kawałków celuloidu.

Zamiast acetonu można stosowaćzmywacz lakieru do paznokci lubrozpuszczalnik ..Nitro**.

W handlu Jest dostępnych około15 różnych rodzajów klejów. Należy

podkreślić, te nic ma w ogóle klejówuniwersalnych, które sklejałyby

„wszystko z wszystkim". Każdy zklejów ma określone własności chemiczne, które są przystosowane dookreślonych materiałów. Za podstawową zasadę należy przyjąć, ic o powodzeniu klejenia decyduje dokładne przestrzeganie przepisu przygotowania kleju, który Jest zamieszczony na każdym opakowaniu. Na przykład klej do metalu o nazwie„Kpidian" należy przygotować tuż

przed użyciem przez zmieszanie wodpowiedniej proporcji żywicy z u-twardzaczem.

Klej butapren należy wymieszać przed utyciem , posmarować klejemobłe łączone powierzchnie, poczekać



p p p

leży obficie polewać wudą. (Papierydo szlifowania — „waterproof” można nabyć w sklepach narzędziowych).

Niektóre tworzywa sztuczne możemy sklejać rozpuszczalnikiem tegotworzywa. Jeżeli np. pękła lalka zro

biona z celuloidu, to wystarczywpuścić kilka kropli acetonu miedzy

przełamane powierzchnie, docisnąćobłe łączone części do siebie i odstawić je aż do wyschnięcia. Wpuszczony aceton rozpuścił tworzywo, które

yp j p

bardzo wytrzymała. Nie trzeba dodawać, że sklejane powierzchnie powinny być czyste bez śladów pyłu.kurzu lub tłuszczu. Dlatego najlepiejnaprawę (sklejanie) wykonywać natychmiast po uszkodzeniu przedmiotu.

Do drobnych proc modelarskichmożemy we własnym zakresie spo

rządzić gotowe kleje. Klej do celuloidu zrobimy przez rozpuszczenie wczystym acetonie drobno pociętychkawałków' celuloidu, najlepiej bez

aż warstwa nałożonego kleju trochęwyschnie, a dopiero potem silnie docisnąć do siebie łączone powierzchnie.

Niżej podano tablicę „Co czymsklejać” (tabl. 2). W rubrykach polewej stronic i u góry zamieszczononazwy różnych materiałów. Na przecięciu poziomych rubryk i piono

wych kolumn w odpowiednich polach wpisano numer kleju, którysłuży do łączenia poszczególnychmateriałów. Na przykład na przecię-

283

ciu poziomej rubryki „Skóra” z pionową kolumną „Ceramika” znajdu jemy w' polu cyfr«; „2”. A więc dołączenia tych dwóch materiałów za

stosujemy klej oznaczony na doletablicy nr 2, tj. butapren. Każdy zwymienionych w tablicy klejów powinien być dostępny w sklepach zartykułami chemicznymi.

Materiałów elastycznych nie należy sklejać klejami, które po wyschnięciu twardnieją, jak np. epidian

lub pleksiccment. Pamiętajmy otym, żc o trwałości spoiny decyduje

przede wszystkim przyczepność kle ju do danego tworzywa, co możemyrównież ustalić doświadczalnie.

W tabl. 2 zamieszczono równieżrubrykę „tkaniny”. Zależnie od ro-

o

dzaju tkaniny należy wypróbować

klej butapren lub klej „POW”.

c. Własności i obróbka drewna

W lesle można drzewa rozróżniaćwedług kształtu liści, ale w praktyce podczas majsterkowania sprawa

Tablica 2. Co czym skleić

1tcm

i

Materiał •

2

229

•U

m

1 O i

2|

ii i

cwXm

1 Z 4

a

t

2 M

3

c9

2 i

>-

3Sc

*

2\

fiBakelit 3

J

Celuloid 2 114 9

Ceramika 3 ____ 34 45

Guma _ — — 2

Igelit 1316 -

Mclamina 3 . — 3 2 2 34 4 14 4

Pabak-UniUm 3 2 3 2 — 3 34 14 4 4 4

Polistyren 10

1 15 — 9

Skóra 2 14 2 2 14 2 2 2 2 i1 14 14 69 14 —

Szkło 3 — 3 — — 3 3 * 34 4 4 4 4

Szkło organ. u



przedstawia się trochę tru dniej. Oczywiście po zdobyciu pewnego doświadczenia można już przy pierwszym spojrzeniu określić gatunekdrewna, ale umiejętności tej nie opanujemy przez czytanie nawet najbardziej obszernego opisu. Najlepiej po prosić nauczyciela robót ręcznychlub znajomego stolarza, aby zade

monstrował nam praktycznie wszystkie odmiany i gatunki drewna.

Ogólnie drzetoo dzielimy na liściaste i ięlaste. Z drzew iglastych naj popularniejsza jest sosna i świerk.

Tektura 3 2 2.42 1 2 2 2 8 4 10 2 2 1!6 9 8 14 6 8 * 14 6.7

Tomofan 1014 14 1414 14 — — 14 14 14 14 — , 14

Winidur 2 161214 14 — — 12 —- 2 — — — — 2 14

13 14

Drewno 2 10 ->

14

3 —

2 2 _ 4 1 14 — — 6 — 614 7 9 2 7 7

Tkaniny 2 14 14 2 2 2 10 4» 14 o» 2 2 m

14 2 14 14 14 14 14 14 14 14 — 14 14

8 15 - — —

Nwmrry > o iio t|ó U n S k l fr* (• m/pewczalmfców) fsrmeuc/onych » y lf j . k tórymi SkltjaCI — I — kWrj ..BW I " . 4 — rp»di.>n 5— h irm rtlk o l. 6 — k k j kAi*IDO»y. 7 — klCf koimy (w p o r iU S l . • — U «4c f . * — U lm . .N iU o" . 10 — po lu ty rocrmcnt . 11 — pUk t* tm t nt.U - k le , . JC W -AT . 13 — kWJ ..HCW -OT. 14 — k l * ł . .K >W \ 15 — c itr rocMorcw ty lcn .284

Rys. 380. Do przecinania desek służy piła płaska

Rys. 381. Łączenie narożników pudełek za pomocą kołków

wprawdzie wykonuje dokładne

Rys 382. Łączenie desek za pomocą wkrętów do drewna

otwory o głębokości trzykrotniewiększej niż wynosi grubość deski.W pionowej desce 3 wiercimy tłśle- pc'* otwory, aby nie uszkodzić ew en

tualnie forniru lub politury na zewnętrznej powierzchni deski, co wy

jaśniono na rysunku w kole. Łącznadługość otworu w obydwu deskach powinna być większa od długościkołka. W czasie składania klejemdo drewna smarujemy nic tylkootwory i kołki, lecz również zsunięte

Natomiast w twardym drewnie(np. buk. dąb, jesion, grab) wywiercimy wiertłem otw*ór o kształcie pokazanym na rys. 382b. Zwróćmyuwagę na to, że dwustopniowy otwórma mniejszą średnicę niż średnicardzenia w*krętu do drewna. Wbijaniewkręta młotkiem jest bezcelowe. Wczasie wkręcania w*kręta należy bardzo silnie przyciskać wkrętak dorow*ka naciętego w* główce wkręta(rys. 382c).



otwory, ale zastosowane do drewnama pewną wadę, trzeba w czasiewiercenia wyjmować je często zotworu w celu usunięcia wiórów.

Jednym z najprostszych sposobówłącr<*nia płyt i desek drewnianych jest łączenie na wpusty ktAkowc.

Z twardego drewna (np. jesionowego lub bukowego) przygotowujemyokrągłe kołki.

Kołek 1 (rys. 381) powinien miećśrednicę równą połowie grubościłączonej deski. Wiertłem do metaluwiercimy w desce 2 prostopadle

krawędzie desek. Budując półkę naksiążki można wzmocnić połączeniei zastosować na każdej krawędzitrzy lub cztery kołki.

Bardzo często do łączenia drewna,zawiasów* z drewnem lip. stosujemywkręty do drewna. Jeżeli drewno

jest miękkie, jak np. sosna, świerk,olcha, brzoza, lipa, to przed wprowadzeniem wkrętu wykonamy wdrewnie (a właściwie „wyciśniemy") pionowy otworek za pomocą zwykłego szydła, jak pokazano narys. 382a.

Zabawki i przedmioty z drewnamożna malować kolorową emaliąnitro. Do malowania pędzlem najlepiej nadaje się emalia nitro-U.Przed malowaniem należy drewnodokładnie oczyścić drobnym papierem ściernym, a następnie usunąćz powierzchni pył i kurz. W celu

uzyskania ładnego połysku powierzchnię drewna malujemy dwu-lub trzykrotnie. Po wyschnięciu każdej w*orstwy lakier lekko szlifujemydrobnym papierem ściernym.

Surowe drewmo można barwić

286

kładamy do powierzchni drewna.Po nabyciu pewnej wprawy, motna

po jednorazowym nagrzaniu wypalićw drewnie cztery do szciciu zna

ków.

Najlepiej wzory wypalają się wdrewnie lipowym, brzozowym lub olchowym.

Z blaszek wyciętych według rys.38-ta można wygiąć stemple różnychrozmiarów 'i o różnych wzorach. Niektóre wzory końcówek stempli

przedstawiono na ryt. 384d.

Przez odpowiednie zestawienie iłączenie wypalonego rysunku możnauzyskać nieograniczoną liczbę kom binacji różnych wzorów» i ozdób.Dla przykładu na rys. 385 przedstawiono pudełko z wzorem wypalonym przez autora.

3. JAK NITO WA Ć I ŁĄ CZYĆ

CZĘŚCI MODELI I ZABAWEK

Podczas majsterkowania bardzo często musimy łączyć różne części przeznitowanie lub skręcanie śrubami.

Rys. 388. Do łączenia skóry i tworzyw* sztucznych służąszewskie nity rurkowe

nak chcemy uformować ładny pół

kolisty kształt główki, należy uderzać przez odpowiednio wyżłobionyklocek 4 z twardego drewna.

Prawidłowo wykonane nitowanie przedstawiono na rys. 386c.

Ten szewski sposób nitowania nadaje się doskonale nie tylko do łączenia skóry, lecz również do łącze

nia cienkiej sklejki, blaszek, tworzyw* itp.

W miękkich tworzyw*acn lub wskórze otwory na nity wycina sięspecjalnym rurkotcym pr ze bij akie m.

Istnieje jednak prosty domow*y sposób w*ycinania ładnych otworków wskórze lub tworzywach za pomocą przebijaka wykonanego sam odziel



Zalecany w drobnych pracach domowych jest sposób łączenia nilamigrzybkowymi. Nity takie są bardzotanie i można je nabyć w sklepachz przyborami szewskimi. Nit składasię z dwóch oddzielnych części:główki I (rys. 386a) i stożka 2 z kołnierzem. Po wycięciu otworu w łą

czonym materiale 3 (rys. 386b) wkładamy od dołu stożek 2. Następnie palcem 'ilnle wciska się główkę 1.

Po oparciu na drewnie, młotkiemzbijn się obie części nitu. Jeżeli jed-

nie w* domu (rys. 387j. Zależnie odżądanej średnicy otworu wybieramy odpowiedniej grubości zwykłygwóźdź. Po obcięciu czubka należykoniec gwoździa opiłow*ać okrągłym pilnikiem, jak wyjaśniono na ry su nku w kole. Tak przygotowanymgw*oździem można wycinać otw*ory

w* skórze, w tworzywach sztucznychlub papierze. W czasie przebijaniamateriał należy oprzeć na klockudrewnianym ustawionym słojami w*kierunku pionowym.

Rys. 387. Wycinak otworów w skórzezrobiony ze stalow*cgo pręta lubzwykłego gwoździa

Jeżeli przebijamy otw»ory w pa pierze lub kartonie, np. podczas wykonywania albumu lub składanej papierowej zasłonki, nie należy prze bijać równocześnie więcej niż 2 lub

3 warstwy papieru.Przy budowie drobnych urządzeń

radiotechnicznych części łączymy ni-tami rurkowymi (rys. 388; Przez ściśle dopasowany otwór przekładamy

ZS — Luhte majsterkować 289

ściśle dopasowaną do średnicy I. Zewzglądu na to, że wiertło do metaludrga podczas wiercenia ręczną wiertarką, należy w podobnym kawałku

metalu wywiercić na próbą otwór,aby sprawdzić Jego średnicą. Nit powinien wcisnąć sią w otwór z niewielkim oporem.

Główką nitu la (rys. 389b) należyoprzeć na kowadełku 2. Jeżeli chcemy uniknąć spłaszczenia główki, należy miądzy główką a kowadełko

podłożyć płytką ołowianą.

Rys. 388. Miniaturowe nity rurkowe można zrobić z mosiężnych końcówekdługopisów: a) rozwalcowanic kołnierza, b) zanitowanie części

rurką l, sprawdzając czy wystajez każdej strony co najmniej 1 mili*metr. zależnie od średnicy rurki.

Gruby pręt 2 zaostrzony na końcustożkowo. ujmujemy w wiertarceręcznej i obracając przyciskamy doczoła rurki nitu. Stożek pręta 2 można posmarować olejem. Po rozwal-cowaniu obydwu końców rurki, kołnierze 3 i 4 zacisną łączone części.Jeżeli rurka obraca sią. można za

nity o różnych grubościach. Trzoneknitu można dowolnie skrócić obcinając go i opiłowując.

Najłatwiej nitować nitami alum iniowymi. ale tc są mniej wytrzymałe mechanicznie od innych. Lepszesą nity mosiężne lub miedziane, anajtrwalsze połączenie uzyskamystosując nity z miękkiej stali.

Otwór, w którym osadzamy nil, powinien mieć średnicą d (rys. 389a)

Po przełożeniu przez łączone blachy 3 i 4, trzonek nitu — część ib(rys. 389b) powinien wystawać, w

przybliżeniu tyle, ile wynosi średnica trzonka nitu. Po uprzednim silnym dociśnięciu łączonych blach,młotkiem rożkicpujemy główkę nitu.

formując kształt półkuli. Do formowania główki nitu służy specjalnynagłówek 5 (rys. 389c). Jest to prętstalowy, który na końcówce ma wytoczone zagłębienie w kształcie czaszy. Taki nagłówek można ewentualnie wykonać we własnym zakresie.W końcu pręta stalowego wiercimy



miast rozgniatania wiertarką zbićoba końce rurki za pomocą zwykłego punktaka. Na takie nity doskonale nadaje sią rurka z metalowegowkładu długopisu (mosiężna). Dominiaturowych prac modelarskichmożna wykorzystać dolną część rurki długopisu (część powyżej kulki

piszącej). Rurkę przecinamy piłą

włosową lub przez nspiłowanie naobwodzie trójkątnym pilnikiem.

W domu powinniśmy mieć w za pasie różne nity, a więc przy okazjizakupimy w sklepie narzędziowym

c)

QX '<§)

$ \ c

\ \

Rys. 389. Sposób nitowania

290

Rys. 390. Rólnc rodzaje nitów

płaskie zagłębienie, stosując odpo-wiednio zaostrzone wiertło. To za-głębienie można jeszcze staranniejuformować przez silne wbijanie kul-ki stalowej (np. z łożyska rowero-

wego).

sowaną podkładkę metalową 4. Na-stępnie stalowym stożkiem 5 (rys.390c) rozgniatamy rurkowy trzoneknitu formując okrągły kołnierz. Pod-czas łączenia tworzyw sztucznychlub materiałów* kruchych, należy

kołnierz nitu przez zacisk1 krótkiego stalowego stożldzy szczękami imadła.

Do łączenia skóry częstsię nity „widełkowe” (rys.

przełożeniu przez otw'oryczęści, widełki nitu rozch boki, jak na rys. 390o. Nskać dodatkowego rozklepyvgiętych końcówek nitu.

Jeżeli nic dysponujemy rtowyml, to można z povwykonać nity z drutu lub jdzianego, a nawet z obclęt*dzia. Przed roznitowaniei pręt obciąć i opiłować takkońce miały powierzchnie prostopadłe do podłużnej

Następnie dolną część la opieramy na kowadle 2.

Między łączone części 3

wadło 2 wkładamy grubą5. Dopiero teraz młotkiemmy górną część * ni tu nkształt półkolisty. Obrać



Podczar montażu drobnych częścizabawek i modeli można główki nituzagłębić, jak na rys. 390a. W tym ce-lu należy krawędzie otworów w bla-szkach i i 2 rozwierclć wiertłemo większej średnicy, aby powstałystożki, w których będą osadzonegłówki nitu.

Do łączenia niektórych części ztworzyw' sztucznych stosuje się nłtyalumlniow'c — rurkowe. Taki nil 3(rys. 390b) ma od wewnątrz wywier-cony ..ślepy” otwór 3a. Jeżeli nitstosujemy do łączenia materiałówelastycznych (np. skóra) lub kru-

chych (np. bakelit), to należy przedroznitowanlem główki założyć dopa-

unikać stukania młotkiem w' stalo-wy stożek 5. Najlepiej formować przedmiot, usuwamy poci formujemy młotkiem drla nitu.

Rys. 391. Sposób formowania główek nitów

A.Slodowy_-_Lubie_majsterkowac

Documents

Transcript of A.Slodowy_-_Lubie_majsterkowac