Analiza Finansowa Wg MSSF ZN Uek

7/17/2019 Analiza Finansowa Wg MSSF ZN Uek

http://slidepdf.com/reader/full/analiza-finansowa-wg-mssf-zn-uek 1/17

ZeszytyNaukowe nr 702

Akademii Ekonomicznej w Krakowie

2006

Bronis∏aw Micherda

Katedra RachunkowoÊci Finansowej

Analiza finansowa w badaniusprawozdania finansowegow Êwietle Mi´dzynarodowychStandardów Rewizji Finansowej

1. Wprowadzenie

Jednym z wielu przejawów funkcjonowania rachunkowości w gospodarce ryn-kowej, a zarazem ważnym ogniwem rozliczenia się jednostki gospodarczej z jejotoczeniem społecznym, jest badanie sprawozdania finansowego przez biegłegorewidenta, spełniającego rolę fachowego i bezstronnego eksperta. Jednostka gospo-darcza, prowadząc swoją działalność w otoczeniu, jest zobowiązana do dostarczeniaodpowiednich, rzetelnych informacji o rezultatach swojej działalności oraz o sytu-acji, w jakiej się znajduje. Obowiązek rozliczenia się wobec otoczenia wiąże się ści-śle z odpowiedzialnością za szeroko rozumiane rezultaty własnego działania i jestoparty na sprawozdaniu finansowym, po poddaniu wcześniej tego sprawozdania

odpowiedniemu badaniu. Należy też dodać, że dotychczasowe pojęcie „otoczenia”ograniczone do tzw. otoczenia ekonomicznego, tj. podmiotów, które uczestnicząw dopływie kapitału, w transakcjach wymiennych oraz w podziale wypracowa-nych zysków, ulega rozszerzeniu. Rozumiane jest ono aktualnie jako tzw. otoczeniespołeczne, a także środowisko naturalne1. Wydatnie rozszerza to również zakresrozliczenia i podnosi tym samym rangę badania sprawozdania finansowego.

Rynkowy sposób gospodarowania prowadzi do istotnych zmian w metodycebadania sprawozdania finansowego. Proces badania sprawozdania finansowego,zwłaszcza stawiane przed tym badaniem cele, zleceniodawcy, a zarazem adresaci

1 E. Burzym, Rola biegłych księgowych w rozwiniętej gospodarce rynkowej oraz warunki ichdziałania, „Rachunkowość” 1992, nr 7.



Bronisław Micherda6

opinii, odpowiedzialność biegłych rewidentów, a także organizacja i warunkifinansowe badania ulegają istotnym przeobrażeniom. Są one związane oczywiścieze zmianami prawa. Przejawiają się w nowej regulacji ustawowej, a także w powo-ływanych na jej podstawie normach wykonywania zawodu biegłego rewidenta.Istotne wydaje się, zwłaszcza po okresie pewnych doświadczeń, podjęcie dyskusjiw tym zakresie, w której ważnym wątkiem będzie szerokie i poprawne wykorzy-stanie w tym badaniu procedur analizy finansowej.

2. Zasada kontynuacji działalnoÊci jako przesłanka wykorzystania analizy finansowej w badaniu

sprawozdania finansowego

Wprawdzie metodyka badania sprawozdania finansowego kładzie nacisk nawydanie opinii o rzetelności tego sprawozdania, a tym samym o stanie rachunko-wości i związanej z nią kontroli wewnętrznej, to ocenie podlegają też wyniki orazsytuacja majątkowa i finansowa jednostki gospodarczej, jak również możliwośćkontynuowania przez nią działalności gospodarczej. Zasada kontynuacji działal-ności, obok zasady memoriału, należy do podstawowych założeń koncepcyjnychMiędzynarodowych Standardów Rachunkowości. Stanowią one: „Sprawozdaniafinansowe sporządza się zwykle w oparciu o założenie, że jednostka jest w stanie

kontynuować działalność i będzie ją kontynuowała w dającej się przewidzieć przy-szłości. Przyjmuje się w związku z tym, że jednostka nie zamierza, ani nie musizaniechać działalności gospodarczej lub istotnie ograniczyć jej zakresu. Jeżelizamierza lub musi to zrobić, sprawozdanie finansowe może podlegać sporządze-niu według innych zasad, zaś zasady te się ujawnia”2.

Międzynarodowy Komitet Standardów Rachunkowości zaktualizował w 1997 r.treść MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych”, który to standard stosuje siędo sporządzania sprawozdań finansowych zamykających rok obrotowy rozpoczy-nający się 1 lipca 1998 r. i później. Ważnym elementem MSR 1 jest wyraźne wska-

zanie celu sprawozdania finansowego i zasad rachunkowości istotnych dla jegorzetelności. Celem tym jest dostarczenie szerokiemu kręgowi użytkowników podej-mujących decyzje użytecznych informacji na temat sytuacji finansowej, wynikówdziałalności i przepływów środków pieniężnych jednostki. Sprawozdanie finansoweprzedstawia wyniki zarządzania przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami.Przy sporządzaniu sprawozdania finansowego kierownictwo jednostki powinnodokonać oceny zdolności jednostki do kontynuowania działalności w przyszłości,która zwykle odpowiada co najmniej dwunastu miesiącom od daty bilansowej,

2 Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, IASB, SKwP, Warszawa 2001, s. 61.



Analiza finansowa w badaniu… 7

choć nie musi być do nich ograniczona. Sprawozdanie finansowe powinno byćsporządzone przy takim założeniu3.

IV dyrektywa Unii Europejskiej z dnia 25 lipca 1978 r. w sprawie rocznychsprawozdań finansowych spółek, formułując w rozdziale 7 „Zasady wyceny”,obligowała państwa członkowskie do zapewnienia, by do wyceny pozycji rocz-nych sprawozdań finansowych stosowane były zasady ogólne, wśród których napierwszym miejscu założenie, że spółka będzie kontynuowała działalność (art. 31,pkt 1a)4.

Między ujęciem zasady kontynuacji działalności w polskim prawie o rachun-kowości a rozwiązaniami stosowanymi w świecie w zasadzie nie ma różnicy.Zapisane w tym prawie uzupełnienie akcentuje jednak, że przyjęte założenie

o kontynuacji działalności nie może być w sprzeczności ze stanem faktycznymlub prawnym. Znowelizowana ustawa o rachunkowości stanowi: „Przy stosowaniuprzyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że jednostkabędzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadło-ści, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustalając zdol-ność jednostki do kontynuowania działalności, kierownik jednostki uwzględniawszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego,dotyczące dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż

jeden rok od dnia bilansowego”5.Niezależnie jednak od tego, czy sprawozdanie finansowe podlega badaniu, czy

też nie, czy istnieje obowiązek jego publikowania, czy nie, odpowiedzialność zaprawidłowość jego sporządzenia, w tym także za zasadność przyjęcia założeniakontynuacji działalności, spoczywa na kierowniku jednostki. Znowelizowanaustawa o rachunkowości nakłada obowiązek złożenia stosownej deklaracji w punk-cie 5 „Wprowadzenia do sprawozdania finansowego” (dla innych jednostek niżbanki i zakłady ubezpieczeń). W wypadku jednak badającego sprawozdanie finan-sowe stwierdzenie możliwości kontynuacji działalności należy do zasadniczego

celu procesu badania tego sprawozdania.Szeroko ten problem naświetlają Międzynarodowe Standardy Rewizji Finan-sowej (MSRF). Standard 570 „Kontynuacja działalności” stanowi, że: „Planująci przeprowadzając badanie oraz oceniając jego wyniki, biegły rewident powinienrozważyć, czy założenie kontynuacji działalności, przyjęte przez kierownictwodo sporządzenia sprawozdania finansowego, jest zasadne”6. Standard podaje, co

3 Ibidem, s. 94.4 IV dyrektywa Unii Europejskiej, „Rachunkowość” 1998, nr 6.

5 Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. nr 121, poz. 591, art. 5, pkt 2.6 Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej 2001, SKwP, Warszawa 2001, s. 270.




może budzić wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuowania działalno-ści, postuluje odpowiednie działania analityczne oraz wskazuje określone formyinformowania o tej kwestii.

Ocenę zdolności jednostki do kontynuowania działalności ma obowiązekprzeprowadzić jej kierownictwo. Jeżeli jednostka była dotychczas rentownai posiadała łatwy dostęp do środków finansowych, można tej oceny dokonać bezprzeprowadzania szczegółowej analizy. Dokonywana przez kierownictwo ocenazasadności założenia kontynuacji działalności powinna uwzględniać objawy, któremogą budzić poważne wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuowaniadziałalności. Standard dzieli je na finansowe, operacyjne i pozostałe7.

Biegły rewident w trakcie badania sprawozdania finansowego powinien ocenić,

już na etapie planowania badania, czy zasadne jest przyjęcie przez kierownic-two założenia kontynuacji działalności. Podczas całego badania winien zaś byćuczulony na dowody dotyczące istnienia zdarzeń lub uwarunkowań, które mogąbudzić poważne wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuowania działal-ności, a gdy takie dowody się pojawią, rozważyć, czy wpływają one na szacunekposzczególnych składników ryzyka badania. Jeżeli kierownictwo nie dokonało

jeszcze oceny lub gdy ocena kierownictwa o zdolności do kontynuowania dzia-łalności dotyczy okresu krótszego niż dwanaście miesięcy od dnia bilansowego,biegły rewident powinien zwrócić się do kierownictwa o rozpoczęcie oceny lub

o przedłużenie jej okresu, a także z zapytaniem, czy wie ono o zdarzeniach lubuwarunkowaniach dotyczących okresu wybiegającego poza okres objęty ocenąkierownictwa, które mogłyby budzić poważne wątpliwości w tym zakresie.

Jeżeli stwierdzono zaistnienie zdarzeń lub uwarunkowań mogących budzićpoważne wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuowania działalności,biegły rewident powinien8:

– dokonać przeglądu planów kierownictwa dotyczących przyszłych działań,opracowanych na podstawie jego oceny założenia kontynuacji działalności,

– zebrać dostateczne i odpowiednie dowody badania na potwierdzenie lub

zaprzeczenie istnienia istotnej niepewności; służy temu przeprowadzenie uzna-nych za konieczne procedur, łącznie z oceną efektów, jakie przyniosłaby realizacjaplanów kierownictwa i inne czynniki łagodzące,

– uzyskać od kierownictwa pisemne oświadczenia w sprawie jego planówdotyczących przyszłych działań.

7 Ibidem, s. 272.8 Ibidem, s. 276.




Biegły rewident powinien uzyskać dostateczne i odpowiednie dowody badaniana to, że plany kierownictwa są wykonalne, a uzyskane w ich wyniku efekty wpłynąna poprawę sytuacji. Standard przewiduje w tym celu określone działania9.

Tak więc na podstawie uzyskanych dowodów badania biegły rewident powinienosądzić, czy zachodzi istotna niepewność, tzn. zapewnić, by zaprezentowane spra-wozdanie finansowe nie wprowadziło w błąd, co do zdolności do kontynuowaniadziałalności. Standard wskazuje określone formy informowania o tej kwestii10.

Jeżeli sprawozdanie finansowe zawiera właściwie ujawnione informacje, bie-gły rewident powinien wyrazić opinię bez zastrzeżeń, ale jednocześnie uzupełnićswe sprawozdanie o akapit objaśniający, w którym należy wskazać, że zachodziistotna niepewność spowodowana zdarzeniem lub uwarunkowanie mogące budzić

poważne wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuowania działalności,oraz zwrócić uwagę na określony punkt informacji dodatkowej do sprawozdaniafinansowego, w której ujawnione zostały te zagadnienia. W skrajnych przypad-kach, gdy pojawia się wiele istotnych niepewności znaczących dla sprawozdaniafinansowego, biegły rewident może jednak uznać, że właściwe jest odstąpienie odwyrażenia opinii, a nie dodawanie akapitu objaśniającego.

Jeżeli w sprawozdaniu finansowym nie ujawniono odpowiednich informacji,biegły rewident powinien stosownie do sytuacji wyrazić opinię z zastrzeżeniem lubnegatywną. W sprawozdaniu biegłego rewidenta powinna się znaleźć wzmianka

o istotnej niepewności mogącej budzić poważne wątpliwości co do zdolności jed-nostki do kontynuowania działalności.

Jeżeli, według osądu biegłego rewidenta, jednostka nie będzie zdolna do kon-tynuowania działalności, a sprawozdanie finansowe zostało sporządzone przyprzyjęciu założenia kontynuacji działalności, to rewident powinien wyrazić opinięnegatywną. Jeżeli, pomimo prośby biegłego rewidenta, kierownictwo odmawiadokonania oceny lub poszerzenia jej zakresu, to powinien on rozważyć potrzebęsporządzenia sprawozdania biegłego rewidenta w wersji innej niż podstawowa zewzględu na ograniczenie zakresu badania. Również znaczące opóźnienie terminu

podpisania lub akceptacji sprawozdania finansowego przez kierownictwo w sto-sunku do dnia bilansowego jest istotnym sygnałem w omawianej kwestii.Kwestia, czy przyjęcie założenia kontynuacji działalności do sporządzania

sprawozdań finansowych jest zasadne, zazwyczaj nie jest brana pod uwagę przybadaniu jednostek centralnej administracji państwowej ani tych jednostek sektorapublicznego, które mają zagwarantowane finansowanie z funduszy centralnych.Jeżeli jednak dla danej jednostki takie rozwiązanie może zostać wycofane lubgdy następuje rezygnacja z finansowania danej jednostki z funduszy centralnych,

9 Ibidem, s. 276–277.10 Ibidem, s. 277–280.




a tym samym istnienie jednostki jest zagrożone, sugestie standardu mogą stanowićźródło użytecznych wytycznych11. Wydaje się, że wraz z przemianami w sektorzepublicznym sugestie standardu będą miały coraz większe zastosowanie.

3. Procedury analityczne zalecane w Mi´dzynarodowychStandardach Rewizji Finansowej

Wypełnienie celów postawionych prawnie przed badaniem sprawozdaniafinansowego łączy się, zarówno pośrednio, jak i bezpośrednio, z koniecznościąprzeprowadzenia w jego trakcie określonych działań analitycznych. Wskazują na

to wyraźnie Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej (MSRF 520 „Pro-cedury analityczne”) stanowiąc: „Biegły rewident powinien stosować proceduryanalityczne na etapie planowania i ogólnego przeglądu. Można też stosować pro-cedury analityczne na innych etapach badania”12. Standard wskazuje też rodzajprocedur analitycznych i ich cel. Przez procedury analityczne rozumie się analizyznaczących wskaźników i trendów łącznie z badaniem wykrytych wahań wartościi zależności, które są niespójne z innymi informacjami lub różnią się od przewi-dywanych wielkości.

Procedury analityczne obejmują porównanie informacji finansowych jed-nostki z:

– porównywalnymi informacjami za poprzednie okresy, – przewidywanymi wynikami jednostki, takimi jak budżety lub prognozy, lub

oczekiwaniami biegłego rewidenta, – podobnymi informacjami dotyczącymi tej samej branży.Procedury analityczne obejmują także analizę związków:

– między elementami informacji finansowych, które powinny być dostosowanedo przewidywanego wzorca opartego na doświadczeniu jednostki,

– pomiędzy informacjami finansowymi i odpowiednimi informacjami poza-finansowymi.

Procedury analityczne można przeprowadzać stosując różne metody, od pro-stych porównań, do złożonych analiz wykorzystujących zaawansowane technikistatystyczne. Ich wybór standard pozostawia osądowi biegłego rewidenta. Proce-dury analityczne stosuje się:

– jako pomoc dla biegłego rewidenta przy planowaniu rodzaju, czasu przepro-wadzania i zakresu pozostałych procedur badania,

11 Ibidem, s. 281.12 Ibidem. s. 227.




– dokładności, z jaką można przewidzieć oczekiwane rezultaty procedur ana-litycznych,

– szacunku ryzyka nieodłącznego i ryzyka kontroli.Jeżeli procedury analityczne wskażą na znaczące wahania wartości lub zależ-

ności, które są niespójne z innymi, powiązanymi informacjami lub różnią sięod przewidywanych wielkości, biegły rewident powinien sprawdzić te zjawiska,uzyskać odpowiednie wyjaśnienia oraz stosowne dowody na potwierdzenie swychustaleń.

Zależności pomiędzy poszczególnymi pozycjami sprawozdania finansowego,tradycyjnie brane pod uwagę podczas badania jednostek gospodarczych sektoraprywatnego, nie zawsze są odpowiednie przy badaniu jednostek administracji pań-

stwowej lub innych, niekomercyjnych jednostek sektora publicznego. W jednost-kach sektora publicznego mogą natomiast zachodzić zależności innego rodzaju.

Na konieczność działań analitycznych wskazuje również ustawa o rachunko-wości: „Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłegorewidenta pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe

jest prawidłowe oraz rzetelnie i jasno przedstawia sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki”15. Opracowanie takiej opinii wymagaustosunkowania się biegłego rewidenta do tych kwestii, co wydaje się niemożliwedo realizacji bez ich analizy i oceny.

Oprócz wyrażenia pisemnej opinii biegły rewident jest zobowiązany z mocyustawy do sporządzenia finansowego raportu na temat badania. Raport ten powi-nien zawierać w szczególności: „przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowejoraz wyniku finansowego jednostki, ze wskazaniem na zjawiska, które w porów-naniu z poprzednimi okresami sprawozdawczymi w istotny sposób wpływająnegatywnie na tę sytuację, a zwłaszcza zagrażają kontynuowaniu działalnościprzez jednostkę”16. Również w tym przypadku wymagania stawiane przed biegłymrewidentem odnośnie do raportu z badania sprawozdania finansowego wskazująna konieczność działań analitycznych w ramach jego badania. Rozwinięcie usta-

wowych norm badania sprawozdania finansowego stanowią normy wykonywaniazawodu biegłego rewidenta.Wypełnienie zadań postawionych w Ustawie z dnia 19 października 1991 r.

o badaniu i ogłaszaniu sprawozdań finansowych oraz o biegłych rewidentach i ichsamorządzie (Dz.U. nr 111, poz. 480) łączyło się z koniecznością przeprowadze-nia w trakcie tego badania działań analitycznych, w tym przeprowadzenia tzw.przeglądu analitycznego. Potwierdzała to tymczasowa norma nr 2 wykonywaniazawodu biegłego rewidenta podczas badania rocznych sprawozdań finanso-

15 Art. 65, ust. 1.16 Ibidem, art. 65, ust. 4, pkt 7.




wych, która szczegółowo określała zakres wskaźników finansowych zalecanychw ramach wymaganego przeglądu analitycznego (ust. 15.7 normy nr 2) podająctreść poszczególnych wskaźników (załącznik nr 2 do tej normy).

Nowelizacja prawa o badaniu sprawozdania finansowego prowadzi do objęciaproblematyki badania regulacjami Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunko-wości (Dz.U. nr 121, poz. 591). Rozwinięcie tej problematyki w ustaleniach normynr 2 wykonywania zawodu – opinia i raport z badania rocznego sprawozdaniafinansowego jednostki innej niż bank lub ubezpieczyciel – również szczegółowookreśla zakres wskaźników finansowych zalecanych w ramach tzw. analizy sytu-acji jednostki (odpowiednik tzw. przeglądu analitycznego) (ust. 24.1 normy nr 2)podając treść poszczególnych wskaźników (załącznik nr 2 do tej normy).

Inaczej do problematyki zalecania procedur analizy finansowej w badaniusprawozdania finansowego podchodzą nowe normy wykonywania zawodu bie-głego rewidenta z 2002 r.17 Norma nr 1 nie wskazuje zalecanych w tym zakresiemiar wskaźnikowych. Wydaje się, że sytuacja ta ma dwa aspekty. Aspekt nega-tywny to osłabienie problematyki w regulacjach procesu badania sprawozdaniafinansowego. Aspekt pozytywny to możliwość wykorzystania szerokiego zestawuprocedur analitycznych, łącznie z procedurami dotyczącymi nowych składnikówsprawozdania finansowego i ze współczesnymi tendencjami w zakresie modyfi-kacji miar analitycznych.

Nowa norma nr 1 wykonywania zawodu biegłego rewidenta „Ogólne zasadybadania sprawozdań finansowych” wskazuje na konieczność stosowania w spra-wach nieuregulowanych w normach i wskazówkach postanowień Międzynarodo-wych Standardów Rewizji Finansowej („Postanowienia ogólne”) oraz akcentujeproblem możliwości kontynuowania działalności („Cel badania sprawozdań finan-sowych” i „Szczegółowe problemy badania”).

Nowa norma mówi o przeglądach analitycznych („Sposób badania”), którepolegają na ocenie związków liczbowych i trendów. Pozwalają one na ustalenieistotnych zmian, odstępstw od oczekiwanych wielkości oraz niezgodności z dany-

mi zebranymi w toku innych badań. Stosowanie tych procedur jest pożytecznew szczególności: – w czasie planowania badania, w celu zrozumienia sytuacji badanej jednostki

i rozpoznania zagadnień (obszarów) obarczonych zwiększonym ryzykiem, – podczas przeprowadzania szczegółowego badania, w celu oceny poprawności

kształtowania się badanych sald lub transakcji (zdarzeń), – na zakończenie badania, w celu upewnienia się, że wnioski płynące ze

szczegółowego badania znajdują potwierdzenie w wynikach analizy zbadanegosprawozdania finansowego.

17 Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Biuletyn nr 53, Warszawa 2002.




Nowa norma zwraca też uwagę na fakt, że złożone systemy zinformatyzowanejksięgowości są na ogół wyposażone w moduły służące analizie i mogą być wyko-rzystane podczas badania.

Najpełniej problematyka analizy finansowej w badaniu sprawozdania finanso-wego została wskazana w nowej normie wykonywania zawodu biegłego rewidentaw regulacji treści raportu, który w jej świetle powinien zawierać „przedstawieniekluczowych, specyficznych dla jednostki, wielkości bezwzględnych i wskaźnikówcharakteryzujących jej wynik finansowy oraz sytuację majątkową i finansowąza rok obrotowy i – w miarę możliwości – dwa lata poprzedzające, ze wskaza-niem tych czynników, które istotnie negatywnie wpływają na wyniki i sytuację

jednostki, a zwłaszcza poważnie zagrażają możliwości kontynuowania przez nią

działalności w niezmienionym istotnie zakresie”.Zalecenie to sankcjonuje procedury analityczne w procesie badania sprawoz-

dania finansowego oraz łączy te procedury z zasadą kontynuowania działalnościgospodarczej.

4. Kierunki rozwoju procedur analitycznych przydatnych w badaniu sprawozdania finansowego

W teorii ekonomii zjawisko upadku jednostek gospodarczych traktowane jest jako rodzaj naturalnego regulatora systemu ekonomicznego. W gospodarcerynkowej zasoby społeczeństwa zmieniają swoje zastosowanie z jednego na inne,uznane za bardziej użyteczne. Pomimo tego pozytywnego aspektu, z punktuwidzenia pojedynczych jednostek związanych z upadającym podmiotem, jest tozjawisko niekorzystne. Przewidywanie upadku podmiotów ma istotne znaczeniedla wielu jego kontrahentów, co prowadzi do wykorzystania w tym celu indeksówZ-score. W ostatnich latach coraz większe znaczenie zaczynają odgrywać modeleZ-score wykorzystywane pomocniczo przez audytorów w celu stwierdzenia, czykontynuowanie działalności przez badany podmiot nie jest wątpliwe18.

Jako pierwszy w 1966 r. opublikował model W. Beaver, choć powszechnieproblematyka ta kojarzona jest z modelem opublikowanym w 1968 r. przezE. Altmana19.

Model W. Beavera opiera się na następujących założeniach:1) im wyższy stan aktywów płynnych, tym mniejsze ryzyko niewywiązania się

z zobowiązań,

18 T. Stasiewski, Z-score – indeks przewidywanego upadku przedsiębiorstwa, „Rachunkowość”

1996, nr 12.19 Ibidem.




2) im większa różnica między dopływem a wypływem środków pieniężnych,tym ryzyko niewypłacalności mniejsze,

3) im większy udział kapitału obcego w finansowaniu działalności, tym większeryzyko niewypłacalności,

4) im wyższe koszty operacyjne (bez amortyzacji), tym większe ryzyko nie-wypłacalności.

Największą zdolność do prognozowania upadku mają w tym modelu wskaź-niki:

1) nadwyżka finansowa (zysk netto + amortyzacja) / zobowiązania ogółem,2) zysk netto / suma aktywów,3) zobowiązania ogółem / suma aktywów,

4) kapitał pracujący / suma aktywów,5) aktywa obrotowe / zobowiązania krótkoterminowe,6) wskaźnik luki bezkredytowej [(środki pieniężne + krótkoterminowe papiery

wartościowe + należności – zobowiązania krótkoterminowe) / (koszty operacyjne – amortyzacja) × 360].

O ile w modelu W. Beavera wnioskowanie prowadzi się na podstawie każdegoz sześciu wyżej wymienionych wskaźników z osobna, model prof. E. Altmanasprowadza je do jednego wymiaru, indeksu Z , na którego wartość wpływają poje-dyncze zmienne niezależne. W modelu mają one postać następujących wskaźni-

ków finansowych: X

1 – kapitał pracujący / suma aktywów,

X 2 – zysk zatrzymany / suma aktywów,

X 3 – (zysk brutto + odsetki do zapłacenia) / suma aktywów,

X 4 – rynkowa wartość kapitału akcyjnego / księgowa wartość zobowiązań

ogółem, X

5 – przychody operacyjne / suma aktywów.

System wczesnego wykrywania słabych stron jednostek gospodarczych stwo-rzył w 1998 r. J. Baetge z Uniwersytetu Münster20. Model polega na wyodręb-

nieniu 14 wskaźników zaliczonych do 3 grup rodzajowych, przy czym 7 z nichdotyczy sytuacji majątkowej, 3 – sytuacji finansowej, a 4 – sytuacji dochodowej(zyskowności). Wskaźniki te oblicza się przez 5 lat i porównuje z „wartościamiśredniobranżowymi” i zagęszcza do „wartości neuronowych”, tzw. indeks solid-ności i wypłacalności (dostępne jedynie w Instytucie Baetge & Partner). System,stosowany zgodnie ze specyfiką branży, daje biegłym rewidentom możliwośćrozpoznania słabych miejsc podmiotu i zapobieżenia ewentualnej upadłości.

20 J. Beatge, Bilanzanalyse, Düsseldorf 1998; za: S. Zabłocka, D. Kartum, Przewidywanieupadłości i bankructwa firm, „Rachunkowość” 2000, nr 2.




W Polsce podjęto próby zastosowania tego typu systemu analizy z pewnymimodyfikacjami i zastrzeżeniami do przedsiębiorstw uczestniczących w programieNFI (1994) i spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych (1996)21.Wyniki wskazują na nieadekwatność modelu Altana do warunków polskich22, zaśpropozycja wskaźników z umownymi rangami w wyrazie procentowym wydaje sięzbyt ogólna23. Z zadowoleniem trzeba jednak odnotować próby budowania funkcjidyskryminacyjnej w tym zakresie dla warunków polskiej gospodarki24.

Ukierunkowanie celu działalności gospodarczej na wzrost wartości jednostkiprowadzi do coraz powszechniejszego przekonania, że wynik finansowy orazwyprowadzone na jego podstawie wskaźniki rentowności nie odzwierciedlają jed-nak w wystarczająco dokładny sposób efektywności gospodarowania jednostki

gospodarczej i nie stanowią dostatecznie dokładnej miary do wyceny wartościpodmiotu. Spowodowane jest to faktem, że wartość zysku jest wielkością księ-gową obliczaną zgodnie z zasadami rachunkowości. W zależności od przyjętegoi dopuszczonego przepisami prawa sposobu wyceny aktywów i pasywów orazmetody rozliczania kosztów, zysk może osiągać różne wartości za ten sam czasw tej samej jednostce gospodarczej25.

Wydaje się, że trudności w wykorzystaniu zysku do oceny wartości jednostkigospodarczej uzasadniają pogląd, iż należałoby zwrócić większą uwagę na war-tość nadwyżki pieniężnej. Wielkość ta ma dużo bardziej obiektywny charakter

niż wartość zysku, gdyż przy jej wyliczaniu istnieją dużo mniejsze moż1iwościmanipulacji niż przy wyliczaniu wyniku finansowego. W strukturze nadwyżkipieniężnej „tkwi” nie tylko dochód wytworzony przez zainwestowany kapitał(zysk netto, rezerwy), ale też dochód stanowiący zwrot części zainwestowanegokapitału (amortyzacja)26. Dlatego też uważa się, że nadwyżka pieniężna jest lepsząmiarą efektywności gospodarowania podmiotu niż księgowa wartość zysku.

Zysku nie można utożsamiać z dostępnymi środkami pieniężnymi, którychbrak stanowi bezpośrednie zagrożenie dla bytu jednostki gospodarczej. Słusznieporównuje się tę sytuację z funkcjonowaniem żywego organizmu: „Zysk w tym

21 L. Bednarski, Problemy oceny zagrożenia sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, ZeszytyTeoretyczne Rady Naukowej, SKwP, Warszawa 1998, nr 46.

22 T. Stasiewski, op. cit .23 L. Bednarski, op. cit . (płynność bieżąca – 20%, poziom ogólnego zadłużenia – 25%, stopień

pokrycia zobowiązań nadwyżką finansową – 20%, rentowność netto sprzedaży – 18%, rentownośćkapitału własnego – 17%).

24 Por. A. Hołda, Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej

z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Zh, „Rachunkowość” 2001, nr 5.25 Por. T. Waśniewski, W. Skoczylas, Wartość poznawcza nadwyżki pieniężnej przy ocenie efek-

tywności gospodarowania przedsiębiorstwa (artykuł dyskusyjny), „Rachunkowość” 1998, nr 10.26 Por. E.F. Brigham, Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 1996, t. 2, s. 94–96.




wypadku jest odpowiednikiem pożywienia, a wypłacalność – powietrza, bezktórego organizm nie może istnieć ani chwili”27. Za tezą tą przemawia międzyinnymi powołanie, a ostatnio rozwinięcie, kolejnego sprawozdania finansowegoo przepływie środków pieniężnych. Stwarza to nowe źródła interesującej ocenysytuacji finansowej jednostki gospodarczej. Przydatność tego, wyprowadzonegoz „bilansu ruchu”, sprawozdania finansowego wynika z faktu zestawiania w nimczynników (sił) wskazujących na obszary działalności jednostki gospodarczej,gdzie pozyskuje bądź traci ona środki pieniężne i ich ekwiwalenty.

Charakter strumieni przepływów pieniężnych pozwala na ogólną ocenę sytu-acji finansowej jednostki gospodarczej, która winna być odpowiednio pogłębiona.Formą tego pogłębienia może być wykorzystanie wskaźników przepływów

pieniężnych. Wyrazem tego jest propozycja wykorzystywania trzech grup tychwskaźników28:

– struktury przepływów pieniężnych, – charakteryzujących wystarczalność gotówki, – wyrażających wydajność gotówkową jednostki gospodarczej.Wskaźniki pierwszej grupy charakteryzują strukturę źródeł wpływów środków

pieniężnych z działalności operacyjnej, w tym głównie zysku netto, amortyzacjii zwolnionych środków własnych. Wskaźniki drugiej grupy są podstawą ocenyzdolności generowania gotówki z działalności operacyjnej, w celu pokrycia nie-

zbędnych potrzeb w zakresie inwestycji w majątku trwałym, spłaty zobowiązańoraz wypłaty dywidend, i mają postać wskaźnika syntetycznego i wskaźnikówszczegółowych. Wskaźniki trzeciej grupy to wskaźnik wydajności gotówkowejsprzedaży oraz wydajności gotówkowej zaangażowanego kapitału.

Warto dodać, że aktualny wyraz tej koncepcji utrzymuje trzy grupy tych wskaź-ników (struktury przepływów pieniężnych, wystarczalności środków i wydajnościśrodków), wzbogacając głównie wskaźniki charakteryzujące strukturę przepływówśrodków pieniężnych o dalsze przekroje strukturalne29.

Pomimo wielu zalet nadwyżki pieniężnej jako miernika efektywności gospo-

darowania i wartości jednostki, istnieje wiele powodów, dla których nie możnazrezygnować z powszechnego stosowania w praktyce gospodarczej miernikazysku i opartych na nim modeli analizy wskaźnikowej. Dlatego też wydaje się, żew praktyce gospodarczej równolegle z miernikiem zysku powinien być stosowany

27 T. Kiziukiewicz, Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych w zarządzaniu firmą,Ekspert, Wrocław 1995, s. 5.

28 T. Waśniewski, W. Skoczylas, Cash Flow w przedsiębiorstwie. Ustalanie i analiza, FundacjaRozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995, s. 38–42.

29 T. Waśniewski, W. Skoczylas, Jak korzystać ze sprawozdania z przepływu środków pienięż-nych, „Rachunkowość” 1999, nr 12.




miernik nadwyżki pieniężnej, jako istotne uzupełnienie i wzbogacenie sporządza-nych analiz finansowych30.

Ukierunkowanie celu działalności gospodarczej na wzrost wartości jednostkiprowadzi do zainteresowania miernikami opartymi na wartości kreowanej.U podstaw tych koncepcji leży przekonanie, że ocena rezultatów działalnościgospodarczej powinna być oparta na miernikach nie zysku księgowego, lecz zyskuekonomicznego. Zysk ekonomiczny jest zyskiem operacyjnym po opodatkowaniupomniejszonym o sumę odpowiadającą opłacie za użytkowany kapitał. Można goteż ustalić mnożąc wartość zainwestowanego kapitału przez różnicę rentownościtego kapitału i średniego ważonego kosztu kapitału. Jednoznacznie charaktery-zuje tę kategorię stwierdzenie: „Stosowany w obowiązujących obecnie systemach

rachunkowości model rachunku okresowego zysku nie uwzględnia ekonomicznejkategorii opportunity cost , przedstawiającej odsetki od kapitału własnego, którąuwzględnia się w ekonomicznej koncepcji zysku. Nie istnieje tego rodzaju kate-goria kosztów, mimo że panuje zgodna opinia, iż nie ma niczego za darmo”31.Zysk ekonomiczny mierzy wartość ekonomiczną, którą jednostka gospodarczawytworzyła w danym okresie.

Znaczenie kategorii zysku ekonomicznego rośnie w sytuacji coraz wyraź-niejszego zainteresowania kapitałem intelektualnym, inwestowaniem w wartościniewymierne jednostki gospodarczej. Stąd też wypływa zainteresowanie oceną

jednostek gospodarczych przez pryzmat ekonomicznej wartości dodanej.Ekonomiczna wartość dodana została wprowadzona przez firmę konsultingową

z Nowego Jorku – Stern Steward & Co., jako narzędzie wspomagające korporacjew maksymalizacji wartości zainwestowanej przez akcjonariuszy. Dotychczasowemiary wykonania ROI i ROE, nie uwzględniające wartości kapitału intelektu-alnego, nie sprawdziły się w podejmowaniu decyzji strategicznych. Zaistniałapotrzeba wypracowania miary, która lepiej wspomagałaby ocenę wykonaniazarządzających. Ekonomiczna wartość dodana, zdaniem jej twórców, jest miarąuwzględniającą wszystkie elementy wpływające na zwiększenie lub zmniejsze-

nie wartości jednostki gospodarczej. Ekonomiczna wartość dodana jest różnicąpomiędzy wartością sprzedaży netto i sumą kosztów operacyjnych, podatków orazkapitału zaangażowanego w daną działalność. Stąd też ogólnie32:

EVA = S – KO – T – K ,

30 Do takiej konkluzji dochodzą w przytoczonym artykule dyskusyjnym T. Waśniewskii W. Skoczylas.

31 M. Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1997, s. 343.

32 Ekonomiczna wartość dodana jest współczesnym odpowiednikiem znanej miary, zwanejzyskiem rezydualnym.




gdzie: EVA – ekonomiczna wartość dodana,S – sprzedaż,KO – koszty operacyjne,T – podatki,K – kapitał zaangażowany (obliczony jako iloczyn średnioważonego kosztu

kapitału i kapitału zainwestowanego w daną działalność).

Bogactwo akcjonariuszy maksymalizowane jest przez zwiększenie różnicypomiędzy wartością rynkową firmy a wartością kapitału zainwestowanego przez

jej właścicieli. Jest to rynkowa wartość dodana (MVA).Mierniki opatrzone akronimami EVA i MVA33 są miernikami koncepcji

zarządzania przez wartość (VBM)34 opartej na wartości dla akcjonariuszy. Istniejąprzesłanki, które skłaniają zarząd do działania na rzecz akcjonariuszy, czyli dozwiększenia rynkowej wartości spółki. Są to:

– względnie duży udział członków zarządu we własności spółki, – powiązanie wynagrodzenia członków zarządu ze stopą zwrotu osiąganą

przez akcjonariuszy, – groźba przejęcia przez inne przedsiębiorstwa, – konkurencja na rynku pracy dla kadry zarządzającej.Koncepcja powiększania wartości spółki pod kątem zwiększenia korzyści

akcjonariuszy staje się coraz bardziej popularna. W pewnym stopniu jest to następ-stwem instytucjonalizacji rynku kapitałowego. Instytucjonalni akcjonariusze dys-ponujący dużymi pakietami akcji oraz profesjonalną kadrą są w stanie wywieraćnaciski na zarządy spółek w celu ukierunkowania zarządzania na zwiększeniewartości tychże spółek.

5. Podsumowanie

Znaczenie rachunkowości we współczesnej gospodarce rynkowej nie budziwątpliwości. Dotyczy to również problematyki badania sprawozdania finansowego

jako ważnego ogniwa rozliczenia się jednostki gospodarczej z jej otoczeniemspołecznym. W badaniu sprawozdania finansowego coraz większego znaczenianabiera konieczność oceny możliwości kontynuowania działalności gospodarczej.Okoliczności te kierują uwagę na szerokie wykorzystanie w procedurach badaniasprawozdania finansowego metodyki oceny jednostek gospodarczych, dorobkuanalizy finansowej.

33 EVA – Economic Value Added , MVA – Market Value Added .34 VBM – Value Based Management .




Ewolucja metodyki oceny jednostek gospodarczych stawia nowe zadania oso-bom zajmującym się profesjonalnie rachunkowością, a w szczególności biegłymrewidentom. Dorobek w tym zakresie oczekuje sensownej adaptacji do procesubadania, rozbudowywanego o nowe treści, sprawozdania finansowego. W dobierozwoju rynku kapitałowego, a w związku z tym „przewartościowania” podejściado problematyki wyceny i prób wykorzystania koncepcji „wartości godziwej”, nie-zbędne jest szersze spojrzenie na zagadnienia kwantyfikacji, wykorzystanie teoriipomiaru i wynikające z niej zalecenia praktyczne35.

Literatura

Bednarski L., Problemy oceny zagrożenia sytuacji finansowej przedsiębiorstwa,Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej, SKwP, Warszawa 1998, nr 46.

Brigham E.F., Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 1996.Burzym E., Rola biegłych księgowych w rozwiniętej gospodarce rynkowej oraz warunki

ich działania, „Rachunkowość” 1992, nr 7.Dobija M., Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 1997.Hołda A., Prognozowanie bankructwa jednostki w warunkach gospodarki polskiej

z wykorzystaniem funkcji dyskryminacyjnej Zh, „Rachunkowość” 2001, nr 5.Kiziukiewicz T., Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych w zarządzaniu

firmą, „Ekspert”, Wrocław 1995.Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, Biuletyn nr 53, Warszawa 2002.Micherda B., Straty i korzyści ekologiczne, „Rachunkowość” 2000, nr 8.

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 2001, IASB, SKwP, Warszawa 2001. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej , SKwP, Warszawa 2001.Stasiewski T., Z-score – indeks przewidywanego upadku przedsiębiorstwa,

„Rachunkowośc 1996, nr 12.Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. nr 121, poz. 591.Waśniewski T., Skoczylas W., Cash Flow w przedsiębiorstwie. Ustalanie i analiza,

Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1995.Waśniewski T., Skoczylas W., Jak korzystać ze sprawozdania z przepływu środków

pieniężnych, „Rachunkowość” 1999, nr 12.Waśniewski T., Skoczylas W., Wartość poznawcza nadwyżki pieniężnej przy ocenie

efektywności gospodarowania przedsiębiorstwa, „Rachunkowość” 1998, nr 10.Zabłocka S., Kartum D.,Przewidywanie upadłości i bankructwa firm, „Rachunkowość”

2000, nr 2. IV dyrektywa Unii Europejskiej , „Rachunkowość” 1998, nr 6.

35 Zwraca na to uwagę autor niniejszego artykułu w recenzji zamieszczonej w „Rachunkowości”(B. Micherda, Straty i korzyści ekologiczne, „Rachunkowość” 2000, nr 8).




Financial Analysis in Auditing a Financial Statement in Lightof International Auditing Standards

The market method of management has led to significant changes in the methodologyof financial statement review. These transformations have manifested themselves in newregulations and new standards for registered auditors, who are appointed on the basisof the aforementioned law. The author discusses the application of financial analysisprocedures in this article. The premise for these deliberations is the going-concernprinciple, which is strongly emphasized under market conditions. The author closes thediscussion by indicating the development directions for analytical procedures useful inauditing a financial statement.

Analiza Finansowa Wg MSSF ZN Uek

Documents

Transcript of Analiza Finansowa Wg MSSF ZN Uek