Alvin Plantinga, Naturalizm metodologiczny?

8/18/2019 Alvin Plantinga, Naturalizm metodologiczny?

1/57

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2014, t. 11 Philosophical Aspects of Origin s. 37-93

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/201.t.11/art.03.p!"

Al#in $lantinga

%aturalizm meto!ologi&zn'( )

*zie+o ,w. August'na De Civitas Dei napisane z niezrwnan'm rozma-&hem i elokwen& est wspania+'m w'razem prz'te przez rzesze pnie-sz'&h &hrze,&ian wizi historii &z+owieka. 1 go!nie z t wiz !ziee &z+owiekas histori zmaga4 r'waliza&i walki w ktre e!n ze stron est ak e okre,li+August'n Civitas Dei 5iasto 6oe !rug za, 8 5iasto *o&zesne alo 5iastoz+owieka. $ierwsze po,wi&one est o!!awaniu &z&i i s+uie $anu; !rugie na-tomiast s+u' zupe+nie innemu w+a!&'. August'n s!zi e &a+ histori &z+owie-ka nale' pomowa< z punktu wi!zenia t'&h zmaga4 oraz e niemal ka!e prze!siwzi&ie kulturowe niezalenie o! ego wielko,&i &z' zna&zenia est

z nimi nierozerwalnie zwizane. =sp+&ze,nie nauka stanowi niezmiernie wa-n' aspekt '&ia intelektualnego. >&z'wi,&ie s ta&' ktrz' nie !ostrzegaw nie ni& pr&z te&hnologii ni& pona! ,ro!ki !o zaspokaania &elw prakt'&z-n'&h taki&h ak zwal&zanie &hor i u!owanie mostw lu poaz!w kosmi&z-n'&h. %iewtpliwie s e!nak w +!zie. %auka rze&z'wi,&ie !okona+a t'&hwan'&h rze&z' ale osign+a take &o, wi&e: !a+a nam !og+n' wgl! w nassam'&h i ,wiat stworzon' przez 6oga. >!mieni+a nasz intelektualn' kraoraz.?ru!no soie nawet w'orazi


2/57

A. $lantinga Naturalizm metodologiczny?

tualne. De,li po!'m' za August'nem powinni,m' przeto o&zekiwa


3/57

Filozoficzne Aspekty Genezy 8 2014, t. 11

wie!z' na temat nauki ni estem w stanie opanowawo dictum to i!ea e nauka we w+a,&iw'm e rozumieniu musi '< wolna o! przekona4 ! zaangaowa4 religin'&h. 5oim g+wn'm &elemw niniesz'm art'kule est zg+ienie zrozumienie omwienie i o&ena tegotwier!zenia oraz argumentw na ego rze&z. Destem a na!to ,wia!om e to &omam !o powie!zenia ma &harakter wstpn' oraz niepe+n' a wi& nie rni siz'tnio o! szeregu sugestii !la programw a!aw&z'&h w "ilozo"ii &hrze,&ia4-skie.

"#y nau$a %est religi%nie neutralna& 'r#y pr#y$(ady

Simon i altruizm

ozwam' napierw pewne prz'k+a!' sugeru&e zupe+nie niezalenie o!szersz'&h augustia4ski&h rozwaa4 e nauka nie est religinie neutralna. oz-

3 B%auka musi mie< prowizor'&znie ateist'&zn' &harakter alo przestae '< naukC H6asil=@@M B*arwinQs $la&e in the Ristor' o" ?houghtC w: 5i&hael 6A%?>% He!.I )ar*inism andthe Study of Society: + "entenary Symposium Sua!rangle 6ooks hi&ago 19N1 s. 1-1NI.>&z'wi,&ie =ille' nie twier!zi+ e t'&h ktrz' postpu w ten spos nale' oskara< o ate-

izm. ?'m sam'm z nazwania te pro&e!ur' &z' zakazu Bnaturalizmem meto!ologi&zn'mC nie w'-nika e &i ktrz' postpu w ten spos napraw! s naturalistami Hpor. rnan 55L@@%B$lantingaQs *e"ense o" Jpe&ial reationC Christian $cholar%s &evie" 1991 #ol. 21 no. 1 s. T7UTT-79VI.

=stpn pr zg+ienia niektr'&h spo,r! t'&h rozwaa4 po!+em w art'ku+a&h:B=hen Faith an! eason lash: #olution an! the 6ileC Christian $cholar%s &evie" 1991

39


4/57


po&zn o! opulikowanego wzgl!nie nie!awno art'ku+u Rererta Jimona. T

Art'ku+ ten !ot'&z' prolemu altruizmu. *la&zego p'ta Jimon ta&' lu!zie ak 5atka ?eresa szko&ki misonarz ri& @i!!ell 5a+e Jiostr' o! Logi&h miso-narze ezui&&' w sie!emnast'm wieku alo misonarze meto!',&i w !ziewitna-st'm roi to &o roi( *la&zego po,wi&a sw &zas i energi a nawet &a+e'&ie !la !ora inn'&h( %aturalnie nie t'lko wiel&' ,wi&i tego ,wiata przea-wia ten o!ru&h. =ikszo,< z nas przeawia go w takim &z' inn'm stopniu.$rzezna&zam' pieni!ze ' zapewni< uranie i 'wno,< lu!ziom ktr'&h nig-

!' nie spotkali,m'. 5oem' wspiera< misonarz' w o&'&h kraa&h. Jtaram'si nawet e,li nieo!powie!zialnie i po oma&ku roi pewn'm tak pomowan'm para!'g-ma&ie ra&onalnego za&howania !onios+a $outh (end )ri*une: Be&il 6. Da&o-son spe&alista w le&zeniu ezp+o!no,&i zosta+ oskaron' o u'&ie w+asnesperm' !o zap+a!niania swoi&h pa&entek. 5oliwe e est o&em &o namnie7T !zie&i 8 poin"ormowa+ w pitek prokuratorC. 7 De!nake w prze&iwie4stwie

#ol. 21 no. 1 s. P-33; B#olution %eutralit' an! Ante&e!ent $roailit': A epl' to $un Ean?ill an! 5&5ullinC Christian $cholar%s &evie" 1991 #ol. 21 no. 1 s. P0-109; oraz w ksi&e:'he '*in illars of "hristian Scholarship: 'he Henry Sto- ectures al#in ollege an! Jem-inar' Gran! api!s 19P9.

T Rerert A. J5>% BA 5e&hanism "or Jo&ial Jele&tion an! Ju&&ess"ul AltruismC $cience1990 #ol. 2T0 no. 9PP s. 1NNT-1NNP. Jimon zosta+ laureatem %agro!' %ola w !zie!zinie eko-nomii ale oe&nie est pro"esorem in"ormat'ki i ps'&hologii w arnegie-5ellon Lni#ersit'.

N Lmu& rze&z pro,&ie Jimon powia!a e Bprz'stosowanie ozna&za po prostu o&zekiwanli&z potomstwaC HJ5>% BA 5e&hanismWC s. 1NNTI. Jtwier!zenie e na t'm polega ra&onal-

na !roga kierowania w+asn'm '&iem z akiego, powo!u uznae si za konsekwen& teorii ewo-lu&i. @e&z nawet e,li teoria ewolu&i est praw!ziwa to &z' rze&z'wi,&ie w'nika z nie ta rzeko-ma konsekwen&a( 6'< moe posia!anie !ue li&z' potomstwa est w pewien spos nalepsze!la moi&h genw ale !la&zego powinienem '< t'm sz&zeglnie zainteresowan'( z' nie '+o-

' rozs!nie skupi< si na moim !oru nie i&h(

7 $outh (end )ri*une 21 *e&emer 1991; nag+wek AleXan!ria Eirginia.

0


5/57


!o Da&osona lu!zie ta&' ak 5atka ?eresa i ?omasz z Akwinu nie"rasoliwielek&ewa krtko- i !+ugoterminow' los swoi&h genw. %a &z'm polega w'a-,nienie i&h za&howania(

Jimon twier!zi e o!powie! zasa!za si na !w&h me&hanizma&h: Bule-g+o,&iC ) oraz Bra&onalno,&i ograni&zoneC:

>so' uleg+e przeawia ten!en& !o u&zenia si i !awania wiar' temu &zego w i&hmniemaniu o&zeku o! ni&h inni &z+onkowie spo+e&ze4stwa. *latego tre,< prz'swaa-ne wie!z' nie !zie w pe+ni przek+a!a< si na i&h w+asne prz'stosowanie. P

e wzgl!u na swo ograni&zon ra&onalno,< e!nostka uleg+a &zsto nie !ziez!olna !o o!rnienia za&howa4 zale&an'&h spo+e&znie ktre prz'&z'nia si !o e prz'stosowania o! za&howa4 altruist'&zn'&h Uto est za&howa4 spo+e&znie zale&a-n'&h ktre nie prz'&z'nia si !o i&h w+asnego prz'stosowania 8 A.$.V. = isto&ieuleg+o,< os+aia z!olno,< niezalene o&en' tego &z' okre,lone za&howanie prz'&z'-nia si !o prz'stosowania UWV. e wzgl!u na ograni&zon ra&onalno,< oso' uleg+enie mog prz'swoi< wie!z' i umietno,&i korz'stn'&h !la sieie ktre zapewniawzrost d prz'stosowania ez prz'swaania rwnie za&howa4 altruist'&zn'&h ktre prowa!z !o spa!ku prz'stosowania c. 9

) H$rz'p. t+um.I Jimon po!kre,la+ e terminem Buleg+o,% BA 5e&hanismWC s. 1NNT 1NNNI.

P J5>% BA 5e&hanismWC s. 1NNN.

9 J5>% BA 5e&hanismWC s. 1NN7.

H$rz'p. t+um.I = &'towan'm art'kule Jimon s"ormu+owa+ matemat'&zn' mo!el za&howa4altruist'&zn'&h uwzgl!nia&' me&hanizm spo+e&znego z!o'wania wie!z'. = rama&h mo!elu

porwnanie prz'stosowania Hw'raonego w prze&itne li&zie potomstwaI e!nostek altruist'&z-n'&h H F AI i samolun'&h H F JI w'raa si wzorami: F A Y + Z d [ c Z *,c-p oraz F J Y + Z *,c-pg!zie + ozna&za li&z potomstwa po! nieoe&no,< za&howa4 altruist'&zn'&h; d 8 prz'rost rut-to li&z' potomstwa A !ziki e uleg+o,&i; c 8 koszt netto za&howa4 altruist'&zn'&h prz'swoo-n'&h na !ro!ze me&hanizmu uleg+o,&i w'raon' w ilo,&i potomstwa; *,c- 8 li&z potomstwa

wniesionego w sk+a! popula&i w w'niku za&howa4 altruist'&zn'&h A Hwarto,< t w'raa si za pomo& "unk&i poniewa ilo,< altruizmu w'maganego o! A 8 a w konsekwen&i wk+a!uw prz'stosowanie inn'&h 8 zale' o! !e"ini&i za&howania w+a,&iwego prz'mowane w !an'mspo+e&ze4stwieI; za, p 8 pro&entow' u!zia+ altruistw w popula&i.

$oniewa F A [ F J Y d [ c wi& prz'stosowanie e!nostek altruist'&zn'&h !zie w'sze nisamolun'&h o ile d \ c.

1


6/57


!ea ta polega na t'm e 5atka ?eresa alo ?omasz z Akwinu przeawiaBra&onalno,< ograni&zonC. %ie s w stanie o!rni< za&howania zale&anegospo+e&znie ktre prz'&z'nia si !o i&h prz'stosowania o! za&howania altru-ist'&znego Hza&howania spo+e&znie zale&anego ktre si !o4 nie prz'&z'niaI.= rezulta&ie nie s w stanie prz'swoi< wie!z' i umietno,&i korz'stn'&h !lasieie ktre zapewnia wzrost d prz'stosowania nie !o,wia!&z'wsz' nieste-t' zarazem spa!ku c !&ego konsekwen& za&howa4 altruist'&zn'&h. 6ez-m',lnie aprou to &o z perspekt'w' spo+e&ze4stwa est w+a,&iw'm sposoem

postpowania. %ie &a+kiem s w te stanie !okona< w+asne niezalene o&en' praw!opo!onego wp+'wu takiego za&howania na los i&h genw. G!'' doko.nali takie niezalene o&en' Horaz 'li w'star&za&o ra&onalni ' unikn<g+upi&h +!wI prz'pusz&zalnie zrozumieli' e za&howanie tego ro!zau nie prz'&z'nia si !o i&h w+asnego prz'stosowania nat'&hmiast ' e zarzu&ilii wzili si !o root' na! o&zekiwan li&z potomstwa.

]a!en &hrze,&ianin nie mg+' zaak&eptowa< tego u&ia nawet ako punk-tu w',&ia moliwego w'a,nienia altruist'&znego za&howania os w ro!zau5atki ?eres'. &hrze,&ia4skie perspekt'w' nie mona nawet powie!zie


7/57


waniu ' ego gen' '+' reprezentowane in e/celsis w nastpn'm i !alsz'&h pokolenia&h.

z' e!nak na pewno art'ku+ Jimona mona uzna< za prz'k+a! nauki ktranie est religinie lu teologi&znie neutralna( Jimon sugerue lu prz'mue erac'onalna !roga postpowania e!nostki lu!zkie Hzawsze &zsto &zasami(I polega na prie zwikszenia w+asnego prz'stosowania. Ale ra&onalno,< est po&iem g+oko normat'wn'm. a&onalna !roga to !roga w+a,&iwa zale&a-na ktr powinno si po!a


8/57


est szalona nie!orozwinita po!!ana na!miernemu stresowi ! !otknita a-kim, inn'm upo,le!zeniem lu stanem !'s"unk&onaln'mI rze&z'wi,&ie ma pewne &ele stara si zrealizowa< pewne warunki lu !oprowa!zi< !o pewn'&hstanw rze&z'. $rz'pusz&zalnie przetrwanie est e!n'm z taki&h &elw le&z ko-len' to powia!a Jimon zwikszenie lu maks'maliza&a prz'stosowania.

%a temat tego twier!zenia nale' powie!zie< !wie rze&z'. $o pierwsze mo-em' zap'ta


9/57


nego ewolu&'nego w'a,nienia genez' istot lu!zki&h Ha take wielu inn'&h ga-tunkwI w'nika e i&h &elem est maks'maliza&a prz'stosowania. 6'< moenie est zupe+nie asne ak !ok+a!nie mia+o' !o tego !o,


10/57


wskazue Dohn $ollo&k po!staw taki&h generaliza&i est pewne mil&z&e za+o-enie: g!' "ormu+uem' po!one uoglnienia w o!niesieniu !o masz'n

Formu+owane przez nas generaliza&e w rze&z'wisto,&i !ot'&z sposou !zia+ania ma-sz'n g!' Bpra&u prawi!+owoC alo g!' Bnie s zepsuteC. $o!onie generaliza&e!ot'&z&e organizmw powinno si rozumie< ako opis' sposou !zia+ania organi-zmw g!' B"unk&onu normalnieC. 10

wrot' B"unk&onu&' normalnieC oraz Bniezepsut'C s tuta liskozna&zne

z okre,leniami Bnie!otknit' a!n'm zaurzeniem &z'nno,&iC B!zia+a&' pra-wi!+owoC alo Bnie"unk&onu&' wa!liwieC. atem "unk&onalne generaliza&e!ot'&z&e organizmw mwi ak one !zia+a g!' "unk&onu prawi!+owo.@e&z o&z'wi,&ie w nauka&h iologi&zn'&h i spo+e&zn'&h a roi si o! taki&h ge-neraliza&i. $rzeto e,li Jimon w rama&h swoego u&ia ra&onalno,&i o!wo+uesi !o po&ia prawi!+owego "unk&onowania moe o!wo+'wa< si !o pewnegoro!zau normat'wno,&i. Ale ten ro!za normat'wno,&i ma szerokie zastosowa-nie w nau&e a prz'namnie w rama&h tego &o nazy"amy nauk: niektrz' !utrz'm'wa@@>O BRow to 6uil! a $erson: ?he $h'si&al 6asis "or 5entalit'C w: Dames. ?>56@% He!.I hilosophical erspecti/es: Volume 1: etaphysics i!ge#iew $ulishingompan' Atas&a!ero 19P7 s. 1P U109-1TV.

N


11/57


$rz'm przeto e Jimonowska nauka est nauk. ?o w'a,nienie altruizmustanowi prz'k+a! teorii naukowe ktra ewi!entnie nie est neutralna w o!nie-sieniu !o &hrze,&ia4skiego ,wiatopogl!u. = rze&z' same est z nim niezgo!-na. ?eoria Jimona uwi!a&znia take esz&ze e!en &a+kiem inn' aspekt roli roz-waa4 religin'&h w nau&e: rzutu one na nasze przekonania o t'm &o w'magaw'a,nienia. perspekt'w' Jimona altruizm w'maga w'a,nienia natomiastz perspekt'w' &hrze,&ia4skie lu teist'&zne o&zekue si e!'nie e lu!zie&zasem ! za&how'wa< si altruist'&znie. ?'m &o z tego !rugiego punktu

wi!zenia w'maga w'a,nienia est ra&ze to e lu!zie s woe& sieie okrutnii wzaemnie si zaia.

Wielki Mit Ewolucji

ra&i tego e prz'k+a! ten przeanalizowa+em g!zie in!zie w niniesz'mart'kule ograni&z si t'lko !o zwiz+ego omwienia. 11 ozwam' =ielki 5itwolu&i. =e!le te opowie,&i '&ie organi&zne powsta+o w aki, spos z nie-o'wione materii !rog &z'nnikw &z'sto naturaln'&h a take na mo&' !zia+a-nia po!stawow'&h regularno,&i "iz'&zn'&h i &hemi&zn'&h. G!' rozpo&z+o si'&ie &a+e nieprzerane oga&two wsp+&zesne "aun' i "lor' w'+oni+o si

z t'&h pierwsz'&h przo!kw na zasa!zie wsplnot' po&ho!zenia. >lrz'miarnoro!no,< wsp+&zesnego '&ia powsta+a zasa!ni&zo !rog !ooru natural-nego o!!zia+u&ego na takie r!+a zmienno,&i genet'&zne ak losowe muta-&e genet'&zne !r'" genet'&zn' i t'm po!one. %az'wam t opowie,< mitemnie !latego e w ni nie wierz H&ho&ia w ni nie wierzI ale !latego e o!-gr'wa ona pewnego ro!zau _uasi-religin rol we wsp+&zesne kulturze. Jta-nowi ona pewien wspln' spos rozumienia nas sam'&h na g+okim poziomiereligii g+ok interpreta& nas sam'&h !la nas sam'&h wzorze& o!powie!zina p'tania: !la&zego tuta este,m' sk! po&ho!zim' i !ok! zmierzam'. 12

%aturalnie est moliwe 8 w ka!'m razie moliwe po! wzgl!em episte-mi&zn'm 8 e =ielki 5it wolu&i est praw!ziw'. pewno,&i 6g mg+ po-

11 $or. prz'p. .

12 $omin tu nauki pierwsze &z,&i Osigi o!zau poniewa nie estem pewn' aki !o -k+a!nie w'wiera wp+'w na omawian kwesti Hpor. $@A%?%GA B#olution %eutralit'WCs. 9I.

7


12/57


s+u'< si ewolu&. ?rzea e!nak stwier!zirigins: + S$eptics 2uide to the "reation of ife on 3arth Jummit 6ooks %ew Mork 19PNoraz harles 6. ?RA`?>% =alter @. 6A*@M an! oger @. >@J% 'he ystery of ifes rigin:eassesing "urrent 'heories $hilosophi&al @irar' %ew Mork 19PI.

1 Boztrzsanie w t'm momen&ie prolemu powstania '&ia '+o' nie!orze&zno,&i; rw-nie !orze mona ' zastanawia< si na! powstaniem materiiC Hlist Oarola *arwina !o Dosepha*altona Rookera z !nia 29 mar&a 1PN3 roku w: Fran&is *A=% He!.I 'he ife and etters of "harles )ar*in #ol. 2 Appleton %ew Mork 19N7 s. 202I.

1T $or. ?RA`?>% 6A*@M an! >@J% 'he ystery of ifes rigin5; JRA$> rigins5;De""re'. J. =O% 3/olution, 'hermodynamics, and !nformation: 36tending the )ar*inian

rogram >X"or! Lni#ersit' $ress %ew Mork 19P7; AleXan!er Graham A%J-J5?R Se/en"lues to the rigin of ife: + Scientific )etecti/e Story amri!ge Lni#ersit' $ress amri!ge 19PT; AleXan!er Graham A%J-J5?R 2enetic 'a$eo/er and the ineral rigins of ife amri!ge Lni#ersit' $ress amri!ge 19PT; Freeman D. *MJ>% oc#7t$i 8ycia prze+. $a-we+ Golik (i*lioteka 0y!li 1sp23czesne' $a4stwow' nst'tut ='!awni&z' =arszawa 1993;

por. te o!powie!nie roz!zia+' w: 5i&hael *%?>% 3/olution: + 'heory in "risis 6urnet6ooks @on!on 19PT.

P


13/57


#ine i $hilip Jpieth 8 e!nom',lnie !eklarue e ewolu&a nie est t'lko teorile&z ustalon'm "aktem. =e!+ug ni&h opowie,< t &e&hue nie po prostu pewno,<"irtualna le&z pewno,L@* 9ie*c#esny pogr#e- )ar*ina. y-;r ese%;* w'!. 2. prze+. %ina Oan&ewi&z-Ro""-man $rsz'4ski i J-ka =arszawa 1999 s. 132-13 U131-12VI. !aniem i&har!a *awkinsateoria ewolu&i est tak samo pewna ak to e iemia kr' wok+ J+o4&a Hpor. i&har! *A=O%JSamolu-ny gen prze+. 5arek Jkone&zn' Na 4cie5kach Nauki $rsz'4ski i J-ka =arszawa199N s. 1P 8 prz'p. t+um.I. ?o porwnanie !o astronomii wielu lu!ziom naw'ranie nasuwasi samo. $hilip Jpieth twier!zi e B12T lat po opulikowaniu po*sta*aniu gatun$;* iolo-!z' mog stwier!zi< z &a+ pewno,&i e uniwersalne pokrewie4stwo genealogi&zne to wniosek w'p+'wa&' z a!a4 prowa!zon'&h w rama&h nauk prz'ro!ni&z'&h ktr' est !owie!zion'rwnie mo&no ak ort iemi wok+ J+o4&aC H$hilip ?. J$?R B#olutionar' 6iolog' an! the

Jtu!' o" Ruman %atureC nieopulikowan' art'ku+ zaprezentowan' na kon"eren&i !ot'&z&ekosmologii i teologii sponsorowane przez Oo,&i+ $reziteria4ski w Jtana&h e!no&zon'&hw gru!niu 19P7 rokuI. a, 5i&hael use !ok+a!a sw pe+en niuansw mo!ulowan' pogl! e

Bewolu&a est Faktem Faktem Faktem^C H5i&hael LJ )ar*inism )efended: + 2uide to3/olution "ontro/ersies A!!ison-=esle' ea!ing 5assa&husetts 19P2 s. TPI.

17 $or. esee !o ktr'&h o!s'+a prz'p. .

9


14/57


!'n Hz perspekt'w' naturalist'&zneI o!powie!zi akie mona u!zieli< na te p'tania.

= perspekt'wie &hrze,&ia4skie s'tua&a est e!nak zna&znie mnie roz- pa&zliwa. ?eista wie e to 6g stworz'+ nieo i ziemi wraz ze wsz'stkim &osi w ni&h zna!ue. =ie przeto e 6g w ten &z' inn' spos stworz'+ &a+nieprzeran rnoro!no,< wsp+&zesnego '&ia ro,linnego i zwierz&ego.>&z'wi,&ie teista nie est wskutek tego zoowizan' !o opowie!zenia si za a-kimkolwiek konkretn'm sposo*em w aki 6g tego !okona+. = zasa!zie 6g

mg+ pos+u'< si ewolu& ale z !rugie stron' mg+ to sprawi< w aki, zupe+-nie inn' spos. $rz'k+a!owo mg+ to u&z'ni< !rog *ezpo!redniego stworze-nia pewn'&h ro!zaw istot 8 lu!zi akterii a take wrli 1P &z' mu&h !omo-w'&h 8 ak przez stule&ia s!zi+o wielu &hrze,&ian. wentualnie 6g mg+stwarza< w spos aki sugerue August'n: poprzez zasianie w ,wie&ie nasionrnoro!n'&h poten&alno,&i w taki spos e pnie powsta+' rozmaite ro!za- e istot e!nak nie na !ro!ze wzaemnego pokrewie4stwa genealogi&znego.>ie te sugestie s niezgo!ne z ewolu&'n opowie,&i.

hrze,&ianin &iesz' si wi& pewn wolno,&i ktra nie prz's+ugue egonaturalist'&znemu o!powie!nikowi: moe po!a< za ,wia!e&twami 19 tam !o-

k! prowa!z. De,li w'ranie sugeru one e 6g !okona+ &zego, w'tkowe-go stwarza& lu!zi Hw taki spos e nie s genealogi&znie spokrewnieniz reszt stworzeniaI 20 alo ga!' &z' &okolwiek innego to ni& nie zarania muwierz'&z'wi,&ie moliwe est zarwno e 6g stwarza& lu!zi !okona+ &zego, w'tkowego ak i to e este,m' genealogi&znie spokrewnieni z reszt ,wiata o'wionego.

T0


15/57


w'a,nienia w o!niesieniu !o ,wia!e&tw empir'&zn'&h oraz pogl!w utrz'm'-wan'&h zazw'&za przez naturalist. atem teoria ewolu&i nie est religinieneutralna !latego e 8 ak w prz'pa!ku Jimonowskiego w'a,nienia postpo-wania 5atki ?eres' 8 po prostu nie !a si e pogo!zi< z t'm &zego nau&za&hrze,&ia4stwo. ze&z sprowa!za si ra&ze !o tego e teoria ewolu&i estzna&znie ar!zie praw!opo!ona w o!niesieniu !o naturalizmu oraz ,wia!e&twempir'&zn'&h ni w o!niesieniu !o teizmu oraz t'&he ,wia!e&tw.

= rama&h te !zie!zin' est esz&ze e!na pokrewna kwestia a&zkolwiek

ak&ent pa!a tu g!zie in!zie. zo+owi prze!stawi&iele spo+e&zno,&i naukowe 8 na prz'k+a! *awkins Futu'ma Goul! $ro#ine Jimpson i inni 8 e!nog+o,nie!eklaru e iologia ewolu&'na w'kazue i zasa!ni&z rol w powstaniui rozwou gatunku lu!zkiego o!gr'wa &z'nnik loso"o!ci &z' przypadko"o!ci.*latego Hak twier!zI lu!zie nie zostali zaproektowani przez 6oga ani nikogoinnego. Goul! pisze: Bprze! *arwinem s!zili,m' e stworz'+ nas +askaw'6gC. ) $o *arwinie za, twier!zi Goul! poli,m' i:

]a!en interweniu&' !u&h nie trosz&z' si o to &o !ziee si w prz'ro!zie H&ho&ianakr&a&' zegar %ewtonowski 6g mg+ na po&ztku &zasu nastawi< ten me&ha-nizm a potem pozostawi< go swemu w+asnemu iegowiI. ]a!ne si+' witalne nie nap-!za zmian ewolu&'n'&h. okolwiek s!zim' o 6ogu ego istnienie nie przeawiasi w w'twora&h prz'ro!'. 21

Futu'ma a,nie w'raa zapatr'wania Goul!a:

$oprzez sprzenie niekierowane pozawione &elu zmienno,&i i ,lepego ootnego pro&esu !ooru naturalnego *arwin sprawi+ e teologi&zne &z' !u&howe w'a,nieniasta+' si z'te&zne. =raz z 5arksowsk materialist'&zn teori historii i spo+e&ze4-stwa oraz Freu!owskim prz'pisaniem lu!zkiego za&howania pro&esom na! ktr'mi

) H$rz'p. t+um.I Jtephen D. G>L@* BJo le#erl' Oin! o" an AnimalC w: Jtephen D. G>L@*3/er Since )ar*in: eflections in 9atural History =.=. %orton K ompan' %ew Mork 8

@on!on 1977 s. 2N7 U2N0-2N7V. =&ze,nie art'ku+ ten ukaza+ si w &zasopi,mie Natural 6istory197N #ol. PN no. 9 s. 32-3N.

21 Jtephen D. G>L@* Bn $raise o" harles *arwinC w: harles @. RA5L5 He!.I )ar*insegacy: 9o-el "onference


16/57


mam' niewielk kontrol *arwinowska teoria ewolu&i sta+a si zasa!ni&z'm elemen-tem programu me&hani&'zmu oraz materializmu 8 krtko mwi&: zna&zne &z,&inauki 8 i stanowi+a o!t! s&eneri !la przewaa&e &z,&i m',li a&ho!u. 22

6'< moe esz&ze a,nie w'raa si George Ga'lor! Jimpson:

ho&ia !o opra&owania pozostae wiele sz&zeg+w est u o&z'wiste e wsz'stkieoiekt'wne zawiska w historii '&ia !a si w'a,ni


17/57


a!en plan a!ne przewi!'wanie a!ne w'oraenie &z' zam's+. Ale o&z'wi-,&ie a!en teista &hrze,&ia4ski ani przez &hwil nie potraktowa+' tego powa-nie. stot' lu!zkie zosta+' stworzone i to na oraz i po!oie4stwo 6oe. 6ezwtpienia 6g mg+ nas stworz'< !rog pro&esw ewolu&'n'&h. @e&z e,li tak postpi+ to musia+ przewo!zi< i na!awa< kierunek pro&esom ktr'mi pos+u'+si w realiza&i swoi&h zamiarw.

5oem' ponownie Hak w prz'pa!ku JimonaI stwier!zi


18/57


ewolu&i wsz'stki&h "orm '&ia 8 w !o,< suteln' spos zale' o! wi!o&zn'&h Bko-in&'!en&iC pomi!z' sta+'mi "iz'&zn'mi. 2T

$rz'k+a!owo g!'' si+a grawita&i '+a t'lko niezna&znie wiksza towsz'stkie gwiaz!' sta+'' si +kitn'mi olrz'mami e,li za, niezna&zniemniesza to wsz'stkie '+'' &zerwon'mi kar+ami. = ou prz'pa!ka&h niemog+o' powsta< '&ie. 2N ?o samo za&ho!zi w prz'pa!ku s+a'&h i siln'&h o!-!zia+'wa4 !row'&h. De,li warto,< ktregokolwiek z ni&h rni+a' si t'lkoniezna&znie to '&ie w ka!'m razie takie akie znam' praw!opo!onie nie

mog+o' si rozwin


19/57


,niesz'&h etapa&h ekspansi =sze&h,wiata sutelne zestroenie musia+o '< esz&ze ar!zie niezw'k+e:

=iem' na prz'k+a! e musia+a zaistnie< ar!zo ,&is+a rwnowaga mi!z' konkuru-&'mi z so skutkami ekspansi po w'u&hu oraz grawita&'n'm ,&ie,nieniem ktre-mu 8 w naw&ze,niesz'm okresie o ktr'm moem' w ogle prowa< mwi<Hzwan'm okresem $lan&ka 10 [3 sekun!' po =ielkim ='u&huI 8 o!powia!a+a nie-w'oraalna !ok+a!no,< rozk+a!u gsto,&i w'raona niezw'kle !ron'm o!&h'le-niem o! nierozrnialne e!no,&i rz!u 10 [N0 . 2P

Fakt' te roi !ue wraenie. %ale' zgo!zi< si z $aulem *a#iesem: B"akte za&ho!zenie t'&h zwizkw est konie&zne !la naszego istnienia stanowi e!-no z naar!zie "as&'nu&'&h o!kr'< wsp+&zesne naukiC. 29

e!ne stron' te w'rane wielkie koin&'!en&e mona postrzega< ako po-twier!zenie teist'&znego twier!zenia e =sze&h,wiat zosta+ stworzon' przezosoowego 6oga oraz ako przes+ank !orze w'waonego argumentu na rze&zteizmu. 30 !rugie stron' mona twier!zi


20/57


mia+' '+o' niezmiernie niepraw!opo!one e est w+a,nie tak a nie ina&ze.?wier!zenie to we w+a,&iw'm rozumieniu est praw!opo!onie s+uszne le&zna ile est ono przekonu&e( Gram' w pokera. a ka!'m razem g!' roz!a!osta &zter' as' i !zik kart. Jtaesz si po!erzliw'. ozwiewam twoe wt- pliwo,&i wskazu& i prz' !ane li&zie roz!a4 to e za ka!'m razem g!'roz!a mam akurat te kart' est tak samo praw!opo!one ak otrz'manie ka-!ego innego rwnie spe&'"i&znego rozk+a!u kart. 31 z' to w'a,nienie rzmia-+o' przekonu&o w *o!ge it' alo ?omstone( )

Desz&ze inn'm rozwizaniem est o!wo+anie si !o 7asady Antropiczne'ktra w'stpue w kilku o!miana&h i na!zw'&za tru!no zrozumie


21/57


,&i t'&h sta+'&h powinn' '< w+a,nie takie akie s. *la&zego nie mia+'' '<zupe+nie inne( %ie mona tego w'a,ni< wskazu& e rze&z'wi,&ie este,m'tuta 8 nie ar!zie ni mog Bw'a,ni


22/57


!ea w'raona pow'e est asna: takie warto,&i sta+'&h kosmologi&zn'&horaz tempo ekspansi =sze&h,wiata w naszym =sze&h,wie&ie rze&z'wi,&ie szaga!kowe i nale' e w'a,niX"or! 19PN.

H$rz'p. t+um.I = polskim przek+a!zie ukaza+ si art'ku+ @ewisa opart' na materiale z ksikin the lurality of orlds. $or. *a#i! O. @=J B5oliwo,&i: konkretne ,wiat' &z' astrak&'-ne oiekt' proste(C prze+. Lrszula ]egle4 w: ?a!eusz JL6OA Hre!.I etafi#y$a * filo#ofii ana@lityc#ne% ?owarz'stwo %aukowe OL@ @ulin 199T s. 1TT-17N. A take "ragment Hd .1 s. P-91I ego w&ze,niesze ksiki H*a#i! O. @=J "ounterfactuals 6asil 6la&kwell >X"or! 1973I:

por. *a#i! O. @=J Bwiat' moliweC prze+. Lrszula ]egle4 w: JL6OA Hre!.I etafi#y$a * fi@lo#ofii analityc#ne%5 s. 127-13T.

3N Ristoria ta zosta+a !orze opowie!ziana w art'kule rnana 5 5L@@%A BFine-?uning theLni#erse(C Hart'ku+ niepulikowan'I. = t'm i nastpn'm akapi&ie trz'mam si 5&5ullinow-skie wersi te historii.

H$rz'p. t+um.I >!s'+a&z ten zawiera +!. Art'ku+ 5&5ullina ukaza+ si w 199 roku w pra-&': 5ark R. JRA@ an! George =. JR@*J He!s.I Science, 'echnology, and eligious !deas Lni-#ersit' $ress o" Ameri&a @anham 199 s. 97-12T. $lantinga nie sprostowa+ tego te w skr&one

TP


23/57


tego rzekomego prolemu ktre w &iekaw' spos +&z' si z Rawkinga-ol-linsa propoz'& wielu wsze&h,wiatw. 37 !aniem Gutha nie musim' prz'mo-wa


24/57


ria "iz'&zna powinna unika< wsz'stkiego &o prz'pomina kosmi&zne koin&'!en-&e wi!o&zne sutelne zestroenia ktre mil&z&o wskazu na proekt.

J!z e teista w ogle nie musi '< po! wraeniem te zasa!'. De,li 6gstworz'+ ,wiat to !la&zego nie mia+'' si w nim przeawia< tego ro!zau oso- liwo,&i lu Bkoin&'!en&eC( *la&zego mieli',m' s!zi


25/57


propoz'&i teorii wielu wsze&h,wiatw lu teorii =sze&h,wiata in"la&'nego.>&z'wi,&ie teorii t'&h nie trzea tak interpretowa


26/57


S(a-e argumenty na r#ec# naturali#mu metodologic#nego

= ,wietle t'&h i wielu po!on'&h prz'k+a!w Horaz szersz'&h rozwaa4w !u&hu augustia4skimI naturalnie nasuwa si wniosek e Hprz'namnie w za-sa!zieI &hrze,&ia4ska wsplnota u&zon'&h powinna uprawia< nauk lu pewne e oszar' na sw w+asn' spos i z w+asne perspekt'w'. ?'m &zego napraw! potrzea spo+e&zno,&i &hrze,&ian est nauka ktra ierze po! uwag to&o wiem' ako &hrze,&ianie. = ka!'m razie w'!ae si to ra&onalne: est o-

wiem ra&onalne ' po!&zas w'a,niania !anego zawiska uwzgl!nia< wsz'st-ko &o wiem'. @e&z &z' ww&zas &hrze,&ia4s&' ps'&hologowie nie powinniw rama&h naukowego w'a,niania na prz'k+a! wrogo,&i lu agresi zroi< u't-ku z po&ia grze&hu( z' poszuku& na prz'k+a! naukowego w'a,nienia mi-+o,&i w e wielu rnoro!n'&h sposoa&h w'raania si alo zaaw' muz'kihumoru &z' naszego !u&ha prz'go!' nie powinni,m' wzi< po! uwag taketego &o wiem' o &z+owieku stworzon'm na oraz i po!oie4stwo 6oga g!'w+a,nie >n Jam est r!+em mi+o,&i pikna i t'm po!on'&h( z' to samonie o!nosi si !o moralno,&i( =em' zakroon' na wielk skal imponu&'oraz "ataln' w skutka&h eksper'ment aki przeprowa!zili olszewi&' w !wu-!ziest'm wieku ktr' est '< moe naw'raniesz'm znamieniem !wu!zie-

stowie&znego kraorazu polit'&znego. z' po!&zas naukowego w'a,nianiatego eksper'mentu &hrze,&ianie nie powinni pos+u'< si wsz'stkim &o wie!zo &z+owieku w+&z'wsz' to &o wie!z !ziki wierze(

o praw!a na !ro!ze !o tego &elu mog w'+oni< si przeszko!' o &harak-terze praktycznym. asa!ni&zo e!nak astrahu& o! t'&h prakt'&zn'&h tru!-no,&i Hktre nawiasem mwi& mog si okaza< nie tak grone na akie w'-gl!a 8 ak w prz's+owiu Bpies ktr' !uo sz&zeka nie gr'zieCI w+a,&iwa!la wsplnot' &hrze,&ia4skie !roga osigni&ia naukowego zrozumienia po-wie!zm' sposou '&ia i za&howania si &z+owieka rozpo&z'na si o! tego &owiem' o &z+owieku w+&z'wsz' to &o wiem' !ziki wierze. A wi& t'p' hipo-

tez ktre a!am' mog o&z'wi,&ie !ot'&z'< taki&h "aktw Hak uwaa &hrze-,&ianinI ak ten e 6g stworz'+ nas lu!zi na Jw oraz i po!oie4stwoa m' popa!li,m' w grze&h. ?e BreligineC i!ee mog+'' znale< mies&e w na-sze nau&e w "ormie rozmait'&h hipotez wprowa!zan'&h e/plicite. 5og take pe+ni< inne role: mog+'' na prz'k+a! stanowi< &z,< wie!z' uzupe+nia&e

N2


27/57


H*ackground informationI w o!niesieniu !o ktre o&eniam' rozmaite naukowehipotez' i mit' akie poawia si na nasze !ro!ze.

J!z e taki spos m',lenia est &z'm, zupe+nie naturaln'm. *ziwi e!-nak e powsze&hnie ierze si za pewnik negac' tego twier!zenia. = isto&iez'ska+a ona status "ilozo"i&zne orto!oksi. $o,r! t'&h ktrz' sprze&iwia sitemu twier!zeniu s m',li&iele &hrze,&ia4s&' o imponu&'&h kwali"ika&a&h.>to &o pisze na ten temat rnan 5&5ullin:

@e&z o&z'wi,&ie naturalizm meto!ologi&zn' nie ograni&za nasz'&h a!a4 prz'ro!' 8 okre,la po prostu aki ro!za a!a4 uznae si za nauko"y. De,li kto, &h&e prowa<innego po!e,&ia !o a!ania prz'ro!' 8 a est wiele inn'&h 8 to naturalista meto!o-logi&zn' nie ma a!nego powo!u ' si temu sprze&iwia&z'wi,&ie &z,< tego prolemu polega na a,niesz'm zrozumieniu &z'm 'est w naturalizm meto!ologi&zn'. *o &zego !ok+a!nie si on sprowa!za( z'nak+a!a emargo w'+&znie na twier!zenia takie ak to e konkretne z!arzenienale' w'a,nia


28/57


ar!zo sensown'&h ra&i. De!nake ra&e te nie wspiera tez' e nauka est reli-ginie neutralna.

Dak po!staw ma zatem i!ea e nauka w pewien spos nieo!zownie w'-maga te zasa!' naturalizmu meto!ologi&znego( $o pierwsze i '< moe na-waniesze: ta kon&ep&a nauki stanowi integraln i gruntown &z,< &a+e kon-&ep&i wiar' i rozumu ktr o!zie!zi&z'li,m' po >,wie&eniu. %ie mies&e tu na potraktowanie tego tematu w spos tak w'&zerpu&' ak na to zas+ugue le&zklu&zowa i!ea polega na t'm e nauka est oiekt'wna puli&zna wsplnoto-

wa puli&znie spraw!zalna i rwnie !ostpna ka!emu niezalenie o! nasta-wie4 religin'&h lu meta"iz'&zn'&h. 5ona '< u!!'st hin!uist protestan-tem katolikiem muzu+maninem '!em ahait lu nie nalee< !o a!nez w'mienion'&h religii: z!o'&ze nauki pozosta e!nakowe !la nas wsz'st-ki&h. Dest tak !latego e rzetelna nauka ak rozumiano w >,wie&eniu ogra-ni&za si !o wer!'ktu rozumu i zm's+w Hper&ep&iI ktre s takie same !lawsz'stki&h lu!zi. eligia est za, pr'watna suiekt'wna i w o&z'wist' spos po!atna na zna&z&e in!'wi!ualne rni&e. = takim razie e,li nauka rze&z'wi-,&ie est puli&zna i wsplna !la wsz'stki&h to o&z'wi,&ie nie mona e nale-'&ie uprawia


29/57


Naturalizm metodologiczny jest prawdziwy z deinicji

Dlaczego naukowie& musi postpowa< zgo!nie z naturalizmem meto!olo-gi&zn'm( 5i&hael use sugerue e naturalizm meto!ologi&zn' a w ka!'mrazie ego &z,


30/57


zir warunkw konie&zn'&h i w'star&za&'&h !la &zego, &o naz'wam' na-uk. J!z e use nie prz'ta&za wielu mo&n'&h argumentw na rze&z wnio-sku e nie ma a!nego takiego zioru warunkw konie&zn'&h i w'star&za-&'&h nie wspomina& u o takowe !e"ini&i terminu BnaukaC. $o prostuo,wia!&za e nauka Bz !e"ini&iC posia!a w'mienione przez niego w+asno,&i.

$o !rugie use wskazue na trz' w+asno,&i ktre ak twier!zi z !e"ini&i&harakter'zu ka!' "ragment nauki. a+a nauka traktue o t'm &o HaI powta-rzalne HI w'+&znie naturalne i H&I po!lega prawu prz'ro!'. =em' zatem po-

wtarzalno,&z'-wi,&ie istnie regularno!ci ale regularno,< nie est esz&ze prawem. $rawo o-wiem ma t regularno,X"or! Lni#ersit' $ress >X"or! 19P9roz!z. 2-T.

P $or. np. *a#i! 5. A5J?>%G hat is a a* of 9ature& Cam*ridge $tudies in Philoso. phy amri!ge Lni#ersit' $ress amri!ge 19P3 s. 39 i n.

NN


31/57


e istnie regularno,&i ale nie prawa. 5oliwe e nie ma ni&zego takiego ak konie&zno,< rzekomo nieo!+&znie zwizana z prawami. 6'< moe nalepsz'msposoem m',lenia o t'&h !omnieman'&h prawa&h est u&ie i&h ako uniwer-salnie lu niemal uniwersalnie skwant'"ikowane nierze&z'wiste okres' warun-kowe wolno,&i 6oe. 9 $rz'mim' zatem e #an Fraassen ma ra& i nie ist-nie a!ne prawa prz'ro!': &z' na mo&' !e"ini&i w'nika z tego e nie istnieea!na nauka( ?wier!zenie to w'!ae si tro&h za mo&ne. $oza t'm na po!sta-wie tego &o wiem' moem' stwier!zi cz. !ci# nauki? %a to p'tanie nie mona o!powie!zie


32/57


rowie. !rugie stron' '< moe z!anie o ktre &ho!zi est praw!ziwe namo&' !e"ini&i terminu w z'ku polskim Hnie w i!iolek&ie useQaI. !ea ta pole-ga+a' na t'm e zna&zenie terminu BnaukaC w z'ku polskim moe '< po!a-ne z !e"ini&i a zgo!nie z t !e"ini& termin BnaukaC w poprawn' spos stosu- e si !o hipotez' w'+&znie e,li ta hipoteza nie zawiera o!niesie4 !o 6oga.Ale &z' rze&z'wi,&ie moe tak '


33/57


!o &zego, &o opisue si ako prawo Hlu naz'wa si prawemI &ho&ia nalega-nie a' to BprawoC '+o &z'm, wi&e ni regularno,&i nie stanowi &z,&iomawiane !zia+alno,&i. ?aki para!'gmat &harakter'zue si take t'm e pro-wa!zi !o testowaln'&h przewi!'wa4. T0 Dest to &e&ha para!'gmat'&zn'&h prz'-k+a!w te !zia+alno,&i ktre opisanie est niew!zi&zn'm za!aniem ale o&z'-wi,&ie niekonie&znie &e&ha wsz'stki&h prz'k+a!w Ha element' ktre nie posia-!a te &e&h' 8 na prz'k+a! 5&5ullinowska asa!a >otno,&i 8 mog '<g+oko wple&ione w nauk ako pewien hor'zont sta+e kontekstowe t+o sta+e

za+oenieI. =em' na prz'k+a! teori superstrun prze!stawion przez J&hwarzai Greena na po&ztku lat osiem!ziesit'&h !wu!ziestego wieku. %aw'ranieteoria ta "unk&onue w'+&znie w 10 w'miara&h e,li wi& est praw!ziwa to powstae p'tanie: &o si sta+o z pozosta+'mi sze,&ioma( BLznae si e pozosta-+e w'miar' zosta+' zwinite !o skali !+ugo,&i $lan&ka H10 [33 &mI tak ma+e e 8 niewane ak ',m' si starali 8 nig!' nie !ziem' w stanie prz'rze< siim za po,re!ni&twem nasz'&h mikroskopw lu z!erza&z' &zstekC. T1

5oem' przeto !owie!zie< si &a+kiem sporo o te "ormie !zia+alno,&i &z+o-wieka opisu& ak "unk&onue nauka. A est to !zia+alno,< o ogromne warto-,&i i zna&zeniu. 5a olrz'mi warto,< prakt'&zn ktre rezultatem est zwik-szenie si !+ugo,&i '&ia uwolnienie o! wielu &hor wzrost kom"ortu i ako,&i'&ia wielu lu!zi. H*ostar&z'+a nam take ,ro!kw !o znisz&zenia nas sam'&hi naszego ,ro!owiska.I De!nak korz',&i akie z nie &zerpiem' 'namnie nies e!'nie prakt'&zne. =sp+&zesna nauka umoliwi+a nam take nau&zenie siwiele o nas sam'&h i ,wie&ie stworzon'm przez 6oga. ?ru!no nawet soie w'-orazipr&z tego pewne oszar' nauki 8 na prz'k+a! "iz'k teoret'&zn 8 &e&hu !oskona+esurowe wewntrzne pikno i si+a. >we oszar' reprezentu wspania+e imponu- &e !okonania intelektualne. $rz'pomina wielk poez i wielk muz'k. 6'<moe na!onio,lesz'm osigni&iem intelektualn'm lu!zko,&i est "iz'ka teore-t'&zna o! powie!zm' %ewtona !o !nia !zisieszego. A zatem p'tanie rzmi:

T0 6'< moe warto zwr&i< uwag e wiele hipotez w rama&h ktr'&h wspomina sio 6ogu 'est w'so&e testowaln'&h: na prz'k+a! hipoteza e 6g stworz'+ krliki wa&e p+toreton' i '&e w =&ho&ku.

T1 5ar& *AEJ Bosmolog': ?he 5o!ern reation 5'thC (ulletin of the American Academyof the Arts and $ciences 1992 #ol. T no. P s. N2 U7-NV.

N9


34/57


&z' &hrze,&ianie powinni kont'nuowa< to prze!siwzi&ie z perspekt'w'&hrze,&ia4skie( z' &harakter tego prze!siwzi&ia wskazue e perspekt'wareligina lu teologi&zna est !la4 o!powie!nia( %ie uz'skam' o!powie!zi na to p'tanie w'+&znie na po!stawie !e"ini&i s+owa BnaukaC. >!powie! !zie w'-maga+a oeznania z t !zia+alno,&i oraz wnikliwo,&i niez!ne ' !ostrze&&e&h' ktre t !zia+alno,< &harakter'zu. 6!zie w'maga+a wi& "un!amental-n'&h p'ta4 o natur nauki nasz w+asn natur a take natur ,wiata w akim'em'.

Czy !unkcjonalna integralno"#$ wymaga naturalizmu metodologicznego%

>!powie!zi w t'm !u&hu u!ziela *iogenes Allen Dohn Jtek i Rowar!Ean ?ill. =e!+ug tego ostatniego 6g stworz'+ ,wiat ktr' &harakter'zueB"unk&onalna integralno,


35/57


$rz'pu,


36/57


Ean ?ill szuka wspar&ia !la swego teologi&znego stanowiska u *iogenesaAllena i Dohna Jteka. Allen utrz'mue e:

$o&ie 6oga nig!' nie moe '< w spos poprawn' u'te w w'a,nienia&h nauko-w'&h ktre "ormu+ue si za pomo& rela&i pomi!z' elementami =sze&h,wiata po-niewa zre!ukowa+o' to 6oga !o statusu stworzenia. go!nie z &hrze,&ia4sk kon-&ep& 6oga ako Jtwr&' =sze&h,wiata ktr' est na wskro, ra&onaln' nie ma a!-n'&h raku&'&h rela&i pomi!z' elementami prz'ro!'. De,li w nasz'&h a!ania&h prz'ro!' napotkam' &o, &o w'!ae si stanowi< prz'k+a! raku&ego po+&zenia po-mi!z' elementami =sze&h,wiata to &hrze,&ia4ska !oktr'na stworzenia sugerue e powinni,m' poszukiwa< !ale. T

Allen naw'ranie !ae !o zrozumienia nie t'lko e &hrze,&ianie nie mogw spos w+a,&iw' 8 ako &z,< nauki 8 o,wia!&z'


37/57


moe okaza< si ar!zo u'te&zna w "ormu+owaniu ps'&hologi&zn'&h w'a-,nie4 rozmait'&h zawisk. De,li tak to !la&zego &hrze,&ia4ski ps'&holog nie po-winien e uwzgl!nia "szelkie po'cia *ezpo!rednie' przyczyno"o!ci (o5e'. Dako namiestni&' stworzenia musim' meto!ologi&znie honoro-wa< zasa! e stworzenie interpretue stworzenie. 5usim' honorowa< t zasa! z takBnaono,&iC z ak teolog musi honorowa< zasa! e B$ismo wite interpretue$ismo witeC 8 alo 8 ze wzgl!u na to e $ismo presuponue oawienie oglne 8 e oawienie interpretue oawienie. *& !o namiestni&zego zrozumienia stwo-rzenia nie moem' umiesz&za< B6oga w luka&h wie!z'C nawet w tak taemni&ze ak !ot! !zie!zinie &zstek suatomow'&h. %ie moem' tak postpi


38/57


Jtek upiera si e Bmusim' meto!ologi&znie w'klu&z'< wszelkie po&ia ezpo,re!nie prz'&z'nowo,&i 6oeC z naszego rozumienia ekonomii stworze-nia. De!en z powo!w akie po!ae sprowa!za si !o tego e o!wo+anie si !o po&ia ezpo,re!nie prz'&z'nowo,&i 6oe '+o' rwnozna&zne z umiesz-&zeniem B6oga w luka&h wie!z'C a u&z'nienie tego to zu&hwa+a pra o&iaw+a!z' na! 6ogiem. Ale &z' napraw! usi+u o< w+a!z na! 6ogiem prz'-mu& na prz'k+a! pogl! zien' z pogl!ami Dana Oalwina papiea $iusa `i wielu inn'&h e 6g ezpo,re!nio stwarza istot' lu!zkie( Alo twier!z& e

stworz'+ '&ie w ezpo,re!nim ak&ie stwr&z'm( = nalepsz'm razie propoz'-&a ta w'maga !alsz'&h argumentw.

Jtek twier!zi e 6g nie est wewntrzn'm elementem !zie!zin' stworze-nia. tego e!nak nie w'nika e 6g nie !zia+a nat'&hmiastowo lu ezpo,re!-nio w !zie!zinie stworzenia. $o!onie ak ka!' teista Jtek zgo!zi+' si e6g ezpo,re!nio za&howue w istnieniu swoe stworzenie. z' nie zgo!zi+'si rwnie e e,li 6g stwarza &okolwiek po,re!nio to take stwarza &o, ezpo,re!nio( *latego nie mam pewno,&i !la&zego Jtek s!zi e musim' prze-strzega< naturalizmu meto!ologi&znego. *la&zego m',li e 6g nie &z'ni aninie stwarza ni&zego w spos ezpo,re!ni( Daki ma pow! ' tak s!zi


39/57


z naturalizmem meto!ologi&zn'm poprzez sugesti e 6g u&z'ni+ to &z' owo ezpo,re!nio. %aw'ranie i!ea ta zasa!za si na t'm i utrz'm'wanie e 6g!zia+a ezpo,re!nio w orie stworzenia ozna&za popa!ni&ie w tak teologia prz'namnie zlienie si w e stron na nieezpie&zn o!leg+o,


40/57


mona w'a,ni< w inn' spos to est naturalist'&znie. TN $o trze&ie est esz&zeak&ent apologet'&zn': nalepsz'm lu e!n'm z nalepsz'&h powo!w ' wie-rz'


41/57


gii 6oga w luka&h wie!z' a nie powanego teizmu. go!nie z t'm ostatnim6g teraz i zawsze osoi,&ie !zia+a w prz'ro!zie ktre istnienie przez &a+'&zas zale' o! ezpo,re!niego 6oego !zia+ania. $rzeto nie ma i '< nie moeni&zego takiego ak 6oska Binterwen&aC w prz'ro!zie.

%a t'm z grusza ior& polega meta"iz'&zne rni&e pomi!z' teizmem&hrze,&ia4skim a teologi 6oga w luka&h wie!z'. Ale s esz&ze rwnie wanerni&e epistemologi&zne. $o pierwsze we!+ug teizmu &hrze,&ia4skiego m',le istniee taka osoa ak 6g nie est hipotez postulowan a' "y'a!ni> to

&z' owo. TP %ie g+osi rwnie e g+wn'm powo!em ' wierz'< w istnienieoso' takie ak 6g est "akt e istnie zawiska ktre w'm'ka si wszel-kim w'si+kom !zisiesze nauki. T9 %asza wie!za o 6ogu ierze si ra&ze z oa-wienia og2lnego ktre prz'pomina &o, w ro!zau ?omaszowe wie!z' oglneo 6ogu alo Oalwinowskiego sensus divinitatis Uzm's+u osko,&iV a take 8 &owaniesze 8 z oawienia szczeg2lnego !anego w $i,mie oraz nau&zania Oo-,&io+a na temat 6oego planu zara!zenia naszemu upa!kowi w grze&h.

?eologia 6oga w luka&h wie!z' est przeto w ka!'m &alu tak z+a ak s!z5&5ullin Ean ?ill i Jtek. HFakt'&znie moe '< nawet gorze ni m',l Ean?ill i Jtek poniewa niektre z i&h pogl!w 8 w sz&zeglno,&i i&h o!rzu&enie

kon&ep&i ezpo,re!niego !zia+ania 6oga w prz'ro!zie 8 stanowi ak s!zz!e&'!owan' zwrot w stron takie teologii.I $owani &hrze,&ianie w rze&z'same powinni stanow&zo o!rzu&a< ten tok m',lenia. =splnota &hrze,&ia4skawie e 6g przez &a+' &zas !zia+a w stworzeniu e prawa prz'ro!' e,li akie,istnie nie s niezalene o! 6oga ak rwnie to e istnienie 6oga z pewno-,&i nie est hipotez s"ormu+owan a' w'a,ni< to z &z'm nauka soie nie ra-!zi. $ona!to wsplnota &hrze,&ia4ska rozpo&z'na a!ania naukowe u wie-rz& w 6oga nie angaue si w nie H&z' nie musi si w nie angaowa


42/57


!w apologet'&zn'&h &z' to wzgl!em sieie &z' te t'&h ktrz' nie s &hrze-,&ianami. >&z'wi,&ie z tego wsz'stkiego w a!n'm razie nie w'nika e &hrze-,&ia4ska wsplnota naukowa powinna popiera< naturalizm meto!ologi&zn'.=splnota ta stara si o!powie!zie< na nastpu&e p'tania: w aki spos na-lepie zrozumiem' 6oe stworzenie w akim 6g nas umie,&i+(; aka est na-lepsza !roga postpowania(; aki&h in"orma&i moem' lu !ziem' u'wa


43/57


6oga w luka&h wie!z' to zw'k+a zas+ona !'mna ktra ma przes+oni< se!nospraw'. N0

)*a mocnie%s#e argumenty

na r#ec# naturali#mu metodologic#nego

Argument' omwione pow'e nie s z't przekonu&e. De!nak s take!wa zupe+nie inne i ak s!z zna&znie mo&niesze argument' &z' rozumowa-

nia na rze&z prz'&ia naturalizmu meto!ologi&znego w prakt'&e naukowe.$ierwsz' z ni&h ez wtpienia zas+ugue na oson' art'ku+. %iestet' tuta mogzawrze< t'lko wzgl!nie zwiz+e ego omwienie.

Nauka du&emowska

5oem' omwi< ten argument !okonu& analiz' pewn'&h "rapu&'&h"ragmentw ksiki $ierreQa *uhema 'he +im and Structure of hysical'heoryUel i struktura teorii "iz'&zneV. N1 *uhem '+ powan'm &hrze,&iani-nem i powan'm naukow&em. osta+ Hak !omniem'wa+I oskaron' przez Alae'a o niestosowne przem'&enie swoi&h &hrze,&ia4ski&h pogl!w meta"i-

z'&zn'&h i religin'&h !o swoe "iz'ki. N2 *uhem o!rzu&i+ t sugesti twier-!z& e ego &hrze,&ia4stwo nie wp+'wa nieo!powie!nio na ego "iz'k po-niewa w a!en spos !o nie nie przenika. N3 J!zi+ pona!to e pra"id3o"y

N0 o wi&e s!z e %ewtonowi postawiono "a+sz'we oskarenia. Jugerowa+ on e 6g!okonue okresow'&h korekt orit planet. ?o praw!a. Ale %ewton nie zaproponowa+ tego w &ha-rakterze ra&i ' wierz'< w 6oga. a&ze '+o tak e Ho&z'wi,&ieI %ewton u '+ wierz&' i niemg+ soie w'orazi< a!nego innego w'a,nienia ru&hw planet. >kaza+o si e '+ w +!zie.De!nak mg+ mie< ra& a w ka!'m razie nie aproowa+ a!ne z i!ei &harakter'st'&zn'&h !lateologii 6oga w luka&h wie!z'.

N1 $or. $ierre 5. *LR5 'he +im and Structure of hysical 'heory trans. $hilip

$. =iener $rin&eton Lni#ersit' $ress $rin&eton 19T.N2 $or. Ael M B@a $hilosophie J&ienti"i_ue !e 5. *uhemC &evue de 0Btaphysiue et de

0orale 190 t. 12 no. s. N99 i n. UN99-7V.

N3 $or. !o!atek !o 'he +im and Structure of hysical 'heory zat'tu+owan' B$h'si&s o" a 6elie#erC ktr' stanowi prze!ruk o!powie!zi e'owi. ?ekst ten pierwotnie opulikowanow &zasopi,mie Annales de Philosophie ChrBtienne 190T ro&znik 77 seria t. 1 s. i n. oraz

79


44/57


&z' "3a!ci"y spos !enia !o teorii "iz'&zne to spos w aki "akt'&znie po-stpowa+: teoria "iz'&zna powinna '< &a+kowi&ie wolna o! akiegokolwiek po-gl!u lu zaangaowania meta"iz'&znego &z' religinego.

*uhem uwaa+ tak z !w&h powo!w. $o pierwsze m',la+ e religia maniewielkie zna&zenie !la teorii "iz'&zne: B&z' nie est o&z'wist'm "aktem !lanas ak !la wsz'stki&h lu!zi rozs!n'&h e prze!miot i istota teorii "iz'&zne so&e !oktr'nom religin'm i nie ma z nimi a!ne st'&zno,&i(C N

De!nak tkwi tu &o, esz&ze &o, prz'pusz&zalnie g+szego. ho&ia *uhemmg+ s!zi


45/57


ostate&zne natur' lu ukonst'tuowania materii to zasa!ni&ze zna&zenie ma praw!ziwe u&ie te ostatnie 8 uz'skanie praw!ziwe o!powie!zi na meta"i-z'&zne p'tanie: Baka 'est natura &z' struktura materii(C = ten spos twier!zi*uhem nauka po!lega meta"iz'&e: B 9e!li "ic teorie fizyczne ma'# za cel "y'a. !nienie pra" do!"iadczalnych to fizyka teoretyczna nie 'est autonomiczn# na.uk# 'est podporz#dko"ana metafizyceC. NN

o wi& est nie tak( $rolem powia!a *uhem polega na t'm e e,li m'-,lim' o "iz'&e w ten spos to o&ena warto,&i teorii "iz'&zne !zie zalee< o!

meta"iz'ki ak prz'miem'. ?eoria "iz'&zna !zie zalena o! meta"iz'kiw ten spos e kto, kto nie ak&eptue meta"iz'ki zwizane z !an teori "i-z'&zn nie moe zaak&eptowa< rwnie teorii. $rolem ten polega na tym e e,li rozieno,&i o! ktr'&h roi si w meta"iz'&e prze!ostan si !o "iz'ki tota ostatnia nie moe u '< !zia+alno,&i w rama&h ktre wsz's&' moem' pra&owa< wsplnie nie zwaa& na nasze pogl!' meta"iz'&zne:

Lzalenienie teorii "iz'&zne o! meta"iz'ki na pewno nie est ,ro!kiem zapewnia-&'m e ogln prz'&h'lno,


46/57


rze Oartezusza !o !zie+a oer#ala N9 ktr' w'sun+ teori powsze&hne grawi-ta&i zna&znie w&ze,nie o! %ewtona:

a+kowi&ie asur!alne est za+oenie !o!ane !o prz'to&zonego pow'e: autor prz'-mue e pewna w+asno,< est prz'ro!zona ka!e &z,&i materii ,wiata a take i!ziki sile te w+asno,&i &z,&i te zmierza ku soie i wzaemnie si prz'&iga. a-k+a!a rwnie e po!ona w+asno,< tkwi w ka!e &z,&i iemi rozwaane wzgl-!em inn'&h &z,&i iemi oraz e w+asno,< ta w a!en spos nie porusza w+asno,&iktra poprze!za. A' to zrozumie


47/57


5am' zatem kolen' argument na rze&z naturalizmu meto!ologi&znego. *otego est prost' i z!roworozs!kow': to wane a',m' wsz's&' 8 &hrze,&ia-nie naturali,&i ant'reali,&i kreat'wni Hcreative anti.realistsI ktokolwiek 8 mogli wsp+pra&owa< w "iz'&e i inn'&h nauka&h. *latego w rama&h u< nauko-w'&h nie powinni,m' pos+ugiwa< si zaangaowaniami i za+oeniami akie prz'mu t'lko niektrz' z nas 8 to zna&z' nie powinni,m' pos+ugiwa< sinimi w spos ktr' &z'ni+' okre,lon' oszar nauki mnie ak&eptowaln'm luwr&z nie !o prz'&ia !la kogo, kto nie po!ziela !anego zaangaowania &z'

za+oenia. 72

Ale ww&zas nie moem' pos+u'< si Hw ten sposI i!eami taki-mi ak ta e ,wiat wraz z t'm &o si w nim zna!ue zosta+ zaproektowan'i stworzon' przez 6oga. %auka uprawiana w spos nale't' o ile ma '<wsplna !la nas wsz'stki&h !zie musia+a w'strzega< si ka!e zaleno,&i o! pogl!w meta"iz'&zn'&h i religin'&h ktre utrz'mu t'lko niektrz' z nas!latego powinni,m' prz'< naturalizm meto!ologi&zn'. >&z'wi,&ie a' upra-wia< nauk !uhemowsk nie musim' '< naturalistami meta"iz'&zn'mi ale e-,li nauka ma '< nale'&ie uniwersalna nie moem' si o!wo+'wa< !o za+oe4lu zaangaowa4 ktre nie s powsze&hnie po!zielane.

Dest to atrak&'n' argument na rze&z naturalizmu meto!ologi&znego. 5a on&harakter pragmat'&zn' nie zasa!ni&z': !orze est uprawia< nauk wsplniezatem powinni,m' maks'malizowa< moliwo,< wsp+pra&' i wspln'&h a!a4g!zie t'lko si !a. *latego w rama&h nauki nie powinni,m' w'suwa< teorii za-sa!ni&zo oemu&'&h przekonania ktre nie s wsplne nam wsz'stkim.

?raktu& teori "iz'&zn ako hipotet'&zne w'a,nienie materialne rze&z'wisto,&iuzaleniam' o! meta"iz'ki. $rzez to nie na!a& e "orm' na ktr mog+a' prz'-sta< nawiksza li&za um's+w ograni&za si e ak&epta& !o t'&h ktrz' uznag+oszon przez ni "ilozo"i. 73

71 *LR5 BFiz'ka wierz&egoWC s. T2 prze!ruk w: J@AR Filo#ofia nau$ empiryc#@nych5 s. =97.

72 >&z'wi,&ie nie w'klu&za+o' to w'korz'stania taki&h i!ei w teoria&h zaproponowan'&hnie ako praw!ziwe ale e!'nie a!ekwatne empir'&znie.

73 $ierre *LR5 B?eoria "iz'&zna i klas'"ika&a naturalnaC prze+. 5onika Jakowskaw: J@AR Hre!.I ierre )uhema filo#ofia nau$i5 s. 3N U3N-V prze!ruk w: J@AR Filo@#ofia nau$ empiryc#nych5 s. =0 U=0-=9V. HDest to przek+a! prawie &a+ego roz!z. 2 w &z. ksiki *uhema 8 prz'p. t+um.I

P3


48/57


$owinni,m' wi& prz'< pewnego ro!zau poz't'wist'&zn Hw star'm sen-sie tego s+owaI kon&ep& nauki ako niezaangaowane meta"iz'&znie. %aukauprawiana nale'&ie nie prz'mue meta"iz'&zn'&h lu religin'&h za+oe4 aninie ma meta"iz'&zn'&h lu religin'&h konsekwen&i.

?a prostota est nie&o zwo!ni&za. ?'m &o napraw! wane !la wsplnoto-wo,&i nie est rak w nau&e hipotez o!nosz&'&h si !o 6oga lu meta"iz'ki ako takie ani inn'&h i!ei "ilozo"i&zn'&h le&z ra&ze nieoe&no,< pogl!w &z'za+oe4 ktre nas !ziel. De,li istnie okre,lone pogl!' meta"iz'&zne ktre

wsz's&' po!zielam' to z tego punktu wi!zenia nie ma a!nego powo!u ' za-kaza< i&h w nau&e. Hatem pow! !la ktrego *uhem uzna+ e nauka powinna powstrz'ma< si o! meta"iz'ki est &a+kiem inn' o! tego aki prz',wie&a 6aso-wi #an Fraassenowi &ho&ia i&h pogl!' s zlione.I sugestii *uhema w'ni-ka e nauka moe pos+u'< si !owoln powsze&hnie prz't propoz'& luza+oeniem nawet e,li w isto&ie est to &z,< meta"iz'ki lu teologii. 7 6'<moe prz'namnie po! pewn'mi wzgl!ami prz'&ie e przesz+o,< "akt'&z-nie si w'!arz'+a lu e prze!miot' materialne istnie niezalenie o! m',li&z+owieka ma &harakter meta"iz'&zn'. De,li s to za+oenia ktre m' wsz's&'lu prawie wsz's&' prz'muem' to z te perspekt'w' mog zosta< w+&zone!o nauki.

Dakiego ro!zau s!' prz'mue niemal ka!' u&zestnik !zia+alno,&i nauko-we( *ostrzegam' tu ogniwo +&z&e *uhema i #an Fraassena 8 a take o&z'-wi,&ie zwizek z i!e e nauka ma &harakter empiryczny: nauka w pewiensz&zegln' spos wie si z wer!'ktem !o,wia!&zenia w sz&zeglno,&i wer-!'ktem !o,wia!&zenia zm's+owego. $rolem !an'&h empir'&zn'&h nie est e!-nak g+wn'm zaga!nieniem &o !o ktrego si nie zga!zam'. Dest wiele !o po-wie!zenia w te sprawie ale rak tu na to mies&a. $owiem wi& t'lko rze&z na-stpu&. 6'< moe oserwa&a ak wielu nam mwi+o w pewn'm sensie estBo&iona teoret'&znieC ale nie w'nika z tego e est o&iona teoret'&zniea tak ' znisz&z'< wsplnotowo,


49/57


Hnie za, !am' na to 1 a 2I. *ale teoria ktr o&iona est oserwa&a niemusi nas !zieli< w ka!'m w'pa!ku. $ona!to nawet tam g!zie teoria rze&z'wi-,&ie nas !zieli Hprz'k+a!owo tam g!zie realista twier!zi e wi!zi ,la! elektronuw komorze =ilsona a empir'sta nie wi!zi ni&zego takiegoI prz'wiz'wanienale'te wagi !o sposou w aki termin taki ak Bwi!zie&z'-wi,&ie nauka w'korz'stue zna&znie wi&e: pos+ugue si rwnie wer!'ktemrozumu logik i matemat'k 8 ktr'&h powtrzm' rak zgo!' !ot'&z'w niewielkim stopniu. = nau&e szeroko ak&eptue si esz&ze inne s!' &ho&iai&h praw!ziwo,&i nie !a si okre,li< przez oserwa& s!' te w'kra&za take poza logik i matemat'k. Lznaem' za sensowne za+oenie e regularno,&ioowizu&e w nasz'm oszarze kosmosu oowizu rwnie w reona&h &za-soprzestrzennie zna&znie o! nas o!leglesz'&h. $rz'muem' e prz'sz+o,<w na!zw'&za tru!n' !o w'raenia niemnie rze&z'wist' spos !zie po!o-na !o przesz+o,&i. H%ie &zuem' si zoowizani !o powtrzenia eksper'mentunazautrz z powo!u tego e no& &o, mog+o si zmieni&z'wi,&ie istnie rozleg+e oszar' nasze ekonomii poznaw&ze g!ziete rozwaania ,wiatopogl!owe "akt'&znie s &a+kowi&ie nieistotne. Oa!' kto

ma w miar !or' wzrok !ostrzee i wskazwka pokazue 7 meta"iz'&znelu teologi&zne rni&e nie ma tu ni& !o rze&z'. $raw!opo!onie to samo t'-&z' si pomiaru o!leg+o,&i iemi o! Dowisza. Oa!' zrozumie e sprze&zno,<nie moe '< praw!ziwa. %ie ma take zna&zenia &z' este, teist ant'realistnaturalist &z' kimkolwiek inn'm. ?ak samo !zie w prz'pa!ku w'!e!uko-

PT


50/57


wania twier!zenia antora z aksomatw zw'k+e teorii mnogo,&i. H>&z'wi,&iemoe rozgorze< spr o same aksomat'.I

%auka !uhemowska w spos o&z'wist' oemowa+a' naturalizm meto!o-logi&zn': a!ne hipotez' o!nosz&e si !o 6oga lu grze&hu ! tego &o wia-!omo !ziki oawieniu sz&zeglnemu zasa!ni&zo nie w&ho!z w zakres takienauki. De!nak !e&'!u&e zna&zenie ma tu !ostrzeenie e naturalizm meto!o-logi&zn' !zie stanowi+ t'lko niewielki "ragment ar!zie gloalnego ograni-&zenia: tak pota nauka nie t'lko nie zastosue hipotez !ot'&z&'&h (oga le&z

take a!n'&h hipotez ktr'&h si+a przekon'wania po&iga za so lu presupo-nue naturalizm metafizyczny. %ie prz'mie take na prz'k+a! za+oe4 po!o-n'&h !o t'&h na aki&h napraw!opo!onie zasa!za si zna&zna &z,< kognit'-wist'ki. $rz'k+a!owo nauka !uhemowska nie moe w prawi!+ow' spos prz'-


51/57


e punktem w',&ia est nie naturalizm meto!ologi&zn' le&z meta"iz'&zn'( oz t'mi ktrz' po!onie ak atomi,&i kartezanie &z' ar'stoteli&' s!z e wa-ne est uprawianie nauki takiego ro!zau ktre &elem est w'a,nianie zawisk za pomo& kr'&'&h si za nimi nieoserwowaln'&h rze&z'wisto,&i( oz &hrze,&ianami lu teistami ktrz' proponu a!anie lu!zkie rze&z'wisto,&i prz' uwzgl!nieniu wsz'stkiego &o wie!z w+&z'wsz' to &o wie!z ako&hrze,&ianie lu tei,&i( = zgo!zie z twier!zeniami *uhema w a!n'm z po-w'sz'&h prz'pa!kw nie ma ni& niew+a,&iwego. z' powinni,m' !zia+alno,<

tego ro!zau naz'wa< BnaukC( z' zas+ugue na to zasz&z'tne miano( L *uhe-ma nie ma a!nego powo!u ' u!zieli< o!powie!zi negat'wne. =ane a'-,m' !ostrzegli e nauka tego ro!zau nie est nauk duhemo"sk# i nie ro,&i soie prawa !o powsze&hne aproat' ak &iesz' si ta ostatnia. Ale o&z'wi,&ienie est to a!en zarzut woe& nie. *latego zgo!nie z pe+niesz !uhemowskwiz wsz's&' pra&owali',m' wsplnie w rama&h nauki !uhemowskie a ka-!a spo,r! zainteresowan'&h grup 8 na prz'k+a! naturali,&i i tei,&i a '<moe rwnie inni 8 mogli' nastpnie w+&za< nauk !uhemowsk w pe+nie-sz' kontekst oemu&' zasa!' meta"iz'&zne lu religine spe&'"i&zne !laka!e grup'. %azwim' t szersz kon&ep& nauki Bnauk augustia4skC.>&z'wi,&ie mot'wa&a po temu !zie si ar!zo rni< w posz&zegln'&h

!zie!zina&h. Fiz'ka i &hemia ma &harakter z!e&'!owanie !uhemowski7T

Ho&z'wi,&ie to samo moe nie '< praw! w filozofii "iz'kiI 8 moliwe e tamnauka augustia4ska okaza+a' si w przewaa&e mierze ez&elowa. ?o samo!ot'&z' nauk iologi&zn'&h: niewtpliwie zna&zn &z,< tego &o si tam !zieemona uzna< za nauk !uhemowsk. !rugie stron' w t'm oszarze zna!usi rwnie element' nie!uhemowskie takie ak wspomniane w&ze,nie !ekla-ra&e pewno,&i oraz twier!zenia e iologia ewolu&'na w'kazue e &z+owie-ka i inne "orm' '&ia trzea postrzega< ako rezultat prz'pa!ku Ha wi& niemona s!ziotno,&i Hpor. pow'e s. 23-2I nie ma &harakteru !uhemowskiego ale nie+a-two wskaza< akie, inne prz'k+a!' tego t'pu. Hak+a!am e interpretac'e me&haniki kwantowe

8 w prze&iwie4stwie !o nie same 8 nale ra&ze !o "ilozo"ii ni "iz'ki.I

P7


52/57


$owr


53/57


wienia e 6g w ten &z' inn' spos spowo!owa+ e =sze&h,wiat ma takiea nie inne w+a,&iwo,&i. Ale t'm &o &h&em' pozna< !ziki nau&e s o!powie!zina p'tania takie ak: Bz &zego to est(C; Baka est tego struktura(C; Bak rze&z'-wi,&ie to !zia+a(C; Bw aki spos +&z' si to z inn'mi &z,&iami 6oego stwo-rzenia(C ?wier!zenia z ktr'&h w'nika e 6g !okona+ tego &z' owego Hstwo-rz'+ '&ie lu &z+owiekaI *ezpo!rednio w pewn'm sensie s hamul&ami naukiH science stoppersI. De,li twier!zenie to est praw!ziwe to praw!opo!onie niemoem' u z!o'wa< !alsze wie!z' o t'm w aki spos &o, powsta+o alo

w aki spos za&ho!zi a!ane zawisko. De,li owiem 6g !okona+ &zego, ezpo,re!nio to nie pozostae u ni& wi&e !o o!kr'&ia. Dak to si !ziee e ist-niee &o, takiego ak ,wiat+o( %o & 6g powie!zia+: Bnie&h stanie si ,wia-t+oC i sta+o si ,wiat+o. ?o o&z'wi,&ie praw!a o olrz'mim zna&zeniu le&z nagrun&ie nauki est nieprz'!atna nie pomaga owiem !owie!zie< si wi&e natemat ,wiat+a: aka est ego "iz'&zna &harakter'st'ka aki ma zwizek z inn'mirze&zami i tak !ale. $rz'pis'wanie &zemu, ezpo,re!niego !zia+ania 6ogask+ania !o zanie&hania !alsz'&h a!a4.

>&z'wi,&ie est to argument na rze&z e!'nie cz!ci naturalizmu meto!olo-gi&znego. Dest kilka r25nych !rg akimi &hrze,&ia4stwo moe wnikn<w struktur nauki: H1I przez stawianie i stosowanie hipotez zgo!nie z ktr'mi6g !zia+a ezpo,re!nio le&z take H2I przez stawianie i stosowanie hipotezzgo!nie z ktr'mi 6g !zia+a po,re!nio; ale te H3I poprzez ewalua& teoriiwzgl!em wie!z' po!stawowe ktra zawiera take teizm &hrze,&ia4ski; po-na!to HI przez ezpo,re!nie lu po,re!nie o!wo+'wanie si !o s!w taki&h ak ludzie zostali st"orzeni na o*raz i podo*iest"o (oga oraz HTI przez ezpo-,re!nie lu po,re!nie o!wo+'wanie si !o s!w !ot'&z&'&h !oktr'n taki&h ak grze&h pierworo!n' ktre w ogle nie wi si z a!n ezpo,re!niwzmiank o 6ogu wresz&ie HNI przez rozstrz'ganie &o w'maga w'a,nieniaz punktu wi!zenia wspomniane u wie!z' po!stawowe. ozwaania prz'to-&zone w akapi&ie w'e w nalepsz'm razie stanowi argument za zakazaniemH1I.

Ale rozwaania te w ogle nie stanowi argumentu za takim zakazem. %a prz'k+a! twier!zenie e 6g stworz'+ '&ie ezpo,re!nio moe '< hamul&em

w'u&h+a wona ,wiatowa ale 'namnie nie '+ z tego za!owolon'.

P9


54/57


nauki: nie w'nika st! e!nak e 6g nie st"orzy3 '&ia ezpo,re!nio. %iemam' rze&z asna a!ne gwaran&i e 6g !okona+ wsz'stkiego pos+u'w-sz' si prz'&z'nami wtrn'mi lu w taki spos ' zainspirowa< !alsze a!a-nia naukowe pou!zi< nasz naukow &iekawo,< alo z m',l o %ationalJ&ien&e Foun!ation. >&z'wi,&ie nie moem' rozs!nie prz'< z gr' ewsz'stko na &o si natkniem' ma zosta< w'a,nione za pomo& czego! innego&o 6g stworz'+ o niekt2rych rze&z' musia+ !okona< ezpo,re!nio. =arto '-+o' !owie!zie< si e,li to moliwe aki&h rze&z' dokona3 ezpo,re!nio po-

niewa stanowi+o' to wan &z,< autent'&zne i gruntowne wie!z'o =sze&h,wie&ie. ?o e takie twier!zenia stanowi hamul&e nauki ozna&za enig!' nie ! prz'!atne ako oglna zasa!a. %ie ozna&za to e!nak e nig!'nie s praw!ziwe ani e nig!' nie ! mog+' stanowi< &z,&i rzetelne teoriinaukowe. H>&z'wi,&ie w ogle nie wp+'wa to take na inne sposo' w akie&hrze,&ia4stwo lu teizm &hrze,&ia4ski mog mie< zna&zenie !la nauki.I !a-nie soie spraw' e twier!zenia o ezpo,re!nim 6oskim !zia+aniu s hamul&a-mi nauki nie est rwnowane !omaganiu si a' nauka musia+a u!awa


55/57


5',l &hrze,&ia4ska Hw sz&zeglno,&i o! !orza+ego ,re!niowie&zaI w prze-&iwie4stwie !o gre&kie Ha w sz&zeglno,&i m',li Ar'stotelesoweI 7P ma silnten!en& !o postrzegania ,wiata ako 'tu na wskro, przygodnego. wiat niemusia+ zaistnie&z'wi,&ie postpowanie Ar'stote-lesa nie zawsze !orze pokr'wa si z t sugesti.I

79

>&z'wi,&ie w nalepsz'm razie to prz'liona i oglna &harakter'st'ka: moem' w o&z'-wist' spos poznawa< aposterior'&znie to &o konie&zne Hna prz'k+a! za pomo& komputerwu!owa!nia< skomplikowane twier!zeniaI a '< moe take poznawa< aprior'&znie to &o prz'-go!ne. aga!nienie zwizku mi!z' t'm &o aprior'&zne a konie&zno,&i z e!ne stron' orazmi!z' prz'go!no,&i a t'm &o aposterior'&zne z !rugie Hkwestia rela&i mi!z' rozrnieniema priori/a posteriori oraz rozrnieniem konie&zne/prz'go!neI est rwnie g+okie ak "as&'nu-

&e.

91


56/57


wsplnot' aka!emi&kie &z,&iowo polega na poznaniu grani& i r'sw te r'wa-liza&i a' !ostrze& ak rozgr'wa si ona na tle '&ia intelektualnego w oglea take na zamowaniu si rozmait'mi !zie!zinami '&ia intelektualnego akoo'watele Civitas Dei. ?o naturalnie sugerue uprawianie nauki prz' uwzgl!-nieniu wsz'stkiego &o wiem': tego &o wiem' o 6ogu tego &o wiem' o Degostworzeniu tego &o wiem' !ziki wierze a take tego &o wiem' z inn'&h r-!e+. ?e naturalne sugestii zakazue asa!a %aturalizmu 5eto!ologi&znego.De!nak pomimo e naturalizm meto!ologi&zn' est powsze&hnie prz'mowan'

wr&z z egzalta& niewiele za nim przemawia. Argument' za takim naturali-zmem przea!ane na &h+o!no kie!' wsz'stko wi!zi si !ok+a!nie okazu sinapraw! s+ae. *latego powinni,m' o!rzu&i< naturalizm meto!ologi&zn' po-mowan' w ego pe+ne oglno,&i. 5oe powinni,m' !o+&z'< !o inn'&h w ra-ma&h nauki !uhemowskie ale powinni,m' uprawia< rwnie nasz w+asn na-uk augustia4sk.

%a zako4&zenie zwr& uwag na esz&ze e!n w'powie! Dohna Jteka:

?eologia musi wzi< po! uwag wsz'stko &zego lu!zko,< !owie!zia+a si o ,wie&iea nauka musi w rwn'm stopniu wzi< po! uwag wsz'stko &zego !owie!zieli,m'si o 6ogu. %ie moem' w grun&ie rze&z' uprawia< teologii nie zaprze&z'wsz' na-sze isto&ie oraz powo+aniu na namiestnikw ,wiata nie a!a& wsz'stkiego &o wie-m' o ,wie&ie. %ie moem' rwnie ez zaprze&zenia nasze isto&ie oraz powo+aniu nanamiestnikw ,wiata uprawia< nauki nie a!a& zarazem wsz'stkiego &o wiem'o 6ogu. P0

w t'm w+a,nie rze&z.

Alvin Plantinga

ethodological 9aturalism&

Summary

?he philosophi&al !o&trine o" metho!ologi&al naturalism hol!s that "or an' stu!' o" theworl! to _uali"' as s&ienti"i&C it &annot re"er to Go!Qs &reati#e a&ti#it' Hor an' sort o" !i -#ine a&ti#it'I. ?he metho!s o" s&ien&e it is &laime! gi#e us no pur&haseC on theologi&al

P0 J?O B=hat Ja's the J&riptureWC s. 2N0-2N1.

92


57/57


propositions 8 e#en i" the latter are true 8 an! theolog' there"ore &annot in"luen&e s&ien-ti"i& eXplanation or theor' usti"i&ation. ?hus s&ien&e is sai! to e religiousl' neutral i" onl' e&ause s&ien&e an! religion are ' their #er' natures epistemi&all' !istin&t. Row-e#er the a&tual pra&ti&e an! &ontent o" s&ien&e &hallenge this &laim. n man' areas s&ien&eis an'thing ut religiousl' neutral; moreo#er the stan!ar! arguments "or metho!ologi&alnaturalism su""er "rom #arious gra#e short&omings.

?he philosophi&al !o&trine o" metho!ologi&al naturalism is "lawe!. Furthermore neither &laims aout the !e"inition or essential nature o" s&ien&e nor theologi&al presuppositionsHe.g. "un&tional integrit'CI &an properl' support metho!ologi&al naturalism. Rowe#erone ma' "in! stronger support "or the !o&trine in what might e &alle! *uhemian s&ien&eC 8 i.e. those empiri&al in_uiries pursue! ' all parties on &ommon groun! in!epen!entl'o" whate#er metaph'si&al assumptions ma' e hel! ' onl' some in#estigators. *uhemians&ien&e is thus maXimall' in&lusi#eC. Augustinian s&ien&eC on the other han! ma' em- plo' parti&ular theologi&al or philosophi&al assumptions. ?he i!eal o" *uhemian s&ien&eshoul! not eX&lu!e Augustinian s&ien&e: oth are #ali! "orms o" in_uir'.

Mey*ords: metho!ologi&al naturalism metaph'si&al naturalism hristian theism reli-gious non-neutralit' o" s&ien&e Go!-o"-the-gaps theolog' *uhemian s&ien&e Augustians&ien&e.

S(o*a $luc#o*e: naturalizm meto!ologi&zn' naturalizm meta"iz'&zn' teizm &hrze,&ia4-ski religina nieneutralno,< nauki teologia 6oga w luka&h wie!z' nauka !uhemowska

nauka augustia4ska.

93

Alvin Plantinga, Naturalizm metodologiczny?

Documents

Transcript of Alvin Plantinga, Naturalizm metodologiczny?