Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów

Województwo Łódzkie

Warszawa, kwiecień 2014 r.

Projekt 5.2.1. POKL : Wdrożenie systemu monitorowania polityk publicznych w województwie łódzkim

Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów – zarys metodologiczny

Badanie realizowane w całej Polsce według metodologii przygotowanej przez prof. M. Proniewskiego na zlecenie Krajowego Obserwatorium Terytorialnego. Cel główny badania: Analiza potencjałów i trendów rozwojowych w zakresie zmian gospodarczych i społecznych w regionach oraz mapowanie specjalizacyjne regionów (smart specialisation). Wymiar terytorialny: Badanie 16 województw (poziom NTS 2 w skali kraju, w skali województw NTS 3, NTS 4).

Wymiar czasowy: 2004-2020

Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów – zarys metodologiczny cd.

Główne metody i techniki badawcze: • analiza źródeł wtórnych, • metody statystyczne, • analiza SWOT, • scenariusze rozwoju, • grupa ekspertów, • badanie ankietowe w trzech wymiarach, w tym badania

z zastosowaniem „pięciu sił” Portera, • seminarium z udziałem ekspertów zewnętrznych.

Badanie zrealizowane przez ROT WŁ we współpracy z ekspertami z Uniwersytetu Łódzkiego oraz Urzędem Statystycznym w Łodzi. W ramach badania zlecono wykonanie ekspertyzy dotyczącej oceny specjalizacji regionalnych metodą pięciu sił Portera.

1. Metodologia badania 1.1. Metody i techniki badawcze 1.2. Struktura i zakres badania

2. Potencjały regionalne województwa łódzkiego 2.1. Sfera społeczna 2.2. Sfera gospodarcza 2.3. Sfera instytucjonalna 2.4. Sfera przestrzenna 2.5. Sfera przyrodniczo-kulturowa

3. Analiza strategicznych uwarunkowań rozwoju 3.1. Analiza SWOT regionu łódzkiego w kontekście potencjałów 3.2. Uśpione i utracone potencjały województwa łódzkiego 3.3. Scenariusze rozwoju potencjałów regionalnych

4. Komplementarność wsparcia potencjałów regionalnych w dokumentach i programach strategicznych 5. Identyfikacja i klasyfikacja specjalizacji regionalnych

5.1. Determinanty specjalizacji regionalnej 5.2. Analiza specjalizacji sektorowych 5.3. Klasyfikacja sektorów – obecne sektory kluczowe, startery, inteligentne specjalizacje

6. Komplementarność wsparcia specjalizacji regionalnych w dokumentach i programach strategicznych 7. Wnioski i rekomendacje

7.1. Wyzwania nowej polityki spójności na lata 2014-2020 7.2. Potencjały i specjalizacje regionalne 7.3. Wyzwania dla istniejących i przyszłych potencjałów i specjalizacji regionalnych 7.4. Rekomendacje dla polityki regionalnej w zakresie wzmacniania potencjałów i specjalizacji

regionalnych

Zakres raportu:

Porównanie struktury dokumentów:

Badanie potencjałów i specjalizacji województwa łódzkiego Zarys metodologiczny

1. Metodologia badań 1. Metodologia badań

2. Potencjały regionalne województwa łódzkiego: • Sfera społeczna • Sfera gospodarcza • Sfera instytucjonalna • Sfera przestrzenna • Sfera przyrodniczo-kulturowa

2. Uwarunkowania potencjałów regionalnych: • Uwarunkowania demograficzne • Uwarunkowania przyrodniczo-kulturowe • Uwarunkowania gospodarcze • Uwarunkowania przestrzenne

3. Analiza strategicznych uwarunkowań rozwoju: • Analiza SWOT • Uśpione i utracone potencjały woj. łódzkiego • Scenariusze rozwoju potencjałów regionalnych

3. Analizy stanu zastanego i studia prospektywne potencjałów regionalnych:

• Analiza SWOT • Określenie przyszłych potencjałów regionalnych • Określenie potencjałów „zmarnowanych”

4. Komplementarność wsparcia potencjałów regionalnych w dokumentach i programach strategicznych

4. Komplementarność wsparcia z potencjałami regionalnymi

5. Identyfikacja i klasyfikacja specjalizacji regionalnych 5. Determinanty specjalizacji regionalnej (gospodarcze, społeczne, przestrzenne, przyrodniczo-kulturowe, instytucjonalne)

6. Rodzaje specjalizacji

6. Komplementarność wsparcia specjalizacji regionalnych w dokumentach i programach strategicznych

7. Komplementarność wsparcia ze specjalizacjami regionalnymi

7. Wnioski i rekomendacje 8. Wnioski i rekomendacje

Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów – potencjały regionalne

Sfera społeczna

Sfera gospodarcza

Sfera instytucjonalna

Sfera przestrzenna

Sfera przyrodniczo-kulturowa

• znaczące zasoby pracy • biały sektor • potencjał kultury wyższego rzędu

• potencjał rozwoju rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego • potencjał rozwoju sektora TSL (transport, spedycja, logistyka) • potencjał rozwoju sektora usług rynkowych wysoko wyspecjalizowanych (BPO, ICT) • potencjał rozwoju sektora farmaceutyczno-kosmetyczno-medycznego • potencjał przemysłów tradycyjnych (przemysł włókienniczy, odzieżowy i meblarski) • potencjał rozwoju sektora energetycznego • potencjał rozwoju sektora przemysłu materiałów budowlanych • potencjał rozwoju sektora maszynowego i elektromaszynowego • potencjał rozwoju biogospodarki • potencjał uzdrowiskowy • potencjał przemysłów kreatywnych

• potencjał B+R • potencjał akademicki

• centralne położenie województwa • Łódź z obszarem metropolitalnym • wyspecjalizowane obszary funkcjonalne

• walory przyrodniczo-krajobrazowe dolin rzecznych • złoża surowców mineralnych • dziedzictwo kulturowe • kultura ludowa

Sfera społeczna (przykładowe wskaźniki)

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

%

Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych edukacja przedszkolną w Polsce i w woj. łódzkim

ŁÓDZKIE

POLSKA

3200

3400

3600

3800

4000

4200

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

os. Liczba ludności w Polsce i w województwie łódzkim

na 1 placówkę biblioteczną

ŁÓDZKIE

POLSKA

Sfera gospodarcza (przykładowe wskaźniki)

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

Podregion 15 - łódzki Podregion 16 - m. Łódź Podregion 17 -piotrkowski

Podregion 18 - sieradzki Podregion 19 -skierniewicki

zł PKB na 1 mieszkańca w złotych w podregionach województwa łódzkiego

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

0

10 000

20 000

30 000

40 000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

zł

Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach w przeliczeniu na 1 mieszkańca w złotych

ŁÓDZKIE

POLSKA

Sfera instytucjonalna (przykładowe wskaźniki)

43,7

41,2

41,5

39,2

46,4

46,8

2.8

2.8

2.9

3.2

2.4

2.7

2.8

3.1

3.0

2.9

2.9

2.6

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Struktura wydatkowania środków B+R według rodzajów badań w województwie łódzkim w latach 2004 - 2009 w %

badania podstawowe badania stosowane prace rozwojowe

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

0

100

200

300

400

500

600

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

w w

ieku

19

-24

lata

ogó

łem

Studenci szkół wyższych na 10 tys. ludności (ogółem i w wieku 19-24 lata)

POLSKA ogółem Łódzkie ogółem POLSKA w wieku 19-24 Łódzkie w wieku 19-24

Sfera przestrzenna

Sfera przestrzenna

Sfera przestrzenna

Sfera przyrodniczo-kulturowa

Sfera przyrodniczo-kulturowa (przykładowe wskaźniki)

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

Udział obszarów prawnie chronionych w ogólnej powierzchni województwa łódzkiego i powiatów w 2012 r.

0

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

2003 2005 2007 2009 2011 2012

Domy kultury na 10 000 mieszkańców na lata 2003 - 2012

ŁÓDZKIE

POLSKA

Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów – analiza strategicznych uwarunkowań rozwoju

Analiza SWOT regionu łódzkiego w kontekście potencjałów Uśpione i utracone potencjały województwa łódzkiego Potencjały uśpione – to potencjały niewykorzystane lub wykorzystywane w sposób nieefektywny. Przyczyny niewykorzystania potencjału mogą być różne (m.in. finansowe, technologiczne, prawno-administracyjne, społeczne), ale muszą być one jasno określone oraz odwracalne bądź usuwalne, tj. w krótkoterminowej perspektywie istnieje teoretyczna możliwość wyeliminowania tej bariery. Potencjały utracone - to takie potencjały, których konwersja do „pełnowartościowych” potencjałów jest niemożliwa lub skrajnie utrudniona. Można je podzielić na: • potencjały utracone trwale – charakteryzują się niemożnością lub

nieopłacalnością przywrócenia im wartości czynnika rozwojowego, są to potencjały historyczne, tj. potencjały, które w przeszłości generowały czynniki rozwojowe, a obecnie ich rola jest neutralna bądź negatywna,

• potencjały utracone nietrwale – to takie potencjały, dla których można przywrócić związane z nimi czynniki rozwojowe, jednak jest to możliwe tylko w perspektywie średnio lub długookresowej.

Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów – analiza strategicznych uwarunkowań rozwoju

Analiza SWOT regionu łódzkiego w kontekście potencjałów Uśpione i utracone potencjały województwa łódzkiego Potencjały uśpione:

potencjał naukowo-badawczy łódzkich uczelni słabo wykorzystany w procesach gospodarczych i społecznych

położenie komunikacyjne regionu słabo wykorzystane gospodarczo niska tożsamość mieszkańców z regionem zaniedbane dziedzictwo architektoniczno-budowlane potencjał rekreacyjno-turystyczny słabo zagospodarowany degradacja branży mody i wzornictwa niewykorzystany potencjał „srebrnej gospodarki” zanik wielokulturowości Łodzi

Potencjały utracone nietrwale: utrata potencjału ludnościowego degradacja znaczenia Międzynarodowych Targów Łódzkich obniżenie rangi Łódzkiej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej oraz przemysłu

filmowego Łodzi spadek znaczenia prywatnego szkolnictwa wyższego

Potencjały utracone trwale: upadek wielkoskalowego przemysłu utrata funkcji decyzyjnej w elektroenergetyce

Scenariusze rozwoju potencjałów regionalnych do 2020 r.

Wskaźniki Scenariusz optymistyczny 2020

Scenariusz realistyczny 2020

Scenariusz pesymistyczny 2020

PKB na 1 mieszkańca (Polska =100)

98 94 90

Średnioroczne tempo wzrostu PKB (%)

3,7 2,5 1,0

Wskaźnik zatrudnienia ludności w wieku 20-64 lata (%)

78 73 65

Stopa bezrobocia (%) 5,0 8,0 16,0

Udział nakładów na B+R w relacji do PKB

1,7 1,0 0,6

Liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców

32 27 22

Badanie potencjałów i specjalizacji polskich regionów – analiza strategicznych uwarunkowań rozwoju

SFERA SPOŁECZNA

SFERA GOSPODARCZA SFERA INSTYTUCJONALNA

SFERA PRZESTRZENNA

SFERA PRZYRODNICZO-KULTUROWA

Znac

zące

zas

ob

y p

racy

Bia

ły s

ekto

r

Po

ten

cjał

ku

ltu

ry w

yższ

ego

rzę

du

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju r

oln

ictw

a i p

rzem

ysłu

ro

lno

-sp

oży

wcz

ego

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju s

ekto

ra T

SL (

tran

spo

rt,

sped

ycja

, lo

gist

yka)

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju s

ekto

ra u

słu

g ry

nko

wyc

h

wys

oko

wys

pec

jaliz

ow

anyc

h (B

PO

, IC

T)

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju s

ekto

ra f

arm

aceu

tycz

no

- ko

smet

yczn

o -m

edyc

zneg

o

Po

ten

cjał

prz

emys

łów

tra

dyc

yjn

ych

(prz

emys

ł w

łóki

enn

iczy

, od

zież

ow

y i m

ebla

rski

)

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju s

ekto

ra e

ner

gety

czn

ego

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju s

ekto

ra p

rzem

ysłu

m

ater

iałó

w b

ud

ow

lan

ych

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju s

ekto

ra m

aszy

no

weg

o

i ele

ktro

mas

zyn

ow

ego

Po

ten

cjał

ro

zwo

ju b

iogo

spo

dar

ki

Po

ten

cjał

uzd

row

isko

wy

Po

ten

cjał

prz

emys

łów

kre

atyw

nyc

h

Po

ten

cjał

aka

dem

icki

Po

ten

cjał

sfe

ry B

+R

Cen

tral

ne

po

łoże

nie

wo

jew

ód

ztw

a w

kra

ju

Wys

pec

jaliz

ow

ane

ob

szar

y fu

nkc

jon

aln

e

Łód

ź z

ob

szar

em m

etro

po

lital

nym

Wal

ory

prz

yro

dn

iczo

-kra

job

razo

we

do

lin

rzec

znyc

h

Zło

ża s

uro

wcó

w n

atu

raln

ych

Dzi

edzi

ctw

o k

ult

uro

we

Ku

ltu

ra lu

do

wa

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO

Cel 1. Równoważenie systemu osadniczego i poprawa spójności terytorialnej regionu

Cel 2. Zwiększenie dostępności województwa poprzez rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 2007 - 2020

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 2020

REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO RSI LORIS 2005 - 2013

REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI DLA WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO LORIS 2030

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNNY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 2007 – 2013

Spójność i komplementarność polityki regionalnej w budowaniu potencjałów (fragmenty):

Analiza strategicznych dokumentów szczebla regionalnego

Identyfikacja i klasyfikacja specjalizacji regionalnych

Istotną wartością dodaną badania są wyniki trójelementowych badań ankietowych zrealizowanych wśród trzech różnych grup respondentów: przedsiębiorców, pracowników ROT, ekspertów zewnętrznych uczestniczących w Letniej Szkole Innowacji.

Najważniejsze z badań to identyfikacja i klasyfikacja cech oraz determinant sektorowych, a także regionalnych specjalizacji gospodarczych z zastosowaniem metody „pięciu sił” Portera.

Badaniem objęto 14 (z 16) branż uznawanych w polityce rozwoju województwa, jako specjalizacje regionalne. Dla każdej z nich przeprowadzono dwukierunkowe analizy w zakresie:

Determinant sektorowych (metodą 5 Sił Portera)

Determinant regionalnych

Identyfikacja i klasyfikacja specjalizacji regionalnych

Determinanty sektorowe Kontekst strategii i rywalizacji w sektorze (zasięg i struktura rynku, strategie

w sektorze, poziom specjalizacji sektora) Siła przetargowa dostawców Siła przetargowa nabywców Zagrożenie nowymi wejściami Zagrożenie substytutami

Determinanty regionalne Zasoby materialne regionu Regionalny rynek pracy Gęstość relacji sieciowych w regionie Oferta instytucji regionalnych dla sektora Zakorzenienie sektora w regionie

Badaniem objęto 180 wybranych celowo firm w branżach: włókienniczej, medycznej, farmaceutycznej, kosmetycznej, przemysłów kreatywnych, rolno – spożywczej, materiałów budowlanych, maszynowej i elektromaszynowej, IT, logistyki.

Przemysły kreatywne Przemysł meblowy Przemysły maszynowy i elektromaszynowy Eko-przemysły Eko-usługi Usługi dla ochrony zdrowia Logistyka BPO

Przemysł włókienniczy Przemysł energetyczny Przemysł medyczny Przemysł farmaceutyczny Przemysł kosmetyczny Przemysł rolno-spożywczy Przemysł materiałów budowlanych Informatyka i telekomunikacja

Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020

Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Łódzkiego LORIS 2030

Groźba nowych wejść

Groźba substytutów

Siła p

rzeta

rgow

a

dost

aw

ców

Siła

prze

targ

ow

a

odbio

rców

Kontekst strategii i rywalizacji wewnątrz sektora

Metoda „pięciu sił” Portera

Celem badania była pogłębiona analiza specjalizacji regionalnych województwa łódzkiego mająca na celu weryfikację trafności wyboru poszczególnych specjalizacji regionalnych, jako strategicznych z punktu widzenia polityki rozwoju województwa oraz ich klasyfikację ze względu na poziom rozwoju specjalizacji regionalnych.

Przeprowadzona analiza miała na celu wyodrębnienie trzech grup branż:

• obecnych branż kluczowych

• starterów gospodarczych (przyszłych branż kluczowych)

• sektorów uznanych w regionie za innowacyjne i konkurencyjne

Identyfikacja i klasyfikacja specjalizacji regionalnych

Obecne branże kluczowe – rozumiane jako sektory ważne na obecnym etapie rozwoju regionu, bez względu na ich potencjał innowacyjny i rozwojowy w perspektywie najbliższych 10 lat

Startery gospodarcze (przyszłe branże kluczowe) – rozumiane jako sektory, które w perspektywie najbliższych 10 lat mogą stać się ważnymi obszarami specjalizacji gospodarczej regionu

Branże uznawane w regionie za innowacyjne i konkurencyjne – rozumiane jako sektory, które już na obecnym etapie rozwoju regionu, ze względu na ich wysoką innowacyjność, potencjał technologiczny i dalsze perspektywy wzrostu, decydują jednocześnie o jego konkurencyjności i stanowią o jego specyfice gospodarczej

Identyfikacja i klasyfikacja specjalizacji regionalnych

Możliwości oddziaływania polityki regionalnej na sektory regionalne wg ich rodzajów:

Sektory Obecne sektory kluczowe Specjalizacje inteligentne Startery gospodarcze

Przemysł włókienniczy 3

Przemysł materiałów budowlanych 3

Przemysł rolno-spożywczy 3

BPO 2

TSL (transport-spedycja-logistyka) 2

Usługi dla ochrony zdrowia 3

Przemysł maszynowy i elektromaszynowy 1

Przemysł energetyczny 2

Przemysł farmaceutyczny 2 2

Przemysł medyczny 1 1

Przemysł kosmetyczny 2 2

Informatyka i telekomunikacja 1 1

Przemysły kreatywne 3

Przemysł meblarski 3

Eko-przemysły 2

Eko-usługi 2

3 – duże możliwości oddziaływania polityki regionalnej

2 – umiarkowane możliwości oddziaływania polityki regionalnej

1 – niewielkie możliwości oddziaływania polityki regionalnej

• stymulowanie rozwoju silnych potencjałów regionalnych, już dziś decydujących o pozycji konkurencyjnej województwa

• dokapitalizowanie, „wydobycie” i ożywienie uśpionych i nietrwale utraconych potencjałów, mogących w przyszłości istotnie dynamizować rozwój regionu;

• wzmacnianie potencjału badawczo-rozwojowego regionu, głównie związanego ze specjalizacjami regionalnymi;

• Wspieranie potencjału akademickiego, zwłaszcza unikatowych aktywności o znaczeniu krajowym i międzynarodowym;

• Promowanie dobrego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości i lokowania inwestycji;

• Wspieranie rozwoju nowoczesnych zasobów ludzkich;

• Upowszechnienie zintegrowanego planowania strategicznego oraz prowadzenie zintegrowanej i terytorialnie ukierunkowanej polityki rozwoju..

Wyzwania i rekomendacje w zakresie potencjałów regionalnych

• dokonanie przekształceń w strukturze istniejących specjalizacji regionalnych ocenionych jako kluczowe, w kierunku ich proinnowacyjnego rozwoju;

• wzmocnienie sektorów ocenionych jako inteligentne specjalizacje;

• przekształcenie specjalizacji wskazanych jako startery gospodarcze w specjalizacje kluczowe w regionie;

• wsparcie rozwoju priorytetowych obszarów technologii (biotechnologia, mechatronika, nanotechnologie);

• wzmocnienie regionalnych powiązań przedsiębiorstw (rozwój sieci powiązań z otoczeniem gospodarczym i instytucjami, w tym B+R);

• wsparcie inicjatyw klastrowych w obszarach specjalizacji regionalnych.

Wyzwania i rekomendacje w zakresie specjalizacji regionalnych

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

w w w . b p p w l . l o d z k i e . p l