ChronmyKlimat.pl · Web viewPOLSKI. DO 2030 ROKU. Raport techniczno-metodologiczny. Program...

Raport techniczno - metodyczny-----------------------------------

ALTERNATYWNA POLITYKA

ENERGETYCZNAPOLSKI

DO 2030 ROKURaport techniczno-metodologiczny

Program EkoHerkules został dofinansowany ze środków:

Warszawa, czerwiec 2009 r.

Alternatywna polityka energetyczna Polski do roku 2030-----------------------------------

Pamięci prof. Stefana Kozłowskiego

naszego drogiego przewodnika

po meandrach ochrony środowiska

i inicjatora prac nad

„Alternatywną polityką energetyczną Polski do 2030 r.”.

Wdzięczny Zespół InE

2


Spis treści

STRESZCZENIE 7

WPROWADZENIE 14

CZĘŚĆ I. RAPORT TECHNICZNY 19

1. Nowy paradygmat polityki energetycznej 19

2. Cel strategiczny 21

3. Cele szczegółowe 22

4. Zasady realizacji APE 254.1. Zasady dotyczące energetyki 254.2. Zasady wykorzystania energii w transporcie 28

5. Ocena stanu w energetyce i uwarunkowań realizacji APE 295.1 Ocena stanu 295.2 Uwarunkowania realizacji APE 395.3 Wyzwania sektora energetycznego 43

6. Obszary aktywności, czyli kierunki działań APE 446.1 Elektroenergetyka – wybór podstawowego scenariusza 446.2 Elektroenergetyka – porównanie dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego 526.3 Sieci elektroenergetyczne 606.4 Inwestycje w elektroenergetyce – ogółem 606.5 Zaopatrzenie w ciepło 616.6 Zrównoważona mobilność 64

7. Ramy instrumentacji wdrażania APE 667.1 Elektroenergetyka 667.2 Energetyka cieplna 687.3 Transport 71

8. Ryzyko wdrażania APE 73

9. Luki w wiedzy 73

CZĘŚĆ II. RAPORT METODYCZNY 77

10. Warsztaty z organizacjami pozarządowymi, związkami zawodowymi, administracją publiczną i środowiskiem biznesu 77

10.1 Organizacja prac 7710.2 Bezpieczeństwo energetyczne 7810.3 Konkurencyjność 8010.4 Zrównoważony rozwój 8110.5 Wymiar społeczny 8110.6 Podsumowanie warsztatów 83

11. Konferencja i warsztaty "Przyszłość Energetyki. Rozwiązania opłacalne dla polskiej gospodarki" 8411.1 Organizacja konferencji i warsztatów 8411.2 Konferencja 85

3


11.3 Warsztaty 8511.4 Podsumowanie konferencji i warsztatów 86

12. Seminarium weryfikacyjne wersji roboczej dokumentu Alternatywnej Polityki Energetycznej 9012.1 Organizacja spotkania 9012.2 Cele i podstawowe zasady APE 9012.3 Kierunki działania i instrumenty wdrażania 9412.4 Podsumowanie seminarium 99

12. Konsultacje społeczne Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 10012.1 Organizacji konsultacji społecznych 10012.2 Ocena stanu istniejącego i uwarunkowań 10112.3 Cele i zasady realizacji APE 10212.4 Kierunki działania 10512.5 Instrumenty 107

13. Konferencja „Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do roku 2030. Nowy paradygmat tworzenia dokumentów strategicznych” 110

Podsumowanie 113

4


Spis rysunków

Nr Tytuł Str.1. Emisja gazów cieplarnianych (GHG) na świecie w okresie 1970–2050 72. Proces tworzenia Alternatywnej polityki energetycznej Polski do 2030 r. 163. Ślad ekologiczny świata 1960–2050 204. System zaspokajania potrzeb energetycznych w społeczeństwie zrównoważonego rozwoju 265. Stan sieci dystrybucyjnych średnich i niskich napięć 306. Średni wiek sieci przesyłowej w Polsce 307. Sprawność wytwarzania ciepła sieciowego w poszczególnych źródłach w latach 1996–2007 348. Struktura cen różnych źródeł energii 479. Składniki kosztów finansowych – equity 30%, stopa dyskonta 10% 4910. Składniki kosztów finansowych – equity 20%, stopa dyskonta 10% 4911. Alternatywne programy inwestycyjne w elektroenergetyce dla dwóch scenariuszy:

efektywnościowego i atomowego55

12. Produkcja energii elektrycznej według źródeł dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego

56

13. Bilans mocy według źródeł w elektroenergetyce dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego

57

14. Cel strategiczny redukcji emisji CO2 w sektorze bytowo-komunalnym 6315. Porównanie kosztów systemu białych certyfikatów z możliwymi oszczędnościami dla różnych

rocznych stóp oszczędności67

16. Oczekiwany poziom redukcji GHG do roku 2050 dla krajów rozwiniętych 7717. Preferencji wybranych dylematów i problemów APE – wymiar bezpieczeństwo energetyczne… 7918. Preferencji wybranych dylematów i problemów APE – wymiar konkurencyjność … 8019. Preferencji wybranych dylematów i problemów APE – wymiar zrównoważony rozwój… 8120. Preferencji wybranych dylematów i problemów APE – wymiar społeczny… 82

Spis tabel

Nr Tytuł Str.1. Faktyczna i wymagana w Polsce emisja gazów cieplarnianych (w mln ton CO2eq) 232. Porównanie sieci przesyłowych na obszarów wiejskich i miejskich 313. Potencjał ekonomiczny odnawialnych zasobów energii oraz stan jego wykorzystania w 2006 r. 354. Struktura kosztów Capex/Opex 465. Efekty finansowania dla stopy 10% 486. Efekty finansowania dla stopy 5% 487. Podstawowe parametry inwestycyjne 508. Ocena jakościowa poszczególnych nośników energii elektrycznej z punktu widzenia

możliwości ich wdrażania51

9. Porównanie mocy elektrowni i produkcji energii elektrycznej w dwóch scenariuszach: efektywnościowym i atomowy

53

10. Porównanie programów inwestycyjnych w elektroenergetyce w dwóch scenariuszach: efektywnościowym i atomowym

54

11. Porównanie emisji CO2 dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego 5812. Porównanie kosztów inwestycyjnych w obszarach różnicujących scenariusze 5913. Zakres niezbędnych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych 6014. Prognozy emisji w sektorze komunalno-bytowym – podstawowe dane 6115. Potencjał i jego efektywność 6516. Prognoza pracy przewozowej w okresie do 2030 r. – wariant KT i wariant ZRT 6517. Prognoza konsumpcji energii w wariantach KT i ZRT - w mld MJ i odpowiadająca jej emisja

gazów cieplarnianych66

18. Statystyka warsztatów w ramach APE 7719. Najczęściej powtarzające się grupy zagadnień (problemy/dylematy) w poszczególnych blokach

dyskusyjnych83

5


Najczęściej używane skróty

Skrót Rozwinięcie skrótuAGD Sprzęt gospodarstwa domowegoAPE Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do roku 2030BAT Best available technique (najlepsza dostępna technika)BAU Business as usual (biznes jak zwykle)CAN Europe Climate Action Network – Europe (sieć europejskich organizacji zajmujących się ochroną

klimatu)CCGT Combined cycle gas turbine (elektrownie gazowo-parowe opalane gazem ziemnym)CCS Carbon capture and storage (wychwytywanie i składowanie CO2 w głębokich warstwach

geologicznych)CDM Clean development mechanism (mechanizm czystego rozowju)CO2eq Emisja ekwiwalentna gazów cieplarnianych wyrażona w CO2

COP-15 15 Conference of the Parties (15 Konferencja Stron Konwencji Klimatycznej)DSM Demand side management (zarządzanie stroną popytową)ESCo Energy service company (firma usług energetycznych)EU ETS European Union Emission Trading System (europejski system handlu uprawnieniami do

emisji gazów cieplarnianych)FEWE Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energiigha Hektar globalnyGHG Greenhouse gases (gazy cieplarniane) GJ GigadżulGW GigawatIGCC Integrated gasification combined cycle (technologia bloku gazowo-parowego ze

zintegrowanym zgazowaniem paliwa)JI Joint implementation (wspólne wdrożenia)koe Kilogram of oil equivalent (ekwiwalentny kilogram ropy naftowej)kWh/m2/rok Kilowatogodzina na metr kwadratowy na rokMWh MegawatogodzinaNFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki WodnejnN Linie energetyczne niskich napięćNN+WN Linie energetyczne wysokich napięćnon-ETS Non-Emission Trading System (skrót dotyczący emisji ze źródeł nieobjętych europejskim

systemem handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych)OECD Organization for Economic Co-operation and Development (Organizacja Współpracy

Gospodarczej i Rozwoju) OZE Odnawialne źródła energiiPGNiG Polskie Górnictwo Naftowe i GazownictwoPJ/r Petadżul na rokPKB Produkt krajowy bruttoPTPiREE Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii ElektrycznejRTV Sprzęt radiowo-telewizyjnySN Linie energetyczne średnich napięcieSolar CST Concentrating solar technologies (produkcja energii elektrycznej i ciepła oparta na

skoncentrowanej energii Słońca)TJ TeradżulTPA Third party access (dostęp strony trzeciej do infrastruktury sieciowej )TPF Third party financing (finansowanie przez stronę trzecią)TWh/r Terawatogodzina na rokUE Unia EuropejskaWWF World Wildlife Fund (Światowy Fundusz na rzecz Ochrony Przyrody)

6

http://www.ptpiree.com.pl/


Streszczenie

Rewolucja przemysłowa, która zaczęła się mniej więcej ćwierć wieku temu, stała się możliwa ze względu na wzrastającą dostępność energii, i to w postaci, która mogła być w miarę łatwo transportowana na duże odległości. W państwach zwanych dzisiaj rozwiniętymi energia elektryczna, ropa naftowa, gaz i w mniejszej skali ciepło stały się powszechnie dostępne. Obecnie kraje rozwijające się podążają tą samą ścieżką rozwoju, ścieżką rewolucji przemysłowej.

Przez wiele dziesiątków lat nie dbano ani o racjonalne gospodarowanie zmniejszającą się ilością energetycznych zasobów nieodnawialnych (węgiel, ropa naftowa i gaz), ani o wynikające z ich użytkowania skutki dla środowiska przyrodniczego i zdrowia ludzi. W drugiej połowie XX w. okazało się, że w przyrodzie nie ma czegoś takiego jak „obiad za darmo”. Za marnotrawstwo zasobów i lekceważenie jakości środowiska przyszło zapłacić naszemu pokoleniu. Cenę takiego rozwoju ponosić będą także następne pokolenia. Energetyczne zasoby nieodnawialne są coraz mniejsze. Według różnych prognoz wystarczy ich jeszcze na 2–5 generacji, tzn. 40–150 lat. Jednocześnie zanieczyszczenia generowane przez energetykę stały się problemem globalnym. Nadmierna emisja gazów cieplarnianych zaczyna zagrażać stabilności klimatu kuli ziemskiej, a prognozy – w przypadku braku zdecydowanych działań ochronnych – są zatrważające (rys.1).

Rys. 1. Emisja gazów cieplarnianych (GHG) na świecie w latach 1970–2050

Źródło: Netherlands Environmental Assessment Agency, IPCCSRES A1FI, HSBC [za:] A Climate for Recovery. The Colour of Stimulus Goes Green. HSBC Bank. 25 February 2009.

Skutki oddziaływania człowieka na naszą planetę najlepiej obrazuje tzw. ślad ekologiczny1. Zdolność Ziemi do zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych ludzi, mimo

1 Ślad ekologiczny (ang. ecological footprint ) – zapotrzebowanie człowieka na zasoby naturalne biosfery. Porównywana jest konsumpcja zasobów naturalnych ze zdolnością Ziemi do ich regeneracji. Ślad ekologiczny to szacowana liczba hektarów, ważona przez produktywność biologiczną poszczególnych form użytkowania terenu, powierzchni lądu i morza, potrzebna do rekompensacji zasobów zużytych na konsumpcję i absorpcję odpadów. Ślad mierzony jest w hektarach globalnych (gha).

7

1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 20500

10

20

30

40

50

60

70

80

Świat

Rok

Em

isja

GH

G w

GtC

O2e

q


regeneracji, została przekroczona o 30%. Ślad ekologiczny wynosi obecnie 2,7 gha na osobę, a biologiczna zdolność (pojemność) do regeneracji zasobów planety jest oceniana na 2,1 gha na osobę. Oznacza to, że jeśli nie nastąpią zasadnicze zmiany w gospodarowaniu ekosystemem Ziemi, tzn. jeśli nie zmienimy wzorców produkcji i konsumpcji, to od połowy lat 30. XXI w. na zaspokajanie potrzeb będziemy potrzebowali zasobów nie jednej, ale dwóch planet2.

Oznacza to, że niezbędna jest zmiana paradygmatu, tzn. sposobu podejścia człowieka do rozwoju. Nie można dłużej lekceważyć ograniczoności zasobów nieodnawialnych oraz zaburzeń systemów podtrzymujących życie na Ziemi, takich jak klimat globalny. Pierwszym krokiem powinno być uwzględnienie tej fundamentalnej zmiany w planowaniu strategicznym. Punktem wyjścia dalekosiężnych rozwiązań nie mogą być tylko potrzeby człowieka i gospodarki. Powinny nimi być:

♦ limity zasobów, które mogą być dostępne dla każdej dziedziny, kraju czy regionu;

♦ dopuszczalne wielkości odprowadzanych zanieczyszczeń wynikające ze zdolności środowiska przyrodniczego do ich absorpcji.

Dotychczasowe podejście, polegające na formułowaniu najpierw skali zaspokojenia potrzeb społecznych i gospodarczych, a następnie podejmowaniu prób poprawy efektywności wykorzystania zasobów oraz minimalizacji oddziaływania na środowisko, jest nie do zaakceptowania. Wynika to z faktu skończoności kuli ziemskiej (zasoby i zdolność do radzenia sobie z zanieczyszczeniami) oraz zasad sprawiedliwości międzypokoleniowej i przezorności ekologicznej.

Ta właśnie filozofia i wynikająca z niej konieczność zmiany paradygmatu stanęły u podstaw prac nad Alternatywną Polityką Energetyczna Polski do roku 2030 (APE); stąd też w nazwie raportu słowo „alternatywna”. Nie wyraża ono dezaprobaty dla polityk energetycznych proponowanych przez władze, nie oznacza też oparcia rozwoju tego sektora jedynie na alternatywnych źródłach; wyraża niezbędność zmiany paradygmatu podejścia do dokumentów strategicznych. Nie chodzi tu tylko o energetykę, ale także o inne dziedziny gospodarki oraz opracowania strategiczne formułowane dla kraju, województw czy poszczególnych miast i gmin wiejskich.

Drugim aspektem, który w pewnej mierze wyraża alternatywny sposób podejścia do tworzenia (a nie tylko konsultowania) takich dokumentów, jest szeroki udział społeczny w ich tworzeniu. Proces uspołecznienia APE przebiegał w następujących etapach:

♦ Identyfikacja podstawowych problemów/dylematów, które powinny znaleźć rozwiązanie w wyniku APE, wyrażanych przez poszczególne grupy interesariuszy: organizacje pozarządowe, zwłaszcza ekologiczne, związki zawodowe, przedsiębiorcy, przedstawiciele administracji publicznej i eksperci.

♦ Opracowanie scenariuszy3, które pozwoliłyby na dążenie do rozwiązania zidentyfikowanych problemów/dylematów, ale mieściły się w wyznaczonych, w ramach zmiany paradygmatu, limitach zanieczyszczeń, tzn. dopuszczalnej wielkości emisji gazów cieplarnianych.

2 http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/world_footprint/3Ze względu na szczupłość środków finansowych, a także edukacyjny, a nie czysto planistyczny charakter opracowania, analiza scenariuszowa objęła tylko elektroenergetykę.

8

http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/world_footprint/


♦ Poddanie opracowanych scenariuszy debacie publicznej, w ramach której dyskutowano o nich w czterech wymiarach: bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności, zrównoważonego rozwoju i wymiarze społecznym. W trakcie debaty dokonano wyboru scenariusza przeznaczonego do dalszych prac.

♦ Przygotowanie, w nawiązaniu do wybranego scenariusza, wstępnej wersji roboczej raportu APE i poddanie jej osądowi wybranej grupy ekspertów reprezentujących różne dziedziny i różne punkty wiedzenia.

♦ Poddanie wersji roboczej APE, po niezbędnych zmianach i uzupełnieniach wynikających z opinii ekspertów, szerokim konsultacjom społecznym w czterech miastach, w: Krakowie, Katowicach, Wrocławiu i Gdańsku.

♦ Przygotowanie trzech publikacji końcowych (raport dla osób podejmujących decyzje, raport techniczny i broszura informacyjna dla społeczeństwa) oraz zorganizowanie konferencji podsumowującej.

Łącznie w proces społecznego tworzenia APE było zaangażowanych około 550 osób.

Punktem wyjścia APE była analiza obecnej sytuacji energetycznej Polski, którą można przedstawić jako stan przejściowy pomiędzy gospodarką centralnie planowaną charakteryzującą się: niską efektywnością energetyczną, wysoką energochłonnością, wysoką emisyjnością, monokulturą węglową i państwowym monopolem, a wysoko rozwiniętą gospodarką wolnorynkową, którą cechują: wysoka efektywność energetyczna, niska energochłonność, niska emisyjność, dywersyfikacja paliw i źródeł energii oraz rozwinięty rynek energii z wieloma podmiotami, głównie prywatnymi. Świadczą o tym następujące argumenty: ♦ Podstawowym problemem polskiej energetyki jest jej niska wydajność (produktywność),

na co nakłada się niska efektywność wykorzystania (użytkowania) energii. Według Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, potencjał oszczędzania do roku 2020 wynosi 26,8 TWh/r w energii elektrycznej i 512,9 PJ/r w paliwach i innej energii4.

♦ Ze względu na ponad 90-procentowy udział węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej, sektor energetyczny charakteryzuje się wysoką emisyjnością, wynoszącą około 950 kg CO2/MWh.

♦ W polskiej energetyce istnieją ogromne dysproporcje techniczne, tzn. jej techniczna struktura nie jest dostosowana do potrzeb funkcjonalnych i wymagań odbiorców. Dotyczy to zarówno mocy wytwórczych i ich rozmieszczenia, jak i sieci przesyłowych. Przykładowo w 2010 r. 39% bloków energetycznych będzie liczyło ponad 40 lat.

♦ Polska energetyka znajduje się w poważnym kryzysie ekonomicznym, o czym świadczy trwającą zapaść inwestycyjna.

♦ Niefunkcjonująca lub niepełna legislacja utrudnia funkcjonowanie sektora; część rozwiązań jest wybitnie niedokończona, niektórych brak.

♦ W sektorze energetycznym, szczególnie w jego części sieciowej, nadal funkcjonuje kultura monopolu, a nawet urzędu.

4 Raport. Potencjał efektywności energetycznej i redukcji emisji w wybranych grupach użytkowania energii. Droga naprzód do realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Górnośląski, Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, INFORSE, European Climate Foundation. Katowice 2009.

9


♦ Potencjał energetyki odnawialnej jest znaczący, przy dzisiejszym poziomie techniki szacuje się go na 46-procentowy udział w energii pierwotnej. Potencjał ekonomiczny na rok 2020 jest szacowany na blisko 22% energii finalnej. Obecnie Polska wykorzystuje mniej niż 1/5 tego potencjału.

♦ Zmiany w sektorze transportu doprowadziły do nadmiernej przewagi samochodu kosztem innych form realizacji potrzeb transportowych, co doprowadziło do dużego wzrostu zużycia paliw transportowych. Sektor ten jako jedyny zanotował w okresie 1988–20065

znaczny wzrost emisji gazów cieplarnianych, i to o ponad 77%6.

Na sytuację krajową nakładają się uwarunkowania zewnętrzne, przede wszystkim proces globalizacji wraz z nasilającym się kryzysem finansowym oraz polityka energetyczno-klimatyczna UE, przy braku rzeczywistej (nie zaś deklaratywnej) integracji europejskiej w obszarze sektora energetycznego.

Zbudowanie zrównoważonej energetyki wymaga podporządkowania się kilku istotnym zasadom:

♦ wysokiej efektywności energetycznej stylu życia;

♦ wysokiej efektywności końcowego użytkowania energii;

♦ wysokiej sprawności wytwarzania i przesyłania energii;

♦ ponoszenia pełnych kosztów wytwarzania, dystrybucji i użytkowania energii oraz paliw; ♦ kształtowania zrównoważonej mobilności.

W nawiązaniu do proponowanego paradygmatu i przedstawionych wyżej zasad przyjęto następujący cel strategiczny Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku: tworzenie warunków do efektywnego zaspokajania potrzeb energetycznych w ramach wyznaczonych i dostępnych zasobów naturalnych oraz limitów dotyczących odprowadzania zanieczyszczeń do środowiska.

Takie sformułowanie celu strategicznego nawiązuje do konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju. Jako ramy wyznaczające ten cel strategiczny przyjęto wielkość emisji gazów cieplarnianych ustaloną zarówno przez rząd w Polityce Klimatycznej w 2003 r. (redukcja o 40% w okresie 1988–2020)7, jak i w pakiecie energetyczno-klimatycznym UE (redukcja o 20–30%8 w okresie 1990–2020).

Aby osiągnąć ten cel strategiczny, wyrażony dopuszczalną wielkością emisji CO2,

konieczne było sformułowanie strategii dojścia do tego limitu, w formie scenariuszy o różnym „miksie” energetycznym, przy założeniu zaspokojenia potrzeb na energię elektryczną. Fundamentalnym założeniem modelu, służącym do porównania scenariuszy, było przyjęcie,

5 1988 – rok bazowy dla Polski z punktu widzenia spełnienia wymogów Protokołu z Kioto.6 Krajowa inwentaryzacja emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych za rok 2006. Raport wykonany na potrzeby Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokołu z Kioto. Krajowy administrator systemu handlu uprawnieniami do emisji krajowe centrum inwentaryzacji emisji. kwiecień 2008 7 Polityka klimatyczna Polski. Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do 2020 roku. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, październik 2003 r.8 Wielkość ta jest zależna od ustaleń Konferencji Klimatycznej w Kopenhadze w grudniu 2009 r. Jeżeli inne państwa rozwinięte (oprócz UE) przyjmą zdecydowane cele redukcyjne zostanie zarysowana droga dochodzenia do ograniczeń emisji w państwach rozwijających się, to cel ten będzie wynosił 30%. W innym przypadku będzie to 20%.

10


że sektor elektroenergetyki wyemituje w 2020 r. o 40% mniej CO2 niż w 1988 r. i o 20% mniej niż w roku 2005. Aby to osiągnąć, należało skonstruować odpowiednie struktury zaspokajania potrzeb na energię elektryczną, tzw. miks energetyczny lub raczej miks redukcyjny (ang. energy mix lub raczej reduction mix) z wystarczającym udziałem technologii zeroemisyjnych. Udział energetyki odnawialnej starano się utrzymać na poziomie minimum 20% energii wytworzonej z uwzględnieniem wymogu Programu 3 x 209 i wynikającego z niego obowiązku 15-procentoweg udziału energii odnawialnej w całkowitym bilansie energii końcowej w Polsce w 2020 r. Podstawowym parametrem modelującym scenariusze były wzrost (w wyniku inwestycji) i spadek (w wyniku dekapitalizacji) mocy zainstalowanej w poszczególnych rodzajach instalacji wytwarzających energię elektryczną. Analizie poddano scenariusze:

♦ „wszystko mający”,

♦ bez atomu,

♦ bez węgla brunatnego,

♦ bez gazu,

♦ z maksymalnym udziałem energetyki odnawialnej,

♦ maksymalnej efektywności energetycznej

Biorąc pod uwagę różne aspekty, m.in. koszty, zagadnienia technologiczne, problemy społeczne i kwestie ekologiczne, do dalszych prac wybrano scenariusz z maksymalną, zmienną w czasie efektywnością energetyczną i znacznym udziałem OZE. Scenariusz ten uzyskał poparcie w trakcie konferencji dotyczącej wyboru scenariusza do dalszych prac, którą zorganizowało InE. Wybór tego scenariusza oznacza:

♦ wielkość produkcji energii elektrycznej na poziomie 171 TWh w roku 2020 i na poziomie 192 TWh w roku 2030, przy 156 TWh w roku 2005;

♦ tempo wzrostu efektywności energetycznej na poziomie 2,5% średnio rocznie do roku 2020, a później na poziomie 2% średnio rocznie do roku 2030;

♦ wielkość udziału energetyki odnawialnej na poziomie 19% energii końcowej w roku 2020 i na poziomie 35% energii końcowej w roku 2030, przy 7% w roku 2006;

♦ spadek emisji CO2 z 147 mln ton w roku 2005 do 116 mln ton w roku 2020 i do 71 mln ton CO2 w roku 2030 (dotyczy elektrowni i elektrociepłowni zawodowych ujętych w EU ETS).

Oprócz elektroenergetyki, kluczowym zagadnieniem APE jest zaspokojenie potrzeb na ciepło. Do obliczenia tego zapotrzebowania i wielkości emisji CO2 wskutek jego użytkowania przyjęto, że do roku 2020 powierzchnia użytkowa w budynkach wzrośnie do 250 mln m2, a do roku 2030 – do 400 mln m2. Aby spełnić wymóg celu strategicznego, konieczne będzie utrzymanie tempa redukcji emisji CO2 przez wzrost efektywności energetycznej i zmianę struktury paliwowej. W konsekwencji emisja CO2 powinna zmniejszyć się o 48% do roku 2020 i o 57 % do roku 2030 w stosunku do roku 1996 . Uzyskanie takiej redukcji wymaga podjęcia zdecydowanych działań, obejmujących: ograniczenie zużycia ciepła, ograniczenie 9 Cele wyznaczone przez pakiet energetyczno-klimatyczny UE, tzn.. 20-procentowe zmniejszenie zużycia energii do roku 2020 w stosunku do scenariusza „biznes jak zwykle”, 20-procentowy udział OZE w użytkowaniu energii finalnej i 20-procentowa redukcja emisji gazów cieplarnianych w okresie 1990–2020.

11


rozwoju nowego budownictwa o wysokim potencjale zapotrzebowania na ciepło (w 2020 roku nowe budynki powinny zużywać 25 kWh/m2/rok energii cieplnej), dalszą promocją termomodernizacji budynków, wzrost efektywności energetycznej i zasadniczą poprawę sprawności wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej.

Szczególnie trudne będzie wpisanie w limit celu strategicznego wzrostu zużycia energii w transporcie, w którym prognoza scenariusza „biznes jak zwykle” mówi o wzroście emisji CO2eq o ponad 56% w roku 2020 i o ponad 67% w roku 2030 w stosunku do roku 2005. Krokiem w kierunku bardziej zrównoważonego transportu będzie osiągnięcie znacznie mniejszego wzrostu emisji, wynoszącego w roku 2020 mniej niż 22%, a w roku 2030 – około 27% także w stosunku do roku 2005. Konieczne są radykalne działania prowadzące do zmniejszenia o 25% zużycia energii w transporcie w stosunku do scenariusza „biznes jak zwykle”, które można podzielić na cztery grupy:

1. działania prowadzące do zwolnienia tempa wzrostu transportochłonności gospodarki i życia (mierzonej liczbą tonokilometrów i pasażerokilometrów);

2. działania powodujące zahamowanie wzrostu –lub nawet ograniczenie – udziału środków transportu wysokoenergochłonnych, tzn. transportu drogowego ładunków, transportu indywidualnego osób (samochód osobowy) i transportu lotniczego;

3. działania mające na celu poprawę efektywności funkcjonowania transportu, np. przez zwiększenie stopnia wykorzystania ładowności środków transportu w przewozach ładunków i osób;

4. popieranie postępu w technologii transportu, przede wszystkim produkcji środków transportu o zwiększonej efektywności energetycznej oraz zasilanych ze źródeł energii alternatywnych wobec ropy i węgla.

Takie radykalne działania są konieczne, aby w latach 2005–2020 w sektorach nieobjętych handlem uprawnieniami do emisji (budownictwo, transport, gospodarka odpadami) wzrost emisji gazów cieplarnianych nie był większy niż 14%. Takie zobowiązania dla Polski zostały zapisane w pakiecie energetyczno-klimatycznym UE.

Uzyskanie zamierzonych celów w ramach elektroenergetyki, zaopatrzenia w ciepło i transportu wymaga wprowadzenia całego zestawu instrumentów. Oto najważniejsze:

a) powołanie agencji ds. energii i klimatu z zadaniami tworzenia polityki i legislacji;b) wprowadzenie ulgi kredytowej (tax credits) przyznawanej za zakupy lub inwestycje

energooszczędne; c) rozwinięcie systemu zbywalnych praw majątkowych związanych ze świadectwami

pochodzenia, nazywanymi kolorowymi certyfikatami:♦ zielone – wspierające rozwój elektroenergetyki odnawialnej, ♦ czerwone – wspierające wysoko sprawną kogenerację węglową (i mikroźródła), ♦ żółte – wspomagające energetykę gazową,♦ białe – wspierające efektywność energetyczną,♦ błękitne – wspierające wysoko sprawne źródła η> 46%,♦ pomarańczowe – wspierające technologie „czystego węgla”, np. CCS;

d) przeprowadzenie powszechnej kampanii edukacyjnej na rzecz poszanowania energii zarówno w gospodarstwach domowych i obiektach użyteczności publicznej, jak i w przedsiębiorstwach;

12


e) wprowadzenie funduszu wspierania efektywności energetycznej oraz energetyki odnawialnej;

f) wprowadzenie na szeroką skalę zarządzania popytem w sektorze transportowym wraz z budowaniem struktur przestrzennych o niskiej transportochłonności oraz promocją transportu publicznego i niezmotoryzowanego, a także znaczna poprawa jego efektywności.

Głównym celem APE nie jest wskazanie jedynych możliwych lub najlepszych rozwiązań zapewniających bezpieczne, konkurencyjne dostawy energii. Zamierzaliśmy przedstawić argumenty przemawiające za tym, że możliwe jest alternatywne podejście do kształtowania polityki energetycznej, wychodzące od dopuszczalnego obciążenia środowiska przyrodniczego. Wskazany scenariusz nie tylko w najwyższym stopniu przyczynia się do zapewnienia bezpiecznych i konkurencyjnych dostaw energii, ale spełnia również warunki zrównoważonego rozwoju i uwzględnia cele społeczne. Wskazujemy, że przy odpowiednich środkach podejście takie można by poddać procedurze optymalizacyjnej. Niestety, to ostatnie zadanie jest jeszcze przed nami – obywatelami i rządem RP.

Formułując na przykładzie APE nowy paradygmat tworzenia dokumentów strategicznych trzeba mieć na uwadze, to że:

♦ limity środowiskowe są punktem wyjścia;

♦ tworzenie dokumentu ma charakter partycypacyjny;

♦ celem jest jak najkorzystniejsze w sensie społecznym, gospodarczym i przyrodniczym zaspakajanie potrzeb a nie tworzenie nowych mocy produkcyjnych czy usługowych;

możemy w sposób zdecydowany przybliżyć się do wdrażania konstytucyjne zasady zrównoważonego rozwoju w procesie jego programowania.

13


Wprowadzenie

Niniejsza publikacja stanowi jedno z trzech opracowań podsumowujących prace nad Alternatywną Polityką Energetyczną Polski do roku 2030 (APE). Pozostałe dwa to: raport dla osób podejmujących decyzje i broszura dla społeczeństwa10. Celem publikacji jest przedstawienie w sposób szczegółowy dorobku technicznego prac nad APE oraz zaprezentowanie efektów poszczególnych etapów prac stanowiących dorobek metodyczny tworzenia dokumentów strategicznych w sposób alternatywny. Warto bowiem zaznaczyć, że całość przedsięwzięcia jest częścią szerszego programu aktywnej edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju pt. Eko-Herkules realizowanego przez Instytutu na rzecz Ekorozwoju w okresie 2007 – 2009. Mamy nadzieję, że ten dorobek techniczny i metodyczny będzie mógł być wykorzystany przy innych pracach na dokumentami strategicznym dotyczącymi całego kraju czy poszczególnych jego części jak i poszczególnych sektorów czy zagadnień. Zastosowanie tego podejścia służyć będzie praktycznemu przełożeniu konstytucyjne zasady zrównoważonego rozwoju do praktyki planistycznej, a przez nią do wdrażania tej idei w kraju.

Alternatywne podejście do tworzenia dokumentów strategicznych nie wynika z dezaprobaty dla polityk energetycznych proponowanych przez władze, nie oznacza też oparcia rozwoju tego sektora jedynie na alternatywnych źródłach; wyraża niezbędność zmiany paradygmatu podejścia do dokumentów strategicznych. Nie chodzi tu tylko o energetykę, ale także o inne dziedziny gospodarki oraz opracowania strategiczne formułowane dla kraju, województw czy poszczególnych miast i gmin wiejskich.

Po pierwsze wynika to z faktu skończoności zasobów zwłaszcza nieodnawialnych oraz ograniczoności odprowadzania zanieczyszczeń zwłaszcza takich, które naruszają systemy podtrzymujące życie na Ziemi, jak klimat globalny. Szacuje się, że obecna cywilizacja przekroczyła te granicy i żyje w części na koszt następnych pokoleń11. Oznacza to, że niezbędna jest zmiana paradygmatu, tzn. sposobu podejścia człowieka do rozwoju. Nie można dłużej lekceważyć ograniczoności zasobów nieodnawialnych oraz zaburzeń systemów podtrzymujących życie. Pierwszym krokiem powinno być uwzględnienie tej fundamentalnej zmiany w planowaniu strategicznym. Punktem wyjścia dalekosiężnych rozwiązań nie mogą być tylko potrzeby człowieka i gospodarki. Powinny nimi być:

♦ limity zasobów, które mogą być dostępne dla każdej dziedziny, kraju czy regionu;

♦ dopuszczalne wielkości odprowadzanych zanieczyszczeń wynikające ze zdolności środowiska przyrodniczego do ich absorpcji.

Bezpieczeństwo energetyczne stało się w ostatnich latach jednym z najważniejszych w Polsce zagadnień: politycznych, gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Skala tych 10 Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport dla osób podejmujących decyzję. Instytut na rzecz Ekorozwoju. Warszawa 2009; Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Energia – konieczność ale i odpowiedzialność. Broszura dla społeczeństwa. Instytut na rzecz Ekorozwoju. Warszawa 2009. 11 Skutki oddziaływania człowieka na naszą planetę najlepiej obrazuje tzw. ślad ekologiczny. Zdolność Ziemi do zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych ludzi, mimo regeneracji, została przekroczona o 30%. Ślad ekologiczny wynosi obecnie 2,7 gha na osobę, a biologiczna zdolność (pojemność) do regeneracji zasobów planety jest oceniana na 2,1 gha na osobę. Oznacza to, że jeśli nie nastąpią zasadnicze zmiany w gospodarowaniu ekosystemem Ziemi, tzn. jeśli nie zmienimy wzorców produkcji i konsumpcji, to od połowy lat 30. XXI w. na zaspokajanie potrzeb będziemy potrzebowali zasobów nie jednej, ale dwóch planet. Więcej na ten temat można znaleźć na stronie http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/world_footprint/.

14



zagadnień sprawia, że polityka energetyczna nie może być wyłącznie domeną specjalistów w dziedzinie wytwarzania energii i rynku energetycznego. W procesie budowania polityki energetycznej niezbędny jest udział specjalistów z różnych sektorów gospodarki oraz przedstawicieli: administracji samorządowej, związków zawodowych, organizacji społecznych, w tym ekologicznych itd.

Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) podjął próbę stworzenia takiej alternatywnej polityki. Główną ideą tej propozycji było zapewnienie szerokiego udziału różnych grup społecznych w procesie jej przygotowywania, tak aby odnosiła się ona do wszystkich najważniejszych wyzwań gospodarczych, społecznych i środowiskowych.

Odmienność podejścia do tworzenia polityki energetycznej – stąd określenie „alternatywna” – wynika z przyjęcia innego niż tradycyjny punktu wyjścia. Jest nim konieczność ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do wyznaczonego poziomu. W ramach dopuszczalnej wielkości emisji tych gazów (limitów) poszukiwano najbardziej efektywnych (w sensie ekonomicznym, społecznym i ekologicznym) sposobów gospodarowania zasobami energetycznymi oraz metod zaspokajania potrzeb na energię elektryczną, ciepło, gaz i paliwa płynne.

Przystępując do pracy nad Alternatywną Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku (APE), przyjęto założenie, że charakteryzować ją powinny:

Bezpieczeństwo energetyczne – zasadne i godziwe zaspokajanie potrzeb na usługi energetyczne w wymiarze bezpieczeństwa politycznego kraju oraz bezpieczeństwa indywidualnych odbiorców energii (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, jednostek osadniczych).

Konkurencyjność – tworzenie równoprawnych warunków i mechanizmów rynkowych dla różnych form wytwarzania energii; uwzględniania kosztów zewnętrznych, długofalowego rachunku zysków i strat, redukcji subsydiów, a jednocześnie zmierzanie do minimalizacji wpływu decyzji politycznych.

Dbałość o zrównoważony rozwój – konieczność uwzględniania interesu przyszłych pokoleń w określaniu polityk i strategii gospodarczych. Zrównoważony rozwój powinien być w niej uwzględniany przynajmniej w tym samym stopniu, w jakim jest respektowany interes pokoleń współczesnych. Powinien się także wyrażać wielkością dopuszczalnej emisji gazów cieplarnianych, zwłaszcza CO2.

Dbałość o społeczny (i kulturowy) wymiar energetyki – zabezpieczenie potrzeb energetycznych z uwzględnieniem możliwości tworzenia miejsc pracy, zwłaszcza na obszarach wiejskich, oraz pobudzania i tworzenia warunków do wspierania lokalnej przedsiębiorczości i rozwoju cywilizacyjnego.

Prace nad alternatywną polityką energetyczna odbywały się w czterech etapach (rys.2):

a) diagnoza i dylematy stojące przez energetyką

Przygotowano diagnozę obecnej sytuacji energetyki. Zorganizowano cztery jednodniowe seminaria dla zainteresowanych stworzeniem APE przedstawicieli organizacji pozarządowych, samorządu terytorialnego, administracji rządowej, przemysłu i energetyki oraz związków zawodowych. Ich celem były: zapoznanie z celami projektu, identyfikacja

15


Rys. 2. Proces tworzenia Alternatywnej polityki energetycznej Polski do 2030 r.

16

Warsztaty (organizacje pozarządowe, związki

zawodowe, administracja publiczna i eksperci oraz

przedstawiciele przedsiębiorców) służące

identyfikacji podstawowych problemów i dylematów polityki energetycznej.

Konferencja i warsztaty p.t. „Przyszłość energetyki.

Rozwiązania opłacalne dla Polski” służące dyskusji na

zaproponowanymi scenariuszami APE wraz z

wyborem najbardziej korzystnego.

Spotkanie wybranego grona ekspertów

celem przedyskutowania

wstępnej wersji raportu APE.

Spotkania konsultacyjne ze społeczeństwem w

Krakowie, Katowicach, Wrocławiu i Gdańsku

celem zasięgnięcia opinii o projekcie raportu

APE.

Konferencja podsumowująca p.t.

„Alternatywna polityka energetyczna Polski do

roku 2030. Nowy paradygmat tworzenia

dokumentów strategicznych”.

Trzy publikacje:Raport dla

podejmujących decyzje.

Raport techniczno - metodyczny

Broszura dla społeczeństwa

ZESPÓŁ KONSULTANTÓW

ZESPÓŁ PISZĄCY – EKSPERT KLUCZOWY I EKSPERCI WSPOMAGAJĄCY

Diagnoza stanuobecnego energetyki

Podstawowe problemy/dylematy

energetyki

Scenariusze elektroenergetyki

Wybór najbardziej korzystnego scenariusza

Robocza wersja raportu APE

Uwagi i zalecenia do raportu APE

Projekt raportu APE

Opinie o projekcie raportu APE

Materiały końcowe prac nad APE


osób, które będą wspierać proces tworzenia polityki, i włączenie do tego procesu jak najszerszego grona uczestników. Każde z seminariów zakończyło się identyfikacją dylematów istotnych dla poszczególnych grup. W seminariach wzięło udział 90 osób, zgłoszono na nich 125 różnego rodzaju problemów i dylematów.

b) opcje służące rozwiązaniu zidentyfikowanych dylematów wraz ze strategiami ich wdrażania

Przygotowano scenariusze polityki uwzględniające dylematy zidentyfikowane w trakcie wcześniejszych seminariów. Zaprezentowano je w trakcie konferencji, w której, oprócz osób uczestniczących we wcześniejszych seminariach, wzięli udział politycy oraz przedstawiciele administracji rządowej, łącznie ponad 110 osób. Celem konferencji było zestawienie wszystkich istotnych zagadnień, do których powinna się odnosić alternatywna polityka energetyczna, oraz przedyskutowanie pojawiających się dylematów i problemów z jej wdrażaniem.

c) przygotowanie wstępnej wersji opracowania

Przygotowano wstępny projekt dokumentu, zawierający analizę głównych dylematów polityki oraz propozycje ich rozwiązania, a także możliwe i rekomendowane propozycje realizacji celów polityki. Projekt stał się obiektem debaty w trakcie seminarium weryfikacyjnego z udziałem 14 ekspertów.

d) przygotowanie końcowego raportu

Wnioski z seminarium posłużyły do przygotowania wersji dokumentu uwzględniającej uwagi i komentarze zgłoszone w trakcie seminarium, a po konsultacjach w trakcie czterech spotkań, w: Krakowie, Katowicach, Wrocławiu i Gdańsku, w których wzięły udział 184 osoby, przygotowano ostateczną wersję dokumentu alternatywnej polityki energetycznej Polski. Wersję tą zaprezentowano w czerwcu 2009 na konferencji podsumowującej prace nad APE.

Łącznie we wszystkich spotkaniach służących współtworzeniu raportu APE wzięło udział blisko 550 osób.

Prace nad APE trwały od listopada 2007 r. do czerwca 2009 r. Przewodniczył im, jako ekspert kluczowy, prof. Krzysztof Żmijewski z Politechniki Warszawskiej. W przygotowywaniu dokumentu wzięło udział wielu ekspertów i współpracowników InE:

a. eksperci wspomagający

dr Zbigniew Karaczun (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego);

dr Andrzej Kassenberg (Instytut na rzecz Ekorozwoju);

dr Sławomir Pasierb (Fundacja Efektywnego Wykorzystania Energii);

prof. Wojciech Suchorzewski (Politechnika Warszawska);

b. konsultanci

mgr inż. Stanisław Poręba (doradca Zarządu PGE Górnictwo i Energetyka S.A.);

mgr inż. Tomasz Chruszczow (Forum CO2);

dr Tomasz Kaczor (Prevision);

17


prof. Jerzy Niewodniczański (AGH, b. prezes Państwowej Agencji Atomistyki);

prof. Jan Popczyk (Politechnika Śląska);

dr Janusz Steinhoff (przewodniczący Rady Regionalnej Izby Gospodarczej w Katowicach, b. wicepremier i minister gospodarki);

dr Marcin Stoczkiewicz (Centrum Prawa Ekologicznego);

mgr Maciej Stryjecki (niezależny ekspert w zakresie odnawialnych źródeł energii);

dr Marta Styrc (Szkoła Główna Handlowa);

mgr Grzegorz Wiśniewski (Instytut Energetyki Odnawialnej);

Sprawami organizacyjnymi zajmowały się Aleksandra Arcipowska i Aleksandra Stępniak z InE.

Zapisy w raporcie wyrażają jedynie poglądy Instytutu na rzecz Ekorozwoju i nie muszą być podzielane przez osoby współpracujące z InE.

Prace nad APE nie byłyby możliwe bez wsparcia finansowego Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także Oak Foundation i Fundacji Boell'a. Jednak zawarte w opracowaniu poglądy niekoniecznie odzwierciedlają stanowiska instytucji wspierających przedsięwzięcie finansowo.

Instytut na rzecz Ekorozwoju pragnie serdecznie podziękować ekspertom i konsultantom wspierającym prace swoją wiedzą i doświadczeniem oraz wszystkim osobom uczestniczącym w procesie tworzenia APE za ich zaangażowanie i chęć współpracy, a instytucjom finansowym za – za pomoc i wsparcie.

Instytut na rzecz Ekorozwoju

18


Część I. Raport techniczny

1. Nowy paradygmat polityki energetycznejMyślą przewodnią przygotowanych dotychczas dokumentów strategicznych,

dotyczących nie tylko polityki energetycznej, ale także innych sektorów gospodarczych oraz całego kraju czy regionów, jest przede wszystkim zabezpieczenie potrzeb. Problematyka gospodarowania zasobami i ochrona środowiska były w tych dokumentach sprowadzana w najlepszym wypadku do podwyższania produktywności zasobów i minimalizacji oddziaływania na środowisko. Praktycznie nie były w nich brane pod uwagę limity środowiskowe, czyli wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych i dopuszczalne wielkości emisji zanieczyszczeń z punktu widzenia zapewnienia sprawnego funkcjonowania środowiska przyrodniczego (szczególnie globalnych systemów podtrzymujących życie na Ziemi) i właściwej jakości środowiska. Przyjęcie – jako wiodącej – koncepcji zrównoważonego rozwoju oraz globalna skala oddziaływań człowieka na środowisko, sprawiają, że respektowanie tych limitów w dokumentach strategicznych staje się koniecznością.

Wyraźnie można to dostrzec, śledząc Raport o Żyjącej Planecie (Living Planet Report) przygotowany przez Global Footprint Network, WWF oraz The Zoological Society of London. W tym raporcie stwierdza się m.in., że12:

zdolność Ziemi do regeneracji została przekroczona o 30% – ślad ekologiczny13 wynosi 2,7 gha na osobę, a obecna biologiczna zdolność do regeneracji zasobów planety jest oceniana na 2,1 gha na osobę;

ślad ekologiczny UE jest dwukrotnie większy niż zdolność obszaru przez nią zajmowanego do odtwarzania się zasobów, czyli tzw. pojemność biologiczna;

ślad ekologiczny Polski to 4 gha na osobę, prawie dwa razy więcej niż wynosi średnia zdolność do odtwarzania się zasobów przypadająca na jednego Ziemianina.

Jeśli popyt na zasoby Ziemi będzie nadal rósł w dotychczasowym tempie, to od połowy lat trzydziestych XXI w. będziemy potrzebowali aż dwóch planet, aby utrzymać obecny styl życia (rys. 3). Co sprawia, że jest on tak kosztowny? Zwiększona mobilność ludzi (budowa dróg i preferowanie środków transportu emitujących stosunkowo dużo CO2), większe zużycie surowców (wynikające m.in. z boomu budowlanego w Chinach), zwiększone zapotrzebowanie na żywność (zaspokajane przez wycinanie lasów i zastępowanie ich polami uprawnymi) – to wszystko są przyczyny zmian klimatu.

W związku z przedstawionym wyżej punktem wyjścia (nowy paradygmat) do przygotowania dokumentów strategicznych, niezbędne jest określenie:

a) dostępnych zasobów (przeznaczonych) dla danej dziedziny gospodarki czy obszaru;

b) limitów zanieczyszczeń dla danej dziedziny gospodarki lub obszaru, wynikających ze zdolności środowiska do absorpcji zanieczyszczeń oraz potrzeb zapewnienia wysokiej jakości życia.

12 http://www.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/13 Ślad ekologiczny (ang. ecological footprint ) – op. cit.

19

http://www.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report/


Rys. 3. Ślad ekologiczny świata 1960–2050

Źródło: http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/world_footprint/

Istotą obecnie toczących się dyskusji nad rozwojem energetyki w Polsce jest brak całościowego, zintegrowanego i długofalowego myślenia o skutkach proponowanych rozwiązań. Zdecydowanie przeważają branżowy interes energetyki oraz krótkowzroczny polityczny interes partii rządzących, które obawiają się utraty popularności w przypadku (wynikającego z ich działań) wzrostu cen energii. Nie widać głębi w analizach i odwagi w podejmowaniu trudnych decyzji, które całościowo i w dalszej perspektywie byłyby korzystne dla Polski. Dlatego nasz kraj powinien przede wszystkim:

integrować politykę klimatyczną z polityką gospodarczą, zwłaszcza energetyczną i transportową, i starać się wypełniać własne i międzynarodowe zobowiązania. Oznacza to konieczność określenia dopuszczalnych wielkości m.in. emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych sektorach gospodarki jako punktu wyjścia budowania programów rozwojowych;

odejść od sektorowego i doraźnego myślenia bez względu na koszty, które będą ponosić nasze dzieci i wnuki. To oznacza potrzebę uwzględniania w procesie podejmowania decyzji: kosztów zaniechania działań, kosztów zewnętrznych oraz konsekwencji wycofywania subsydiów szkodliwych dla środowiska. Przykładowo, według najnowszego opracowania CAN Europe, WWF i Health and Environment Alliance14, wprowadzenie pakietu energetyczno-klimatycznego przyczyniłoby się do znacznego ograniczenia emisji innych niż CO2, szkodliwych zanieczyszczeń powietrza (SO2, NOx i PM2,515), a tym samym wydatków na służbę zdrowia (choroby, szpitale) i kosztów nieobecności w pracy. Zmniejszenie liczby przedwczesnych zgonów i ograniczenie liczby osób chorych oraz strat w wyniku nieobecności w pracy pozwoli na uniknięcie w roku 2020 następujących kosztów:

13–52 mld euro w przypadku ograniczenia emisji GHG w UE o 20% w stosunku do roku 1990;

14The Co-benefits to Health of a Strong EU Climate Change Policy. http://www.climnet.org/Co-benefits%20to%20health%20report%20-september%202008.pdf 15 Oznaczenie pyłu zawieszonego o średnicy do 2,5 mikrona.

20

http://www.climnet.org/Co-benefits%20to%20health%20report%20-september%202008.pdf

http://www.climnet.org/Co-benefits%20to%20health%20report%20-september%202008.pdf



20–76 mld euro w przypadku ograniczenia emisji GHG w UE o 30% w stosunku do roku 1990;

zdecydowanie stawiać na niekonwencjonalne rozwiązania w polityce energetycznej. Mogą one doprowadzić do uruchomienia znacznych rezerw w innowacyjnym myśleniu (zarówno w gospodarce, jak i w gospodarstwach domowych), a to prowadzi do dynamicznego wzrostu efektywności energetycznej, znacznego przyspieszenia rozwoju wykorzystywania odnawialnych źródeł energii oraz wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju i wspierania rozwoju lokalnego. Wszystko to służy do tworzenia miejsc pracy16 i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Dzięki dużej skali oszczędności produkt krajowy brutto mógłby wzrosnąć 2–3-krotnie, bez wzrostu zużycia energii. To zaś ograniczyłoby potrzebę budowania nowych mocy w elektrowniach systemowych, ograniczając aktywność inwestycyjną do odtwarzania majątku w istniejących obiektach, które także przyczyniłoby się do bardziej efektywnej produkcji energii elektrycznej.

Nowe podejście do polityki energetycznej jest szansą modernizacji i wzrostu innowacyjności w polskiej gospodarce, instytucjach publicznych i gospodarstwach domowych. Szansą istotną, choć niełatwą do wykorzystania i wymagającą zmiany nawyków i sposobu myślenia, a także wprowadzania nowatorskich rozwiązań. Nie można się obawiać kolejnej transformacji wiodącej w kierunku budowania zrównoważonej gospodarki, uwzględniającej potrzebę ochrony klimatu, który jest systemem podtrzymującym życie na Ziemi; jego poważne zaburzenia mogą mieć nieobliczalne skutki dla ludzkości.

2. Cel strategicznyW nawiązaniu do nowego paradygmatu przyjęto następujący cel strategiczny

Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku.

Tworzenie warunków efektywnego zaspokajania potrzeb energetycznych w ramach wyznaczonych i dostępnych zasobów naturalnych oraz limitów zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska.

Takie sformułowanie celu strategicznego nawiązuje do konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju17. Podejście to wymaga uwzględnienia równoprawnego traktowania aspektów społecznych, gospodarczych, przestrzennych i ekologicznych w ramach dostępnych obecnemu i następnym pokoleniom zasobów oraz możliwości odprowadzania zanieczyszczeń do środowiska bez jego degradacji i przy zapewnieniu sprawnego funkcjonowania globalnych systemów podtrzymujących życie na Ziemi, jak klimat globalny.

Ta polityka będzie wymagać:

♦ w sensie społecznym:

- sprawiedliwego społecznie zaspokajania potrzeb energetycznych (brak zgody na 16 Według FEWE, program oszczędzania energii mógłby przynieść w Polsce w okresie 2011–2020 zwiększenie (narastająco) liczby miejsc pracy o 298 tys. pełnozatrudnionych. Raport. Potencjał efektywności energetycznej i redukcji emisji w wybranych grupach użytkowania energii. Droga naprzód do realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego, Polski Klub Ekologiczny, Okręg Górnośląski, Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, INFORSE, European Climate Foundation. Katowice 2009. 17 Art. 5 Konstytucji R.P.

21


marginalizację dostępu do energii);

- zapewnienia, by były uwzględniane interesy przyszłych pokoleń;

♦ w sensie gospodarczym:

- tworzenia możliwości zaspokajania potrzeb energetycznych, pod warunkiem jak najbardziej efektywnego użytkowania energii;

- zapewnienia ekonomicznej efektywności proponowanych rozwiązań;

- tworzenia równoprawnych warunków konkurencyjności dla poszczególnych rodzajów energetyki;

♦ w sensie przestrzennym:

- tworzenia systemów zaspokajających w sposób efektywny potrzeby energetyczne, przy minimalizacji przesyłu energii (efektywne energetycznie struktury przestrzenne);

♦ w sensie ekologicznym:

- ograniczania wykorzystywania zasobów nieodnawialnych na korzyść zasobów odnawialnych, przy zachowaniu zdolności do ich odnawiania się i respektowaniu wymogów ochrony przyrody;

- dostosowania wielkości, rodzaju i czasu odprowadzania zanieczyszczeń do pojemności środowiska na zanieczyszczenia.

Jako ramy wyznaczające cel strategiczny przyjęto wielkość emisji zanieczyszczeń gazów cieplarnianych, ustaloną w przyjętej przez rząd w 2003 r. Polityce Klimatycznej (redukcja o 40% w latach 1988–2020)18 oraz w pakiecie energetyczno-klimatycznym UE (redukcja o 20–30%19 w latach 1990–2020). W tab. 1 przedstawiono zestawienie konsekwencji tych ustaleń dla APE.

3. Cele szczegółoweSzczegółowe cele APE określono w czterech podstawowych wymiarach.

Bezpieczeństwo energetyczne:

a) zapewnienie niewpadnięcia w pułapkę – gospodarczą i polityczną – zależności od monopolistycznego dostawcy gazu i paliw płynnych;

b) uzyskanie pewności dostaw energii elektrycznej, gazu, ciepła i paliw płynnych dla struktur osiedleńczych – metropolii, miast, wsi. Przykładowo, zanik napięcia w sieci elektroenergetycznej automatycznie blokuje dostawy pozostałych mediów i wody, zatrzymuje komunikację masową i blokuje przepływ informacji;

18 Polityka klimatyczna Polski. Strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do 2020 roku. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, październik 2003 r.19 Ta wielkość jest zależna od ustaleń Konferencji Klimatycznej w Kopenhadze w grudniu 2009 r. Jeżeli inne państwa rozwinięte poza UE przyjmą zdecydowane cele redukcyjne oraz zostanie zarysowana droga dochodzenia do ograniczeń emisji w państwach rozwijających się to cel ten będzie wynosił 30%. W innym przypadku będzie to 20%.

22


Tab. 1. Faktyczna i wymagana w Polsce emisja gazów cieplarnianych (w mln ton CO2eq)

Wyszczególnienie 1988 1990 2005 2006 Średnia roczna2008–201220

2020 APE 203021

Polityka Klimatyczna

PL – redukcja o 40% (od

1988)

Polityka Klimatyczna UE

– redukcja o 20% (od 1990)

Polityka Klimatyczna

UE – redukcja o 30% (od

1990)

APE22

Emisja gazów cieplarnianych ogółem

563 441 387 400 529 338 353 309 x x

Emisja gazów cieplarnianych ze spalania paliw, bez transportu

423 325 268 277 x 254 260 228 x x

Emisja z elektrowni i elektrociepłowni zawodowych ujętych w EU ETS23

x x 147 151 x 128 116 102 116 71

Emisja gazów cieplarnianych z transportu

22 25 37 39 x 42/58/4524 x/62/4725

20 Zobowiązanie Protokołu z Kioto.21 Obliczenia emisji zanieczyszczeń dokonano dla elektroenergetyki (w ramach EU ETS), uznając, że to jest najpoważniejsze źródło emisji gazów cieplarnianych. Szersza analiza wymaga dodatkowych środków, którymi InE nie dysponuje. Dla transportu dokonano szacunku na podstawie opracowania wykonanego na potrzeby APE W. Suchorzewskiego, Zużycie energii w transporcie. Instytut na rzecz Ekorozwoju. Warszawa 2009.22 Jak wyżej.23 Zakres objęty analizą scenariuszową w ramach APE.24 Pierwsza liczba oznacza wielkość przyjętą za UE – wzrost o 14% w latach 2005–2020 w obszarze non-ETS. Druga liczba oznacza prognozowaną wielkość w sytuacji biznes jak zwykle. Trzecia liczba wyraża skutek wdrażania zrównoważonego podejścia do rozwoju transportu.25 Jak wyżej.


c) zapewnienie stabilnych dostaw energii po cenach konkurencyjnych wobec innych dostawców europejskich (i światowych), w celu stworzenia warunków do sprawnego i efektywnego funkcjonowania gospodarki – przemysłu, transportu, usług.

Na sytuację w dwóch ostatnich celach szczegółowych mniejszy wpływ mają dostawy z zagranicy, a większy – stan techniczny, topologia oraz architektura źródeł i sieci.

Konkurencyjność:

a) doprowadzenie do dywersyfikacji form wytwarzania (systemowe, pozasystemowe, rozproszone);

b) doprowadzenie do dywersyfikacji właścicielskiej, aby na rynku istniała rzeczywista możliwość wyboru produktu/usługi i jego wytwórcy/dostawcy. Możliwość wyboru produktu/usługi oznacza również możliwość wyboru ich jakości, co w przypadku mediów sieciowych oznacza jakość dostawy znany w telekomunikacji jako SLA (Service Level Agreement);

c) zapewnienie wysokiej efektywności energetycznej i wysokiej pewności dostaw po konkurencyjnych cenach.

Kwestię konkurencyjności należy rozpatrywać szerzej, w aspekcie wpływu polityki energetycznej na konkurencyjność polskiej gospodarki wobec innych gospodarek Europy i świata. Ten wymóg jest w istocie wymogiem sprawnego funkcjonowania rynku. Dobrze funkcjonujący rynek musi stosować uczciwe reguły gry. Należą do nich m.in.: uwzględnianie kosztów zewnętrznych, zakaz subsydiów niezgodnych z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz z góry określony czasowy limit subsydiowania, po przekroczeniu którego beneficjent powinien działać bez dalszego wsparcia albo zaprzestać działalności, gdyż jest ona rynkowo nieopłacalna.

Zrównoważony rozwój:

a) minimalizacja zużycia zasobów nieodnawialnych, a konkretnie – uzyskanie co najmniej 15-procentowego udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w bilansie energii końcowej w 2020 r.26. Udział OZE musi być rozpisany na podsektory: 10% w sektorze paliw transportowych, 20% w sektorze elektroenergetycznym i 16,6% w sektorze ogrzewnictwa;

b) uzyskanie co najmniej 40-procentowej redukcji gazów cieplarnianych w 2020 r. w stosunku do 1988 r. i co najmniej 20–30-procentowej redukcji w roku 2020 w stosunku do roku 1990. W sektorze elektroenergetycznym i w sektorze ciepła scentralizowanego (EU-ETS) redukcja musi wynieść co najmniej 21% w okresie 2005–2020. W sektorze non-ETS dopuszczalny jest 14-procentowy wzrost emisji;

c) uwzględnianie w dalekosiężnych rozważaniach o energetyce przewidywanej skali potrzebnego ograniczenia przez Polskę emisji gazów cieplarnianych o 60–80% w roku 2050 w stosunku do roku bazowego (dla Polski 1988 r.), co można w sposób

26 W roku 2030 w przypadku silnego wsparcia rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz utrzymania tempa postępu naukowo-technicznego w tym podsektorze energetyki należy założyć uzyskanie znacznie wyższego udziału, rzędu 30-40%. Niektórzy eksperci mówią o znaczących możliwościach jego wzrostu. [R]ewolucja energetyczna dla Polski: Scenariusz zaopatrzenia Polski w czyste nośniki energii w perspektywie długookresowej, Greenpeace Polska, październik 2008 r.

24


linearny przełożyć na rok 2030 – redukcję GHG do poziomu 306 –246 mln ton CO2eq

przy 399 mln ton CO2eq w roku 2007.

Z powodu przyjętych założeń (punkt wyjścia tworzenia APE), temu wymiarowi nadawany jest najwyższy priorytet. Wynika to z konieczności dbania o stan wyczerpywanych zasobów Ziemi (w szczególności, chociaż nie tylko, paliw kopalnych) oraz dbałości o środowisko przyrodnicze, którego stan stale się pogarsza, a w szczególności o sprawne funkcjonowanie systemów podtrzymujących życie na Ziemi (jak klimat globalny).

Społeczny wymiar energetyki

a) zapewnienie wszystkim użytkownikom energii usług odpowiedniej jakości (odpowiednia ilość i jakość dostarczonej energii);

b) zapewnienie użytkownikom takiej ilości energii, który zapewni dostęp do udogodnień cywilizacyjnych, przy zachowaniu wysokiej efektywności jej użytkowania;

c) stymulacja rozwoju lokalnej aktywności (przedsiębiorczość i usługi cywilizacyjne);

d) tworzenie nowych miejsc pracy, zwłaszcza na terenach wiejskich.

4. Zasady realizacji APE Do osiągnięci celu strategicznego i celów szczegółowych APE niezbędne jest

kierowanie się następującymi zasadami w zaspokajaniu potrzeb energetycznych (rys. 4), w tym transportowych.

4.1. Zasady dotyczące energetykia) Wysoka efektywność energetyczna stylu życia

Pierwszym krokiem jest proekologiczne i energooszczędne zachowanie społeczeństwa oraz podmiotów gospodarczych. Dokonywanie zakupów nośników energii czy produktów lub urządzeń zużywających energię wymaga wysokiej świadomość ekologicznej. Świadomości, która nie musi opierać się na altruistycznym podejściu do życia, ale może być efektem podwójnej, a być może potrójnej korzyści. Podwójnej, gdy efekt ekologiczny jest wzmocniony korzyściami materialnymi dla gospodarstw domowych i jednostek gospodarczych; potrójnej, gdy jednocześnie są realizowane cele społeczne, np. przeciwdziałanie bezrobociu. Budowanie takiej świadomości, jeżeli nie może być wyniesione z domu rodzinnego, co jeszcze jest bardzo rzadkie, może odbywać się w przedszkolu, szkole, osiedlu, dzielnicy czy miejscowości. Taka świadomość ma także wymiar historyczny i kulturowy. Jej tworzenie i kształtowanie takiego stylu życia powinno się stać elementem edukacji i polityki gospodarczej z zastosowaniem różnych instrumentów wzmocnionych odpowiednimi środkami finansowymi oraz instytucjonalnymi w celu efektywnego ich wykorzystania. Na administrację publiczną nakłada to obowiązek wprowadzania programów edukacyjnych w tym zakresie zarówno w edukacji formalnej, jak i nieformalnej.

25


26


Rys. 4. System zaspokajania potrzeb energetycznych w społeczeństwie zrównoważonego rozwoju

Dostępna dla sektora energetycznego kwota odprowadzania do środowiska zanieczyszczeń powietrza i wody, a także w postaci odpadów, hałasu i promieniowania

Źródło: J.S. Norgard, 2000a, Models of Energy Saving Systems the Battlefield of Environmental Planning. International Journal of Global Energy Issues, vol.13, No. 1-3, pp. 102-122. + zmiany autorów.

27

DOBROBYT

STYL ŻYCIA

TECHNOLOGIE

WYTWARZANIA I PRZESYŁANIA

TECHNOLOGIEUŻYTKOWANIA

styl pracy i wypoczynku, dieta, wielkość domu itp.

żarówki, piecyki, lodówki, pompy itp.

elektrownie cieplne, wiatrowe, jądrowe itp.

ENERGIA PIERWOTNA

UŻTKOWANIE ENERGII

ENERGIA FINALNA

EFEKTYWNOŚĆ STYLU ŻYCIA

EFEKTYWNOŚĆKOŃCOWEGO

UŻYTKOWANIA

EFEKTYWNOŚĆWYTWARZANIA I PRZESYŁANIA

Różne formy energii pierwotnej oraz innych zasobów (np. woda, teren), dostępne w ramach limitów dla sektora energetycznego

oświetlanie pokoju, gotowanie posiłków itp.

energia elektryczna, benzyna itp.

węgiel, uran, słońce, wiatr itp.

energetyka systemowa, rozproszona


b) Wysoka efektywność końcowego użytkowania energii

Następnym krokiem jest tworzenie warunków do stosowania rozwiązań i urządzeń pozwalających efektywnie użytkować energię. Należy stworzyć cały system zachęt do produkowania takich urządzeń i do ich kupowania, a może bardziej – do ich użytkowania. Generalnie bowiem klient nie jest zainteresowany posiadaniem żarówki, piecyka, pralki, lodówki czy grzejnika (z wyjątkiem hobbystów). Jest zainteresowany mieszkaniem w ciepłym domu, oświetlonym, jeżeli jest taka potrzeba, chce mieć możność ubierania się w czystą odzież i spożywania produktów przydatnych do spożycia. Motorem napędowym winno być dostarczanie klientowi satysfakcji, a nie zachęcanie go do kupowania energii elektrycznej, ciepła, gazu, oleju opałowego czy benzyny. Kluczem do tego jest z jednej strony zobowiązanie producentów do ciągłego dbania o tę satysfakcję, a z drugiej – przekonanie klienta, że aby ją osiągnąć, nie musi być właścicielem tych urządzeń. Warto zastanowić nad tym, jak sprzedawać komfort cieplny, komfort oświetleniowy, a nie piecyki czy żarówki. Jak tego dokonać, aby zaspokojenie komfortu mniej kosztowało klienta, mniej obciążało środowisko, przynosiło korzyści ogólnospołeczne, np. nowe miejsca pracy, a jednocześnie przynosiło zysk firmie zaspokajającej ten komfort. Administracja publiczna powinna być liderem działań zmierzających do podniesienia efektywności energetycznej i w ten sposób dawać przykład i tworzyć klimat do podejmowania prac w tym zakresie przez inne podmioty.

c) Wysoka sprawność wytwarzania i przesyłania energii

Krokiem końcowym, a nie, jak tradycyjnie się uważa, krokiem pierwszym, jest tworzenie potencjału produkcyjnego do wytwarzania energii użytkowej. Ważne jest przede wszystkim jak najbardziej efektywne wykorzystywanie zasobów energetycznych oraz odchodzenie od paliw kopalnych, nieodnawialnych, co oznacza popieranie wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu oraz przewagę w tym surowców odnawialnych. Paliwa kopalne są bowiem nieodnawialne, a ich wykorzystywanie istotnie wpływa na klimat, wywołuje w nim zmiany, powoduje także inne szkody. Ponadto niezbędne jest przybliżanie źródeł energii do użytkownika (upowszechnianie energetyki rozproszonej, tzw. małe systemy energetyczne) oraz wysoko efektywne przesyłanie energii (minimalizacja strat).

d) Ponoszenie pełnych kosztów wytwarzania, dystrybucji i użytkowania energii oraz paliw

Punktem wyjścia wzrostu efektywności użytkowania energii i jej prawidłowej (w sensie pełnych kosztów struktury) jest uwzględnienie w cenach paliw wszystkich tzw. kosztów zewnętrznych związanych z degradacją środowiska (np. skutków zmian klimatycznych: powodzi, susz, huraganów) i z niekorzystnym oddziaływaniem energetyki na ludzi i dobra materialne (np.: rachunków za leczenie, utraconej wydajności, strat w rolnictwie i leśnictwie, uszkodzonych budynków, dróg, mostów, urządzeń). Te koszty obciążają podatników oraz przyszłe pokolenia i w formie strat powodują zaburzenia funkcjonowania środowiska, zwłaszcza systemów podtrzymujących życie. Częściowo odbywa się to poprzez realizację zasady „zanieczyszczający płaci”, ale skala tych opłat jest niewspółmiernie niska w stosunku do kosztów zewnętrznych.

28


4.2. Zasady wykorzystania energii w transporciePodstawową zasadą jest racjonalizacja potrzeb podróżowania i transportowania

ładunków (ang. demand management), formułowana w wielu dokumentach Unii Europejskiej i OECD. Działania podporządkowane tej zasadzie, w konsekwencji prowadzące do zmniejszenia zużycia energii w transporcie, obejmują szerokie spektrum aktywności:

przeciwdziałanie procesom suburbanizacji (ekspansja terytorialna miast);

koncentrację funkcji (mieszkanie, praca, usługi) w korytarzach obsługiwanych sprawnym transportem publicznym;

dążenie do przemieszania funkcji (w tym przez rozwój usług w dzielnicach i osiedlach);

zmiany w przestrzennej organizacji produkcji, magazynowania i dystrybucji, prowadzące do racjonalizacji transportu ładunków;

promowanie filozofii „glokalizacji”27;

promocję bardziej energooszczędnych i proekologicznych rozwiązań technologicznych. Rozwój motoryzacji, zwłaszcza wzrost liczby samochodów osobowych, uzasadnia działania prowadzące do ograniczania emisji u źródła. Można to uzyskać nie tylko przez postęp technologiczny, ale także przez środki prawne i fiskalne, np. przez ograniczenia nakładane na konstrukcje pojazdów i silników (mniejsza moc i waga pojazdu, minimalizacja zużycia paliwa, alternatywne źródła energii itp.). Warto zwrócić uwagę na to, że zaostrzanie norm technologicznych musi koniecznie być powiązane z polityką podatkową, aby postęp techniczny, ograniczając emisje, zmniejszając koszty paliwa, nie zachęcał do dłuższych podróży samochodami;

zachęcanie do korzystania z kombinacji środków transportu (multimodalny transport ładunków, system Park and Ride) oraz bardziej intensywnego wykorzystywania środków transportu: zaawansowane rozwiązania logistyczne, wspólne użytkowanie samochodu (car pooling/lift sharing);

racjonalizację usług transportu publicznego przez ich dostosowanie do potrzeb zmieniających się w czasie i miejscu, stosowanie różnorodnego taboru (wielkość, ilość, częstotliwość funkcjonowania), tak aby jego pojemność była wykorzystana w pełni, bez pogarszania sprawności i komfortu podróżowania.

Konieczność redukcji zużycia energii oraz negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze i warunki życia, a także niemożność zapewnienia swobody użytkowania samochodu na obszarach intensywnego zagospodarowania (zwłaszcza w dużych miastach) uzasadniają działania mające na celu ograniczanie udziału transportu drogowego w przewozach osób i ładunków. Środki oddziaływania obejmują działania prawne i organizacyjne, zapewnienie odpowiedniej oferty alternatywnych środków transportu (kolej, transport publiczny, transport wodny) i fiskalne (podatki, opłaty za korzystanie z dróg itp.).

27 Ang. glocalization – globalne technologie i rozwiązania wykorzystujące lokalne surowce i potencjał.

29


5. Ocena stanu w energetyce i uwarunkowań realizacji APE

5.1 Ocena stanu I. Podstawowym problemem polskiej energetyki jest jej niska wydajność (produktywność), na co nakłada się niska efektywność wykorzystania (użytkowania) energii.

Zużycie energii na jednostkę PKB według Eurostatu jest w Polsce ponad 3-krotnie większe niż w UE-15 (574 koe/1000 euro wobec 180 koe/1000 euro w 2006 r.).

Sprawność elektrowni w Polsce to 36,5%, w UE15 46,5%, a netto odpowiednio: 32,5% i 41,5%.

Udział węgla w bilansie energii pierwotnej jest nadal wysoki, głównie w wyniku przewagi tego paliwa w sektorze elektroenergetyki (92%) i ciepłownictwie (80%).

II. W polskiej energetyce występują ogromne dysproporcje techniczne, tzn. jej techniczna struktura nie jest dostosowana do potrzeb funkcjonalnych i wymagań odbiorców.

Elektroenergetyka:

nadmiar czynnych mocy zainstalowanych 34 GW wobec 25 GW niezbędnych mocy szczytowych; nadmiar wynosi 155% przy wymaganiach UCTE28 125% i trendach europejskich w kierunku 110%. Jednocześnie ogromna część tej nadwyżki jest technologicznie zużyta – w 2010 r. 39% bloków będzie miało ponad 40 lat;

zużycie energii na mieszkańca jest w Polsce prawie 2 razy mniejsze niż w UE-15 (przy nieefektywnym zużyciu energii nie oznacza to konieczności wzrostu produkcji, ale przede wszystkim konieczność jej powszechnego oszczędzania);

nieprawidłowa topologia29 sieci przesyłowej 400 kV – brak zamknięcia pętli północno-wschodniej (Olsztyn/Mątki – Ełk – Białystok/Narew) i północno-zachodniej (Szczecin/Krajnik –Poznań/Plewiska – Ostrów Wlkp.);

słaba topologia generacji, brak źródeł na północy, koncentracja na południu;

brak zapasowego systemu pomiarowego na przepływach pomiędzy zakładami energetycznymi na sieciach 110 kV;

otwarta topologia sieci dystrybucyjnych 15 i 3 kV, a co za tym idzie – bardzo słabe zasilanie regionów wiejskich (duże spadki napięcia, nawet do 170 V, częste przerwy w dostawach, niestabilność napięcia);

w przypadku sieci elektroenergetycznych mamy do czynienia z dwoma podstawowymi problemami. Pierwszym jest zły stan techniczny wynikający z daleko posuniętej dekapitalizacji i wyniszczenia technicznego. Na niektórych obszarach (np. ściana wschodnia) stan ten jest wręcz dramatyczny. Sytuację sieci dystrybucyjnych ilustruje rys. 5. Stan sieci przesyłowych jest niewiele lepszy (rys. 6), chociaż zachowują one europejską dyscyplinę częstotliwościową i (zazwyczaj) napięciową, czego nie można powiedzieć o sieciach dystrybucyjnych.

Rys. 5. Stan sieci dystrybucyjnych średnich i niskich napięć28 Union for the Co-ordination of Transmission of Electricity.29 Topologia sieci, czyli jej konfiguracja – położenie wzajemnych połączeń pomiędzy węzłami, w których znajdują się stacje transformatorowo-rozdzielcze i/lub źródła.

30


Źródło: Raport PTPiREE dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, 2008 r.

Rys. 6. Średni wiek sieci przesyłowej w Polsce

Źródło: PSE-Operator\

Narasta problem dekapitalizacji sieci wiejskich, których udział w majątku spółek stanowi około 70%, ale sprzedaż odbiorcom wiejskim to tylko 30–35%. W ostatnich latach nie wystąpiły istotne zmiany w strukturze sieci rozdzielczej na obszarach wiejskich. Wartość majątku linii jest zdekapitalizowana w ponad 70% (około 260 tys. km nN i 207 tys. km SN), a stacji w około 80% (na około 150 tys. stacji). Dekapitalizacja rośnie, bo modernizacji poddawane jest ok. 3 tys. km rocznie – zamiast 25 tys. km. W strukturze województw różnice w umorzeniu majątku są niewielkie; wahają się w granicach 64–87%. Jednocześnie proporcje inwestycji przechylają się wyraźnie na korzyść sieci miejskich dzięki ich znacznie wyższej opłacalności. Przy proporcji majątku miasto – wieś 1 do 2, proporcje inwestycji przedstawiają się jak 5 do 1 (tab. 2).

Gazownictwo:

jednostronne kontrakty handlowe, brak dywersyfikacji – jednostronność zasilania sieci (praktycznie tylko ze Wschodu);

Tab. 2. Porównanie sieci przesyłowych na obszarach wiejskich i miejskich

31

Sieci SNDłuższe

niż 50km; 18%

Dłuższe niż

100km; 2,30%

Krótsze niż 50 km;

79,70%

Sieci nN

Krótsze niż 500m; 42,70%

Dłuższe niż

1000m; 12,60%

Dłuższe niż

500m; 44,7%

21%

56%

23%

28% 38%

34%

1%

80%

19% > 30 lat

20-30 lat

<20 lat

220 kV 400 kV

Transformatory


ObszaryLinie SN (1–-20

kV) w km

Linie nN w km

Stacje Odbiorcy w tys.

Miasto 71 390 144 746 3 942 10 326

Wieś 207 407 260 618 54 391 5 405

Polska 278 797 405 364 58 433 15 721

Źródło: Raport PTPiREE dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, 2008 r.

niedostateczna wydolność połączeń granicznych, brak połączeń Polska–Europa (Niemcy) i tzw. rewersów, tzn. możliwości zmiany kierunku przepływu gazu z zachodniego na wschodni;

brak „polskiej suwerenności” w odniesieniu do odcinka rurociągu jamalskiego (np. brak technicznego dostępu do pierwszej nitki – jest tylko jedno przyłącze), co oznacza, że praktycznie rurociąg ten jest eksterytorialnym korytarzem gazowym;

zgoda na rezygnację z budowy drugiej nitki gazociągu jamalskiego przez Polskę, mimo że Polska zapłaciła za to w kontrakcie typu „take or pay”;

niedostateczny rozwój sieci dystrybucyjnych (niskociśnieniowych) – na wielu obszarach Polski brak dostępu do sieci dystrybucyjnych;

niedostateczna retencja – brak zbiorników gazu, a co za tym idzie – brak odpowiedniej rezerwy;

upadek projektu Baltic Pipe z Norwegii, a co za tym idzie – likwidacja jednej z szans na dywersyfikację dostaw gazu.

Ciepłownictwo:

struktura sieci ciepłowniczych (technologia, potencjał i topologia) pochodzi z okresu zwiększonego zapotrzebowania na ciepło oraz dawnych miejskich programów inwestycyjnych, nie zawsze zrealizowanych do końca;

brak możliwości doboru poprawnej regulacji zwiększa straty ciepła;

prędkości przepływu odbiegają znacznie od projektowanych, co powoduje straty ciepła;

sprawna regulacja jakościowo-ilościowa jest rzadkością;

rury zostały wymienione na preizolowane w zaledwie 20% sieci;

źródła szczytowe i własne źródła skojarzone są rzadkością;

sprawność źródeł ciepła to 50–93% (w UE15 75 – 93%);

ubytki wody w sieciach ciepłowniczych to 7 wymian na rok (1–3 wymian na rok w UE-15);

sprawność systemów ciepłowniczych to 50–86% (w UE-15 70–91%).

32


III . Polska energetyka znajduje się w poważnym kryzysie ekonomicznym.

Elektroenergetyka:

wewnętrzna (krajowa) cena elektryczności jest wyższa od cen w państwach sąsiadujących od wschodu (wpływają na to koszt utrzymania mocy nieproduktywnych i wysoka cena energii z byłych KDT30, uzyskiwana dzięki opłatom wyrównawczym ukrytym w opłatach przesyłowych);

eksport jest możliwy tylko po cenach wynikających z kosztów marginalnych elektroenergetyki i górnictwa, z czego mogą wynikać oskarżenia o dumping; po wprowadzeniu opłat za emisję CO2 opłacalność eksportu stanie się wątpliwa;

możliwy jest napływ tańszej energii z zagranicy do około 20 TWh/rok;

rentowność kapitału w elektroenergetyce nie osiągała nawet minimalnych 7%, w 2008 r. nastąpiło zwiększenie rentowności;

taryfy regulowane są głównie socjalnie;

nie działa wolny rynek, na którym mogliby wygrać lepsi; konkurencję blokuje twardy mechanizm rynku bilansującego (obsługuje on system, a nie rynek) oraz duży udział energii z byłych KDT, a przede wszystkim pionowa konsolidacja rynku i wynikające z niej arbitralne transakcje wewnątrzgrupowe;

efektywność zatrudnienia jest niska, konieczny jest outplacement co najmniej 60–80% pracowników;

brak zaawansowanych planów inwestycyjnych na lata 2009–2015.

Gazownictwo:

krajowy koszt gazu, np. dla chemii ciężkiej lub dla elektroenergetyki, jest wysoki przy niskiej efektywności energetycznej;

rynek, a więc i konkurencja nie istnieją;

PGNiG jest monopolistą wobec odbiorców krajowych, ale jest bardzo słabe w negocjacjach z zagranicznym dostawcą, a brak alternatywnych źródeł dostaw zwiększa wrażliwość na polityczne zarządzanie dostawami przez dostawcę ze Wschodu;

nie ma motywacji do rozwoju krajowego wydobycia gazu i budowy jego magazynów.

Ciepłownictwo:

poprawa gospodarowaniu ciepłem przynosi efekty – zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło, ale istnieje nadal znaczący potencjał zmniejszenia dostaw paliw i energii z importu i z krajowych źródeł. W latach 1996–2007 nastąpił spadek produkcji ciepła sieciowego z 444,4 PJ na rok do 321,0 PJ na rok, czyli o 27,8%, a więc spadała ona średnio w tempie 2,9% na rok. Największy spadek nastąpił w ciepłowniach, zawodowych i niezawodowych, czyli w mniejszych źródłach ciepła zasilających średnie i mniejsze systemy ciepłownicze; powoduje to trwały trend ucieczki klientów od ciepła sieciowego;

30 KDT – kontrakty długoterminowe.

33


na rynku ciepła istnieje ograniczona konkurencja; ma ona miejsce tam, gdzie występują możliwości lub istnieje ekonomiczna podstawa do zastąpienia sieciowych nośników energii energią elektryczną, ciepłem sieciowym lub gazem ziemnym. Na etapie planowania energetycznego w miastach i gminach oraz decyzji inwestycyjnych dotyczących rozbudowy lokalnych sieci energetycznych dużą rolę powinny odgrywać konkurencyjność i efektywność systemów zaopatrzenia w ciepło. Obecne prawodawstwo nie daje jednoznacznych kompetencji do budowy takiego ładu energetycznego;

wysokie obciążenie budżetów domowych kosztami energii, szczególnie ogrzewania; udział kosztu energii w tych budżetach to około 10% (3–5% w UE-15);

bardzo niska jest rentowność kapitału;

brak środków na inwestycje modernizacyjne i odtworzeniowe, a istniejące środki (amortyzacja plus zysk) nie zawsze są w pełni wykorzystywane;

dywersyfikacja źródeł przychodów jest słaba (około 5%)31;

konieczny jest outplacement co najmniej 50% zatrudnionych;

w ciepłowniach zawodowych zauważalne są tendencje do modernizacji jednostek wytwórczych, bowiem sprawność energetyczna kotłów w latach 1996–2007 wzrosła z 72,0% do 76,8%. Zważywszy na to, że poziom 90-procentowej sprawności energetycznej w dużych źródłach ciepła i 85-procentowej w mniejszych jest technicznie możliwy, możliwe jest zmniejszenie zużycia paliw pierwotnych o 6–8% i – w tym samym stopniu – redukcja emisji CO2 (patrz rys. 7).

Górnictwo:

brak inwestycji odtworzeniowych jest alarmujący (nie wykorzystano okresu gdy ceny węgla były wysokie);

tylko część kopalni odnotowuje zyski z działalności operacyjnej;

rentowność jest zerowa lub ujemna;

cena krajowa (loco porty) jest wyższa niż cena węgla z zagranicy.

Odnawialne źródła energii (OZE):

potencjał energetyki odnawialnej jest znaczący przy dzisiejszym poziomie techniki; jego udział jest szacowany na 46% użytkowanej dzisiaj energii pierwotnej (potencjał techniczny), a potencjał rynkowy na rok 2020 – na blisko 22% energii końcowej, z czego wykorzystuje się mniej niż 1/5 (patrz tab. 3);

system wsparcia, mimo wprowadzenia „zielonych certyfikatów”, jest niewystarczający do osiągnięcia założonych w Strategii rozwoju energetyki odnawialnej (14% w 2020 r.) i wynikających z pakietu energetyczno-klimatycznego (15% w 2020 r.) wskaźników udziału OZE w energii końcowej. System ten nie wspiera efektywnie wszystkich rodzajów energetyki odnawialnej; zapewnia opłacalność ekonomiczną wyłącznie energetyce wiatrowej;

31 Ze sprzedaży ciepła pochodzi 95% przychodów firm ciepłowniczych, brak oferty innych usług powoduje dużą zależność ich sytuacji ekonomicznej od stanu pogody, np. łagodnej lub ostrej zimy.

34


Rys. 7. Sprawność wytwarzania ciepła sieciowego w poszczególnych źródłach w latach 1996–2007

Źródło: FEWE na podstawie publikacji Gospodarka Paliwowo-Energetyczna w latach 1996–2007, GUS. Warszawa 2008 .

35


Tab. 3. Potencjał ekonomiczny odnawialnych zasobów energii oraz stan jego wykorzystania w 2006 r.

Potencjał odnawialnych zasobów energii

Realny potencjał ekonomiczny – energia

końcowa

Stan wykorzystania potencjału ekonomicznego OZE w 2006 r.

TJ TJ %Energetyka słoneczna 83 312,2 149,8 0,18Energia geotermiczna 12 367,0 1535,0 12,4Biomasa32 600 167,8 192 097,0 32,0Energetyka wodna 17 974,4 7351,2 40,90Energetyka wiatrowa 444 647,6 921,6 0,21Razem 1158 469 202 055 17,4%Źródło: Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce do roku 2020, Instytut Energetyki Odnawialnej przy współpracy Instytutu na rzecz Ekorozwoju, Warszawa, grudzień 2007.

zasadniczymi barierami rozwoju OZE są utrudniające, a nie sprzyjające, procedury administracyjno-prawne, wynikające z niewiedzy i nieprzychylności urzędów, brak sieci do rozprowadzania wytworzonej energii oraz brak stabilnego rynku biomasy; mimo korzystnych zmian źródła finansowania energetyki odnawialnej nadal są niewystarczające:

co do skali oraz form potrzebnego wsparcia , powinno ono być na poziomie 1000 MW/rok , a NFOŚiGW wspiera około 200 MW/rok;

brakuje uznania i promocji energetyki rozproszonej, w tym małych lokalnych systemów energetycznych, jako równoprawnej w stosunku do „dużej” energetyki systemowej;

w bilansie pokrycia zapotrzebowania na ciepło stopień wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych jest niewielki.

IV. Polska energetyka stoi wobec wielkich wyzwań związanych z potrzebą dostosowania się do wymagań ochrony środowiska (pochodne protokołów z Kioto i siarkowego oraz legislacji UE, zwłaszcza dotyczącej efektywności energetycznej).

Wymagania związane z Pakietem energetyczno-klimatycznym nakładają na państwo i podmioty emitujące gazy cieplarniane wiele nowych zobowiązań, przy braku koordynacji ze strony państwa; czas na przygotowania jest krótki, ponieważ nowy system EU-ETS zacznie obowiązywać już od 2013 r., a do tego czasu trzeba wykonać ponad 30 pilnych zadań, zwłaszcza w zakresie: aukcji, CCS, bezpłatnego przydziału uprawnień, produkcji ciepła, planu inwestycyjnego, wykorzystania jednostek z JI/CDM, małych instalacji, zharmonizowania przepisów krajowych z unijnymi, sprawozdawczości, oceny i przeglądów.

System „zielonych certyfikatów” nie jest dopracowany;

Systemy podatkowe są konserwatywne (np. brak podatku węglowo-energetycznego i ekologicznej reformy podatkowej).

Jest duże opóźnienie we wdrażaniu mechanizmów handlu emisjami SO2 i NOx (handel CO2 został wdrożony dopiero dzięki UE), mimo że Polska na początku lat 90. XX w. zorganizowała udany pilotaż w tym zakresie.

32 Zaprezentowany potencjał ograniczony jest dzisiejszą sytuacją formalno-prawną, brakiem przygotowania rolników do zapewnienia trwałych dostaw surowca i aktualnymi możliwością przyłączeniowymi deklarowanymi przez operatorów sieci. Techniczny potencjał szacuje się na 926 950 TJ.

36


Brak mechanizmów wspierających BAT.

Realizacja dyrektywy 2006/32/WE o efektywności energetycznej jest dopiero w fazie wstępnej – opracowano koncepcję „białych certyfikatów”, ale już na tym etapie spotyka się ona z kontrlobbingiem firm energetycznych.

Nie funkcjonują dobrowolne zobowiązania ani żadne inne podobne mechanizmy; ma je wprowadzić dopiero ustawa o efektywności energetycznej, której brak.

Firmy typu ESCo (realizujące TPF) są dyskryminowane.

Poważnym problemem jest masowa motoryzacja, zwłaszcza sprowadzanie starych samochodów z Zachodu w okresie 2004–2008 (co roku około 1 mln pojazdów). Emisja gazów cieplarnianych w okresie 1988–2006 rosła z 22 do 39 mln ton CO2eq , a prognozy mówią o dalszym poważnym wzroście, do 58 mln ton CO2eq w 2020 r., jeżeli nie zostaną podjęte zdecydowane działania promocji zrównoważonej mobilności.

Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł tzw. niskiej emisji (lokalne kotłownie, kotły domowe, piece, środki transportu) powinno być priorytetem dla spójnej polityki energetycznej, środowiskowej i społecznej. Sytuacja może się pogarszać, jeżeli „czyste” nośniki energii, objęte regulacjami pakietu energetyczno-klimatycznego, jak energia elektryczna i ciepło sieciowe, będą drożeć i zostaną częściowo wyparte przez lokalne kotły i piece węglowe (nieobjęte opłatami za emisję zanieczyszczeń powietrza, w tym CO2).

V. Niefunkcjonująca lub niepełna legislacja utrudnia funkcjonowanie sektora, część rozwiązań nie została dokończona, niektórych rozwiązań brak.

Planowanie energetyczne w gminach obowiązuje, ale nie działaZasada TPA w sieciach elektrycznych, gazowych i cieplnych

obowiązuje, ale nie działa

Kodeksy sieciowe – wprowadzane były „kuchennymi drzwiami” (poza prawem)

nie obowiązując, działały i blokowały rynek; obecnie częściowo pod kontrolą URE

Rynek bilansujący istnieje, ale rynek intra day nie działa, a dla gazu nie istnieje

Giełda energii istnieje, ale prawie nie działa, a dla gazu nie istnieje

DSM, ESCo istnieją, ale nie działająKoszty osierocone – kontrakty długoterminowe

od 1 stycznia 2008 r. nie istnieją KDT, pozostała „opłata wyrównawcza”

Transparentność regulacji nie istniejeMechanizmy wspierania efektywności energetycznej

nie istnieją bądź nie działają

Etykiety i certyfikaty energetyczne nie działają w pełni lub nie istniejąCertyfikacja energetyczna budynków istnieje, ale prawie nie działaNowoczesne systemy zarządzania energią w budynkach i przemyśle

nie istnieją

Prawo regulujące inwestycje liniowe nie istniejeVI. W sektorze energetycznym, szczególnie w jego części sieciowej, nadal „obowiązuje„ kultura monopolu, a nawet urzędu.

Przedsiębiorstwa energetyczne nie są zorientowane na klienta.

37


Nie dokonano pełnego oddzielenia dystrybucji od obrotu, systemy informatyczne, zarządcze, bilingowe itp. nadal są wspólne.

Nie istnieją lub nie działają służby i techniki marketingowe, jak Customer Relation Managemenet (zarządzanie relacjami z klientem), Call Centre (teleinformatyczne biuro obsługi klienta), Key Account Managers (opiekunowie klienta kluczowego.

Brak segmentowanej oferty uwzględniającej oczekiwania klientów; segmentacja zależy wyłącznie od wolumenu odbioru i napięcia (ciśnienia) na przyłączeniu.

Nie funkcjonują programy lojalnościowe i promocyjne33 .

VII. Zmiany w sektorze transportu prowadzą do przewagi samochodu nad innymi formami przemieszczania się, co prowadzi do ogromnego wzrostu zużycia paliw.

W ostatnich 20 latach wzrost przewozów pasażerskich i ładunków, a także transportochłonności gospodarki i życia społecznego (mobilności) oraz udział transportu drogowego w przewozach są większe niż pożądane z punktu widzenia wprowadzania zasady zrównoważonego rozwoju, co zostało zapisane w alternatywnej polityce transportowej34.

Tempo wzrostu zużycia energii przez transport w latach 2000–2004 (6% w ciągu roku) usytuowało Polskę w czołówce krajów UE. Wyższe wskaźniki wzrostu zanotowano na Łotwie (9%), w Czechach (6,9%) i Bułgarii (6,5%). Średnie dla UE-25, UE-15 i UE-10 to odpowiednio: 1,3%, 1% i 5%.

Praca przewozowa w dziedzinie ładunków spadła w transporcie kolejowym w latach 1990–2006 o prawie 37%, a w transporcie drogowym wzrosła o prawie 300%.

W latach 1990–2006 liczba pasażerów w transporcie kolejowym spadła o 63%.

Znaczący wzrost zużycia paliw występuje w grupie samochodów osobowych (wzrost o prawie 100%), a wskaźnik liczby pojazdów na 1000 mieszkańców w roku 2006 przekroczył 350.

Zużycie paliw w transporcie drogowym jest stabilne, przy wzroście liczby tonokilometrów o około 80% i zmniejszeniu liczby pasażerokilometrów o około 30%. Wskazuje to na postęp w obniżaniu energochłonności przewozów; w transporcie kolejowym następuje wyraźne przesunięcie zużycia energii na rzecz energii elektrycznej kosztem paliw ciekłych (spadek odpowiednio o około 20% i o blisko 80%). Częściowo jest to związane z szybszym spadkiem wielkości regionalnych przewozów pasażerskich obsługiwanych przez zespoły spalinowe.

W trakcji miejskiej zużycie energii elektrycznej spadło zaledwie o około 5%, przy zmniejszeniu taboru tramwajów i trolejbusów o około 8% i zmniejszeniu łącznych przewozów pasażerskich w całej komunikacji miejskiej o około 25%. Wskazuje to na potencjalne znaczenie zastępowania przewozów autobusowych i transportu indywidualnego przez sieć tramwajową i metro.

33Programy lojalnościowe są niezwykle popularne np. w telekomunikacji, szczególnie komórkowej, gdzie występuje duża migracja klientów, tzw. churn, a programy promocyjne służą głównie zdobywaniu nowych klientów, często podkupywaniu cudzych. 34 Alternatywna polityka transportowa w Polsce według zasad ekorozwoju, Raport 4/99, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 1999.

38


W nawiązaniu do przedstawionej wyżej oceny stanu obecnego w ramach pierwszego etapu prac nad APE (tzn. spotkań z przedstawicielami różnych grup zainteresowania: organizacje pozarządowe, zwłaszcza ekologiczne, związki zawodowe, przedsiębiorcy, przedstawiciele administracji publicznej i eksperci), dokonano identyfikacji istotnych obszarów problemowych, za które uznano:

sposób użytkowania energii przez odbiorców indywidualnych, przemysłowych i administrację państwową;

dystrybucję energii z zaangażowaniem różnych środków technicznych;

konieczność dokonania zmian w sposobie wytwarzania energii ze źródeł nieodnawialnych i odnawialnych: energii elektrycznej, ciepła i gazu oraz użytkowania paliw płynnych. Przykładowo: w bilansie pokrycia zapotrzebowania na ciepło stopień wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych jest niewielki;

nieefektywne rozwiązania instytucjonalne: podstawy prawne, instrumenty finansowe, dystrybucja informacji i instytucje odpowiedzialne za wdrażanie polityki energetycznej. Obecne prawodawstwo nie daje jednoznacznych kompetencji do budowy ładu energetycznego;

współpracę lub jej brak w ramach UE oraz z krajami sąsiadującymi i innymi;

wymiar społeczny, wyrażający się m.in. problemami osób zatrudnionych w energetyce oraz koniecznością zapewnienia każdej rodzinie odpowiedniego standardu w zaspokajaniu potrzeb energetycznych. Nie do przecenienia są rozwój lokalnych firm usługowych i wzrost zatrudnienia;

wymiar ekologiczny, zwłaszcza w zakresie konieczności ograniczania emisji CO2 i ograniczeń środowiskowych rozwoju OZE.

Dla podjęcia właściwych decyzji dotyczących kierunków rozwoju energetyki w Polsce niezbędna jest opinia społeczeństwa. Instytut na rzecz Ekorozwoju w kwietniu 2008 r. przeprowadził badania35 na 1000-osobowej standaryzowanej próbie respondentów. Pytano, jaki kierunek rozwoju energetyki powinien w Polsce przeważać. Poniżej wyniki tego badania; przy każdej odpowiedzi podano udział respondentów, którzy udzielili danej odpowiedzi.

Wyniki badania:

♦ energetyka odnawialna – 43,5%;

♦ oszczędzanie energii – 22,6%;

♦ energetyka jądrowa – 14,1%;

♦ węgiel kamienny i brunatny – 6,8%;

♦ ropa naftowa i gaz ziemny – 3,6%;

♦ trudno powiedzieć – 9,3%.

35 Wyniki i omówienie badania są dostępne na stronie http://www.ine-isd.org.pl/obrazki/file/ekoherkules/Swiadomosc_ekologiczna_Polakow_InE-2008.pdf.

39

http://www.ine-isd.org.pl/obrazki/file/ekoherkules/Swiadomosc_ekologiczna_Polakow_InE-2008.pdf


Jednocześnie ponad 80% respondentów akceptuje wspieranie energetyki odnawialnej z budżetu państwa. Natomiast przy wyborze sprzętu AGD, RTV i podobnych Polacy w pierwszej kolejności kierują się ceną produktów, w drugiej – niezawodnością i trwałością, w trzeciej – marką, a dopiero w czwartej – oszczędnością energii i wody. Należy podkreślić niedocenianie roli efektywności energetycznej redukującej koszty, co świadczy o stosunkowo niskim poziomie świadomości ekonomicznej polskiego społeczeństwa.

5.2 Uwarunkowania realizacji APEUwarunkowania zewnętrzne

Podstawowe uwarunkowania zewnętrzne (trwające procesy i ich skutki) określają zmieniające się otoczenie, w jakim APE może być wdrażana. Należą do nich:

♦ proces globalizacji generujący silne interferencje rynków regionalnych w ujęciu kontynentalnym, nawet dość od siebie odległych, i praktyczny zanik wyizolowanych rynków lokalnych;

♦ kryzys klimatyczno-energetyczny generujący skupianie się uwagi społeczeństw na efektach globalnego ocieplenia oraz na skutkach wyczerpywania się zasobów nieodnawialnych;

♦ kryzys rynków finansowych generujący istotne problemy – brak płynności i brak kapitałów inwestycyjnych na rynku.

Na wymienione wyżej trendy światowe nakładają się zdarzenia w skali Unii Europejskiej i jej najbliższego sąsiedztwa:

♦ realizacja procesu integracji europejskiej znacznie odbiega od zamierzeń i deklaracji. Kłopoty związane z podpisaniem traktatu lizbońskiego są tylko symbolicznym przykładem powstrzymywania integracji;

♦ zapowiadana od wielu lat europejska integracja rynków gazu ziemnego i energii elektrycznej postępuje niezwykle wolno, zarówno w sensie fizycznych połączeń transgranicznych (TEN-E36, TEN-G37), jak i w sensie handlowego odblokowania wymiany transgranicznej (wprowadzenia mechanizmu market coupling);

♦ wewnętrzne faktyczne otwarcie rynków przebiega bardzo powoli i blokowane jest całkiem skutecznie przez procesy konsolidacji pionowej, utrudnienia administracyjne przy zmianie sprzedawcy, spowalnianie procesów technologicznej zmiany (typu smart metering i smart grid), a obecnie także przez kryzys finansowy;

♦ praktyczna rezygnacja z europejskiej integracji rynków specjalnych, tzw. kolorowych, mających na celu wspieranie rozwiązań (technologii) preferowanych, jak: OZE, kogeneracja, efektywność energetyczna, wysoko sprawne generacje, tzw. czysty węgiel. Rynki te pozostały rynkami lokalnymi, silnie zróżnicowanymi, co prowadzi do „sabotażu” koncepcji integracji europejskiej;

36 Trans European Network – Energy – Transeuropejskie Systemy przesyłu Energii Elektrycznej .37 Trans European Network – Gas - transeuropejskie systemy przesyłu gazu.

40


♦ brak koncepcji spójności między certyfikatami o różnych barwach, integracji rynków specjalnych i zintegrowania ich z rynkiem uprawnień do emisji CO2, chociaż technicznie taka możliwość istnieje przynajmniej w zakresie ujednolicenia jednostek nominacji; naturalne byłoby nominowanie wszystkich certyfikatów w tonach zredukowanej lub unikniętej emisji CO2.

Jedyny rynek, który został zintegrowany w skali europejskiej, to rynek uprawnień do emisji CO2, preferujący wysokie ceny uprawnień, a w konsekwencji wysokie ceny energii .

Tworzyć to będzie preferencje dla oszczędzania energii, rozwoju energetyki gazowej i jądrowej, a także dla odnawialnych źródeł energii. Kolejnym zdarzeniem na arenie europejskiej będzie regresja europejskich przemysłów energochłonnych, wywołana częściowo przez wzrost cen energii (jako pośredni efekt zaostrzenia wspólnotowej polityki klimatycznej), a częściowo przez globalną recesję (kryzys finansowy). Ta regresja może skutkować nie ograniczeniem emisji, ale jej relokację do regionów o mniej restrykcyjnych regulacjach środowiskowych (np. Chiny, Indie, Brazylia, Meksyk). Zjawisko to nazwane zostało carbon leakage właśnie z powodu tej relokacji. Jego rozmiar i skutki są trudne do ocenienia. Jedynym rozwiązaniem jest uzyskanie w tej kwestii globalnego, wszechświatowego porozumienia w trakcie Konferencji Stron Konwencji Klimatycznej, np. już na jej 15. spotkaniu w Kopenhadze w grudniu 2009 r.

Niezwykle istotnym dla Polski elementem europejskich uwarunkowań są zobowiązania podjęte na grudniowym szczycie w Brukseli w roku 2008:

♦ uzyskanie 21-procentowej obniżki emisji gazów cieplarnianych z instalacji objętych systemem EU-ETS w roku 2020 w stosunku do roku 2005, w której Polska musi wziąć udział;

♦ dotrzymanie limitu 14-procentowego wzrostu emisji w okresie 2005–2020 w obszarze non-ETS, obejmującym m.in. transport, a więc sektor o emisji trudnej do kontrolowania, a stale rosnącej;

♦ uczestniczenie w konsekwencjach zwiększenia z 20% do 30% europejskiego zobowiązania redukcyjnego, jeśli kopenhaski COP-15 zakończy się sukcesem. Prawdopodobnie wzrost redukcji emisji będzie realizowany za pomocą CDM38, czyli mechanizmu elastyczności z Protokołu z Kioto, a więc inwestycji w krajach rozwijających się. Generowane w ten sposób kredyty emisyjne mogą być rozliczane w systemie EU ETS;

♦ uzyskanie 15-procentowego udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii końcowej, z jednoczesnym celem 10-procentowego udziału biopaliw w paliwach transportowych;

♦ oczekiwanie 20-procentowej poprawy efektywności energetycznej w latach 2005–2020, które dotychczas jest zobowiązaniem „indykatywnym”, tzn. wskaźnikowym. Innymi słowy: byłoby dobrze, ale przymusu nie ma. Poprawa ma być liczona w stosunku do scenariusza BAU, który jednak nie został jeszcze przez Komisję Europejską jednoznacznie zdefiniowany.

38 Clean Development Mechanism.

41


Uwarunkowania wewnętrzne

Uwarunkowania globalne i zobowiązania europejskie nakładają się na krajowe uwarunkowania sektora i całej gospodarki. Do najważniejszych należą:

♦ wysoka energo- i elektrochłonność gospodarki, co skutkuje obniżeniem jej konkurencyjności na rynkach światowych. Wysokie rynkowe koszty energetyczne wywołują presję na obniżanie funduszu płac, a w praktyce – wynagrodzeń;

♦ wysoki udział węgla w bilansie energii pierwotnej i niezwykle wysoki udział węgla w „miksie” energetycznym polskiej elektroenergetyki;

♦ wysoka emisyjność gospodarki w Polsce, wynikająca zarówno z wysokiej energochłonności, jak i silnie nawęglonego „miksu” energetycznego Polski;

♦ nadzwyczaj wysoki bezpośredni udział węgla w bilansie energii końcowej, czyli węgla trafiającego do konsumenta detalicznego.

Do problemów wynikających ze struktury gospodarki i struktury „miksu” energetycznego, które tylko częściowo wynikają z dziedzictwa minionego ustroju, a w części są spowodowane uwarunkowaniami naturalnymi, dochodzą problemy wywoływane przez stan techniczny polskiego sektora energetycznego.

♦ Większość bloków energetycznych w Polsce jest przestarzała. Średnia efektywność wytwarzania to około 10 GJ/MWh, a nowe rozwiązania technologiczne mają efektywność 7,5 GJ/MWh. Emisyjność właściwa polskich elektrowni węglowych wynosi więc około 950 kgCO2/MWh, a mogłaby wynosić 700 kgCO2/MWh. Na technologicznym horyzoncie znajdują się rozwiązania o parametrach 5 GJ/MWh i 475 kgCO2/MWh.

♦ Polska energetyka nie dysponuje odpowiednią ilością mocy szczytowej, co powoduje, że do pracy regulacyjnej wykorzystywane są elektrownie węglowe – zwiększa to emisyjność całej elektroenergetyki.

♦ System przesyłowy w Polsce jest niekompletny. Brak zamknięcia pętli północno-zachodniej i pętli północno-wschodniej, która czeka na zbudowanie mostu Polska–Litwa. Słabe są połączenia południkowe, co przy braku źródeł na północy naraża tę część kraju na zagrożenie niedoborem energii. Brak linii równoleżnikowych, tzw. szyny północnej potrzebnej do obsługi energetyki wiatrowej i „szyny” środkowej (przyautostradowej) potrzebnej do zintegrowania rynku polskiego z rynkiem europejskim (niemieckim).

♦ Poziom integracji Polski z sieciami europejskimi jest zdecydowanie niewystarczający. Dotyczy to wszystkich sąsiadów – zachodnich, wschodnich i południowych. W praktyce Polska jest niemal wyspą energetyczną.

♦ Stan sieci dystrybucyjnych średnich napięć pozostawia wiele do życzenia. Wiele linii ma charakter promieniowy – 5384 km linii jest dłuższych niż 100 km (2,3%), a ponad 4200

42


km linii jest dłuższych niż 50 km (18%). Ich awarie wywołują lokalny blackout39. Niedomknięcie oczka sieci to jedna z głównych bolączek systemu.

♦ Jeszcze gorsza sytuacja występuje w sieciach dystrybucyjnych niskich napięć, zasilających gospodarstwa domowe, gospodarstwa wiejskie, drobny przemysł, rzemiosło i usługi. Na obszarach słabo zurbanizowanych 12,6% linii jest dłuższych niż 1 km, a 44% – dłuższych niż 500 m. Oznacza to, ze 56,6% linii energetycznych tego typu nie spełnia podstawowych standardów w zakresie poziomu dostarczanego napięcia. Ta tragiczna zapaść jakościowa powoduje, że nowoczesny, zoptymalizowany importowany sprzęt ulega awariom, zniszczeniu bądź odmawia pracy, ponieważ jest dostosowany do europejskiego standardu napięć 230V, a nie 180V, co często jest „standardem” na polskiej wsi.

♦ Polskie metropolie nie są na ogół otoczone pierścieniami zasilającymi, a większość linii zasilających to linie napowietrzne – linie kablowe stanowią 2,8‰ (promila!). Brak systemu monitoringu odcinków wrażliwych.

♦ Niedorozwój sieci przesyłowej i sieci rozdzielczych 110kV staje się obecnie główną barierą rozwoju energetyki rozproszonej, szczególnie wiatrowej. Prawo dostępu do sieci stało się przedmiotem obrotu handlowego. Jak wynika z danych PSE Operator, aby osiągnąć cel 15-procentowego udziału energii z OZE w krajowym bilansie elektroenergetycznym, niezbędna jest budowa około 1220 km linii przesyłowych oraz co najmniej 5 nowych stacji NN. Szacowany koszt tych inwestycji to około 3,3 mld zł.

♦ Rozbudowa przesyłowych sieci elektroenergetycznych jest niezbędna zwłaszcza w północnej Polsce, gdzie istnieją najlepsze warunki do rozwoju energetyki wiatrowej na lądzie i morzu. Najważniejsze jest wybudowanie co najmniej 2 linii 400 kV północ-południe, odciążających istniejące linie Krajnik–Dunowo–Słupsk–Żarnowiec oraz Gdańsk Błonia–Grudziądz. Niezbędne jest zwiększenie przepustowości linii Plewiska–-Dunowo i Gdańsk–Jasiniec (z 220 kV do 400 kV).

♦ Kluczowe jest stworzenie możliwości przesyłowych odbioru energii wytwarzanej przez farmy wiatrowe na obszarach morskich RP. Na polskich obszarach morskich jest prawdopodobnie możliwa realizacja projektów morskich farm wiatrowych o łącznej mocy 5000 MW, co pozwoli na wytworzenie takiej samej ilości energii, jaka jest wytwarzana z 10 000 – 12 000 MW na lądzie z energetyki wiatrowej. Należy także włączyć się w europejskie plany budowy podmorskich linii energetycznych, mających na celu transgraniczne przesyłanie energii wytwarzanej przez morskie farmy wiatrowe (m.in. projekt Supergrid).

♦ Część instalacji domowych nadal nie spełnia wymogów bezpieczeństwa, co doprowadza do przepięć, a w konsekwencji – do pożarów.

39 Przerwę w pracy systemu elektroenergetycznego lub jego znacznej części przyjęło się nazywać awarią systemową typu blackout. Taką awarię definiuje się jako utratę napięcia w sieci elektroenergetycznej na znacznym obszarze. Przyczyny i przebieg tego zjawiska są w każdym przypadku inne, ale można mówić o podobnym generalnym schemacie dochodzenia do blackoutu. W wyniku nałożenia się kilku losowych zdarzeń (awarie sieciowe, wyłączenia elektrowni, ekstremalne warunki atmosferyczne) dochodzi do przekroczenia krytycznych wartości podstawowych parametrów technicznych pracy systemu (częstotliwość, napięcie), automatycznego odłączenia się od sieci elektrowni i utraty napięcia na całym obszarze objętym zakłóceniem. (www.biodisel.pl)

43


♦ Kultura użytkowania energii w wielu zakładach, instytucjach i gospodarstwach domowych pozostawia wiele do życzenia.

5.3 Wyzwania sektora energetycznegoAnaliza stanu obecnego oraz uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych pozwala

na wskazanie podstawowych wyzwań, przed jakimi stoi rozwój sektora energetycznego w Polsce. Są to:

utrzymanie dotychczasowej struktury sektora energetycznego, opartej głównie na spalaniu węgla, będzie, ze względu na politykę klimatyczną Polski i Unii Europejskiej, bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Prawdopodobnie w celu utrzymania energetyki opartej na węglu konieczne będzie szerokie zastosowanie technologii CCS, jeżeli okaże się ono uzasadnione;

niezbędne jest wspieranie działań podnoszących efektywność wykorzystania energii, w ten sposób bowiem zmniejsza się zależność od dostaw surowców energetycznych i obniża się koszt komfortu energetycznego;

dokonanie zasadniczej reorientacji z systemowej energetyki na równoprawne tworzenie małych lokalnych systemów energetycznych w ramach energetyki rozproszonej, z przewagą odnawialnych źródeł energii;

niezbędne jest wspieranie rozwoju, modernizacji i remontów sieci energetycznych, bo od ich stanu zależy możliwość równoprawnego zaspokajania potrzeb energetycznych mieszkańców wszystkich regionów Polski;

niezbędne jest wprowadzanie innowacyjnych metod zarządzania energią, m.in. znanych na świecie, jak:

smart metering, czyli inteligentne opomiarowanie, prowadzące do zdalnego zarządzania odbiorem energii;

demand side management (DSM), która umożliwia aktywne zarządzanie odbiorem, a dzięki temu umożliwia niwelację dysproporcji odbioru w ciągu doby, optymalizując koszty pracy systemu, podnosząc jego bezpieczeństwo i chroniąc przed zbędnymi, niepotrzebnymi inwestycjami w rozwój mocy wytwórczych;

smart grid, czyli dynamiczne zarządzanie siecią, z uwzględnieniem jej monitoringu (sensoryzacja) i stosowania ww. rozwiązań;

zasadnicza zmiana polityki transportowej, aby uwzględniała ramy środowiskowe rozwoju transportu. Obecna polityka w tym zakresie prowadzi do następującej konkluzji: jeśli nie nastąpią zasadnicze zmiany, to wzrost pracy przewozowej pomiędzy rokiem 2005 a rokiem 2030 wyniesie w transporcie pasażerskim blisko 95%, a w transporcie towarowym ponad 85%. Oznacza to wzrost emisji gazów cieplarnianych o niemal 70%.

44


6. Obszary aktywności, czyli kierunki działań APE

6.1 Elektroenergetyka – wybór podstawowego scenariusza

Podstawowe założenia Przyjęty strategiczny cel, wyrażony dopuszczalną wielkością emisji CO2, był podstawą

do sformułowania strategii dojścia do tego limitu w formie scenariuszy o różnym „miksie” energetycznym, przy założeniu zaspokojenia potrzeb na energię elektryczną. Fundamentalnym założeniem modelu służącego porównaniu scenariuszy było przyjęcie, że sektor elektroenergetyki wyemituje w 2020 r. o 40% mniej CO2 niż w 1988 r. i o 20% mniej niż w roku 2005. Aby to osiągnąć, należało skonstruować odpowiednie energy mix (lub raczej reduction mix) z wystarczająco dużym udziałem technologii zeroemisyjnych. Udział energetyki odnawialnej starano się utrzymać na poziomie 20% energii wytworzonej, pamiętając o wymogu Programu 3x20 – 15% energii odnawialnej w całkowitym bilansie energii końcowej w Polsce. Podstawowym parametrem modelującym scenariusze był wzrost (w wyniku inwestycji) i spadek (w wyniku dekapitalizacji) mocy zainstalowanej w poszczególnych technologicznych segmentach generacji, którymi są:

♦ węgiel kamienny;

♦ węgiel kamienny wysoko sprawny (CCS ready40);

♦ węgiel brunatny;

♦ węgiel brunatny wysoko sprawny (CCS ready);

♦ wiatr na lądzie (on shore);

♦ wiatr na morzu (off shore);

♦ hydroenergetyka;

♦ biomasa (technologie suche);

♦ biogaz (technologie mokre);

♦ współspalanie;

♦ gaz;

♦ atom;

♦ import.

W modelu uwzględniono następujące składniki kosztów:

♦ zróżnicowany koszt uprawnień do emisji CO2 (0, 39, 69 i 118 €/tCO2, przy czym cena 0 jest ceną odniesienia);

♦ finansowy koszt inwestycji dla nowych mocy (equity, odsetki i spłata raty kapitału – kredyt 20 lat);

♦ opex stały;

♦ opex zmienny, bez paliwa;

40 Oznacza, że technologia CCS jest możliwa do zastosowania na skalę przemysłową.

45


♦ koszt paliwa, a w przypadku paliwa jądrowego również jego utylizacji lub magazynowania po „wypaleniu”.

W ostatecznym kształcie model odpowiadał na pytania o:

♦ poziom mocy użytecznej;

♦ zakładany poziom generacji energii – podejście popytowe;

♦ osiągany poziom generacji energii – podejście podażowe;

♦ poziom deficytu/nadwyżki energii w bilansie;

♦ poziom emisji CO2;

♦ poziom kosztów inwestycyjnych;

♦ poziom kosztów emisji.

Przeanalizowano sześć ścieżek, czyli scenariuszy dochodzenia do założonego limitu emisji CO2:

♦ Scenariusz „wszystko mający” – nazwa pochodzi od próby zrównoważenia wszystkich opcji technologicznych jednocześnie. Takie rozwiązanie okazało się niemożliwe; od 2020 r. pojawiła się trwała nadprodukcja, do wyeksportowania której należałoby zrealizować poważne przesyłowe inwestycje transgraniczne, jeśli w ogóle eksport byłby ekonomicznie uzasadniony. Scenariusz ten posłużył jako punkt wyjścia do budowy następnych scenariuszy. W pierwszym kroku odejmowano jedną z opcji technologicznych, a następnie, w przypadku pojawienia się deficytu, zwiększano udział pozostałych opcji. Gaz, a szczególnie jego import, traktowany był jako opcja ostatniej szansy, ze szczególnym uwzględnieniem elastyczności importu, tzn. możliwości jego zwiększania i zmniejszania. Starano się tak prowadzić modelowanie, aby w każdym przypadku udział OZE nie spadł poniżej 20% wytwarzania.

♦ Scenariusz „bez atomu” to poprzedni scenariusz, ale bez inwestycji w energetykę atomową. Zwiększono w nim w niewielkim stopniu rozwój biomasy i biogazu, ale zmniejszono udział gazu i importu energii.

♦ W kolejnym scenariuszu, „bez gazu”, zrezygnowano z rozwoju energetyki gazowej i zminimalizowano import, a niedobory uzupełniono zwiększonym udziałem OZE (biogaz).

♦ W kolejnym scenariuszu zrezygnowano z węgla brunatnego, a ubytek uzupełniono zwiększonym udziałem OZE (biogaz).

♦ W scenariuszu „max OZE” zgodnie z zapowiedzią starano się zmaksymalizować udział energii ze źródeł odnawialnych, co wymagało zrezygnowania z rozwoju energetyki węglowej, nawet wysoko sprawnej.

♦ Sprawdzono możliwość rozwoju energetyki jądrowej, umieszczając ją w scenariuszu „atom”. Jego realizacja wymagała, podobnie jak w poprzednim przypadku, rezygnacji z rozwoju energetyki węglowej i przejściowego uruchomienia bardzo dużego wolumenu eksportu energii elektrycznej lub gazu od 2012 do 2030 r.

♦ Ostatni scenariusz to „maksymalna efektywność”; uwzględnia on zmienny w czasie

46


współczynnik wzrostu efektywności energetycznej gospodarki narodowej; wymaga najmniejszego wzrostu mocy, dzięki większym inwestycjom w efektywność użytkowania.

Analiza scenariuszy o różnym „miksie” energetycznym W celu pełnego przedstawienia konsekwencji inwestycyjnych i kosztowych wyboru

scenariusza oszacowano potrzeby w tym zakresie. Stworzenie spójnego programu inwestycyjnego wymaga zebrania wielu danych i przyjęcia wielu założeń (tab. 4, rys. 8). Dane obejmują głównie aspekt technologiczny; pochodzą z wielu źródeł krajowych i zagranicznych. Założenia dotyczą głównie finansowego aspektu programu inwestycyjnego i z powodu światowego kryzysu finansowego nie mogły być oparte na danych historycznych.

Tab. 4. Struktura kosztów Capex/Opex41

Rodzaje energii Koszt w

euro/MWhCapex w

euro/MWhOpex w

euro/MWhCapex

%Opex

%

Gaz ziemny 77 10,01 66,99 13% 87%

Węgiel kamienny 68 14,28 53,72 21% 79%Elektrownie szczytowo - pompowe 100 40 60 40% 60%

Biomasa 87 35,67 51,33 41% 59%

Wiatr offshore 113 77,97 35,03 69% 31%

Wiatr onshore 92 66,24 25,76 72% 28%

Solar CSP 160 121,6 38,4 76% 24%

Hydroelektrownie 70 53,2 16,8 76% 24%

Elektrownie jądrowe 62 42,5 19,75 68% 32%

Fotowoltaika 390 366,6 23,4 94% 6%Źródło: Analiza AT Kerney i obliczenia autorów.

Analiza struktury kosztów przeprowadzona przez AT Kerney (2008) wskazuje na duże zróżnicowanie składników kosztów stałych i zmiennych, przy czym udział kosztów stałych inwestycyjnych w technologiach zeroemisyjnych jest znacznie większy niż w technologiach emisyjnych.

Finanse

Podstawowe parametry finansowe inwestycji to proporcje udziału własnego (equity) do długu (kredytu lub obligacji). Programy kredytowe gwarantowane przez państwo (np. amerykański program Ministerstwa Energetyki) umożliwiają ograniczenie equity nawet do 20%, podczas gdy inwestycje typu Project Finance wymagają 45-procentowego udziału własnego. W analizie przyjęto proporcję 30%/70%.

41 Capex oznacza wydatki inwestycyjne, a opex – koszty funkcjonowania.

47

Rys. 8. Struktura cen różnych źródeł energii

13,7 16,6 11,5 18,4 9,4 11 6,2 9,9 13,3 23,958,8

78,1 90,1

41,967,0

35,0 42,520 327,6 7,6 8 8

4,2 4,2 5 5 89

11,2

34,534,5

11

11

9,75 9,7510

1027,8 27,8 26,2 26,2 55,1 55,140,0 40,0 22,3

40,6 10,0 10,0

5,05,0

18,4 18,4 18,6 18,68,3 8,3

8 8

67,5 70,464,3

71,2 77,0 78,6

59,2 62,9 65,552,9

78,0

54,862,3

35,047,0

21,9

70,073,5

124,6112,6

020406080

100120140160180

Węg

iel

kam

ienn

y 0

Węg

iel

kam

ienn

y 1

Węg

iel

kam

ienn

y 2

Węg

iel

kam

ienn

y 3

Gaz

ziem

nny

Gaz

ziem

nny

Gaz

ziem

nny

Gaz

ziem

nny

Torf

2

Dre

wno

2

Hyd

ro-

elek

trow

nie

Wia

trof

fsho

re 0

Wia

trof

fsho

re 1

Wia

tron

shor

e 2

Wia

tron

shor

e 3

Elek

trow

nia

atom

owa

0

Elek

trow

nia

atom

owa

1

Elek

trow

nia

atom

owa

2

Elek

trow

nia

atom

owa

3

capex €/MWh O&M €/MWh paliwo €/MWh CO2 €/MWh SUMA

Źródło: Energate, EEX, EWEA, AT Kerney, Internet, obliczenia autorów

LegendaTypy źródeł energii w ramach tego samego nośnika:0) Energate, EEX, EWEA, Raport AT Kearney 2008, stopa dyskonta 6%1) jw. stopa dyskonta 8%2) Tarjanne Risto, Kivistö Aija 2003: Comparison of electricity generation costs, Lappeenranta University of Technology Research report EN A-56, stopa

dyskonta 5%3) jw. stopa dyskonta 8%


Jednym z najważniejszych parametrów inwestowania jest stopa dyskontowa. Zazwyczaj w biznesplanach stosuje się różne stopy dyskontowe – stopa dyskonta dla equity jest zwykle wyższa, często ponadpółtorakrotnie (np. 8% equity kredyt i 14% equity, zatem współczynnik wynosi 1,75). Na potrzeby tej pracy przyjęto współczynnik 1,5, co przy założonej proporcji equity/dług daje kompozytową stopę dyskonta o wartości:

gdzie r jest stopą kredytu.

W APE przyjęto stopę r = 10%, stopę equity re = 15%, a co za tym idzie stopę kompozytową rc = 11,5%.

Ostatnim, lecz niezwykle ważnym parametrem jest okres zwrotu inwestycji lub raczej okres zwrotu kredytu, generujący finansowy koszt inwestycji. Okres ten przyjmowany jest w przedziale 20÷40 lat, przy czym okres 20-letni stosowany jest np. w analizie źródeł odnawialnych, a okres 40-letni w analizach elektrowni atomowych. W prezentowanych obliczeniach przyjęto jednolity okres 30 lat.

W modelu kredytu ze stałą ratą kapitałową i przy equity 30% koszt kapitału określony jest wzorem:

gdzie:

lub

Składniki kosztów finansowych obrazują rys. 9 (equity 30%) i rys. 10 (equity 20%). Syntetycznie efekty finansowania przy 30-letnim kredycie stopie dyskonta 10% przedstawia tab. 5, a przy historycznej stopie 5% – tab. 6.

Tab. 5. Efekty finansowania dla stopy 10%

Equity/dług Średni procent Zwrot banku Zwrot inwestora

20/80 9,53% 116% 90%

30/70 10,22% 102% 135%

Źródło: Obliczenia autorów.

Tab. 6. Efekty finansowania dla stopy 5%

Equity/dług Średni procent Zwrot banku Zwrot inwestora

20/80 6,10% 58% 45%

30/70 6,28% 51% 68%

Źródło: Obliczenia autorów

49


Dające się zauważyć zwiększenie wartości stóp dyskontowych powoduje znaczne zwiększenie kosztów kapitałowych inwestycji, a co za tym idzie – również i poziomu ryzyka inwestycyjnego.

Rys. 9. Składniki kosztów finansowych – equity 30%, stopa dyskonta 10%

02468

10121416

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29

% kapitału

equity 30% rata kapitału odsetki


Rys. 10. Składniki kosztów finansowych – equity 20%, stopa dyskonta 10%

02468

10121416

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29

% kapitału

equity 20% rata kapitału odsetki


Technologie

W tab. 7 przedstawiono podstawowe parametry techniczne różnych źródeł energii elektrycznej: średnią planowaną produktywność źródeł (h/rok), ich sprawność (%), emisyjność (tCO2/MWh) oraz koszt jednostkowy inwestycji (euro/GW). Koszt inwestycyjny obejmuje podstawowy koszt budowy oraz dodatkowe koszty inwestora, jak zakup i przygotowanie terenu. W wielu źródłach nazywany jest on kosztem overnight (a czasem all-

50


Tab. 7. Podstawowe parametry inwestycyjne

Produktywnośćw h/rok

Sprawnośćw %

Koszt wmld

euro/GW

EmisyjnośćtCO2/MWh

Kod do rys. 4–6Źródło

Wyłączone moce ------ ------ ------ ------ Zamkn.Stare – węgiel kamienny 4000 36% ------ 0,900

Stary wkModernizowane – węgiel kamienny

5000 41% 1,0 0,790Mod. wk

Nowe – węgiel kamienny 5500 46% 1,5 0,704

Nowy wkNowe - węgiel kamienny +CCS –

6500 36% 2,5 0,070CCS wk

Stare – węgiel brunatny 4500 36% ----- 1,100 Stary wbModernizowane – węgiel brunatny

5500 41% 1,0 0,966Mod. wb

Nowe – węgiel brunatny 6000 46% 1,5 0,861

Nowy wbNowe - węgiel brunatny + CCS –

7000 36% 2,5 0,086CCS wb

Gaz CCGT 4000 56% 0,9 0,329 Gaz CCGT

Gaz CCGT+CCS 5000 46% 1,2 0,033 Gaz CCS

Wiatr onshore 2000 ----- 1,7 ----- Onshore

Wiatr offshore 3500 ----- 3,2 ----- Offshore

Biomasa 5500 ----- 2,0 ----- Biomasa

Biogaz 6000 ----- 3,0 ----- BiogazElektrownie jądrowe I42 8000 37% 3,0 ----- Atom IElektrownie jądrowe II 8000 37% 4,5 ----- Atom II

Źródło: Energate, EEX, EWEA, AT Kerney, Internet, obliczenia autorów.

42 Wyjaśnienia wymagają pozycje elektrownie jądrowe I i II. Elektrownie jądrowe I to ceny inwestycyjne z publikowanych ofert, a II to rzeczywiste ceny kontraktowe (na podstawie danych Ministerstwa Energetyki Stanów Zjednoczonych). Szczegółowa analiza danych internetowych, a wśród nich historii inwestycji fińskiej elektrowni jądrowej Olikuoto 3 oraz akcji gwarancji kredytowych przeprowadzonej przez Ministerstwo Energetyki Stanów Zjednoczonych dla amerykańskiego programu energetyki jądrowej wskazują, że istnieją poważne rozbieżności pomiędzy cenami inwestycyjnymi z ofert dostawców i biznesplanów a rzeczywistymi kosztami inwestycyjnymi. Sprawa ta wymaga bardziej wnikliwej analizy.

51


in). Koszt ten nie obejmuje kosztu kapitału (o czym była mowa wcześniej), nie uwzględnia również kosztu rozbudowy sieci przesyłowej i dystrybucyjnej (jeżeli jest ona potrzebna). Dodatkowe koszty modernizacji sieci oceniane są na co najmniej 1/3 kosztu inwestycji w źródła.

Biorąc pod uwagę wiele aspektów, takich jak koszty, zagadnienia technologiczne, problemy społeczne i kwestie ekologiczne, do dalszych prac wybrano scenariusz z maksymalną zmienną w czasie efektywnością energetyczną i ze znacznym udziałem OZE. Scenariusz ten znalazł poparcie w trakcie konferencji, którą zorganizowało InE w celu wyboru scenariusza do dalszych prac. Biorąc pod uwagę dzisiejszą sytuację oraz uwarunkowania rozwoju energetyki wykorzystującej poszczególne nośniki energii, można przeprowadzić uproszczoną jakościową ocenę korzyści i możliwości wdrażania poszczególnych rodzajów elektroenergetyki. W tabeli poniżej porównano pięć nośników energii (w tym oszczędzanie jako „negawaty”43) z punktu widzenia 11 kryteriów, szacując w trzystopniowej skali wpływ poszczególnych nośników energii na różne dziedziny życia (tab.8).

Tab. 8. Ocena jakościowa poszczególnych nośników energii elektrycznej z punktu widzenia możliwości ich wdrażania

Kryteria oceny Oszczędzanie Surowce odnawialne

Węgiel Gaz Energia jądrowa

1. Wpływ na możliwość ochrony klimatu

dobry dobry słaby średni dobry

2. Doświadczenie we wdrażaniu

średnie średnie dobre średnie słabe

3. Wpływ na tworzenie miejsc pracy

dobry dobry średni średni słaby

4. Wpływ na wspieranie rozwoju własnych, krajowych firm

dobry dobry dobry średni słaby

5. Wpływ na obniżenie kosztów inwestycyjnych

dobry średni/słaby średni dobry słaby

6. Wpływ na obniżenie kosztów eksploatacyjnych

dobry dobry/średni średni słaby dobry

7. Wpływ na atrakcyjność inwestowania

dobry dobry średni średni słaby

8. Wpływ na bezpieczeństwo energetyczne

dobry dobry dobry słaby średni

9. Wpływ na czas uzyskania znaczących efektów

dobry dobry średni dobry słaby

10. Wpływ na przyzwolenie społeczne, lokalne

dobry średni średni dobry słaby

11. Przygotowanie podstawy prawno-instytucjonalnej

średnie średnie dobre dobre/średnie słabe

Ocena syntetyczna* 31 28 25 23,5 16* wpływ: dobry – 3 punkty; średni – 2 punkty; słaby – 1 punkt

43 Termin ten określa zaoszczędzone jednostki mocy.

52


6.2 Elektroenergetyka – porównanie dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego

W celu porównania wybranego scenariusza z propozycjami, które najbardziej odpowiadają dzisiejszym zamierzeniom rządu, poniżej zaprezentowano wyniki analizy scenariusza o podwyższonej efektywności, oznaczonego literą E, oraz scenariusza jądrowego, oznaczonego literą A (scenariusz ten antycypuje zamierzenia rządu w zakresie „miksu” energetycznego do roku 2030). Do roku 2020 oba scenariusze są zgodne, ponieważ do tego czasu w Polsce nie jest możliwe uruchomienie elektrowni jądrowych; w tej kwestii wszyscy eksperci są zgodni.

Analizą objęto produktywność źródeł w h/rok, zakładany wolumen inwestycji oraz wyłączeń wynikających z dekapitalizacji majątku (tab. 9 i 10). Otrzymano wielkość wolumenu produkcji oraz wartość inwestycji overnight netto, a także osiągany poziom emisji CO2 oraz poziom redukcji tej emisji w odniesieniu do wielkości z 2005 r. (rys. 11–13, tab. 11).

53


Tab. 9. Porównanie mocy elektrowni i produkcji energii elektrycznej w dwóch scenariuszach: efektywnościowym i atomowym

Produkcja Produkty

wnośćh/rok

2020w GW

2030 E44

w GW2030 A45

w GW2020

w TWh2030 Ew TWh

2030 Aw TWh

Kod do rys. 4,5,6Źródło

Wyłączone ------ 13,0 24,0 24,0 ------ ------ ------Zamkn.

Stare – węgiel kamienny 4000 9,5 5,0 5,0 38,0 20,0 20,0Stary wk

Modernizowane – węgiel kamienny 5000 3,0 3,0 3,0 15,0 15,0 15,0

Mod. wk

Nowe – węgiel kamienny 5500 5,2 5,2 5,2 28,6 28,6 28,6Nowy wk

Nowe – węgiel kamienny +CCS 6500 4,0 4,0 0,0 26,0 26,0

CCS wk

Stare – węgiel brunatny 4500 8,5 2,0 2,0 38,3 9,0 9,0Stary wb

Modernizowane – węgiel brunatny 5500 1,0 1,0 1,0 5,5 5,5 5,5

Mod. wb

Nowe – węgiel brunatny 6000 Nowy wb

Nowe - węgiel brunatny + CCS 7000 0,8 1,8 1,8 5,6 12,6 12,6

CCS wb

Gaz CCGT 4000 2,0 2,0 2,0 8,0 8,0 8,0 Gaz CCGT

Gaz CCGT + CCS 5000 Gaz CCS

Wiatr onshore 2000 5,0 8,0 5,5 10,0 16,0 11,0Onshore

Wiatr offshore 3500 ----- 1,4 1,0 4,9 3,5Offshore

Biomasa 5500 2,0 4,0 2,0 11,0 22,0 11,0Biomasa

Biogaz 6000 2,0 4,0 2,0 12,0 24,0 12,0Biogaz

Atom 8000 4,0 32,0Atom

Suma 39,0 41,4 38,5 172,0 191,6 194,2

Suma OZE 9,0 17,4 10,5 33,0 66,9 37,5

Udział OZE 19% 35% 19%

Średnia produkt. 4409 4628 5044

44 E – wybrany scenariusz efektywnościowy.45 A – scenariusz z dominacją energetyki jądrowej przedstawiony dla porównania. Do 2020 r. scenariusze E i A są takie same.

54


Tab. 10. Porównanie programów inwestycyjnych w elektroenergetyce w dwóch scenariuszach: efektywnościowym i atomowym

Inwestycje Koszt w

mld€/GW

Σ do 2020 w

mld euro

Σ 2021-2030 E46 w mld

euro

Σ do 2030 E w mld euro

Σ 2021-2030 A47 w mld

euro

Σ do 2030 A w mld euro

Kod do rys. 4,5,6

Źródło

Modernizowane – węgiel kamienny 1,0 3,0 3,0 3,0

Mod. wkNowe – węgiel kamienny 1,5 7,8 7,8 7,8

Nowy wkNowe– węgiel kamienny + CCS 2,5 0,0 10,0 10,0 10,0 10,0

CCS wkStare – węgiel brunatny -----

Stary wb

Modernizowane węgiel brunatny 1,0 1,0 1,0 1,0

Mod. wb

Nowe – węgiel brunatny 1,5

Nowy wb

Nowe– węgiel brunatny + CCS 2,5 2,0 2,5 4,5 2,5 4,5

CCS wb

Gaz CCGT 0,9 1,8 1,8 1,8 Gaz CCGT

Gaz CCGT + CCS 1,2 Gaz CCS

Wiatr onshore 1,7 8,5 5,1 13,6 0,9 9,4 Onshore

Wiatr offshore 3,2 4,5 4,5 3,2 3,2 Offshore

Biomasa 2,0 4,0 4,0 8,0 4,0 BiomasaBiogaz 3,0 6,0 6,0 12,0 6,0 BiogazElektrownie jądrowe I48 3,0 12,0 12,0

Atom IElektrownie jądrowe II 4,5 18,0 18,0

Atom II

Suma I 34,1 32,1 66,2 28,6 62,7

Suma II 34,1 32,1 66,2 34,6 68,7

OZE18,5 19,6 38,1 4,1 22,6

46 E – wybrany scenariusz efektywnościowy.47 A – scenariusz z dominacją energetyki jądrowej przedstawiony dla porównania. Do 2020 r. scenariusze E i A są takie same. 48 Wyjaśnienia wymagają pozycje: elektrownie jądrowe I i elektrownie jądrowe II. Elektrownie jądrowe I to ceny inwestycyjne z publikowanych ofert, a elektrownie jądrowe II to rzeczywiste ceny kontraktowe (na podstawie danych Ministerstwa Energetyki Stanów Zjednoczonych). Szczegółowa analiza danych internetowych, a wśród nich historii inwestycji fińskiej – elektrowni jądrowej Olikuoto 3 oraz akcji gwarancji kredytowych przeprowadzonej przez Ministerstwo Energetyki Stanów Zjednoczonych dla amerykańskiego programu energetyki jądrowej wskazują, że istnieją poważne rozbieżności pomiędzy cenami inwestycyjnymi z ofert dostawców i biznesplanów, a rzeczywistymi kosztami inwestycyjnymi.

55


Rys. 11. Alternatywne programy inwestycyjne w elektroenergetyce dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego49

49 E – wybrany scenariusz efektywnościowy; A – scenariusz z przewagą energetyki jądrowej przedstawiony dla porównania. Do 2020 r. scenariusze E i A są takie same. Skróty wyjaśniono w przypisie do tab. 3 i 4.

56


Rys. 12. Produkcja energii elektrycznej według źródeł dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego50

50 E – wybrany scenariusz efektywnościowy; A – scenariusz z przewagą energetyki jądrowej przedstawiony dla porównania. Do 2020 r. scenariusze E i A są takie same. Skróty wyjaśniono w przypisie do tab. 3 i 4. BYŁO!!!!

57


Rys. 13. Bilans mocy według źródeł w elektroenergetyce dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego51

51 E – wybrany scenariusz efektywnościowy; A – scenariusz z przewagą energetyki jądrowej przedstawiony dla porównania. Do 2020 r. scenariusze E i A są takie same. Skróty wyjaśniono w przypisie do tab. 3 i 4.

58


Tab. 11. Porównanie emisji CO2 dla dwóch scenariuszy: efektywnościowego i atomowego52

Emisje Emisyjność w

CO2/MWh2020 w mln

tCO2

2030 Ew mln tCO2

2030 Aw mln tCO2

Kod do rys. 4,5,6Źródło

Wyłączone ------ ------ ------ ------Zamkn.

Stare – węgiel kamienny 0,900 34,2 18,0 18,0Stary wk

Modernizowane – węgiel kamienny 0,790 11,9 11,9 11,9

Mod. wk

Nowe – węgiel kamienny 0,704 20,1 20,1 20,1Nowy wk

Nowe– węgiel kamienny + CCS 0,070 0,0 1,8 1,8

CCS wk

Stare – węgiel brunatny 1,100 42,1 9,9 9,9Stary wb

Modernizowane – węgiel brunatny 0,966 5,3 5,3 5,3

Mod. wb

Nowe – węgiel brunatny 0,861 0,0 0,0 0,0Nowy wb

Nowe– węgiel brunatny + CCS 0,086 0,5 1,1 1,1

CCS wb

Gaz CCGT 0,329 2,6 2,6 2,6Gaz CCGT

Gaz CCGT + CCS 0,033 0,00 0,00 0,00Gaz CCS

Wiar onshore 0,0 0,0 0,0 0,0Onshore

Wiar offshore 0,0 0,0 0,0 0,0Offshore

Biomasa 0,0 0,0 0,0 0,0Biomasa

Biogaz 0,0 0,0 0,0 0,0Biogaz

Elektrownie jądrowe I lub II 0,0 0,0 0,0Atom I lub II

Suma 116,7 70,8 70,8

Redukcja w stosunku do 2005r. 147,0 mln ton CO2 20,62% 51,87% 51,87%

Redukcja w stosunku do 2006r. 151,0 mln ton CO2 22,72% 53,14% 53,14%

Analiza danych przedstawionych w tym rozdziale oraz wyników przedstawionych w tabelach 9–11 i rysunkach 11– 13 umożliwia wyciągnięcie interesujących wniosków. Oba scenariusze są technologicznie możliwe, oba zakładają osiągnięcie wysokiego poziomu

52 E – wybrany scenariusz efektywnościowy; A – scenariusz z przewagąą energetyki jądrowej przedstawiony dla porównania. Do 2020 r. scenariusze E i A są takie same.

59


efektywności energetycznej i oba wskazują na możliwość osiągnięcia wysokiego poziomu redukcji emisji, a różnią się sposobem osiągania tych celów. Syntetyczne porównanie przedstawia tab. 12, przedstawiająca sytuację na rok 2030.

Tab. 12. Porównanie kosztów inwestycyjnych w obszarach różnicujących scenariuszeScenariusz Uzupełni

enie mocy

Koszt inwestycjny

Uzyskana produkcja

Sumaryczny Capex

Capex 20 lat

Capex 30 lat

Capex 40 lat

Jednostki GW mld euro TWh euro/(MWh/rok)

euro/MWh

euro/MWh

euro/MWh

E – Efektywność + OZE

6,9 - OZE 16,1 29,4 545,9 27,30 18,20 13,65

A – Efektywność + Atom

4,0 - Atom 18,0 32,0 562,5 28,13 18,75 14,06

Analizując powyższą tabelę, należy zwrócić uwagę na dwa istotne fakty: po pierwsze, koszty inwestycyjne przyjmowane są w wariancie overnight, tzn. bez kosztów finansowych, które obecnie mogą być znaczne, od 100% do 218% dodatkowo; po drugie, w wielu analizach różnicuje się okres, na który rozkładany jest capex sumaryczny; taka operacja, stosowana często przez entuzjastów energetyki jądrowej (20 lat dla źródeł odnawialnych, a 40, a nawet 60, dla atomowych), może całkowicie zafałszować obraz rzeczywistych kosztów. Jedynym obiektywnym miernikiem jest spodziewany czas zwrotu kapitału (długu), a ten rzadko przekracza 20 lat i nigdy nie osiąga 60 lat.

Końcowy wniosek, który należy wysnuć, zależy od dwóch czynników pozaenergetycznych: odpowiedzi na pytania: Czy w Polsce istnieje możliwy do wykorzystania potencjał odnawialnych źródeł energii, szczególnie w obszarze agroenergetyki (dyskusje w tej sprawie trwają nawet pomiędzy jej zwolennikami) oraz jaką politykę zatrudnienia chcemy w Polsce preferować. Scenariusz atomowy to w rozważanym okresie około 800–1000 bardzo wysoko wykwalifikowanych ekspertów – w dużej części zagranicznych, zwłaszcza na początku, a scenariusz efektywność + OZE to minimum 25 tys. pracowników, w połowie dość wysoko, a w połowie nisko wykwalifikowanych. W obu przypadkach nie uwzględniono czynnika mnożnikowego – dodatkowych miejsc pracy w otoczeniu (obsłudze wewnętrznej i rolnictwie). Wariant agroenergetyczny wymagałby zagospodarowania dodatkowych 0,44–0,5 mln ha, co oznacza–44-70 tys. zatrudnionych przy średniej 10–14 osób na 100 ha53,54. Wymagałoby to jednak głębokich przekształceń na polskiej wsi w zakresie struktury areału (komasacja i konsolidacja) bądź w zakresie kultury współpracy (grupy producenckie55, kółka i spółdzielnie rolnicze itp.). W obu scenariuszach, efektywnościowym i atomowy, według FEWE należy liczyć, że pełny program oszczędzania energii może stworzyć w okresie 2011–2020 narastająco 298 tys. pełnoetatowych miejsc pracy56.53 www.regioset.pl/monitor.php?lg=0&art=41&unit=6 -54 www.farmer.pl/.../byt_ekologiczny,4fce1d9c55a297ef6693.html - 55 Krystyna Krzyżanowska, Stan i funkcjonowanie rolniczych grup producenckich w Polsce; Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki Naukowe 2006 Tom VIII zeszyt 1, str. 90-94.56 Raport. Potencjał efektywności energetycznej i redukcji emisji w wybranych grupach użytkowania energii. Droga naprzód do realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego, Polski Klub Ekologiczny, Okręg Górnośląski, Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, INFORSE, European Climate Foundation. Katowice

60


6.3 Sieci elektroenergetyczneMinimalne szacunkowe potrzeby sieci wiejskich to modernizacja około 50 tys. km

linii SN, 153 tys. km linii nN i 67,5 tys. stacji SN/nN oraz budowa 1,5 tys. nowych stacji i związanych z nimi linii SN i nN w celu przyłączenia nowych odbiorców energii elektrycznej, dla których budowa sieci elektroenergetycznej nie ma uzasadnienia ekonomicznego. Szacowane (na podstawie m.in. powyższych danych) konieczne nakłady na poprawę sieci dystrybucyjnych w Polsce wynoszą 8,9 mld euro57.

Zakres inwestycji w liniach przesyłowych szacowany jest przez PSE-Operator na 3,5–4 tys. km, przy dekapitalizacji majątku sięgającej 50%. Szacowany koszt to około 2 mld euro. Zakres inwestycji w liniach średnich napięć to 20%, a w niskich – prawie 60%, przy średnim koszcie 33 tys. euro/km (tab. 13).

Tab. 13. Zakres niezbędnych inwestycji w sieciach przesyłowych

Rodzaje sieci Stan obecny Szacunkowe potrzeby modernizacyjne sieci łącznie (w km)

ogółem (w km)

w tym kablowe (w km)

Wysokie napięcie (NN+WN)

45 457 79 zapewnienie rezerwowego zasilania każdej stacji

Średnie napięcie (SN)

295 843 61 988 60 056

Niskie napięcie (nN) 412 770 125 776 236 930

Ogółem 754 070 187 843 296 986 (SN i nN)

Źródło: Szacunki PSE-Operator.

6.4 Inwestycje w elektroenergetyce – ogółemŁączny koszt inwestycji sieciowych w elektroenergetyce do 2020 r. można ocenić na

około 11 mld euro. Stanowi to około 1/3 inwestycji w moce wytwórcze w tym okresie. Do tej kwoty należały dodać około 3 mld euro kosztów systemowych związanych z promocją efektywności energetycznej. Łączna kwota niezbędna na inwestycje w latach 2010–2020, niezbędne do bezpiecznego funkcjonowania elektroenergetyki, wynosi zatem około 47 mld euro, co oznacza około 4,5 mld euro na rok – bez kosztów kapitałowych. Podobną kwotę trzeba będzie zainwestować w latach 2020–2030. Łącznie w okresie 2010–2030 niezbędne są inwestycje o wartości 100 mld euro, w tym 67 mld euro to inwestycje w źródła, 22 mld euro –inwestycje w sieci i co najmniej 11 mld euro – inwestycje w efektywność całego systemu, przede wszystkim odbioru. Do wszystkich tych kosztów należy dodać koszty finansowe zależne od przyjętego modelu finansowania i od rynkowego kosztu kapitału. Trzeba

2009. 57 Raport PTPiREE dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, 2008 r.

61


podkreślić, że przy finansowaniu długiem koszty finansowe przekroczą 100% kosztów inwestycji, nawet przy spadku stopy kredytowej w najbliższych latach do 6%.

Przedstawiony wyżej koszt inwestycji tylko w małym stopniu wynika z przyjęcia pakietu energetyczno-klimatycznego. W większości, tzn. w 68–75%, jest spowodowany złym stanem polskiej elektroenergetyki, wynikającym z wieloletniego zaniechania inwestycji modernizacyjnych.

6.5 Zaopatrzenie w ciepło58

W Polsce nie wykonywano dotychczas badań w zakresie prognozowania zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych w sektorze bytowo-komunalnym. Ponieważ życie mieszkańców i aktywność firm usługowych koncentruje się w budynkach mieszkalnych, administracyjnych, użyteczności publicznej i warsztatach, to pewne oszacowanie może przynieść prognoza przyrostu łącznej powierzchni użytkowej w budynkach o powierzchni 250 mln m2 do 2020 r. i 400 mln m2 do 2030 r., przy założeniu, że nowe budynki będą wykonane według obowiązujących obecnie standardów efektywności energetycznej (2007 r.), czyli – w przybliżeniu – przy jednostkowym zużyciu energii 0,4 GJ/m2rok. Rezultaty obliczeń przedstawiono w tab. 14.

Tab. 14. Prognozy emisji w sektorze komunalno-bytowym – podstawowe daneEfekt Jednostka 2020 2030Przyrost powierzchni użytkowej od 2007 r. mln m3 250 400Przyrost zużycia energii od 2007 r. PJ/rok 100 160Wzrost emisji CO2 od 2007 r. mln ton CO2/rok 9,0 14,4Przyrost emisji CO2 w stosunku do 2007 r. % 12,9 20,6Przyrost emisji CO2 średnio rocznien % 1,1 0,9Poprawa efektywności energetycznej średnio rocznie rr

% 3,0 2,8

Poziom emisji w stosunku do 2007 r. % 77,6 63,9Spadek emisji w stosunku do 2007 r. % 22,4 36,1Prognozowana redukcja emisji w stosunku do 1996 r.

% 48,2 57,3

Przyjęty cel redukcji CO2 w stosunku do 1996 r % 45 55

Przy założeniu, że utrzymane zostanie tempo redukcji emisji CO2 przez wzrost efektywności energetycznej i zmianę struktury paliwowej, to – zakładając że emisja CO2

będzie się zmieniać jak:

gdzie

58 Przygotowano na podstawie opracowania: S. Pasierb, T. Bańkowski, Problematyka gospodarki cieplnej w Alternatywnej Polityce Energetycznej. Instytut na rzecz Ekorozwoju. Warszawa 2009.

62


rn = stopa wzrostu potrzebrr = stopa poprawy efektywnościt = 13 lat do 2020 r. i t = 23 lata do 2030 r.

oraz dane jak w tab. 1, otrzymujemy:

oraz

tzn. emisja CO2 w 2020 r. spadnie o 22,4% w stosunku do 2007 r . Odpowiednio emisja CO2

w 2030 r. spadnie o 36,1%.

Ponieważ w latach 1996–2007 emisja CO2 związana z potrzebami cieplnymi w sektorze bytowo-komunalnym spadła o 33,3%, to prognozowany poziom emisji CO2 w

stosunku do roku 1996, przy założeniu jak wyżej, może wynieść:

♦ w 2020 r.: 33,3 + 14,9 = 48,2%

w 2030 r.: 33,3% + 24,1% = 57,4%

W związku z tym dla scenariusza zrównoważonego przyjmuje się następujący cel redukcji CO2 w sektorze (rys. 14):

♦ w 2020 r. w stosunku do 1996 r. – o 45%;

♦ w 2030 r. w stosunku do 1996 r. – o 55%.

Uzyskanie takiej redukcji wymaga zdecydowanych działań:a) ograniczenia zużycia ciepła; polskie społeczeństwo nie jest zbyt zamożne, więc – w celu

ograniczenia zużycia ciepła – wzrost cen musi być powiązany z systemem wsparcia;

b) ograniczenia rozwoju nowego budownictwa o wysokim potencjale zapotrzebowania na ciepło; docelowo w nowych obiektach należy uzyskać wskaźnik zużycia energii cieplnej końcowej w wysokości 25 kWh/m2/rok w roku 2020. Po sukcesach związanych z etykietowaniem urządzeń gospodarstw domowych przyszedł czas na etykiety budynków, promujące bardzo szerokie ujęcie zagadnień efektywności energetycznej końcowego użytkownika energii. Niezbędna jest dalsza promocja termomodernizacji budynków, a legislacja obu tych obszarów wymaga poprawy;

c) wzrostu efektywności energetycznej. Proponuje się utworzenie funduszy przeznaczonych na subsydiowanie realizacji programów zwiększania efektywności energetycznej. Niezbędna jest popularyzacja prostych audytów energetycznych, nadających się do samodzielnego przeprowadzania, jak proponuje sie w ramach inicjatywy zmierzającej do powstania Powszechnej Internetowej Platformy Efektywności Energetycznej;

d) poprawy sprawności wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej.

Rys. 14. Cel strategiczny redukcji emisji CO2 w sektorze bytowo-komunalnym

Źródło: FEWE na podstawie publikacji Gospodarka Paliwowo-Energetyczna w latach 1996–2007, GUS. Warszawa 2008.

Niezbędne jest stworzenie systemu finansowania inwestycji służących poprawie efektywności energetycznej i wdrażaniu zrównoważonego rozwoju, zwłaszcza służącego małym i średnim

63

60

80

100

120

Em isja

w

m

ln

ton

CO

2

100 % %%

66,7%55 %


inwestorom. W tym celu konieczna jest analiza i promocja najlepszych przykładów. Konieczne jest także opracowanie rankingu inwestycji efektywności energetycznej (najtańszy efekt energetyczny i efekt zrównoważonego rozwoju) pokazującego, która inwestycja najmniejszym kosztem ograniczyła straty energii i która spowodowała największą gospodarczą aktywizację na poziomie regionalnym.

Działania powinny być skoncentrowane przede wszystkim:

♦ w scentralizowanym wytwarzaniu ciepła na:

a) modernizacji i budowie jednostek wytwarzania ciepła (zespołów kogeneracyjnych i kotłów) w elektrowniach, elektrociepłowniach oraz ciepłowniach zawodowych i przemysłowych;

b) zwiększeniu udziału skojarzonego wytwarzania ciepła w produkcji ciepła;

c) zwiększeniu udziału biomasy w jego wytwarzaniu;

♦ w lokalnym zdecentralizowanym wytwarzaniu ciepła na:

a) modernizacji i wymianie kotłów na wysoko sprawne, niskoemisyjne;

b) budowie małych i średnich jednostek kogeneracyjnych i trigeneracyjnych w obecnych kotłowniach gazowych (skojarzone wytwarzanie energii elektrycznej, ciepła i ew. chłodu), równocześnie jest duże zapotrzebowanie na energię elektryczną lub bliski dostęp do sieci elektrycznych (wyspowe kotłownie systemów ciepłowniczych, szpitale itp.);

c) budowie lokalnych systemów zaopatrzenia w energię, w tym promocji kogeneracji, opartych na miejscowych zasobach paliw i energii, w tym biogazu i innych rodzajów biomasy oraz energii geotermalnej;

♦ w sieciach przesyłowych i dystrybucyjnych ciepła na:

a) modernizacji sieci ciepłowniczych, wymianie nieefektywnych i starych rurociągów na preizolowane, dostosowane do aktualnych i przyszłych potrzeb cieplnych;

b) weryfikacji efektywności ekonomicznej i celowości zasilania dalekich odbiorców (ciepło grzewcze, ciepła woda użytkowa), uzasadnionej decentralizacji zasilania;

c) wprowadzaniu systemów regulacji i zarządzania dostawami ciepła, kształtowaniu optymalnej krzywej obciążeń (produkcja i użytkowanie), weryfikacji prawnej konstrukcji taryf w zakresie umożliwienia elastycznego i efektywnego sterowania systemami ciepłowniczymi;

♦ w budynkach na:

a) wymianie kotłów nisko sprawnych i obciążających środowisko na rzecz wysoko sprawnych i przyjaznych środowisku;

b) tworzeniu lokalnych systemów przygotowania biomasy i zwiększaniu udziału tego paliwa w ogrzewaniu budynków;

64


c) poprawie termoizolacyjności budynków: izolowaniu przegród zewnętrznych, wymianie okien, odzysku ciepła z wentylacji;

d) instalowaniu kolektorów słonecznych (jako projektów promocyjnych i ekonomicznie uzasadnionych);

e) promocji budynków niskoenergetycznych i pasywnych;

f) prowadzeniu demonstracyjnych projektów zastosowania ogniw fotowoltaicznych (PV).

Biorąc pod uwagę całą gospodarkę, bez wątpienia korzystniejsze jest dofinanasowanie części kosztów przedsięwzięć energooszczędnych niż płacenie za uprawnienia do emisji CO2. Poziom redukcji emisji jest zbliżony do tego, który określono dla elektroenergetyki, tzn. 53,4 mln t CO2 w 2020 r. i 70 mln t CO2 w 2030 r. (tab. 15); podobny jest też wolumen inwestycji – około 95 mld euro.

6.6 Zrównoważona mobilność59

Analiza trendów i prognoz rozwoju transportu w Polsce prowadzi do wniosku, że w pracach nad APE należałoby rozważyć dwa warianty rozwoju sektora transportu:

♦ wariant I (KT) – zakładający kontynuację trendów,

♦ wariant II (ZRT) – w kierunku zrównoważonego rozwoju – spowolnienia wzrostu transportochłonności i energochłonności oraz emisji gazów cieplarnianych, tak aby w stosunku do roku 2005, w roku 2020 i 2030 nie przekroczył on zakładanych wartości.

Tab. 15. Potencjał i jego efektywność

Lp. Wyszczególnienie Jednostka Wielkość1. Potencjał zmniejszenia zużycia energii

finalnej PJ/rok 502,0

2. Potencjał redukcji emisji CO2 mln t CO2/rok 47,463. Efektywność potencjału:

- jednostkowe koszty zaoszczędzenia energii60

- jednostkowe koszty redukcji CO2

zł/GJ

zł/tCO2

23,6

246,6

4. Nakłady inwestycyjne mln zł 426 338

Przyjęcie tych dwóch wariantów oznacza następujące prognozy pracy przewozowej w roku 2020 i 2030 (tab. 16).

Tab. 16. Prognoza pracy przewozowej do 2030 r. – wariant KT61 i wariant ZRT

59 Rozdział przygotowano, wykorzystując opracowanie: W. Suchorzewski, Zużycie energii w transporcie, wykonane na potrzeby APE.60 Obejmuje koszty w pełnym cyklu życia (LCA), tzn. inwestycyjne i eksploatacyjne.61 Dla wariantu KT jako prognozę pracy transportu oraz konsumpcji energii w roku 2030 proponuje się przyjąć wariant minimum prognozy według J. Burnewicz dla roku 2025, a dla roku 2020 – wartości roku 2017, gdyż prognozy te zostały opracowane przed okresem kryzysu gospodarczego. Przyjęte w nich wysokie wartości

65


Rodzaj transportu KT ZRT

2005 2020 2030 2005 2020 2030Tranport pasażerskie w mld pasażerokilometrów

Transport indywidualny 262 433 570 262 346 371Transport publiczny 61 58 57 61 64 66Razem 323 491 627 323 410 436

Transport towarowy w mld tonokilometrówTransport drogowy 120 193 237 120 164 166Transport kolejowy 50 67 82 50 74 94Razem 170 260 319 170 238 260

Źródła: J. Burnewicz, Wizja struktury transportu oraz rozwoju sieci transportowych do roku 2033 ze szczególnym uwzględnieniem docelowej struktury modelowej transportu. Ekspertyza wykonana w ramach prac nad koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju na zlecenie MRR, 2008. Opracowanie wykonane na potrzeby APE W. Suchorzewski, Zużycie energii w transporcie. Instytut na rzecz Ekorozwoju Warszawa 2009.

W konsekwencji nastąpi wzrost zużycie energii i wzrost emisji gazów cieplarnianych, co przedstawia tab. 17.

Kontynuacja dotychczasowych trendów praktycznie uniemożliwiłaby realizację strategicznych celów ograniczenia zużycia energii i emisji zanieczyszczeń do środowiska. Konieczne są radykalne działania, które podzielić można na cztery grupy:

1. Działania prowadzące do zwolnienia tempa wzrostu transportochłonności gospodarki i życia (mierzonej liczbą tonokilometrów i pasażerokilometrów).

Tab. 17. Prognoza konsumpcji energii w wariantach KT i ZRT – mld MJ i odpowiadająca jej emisja gazów cieplarnianych

TransportKT ZRT

2005 2020 2030 2005 2020 2030Pasażerski 329 493 551 329 412 383Towarowy 280 421 478 280 385 390Razem 609 914 1029 609 797 773Emisja gazów GHG w mln ton CO2eq 37 58 62 37 45 47Wzrost emisji GHG w stosunku do 2005 w % x 57 68 x 22 27

Źródło: W. Suchorzewski,, Zużycie energii w transporcie, opracowanie wykonane na potrzeby APE. Instytut na rzecz Ekorozwoju Warszawa 2009.

2. Działania powodujące zahamowanie wzrostu lub ograniczenie udziału środków transportu wysoko energochłonnych: transportu drogowego ładunków, transportu indywidualnego osób (samochód osobowy) i transportu lotniczego.

3. Działania mające na celu poprawę efektywności funkcjonowania transportu, np. przez zwiększenie stopnia wykorzystania ładowności środków transportu w przewozach ładunków i osób.

wskaźników wzrostu gospodarczego i konsumpcji są obecnie nieaktualne i mało realne.

66


4. Popieranie postępu w technologii transportu, przede wszystkim produkcji środków transportu o zwiększonej efektywności energetycznej oraz zasilanych ze źródeł energii alternatywnych w stosunku do ropy i węgla.

7. Ramy instrumentacji wdrażania APE

7.1 ElektroenergetykaPodstawą realizacji celów APE jest opracowanie dla niej skutecznego

instrumentarium. Z uwagi na wielowymiarowość celów, wielowymiarowy powinien być również zestaw narzędzi składający się na to instrumentarium.

Podstawowy zasób instrumentarium to mechanizmy administracyjne. Należą do nich regulacje prawne na poziomie ustaw, rozporządzeń i instrukcji. Specjalną kategorią są standardy, przede wszystkim standardy efektywności energetycznej (dla budynków, pojazdów, urządzeń itp.). Do tej kategorii należą również obowiązkowe taryfy (np. regulowanego przesyłu i dystrybucji) oraz podatki, w tym neutralny budżetowo tzw. zielono-czarny podatek węglowy, służący do kompensowania kosztów „zielonych” paliw, szczególnie w ogrzewnictwie.

W realizacji APE niezwykle ważne są mechanizmy motywacyjne. Pewną rolę mogą odegrać ulgi kredytowe (tax credits), przyznawane za zakupy lub inwestycje energooszczędne. Sprawdzają się one w przypadku drobnych działań inwestycyjnych o masowej skali, jak zakup żarówek energooszczędnych i sprzętu AGD. W zadaniach inwestycyjnych o większym wymiarze finansowym sprawdzają się systemy zbywalnych praw majątkowych związanych ze świadectwami pochodzenia, nazywanymi popularnie kolorowymi certyfikatami. „Certyfikaty zielone” wspierają rozwój elektroenergetyki odnawialnej, „certyfikaty czerwone” – wysoko sprawną kogenerację węglową (i mikroźródła), a „certyfikaty żółte” – energetykę gazową.

Rząd obiecuje wprowadzenie białych certyfikatów jako narzędzia wspierającego inwestycje w efektywność energetyczną, czyli w tzw. negawaty. Kosztem wzrostu ceny energii o 2–3% można osiągnąć około 15-krotnie większe oszczędności w 2030 r. Instrument ten jest absolutnie niezbędny do uzyskania zakładanych celów Polityki Klimatycznej Polski oraz pakietu energetyczno-klimatycznego UE (rys. 15).

Rys. 15. Porównanie kosztów systemu białych certyfikatów z możliwymi oszczędnościami dla różnych rocznych stóp oszczędności

67

0,00%

15,00%

30,00%

45,00%

2010 2015 2020 2025 2030

stopa 2,0%

stopa 1,0%

stopa 0,7%

koszt w %


Źródło: Funkcjonowanie systemu białych certyfikatów w Polsce jako mechanizmu stymulującego zachowania energooszczędne – zasady i szczegółowa koncepcja działania, Procesy inwestycyjne przy współpracy Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Warszawa październik 2007.

Jako mechanizm stymulujący inwestycje w nowe, wysoko wydajne źródła (o efektywności powyżej 46%), trzeba wprowadzić system „błękitnych certyfikatów”, które – podobnie jak „certyfikaty białe” – mają mieć charakter certyfikatów inwestycyjnych zdobywanych w przetargach. Energetykę „czystego węgla”, a konkretnie CCS, powinny wspierać „certyfikaty pomarańczowe” o charakterze inwestycyjno-eksploatacyjnym, w części inwestycyjnej krótkoterminowe (3–5 lat), a w części eksploatacyjnej długoterminowe (około 10 lat).

Podział na certyfikaty inwestycyjne i eksploatacyjne powinien zostać wprowadzony także do już istniejących certyfikatów: zielonego, czerwonego i żółtego. Należy przyjąć prawo do łączenia certyfikatów, jeżeli inwestycja spełnia kilka warunków. Docelowo należy dążyć do ujednolicenia systemu certyfikacji (wzajemnej wymienności) oraz do połączenia tego systemu z systemem handlu emisjami EU-ETS. To ostatnie wymaga decyzji na poziomie unijnym. Wstępem do takiego kroku mogłoby być nominowanie certyfikatów w tonach zredukowanej albo unikniętej emisji CO2.

Mechanizmem motywacyjnym mogą również być subsydia wspierające najważniejsze programy inwestycyjne, np. program termomodernizacji budynków i program wspierania agroenergetyki (konkretnie upraw energetycznych).

Praktyka dowodzi, że mechanizmy administracyjne i motywacyjne nie działają bez wsparcia mechanizmów informacyjnych i edukacyjnych. Program informacyjny powinien być skierowany do społeczeństwa w celu pozyskania go dla działań proefektywnościowych i umożliwienia dostępu do niezbędnej informacji. Program edukacyjny należy skierować do konkretnego odbiorcy (młodzież, działacze samorządowi, przemysłowcy) i mieć bardziej aktywny charakter.

Optymalizacja kosztowa nie jest możliwa bez uruchomienia mechanizmów rynkowych. Przeprowadzenie konsolidacji pionowej o charakterze koncernowym praktycznie zlikwidowało rynek energii elektrycznej. Proces odwrotny – czyli fragmentacja – byłby rozwiązaniem trudnym, kosztownym oraz praco- i czasochłonnym. Lepszą koncepcją jest zapewne wprowadzenie przynajmniej częściowego obowiązku obrotu giełdowego dla poszczególnych elektrowni, wygenerowałoby to bowiem znacznie wyższy poziom konkurencyjności.

W pełni konkurencyjny rynek wymaga funkcjonowania wielu, a co najmniej kilku, podmiotów należących do rzeczywiście innych właścicieli. Dlatego po szybkim uruchomieniu niezbędnych mechanizmów rynkowych należy dokończyć prywatyzacji sektora.

Uzupełnieniem mechanizmów funkcjonalnych są mechanizmy instytucjonalne: pełnomocnik rządu ds. (realizacji) pakietu energetyczno-klimatycznego na wzór podobnych stanowisk w innych państwach Unii Europejskiej (pełnomocników lub ministrów). Miałby on zadania polityczno-koordynacyjne (legislacja, strategia itp.). Instytucją wykonawczą powinna być Agencja ds. Energii i Klimatu, odpowiedzialna za praktyczną realizację pakietu energetyczno-klimatycznego oraz wdrażanie programu redukcji emisji. Powinna ona łączyć kompetencje kilku istniejących instytucji: Krajowej Agencji Poszanowania Energii, Agencji Rynku Energii, Instytutu Paliw i Energii Odnawialnej, i być operatorem programów krajowych i europejskich. Niezwykle istotną rolę powinna pełnić w systemie „białych

68


certyfikatów” – jako repozytorium wszystkich realizowanych projektów (konkretnie – ich audytów).

Również świadectwa energetyczne budynków powinny być (zgodnie z dyrektywą) obowiązkowe, wymagalne i upubliczniane w przestrzeni wirtualnej.

Instytucją kontrolną i monitorującą sytuację w sektorach energetycznych powinien być Prezes Urzędu Regulacji Energii, ze statutową odpowiedzialnością promowania efektywności energetycznej i zasad zrównoważonego rozwoju wynikającą wprost z Konstytucji RP.

7.2 Energetyka cieplna62

Wprowadzanie instrumentów finansowych to najważniejsza inicjatywa, tworząca podstawy do wzrostu efektywności energetycznej i udziału OZE. Zbiór instrumentów stosowany zgodnie z prognozowanymi przydziałami środków publicznych w ramach programów operacyjnych funduszy pomocowych UE, krajowych instytucji pomocowych rynku ochrony środowiska, Funduszu Efektywności Energetycznej i Energii Odnawialnej63

oraz komercyjnych instrumentów rynkowych, jak Performance Contracting64, przyczyni się do wzrostu efektywności energetycznej. Ograniczenie zużycia energii cieplnej jako efekt poprawy efektywności energetycznej pozwoli uzyskać jej wzrost o 10%, a także wzrostu o 5% udziału energii odnawialnej w zapotrzebowaniu na energię finalną brutto. Wszystko to w odniesieniu do roku 2006. Biorąc pod uwagę zakładany wzrost potrzeb wynikających z pojawienia się nowych odbiorców i usług do 2020 o 10%. Dla drugiego okresu planowania instrumentów finansowych, w ciągu kolejnych 10 lat (w okresie 2021—2030), na podstawie budżetu horyzontu programowania środków pomocowych krajowych i unijnych oraz instrumentów rynkowych na okresy 2014–2020, 2021–2026 zakładane jest ograniczenie zużycia energii cieplnej jako efektu dalszej poprawy efektywności energetycznej o kolejne 12% i wzrost udziału OZE o 4,5 % udziału energii odnawialnej w zapotrzebowaniu na energię finalną brutto w odniesieniu do roku 2020.

Zatem przy wdrażaniu tylko instrumentów finansowych dla ciepłownictwa i ogrzewnictwa, całkowity udział energii odnawialnej w całkowitym zapotrzebowaniu na energię finalną brutto przy uwzględnieniu wzrostu efektywności energetycznej i OZE, szacuje 62 Przygotowano na podstawie opracowania: S. Pasierb, T. Bańkowski, Problematyka gospodarki cieplnej w Alternatywnej Polityce Energetyczne”, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2009. 63 Fundusz powinien zakładać koncentrację na ułatwianiu inwestycji prywatnych poprzez udostępnianie kapitału podwyższonego ryzyka, ponieważ w dłuższej perspektywie będzie to kluczowe dla skutecznego prowadzenia zrównoważonych projektów energetycznych. Wsparcie dla poszczególnych projektów i wybór technologii powinny być uzależnione od spełnienia kompleksowych kryteriów trwałości, od wniesienia wkładu na rzecz trwałego rozwoju oraz położenia geograficznego i dostępnych zasobów regionalnych.64 W umowach Performance Contracting wykonawca inwestycji udziela inwestorowi gwarancji efektów energetycznych powstałych w wyniku modernizacji. Jeżeli efekty energetyczne są mniejsze od gwarantowanych, wykonawca pokrywa różnicę kosztów energii pomiędzy poziomem gwarantowanym a poziomem rzeczywistym, co oznacza, że inwestor przenosi na wykonawcę ryzyko niezgodności z planowanymi parametrami działania systemu, a w rezultacie wyższymi od planowanych kosztami eksploatacyjnymi. Ta forma umowy radykalnie podwyższa bezpieczeństwo realizacji planu finansowego przedsięwzięcia w rachunku ciągnionym. Ten ostatni, choć często bagatelizowany, jest w gospodarce rynkowej podstawowym parametrem przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

69


się na 10,8% dla roku 2020 i 13,2% dla roku 2030.

Instrumenty edukacyjno-informacyjne stanowią niezbędne wsparcie innych narzędzi oddziaływania. Powinny mieć one charakter:

a) kampanii informacyjnych. Celem tych działań jest wzrost świadomości dzięki nauce dokonywania racjonalnych wyborów konsumenckich. Zadania to dostarczenie kompletnej informacji o efektywnych energetycznie zachowaniach i stosowaniu urządzeń. Działania to artykuły sponsorowane w prasie publicznej, kampanie medialne (m.in. w TV), udział organizacji pozarządowych w kampaniach lokalnych;

b) systemu powszechnej edukacji. System będzie ukierunkowany na wzrost świadomości dotyczącej racjonalnego użytkowania energii w budynkach. Będzie się opierać na działaniach programu powszechnej edukacji w zakresie efektywnego i przyjaznego środowisku wykorzystania odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej. Program edukacji ma docelową grupę odbiorców: właścicieli gospodarstw domowych, właścicieli budynków, przedsiębiorców w małych i średnich zakładach, dyrekcje, nauczycieli i uczniów szkół na różnych poziomach nauczania;

c) systemu szkoleń zawodowych. Celem systemu jest podnoszenie kwalifikacji i umiejętności stosowania standardów oraz doradztwo. Działania to opracowanie systemu szkoleń dla wybranych grup zawodowych, wykorzystanie środków programu operacyjnego „Kapitał ludzki” dla tworzenia nowych zawodów i powstawania nowych firm.

d) serwisu informacyjno - edukacyjnego. Celem jest wykształcenie w ludziach umiejętności dokonywania świadomego oraz racjonalnego wyboru i zakupu energooszczędnych urządzeń, a także sprzętu. Działania to wdrożenie i promocja krajowego serwisu powszechnej informacji o efektywności energetycznej. Utworzenie Powszechnej Internetowej Platformy Efektywności Energetycznej, której zadaniem będzie interaktywne dostarczanie i wymienianie informacji dotyczących rozwiązań służących efektywnemu oszczędzaniu energii.

Instrumenty prawne dają istotne podstawy do szybkiej zmiany potrzeb cieplnych budynków, ale niestety nie gwarantują, że te zmiany będą efektywne kosztowo. Oczywiście z punktu widzenia administracji publicznej instrumenty takie są najbardziej efektywne, ponieważ generują koszty głównie na etapie konstruowania zapisów. Niestety, opracowanie budżetu wdrażania proponowanych zapisów jest możliwe dopiero w ostatniej fazie nowelizacji czy tworzenia instrumentów legislacyjnych. Szczególnie ważna jest nowelizacja prawa budowlanego w kierunku oszczędnych energetycznie budynków. Poniżej przedstawiono zestawienie proponowanych instrumentów legislacyjnych.

Znowelizowane prawo budowlane obejmujące efektywność energetyczną w budownictwie. Jednym z celów nowego prawa budowlanego byłoby podniesienie jakości energetycznej istniejących i nowych budynków. W ramach nowelizacji proponuje się wprowadzenie pełnej implementacji Dyrektywy 2002/91/WE o efektywności energetycznej budynków. Pierwsza nowelizacja prawa budowlanego należałoby wprowadzić najpóźniej w roku 2011, powinna ona zobowiązywać projektantów i wykonawców do stosowania właściwych wymagań cieplnych dla budynków wielorodzinnych na poziomie E0 = 50 kWh/m2rok w odniesieniu do powierzchni

70


mieszkalnej brutto. Druga nowelizacja powinna nastąpić dziesięć lat później, w 2020 r., i objąć dalsze ograniczenie wymagań cieplnych budynków do E0 = 25 kWh/m2rok w odniesieniu do powierzchni mieszkalnej brutto.

Nowe uregulowania prawne ograniczające emisję zanieczyszczeń powietrza ze źródeł ciepła o znaczeniu lokalnym. Zrównałyby one odpowiedzialność prawną wszystkich użytkowników za użytkowanie zasobów energetycznych i odprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska (zasada „zanieczyszczający płaci”). Główne zmiany to ograniczenie na rynku detalicznym obrotu paliwami o niskiej jakości oraz właściwe zagospodarowanie tego typu paliw przy wykorzystaniu i dostosowaniu do ich spalania w instalacjach energetyki zawodowej. Inne działania to m.in.: zdefiniowanie nowych standardów jakościowych dla kotłów wprowadzanych na rynek, wprowadzenie systemu kontroli i egzekucji stosowania w urządzeniach grzewczych małej mocy paliw odpowiedniej jakości, brak przyzwolenia na spalanie śmieci i odpadów z gospodarstw w kotłach domowych, ukonstytuowanie programu ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza z tzw. niskich źródeł emisji, będącego przedmiotem projektu wdrażanego przy udziale wielu instrumentów finansowych.

Ustawa o efektywności energetycznej. Jej celem jest ugruntowanie krajowego programu poprawy efektywności energetycznej. Założenia prac nad nową ustawą opierają się na realizacji celów i zadań pakietu klimatyczno-energetycznego poprzez zapisy ustawowe. Ustawa ma m.in. uruchomić system „białych certyfikatów” oraz mechanizm dobrowolnych zobowiązań. Ma powołać instytucję odpowiedzialną za realizację Narodowego Programu Efektywności Energetycznej, czyli Agencję ds. Energii i Klimatu. Proponuje się rozpoczęcie intensywnych prac nad ustawą w 2009 r., aby zawarte w niej normy prawne obowiązywały od roku 2010.

Nowe uregulowania prawne rynku energooszczędnych przedsięwzięć w formule partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Celem tego uregulowania powinno być stworzenie podstaw prawnych do angażowania kapitału prywatnego w partnerstwie z administracją publiczną w działania na rzecz poszanowania energii. Istotne jest przełamanie barier braku umiejętności i obaw przed korzystaniem z usług firm prywatnych w sektorze publicznym. Zakłada się opracowanie katalogu rekomendowanych przedsięwzięć dla formuły PPP wraz z wzorcowymi umowami. W ramach tego uregulowania należałoby rozpatrzyć model spłacających się inwestycji – Performance Contracting – stosowaną od lat formę zawierania kontraktów, głównie modernizacyjnych, w UE i w Stanach Zjednoczonych.

7.3 Transport65

W celu uzyskania zakładanych wielkości emisji gazów cieplarnianych z transportu oraz wprowadzania zrównoważonej mobilności jest konieczne:

a) w zakresie zarządzania przestrzenią (użytkowania terenu):

♦ podniesienie rangi planowania przestrzennego jako instrumentu ochrony środowiska przed wpływem zanieczyszczeń komunikacyjnych;

65 Rozdział przygotowano, wykorzystując opracowanie wykonane na potrzeby APE: W. Suchorzewski, Zużycie energii w transporcie. Instytut na rzecz Ekorozwoju. Warszawa 2009.

71


♦ ograniczenie rozprzestrzeniania się miast, utrzymywanie odpowiedniej intensywności zagospodarowania i ochrona otwartego krajobrazu;

♦ lokalizowanie aktywności biurowych i handlowych w centrach miejskich lub innych miejscach dobrze obsługiwanych przez komunikację zbiorową,

♦ ograniczanie ruchu samochodowego do nowych obszarów aktywności (biur) przez określenie maksymalnie dopuszczalnej liczby miejsc parkingowych;

♦ zintensyfikowanie zabudowy mieszkaniowej w obszarach centralnych i wewnątrzmiejskich, przeniesienie miejsc koncentracji parkingów z obszarów wewnątrzmiejskich na obszary zewnętrzne (wprowadzenie zasady park & ride);

♦ rezerwowanie terenów w pobliżu istniejącej sieci transportowej na budowę urządzeń do dystrybucji towarów;

♦ przemieszanie różnych funkcji miejskich powiązanych z rozwojem lokalnych centrów w obszarach miejskich oraz na innych terenach zurbanizowanych;

♦ doprowadzenie nowych linii tramwajowych do skupisk mieszkaniowych w strefach podmiejskich;

♦ zwiększenie intensywności użytkowania przestrzeni w pobliżu przystanków i obiektów usługowych;

♦ dopuszczenie intensywniejszej zabudowy wokół tras komunikacji zbiorowej, zwłaszcza przystanków i stacji – zachęty do tego kierunku rozwoju;

♦ budowa sieci dróg pieszych i rowerowych z dopuszczeniem ruchu samochodowego na zasadzie podporządkowania;

♦ ograniczenie budowy dróg do obszarów dopiero zagospodarowywanych, ustanowienie obszarów wolnych od samochodu;

b) w zakresie mechanizmów finansowych:

♦ wykorzystywanie opodatkowania paliwa i kupowania samochodów jako instrumentu promowania pojazdów zużywających mniej paliwa;

♦ wykorzystywanie opłat za parkowanie (przyuliczne i pozauliczne) w celu zrównoważenia podaży i popytu na przestrzeń uliczną przez pojazdy oraz poprawy komunikacji zbiorowej;

♦ wykorzystywanie opłat za zatłoczenie (tzw. korki uliczne lub kongestia) oraz pobieranych na kordonie za wjazd do wybranego obszaru, w celu ograniczenia natężenia ruchu i uzyskania środków na pokrycie kosztów nowej infrastruktury;

♦ wprowadzenie systemu elektronicznie pobieranych opłat z tytułu powodowania zatłoczenia wszędzie tam, gdzie zatory uliczne, wpływając na bezpieczeństwo i jakość powietrza, wymagają redukcji ruchu; opłaty te mogłyby praktycznie wyeliminować takie zatłoczenie, poprawiłyby tym samym jakość obsługi przez komunikację zbiorową;

c) w zakresie zarządzania inwestycjami i ruchem:

♦ ograniczenie inwestycji drogowych na obszarach wrażliwych do obejść drogowych, w połączeniu z uspokojeniem ruchu pojazdów i innymi działaniami poprawiającymi sytuację ekologiczną na obszarach, które mają być omijane;

♦ wykorzystanie wydzielonych pasów oraz systemów sterowania w celu realizacji priorytetów dla komunikacji zbiorowej, wydzielanie pasów dla użytkowników systemu car-pool, rozwój ulic i ciągów pieszych, podział miasta na sektory o zróżnicowanej dostępności;

72


♦ wykorzystywanie telematyki do sterowania ruchem w celu minimalizowania zatłoczenia ruchu, poprawy jakości powietrza, poprawy warunków ruchu pieszego; wprowadzenie pełnej informacji o rzeczywistym czasie przyjazdu i przejazdu środków komunikacji zbiorowej;

♦ poprawianie jakości komunikacji zbiorowej przez wydzielanie torowisk tramwajowych oraz pasów ruchu lub ulic tylko dla autobusów;

♦ wykorzystywanie telematyki do budowy zintegrowanych systemów zarządzania transportem;

♦ utrzymywanie w równowadze podaży i popytu dzięki zaawansowanym systemom sterowania ruchem;

♦ informowanie podróżnych o warunkach ruchu na trasach przejazdu;♦ wprowadzanie na dużą skalę działań zmierzających do uspokojenia ruchu pojazdów w

miastach;♦ wprowadzanie obligatoryjnych planów obsługi zakładów pracy przez komunikację

zbiorową;

d) w zakresie ochrony środowiska:

♦ zaostrzanie norm w celu obniżenia emisji spalin i hałasu z nowych pojazdów;♦ progresywne wprowadzanie norm niższego zużycia paliwa przez nowe pojazdy;♦ wprowadzenie częstszych i ostrzejszych testów kontroli emisji eksploatowanych

pojazdów;♦ promowanie użycia niskoemisyjnych autobusów i zakazanie lub ograniczenie ruchu

ciężarowego w nocy na obszarach wrażliwych;♦ wykorzystanie instrumentów fiskalnych w celu promowania proekologicznych paliw i

mniej zanieczyszczających samochodów osobowych i ciężarowych oraz autobusów;♦ wykorzystanie telematyki i inżynierii ruchu do utrzymania natężenia ruchu na ulicach

międzyosiedlowych na poziomie przepustowości ekologicznej;♦ stały wzrost opodatkowania paliw w celu oszczędzania energii i ograniczenia emisji

CO2;♦ uwzględnienie kosztów zewnętrznych w opłatach lub cenie benzyny związanych z

ruchem samochodowym.

8. Ryzyko wdrażania APENajpoważniejszym ryzykiem jest niebezpieczeństwo, że nie zostanie dokonana

strategiczna zmiana trendu rozwojowego polskiej gospodarki ze ścieżki ekstensywnej, energo- i materiałochłonnej, na ścieżkę intensywną, energetycznie efektywną oraz (niejako przy okazji) przyjazną dla środowiska. Innymi słowy, największym zagrożeniem niezrealizowania APE jest kontynuacja scenariusza Bussines As Usual (BAU), zamiast scenariusza Zmiany. Wbrew pozorom, scenariusz BAU jest bardzo łatwy do realizacji – wystarczy zablokować mechanizmy wspierania działań służących poprawie efektywności i poszanowaniu energii.

Kolejnym ryzykiem jest przyjęcie niewłaściwego sposobu finansowania niezbędnych inwestycji. W związku z kryzysem globalnym mogą rodzić się chęci, a nawet presja, aby odwlekać inwestycje do „lepszych czasów”. Wysokie koszty finansowe mogą spowodować

73


załamanie programu inwestycyjnego i całej gospodarki. Przy wysokiej stopie dyskonta, powyżej 10%, najlepsze wydaje się finansowanie bezpośrednie, tzn. wprost z przychodów uzyskiwanych z certyfikatów inwestycyjnych.

Istotne jest także ryzyko technologiczne, polegające na stosowaniu w szerokiej skali technologii niedojrzałych i niesprawdzonych. Taką technologią jest w polskich warunkach geotermia, a może być CCS.

Poważne ryzyko powoduje carbon leakage, czyli ucieczka emisji, która może spowodować drastyczną redukcję konsumpcji energii w Polsce, a w konsekwencji – zawieszenie programu modernizacji sektora.

9. Luki w wiedzyRozdział poświęcony jest inwentaryzacji tych obszarów niewiedzy, które udało się

zidentyfikować. Wyróżniono trzy grupy: grupę zagadnień naukowo-technologicznych, grupę zagadnień polityczno-legislacyjnych i grupę zagadnień finansowo-ekonomicznych.

Poszukujemy odpowiedzi na następujące pytania związane z rozwojem technologii:

Do jakiego stopnia skuteczna będzie technologia CCS zarówno w zakresie wychwytywania CO2 (sprawność, koszty), jak i w zakresie jego długotrwałego przechowywania w polskiej litosferze (koszty, szczelność zbiorników)?

Jakie będzie tempo rozwoju III generacji zgazowania węgla, zwłaszcza technologii IGCC?

Czy rozwinie się III generacja technologii upłynniania węgla, w której zintegrowane zostaną procesy upłynniania pośredniego i bezpośredniego?

Jak bardzo rozwiną się technologie atomowe generacji III+ (po 2020 r.) i IV (po 2030 r.), np. powielające lub wysokotemperaturowe?

Jak skuteczne będą technologie biopaliw II generacji, np. na bazie odpadowej celulozy i ligniny? Koncepcja rozwoju biopaliw II generacji opiera się na założeniu, że surowcem do ich wytwarzania powinny być: biomasa, odpadowe oleje roślinne i tłuszcze zwierzęce oraz wszelkie inne odpady organiczne, nieprzydatne w przemyśle spożywczym i leśnym. Biopaliwa III generacji to biowodór i biometanol, otrzymywane w wyniku zgazowania np. ligniny i syntezy produktów zgazowania lub w wyniku procesów biochemicznych.

W jakim tempie będzie się rozwijać bezpośrednie wykorzystanie energii promieniowania słonecznego, szczególnie technologia ogniw fotowoltaicznych? Rozwój tanich cienkowarstwowych ogniw II generacji ze związków półprzewodnikowych CdTe (tellurek kadmu) i CuInSe2 (selenek indowo-miedziowy) i wysoko wydajnych ogniw z arsenku galu GaAs oraz rozwój ogniw III generacji z polimerów przewodzących (tzw. metali organicznych).

Czy możliwy jest rozwój „sztucznej fotosyntezy”, tzn. syntezy węglowodorów lub cukrów prostych z dwutlenku węgla i wody z wykorzystaniem energii słonecznej?

74


Wszystkie te pytania można sprowadzić do jednej kwestii: W jakim tempie będzie mógł postępować proces dekarbonizacji paliw, energetyki i gospodarki, tzn. w jakim stopniu nośnikiem i kondensatorem energii będzie mógł być wodór i „paliwa” wodoropochodne, jak wodorki metali, lub nanotechnologie magazynujące np. nanorurki i fulereny?

Druga grupa pytań to kwestie związane z polityką i legislacją, czyli z przyszłymi regulacjami, w tym głownie europejskimi i światowymi.

Zagadnieniem fundamentalnym jest prawdopodobieństwo osiągnięcia w trakcie 15 Konferencji Stron Konwencji Klimatycznej w Kopenhadze międzynarodowego porozumienia, tzw. post-Kioto, w sprawie redukcji przez kraje rozwinięte emisji gazów cieplarnianych w perspektywie roku: 2020 (–30%), 2030 (–50%) i 2050 (–95%) (rys. 16).

Kwestia druga to ostateczny kształt zobowiązań Unii Europejskiej w obu przypadkach, uzyskania i nieuzyskania międzynarodowego porozumienia w Kopenhadze.

Kwestia trzecia to sposób rozdziału obciążeń wynikających z programu pomocy dla państw rozwijających się – czy będzie on proporcjonalny do siły gospodarek państw członkowskich UE (tzn. do ich bogactwa i poziomu konsumpcji), czy też będzie proporcjonalny do poziomu emisji (tzn. do stopnia zacofania gospodarki, czyli do biedy).

Rys. 16. Oczekiwany poziom redukcji GHG do roku 2050 w krajach rozwiniętych

Nie są też znane szczegółowe regulacje pakietu energetyczno-klimatycznego UE:

kwestie związane z carbon leakage:

- katalog przemysłów narażonych na ucieczkę emisji;

- poziom i sposób przydziału bezpłatnych uprawnień dla ww. przemysłów;

- traktowanie przemysłów pośrednio narażonych na ucieczkę emisji przez korzystanie z energii elektrycznej;

szczegółowy sposób kontroli i naliczania obowiązkowego

75

0%20%40%60%80%

100%

2005 2008 2011 2014 2017 2020 2023 2026 2029 2032 2035 2038 2041 2044 2047 2050

redukcja emisji


udziału OZE w bilansie energii końcowej;

szczegóły regulaminu aukcji uprawnień do emisji CO2:

- mechanizmy obrony małych emitentów przed dominacją emitentów dużych i bogatych;

- mechanizmy obrony przed potencjalną spekulacją uprawnieniami, prowadzoną np. przez agresywne NWF-y66;

- mechanizmy obrony przed politycznym wykorzystaniem możliwości gry na duży wykup uprawnień w celu wyhamowania gospodarki europejskiej;

ewentualna modyfikacja zasad udzielania pomocy publicznej, np. dla sektorów wrażliwych, zagrożonych lub strategicznych.

Wyjaśnienia wymagają również problemy krajowe:

sposób finansowania inwestycji wymaganych przez ww. pakiet – ze środków własnych czy z kredytu;

poziom kosztu kapitału (kredytu i equity);

funkcjonowanie systemów motywacyjnych i pomocowych, takich jak kolorowe certyfikaty, tax credits, voluntary agreements, istnienie i kompetencje Agencji ds. Energii i Klimatu;

niezależność zakres uprawnień i odpowiedzialności regulatora, tzn. Prezesa URE.

Problemem globalnym jest głębokość kryzysu gospodarczego, czas jego trwania i sposób wyjścia. Niewiedza szczegółowa to brak informacji o dostępności kapitałów i o kształtowaniu się poziomu ich kosztów, a więc również poziomu finansowych kosztów inwestycyjnych.

Poszukujemy odpowiedzi na pytania związane z ekonomią energetyki:

♦ Nie są znane ekonomiczne parametry inwestycji, jak koszt kapitału, wymagany poziom udziału własnego (equity), koszty zabezpieczeń.

♦ Nie są znane rzeczywiste koszty inwestycyjne takich nowych technologii, jak elektrownie konwencjonalne z CCS oraz elektrownie jądrowe generacji III+.

♦ Trudno przewidywalne są trendy w zakresie kosztów paliw kopalnych, gazu, ropy i węgla.

♦ Niewiadomą jest poziom ceny uprawnień emisji CO2 od roku 2013.

Obszarów niewiedzy jest zapewne więcej; wymienione wyżej wydają się być najbardziej istotne.

66 National Welfare Funds – Narodowe Fundusze Dobrobytu.

76


Część II. Raport metodyczny

10. Warsztaty z organizacjami pozarządowymi, związkami zawodowymi, administracją publiczną i środowiskiem biznesu

10.1 Organizacja prac

Warsztaty dotyczące identyfikacji problemów i dylematów Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 (APE) były pierwszym etapem projektu,a jednocześnie podstawą do dalszych prac nad dokumentem. Spotkania były adresowane każdorazowo do innej grupy odbiorów tj.: pozarządowych organizacji ekologicznych - NGO, administracji publicznej, związków zawodowych oraz biznesu. Organizatorzy zadbali również o zróżnicowanie przestrzenne, warsztaty odbywały się w różnych miastach (Katowice, Kraków, Warszawa).

Głównym założeniem spotkań było wygenerowanie przez poszczególne grupy problemów i dylematów kluczowych do rozważenia (rozwiązania) w ramach prac nad APE. Założeniem organizatorów było uniknięcie sugestii osób prowadzących spotkanie, burza mózgów była więc spontaniczna, a wyniki reprezentują punkt widzenia poszczególnych grup. W warsztatach wzięło udział łącznie 109 uczestników, z czego 90 osób czynnie biorąc udział w głosowaniu67; (Średnia 27,25 osób na jedno spotkanie.) W tabeli nr 18 przedstawiono statystykę liczy osób uczestniczących w spotkaniach.

Tab. 18. Statystyka warsztatów w ramach APE.

Na spotkanie adresowane do organizacji pozarządowych, przybyli zarówno

przedstawiciele organizacji o znaczeniu regionalnym i krajowym (PKE, LOP), jak również międzynarodowych sieci tj. Greenpeace, Bankwatch. Dodatkowo, wśród gości zjawili się przedstawicieli polskiej partii ZIELONI 2004. Wśród uczestników warsztatów skierowanych do administracji publicznej znaleźli się zarówno przedstawiciele rządu (Ministerstwa Gospodarki, departamentu Energetyki, Ministerstwa Środowiska), samorządów (Urzędy Miasta, Urząd Marszałkowski, etc.), jak również agencji i instytutów rządowych (tj. KAPE, GIOS). Na spotkaniu uczestniczyli również eksperci rządowi. Goście na warsztatach adresowanych do związków zawodowych reprezentowali szerokie spektrum specjalizacji i zainteresowań. Zjawili się przedstawiciele dużych elektrowni oraz zakładów energetycznych (EC Poznań, EC Tychy, EC Lublin, Vattenfall), jak również reprezentanci przemysłu chemicznego (Federacja Związków Zawodowych Przemysłu Chemicznego i Szklarskiego), 67 W głosowaniu mogli wziąć udział tylko i wyłącznie osoby należące do określonej grupy interesu.

77

Data, miejsce Grupa interesu Liczba osób głosujących

Liczba osób na warsztach

1.02.08, Kraków Organizacje pozarządowe (NGO) 24 2815.02.08, Warszawa Administracja 30 3429.02.08, Katowice Związki zawodowe 16 1914.03.08, Warszawa Biznes 20 28

Łącznie 90 109


hutniczego (Federacja Hutniczych Związków Zawodowych) oraz samochodowego. Oprócz branżowych związków zawodowych w spotkani wzięli udział przedstawiciele władz centralnych związków (OPZZ). Grono uczestników warsztatów dla biznesu było najbardziej zróżnicowane. Oprócz prywatnych firm w zakresie energetyki odnawialnej, termomodernizacji, a nawet gospodarki odpadami, w spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele izb przemysłowych (Krajowa Izba Gospodarcza, Krajowa Izba Gospodarcza Chłodnictwa i Klimatyzacji, Polskiej Izba Gospodarcza Energetyki Odnawialnej).

Każde ze spotkań prowadzone było według określonego schematu i składało się z części: wykładowej oraz warsztatowej. Każdorazowo prezentowane były wykłady:

♦ Polityka klimatyczna Polski na tle polityki klimatycznej UE- wyzwania i bariery jej wdrażania, dr Andrzej Kassenberg, Instytut na rzecz Ekorozwoju;

♦ Polityka energetyczna Polski – deklaracje i rzeczywistość na tle polityki energetycznej UE, prof. Krzysztof Żmijewski, Politechnika Warszawska.

Część druga, interaktywna prowadzona była z wykorzystaniem metody marketingowej. Polega ona na zgłaszaniu, bez prowadzenia dyskusji, istotnych dla poszczególnych uczestników warsztatów - problemów i dylematów. Burza mózgów prowadzona była oddzielnie dla każdego z czterech wymiarów polityki energetycznej tj.: bezpieczeństwa, konkurencyjności, zrównoważonego rozwoju oraz społecznego. Wszystkie zgłoszone propozycje były porządkowane (w obrębie poszczególnych bloków) w celu wyeliminowania powtarzających się haseł i doprecyzowania zapisów. Kolejnym etapem było dokonywanie przez każdego z uczestników wyboru najbardziej istotnych i pilnych do rozwiązania dylematów/problemów w ramach polityki energetycznej. Każdy uczestnik dysponował trzema głosami w każdym z czterech wymiarów, które mógł przydzielać dowolnie.

10.2 Bezpieczeństwo energetyczneW ramach bloku bezpieczeństwo energetyczne zgłoszono 40 problemów/dylematów,

które już po warsztatach zostały zgrupowane w 21 grup, z czego za najistotniejsze uznano 7 grup tzn: polityka i mapa drogowa, lokalne zasoby i OZE, restrukturyzacja energetyki, racjonalizacja zużycia, problem własności, świadomość ekologiczna oraz bezpieczeństwo kraju. Rozrzut ważności i pilności poszczególnych istotnych grup był dość znaczny gdyż wynosił 13 punktów procentowych różnicy. Za szczególnie ważne uznano w pierwszej kolejności wykorzystywanie lokalnych zasobów zwłaszcza OZE, następnie doprowadzenie do racjonalizacji zużycia energii oraz jako trzecie sformułowanie polityki i zakreślenia mapy drogowej.

W zakresie bezpieczeństwa energetycznego można odnieść wrażenie, że żyjemy w czterech różnych krajach. Rozkład najważniejszych priorytetów (trzy pierwsze lub suma ok. 50%) jest dla rozpatrywanych grup diametralnie różny. I tak na przykład najważniejsze dla związków zawodowych zagadnienie to polityka państwa w grupie administracja w ogóle tego nie dostrzeżono. W grupie biznesie można by zakwalifikować do tej kategorii zagadnienie mapy drogowej jako praktycznej artykulacji polityki (11% poparcia). Prawo własności i związane z tym zagadnienia były uznane za wyjątkowo ważne przez związki zawodowe i zauważone przez NGO, natomiast całkowicie zignorowane przez grupę biznes i

78


administrację. Restrukturyzacja energetyki została uznana za główny priorytet przez grupę administracja (21%) i w małym stopniu przez związki zawodowe, a praktycznie zignorowana przez pozostałe grupy.

Na kolejnych miejscach w grupie administracja znalazły się racjonalizacja zużycia (łącznie 24%68) oraz lokalne zasoby i OZE (18%). Kategoria racjonalizacji energii okazała się najważniejsza również dla grupy biznesu (24%) Kwestię zauważono również w grupie NGO (11%), a zignorowana całkowicie przez Związki Zawodowe.

Zagadnienie lokalnych zasobów i OZE pojawiło się jako ważne nie tylko w grupie administracji, lecz również w grupie biznesie (łącznie 20%69) i zostało zauważone przez związki zawodowe (łącznie 7%). NGO nie wyłoniły problemu OZE, ale bardzo wysoko (najwyżej) oceniły zagadnienie wykorzystania lokalnych zasobów energetycznych (22%) zauważone również przez Biznes (4%) i Administrację (7%).

Interesującym było to, że NGO na drugim miejscu umieściły zagadnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju (12%), które nie ujawniło się praktycznie w pozostałych grupach. Należy zwrócić uwagę na bardzo wysoką pozycję konieczność budzenia świadomości ekologicznej (15%) w grupie biznes, zauważoną przez grupę administracja (6%) i praktycznie ignorowaną przez pozostałe grupy.

Dodatkowo, grupy administracja (4%) i NGO (4%) podniosły kwestię nowych technologii. Ostatnim zagadnieniem, które zaistniało wyraźniej w bloku Bezpieczeństwo było zauważone przez grupę Biznes R&D, czyli badania i rozwój (13%) zakwalifikowane do kategorii restrukturyzacja energetyki.

Poniżej na rysunku 17 graficzna prezentacja wyników warsztatów w bloku bezpieczeństwo energetyczne.

Rys. 17. Preferencji wybranych dylematów i problemów APE – wymiar bezpieczeństwo energetyczne - poszczególnych grup interesu: biznes (BIZ), związki zawodowe (ZZ), administracja (ADM) oraz pozarządowe organizacje ekologiczne (NGO).

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

BIZ ZZ ADM NGO Średnio

Polityka i Mapa drogowaWykorzystanie zasobów i OZE Restrukturyzacja energetykiRacjonalizacja zużyciaProblem własnościŚwiadomość ekologicznaBezpieczeństwo kraju

10.3 Konkurencyjność

68 Do zagadnienia efektywności można dodać zagadnienie oszczędzania energii i dlatego połączono je w jedną kategorię racjonalnego użytkowanie.69 Kategorię wykorzystania lokalnych zasobów połączono z zganieniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

79


W ramach bloku konkurencyjność zgłoszono 35 problemów/dylematów, które już po warsztatach zostały połączone w 8 najważniejszych grup tzn: równość w konkurencji, rynek energii, mechanizmy wsparcia, racjonalizacja użytkowania, subsydia antyekologiczne, nowe technologie węglowe (tzw. nowy węgiel), dodatkowo koszty energii oraz ślad ekologiczny. Rozrzut ważności i pilności poszczególnych grup wyniósł 13 punktów procentowych różnicy. Za szczególnie ważne i pilne uznano w pierwszej kolejności: równość w konkurencji, a następnie w taką sama wagą wybrano: rynek energii, mechanizmy wsparcia, racjonalizacja użytkowania oraz subsydia antyekologiczne.

W bloku poświęconemu konkurencyjności największe znaczenie przyznano zagadnieniu konieczności stworzenia równoprawnych warunków konkurencyjności i likwidacji monopoli. Związki zawodowe i NGO przyznały temu zagadnieniu największy priorytet (po 31%), za ważne uznał je grupa biznes (14%), a zauważyła także grupa administracja (3%). Natomiast nieprawidłowe funkcjonowanie rynku energii podkreśliły związki zawodowe (28%), a zauważyła grupa administracja (8%) i NGO (4%), a zignorowała grupa biznes. Brak mechanizmów wsparcia podkreśliły NGO (17%) i grupa administracja (11%), zauważył grupa biznes, a zignorowały związki zawodowe.

Zagadnienie racjonalnego użytkowania energii zostało najwyżej ocenione przez grupę biznes (30%), zignorowane przez związki zawodowe, a zauważone przez grupę administracja i NGO. Anty-środowiskowe oddziaływanie wielu subsydiów i anty-ekologiczny protekcjonalizm wysoko wyceniły NGO (23%) i grupa biznes (14%), pozostałe grupy nie zauważyły tych zagadnień. Pojedyncze wysokie noty uzyskały nowe technologie węglowe – grupa administracja oraz kwestia śladu „węglowego” – grupa biznes.

Poniżej rysunek 18 obrazujący wyniki warsztatów w bloku konkurencyjność.

Rys. 18. Preferencji wybranych dylematów i problemów APE – wymiar konkurencyjność - poszczególnych grup interesu: biznes (BIZ), związki zawodowe (ZZ), administracja (ADM) oraz pozarządowe organizacje ekologiczne (NGO)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%


Równość w konkurencyjnościRynek energiiMechanizmy wsparciaRacjonalizacja użytkowaniaSubsydia anty-ekologiczneNowy węgielKoszty energiiCarbon footprint labeling

10.4 Zrównoważony rozwój

W ramach bloku zrównoważony rozwój zgłoszono ok. 25 problemów/dylematów, które już po warsztatach zostały zgrupowane w 10 najważniejszych tzn: wykorzystanie

80


zasobów energetycznych, Polityka Państwa, interes przyszłych pokoleń, odnawialne źródła energii, obciążenie środowiska, redukcja CO2, planowanie przestrzenne, potrzeby konsumenta, efektywność energetyczna oraz dialog społeczny.

Największa zgodność ocen wystąpiła w zagadnieniu racjonalnego wykorzystania zasobów energetycznych - Biznes (26%), Związki zawodowe (25%), NGO (13%) oraz Administracja (8%). Również kwestia odpowiedniej Polityki Państwa została wysoko oceniona przez NGO (24%) i Administrację (14%), zauważona przez Biznes i niezauważona przez Związki.

W miarę równo wycenione zostało zagadnienie odpowiedzialności polityków za interes przyszłych pokoleń - średnio 9%, za wyjątkiem Związków. Związki zawodowe wysoko oceniły problemy związane z OZE (46%) i redukcją emisji CO2 (29%). Administracja wpływ na bioróżnorodność (12%) i słabość planowania przestrzennego (14%). Natomiast Biznes podkreślał konieczność prowadzenia Dialogu społecznego (15%) i poprawy efektywności energetycznej.

Poniżej rysunek 19 obrazujący szczegółowo wyniki warsztatów w bloku zrównoważony rozwój.

Rys. 19. Preferencje wybranych dylematów i problemów APE – wymiar zrównoważony rozwój - poszczególnych grup interesu: biznes (BIZ), związki zawodowe (ZZ), administracja (ADM) oraz pozarządowe organizacje ekologiczne (NGO).

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%


Wykorzystanie zasobów Polityka PaństwaInteres pokoleńOZEObciążenie środowiskaRedukcja CO2Planowanie przestrzennePotrzeby konsumentaEfektywność energetycznaDialog społeczny

10.5 Wymiar społeczny

W ramach bloku wymiar społeczny zgłoszono ok. 25 problemów/dylematów, które już po warsztatach zostały zgrupowane 11 najważniejszych grup tzn: zatrudnienie, świadomość społeczna, dylematy OZE, koszty energii, mechanizmy wsparcia, polityka socjalna, mobilność, edukacja, potrzeby konsumenta, zarządzanie energią oraz konsekwencje społeczne.

W bloku Wymiar Społeczny żadne z zagadnień nie zostało ocenione jako wyraźnie wiodące. Zatrudnienie zostało ocenione jako istotne przez Administracje (15%) i NGO (13%), zauważone przez Biznes (6%) i co intrygujące zignorowane przez Związki

81


Zawodowe. Świadomość społeczna została wysoko wartościowana przez NGO (16%) i Administrację (14%), a całkowicie zignorowana przez pozostałe grupy. Wpływ dylematów OZE na Wymiar Społeczny został podniesiony przez Biznes (14%) i Administrację (14%) zaledwie zauważony przez NGO (4%) i Związki Zawodowe.

Kwestie związane z energetycznym wymiarem Polityki socjalnej zostały wypunktowane przez Związki Zawodowe (19%) i NGO (15%), a zignorowane przez pozostałe grupy.

Związki Zawodowe wysoko oceniły wpływ takich zagadnień jak Zarządzanie energią (22%) i konsekwencje społeczne połączenia problemów energetycznych i klimatycznych takich jak masowa migracja ludności (19%). Zagadnienia te nie ujawniły się w pozostałych grupach.

Tacy samotni liderzy pojawili się też w innych grupach i tak w Biznesie edukacja (31%), w NGO zapewnienie potrzeb konsumenta (15%), w Administracji mobilność (15%), zauważona też przez NGO.

Brak mechanizmów wsparcia motywujących racjonalizację użytkowania energii i redukcję emisji zauważył Biznes (25%) i Związki Zawodowe (16%), które również zaznaczyły Wymiar Społeczny wysokich kosztów energii (22%) szczególnie w budżetach domowych, kwestia ta zauważona została też przez pozostałe grupy.

Poniżej rysunek 20 obrazujący szczegółowo wyniki warsztatów w bloku Wymiar Społeczny.

Rys. 20. Preferencje wybranych dylematów i problemów APE – wymiar społeczny -poszczególnych grup interesu: biznes (BIZ), związki zawodowe (ZZ), administracja (ADM) oraz pozarządowe organizacje ekologiczne (NGO).

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%


ZatrudnienieŚwiadomość społecznaDylematy OZEKoszty energiiMechanizmy wsparciaPolityka socjalnaMobilnośćEdukacjaPotrzeby konsumentaZarządzanie energiąKonsekwencje społeczne

10.6 Podsumowanie warsztatówPrzeprowadzonych warsztatów nie można traktować tak samo jak profesjonalne

badania socjologiczne. Z założenia warsztaty miały charakter sondażowy, inspirujący i korygujący autorów projektu APE. Łącznie zgłoszono 125 problemów/dylematów na wszystkich czterech warsztatach. Zostały one połączone w grupy, z który wybrano te najważniejsze w poszczególnych blokach, łącznie 36 grup. Przy czym trzeba zaznaczyć, że

82


tematyka tych grup częściowo się powtarzała w poszczególnych blokach choć z różnym nastawieniem.

Jednakże sondaży tych można wywieść wnioski. Po pierwsze opinie różnych środowisk są wysoce niehomogeniczne, co może oznaczać, że w znacznie większym stopniu wyprowadzone z grupowego punktu widzenia (grupowego interesu) niż z ogólnego, obywatelskiego rozumienia stanu spraw. Nota bene kwestia słabej świadomości społecznej i słabej edukacji energetyczno-ekologicznej została dosyć mocno podkreślona w bloku Bezpieczeństwo Energetyczne i powtórzona w bloku Wymiar Społeczny.

Takich powtarzających się zagadnień było zaledwie sześć. Wydają się one znamienne i powinny inspirować polityków do podjęcia niezbędnych działań. Poniżej w tab. 19 szczegółowy rozkład głosu dla tych zagadnień.

Tab. 19. Najczęściej powtarzające się grupy zagadnień (problemy/dylematy) w poszczególnych blokach dyskusyjnych.

Problem/ Dylemat Bezpieczeństwo Konkurencyjność Zrównoważon

y rozwójWymiar

społecznySuma z czterech

wymiarów

Racjonalizacja użytkowania 15% 9% 19% 43%

OZE17% 8% 8% 33%

Polityka Państwa12% 13% 25%

Świadomość społeczna i edukacja

5% 14% 19%

Mechanizmy wsparcia 9% 8% 17%

Koszty energetyczne 5% 8% 13%

Udział głosów oddanych na najważniejsze problemy/dylematy w poszczególnych wymiarach

49% 23% 40% 38%

Zagadnieniami wiodącymi są racjonalizacja użytkowania energii oraz odnawialne źródła energii jako oddziałujące najbardziej intensywnie w wielu wymiarach. Kolejnym ważkim problemem jest słabość kreowania i realizacji polityki energetyczno-klimatycznej Państwa, uzasadniona niejako niskim poziomem świadomości społecznej i edukacji. Szóstym zagadnieniem jest problem wysokich kosztów energii, ich niepewności i zmienności.

Interesujące jest, że w sondażu słabo są reprezentowane kwestie najczęściej podnoszone przez polityków i media tzn. takie jak dywersyfikacja dostaw i dostawców (w sondażu występujące raczej w formie dywersyfikacji i decentralizacji źródeł), agresywność i wrogość zagranicznych partnerów, nadmiernych wymagań Unii Europejskiej. Prawie równie słabo zauważone są problemy prywatyzacji, konsolidacji i restrukturyzacji, a jeśli to w

83


kontekście ich niekorzystnego wpływu na rozwój rynku i realizację priorytetów europejskiej polityki energetyczno-klimatycznej. Nota bebe konieczność wspólnej kreacji tych polityk była przez uczestników podkreślana wielokrotnie, zarówno wprost jak i pośrednio. Zadziwiającym jest, że nikt z uczestników nie podkreślił potrzeby wzrostu zużycia energii na głowę mieszkańca Polski - tezy, która od pewnego czasu zdominowała polską politykę energetyczną.

W obiektywnym raporcie zazwyczaj brak miejsca na subiektywne komentarze. W tym jednak przypadku należałoby odejść od tej zasady. Warsztaty prowadzone były przez organizatorów w sposób obiektywny – nie narzucali oni ani nie sugerowali uczestnikom swoich punktów widzenia. Nie informowano też o wynikach poprzednich sondaży. Dlatego też poniższa opinia nie zdeformuje uzyskanego obrazu, warto jednak podkreślić głębokie zdziwienie tak rozległym rozrzutem formułowanych w trakcie warsztatów opinii i ocen.

Rozrzut ten upoważnia do przedstawienia dwu ważkich przesłanek:

a) Mądrość zbiorowa jest w kwestii zrównoważonego rozwoju znacznie większa niż zasób wiedzy najwybitniejszego eksperta, co wynika zapewne ze złożoności i wieloaspektowości zagadnienia.

b) Nie istnieje w Polsce ogólnie uznany i powszechnie przyjęty „archetyp” (katechizm) problematyki zrównoważonego rozwoju i to, co znajduje się w centrum uwagi jednych grup społecznych (grup interesu) całkowicie ginie z oczu innych – nie tracąc przecież przez to swojej ważności.

Z przesłanek tych można wywieść wniosek o absolutnej konieczności prowadzenia wielostronnego społecznego dialogu poświęconego kwestiom zrównoważonego rozwoju i polityki energetyczno-klimatycznej. Odpowiedzialnym za inicjowanie i prowadzenie tego dialogu jest Państwo i jego polityczno-intelektualne elity. Niestety w tej kwestii tylko w znikomym stopniu można liczyć na bezinteresowne wsparcie mediów.

11. Konferencja i warsztaty "Przyszłość Energetyki. Rozwiązania opłacalne dla polskiej gospodarki"70

11.1 Organizacja konferencji i warsztatów Celem konferencji i warsztatów pt. "Przyszłość Energetyki. Rozwiązania opłacalne dla

polskiej gospodarki" była prezentacja oraz przedyskutowanie scenariuszy APE oraz ich oddziaływania w wymiarze: bezpieczeństwa energetycznego, konkurencyjności, zrównoważonego rozwoju oraz aspektów społecznych. Podczas warsztatów uczestnicy podjęli próbę wyboru scenariusza optymalnego, który stał się podstawą do dalszej pracy ekspertów. W spotkaniu wzięło udział 112 osób (łącznie z prowadzącymi). Wśród uczestników znaleźli się reprezentanci środowisk organizacji pozarządowych (21), biznesu (23), administracji publicznej (25), środowisk naukowych (16), mediów (20), związków zawodowych (2) i innych. Podczas spotkania odbyła się dodatkowo konferencja prasowa dotycząca prac nas Alternatywną Polityką Energetyczną w której udział wzięli: ekspert kluczowy prof. Krzysztof Żmijewski oraz prezes InE – dr Andrzej Kassenberg.

70 Konferencja i warsztaty miały miejsce w Warszawie w dn. 13 listopada, 2008 r.

84


11.2 KonferencjaGłównym celem części konferencyjnej było wprowadzenie uczestników do dyskusji

warsztatowej w drugiej części spotkania. Zaprezentowano wykłady dotyczące:

♦ Przesłanek i powodów podjęcia przez InE projektu Alternatywnej Polityki Energetycznej, jak również nieodzownego związku polityki energetycznej z klimatyczną, (A. Kassenberg, InE),

♦ Tła polityki energetycznej w kontekście celów polityki klimatycznej Unii Europejskiej (M. Chodor, DG Środowisko, Komisja Europejska),

♦ Założeń i wyników prac nad scenariuszami Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. (K. Żmijewski, Politechnika Warszawska)

♦ Skutków oddziaływania scenariuszy APE na gospodarkę Polski. Symulacja wpływu zmian cen energii elektrycznej na polską gospodarkę (T. Kaczor, PreVision).

Każdy z uczestników otrzymał przed konferencją pakiet informacji wprowadzających, między innymi dwa dokumenty, który były omawiane podczas konferencji:

♦ Żmijewski K., Alternatywne scenariusze polityki energetycznej Polski do 2030 r.- Założenia i wyniki, Warszawa 2008.

♦ Kaczor T., Sołczyński K., Symulacja wpływu zmian cen energii elektrycznej na gospodarkę Polską, Warszawa 2008.

Dodatkowo uczestnicy otrzymali między innymi informacje dotyczące :

♦ projektu APE i jego realizacji;

♦ podsumowania warsztatów w zakresie identyfikacji problemów i dylematów energetyki;

11.3 WarsztatyPodczas warsztatów prowadzono dyskusje przy czterech stołach tematycznych

dotyczących odpowiednio konkurencyjności, bezpieczeństwa energetycznego, zrównoważonego rozwoju i wymiaru społecznego. Celem debat w ramach poszczególnych stołów było zebranie opinii (zarówno pozytywnych jak i negatywnych) o poszczególnych scenariuszach APE, ich oddziaływaniu, jak również uwag dotyczących przyjętych założeń. Dodatkowo, ważnym elementem było zidentyfikowanie scenariusza optymalnego (najlepszego) dla każdego z analizowanych wymiarów.

Organizatorzy podzielili uczestników na cztery grupy (po ok. 25 osób) reprezentujące szerokie spektrum interesarjuszy. W każdej z grup osób znalazły się osoby o szerokiej, a nawet eksperckiej wiedzy w zakresie zagadnień energetycznych. Podczas ponad czterogodzinnej sesji warsztatowej, prowadzonej zgodnie z zasadami metody World Cafe71,

71 Metoda World Cafe opracowana przez m.in. Juanita Browna, David Isaacs, pozwala w łatwyi skuteczny sposób komunikować oraz wymienić poglądy w dużej grupie osób. Umożliwia ona wszystkim uczestnikom pełne zaangażowanie się w dyskusję, przy jednoczesnym zachowaniu dyscypliny czasowej. Duża efektywność metody World Cafe przysparza jej coraz więcej zwolenników na całym świecie. (Brown, J. The World Café: A Resource Guide for Hosting Conversations That Matter. Mill Valley, California

85


grupy prowadziły dyskusję przy kolejnych stołach tematycznych (ok. 1 godz. przy każdym stole na jeden temat). Dzięki temu, każdy z uczestników miał okazję do zaprezentowania poglądów i opinii we wszystkich obszarach tematycznych. Dyskusja była prowadzona przez koordynatorów poszczególnych tematów wspomaganych przez osoby robiące notatki. Osoby te nie zmieniały swoich miejsc. Praca wykonana przez pierwszą grupę przy danym stole stanowiła bazę dla następnych grup, które następnie ją uzupełniały i rozwijały. Rozpoczęcie pracy z kolejną grupą, wymagało od koordynatorów podsumowania i poinformowania uczestników o poruszanych dotychczas zagadnieniach oraz o rezultatach dyskusji. Wszelkie uwagi i komentarze były na bieżąco notowane przez osoby pomagające koordynatorom. Na zakończenie warsztatów, koordynatorzy przedstawili krótkie podsumowanie wyników prac w grupach. Do prezentacji odniósł się w swoim wystąpieniu zamykającym sesję ekspert kluczowy.

11.4 Podsumowanie konferencji i warsztatówW ramach grupy zajmujące się bezpieczeństwem energetycznym zwrócono uwagę

przede wszystkim na:

♦ Poprawę bezpieczeństwa energetyczne, poprzez tworzenie nowych i modernizacje starych sieci przesyłowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej, itd. powinno być to uznawane za priorytet dla polskiej energetyki.

♦ Budowę połączeń transgranicznych, dywersyfikację gazu i ropy, oraz inwestycje w nowoczesne technologie (tj. OZE, energetyka jądrowa, czyste technologie węglowe, itd.) są podstawą dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego;

♦ Mix energetyczny (użytkowanie w systemie różnych technologii wytwarzania energii) jest optymalnym rozwiązaniem dla systemu energetycznego; Należy oszacować możliwy i ekonomicznie uzasadniony udział poszczególnych technologii w bilansie produkcji energii.

♦ Zagadnieniami uznane za istotne jak: magazynowania energii, systemy rezerwowe, lokalne bilansowanie potrzeb, planowanie energetyczne na szczeblu regionalnym.

♦ Powiązanie z bezpieczeństwem energetycznym w innych obszarach tj. produkcja, żywność, zasoby, etc.

♦ Badania i rozwój. Przygotowanie kadr do wdrażania nowych technologii, jak również finansowanie badań powinno mieć strategiczny wymiar.

♦ Potrzebę analiz multikryterialnej w kontekście tworzenia polityki energetycznej - nie tylko cel ograniczenie CO2.

W ramach grupy zajmujące się konkurencyjnością zwrócono uwagę przede wszystkim na:

♦ Przyszłość polskiej energetyki poprzez łączenie tradycyjnych systemów z systemami rozproszonymi – nie bardzo widać jakie systemy rozproszone mogłyby wejść na rynek.

♦ Problem konkurencyjności technologii wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych.

2002)

86


Istnieje potrzeba opracowania lub pogłębienia ścieżki minimalnych kosztów dla osiągnięcia celu 15%72 w elektroenergetyce i poza nią. Niezbędne jest dokonanie wyboru optymalnego mixu OZE na podstawie analiz ekonomicznych, a następnie weryfikacja wyniku w odniesieniu do aspektów ekologicznych.

♦ Kwestie edukacji, wsparcia logistycznego, transformacji lokalnych gospodarek.

♦ Możliwość opracowania dodatkowych scenariuszy pomimo, iż przedstawiono wiele różnorodnych scenariuszy – np. łączącego efektywność z energia atomową i OZE. Jako wynik dyskusji można by stworzyć nowe scenariusze bardziej odpowiadające oczekiwaniom uczestników spotkania.

♦ W różnych grupach były różne preferencje co do scenariusza optymalnego, ale reasumując najwięcej zwolenników miał scenariusz – bez atomu, a w następnej kolejności – maksymalizacji efektywności i OZE.

W ramach grupy zajmujące się zrównoważonym rozwojem zwrócono uwagę przede wszystkim na:

♦ Kryteria zrównoważonego rozwoju, energetykę rozproszoną i OZE, a na koniec o sieciach przesyłowych – pokazuje to pewną ewolucję prowadzonej dyskusji.

♦ Próbę zdefiniowania co oznacza zrównoważony rozwój energetyki tj. energetyki, która jest blisko odbiorcy, generuje małe straty, jest przyjazna dla środowiska, efektywna ekonomicznie i zapewnia pokrycie obecnych potrzeb bez zabierania możliwości wykorzystania tych źródeł przyszłym pokoleniom.

♦ Potrzebę Narodowej Strategii Zrównoważonego Rozwoju, bez której trudno będzie rozwijać energetykę w sposób zrównoważony.

♦ Poruszono problem konieczności edukacji energetycznej użytkowników, wytwórców, praktycznie wszystkich grup związanych z energetyką.

♦ Traktowanie energetyki jako narzędzie zrównoważonego rozwoju – narzędzie służące równoważeniu sfery społecznej, gospodarczej i przyrodniczej, ale w Polsce podejście do energetyki nie spełnia tych warunków.

♦ Kryterium redukcji emisji, które nie może być jedynym kryterium decydowania czy energetyka jest zrównoważona czy nie.

♦ Kryterium zrównoważonego rozwoju, które powinno być spojrzeniem na cały cykl życiowy źródła energii, a nie tylko na emisję powstałą przy wytwarzaniu energii.

♦ Obecny system energetyczny, który stanowi barierą realizacji zrównoważonego rozwoju energetyki. Problem monopolizacji przesyłu energii – coraz trudniej jest wykorzystywać sieci przez lokalnych wytwórców. Projekt nowej dyrektywy elektroenergetycznej wychodzi naprzeciw temu problemowi poprzez wzmocnienie mechanizmu unbudlingu (rozdziału działalności sieciowej od działalności w zakresie wytwarzania).

♦ Braki w scenariuszach APE – brak spojrzenia na rozproszone źródła energii (choć one ekonomicznie nie są tak opłacalne jak centralne, ale ekologicznie są korzystne), brak podejścia regionalnego – różne regiony mają różne potrzeby, brak wskazania różnych

72 Cel Polski na rok 2020 – 15% udział OZE w bilansie energii finalnej.

87


potrzeb terenów wiejskich i miejskich – kierunki rozwoju energetyki na terenach otwartych powinny być inne niż na terenach zurbanizowanych.

W ramach grupy zajmujące się wymiarem społecznym zwrócono uwagę przede wszystkim na:

♦ Warunki jakie musi spełniać energetyka z punktu widzenia konsumenta – żeby było tanio, bezpiecznie i żeby był prąd. W rozumieniu prawa wspólnotowego dostarczanie energii jest tzw. usługą w ogólnym interesie gospodarczym. Dyrektywy chronią więc odbiorców końcowych i wymagają, aby były zapewnione dostawy elektryczności po rozsądnych cenach i by te dostawy były bezpieczne.

♦ Konieczność podziału co państwo możne zrobić w stosunku do konsumentów i na to co konsumenci mogą zrobić sami. Państwo jest zobowiązane do zapewnienia rzetelnej, profesjonalnej informacji – nie tylko przykładów przemawiających za którąś ze strategii, ale również informacje na różnych szczeblach rozwoju społecznego i gospodarczego. Potrzebni są ludzie, których trzeba wyedukować, żeby mogli pełnić rolę edukacyjną w społeczeństwie, żeby docierali z rzetelną informacją, a np. w planowaniu przestrzennym – mogli pełnić rolę mediatorów pomiędzy inwestorem, planistą, a społeczeństwem.

♦ Potrzebę spojrzenia na poszczególne scenariuszy jakie one wywołają transformację gospodarczą, ale nie może to tylko dotyczyć energetyki, musi się dobywać również na wszystkich innych polach – musi być pełna, wówczas jest do zaakceptowania, jest zrozumiała i może być efektywna. Strategia musi być efektywna ze społecznego punktu widzenia.

♦ Transformację, która nie będzie dla wszystkich „bezbolesna”, są grupy, które wymagają wsparcia i pomocy, są regiony, które będą wymagały odrębnej polityki, są obszary wymagające odrębnej analizy, a nie uproszczonego myślenia. W celu zapewnienia odbiorców końcowych przed radykalnymi wzrostami cen dopuszczalna w pewnych granicach powinna być pomoc publiczna dla przedsiębiorców produkujących energię.

♦ Pozytywne działania społeczeństwa muszą być dostosowane do warunków lokalnych, regionalnych, środowiskowych, a nie teoretycznych rozważań, dlatego nie wszystko co zostało zapisane w scenariuszach można wszędzie i byle jak zlokalizować – istotna jest odpowiedzialność.

♦ Ważną rolę planowania przestrzennego – na różnych jego poziomach – wstęp do debaty społecznej na poziomie regionu lub lokalnym w stosunku do programów rozwoju energetyki.

♦ Ważność konsultowania rozwiązań ze społeczeństwem, prowadzenie dyskusji. Kompromis jest możliwy, ale argumentacja musi być zrozumiała – merytorycznie i ekonomicznie uzasadniona.

♦ Scenariusz efektywności, który jest punktem wyjścia do najpewniejszej, najbardziej racjonalnej transformacji gospodarczej. Pełna akceptacja tej myśli, ale z zastosowaniem działań edukacyjnych, informacyjnych i wspierających.

♦ Znaczny podział grupy w dyskusji dotyczącej energetyki jądrowej – energetyka jądrowa jako możliwość tworzenia innych scenariuszy.

♦ Brak przejmowania się bezrobociem, może dlatego, że przyjęto podczas dyskusji, że

88


ono po prostu będzie i nie było koncepcji co z nim zrobić – ale nie było poruszane w sposób ewidentny.

♦ Zagadnienia związane z rozwojem elektroenergetyki w oparciu o węgiel brunatny.

♦ Podział poglądów na temat rosnącej świadomości energetycznej ale i świadomości kosztów społecznych wielu rozwiązań zaproponowanych w scenariuszach, kosztów środowiskowych – nie tylko w odniesieniu do energetyki jądrowej.

W podsumowaniu stwierdzono, że zbyt mało dyskutowano o sytuacji polskiej energetyki i kto za nią odpowiada. Zabrakło również pogłębionej dyskusji o efektywności energetycznej. Dodatkowo niepokojące jest, iż zmarginalizowane zostały kwestie społeczne tj. zatrudnienia i bezrobocia. Podkreślono, iż polityka energetyczne nie może być wyizolowanym dokumentem – musi być częścią Narodowej Strategii Zrównoważonego Rozwoju, częścią polityki gospodarczej. Musi również brać pod uwagę aspekty społeczne tj. zasoby ludzkie, zatrudnienie, problem bezrobocia. Efektami realizacji polityki energetycznej mogą być bowiem strajki i protesty wynikające z utraty zatrudniania, a nawet migracje ludności (przede wszystkim emigracja). Zwrócono uwagę, że scenariusze APE zostały zbudowane w oparciu o zasadę równych szans – wszystkie uwzględniają te same zasady konstrukcji, jak również te same kryteria oceny. Kredyt ma to samo oprocentowanie, liczba rat jest taka sama, koszt własny jest taki sam. Do modelu został wmontowany system dotacji unijnych i krajowych . W przedstawionej analizie nie został on wykorzystany, ale mógłby być użyty tylko tam, gdzie możliwe np. dla technologii czystego węgla, OZE, etc. (dla energetyki atomowej – nie). Taki zabieg mogłaby zmienić wyniki analizy, na korzyść rozwiązań które mogą być finansowane ze środków pomocowych.

Posługując się wynikami dyskusji w trakcie warsztatów do dalszych prac nad APE wybrano scenariusz z maksymalną zmienną w czasie efektywnością energetyczną i ze znacznym udziałem OZE. Scenariusz ten uznano za najbardziej korzystny biorąc pod uwagę wiele aspektów, takich jak koszty, zagadnienia technologiczne, problemy społeczne i kwestie ekologiczne.

89


12. Seminarium weryfikacyjne wersji roboczej dokumentu Alternatywnej Polityki Energetycznej

12.1 Organizacja spotkaniaSpotkanie odbyło się 24 marca 2009 r. w podwarszawskich Oborach. Celem spotkania

było dokonanie oceny proponowanej wersji roboczej dokumentu końcowego APE przed rozpoczęciem kolejnego etapu, którym był proces konsultacji społecznej. Przede wszystkim chodziło o wyłapanie błędów, nieścisłości tak, aby w znaczący sposób podnieść jakość prezentowanego społeczeństwu dokumentu. W spotkaniu wzięło udział 13 ekspertów – osób zawodowo związanych z problematyką energetyki, oraz 4 osoby z zespołu APE w Instytucie na rzecz Ekorozwoju. Podstawą do dyskusji były wystąpienia w trakcie, których zaprezentowana została robocza wersja APE:

♦ Wstępna wersja robocza Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 część I – cele i zasady prof. Krzysztof Żmijewski, Politechnika Warszawska

♦ Wstępna wersja robocza Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 część II – kierunki działania i instrumenty w zakresie elektroenergetyki prof. Krzysztof Żmijewski, Politechnika Warszawska

♦ Uzupełnienie w zakresie gospodarki cieplnej dr Sławomir Pasierb, Fundacja na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii

♦ Uzupełnienie w zakresie transportu, prof. Wojciech Suchorzewski, Politechnika Warszawska.

Dyskusje prowadzone były w dwóch blokach. Pierwszy dotyczył celów i podstawowych zasad APE, drugi – kierunków działania i instrumentów wdrażania polityki.

12.2 Cele i podstawowe zasady APEOgólnie APE

Na spotkaniu uznano za słuszną przyjętą w opracowaniu filozofię całościowego podejścia, zaproponowane podejście „od góry”, czyli od określenia ilości dopuszczalnej emisji gazów cieplarnianych w powiązaniu z ilością energii jaką potrzebujemy, a dopiero potem szukanie rozwiązań jak możemy to zapotrzebowanie zaspokoić i jakie systemy mogą tego dokonać. Jest to tzw. zintegrowane podejście do rozwoju gospodarki z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju, nowatorskie i bardzo potrzebne. Poparto też zaproponowane w dokumencie zasady.

Były różne zdania co do oceny stanu istniejącego. Część uczestników spotkania uważała, że należy obiektywizować ocenę stanu istniejącego, że przedstawianie uwarunkowań w tak czarnych barwach nie służy dokumentowi. Postulowano żeby to nie był materiał tak samokrytyczny. Ale były również głosy, że oficjalne dane potwierdzają to co zostało zapisane w ocenie stanu istniejącego i nie jest wcale taka radykalna i grobowa, zwłaszcza jeśli mówimy o sprawności energetyki. Zauważono, że nowością tego dokumentu jest uwzględnianie aspektu społecznego i w związku z tym wymaga on pogłębienia - nie ma tego w rządowej polityce. Zaproponowano, żeby jako punkt wyjścia, jako wstęp do

90


pogłębiania obszaru społecznego potraktować badanie opinii społecznej nt. energetyki przeprowadzone przez KE w maju ubiegłego roku, społeczeństwo bowiem ewoluuje i ma poważne wymagania w stosunku do polityki energetycznej. Badania dotyczyły świadomości społeczeństwa polskiego na tle innych krajów oraz chęci podejmowania pewnych wyzwań i adaptacji do trudności na rynkach w warunkach ograniczeń środowiskowych.

Zauważono, że w dokumencie brakuje kontekstu globalnego i europejskiego, że zbyt mało uwagi poświęca się problematyce transportu, a także, że w analizie źródeł energii zabrakło paliw płynnych. Zaproponowano, aby wyraźnie zaznaczyć do kogo, do jakich instytucji adresuje się konkretne problemy zawarte w dokumencie.

Podjęto również temat celu powstania dokumentu, a raczej braku określenia tego celu. APE określa dobrze cel dla energetyki, jednak za mało jest uwidoczniony cel dla samego dokumentu – po co go robimy, czego ma być narzędziem – odpowiedzi na te pytania pociągają konsekwencje dla opracowania. Zaproponowano, że APE powinno być narzędziem, wokół którego grono ekspertów nad nim pracujących będzie w stanie zorganizować kampanię lobbingowo-promocyjną, a to też powinno wynikać z zapisów dokumentu - z pracy nad dokumentem powinna wynikać jasna strategia co z tym opracowaniem chcemy zrobić, w jaki sposób chcemy osiągnąć cele zapisane w tej strategii.

O polskiej energetyce - ogólnie

Zaznaczono, że problematyka energetyczna jest obecnie kluczowym zagadnieniem, najważniejszym wyzwaniem – przynajmniej na najbliższe 20 lat, a rozmawiając o polityce energetycznej rozmawiamy o całej gospodarce, o całej polityce rozwoju kraju oraz o polityce społecznej. Polska jest częścią UE, a polityka UE jest polityką klimatyczno-energetyczną. W polityce energetycznej przygotowanej przez Rząd aspekt klimatyczny nie jest wystarczająco mocno zaznaczony – musi się to koniecznie zmienić. W APE środowisko jest numerem jeden i tak powinno być, nowością jest też to, że dostrzega się cele ogólnogospodarcze i ogólnospołeczne. Ważną konsekwencją tej polityki będzie zmiana w przemyśle, w gospodarce – nie tylko polegająca na pojawieniu się nowych technologii zastępujących te nieefektywne, ale też po prostu pewne gałęzie przemysłu po prostu znikną. Musi się pojawić zmiana w przemyśle jako konsekwencja zmiany myślenia o gospodarce, myślenia o zrównoważonym rozwoju.

Zauważono, że w polskiej energetyce nie ma kryzysu ekonomicznego branży, że firmom energetycznym dobrze się powodzi. Kryzys występuje natomiast w odniesieniu do wykorzystania zasobów oraz efektywności. Zaznaczono potrzebę przeliczenia czy każdy koszt modernizacji, budowy nowych elektrowni musi być przeniesiony w proponowanej wysokości. Czy obecne uwarunkowania rynkowe nie dadzą możliwości przeniesienia każdego kosztu, łącznie z tym, że nie wywiążemy się z ETS-u lub, że ktoś nadal będzie kupował pozwolenia CO2 i przerzucał koszt na odbiorcę. Na ile będą zachęty do modernizacji i wchodzenia nowych jednostek na rynek.

Jako największe zagrożenie wskazano podejście jak dotychczas, czyli „jak zwykle” – mówi się o celach, proponuje możliwe działania, a nie idzie za tym wskazanie na ile wydolna jest polska gospodarka, brakuje studium wykonalności, które mówiło by o możliwościach realizacji tych zadań.

91


Zauważono potrzebę konsekwentnej budowy rynku, zarówno gazowego, jak i energii elektrycznej, można to robić jednak jedynie w skali UE, a nie poszczególnych państw. Rząd powinien wyzwolić wszystkie mechanizmy rynkowe, ożywić konkurencję na rynku w sektorze wytwarzania energii elektrycznej, ponieważ aktualnie praktycznie jej nie ma. Silnie podkreślano potrzebę konkurencji. Zaznaczano, że rynek energii funkcjonuje jako całość, a energia elektryczna jej jego częścią, dlatego potrzebne jest zaistnienie na rynku obok elektroenergetyki, rynku paliw, gazów – szczególnie w naszej trudnej sytuacji paliwowej.

O ekonomii:

Zauważono, że obecnie to ekonomia powinna być wiodącym czynnikiem oceny proponowanych rozwiązań technicznych. Koszty wytwarzania energii elektrycznej w Polsce są bardzo wysokie, co istotnie rzutuje na konkurencyjność całej polskiej gospodarki. Analizując koszty w podsektorze wytwarzania i dystrybucji energii oraz porównując je z kosztami UE15 okazuje się, że jesteśmy bardzo daleko w tyle. Również, co wynika z wieku naszych elektrowni, mamy wyjątkowo niską sprawność (8-10% niższa niż w nowoczesnych elektrowniach krajów UE).

O środowisku:

Zaznaczono, że wszystkie działania w sferze bodźców ekonomicznych powinny uwzględniać problemy ochrony środowiska – nakłady na środowisko, że koszty środowiskowe powinny być traktowane jak wszystkie inne koszty produkcji energii. Potwierdzono, że najlepszym sposobem ochrony środowiska jest oszczędzanie energii, i że powinno to być wymuszone poprzez regulacje Państwa. Nasza gospodarka jest b. energochłonna, w porównaniu z nowoczesnymi europejskimi, należy z tego wyciągnąć wnioski. Należy wprowadzać nowe technologie, zmniejszać energochłonność. Wprowadzenie mechanizmów rynkowych zmniejszyło energochłonność.

Jednym z pryncypiów powinno być zintegrowane podejście do środowiska. Potrzeba zauważania wszystkich problemów środowiska m.in. problemów z wodą, które wiążą się bezpośrednio z energetyką (chłodzenie) – potrzeba dostępu do źródeł oraz brak ich zanieczyszczania, jako, że jest ich niewiele.

O prawie:

Podczas spotkania pojawiały się głosy za racjonalną prywatyzacją całego sektora z pozostawieniem Państwu majątku systemów przesyłowych, jako że to na Państwu leży obowiązek dostarczenia równego dostępu do sieci konkurującym na ryku przedsiębiorcom. Zaznaczono potrzebę przeniesienia nadzoru nad systemami przesyłowymi z Ministerstwa Skarbu do Ministerstwa Gospodarki, ponieważ to Minister Gospodarki odpowiada za konkurencyjność i bezpieczeństwo energetyczne. Zaznaczono potrzebę odpowiednich regulacji, np. tam gdzie występują przerwy w dostawie energii stawki za przesył powinny być niższe niż tam, gdzie przerwy nie występują. Problemem jest również nieograniczony styk między siecią przesyłową a dystrybucyjną.

92


O bezpieczeństwie energetycznym:

Zauważono, że część osób (lobbystów) przez bezpieczeństwo energetyczne rozumie wspieranie przez budżet Państwa budowy nowych kopalń węgla kamiennego. Nie jest to możliwe, nie ma żadnego uzasadnienia. Polskie górnictwo będzie dobrze funkcjonowało, jeśli koszty wydobycia węgla będą konkurencyjne do jego importu – nie ma żadnych narzędzi ochrony rynku, Polska działa na wspólnym rynku UE.

Ponieważ nie uniknie się zagrożeń, bezpieczeństwo zapewnia wiedza, jak z tymi zagrożeniami sobie radzić – zaznaczono brak takiego stwierdzenia w dokumencie. Jeśli myślenie o bezpieczeństwie potraktuje się jako posiadanie rozwiązań na możliwe zagrożenia i dodatkowo wskaże się te zagrożenia, można wtedy można mówić o budowaniu elementów wykonawczych, np. rozwijaniu sieci. Mocno podkreślono również sprawę związaną z przestarzałą infrastrukturą, sieciami przesyłowymi. Zaproponowano dokładniejsze porównanie z krajami podobnymi do Polski – w celach szczegółowych ta sprawa została trochę pominięta – niezależnie bowiem z jakich źródeł i na czyj użytek, energia będzie musiała być wytworzona i przesłana.

O celu strategicznym APE:

Pojawiło się kilka głosów negatywnych w stosunku do zapisu celu strategicznego. Funkcją celu nie może być ograniczenie, tylko maksymalne wykorzystanie zasobów ograniczonych – nakładamy ograniczenie na zasoby w ramach tego co mamy dostępne, co nam środowisko pozwala wydobyć i później do niego wyemitować. Zauważono sprzeczność pomiędzy hierarchizacją zasad, a celem strategicznym. Cel powinien poruszać również sprawę zarządzania popytem. Wątpliwości budziło też sformułowanie „tworzenie warunków” - tworzyć warunki można zawsze, ale co z tego tworzenia wyniknie? Tworzymy cos co jest otwarte, ale nigdy nie jest zdefiniowane. Jak również sformułowanie „odprowadzanie zanieczyszczeń” – możemy bezkarnie je emitować, a problemem jest tylko później ich odprowadzanie? – może lepsze słowo „neutralizacja”.

Zauważono, że w polityce rządu cele konkurencyjności i bezpieczeństwa, a także cele środowiskowe traktowane są na równym poziomie. W APE cele środowiskowe wysuwają się na pierwsze miejsce – co jest zrozumiałe jako, że jest to polityka alternatywna, taka jest jej rola. Warto ten fakt zatem podkreślić w celu strategicznym.

Ogólne uwagi podsumowujące pierwszą sesję

Prezentowany dokument ewoluuje odkąd powstał – jego cel pozostaje niezmienny. APE nie jest zbudowany przeciwko niczemu – ani przeciwko UE ani przeciwko Rządowi, jest dokumentem „za” – za pewnymi rozwiązaniami, promuje te rozwiązania. Najważniejszą cechą APE, jego celem jest pokazanie, że nie ma jednej polityki do wyboru, że są różne rozwiązania i trzeba stosować dobre kryteria, żeby dokonać właściwego wyboru.

93


12.3 Kierunki działania i instrumenty wdrażania

O źródłach energii:

Zaznaczono, że polskie możliwości inwestycyjne w zakresie OZE, zwłaszcza do roku 2020, są dużo skromniejsze niż zakładano. Należy uświadomić sobie, że jeżeli chcemy uzyskać około 20% produkcji energii elektrycznej pochodzącej z OZE w 2020 roku, to musimy wybudować i zainstalować około 11 tysięcy MW. Oznacza to, że rocznie powinniśmy instalować około 1000 MW. Przez ostatnie trzy lata obowiązywania systemów wsparcia dla OZE wybudowaliśmy w przybliżeniu 390 MW – pokazuje to skalę wyzwań, przed jakimi jesteśmy.

Problemem mogą być również zasoby – zwłaszcza jeśli chodzi o energię z biomasy. Jeśli chodzi o wiatr, to mamy o wiele większe zasoby niż możemy wykorzystać. Nie ma jednak w Polsce wystarczających zasobów budowlanych, inżynieryjnych, projektowych, usługowych, żeby oddawać rocznie 1000-2000-3000 MW w energetyce odnawialnej. Obecnie równoległa budowa 5 farm wiatrowych w Polsce oznacza, że wszystkie siły wykonawcze mające odpowiednią wiedzę jeśli chodzi o energetykę wiatrową, są zajęte. Budowa pięciu farm wiatrowych, każda po 30 MW daje 150 MW, a mówimy potrzebach rzędu 1500 MW. Do tego dochodzi problem transportu części wiatraków – taki transport jest ponad 30krotnie cięższy niż normy określone dla budowanych dróg (co może powodować blokady społeczne i organizacyjne, a inwestor może być obciążony dodatkowymi kosztami odbudowy dróg).

Zdaniem jednego z uczestników spotkania jesteśmy w stanie oddać w Polsce 3000 MW z elektrowni wiatrowych na morzu do 2020 roku pod warunkiem jednak, że program rozwojowy uruchomiony zostanie natychmiast. Dobrą wróżbą jest to, że w rządowej polityce energetycznej znalazł się zapis mówiący o poparciu dla energetyki wiatrowej. Na chwilę obecną w Polsce są przygotowane projekty na 5,5-6 tysiąca MW – będą gotowe do budowy w ciągu 3-4 lat. Kluczową kwestią, z którą nierozerwalnie łączy się budowa nowych elektrowni, jest sprawa przyłączy. Na szczęście istnieją już pewne międzynarodowe plany, które może pomogą przy tym zagadnieniu. To pozwoliłoby Polsce na uzyskanie 20-22% produkcji zielonej energii w 2020 roku.

Jeden z uczestników zauważył, że po zrobieniu dokładnych badań sfinansowanych z kredytu zaciągniętego w Banku Światowym okazało się, że mamy 138 miliardów m3 gazu. Zasoby „zmniejszyły się” o 20 miliardów m3, w stosunku do wcześniej udokumentowanych zasobów (165 miliardów m3). W związku z tym, z punktu widzenia perspektyw rozwoju polskiej gospodarki, ale również przyszłości polskiej energetyki, rabunkowe wydobycie gazu na poziomie 10 miliardów m3, nawet gdyby ono było ekonomicznie uzasadnione byłoby absurdem. Niewłaściwa jest również polityka Urzędu Regulacji Energetyki - dotujemy odbiorcę gazu poprzez utrzymywanie bardzo niskich cen gazu krajowego. Cena gazu czy to wydobywanego w Polsce czy za granicą powinna być taka sama. Musi ona wynikać z uwarunkowań rynkowych – cena gazu polskiego powinna wynikać z jego jakości oraz być pomniejszona w stosunku do gazu importowanego o koszty transportu.

94


O instrumentach:

Jedna z zaproszonych osób wyraziła duże wątpliwości co do certyfikatów inwestycyjnych. Inwestycje powinny być bowiem finansowane z przeszłych lub przyszłych przychodów. Problemem jest również fakt, że nie do końca tożsama jest grupa tych, którzy finansują te certyfikaty z tymi, którzy będą konsumowali ich efekty, np. energia z zielonymi czy czerwonymi certyfikatami sprzedawana na eksport finansowana będzie przez polskich konsumentów. Bardzo trudno jest osiągnąć symetrię pomiędzy tymi, którzy wykorzystują efekt certyfikatów, a tymi, którzy go finansują.

Poruszając kwestię czarno-zielonych podatków zwrócono uwagę, że zakup uprawnień jest takim podatkiem. Opłacie tej nie podlegają wszyscy i należałoby albo ten podatek rozszerzyć albo go zmienić. System, w którym część energetyki obciążona jest dwoma podatkami (czarno-zielonym oraz obowiązkiem zakupu emisji), a pozostała część żadnym, jest błędny – należy to wyraźnie podkreślić i nie dopuścić do takiej sytuacji. Potrzeba zatem stworzenia konkretnego pakietu podatkowego adresowanego do wszystkich.

„Kolorowe” certyfikaty to jeden z lepszych sposobów na łagodne wprowadzenie zmian na rynku energii. Istotne jest tu jednak podanie okresu, w którym zaczniemy wychodzić z tych wszystkich certyfikatów. Mają one niejako być okresem przejściowym, który złagodzi skutki zachodzących zmian, po to, aby nie następowało „uciekanie” przemysłu.

Jeden z uczestników podkreślił, że kolorowe certyfikaty zaczynają się schodzić, dodawać, sumować, są addytywne i z tego całego sumowania niekiedy wynikają zbyt duże poziomy wsparcia. Jeśli oczekuje się, że na rynku pojawią się małe jednostki tzw. niezależni producenci energii independent power producer, to system certyfikatów jest niedobry. Zarówno tańszy, jak i prostszy, dający lepszy rozwój mikroźródeł jest system stałych cen. Być może system certyfikatów, który używamy sprawdziłby się, gdyby go wprowadzić na dłuższy okres, powiedzmy 20 lat. W Polsce zakładamy jednak, że będzie on funkcjonował 5-10-najwyżej 15 lat – niedługo ceny paliw kopalnych będą tak wysokie, że nie będzie sensu ich wprowadzać. W krótkich okresach i dla małych źródeł lepsze i tańsze, co udowodniono na wielu przykładach, są stałe ceny.

W przypadku ciepła należałoby wykorzystać mechanizm instrumentów podatkowych - najtańsze i najwygodniejsze dla małych odbiorców. Funkcjonowały kiedyś w Polsce ulgi budowlane na kolektory słoneczne, na kotły na biomasę. Należy ponowić taki skromny zapis w polityce państwa, żeby ci mali przedsiębiorcy nie musieli myśleć o certyfikatach i żeby w prosty sposób widzieli jak mogą zaoszczędzić.

Jeden z uczestników spotkania wyraził opinię, że w pełni popiera systemem certyfikatów, natomiast oczywiście zawsze musi być pewien margines do wykorzystania. Warto skorzystać i wygospodarować pewne fundusze z tego, czy też może innego systemu certyfikatów. Był natomiast przeciwny odpisom od podatków, jako że mogą one sprzyjać zjawiskom niszczenia pewnego potencjału.

95


O APE:

W APE jest mowa jedynie o energii hurtowej i tylko o energii elektrycznej. Przydałoby się więcej uwagi poświęcić infrastrukturze rynkowej – zarówno konkurencji, jak i obszarom innym niż hurtowy rynek energii elektrycznej, a także w innym zasięgu niż tylko Polski. Zwrócono uwagę na kwestię zadań, ich podziału oraz stosowanych narzędzi – należałoby powiedzieć o roli kluczowych instytucji, czyli o Ministerstwie Gospodarki, Ministerstwie Skarbu Państwa, Operatorze Systemu Przesyłowego oraz Komisji Nadzoru Finansowego, a także o innych, ich rolach i zadaniach przed nimi stawianych.

W dokumencie przedstawiono bardzo dobrą i treściwą diagnozę ciepłownictwa. Jednak największym zagrożeniem dla systemów ciepłowniczych obciążonych emisją nie będzie „te dwadzieścia parę procent” składające się na węgiel „rozproszony”. Po pierwsze, dlatego że nie jest to ten obszar, po drugie można to ograniczyć administracyjnie – warto wspomnieć o takich instrumentach w APE i po trzecie ten węgiel, który zastępowałby ciepło sieciowe, wcale nie musi być gorszy. Zwłaszcza jeśli chodzi o indywidualne paleniska – wiele instalacji ciepłowniczych zwłaszcza małych, letnich opiera się na węglu i jest on mniej sprawny niż indywidualne instalacje z nowoczesnymi kotłami.

Zaproponowano, aby zwrócić uwagę na jeden z załączników do Energy Revise Komisji Europejskiej z listopada ubiegłego roku. Zawiera on prognozy cen paliw, energii oraz wszystkich technologii energetycznych zarówno jeśli chodzi o nakłady inwestycyjne i koszty produkcji energii - można się na tym dokumencie oprzeć tworząc analizę do APE. Zamiast tworzyć samemu prognozy opierane na niepewnych źródłach, lepiej polegać na jednym w miarę najnowszym, wiarygodnym i sprawdzonym rozwiązaniu. Pomogłoby to pozbyć się chaosu w danych i dokument stałby się dla czytelnika bardziej zrozumiały.

W dokumencie powinno się podać nie tylko scenariusz zapotrzebowania na energię, ale również zewnętrzną prognozę cen energii. Czytelnicy dokumentu, konsumenci energii powinni być tego świadomi, muszą przyjąć to do wiadomości i zaakceptować – tu pojawia się czynnik społeczny, który uruchamia pewien sposób myślenia.

Należałoby pokusić się by rozważyć różne scenariusze, które przedstawią nam odmienne koszty zaopatrzenia w energię odbiorców i wziąć to pod uwagę jako jeden z czynników wpływających na przyjęcie takiej, a nie innej polityki.

Należałoby silnie podkreślić tzw. małą energetyką niskoemisyjną. Problemem jest przekraczanie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczenia powietrza, szczególnie dotyczy to tlenków azotu i pyłów. W dużych aglomeracjach dobowe normy stężeń zanieczyszczeń przekraczane są kilkadziesiąt razy.

O polityce:

Polityka energetyczna musi uwzględniać fakt, że liczba uprawnień dostępnych zarówno dla przemysłu, jaki i energetyki będzie systematycznie spadała w latach 2013-2020. Spadek ten może być znaczny – ok.1,7% rocznie. Może zatem zacząć brakować uprawnień. W związku z tym, jedynym sposobem będzie szukanie niskoemisyjnych źródeł energii oraz zwiększanie efektywności energetycznej. Należałby wykonać mapę „schodzenia z emisjami” i zobaczyć w jakim momencie rzeczywiście się znajdujemy.

96


Poruszyć należy również sferę społeczną i kwestie ubóstwa energetycznego. Należy przyjrzeć się wysokości opłat pobieranych za zużycie energii podawane przez Ministerstwo Gospodarki. Jeden z uczestników spotkania zastanawiał się, czy rozpatrując gospodarstwa domowe i gospodarstwa emerytów oraz zakładając prawie trzykrotny wzrost cen energii w związku z europejskim systemem handlu emisjami, nie powinno się uwzględnić możliwości kompensacji poprzez zwrot części środków z handlu oraz rozważyć przy tej okazji pojęcie granic ubóstwa energetycznego.

Oczywiste jest, że w najbliższych 10 latach kluczową rolę w polityce energetycznej będzie odgrywać efektywność energetyczna.

O transporcie:

W Polsce koncentrujemy się bardzo mocno na zadaniach, które wyznaczyła nam Unia Europejska – głównie na obniżeniu emisji CO2 i zwiększenia udziału OZE. Jednak bardzo ważne jest, ze względu na nasze zdrowie, jakie są koszty zewnętrzne, w jakim stopniu zatruwamy środowisko. W tej kwestii transport kolejowy ma dużą przewagę nad transportem drogowym, zwłaszcza towarowym. Kolej korzysta z energii, która jest stosunkowo czysta – wytwarzana w elektrowniach, które mają bardzo sprawne i skuteczne filtry załączone na kominach (stosunkowo mniej emisji w porównaniu z samochodami towarowymi). Należy więc bardzo mocno podkreślić te koszty zewnętrzne.

Postęp techniczny w konstrukcji silników i wprowadzenie katalizatorów, kolejnych norm EURO 3 i EURO 4 itd. w Polsce niczego nie poprawi. Stopień niezorganizowania ruchu drogowego powoduje bowiem, że te silniki pracują 30-40% dłużej.

O energetyce:

Istotna kwestią jest sprawdzenie czy w ogóle możliwe jest uzyskanie takiej wydajność energetycznej, która zapewniłaby osiągnięcie założonych efektów. Nie dotyczy to jedynie Polski. Inne kraje, także musiałyby przyjąć odpowiednią politykę, gdyż nie wszystko jest produkowane w naszym państwie. Potrzebne są bowiem produkty przy pomocy, których możemy wykorzystać później energię o danej efektywności. Na dzień dzisiejszy nie ma takich optymistycznych przesłanek z Unii Europejskiej, które donosiłyby, że inne kraje rzeczywiście prognozują również taki scenariusz energetyczny. Pozostaje zatem ważna kwestia – czy Polska jest w stanie sprostać wyznaczonym wymaganiom bez wsparcia innych państwa (te nie mają założonych podobnych proefektywnościowych programów).

Jeden z uczestników wyraźnie zaznaczył, że jest całkowicie przeciwny jakimkolwiek dotacjom do paliw stałych – czy to węgla kamiennego czy brunatnego.

O rynku i cenach:

Zauważono, że w dokumencie zawarto zbyt małe działania w zakresie rynku energii. Należałby dokładniej omówić obszar tematyczny związany z poziomami cen. Można zastosować różne instrumenty i rozłożenia kosztów. Jeśli natomiast będą utrzymywane, na

97


przykład przy pomocy dotacji, niższe od rzeczywistych ceny, pojawią się problemy przy wprowadzaniu nowych źródeł energetycznych.

Przy okazji cen można pokazać efekt negocjacyjny – przedstawiając zamiast jako oszczędność dla Polski, jako przesunięcia powodujące na przykład zmniejszenie wpływów do budżetu państwa nie wywołując przy tym wzrostu cen. Jest to takie „przekładanie z kieszeni do kieszeni”, ale bez udziału konsumentów energii.

Cena wpływa na zachowania konsumentów, a co za tym idzie również na producentów – przy wysokiej cenie energii producent będzie produkował energooszczędny sprzęt, bo będzie na niego zbyt, przy niskich cenach nie jest to dla niego opłacalne. Należy takie zależności wziąć pod uwagę i skupić się również na zagadnieniu, w jaki sposób można skłonić konsumentów do określonych zachowań.

Zauważono brak mikrogeneracja – małych źródeł. Nie należy wszystkich strategii opierać na wielkich grupach energetycznych. Rozmowa się toczy bowiem o systemie, o polityce państwa, a nie o paru przedsiębiorstwach energetycznych i w ogólnym ujęciu utrzymywanie niskich cen dzięki różnym pakietom jest zupełnie bez znaczenia – jeżeli tu są ceny niższe to trzeba będzie więcej dopłacić do odnawialnych źródeł energii, do białych certyfikatów, trzeba także składać środki na przyszłe inwestycje.

Jeden z uczestników spotkania zauważył, że należy w dokumencie pokazać przewidywane ceny, ale trzeba do tego podejść z optymizmem. Czeka nas pewna rewolucja i niewątpliwie pojawi się okres trudny i szybki, ale należy przez to przejść. Ukierunkowanie się na rozproszenie, na małe źródła, zastosowanie realnych cen, dostosowanie się do prawa własności, brak zbytniego kombinowanie (jesteśmy za biedni, żeby w długim okresie sztucznie utrzymywać niskie ceny) spowoduje, że znajdą się szybkie rozwiązania i sposoby na wyjście z tego przejściowego trudnego okresu.

Dobrze byłoby gdyby sygnały cenowe odzwierciedlały tendencje długookresowe. Niestety nie wiemy czy tak jest. Rozważmy taki przypadek: na Śląsku bierze się pod uwagę możliwość zakupu autobusu hybrydowego, który kosztuje 1,5 miliona złotych (koszt standardowego to 1 milion złotych). Model hybrydowy zaoszczędza 20% energii. Jeżeli ktoś przyjmie, że jest to jeszcze koszt inwestycyjny i zaoszczędzi 20% paliwa, to wyjdzie mu na równo w okresie żywotności. Ale gdyby wiedział jaka jest wartość zewnętrzna w wyniku redukcji CO2? Niestety nie potrafi obecnie zdyskontować tej wartości, ale przecież z punktu widzenia 10 lat jeżdżenia autobusem, rachunek ten powinien być już w takie szacowanie opłacalności włączony. Taki sygnał cen jest dobry, jeżeli jest długo terminowy. Należałby wzmocnić go jakimiś innymi mechanizmami finansowymi, które próbują ten koszt zewnętrzny przez dotacje, subsydia czy też nisko oprocentowane pożyczki wprowadzić w życie.

O CCS:

Zdeponowanie pod ziemią jakiegokolwiek gazu stwarza wiele problemów. Należy postawić pytanie, gdzie na terenie Polski można by deponować pod ziemią CO2. W promieniu 200 km od Bełchatowa nie ma żadnych wyeksploatowanych złóż gazu, które nadawałyby się do tego celu. Na głębokości 5000 m w promieniu 100 km od tego miasta wszystkie poziomy nadające się do deponowania CO2 są nasycone zmineralizowaną wodą. W efekcie

98


„produkowalibyśmy” gazowaną wodę mineralną, którą w Mszczonowie można by wydobywać i butelkować. Pamiętać należy, że emisja czy to do atmosfery czy to do litosfery jest zawsze emisją. Hydrogeologowie podkreślają, że nie wiadomo, w którym miejscu zdeponowany CO2 będzie się wydobywać. Należy więc co do kwestii CCS podchodzić z pewną dozą sceptycyzmu. Pod uwagę należy również wziąć koszty budowy rurociągu gazowego biegnącego z Bełchatowa czy z Górnego Śląska do Przemyśla – z pewnością nie małe. Wyrażono duże wątpliwości czy wprowadzenie technologii CCS będzie zgodne z rachunkiem ekonomicznym, czy będzie się po prostu opłacać. Dodatkową wątpliwością jeśli chodzi o technologię wychwytywania jest spadek sprawności produkcji energii.

12.4 Podsumowanie seminariumNa początek kilka kwestii szczegółowych. Cena 50 zł za GJ to ok. 2000 zł za tonę

oleju. W dokumencie zakładano białe certyfikaty na poziomie 2700 zł a więc bardzo blisko, co zwiększa potencjał opłacalności 3-krotnie. Oczywiście jeśli my nie uruchomimy potencjału opłacalności, to wtedy apel żeby zwiększyć zużycie będzie miał sens. Jednakże nie mamy gonić Europy w zużyciu energii na jednego mieszkańca, tylko mamy gonić Europę w zużyciu energii na 1000 PKB. Jeżeli nie poprawimy efektywności energetycznej, to będziemy mieli poważne obciążenia. Nie chodzi o to, żeby zrezygnować z konsumpcji tylko zredukować tempo wzrostu.

Jedna z najważniejszych konkluzji spotkania jest taka, że jeżeli w transporcie ma emisja wzrośnie o 27% przy wariancie zrównoważonym, a w non-ETS będzie trzeba utrzymać 14%, to w sektorze ciepła nie sieciowego wzrost emisji należy zatrzymać na poziomie +7% do 2030 roku. Gdyby w transporcie miała wzrosnąć emisja o 68%, to żeby osiągnąć taki sam efekt 14%, musielibyśmy zredukować emisje w cieple non-ET o 18%, czyli prawie o 1/5. Dotyczyłoby to 1/5 całej konsumpcji ciepła na ogrzewnictwo, całego węgla, który trafia gospodarstw domowych, całego gazu oraz wszystkich lokalnych sieci, które nie podlegają ETS. Należy więc pokazać jak tą emisję w sektorze ciepła zredukować, a także jak zwiększyć o 1/6 zużycie zielonej energii.

Kolejna kwestia absolutnie fundamentalna to poziom cen. Z jednej strony należy pilnować, żeby przy danych założeniach dotyczących emisji, utrzymać poziom cen najniżej jak jest to możliwe, ale od razu trzeba zaznaczyć, że nie ma możliwości utrzymania cen na wysokości tak niskiej jakbyśmy tego chcieli. Jeżeli mamy zainwestować w same źródła 33 miliardy euro do 2020 roku i kolejne 33 do 2030 roku i dodamy do tych kwot prócz sieci również i użytkownika końcowego to wychodzą wręcz astronomiczne sumy. Nie ma możliwości, żeby z czegoś zrezygnować, na czymś zaoszczędzić. Należy porównać te 3 miliardy euro rocznie z przychodami sektora w źródłach, a są one mniej więcej znane. Obecnie sektor ma 6 miliardów euro przychodów rocznie. Jak zatem można inwestować 3 miliardy euro przy takich przychodach? Rozwiązaniem jest stworzenie specjalnego systemu. W przeciwnym razie będziemy się finansowali kredytem. Całość programu, od dzisiaj do 2030 roku, kosztuje inwestycyjnie 66 miliardów euro (bez kosztów finansowych). Jeżeli zrobi się w podziale 20-80 albo 30-70 i policzy się oprocentowanie, to realnie będzie to kosztowało 270 miliardów euro. Wynika z tego, że inwestujemy 66 miliardów euro, reszta to jest koszt finansowy, wzrost na equity i wzrost na kredycie. Wynika z tego, że za 1 euro zainwestowane

99


trzeba byłby zabrać 4 euro od końcowego inwestora i ostatecznego użytkownika. Oczywiście dla banków jest to bardzo dobre rozwiązanie (dochodzą do tego jeszcze gwarancje państwowe). Zastanowić się należy zatem, czy jest to rzeczywiście konieczne, czy nie można stworzyć systemu, który dostarczyłby wsparcia 3 miliardów euro rocznie na tego rodzaju program inwestycyjny i kosztowałoby to 6 miliardów euro. Ale nie jako system zwiększania cen – nie może w ten sposób działać – nie daje żadnej gwarancji ani pewności i wystarczającej ilości pieniędzy, żeby tą inwestycję przeprowadzić. Taka opcja jest niemożliwa. Cena obejmuje bowiem cały sektor i dotyczy zarówno tych, którzy inwestują jak i tych, którzy nie inwestują i „pieniądze wywożą”. Chcąc przeprowadzić tego typu działania potrzeba dołożyć przynajmniej drugie 6 miliardów, z czego połowa być może, ale nie koniecznie, poszłaby w inwestycje (to byłby zysk, będący własnością inwestora, właściciela, a nie państwa).

Z całej tej dyskusji wyciągnąć należy następujący wniosek na temat certyfikacji –trzeba próbować związać cenę certyfikatów z ceną uprawnienia do emisji dwutlenku węgla. Należy natomiast odrzucić wszystkie pomysły prowadzące do głębokiej segmentacji rynku, bo może się okazać, że za chwile żadnego rynku nie będzie.

Istotną sprawą, którą trzeba bardzo głęboko przemyśleć jest również kwestia CCS. Należy wyraźnie powiedzieć, czy rezygnujemy z CCS czy nie. Jeśli tak, to należy coś w to miejsce „wstawić”. Nie da się jednak wprowadzić więcej OZE – po prostu potencjał zostanie wyczerpany.

12. Konsultacje społeczne Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030

12.1 Organizacji konsultacji społecznychKonsultacje społeczne odbyły się w pierwszej połowie kwietnia 2009 r. w czterech

dużych miastach Polski – Krakowie (2.04), Katowicach (3.04), Wrocławiu (6.04) i Gdańsku (9.04). W sumie w spotkaniach wzięło udział 184 osoby. Byli to przedstawiciele:

♦ świata nauki – wykładowcy akademiccy,

♦ biznesu – przedsiębiorstw, firm konsultingowych,

♦ urzędów oraz służb gminnych, powiatowych oraz wojewódzkich,

♦ organizacji pozarządowych,

♦ studenci.

Schemat wszystkich spotkań był jednakowy – dwie prezentacje eksperckie, jedna wprowadzająca w cały projekt, druga – prezentująca dokument Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do roku 2030. Następnie uczestnicy, podzieleni na cztery grupy tematyczne mieli możliwość przekazania swoich uwag dotyczących projektu dokumentu. W każdej grupie dyskusje prowadził pracownik Instytutu. Pierwsza z nich podjęła zagadnienia związane z uwarunkowaniami oraz stanem istniejącym. W kolejnej rozmawiano na temat celów i zasad ujętych w APE. W grupie trzeciej dyskutowano o kierunkach rozwoju polskiej energetyki, a w ostatniej o problematyce instrumentacji. Praca w grupach prowadzona była

100


metodą World cafe – osoby w grupach przechodziły pomiędzy prowadzącymi, dzięki czemu wszyscy brali udział w dyskusjach na każdy z czterech tematów – każdy uczestnik spotkania mógł wyrazić swoją opinię i zabrać głos we wszystkich czterech najistotniejszych tematach.

Wnioski z konsultacji społecznych w czterech miastach Polski z podziałem na cztery zagadnienia tematyczne dyskutowane w grupach podczas spotkań:

12.2 Ocena stanu istniejącego i uwarunkowańWielogodzinne dyskusje podczas spotkań konsultacyjnych w Krakowie, Katowicach,

Wrocławiu i Gdańsku nad przedstawioną w projekcie Alternatywnej polityki energetycznej dla Polski do 2030 roku oceną stanu istniejącego i uwarunkowań energetyki w naszym kraju wykazały zasadniczą trafność postawionej przez autorów APE diagnozy, ale także ujawniły szereg problemów, których nie udało się zmieścić na kartach dokumentu.

Właściwie żaden z uczestników spotkań biorących udział w dyskusji metodą World Cafe nie zakwestionował postawionych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju tez dotyczących oceny stanu istniejącego polskiej elektroenergetyki, gazownictwa, ciepłownictwa, jak również transportu. Z uznaniem podkreślano, że są one szczegółowe, jasne i klarowne. Negatywny wydźwięk wydanej oceny zbiegł się z obserwacjami uczestników, co daje podstawy do tego, aby o problemach sektora energetycznego w Polsce zacząć mówić głośno i wyraźnie.

Tak jak nie było zastrzeżeń w stosunku do części dokumentu dotyczącej oceny stanu istniejącego, tak do oceny uwarunkowań zgłoszono sporo uwag. Przede wszystkim podkreślano znaczne dysproporcje regionalne w strukturze energetycznej – brak odniesień do zasobów naturalnych i potencjału wykorzystania OZE, poziomu emisyjności, a także zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło w podziale na regiony. Powracającym często tematem były też uwarunkowania zewnętrzne, zarówno geopolityczne, jak i gospodarcze. Zasugerowano, aby uwzględnić w APE prognozę własnościową energetyki za 20-30 lat.

Część dyskusji, zwłaszcza podczas spotkania w Gdańsku, poświęcono przygotowywanej wersji dokumentu APE dla społeczeństwa. W odróżnieniu od zaprezentowanej „eksperckiej” wersji ww. powinna zawierać mniej szczegółowych informacji i danych dotyczących ogólnej kondycji sektora energetycznego, a w zamian bardziej widoczny powinien być w niej człowiek. Proponowano, aby skupić się np. na jednostkowych kosztach użytkownika końcowego.

Analizując głosy uczestników spotkań, zaryzykować można twierdzenie, że głównym problemem polskiej energetyki są politycy, w których rękach spoczywa odpowiedzialność za rozwój tego sektora. Z jednej strony obarczani są oni winą za brak dobrej legislacji, zarówno ustaw, jak i rozporządzeń wykonawczych – a przede wszystkim spójnej długofalowej strategii politycznej. Z drugiej zaś – oskarżani są o uleganie różnorodnym lobby: związkowemu, paliwowemu, a ostatnio atomowemu. Spora część osób biorących udział w dyskusji za niewłaściwe uważa pozostawienie gros przedsiębiorstw we własności skarbu państwa, podkreślano wiążące się z tym upolitycznienie tych struktur, a także nieumiejętne zarządzanie i finansowanie. Wreszcie, zarzucano politykom brak odwagi w podejmowaniu, niejednokrotnie trudnych, decyzji, koniunkturalizm i, co chyba najważniejsze – wizji.

101


Niestety, w ocenie społecznych konsultantów InE, w ślad za decydentami idą media. Dezinformacja płynąca „z góry” oraz brak dostępu do rzetelnych, aktualnych danych na temat stanu i uwarunkowań sektora energetycznego niejednokrotnie skutkuje zafałszowaniem rzeczywistości w przekazie medialnym. Dziennikarze nie są jednak w tej sytuacji bez winy – w toku dyskusji wypunktowano brak obiektywizmu niektórych mediów, ich skłonność do wplatania kwestii strategicznych w bieżący dyskurs polityczny. Dobrym rozwiązaniem byłby zaproponowany monitoring stanu polskiej energetyki, który generowałby rzetelne i ogólnodostępne informacje – zarówno na potrzeby decyzji politycznych, jak i zwiększenia świadomości wyborców.

Wiele problemów omawianego sektora wynika, zdaniem społecznych konsultantów APE, z błędów popełnionych w przeszłości, a popełnionych przez wspomnianych wyżej polityków. Za niesłuszną uznano sprzedaż sieci przesyłowych – będących przecież w stanie „dramatycznym”. Wiele błędów popełniono także przy prywatyzacji innych podmiotów. Wiele osób przekonywało, że oddanie energetyki w ręce prywatnych, w większości zagranicznych, inwestorów nie przyniosło oczekiwanych pozytywnych przemian – rażący jest brak nowych poważnych inwestycji, trudno mówić o powstaniu rynku usług energetycznych, wciąż hamulcem rozwoju są strukturalne obciążenia i przywileje socjalne (związki zawodowe). W trudnej sytuacji są władze samorządowe – pomimo ustawowej odpowiedzialności za zapewnienie dostępu do energii i ciepła mieszkańcom gmin, nie mają one praktycznie żadnego wpływu na instytucje dystrybucyjne. Tracą na tym wszystkim odbiorcy końcowi. Jak przekonywano, firmy nie przejawiają odpowiedniego nastawienia na klienta, opłaty wciąż są niezrozumiałe, nie ma praktycznie możliwości wyboru lepszego dostawcy energii.

Niestety wykazano także brak świadomości społecznej, zarówno w kwestii praw obywatelskich, jak i bezpieczeństwa energetycznego zmian klimatu czy ochrony środowiska. Wynika to z braku odpowiedniej edukacji oraz bieżącej informacji i komunikacji. Przykładem tego stanu, powtarzanym na każdym spotkaniu, jest problem niskiej emisji – palenia w prywatnych piecach śmieci, mułu węglowego lub innych niebezpiecznych substancji. Społeczeństwo jest w dodatku, zdaniem części konsultantów, zbyt rozrzutne.

Świadomość potrzebna jest także w odniesieniu do transportu. Prywatny samochód wciąż uznawany jest za synonim wolności i mobilności. Po części wynika to z bardzo trudnej sytuacji polskich kolei. Wspominano o złym zarządzaniu, niepotrzebnej fragmentacji PKP na liczne spółki, których współpraca pozostawia wiele do życzenia. W odniesieniu do transportu zbiorowego w miastach dyskusja wykazała, że potrzebne jest wdrożenie dobrych przykładów z zagranicy, m.in. projektów skandynawskich lub holenderskich organizacji ruchu w centrum metropolii. Powróciło również hasło „tiry na tory”, a także potrzeba uwzględniania kosztów zewnętrznych eksploatacji poszczególnych środków transportu, w tym kosztów ochrony klimatu.

12.3 Cele i zasady realizacji APECel strategiczny APE, podejście nie od strony popytu - ile chcemy energii a od strony

ograniczeń środowiska naturalnego- ile można nam jej chcieć, na ile energii nas stać, uznano za słuszny i nowoczesny, zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Podkreślano, że

102


ważnym argumentem przemawiającym za takim podejściem do celu jest, że społeczeństwo chce żyć w lepszym świecie (w dobrobycie) nie obciążając zbyt mocno przyrody oraz to, że dotyczy przyszłości (analizą objęto daleką perspektywę). Uczestnicy konsultacji podkreślali jednak, że sformułowanie celu strategicznego jest zbyt długie, nie do końca zrozumiałe i to, co najistotniejsze umyka w natłoku dodatkowych informacji.

Temat bezpieczeństwa energetycznego wzbudzał wśród uczestników najwięcej emocji. Wielokrotnie podczas dyskusji (i nie tylko w Katowicach) podkreślano, że elementem bezpieczeństwa energetycznego państwa powinno być oparcie się na własnych zasobach i jak najlepszym ich wykorzystaniu. W tym miejscu podkreślano znaczenie węgla, jako naszego najważniejszego zasobu, oraz potrzebę doskonalenia technologii węglowych i poszukiwania metod najefektywniejszego wykorzystania tego zasobu. Jeżeli Polska miałaby być niezależna od zagranicznych dostaw (ew. mniej zależna) należałoby wesprzeć poszukiwanie nowych krajowych zasobów. Obserwacje ruchów na rynku energetycznym (m.in. to, że Gazprom kupuje sieci przesyłowe) wskazują, że zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego może być trudnym zadaniem.

Podkreślano problem silnego „upolitycznienia energii”. Dla bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego niezmiernie istotnym jest, aby przyjęte długoterminowe strategie były realizowane niezależnie od rządzącej frakcji politycznej, nie miały na nie wpływu zmian rządu. Wielokrotnie wskazywano na ponad-polityczność i stabilność strategii jako ważny element bezpieczeństwa oraz na znaczenie w czyich rękach (w kraju) będzie energetyka.

Podczas dyskusji pojawiły się głosy, że elementem bezpieczeństwa powinna być dywersyfikacja ryzyka polegające na szerokim portfolio producentów, rodzaju dostawców oraz zwiększaniu rezerw (równocześnie rozwijanie technologii magazynowania energii np. wtłaczania i wytłaczania gazu , ropy itp.). Pomimo tego, że aspekty te pojawiają się w celu szczegółowym – konkurencja, podkreślano ich istotność również dla bezpieczeństwa.

Podczas dyskusji nad zagadnieniami bezpieczeństwa pojawił się aspekt regionalizacji, konieczności podejścia do bezpieczeństwa w podziale na obszary – inne są potrzeby nad morzem, inne na Śląsku, inaczej będą rozwiązywane. Podkreślano wagę informacji i współpracy różnych instytucji w celu znalezienia najlepszego rozwiązania, najbardziej racjonalnego dla danego regionu, do podjęcia decyzji czy dane rozwiązanie (budowa danej instalacji) jest konieczne. Jako przykład wskazywano np. przeloty ptaków versus instalacje wiatrowe.

Dyskusje dotyczące kolejnych celów szczegółowych tj. konkurencyjności były nieco rozproszone, dotyczyła zarówno uwag do opisu celu, jak i konkretnych problemów. Dla społeczeństwa ważne są: cena, jakość, dostępność, możliwość wyboru, stąd sformułowane przez autorów APE cele w wymiarze konkurencyjności zostały wg uczestników dyskusji dobrze dobrane. W tym miejscu pojawiła się jednak wątpliwość czy APE stymuluje do rozwoju nowych technologii. W paru grupach uczestnicy sugerowali, że do celów szczegółowych powinna być dołączona innowacyjność.

Również podczas dyskusji o konkurencyjności pojawiły się komentarze odnośnie celu:

103


♦ ważnym elementem jest dywersyfikacja źródeł energii i wśród tych źródeł na pewno uwzględnić trzeba węgiel, nie należy od niego uciekać a szukać i wspierać nowe technologie, m.in. doskonalić technologie węglowe;

♦ obok dywersyfikacji form wytwarzania powinna istnieć dywersyfikacja magazynowania energii;

♦ elementem konkurencyjności ale też i bezpieczeństwa są gęstsze sieci, stąd poparcie dla inwestycji w sieci zamiast w nowe moce;

♦ konkurencyjność wyklucza bezpieczeństwo, ponieważ konkurencja dopuszcza bankructwo a brak dostawcy lub producenta powoduje osłabienie bezpieczeństwa;

♦ im mniej monopolu tym lepiej ale jednocześnie powinien istnieć monopol państwowy (51% udziału państwa) gdyż sprawy energetyczne musi regulować państwo;

♦ rzeczywiście obserwuje się złą jakość energii na wsi i dobrze, że przeciwko takiemu stanowi występuje APE, poza tym wieś pozbawiona jest paliw płynnych;

♦ z konkurencyjności powinny wynikać też korzyści dla środowiska;

♦ dywersyfikacja różnych źródeł jest ważnym elementem, należy jednak o konsekwencjach każdego z rozwiązań, np. biogazowanie przyczynia się do osłabienia jakości gleby (wyjaławianie) ze względu na ograniczenie stosowania nawozu naturalnego;

Podczas dyskusji nad celami szczegółowymi dotyczącymi zrównoważonego rozwoju pojawiły się uwagi, że po pierwsze może pojawić się problem dwuznaczności i jej uniknięcia w dokumencie APE ponieważ wszystkie wymienione wymiary (a zwłaszcza społeczny) zawierają się w definicji zrównoważonego rozwoju. Po drugie autorzy wąsko potraktowali cel zrównoważonego rozwoju – tylko limitami/ redukcją emisji. W związku z tym może udało by się włączyć wskaźnik śladu ekologicznego (jaka jest skuteczność projektu czy powoduje zmniejszenie śladu ekologicznego?).

Dyskusja dotycząca celów szczegółowych odnoszących się do społecznego wymiaru APE koncentrowała się na:

- potrzebie stworzenia system wsparcia dla najbiedniejszych wobec groźby wzrostu cen energii;

- stworzeniu systemu zabezpieczeń w przypadkach gdy osoby wymieniły systemy grzewcze na gazowe z czasem zostały „ukarane” wyższymi cenami gazu;

- tworzeniu miejsc pracy na terenach wiejskich, gdzie istnieją rozproszone źródła energii;

- zmianie zarządzania pieniędzmi unijnymi tak aby wydawane były one z myśleniem o pełnym cyklu (krążenia) energii – np. istnieją fundusze dla sieci, dla dostawców a nie ma dla odbiorców.

Wielokrotnie uczestnicy podkreślali znaczenie informacji – społeczeństwo powinno być doinformowane, posiadać dostęp do wiedzy o możliwościach technologicznych, o pełnych kosztach każdego etapu produkcji energii – od wybudowania, przez ceny energii po składowanie odpadów. Istotnym elementem jest rzetelność i uczciwość tych informacji –

104


wskazywanie uciążliwości i zagrożeń różnych rozwiązań. Podnoszono również kwestię dostępu i udziału (dyskutowanie) społecznego w tworzeniu planów zaopatrzenia w energię.

Sugerowano, by z informacją o APE dotrzeć do społeczeństwa, że, tak jak każdy dokument musi, również APE powinna posiadać akceptację społeczeństwa. Autorzy powinni położyć nacisk na uzasadnienie, użyć dobrych argumentów przemawiających do społeczeństwa (np. ceny, poprawa warunków zdrowotnych, łatwość realizacji). Wskazywano często na aspekt zdrowotny - jeśli efekt poprawy zdrowia ma miejsce, np. poprzez ograniczanie emisji, może też hałasu, wart go uwypuklić.

Uczestnicy dyskusji ogólnie zgadzali się z założeniami niezbędnymi przy realizacji APE, zauważyli jednak, że muszą być wsparte szeroko pojętą edukacją i promocją stylu życia racjonalizującego konsumpcję, efektywności energetycznej w domu i w pracy. Cenne byłoby włączenie się w ten proces mediów. Elementami edukacja mogłoby być wskazanie jak efektywnie gospodarować energią, zachęcanie do wymiany energochłonnych urządzeń na energooszczędne (wyminę można by wesprzeć z systemem ekonomicznych zachęt), zachęcanie do korzystania z przyjaźniejszych dla środowiska środków transportu. Nie zgodzono się z zapisem w zasadach realizacji APE mówiącym o ograniczaniu podróżowania, ponieważ odebrano go jako ograniczanie swobody, wolności człowieka.

Zaproponowano, jako rozwiązanie zmniejszające zużycie energii, ograniczanie oświetlenia w mieście. Do zasad realizacji APE proponowano włączenie badań i rozwoju (bez badań nie będzie postępu oraz modernizacji - przykład: wymiana przewodów na miedziane). Podczas dyskusji pojawiła sie wątpliwość czy przypadkiem nie są potrzebne zmiany w prawie zamówień publicznych wspierające OZE, wspierające efektywność energetyczną.

12.4 Kierunki działaniaW grupie tej oceniano przedstawione w dokumencie scenariusze oraz wybór tego

najkorzystniejszego. Praktycznie podczas wszystkich spotkań zaznaczano, że bardzo potrzebny jest rozwój OZE, podkreślając jednocześnie, że ważna jest skala tego rozwoju. Wątpiono, że zakładany w APE poziom rozwoju OZE jest realny. Przeważały głosy, że APE jest dobrym kierunkiem rozwoju energetyki, ale jako uzupełnienie – do modernizacji systemów węglowych lub do energetyki jądrowej. Podkreślano również potrzebę regionalizacji energetyki – rozwijania jej, jako źródeł rozproszonych w zależności od potencjału danego terenu. Podniesiono potrzebę szczegółowej diagnozy tego potencjału. Zwrócono również uwagę na prawne i instytucjonalne blokady rozwoju OZE, na brak wsparcia finansowego.

Zdania co do słuszności rozwoju energetyki atomowej były mocno podzielone. Zwolennicy uważali, że obecnie jest to jedyna droga, która zapewni bezpieczeństwo energetyczne. Postulowali traktowanie energetyki jądrowej jako źródła „proekologicznego” i „prorozwojowego technicznie” i włączenie go do OZE. Przeciwnicy podkreślali niebezpieczeństwa związane z rozwojem tej gałęzi energetyki – problemy z dostępnością paliwa, ze składowaniem odpadów.

Podkreślano potrzebę modernizacji istniejących źródeł oraz zwiększanie efektywności energetycznej, a także wprowadzania nowych lub rozwoju istniejących technologii: rozproszonej kogeneracji, produkcji energii z odpadów, technologii hybrydowych i geotermii.

105


Zwracano uwagę na potrzebę regionalizacji źródeł – dostosowywania ich do lokalnego charakteru, potencjału. Mówiono o konieczności wielokierunkowego rozwoju sektora energetycznego, o współpracy różnych źródeł – energii jądrowej, OZE, modernizowanej energetyki węglowej. Uczestnicy spotkania byli otwarci na wprowadzanie nowych technologii, nowych źródeł energii, ale pod warunkiem, że będzie się to robiło stopniowo, powoli z uwzględnieniem lokalnego potencjału. Zwrócono również uwagę na potrzebę dokładnej inwentaryzacji posiadanych zasobów i źródeł.

Dostrzeżono problem niekontrolowanego rozwoju transportu osobowego. Postulowano zwiększenie udziału transportu publicznego, poprzez inwestycje w tę gałąź transportu, stosowanie odpowiednich bodźców finansowych. Zauważono potrzebę stworzenia zintegrowanego sprawnego systemu transportu publicznego. Zwrócono również uwagę na problem transportu międzynarodowego – Polska, leżąc w środkowej Europie, jest krajem tranzytowym i jest to głównie transport drogowy.

Podkreślono potrzebę modernizacji istniejących źródeł energii oraz zwiększania efektywności energetycznej, co w znacznie krótszym czasie może przynieść takie same efekty jak wprowadzanie nowych źródeł. Wspominano o potrzebie stosowania takich technologii jak termomodernizacja, jako że „zaoszczędzona energia to najlepsze źródło energii”.

Postulowano wprowadzenie odpowiednich zachęt prawnych i finansowych – to co ekologiczne miałoby być tańsze, tak aby energochłonność była opłacalna. Proponowano uwidocznienie kosztów użytkownikom końcowym, przeniesienie na nich tych kosztów – np. poprzez podatek nałożony na odbiorców „brudnej” energii, wybieranej jako pozornie tańszej.

Wspomniano również o potrzebie ułatwień prawnych i instytucjonalnych przy zakładaniu nowych inwestycji – m.in. OZE. O stworzeniu systemu prawnego ułatwiającego zakładanie nowych rozproszonych źródeł, a nie utrudniającego te działania.

Podkreślono potrzebę bezpośredniego połączenia kosztów ekologicznych z kosztami ponoszonymi przez użytkownika końcowego, uwidocznienie tych kosztów, tak aby wpływały one na decyzje przy wyborze dostawcy energii.

Podkreślano potrzebę edukacji społecznej już od najniższego poziomu – szkoły podstawowej. Zauważono problem braku dostępności rzetelnych informacji o różnych rodzajach źródeł energii, korzyściach i kosztach związanych z ich eksploatacją i budową – zarówno ekonomicznych jak i społecznych. Zauważono potrzebę zwiększenia promocji rozwiązań ekologicznych, a także promocję certyfikatów energetycznych.

Zaznaczono potrzebę rozwoju i modernizacji sieci przesyłowych. Obecny system nie jest wystarczający, zwłaszcza w kontekście planowania rozwoju rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Wspomniano również o potrzebie stworzenia sprawnego systemu przesyłowego we współpracy z sąsiadami zagranicznymi, który umożliwiałby wzajemna wymianę energii.

Zaznaczono, że polityka musi być realna, aby mogła być atrakcyjna dla decydentów. Musi dawać równe szanse rozwoju różnym źródłom energii, nie można stosować „zielonego światła” dla wybranych źródeł, a „czerwonego” dla innych. Polityka powinna odnosić się do istniejącej sytuacji, uwzględniać decyzje, które już zostały podjęte. Zaznaczono potrzebę ustalenia jednoznacznej strategii i stopniowego ale konsekwentnego jej wdrażania – bez zmian co kadencję.

106


Oprócz ogólnych dyskusji na temat wyobrażeń o pożądanym kierunku rozwoju polskiej energetyki pojawiły się również bezpośrednie uwagi co do dokumentu APE. W przedstawionych scenariuszach zabrakło przeliczenia kosztów na użytkownika końcowego. Zabrakło również w dokumencie informacji o rekompensacji emisji CO2. Nie uwzględniono również energii produkowanej z odpadów oraz zwiększenia lesistości, a także zmiany struktury zużycia paliw pierwotnych jako sposobu na zmniejszenie emisji. Dla uczestników spotkań nie do końca jasny był wybór najlepszego scenariusza – potrzebne jest szersze wyjaśnienie jakie ekonomiczne aspekty przyjęto przy tym wyborze.

12.5 InstrumentyProwadzone dyskusje w ramach spotkań konsultacyjnych APE w zakresie

instrumentów jej realizacji wyraźnie pokazały poważne trudności w zrozumieniu przez wielu ich uczestników czym są instrumenty realizacji. Nie dotyczy to osób zawodowo lub z zainteresowania zajmujących się szeroko rozumianą problematyką energetyczną. Świadczy to o słabym orientowaniu się nawet w tym co bezpośrednio nas dotyka. Świadomość wysokości rachunków za energię i składników je tworzących była niezbyt wysoka.

Przede wszystkim znalazły się głosy potwierdzające konieczność dotrzymania przez Polskę wyznaczonego przez rząd w 2003 r. celu 40% redukcji emisji gazów cieplarnianych.

Wiele miejsca poświęcono konieczności formułowania prostych i wdrażalnych instrumentów, a jednocześnie trwałych i odpolitycznionych tak aby tworzyły one przejrzyste i trwałe reguły gry. Jednocześnie podkreślano konieczności ich integracji oraz systemu monitorowania co do ich faktycznego oddziaływania oraz możliwości egzekwowania. Istotą rolę pełnią tu służby kontrolne. Jednocześnie zwracano uwagę na nadmiar przepisów np. ekologicznych i zalecano ich deregulację. Sugerowano konieczność szerokiego wykorzystywania możliwości jakie dają nowoczesne systemy zarządzania oparte o IT.

W dyskusji czasami wyraźnie zderzały się poglądy dotyczące pełnej otwartości rynku z cenami światowymi energii z przekonaniami o konieczności istotnej roli państwa, braku zgody na wprowadzaniu spółek energetycznych na giełdę (niebezpieczeństwo przejęcia ich przez obcy kapitał) i koniecznością tworzenia mechanizmów zabezpieczających przed niedoskonałościami rynku.

Sporo miejsca w dyskusji zajmowały zagadnienia wspierania i popierania różnych aspektów polityki energetycznej w tym także wyrażanej w ramach APE. Jednak za tym, przede wszystkim z braku wiedzy, nie szły konkretne propozycje. Jednak dyskusja ta wyraźnie wykazała jaką wagę do tych aspektów przyjmą przedstawiciele społeczeństwa uczestniczący w dyskusji. W szczególności poparcie to wyrażane było dla:♦ oszczędzania energii podkreślając rolę negawatów;♦ tworzenia przejrzystych mechanizmów wspierania OZE;♦ wspierania kogeneracji w tym mikro w połączeniu z energetyką rozproszoną;♦ rozwoju produkcji biopaliw;♦ wytwarzania paliw niskoemisyjnych;

Zwracano także uwagę, że transport wodny powoduje niższą emisję CO2 i dlatego należałoby go wspierać.

Zwracano uwagę, że akty prawne wymagają zaangażowania naukowców, ekspertów, praktyków a politycy powinni jedynie wyznaczać kierunek rozwiązania a nie ingerować w

107


poszczególne, szczegółowe rozwiązania. Podkreślano konieczność zasadniczego uaktualnienia lub przygotowania nowych ustaw dotyczących: prawa atomowego, paliw czy indywidualnych źródeł wytwarzania energii. Za niezbędne uznano stworzenie systemu (ów), który w pełni zabezpieczałby interesy odbiorców co do jakości usług energetycznych (gwarancja). Podkreślano konieczność szerokiego wprowadzania minimalnych standardów efektywności energetycznej.

Rozumiejąc wagę administracji publicznej w kształtowaniu wysokiej kultury użytkowania energii silnie wspierano konieczność wprowadzenia obowiązkowych kryteriów ekologicznych w tym efektywności energetycznej w zakupach i przetargach z udziałem środków publicznych.

Wiele czasu poświęcano dyskusji nt. instrumentów polityki transportowej, a w szczególności podjęcia przez miasta i gminy uchwał o konieczności budowy ścieżek rowerowych (jako obowiązek) w trakcie modernizacji istniejących czy budowy nowych dróg czy ulic. Zachęcano do upowszechnienia rozwiązania stosowanego w niektórych dużych miastach w Polsce tj. jednego biletu na transport publiczny w mieście i kolej dojazdową do niego. Podkreślano konieczność zapewnienie lepszej jakości usług transportowych w sensie formalnym.

Dyskusja nad instytucjami służącymi wdrażaniu APE została zdominowana przez proponowaną Agencję ds. Energii i Klimatu mającą się zajmować problematyką energetyczną i klimatyczną. Wyrażano obawy, że nowa instytucja to nowe etaty i dodatkowe koszty. Ponadto obawiano się upolitycznienia takiej instytucji gdyż zdaniem dyskutantów winna ona być opanowana przez fachowców. Dlatego sugerowano aby stworzyć ją z kilku departamentów istniejących w różnych urzędach centralnych, wybierać prezesa na 5 lat, nadać jej charakter koordynujący (kreowanie instrumentów) i nałożyć obowiązek współpracy z istniejącymi agencjami regionalnymi (podkreślano słabość współpracy z nimi agend rządowych) oraz jasno określić współdziałanie z Urzędem Regulacji Energetyki (URE). Zdaniem uczestników spotkań URE powinno zająć się w większym stopniu efektywnością energetyczną.

Zwrócono uwagę na brak w gminie osób, które w sposób fachowy, pełny informowałyby i pomagały zwykłem Kowalskiemu oraz MŚP przyjąć najbardziej optymalne kosztowo rozwiązania zaspakajające ich potrzeby energetyczne.

Wyraźnie zwracano uwagę na konieczność budowania sylwetki urzędnika jako osoby od wykonywania prawa a nie interpretowania przepisów.

Podkreślano w trakcie dyskusji, że najważniejsze są instrumenty rynkowe choć ostrzegano przed nadmiernym przerzucaniem kosztów zmian na użytkowników, co wymaga tworzenia mechanizmów ich chroniących. Uznano, że motywacja ekonomiczna jest najsilniejszym instrumentem do przekonywania co do słuszności proponowanych rozwiązań, a zintegrowanie jej ze wzrostem świadomości konieczności takich zmian daje najlepsze efekty.

Szczególnie dużo miejsca poświęcano w dyskusji problematyce kolorowych certyfikatów. Z jednej strony było wiele głosów popierających te mechanizmy ale także choć w mniejszości wypowiadano opinię, że certyfikaty zaburzają „prawdziwy” rynek i lepsze są podatki i dopłaty. Sugerowano aby proponowane rozwiązanie co do szczegółów było proste i zachęcające. Uznano za celowe wprowadzenie wymiany certyfikatów jednego koloru na drugi, a jako jednostkę wymiany zgodzono się, że może być tona ekwiwalentnego CO2

108


Ważnym element spotkania, który znalazł uznanie prawie u wszystkich dyskutantów była propozycja stworzenia mechanizmu aby wspierać indywidualne osoby w zakupie najbardziej efektywnych urządzeń AGD czy RTV. Proponowano stworzyć Fundusz dla Kowalskiego (np. w każdej gminie z środków centralnych) czy też stworzyć możliwość odpisu od podatku nadwyżki pomiędzy sprzętem najbardziej efektywnym a średnim.

Zwracano uwagę na kilka zagadnień bardzie szczegółowych jak:♦ tworzenie zachęt do podejmowania produkcji energii we własnym zakresie;♦ wprowadzenie podatku zależnego od efektywności energetycznej obiektu czy

urządzenia;♦ wspieranie na rynku firm typu ESCO;♦ stworzenie mechanizmu kar finansowych za niską jakość usług energetycznych.

Podkreślano konieczność wprowadzania nowych rozwiązań motywujących do zmiany zachowań komunikacyjnych czyli promujących zrównoważoną mobilność takich jak:♦ opłaty za wjazd do centrów w dużych miastach;♦ wspieranie instrumentami motywacyjnymi transportu publicznego i rowerowego (np.

rower publiczny za kaucją), a także współkorzystania z samochodu;♦ promowanie tych co dłużej i częściej używają transport publiczny pod hasłem - im

więcej jadę transportem publicznym tym mniej płacę.Zwracano uwagę na ogromne znaczenie planowania przestrzennego dla kształtowania

efektywnych energetycznie struktur przestrzennych czy zagospodarowania przestrzennego. Wyrażano dużą dezaprobatę dla upadku znaczenia planowania przestrzennego.

W Polsce nałożony został obowiązek wykonywania gminnych planów energetycznych jednak nie nałożono obowiązkowego terminu ich wykonania i weryfikowania. Ten instrument słabo działa. Sugerowano aby na kształt planów energetycznych opracowywać w gminie plany transportowe (obowiązkowo z systemem ścieżek rowerowych) w celu racjonalizacji usług transportowych.

W trakcie spotkań zachęcano do stworzenia znacznie bardziej efektywnych mechanizmów wspierania finansowo badań służących poprawie efektywności energetycznej oraz rozwojowi odnawialnych źródeł.

Uznano, że ważną rolę we wdrażaniu takiej polityki jak APE musi pełnić wiarygodna oraz stabilna informacja o sytuacji i możliwościach działania. Obywatel powinni znacznie lepiej orientować się co do ponoszonych przez niego kosztów energii i możliwościach ich obniżenia. Wymaga to prowadzenia permanentnych łatwo dostępnych kampanii informacyjnych co do możliwości oszczędności energii, a w konsekwencji finansowych. Niezbędnym jest badanie efektów takich kampanii aby ciągle je ulepszać.

Szerszym zagadnieniem jest właściwa edukacja ukierunkowana na poszczególne, sektory gospodarki, obywateli czy urzędników, mały i duży biznes, uczniów czy studentów, co wymaga odmiennych programów szkoleniowych. Prowadzić ona powinna do wykrystalizowania się mody na poszanowanie energii. Służyć temu może ciągłe rozpowszechnianie dobrych przykładów w szczególności z Polski. Podkreślano, że wrażliwość społeczna na problematykę zdrowotną może być ważkim argumentem w tej edukacji.

Działania informacyjne i edukacyjne służyć mają zmianie poziomu świadomości społeczeństwa co do znaczenia i roli energii w życiu gospodarczym, publicznym i społecznym. Ważkim jest uzyskanie wysokiej świadomości, która potem procentuje przy wyborze dostarczyciela usług energetycznych, zakupach, mobilności czy tez zachowaniach w

109


domu, pracy czy w podróży. Ważnym jest aby działania na rzecz wzrosty świadomości połączyć z wprowadzaniem łatwych do wyboru rozwiązań dla konsumenta.

Podkreślano znacznie mediów w dostarczaniu informacji i wiedzy, prowadzących do wzrostu świadomości obywateli, urzędników i producentów. Zwracano uwagę, że media prywatne mało się tym interesują. Podkreślano duża rolę w tym zakresie mediów publicznych oraz zwracano uwagę na media elektroniczne, które są słabo wykorzystywane.

Na zakończenie zwrócić należy uwagę na konieczność wypracowania mierników dotyczących oceny poziomu świadomości oraz efektywności z docieraniem z informacjami oraz procesów edukacyjnych.

Zwracano uwagę na konieczność stworzenia różnych źródeł finansowania, które wspierać będą proponowane rozwiązania, a mianowicie:♦ innowacje IT oraz biotechnologie na potrzeby sektora energetycznego;♦ odnawialną energetykę i produkcję niskoemisyjną czy poprzez dopłaty czy też

odpowiedni fundusz;♦ fundusz dla Kowalskiego (pisano o nim wcześnie) dla promocji energetyki słonecznej;♦ dalsze i szersze wspierania transportu publicznego w tym także z funduszy centralnych.Sugerowano tworzenie takich funduszy z podatków.

Podkreślano konieczność znacznego uproszenia procedur pozyskiwania środków z UE co znacznie ułatwiłoby dostęp do nich.

13. Konferencja „Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do roku 2030. Nowy paradygmat tworzenia dokumentów strategicznych”

Konferencja odbyła się 23 czerwca 2009 w warszawskim hotelu Sheraton. W spotkaniu wzięło udział 141 uczestników. Byli to przedstawiciele administracji rządowej oraz samorządowej i lokalnej, pracownicy firm konsultingowych, przedstawiciele biznesu, organizacji pozarządowych, inicjatyw lokalnych i społecznych, przedstawiciele koncernów energetycznych oraz firm i instytucji bezpośrednio związanych z energetyką, wykładowcy akademiccy, prawnicy, socjologowie – jednym słowem udało się zgromadzić dość obszerną grupę osób zainteresowanych problematyką energetyki.

W spotkaniu wzięło udział również 8 dziennikarzy. Osoba odpowiedzialna za kontakty z mediami w InE na bieżąco umożliwiała im rozmowy z wybranymi ekspertami. Dziennikarze byli również zaproszeni do wysłuchania prezentacji.

W spotkaniu wzięło udział trzech gości specjalnych, którzy zostali poproszeni o krótkie wystąpienia w sesji wprowadzającej. Byli to: Piotr Tulej – Dyrektor Departamentu Energii i Środowiska w Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska Komisji Europejskiej, Tomasz Chruszczow – Dyrektor Departamentu Zmian Klimatu i Ochrony Atmosfery Ministerstwa Środowiska oraz Jan Rączka – Prezes Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Kolejne dwie sesje były prezentacją dokumentu jak i procesu jego tworzenia. W sesji pierwszej podczas trzech prezentacji przedstawiono ideę nowego paradygmatu tworzenia dokumentów strategicznych, przebieg procesu społecznego tworzenia APE, oraz scenariusze energetyczne Alternatywnej Polityki Energetycznej. Sesja trzecia poświęcona była w całości

110


prezentacji dokumentu – rozwinięto problematykę transportu, ciepła oraz instrumentacji wdrażania polityki.

Po wszystkich prezentacjach odbyła się dyskusja z udziałem zaproszonych gości. Konferencja wzbudziła bardzo duże zainteresowanie. Do InE wpłynęło około 200 zgłoszeń. Ze względu na ograniczone możliwości finansowe części chętnym odmawiano. Również podczas spotkania – w dyskusji oraz w rozmowach kuluarowych podczas poczęstunku, uczestnicy konferencji wyrażali duże poparcie dla tego typu inicjatyw, poparcie dla zapisów Alternatywnej Polityki Energetycznej, a także gratulowali bardzo udanej konferencji.

W trakcie dyskusji w szczególności podkreślano:

♦ celowości i znaczenie przygotowywania w ten sposób jak APE dokumentów strategicznych gdyż z tego może zostać wypracowany model tworzenia nowych dokumentów strategicznych wraz ze społecznym procesem tworzenia takich strategii.

♦ potrzebę stworzenia kampanii promocyjnej APE tak aby była ona edukacyjny, a jednocześnie prowadziła do niezbędnych zmian; ważną rolę powinna odgrywać prasa, media, telewizja;

♦ niezbędność znacznej poprawy funkcjonowania instytucji zajmujących się energetyką, a być może stworzenia jednej instytucji koordynującej problematykę energetyczno-klimatyczną;

♦ konieczność prowadzenia szerokiej edukacji w zakresie kultury użytkowania energii;

♦ wspieranie rozwiązań rynkowych i konieczność tworzenia właściwych regulacji przez Państwo;

♦ obowiązek przygotowania przez gminę planów energetycznych ale narzędzia wdrażania przyjętych rozwiązań są w znaczącej części poza władzami gminy;

♦ konieczność nadania istotnego znaczenia planowaniu przestrzennemu tak aby tworzyć efektywne energetyczne struktury przestrzenne, budować ład przestrzenny prowadzący do niskiej transportochłonności;

♦ niebezpieczeństwo nadmiernego rozwoju produkcji roślinnej nastawionej na zaopatrzenie sektora energetycznego, w szczególności zagrożone są bioróżnorodności i zasoby wodne;

♦ konieczność kontrolowania rozwoju energetyki wiatrowej z punktu widzenia ochrony krajobrazu;

♦ ważność upowszechniania dobrych przykładów realizowanych w naszym kraju tak aby one się rozpowszechniły;

♦ niezwykle istotną kwestią jest sprawa efektywności końcowego użytkownika aby on zachowywał się pro środowiskowo ale i racjonalnie;

♦ potrzebę patrzenia na APE także z punktu widzenia regionalnego i lokalnego;

♦ konieczność prezentowania wszystkich kosztów rozwoju różnych rodzajów energetyki takich jak węglowa, OZE czy jądrowa.

♦ konieczność patrzenie przy formułowaniu strategii na koszty jakie będą ponosić różne grupy społeczne czy przedsiębiorstwa;

111


♦ wątpliwość znaczącego wpływu człowieka na zmiany klimatu i konieczności ograniczania emisji CO2 (inne powody są ważniejsze);

♦ celowość rozważanie rozwoju energetyki jądrowej;

♦ niezbędność bardzo ostrożnego podchodzenia do CCS jako technologii niesprawdzonej, drogiej i wymagającej zużycia znacznych ilości energii;

♦ konieczność znaczącego przebudowania prawa tak aby było przyjazne wdrażaniu rozwiązań, o których mówi APE

W podsumowaniu ekspert kluczowy i eksperci wspomagający odnieśli się do poruszanych w dyskusji kwestii. Przede wszystkim kluczowymi pytaniami są, czy da się zrealizować APE oraz na ile proponowane w niej rozwiązania są odmienne od propozycji zawartej w projekcie rządowym polityki energetycznej. Co do drugie kwestii trudno do końca porównać oba dokumenty gdyż w APE stara się przedstawić koszty jej realizacji czego praktycznie brak w dokumencie rządowym. Niestety politycy często uszczęśliwiają nas za nasze pieniądze tyle tylko, że dzisiaj nas uszczęśliwiają, a każą płacić w następnej kadencji. Należy ostrzec, że koszty wyglądają tak jak prezentowano tj. 100 mld euro (bez kosztów finansowych), z kosztami finansowymi to między 250 do 318 mld euro, w zależności od tego jaką stopę kredytową przyjmiemy. Jeżeli założymy stopę kredytową 6% (nie ma takich kredytów inwestycyjnych na świecie, ale kiedyś były – załóżmy że 6%), to wynik wychodzi 218 mld euro za 100 mld euro inwestycji. Przy tej stopie jaka jest dzisiaj to ten koszt jest 318 mld euro. Czy istnieje inne rozwiązanie? Tak zostało ono zaproponowane w APE. Takim rozwiązaniem quasi-podatkowym jest system certyfikacji. Tak naprawdę system certyfikacji w zakresie inwestycyjnym jest niczym innym jak uruchomieniem działającego pod kontrolą rządową i społeczną systemu argentyńskiego. Zbieramy pieniądze od wszystkich po trochę i uruchamiamy po kolei inwestycje. Na pytanie ile to może kosztować poszczególnych obywateli można odpowiedzieć następująco. Wg dzisiejszego kursu 22 i pół grosza za kWh. To nie jest tak mało, bo średnia cena dzisiaj w detalu, gdzie konsumenci w domach płacą około 40 groszy za kWh, a przemysł płaci mniej. Z tego, z tych 22 i pół grosza, 14 groszy na nowe źródła, 6 groszy na sieci i tylko 2 i pół grosza na efektywność energetyczną. Gdyby ktoś chciał zaoszczędzić na oszczędzaniu i nie wydać tych dwóch i pół grosza na efektywność energetyczną to musiałby zbudować dodatkowe 10.000 MW tj. wydanie dodatkowo 20-25 mld euro. Czyli jak każdy zaoszczędzi 2 i pół grosza na efektywności energetycznej, to 5 do 7 groszy będzie musiał zapłacić za same dodatkowe inwestycje, a także jeszcze za paliwo do tych inwestycji. I tak z tego wynika, że oszczędzanie się jednak opłaca i te przysłowie, że oszczędzają bogaci to i nam się opłaci, nie jest tak zupełnie bez sensu. Wdrażanie APE nie wymaga tylko rozwiązań na poziomie kraju ale także zdecydowanej zmiany podejścia na poziomie lokalnym gdzie można uzyskać znaczące oszczędności w zużyciu energii wraz z korzyściami finansowymi jak i także rozwijać odnawialne źródła energii. Kluczem do osiągnięcia wielu oszczędności jest zmiana stosunku do planowania przestrzennego tak aby stało się ono narzędziem promujący efektywne użytkowanie energii i zrównoważoną mobilność.

112


Podsumowanie

Głównym celem Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. nie było wskazanie jedynych możliwych lub najlepszych rozwiązań zapewniających bezpieczne, konkurencyjne dostawy energii. Zaprezentowaliśmy że możliwe jest alternatywne podejście do kształtowania polityki energetycznej, wychodzące od dopuszczalnego obciążenia środowiska przyrodniczego. Preferowany w APE scenariusz może się w najwyższym stopniu przyczynić do zapewnienia bezpiecznych i konkurencyjnych dostaw energii, spełnia również warunki zrównoważonego rozwoju i uwzględnia cele społeczne. Wskazujemy, że przy odpowiednich środkach takie podejście można by poddać procedurze optymalizacyjnej. Niestety, to ostatnie zadanie stoi jeszcze przed nami – obywatelami i rządem RP.

Przeprowadzone prace nad Alternatywną Polityką Energetyczną Polski do roku 2030 wyraźnie pokazały możliwość tworzenia dokumentów strategicznych w sposób odmienny tj. rozpoczynając od ustalenia limitów zanieczyszczeń dostępnych planowanej dziedzinie, regionowi czy całemu krajowi. Próba ta miała charakter wstępny gdyż limitem objęto jeden rodzaj zanieczyszczeń tj. gazy cieplarniane (bardzo ważne i o znaczeniu globalnym). Ponadto poza limitem dotyczącym zanieczyszczeń ważnym jest aby na początku przed podjęciem prac nad dokument strategicznym określić wielkość zasobów jakim można dysponować dla rozwoju danej dziedziny, regionu czy kraju. Wielkość ta nie powinna jedynie wnikać z analizy możliwości technicznych udostępnienia tych zasobów ale także ich zasobności, możliwości odtwarzania oraz konieczności podzielenia się z nimi z następnymi pokoleniami. Dopiero po ustaleniu tych limitów zanieczyszczeń oraz wielkości dostępnych zasobów można planować kształtowanie i zaspakajanie potrzeby gospodarczych oraz społecznych. W sytuacji nadmiernej presji cywilizacji ludzkiej na zasoby przyrodnicze i rosnącego zagrożenia ze strony odprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń za niewystarczające dzisiaj uznać należy tworzenie dokumentów strategicznych w sposób gdzie wzrost produktywność wykorzystania zasobów i ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko są elementami uzupełniającymi a nie podstawowymi.

Wzrastająca rola społeczeństwa obywatelskiego jak i coraz większa złożoności problematyki rozwoju stwarzają konieczność zmiany sposobu przygotowywania dokumentów strategicznych. Za niewystarczające uznać należy dzisiaj jedynie konsultowanie ze społeczeństwem praktycznie skończonej pracy w postaci projektu dokumentu strategicznego. W takim przypadku zmiany mogą mieć jedynie charakter drobnych poprawek czy uzupełnień, a większość społeczeństwa nawet ci biorący udział w konsultacji mają żadne albo znikome zrozumienia dlaczego dokonano takich a nie innych wyborów. W konsekwencji włączenie się społeczeństwa w realizację tak przygotowanego dokumentu będzie zdecydowanie słabsze, a jednocześnie stwarza to pole do istotnych konfliktów w trakcie jego wdrażania. Włączenie społeczeństwa w realizację i obniżenie konfliktowości rozwoju wymaga partycypacyjnego podejścia do tworzenia dokumentów strategicznych. W ramach prac nad APE pokazana taką drogę. Od identyfikacji problemów/dylematów przez poszczególne grupy interesarjuszy, a następnie sformułowanie różnych scenariuszy rozwiązywania tych problemów/dylematów poprzez wybór scenariusza w najwyższym stopniu realizującego założono cele do weryfikacji wersji roboczej przez grono specjalistów i konsultacje społeczne wersji roboczej opracowania

113


aż po konferencje promocyjną skończonego opracowania. Na każdym etapie udział społeczny odgrywał kluczowa rolę.

W większości opracowywanych dzisiaj dokumentach strategicznych związanych z późniejszym procesem inwestycyjnym (np. dotyczących energetyki, transportu) na plan pierwszy, a czasami stanowiących cel sam w sobie, wysuwa się tworzenie nowych mocy produkcyjnych i zdolności usługowych (np. nowe elektrownie, nowe drogi, nowa zabudowa hydrotechniczna). Zapomina się bowiem, że celem ich jest zaspokojenie potrzeb gospodarczych i społecznych, które nie zawsze wymagają drogich, wybudowanych od samego początku inwestycji. W pierwszej bowiem kolejności należy wprowadzać zarządzanie popytem (z wykorzystaniem nowoczesnych komputerowych technik zarządzania) tak aby efektywnie gospodarzyć produktem czy usługą, a w konsekwencji zasobami przyrodniczymi i powiązanymi z nimi zanieczyszczeniami. Następnie maksymalnie wykorzystać istniejące moce produkcyjne czy usługowe, jeżeli to nie wystarcza do zaspokojenia potrzeb to zastanowić się nad ich modernizacją lub rozbudową. Dopiero na samym końcu rozważać, jeżeli wcześniejsze działania nie dadzą pełnej gwarancji zaspokojenia potrzeb, budowanie nowych mocy produkcyjnych czy usługowych. Podejście takie zastosowani w trakcie prac nad APE gdzie za dominujące działania uznano oszczędzanie energii zgodnie z przyjętymi zasadami rozwoju energetyki.

Formułując nowy paradygmat tworzenia dokumentów strategicznych obejmujący powyższe trzy elementy tj.

♦ limity środowiskowe są punktem wyjścia;

♦ tworzenie dokumentu ma charakter partycypacyjny;

♦ celem jest jak najkorzystniejsze w sensie społecznym, gospodarczym i przyrodniczym zaspakajanie potrzeb a nie tworzenie nowych mocy produkcyjnych czy usługowych;

możemy w sposób zdecydowany przybliżyć się do wdrażania konstytucyjne zasady zrównoważonego rozwoju w procesie jego programowania.

114

ChronmyKlimat.pl · Web viewPOLSKI. DO 2030 ROKU. Raport techniczno-metodologiczny. Program...

Documents

Transcript of ChronmyKlimat.pl · Web viewPOLSKI. DO 2030 ROKU. Raport techniczno-metodologiczny. Program...