Humanizm i naturalizm w pedagogice

Pojęcie humanizmu - termin

• 1808 – F. I. Niethammer – koncepcja pedagogiczna odwołująca się do kultury antycznej

• 1841 – K. Hagen – renesansowa twórczośćDantego, Petrarki i Boccaccia

• 1859 – G. Voit – treści kultury renesansu XIV-XVI wieku

Pojęcie humanizmu – typy desygnatów• Zbiór poglądów antropologicznych, rozumiejący

człowieka jako byt wyróżniony we (wszech)świecie

• Stanowisko w kulturze odwołujące się do kultury antycznej

• Stanowisko w edukacji przeciwna naturalizmowi

• Koncepcja kształcenia W. von Humboldta• System wartości – laicko-wolnomularskie • Typ moralności• Synonim czegoś szlachetnego

Pojęcie humanizmu – definicja nominalnaza J.M. Bocheńskim

• „(...) pogląd, zgodnie z którym człowiek (po łacinie homo) jest czymś bardzo wartościowym, wzniosłym: >>człowiek to jest wielka rzecz<< (...), jest po prostu wyrazem gorącej sympatii do człowieka”. Mówiąc inaczej, jest to przekonanie mówiące, że „(...) każdy człowiek bez wyjątku jest czymś istotnie, zasadniczo różnym od innych stworzeń, w szczególności od zwierząt. Człowiek żyje wprawdzie w przyrodzie, ale do przyrody nie należy. Jest czymś wyniesionym ponad wszystko inne, w wielu wypadkach po prostu czymś świętym (...)”

Pojęcie humanizmu – cechy specyfikujące człowieka

• Zdolność dyskursywnego, abstrakcyjnego myślenia

• Mowa - starożytność• Technika i cywilizacja jako efekt racjonalności,

człowiek nie podlega adaptacji - pozytywizm• Samoświadomość – świadomość odrębności• Świadomość moralna• Świadomość religijna - średniowiecze

Typy humanizmu – kryterium historyczne

• Starożytność– Sokrates i Sofiści – zmiana przedmiotu filozofii:

etyka, polityka, wychowanie – homo mensura– Zainteresowanie językiem - Izokrates– Menander - homo sum humani nihil a me alienus

esse puto– Paidea grecka– Stoicy – filantropia, humanitaryzm - homo sacra res

homini– Prawo rzymskie

Typy humanizmu – kryterium historyczne

• Renesans– Ambiwalentny stosunek wobec chrześcijaństwa,

Kościoła katolickiego oraz średniowiecza– Odkrycie piękna ludzkiego ciała– Permisywizm bądź umiarkowany stosunek do celu

życia człowieka– Sprzeciw wobec wartości kontemplatywnych,

uznanie wartości witalnych: małżeństwo vs celibat; dowodzenie vs posłuszeństwo; aktywność społeczna vs życie w odosobnieniu

– Odrodzenie idei republiki oraz świeckiego państwa narodowego opartego na profesjonalizmie rządów

Typy humanizmu – kryterium historyczne

• Oświecenie– Nurty irracjonalne: sentymentalizm i pietyzm:,

J.J.Rousseau, A. Shaftesburyego– Teza o naturalnej dobroci natury ludzkiej

• Neohumanizm– Reforma szkolnictwa pruskiego przez Wilhelma von

Humboldta – wprowadzenie treści antyku do nauczania szkolnego i uniwersyteckiego

– Cel wychowania to doskonałość natury człowieka –jedność intelektu i emocji

– Nastawienie narodowe, arystokratyczne oraz antychrześcijańskie

Typy humanizmu – kryterium historyczneza S. Kunowskim• Współczesność

– Wielość stanowisk humanistycznych– Odejście od cechy arystokratyzmu na rzecz

powszechności– Uznanie specyfiki bytu ludzkiego w świecie,

dyskusje dotyczące określenia cech specyficznie ludzkich

– Konstruowanie kodeksu praw człowieka mających zabezpieczyć jego godność

– Humanizacja wiedzy, rozwój metodologii nauk humanistycznych

– Uznanie edukacji za podstawową metodę promocji człowieka

Typy humanizmu – kryterium treściowe• Humanizm antropocentryczny – uznanie człowieka

za byt najdoskonalszy (bezwzględnie)– Krytyka religii – A. Camus – istnienie zła przeczy istnieniu

Boga; idea Boga to personifikacja zakazów społecznych -Z. Freud lub istoty człowieczeństwa L.Feuerbach; F.Nietzsche – chrześcijaństwo promuję ideę człowieka jako istoty słabej;

– Antropocentryzm etyczny – Maksymalistyczne pojmowanie wolności człowieka – J. P. Sartre. N.Hartmann – istnienie Boga ogranicza możliwośćautonomicznych wyborów moralnych

– Kult społeczeństwa oraz idei postępu – A. Comte; J.Huxley

Typy humanizmu – kryterium treściowe• Humanizm teocentryczny – uznanie człowieka za

byt doskonały jedynie w porządku ziemskim– Uznanie istnienia Boga/Absolutu– Uznanie Boga za przyczynę istnienia świata– Uznanie religijności człowieka– Uznanie człowieka za byt moralny– Uznanie społecznego charakteru natury ludzkiej

• Dominacja humanizmu chrystocentrycznego• Istnienie humanizmu apersonalnego

Humanizm; personalizm- jako synonimy, relacja pokrywania się zakresów

Humanizm

Personalizm

Humanizm; personalizm– relacja rozłączności

Humanizm Personalizm

Humanizm; personalizm – relacja zawierania się

Humanizm

Personalizm

Humanizm; personalizm – relacja zawierania się

Personalizm

Humanizm

Krytyka humanizmu za J.M. Bocheńskim• Brak przekonujących argumentów –

– „Niezależnie od tego wszystkiego humanizm a priori jest podejrzany. Rzecz w tym, że każdy z nas jest skłonny do pochopnego uznawania za prawdziwe tego, co mu miłe. A miło jest myśleć, że jest się czymś bardzo wielkim i wzniosłym, czyli że humanizm jest prawdą. (...) Myślę, że gdyby krokodyle mogły wyrazić swoje uczucia, utworzyłyby na pewno krokodylizm”

• Dyskusja z chrześcijaństwem• Wewnętrzne spory wnikające z chęci obrony

własnego stanowiska, pozyskiwania zwolenników, walki o dobro człowieka

Pedagogika humanistyczna• Cechy pedagogiki zorientowanej humanistycznie:

– Przedmiot badań. Opis człowieka w kategoriach wyjątkowości, godność, szacunku;

– Metody badawcze. Rzetelność naukowa połączona z postulatem rozumienia złożoność i niepowtarzalnośćfenomenu ludzkiego;

– Cele wychowania. Stanowienie takich celów, które afirmowałyby i uwzględniały godność i wyjątkowośćczłowieka;

– Metody wychowania. Miałyby one gwarantowaćswobodny rozwój osoby dziecka, odejście od przymusu i manipulacji w wychowaniu;

Pedagogika humanistyczna• Cechy pedagogiki zorientowanej humanistycznie:

– Charakterystyka procesu interakcji „człowiek –środowisko”. Pobudzanie pozytywnych wychowawczo elementów środowiska oraz niwelowanie elementów szkodliwych;

– Ocena efektów procesu wychowania w kategoriach aktywnego uczestnictwa w kulturze (inkulturacja), życiu społecznym (socjalizacja) lecz przede wszystkim aktywności samorozwojowej (personalizacja);

– Specyficzny sposób postrzegania nauczyciela, wychowawcy w kategoriach „powołania”, „misji” często przypominający arystokratyczny charakter neohumanizmu XIX wieku.

Pedagogika humanistyczna• Geneza i dzieje:

– Rozwój nauk matematyczno-przyrodniczych i humanistycznych na przełomie XIX i XX wieku

– Sprzeciw wobec szkoły herbartowskiej– Powstanie progresywizmu, funkcjonalizmu, liberalizmu,

marksizmu– Powstanie Ligi Nowego Wychowania– W okresie XX lecia międzywojennego powstawanie

nurtów inspirowanych działalnością Ligi – Rozwój pedagogiki humanistycznej w Polsce jako nurtu

paralelnego (wchodzącego w zakres, kontynuacji) dla pedagogiki marksistowskiej

Naturalizm w pedagogice

• Naturalizm– 1) dla oznaczenia zbioru (grupy) stanowisk (nurtów,

kierunków, koncepcji) w pedagogice, posiadających specyficzny, wspólny (zbliżony) zespół tez przedmiotowych i meta przedmiotowych, dotyczących m.in.: natury człowieka (dziecka), istoty procesu wychowania, zadań szkoły i nauczyciela, metod badań pedagogicznych, wychowania: moralnego, religijnego, intelektualnego.

– 2) najczęściej przymiotnikowo: naturalistyczna, naturalistyczne, naturalne; dla oznaczenia wybranego zbioru postulatów (tez) w ramach określonego stanowiska pedagogicznego, np.: nauczania poglądowego w koncepcji J. A. Komeńskiego, zasady egalitaryzmu w koncepcji A. Frycza Modrzewskiego, etapu rozwoju i wychowania człowieka według modelu S. Hessena

Naturalizm w pedagogice

• Naturalizm w rozumieniu wąskim i szerokim• W znaczeniu wąskim termin ten używany jest dla

oznaczenia tych stanowiska w pedagogice, które odwołują się do biologicznej i psychologicznej interpretacji natury człowieka (dziecka).

• W znaczeniu szerokim oznacza on wszelkie stanowiska w pedagogice, uznające istnienie natury ludzkiej i odwołujące się do natury, jako podstawowego czynnika decydującego o wychowaniu. Rozumienie terminu naturalizm warunkowane jest rozumieniem terminu natura

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm – kryterium historyczne

– 1) XVIII - wiecznych koncepcji: J.J. Rousseau oraz H. Pestalozziego;

– 2) XIX i XX - wiecznych stanowisk w pedagogice: H.Spencera, G.S. Halla, E. Key, M. Montessori, O. Decroly, E. Claparede, J. Deweya, W. Jamesa, F.E. Boltona, J. Kretzschmara, T. P. Nunna, E. Durkheima, L. Tołstoja, Ruchu Nowego Wychowania, pedagogiki marksistowskiej, pedagogiki pragmatyzmu, pedagogiki funkcjonalnej, antypedagogiki, nurtu natyszkolnego(descholaryzacyjnego) I. Illicha, Ruchu Home SchoolingJ. Holta, pedagogiki krytycznej Szkoły Frankfurckiej

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm - tezy

– 1) przekonanie o tym, że proces nauczania i wychowania winien być zgodny z naturą dziecka (człowieka);

– 2) definiowanie natury ludzkiej w kategoriach biologicznych, psychologicznych lub socjologicznych;

– 3) teza o dobroci natury ludzkiej oraz wrodzonej tendencji do rozwoju, kreatywności;

– 4) postulat zgodność treści wychowania z potrzebami, zainteresowaniami, uzdolnieniami (predyspozycjami genetycznymi) oraz poziomem rozwoju dziecka;

– 5) postulat oparcia procesu nauczania i wychowania na doświadczeniu zmysłowym oraz swobodnej aktywności dziecka;

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm - tezy

– 6) postulat wykorzystania w badaniach pedagogicznych metod nauk matematyczno-przyrodniczych (obserwacji, eksperymentu, testów psychologicznych);

– 7) zasada indywidualizacji nauczania; – 8) zasada następstw naturalnych w wychowaniu (w tym

w wychowaniu moralnym) – 9) w wychowaniu religijnym: odwołanie do tzw. religii

naturalnej oraz dostosowanie treści nauczania do poziomu rozwoju osobowego; 10) uznanie wiedzy psychologicznej, zwłaszcza dotyczącej procesu rozwoju dziecka za kluczową kompetencję nauczyciela

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm – typy

– typu liberalnego (indywidualistycznego, subiektywnego) natura ludzka jest zmienna, jej cechy (elementy struktury) są różne zależnie od konkretnej jednostki

– typu uniwersalnego (obiektywnego, totalnego, solidarystycznego); w ujęciu uniwersalnym, natura ludzka jest stała, powszechna, niezmienna.

– Kryterium: problem stałości lub zmienności natury ludzkiej

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm – typy

– Naturalizm romantyczny (J.J. Rousseau; antypedagogika) istotą naturalizmu romantycznego jest przekonanie o wrodzonej dobroci człowieka. Dziecko, jest uznawane za pierwotnie dobre, naturalne, spontaniczne. Społeczeństwo oraz racjonalizm deprawują naturalną dobroć człowieka. Wychowanie, rozumiane jako funkcja społeczna, negatywnie wpływa na procesu rozwoju człowieka. Istotąwychowania jest tworzenie warunków dla procesu samorzutnego rozwoju, który ze swej natury ukierunkowany jest pozytywnie (biologicznie, psychicznie, społecznie, moralnie). Wychowanie powinno być dostosowane do etapu rozwoju osobowego dziecka.

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm – typy• Naturalizm ewolucyjny (H. Spencer, G.S. Hall, F.E

Bolton, J. Kretzschmar, T. P. Nunn) cel wychowania określa jako przystosowanie do warunków środowiska, w którym żyje człowiek; rozwój traktuje jako proces samorzutny i przebiegający indywidualnie; wychowaniem winna kierowaćzasada swobody i rozwoju zainteresowań oraz zasada rekapitulacji, nauczanie i wychowanie przebiega od czynności prostych do złożonych, opiera się na naśladowaniu, zabawie i zainteresowaniach

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm – typy

– Naturalizm psychobiologiczny (pragmatyzm W. Jamesa; funkcjonalizm E. Claparede; koncepcje: O. Decroly, M. Montessori) za podstawowy czynnik wychowania uznaje działanie oraz doświadczenie. Celem wychowania jest przygotowanie do życia. Rozwój dziecka polega na zaspakajaniu: potrzeb, popędów, zainteresowań, doświadczaniu i przeżywaniu rzeczywistości. Podstawowym mechanizmem funkcjonowania człowieka jest zachowanie równowagi między organizmem a środowiskiem; życie psychiczne traktowane jest jako funkcja organizmu

Naturalizm w pedagogice• Naturalizm – typy

– Naturalizm socjologiczny (E. Durkheim, marksizm, nowa lewica) uznaje, że treści wychowania powinny byćzgodne nie naturą jednostek, lecz naturą społeczeństwa. Społeczeństwo pojmowane jako byt rzeczywisty i konkretny, nie zaś prosta suma jednostek. Naturalizm socjologiczny za główne przejawy życia społecznego uznaje: religię, moralność i prawo. Wychowanie traktowane jest jako funkcja społeczna. Nie jest ono (wychowanie) uniwersalne (wspólne dla wszystkich ludzi) lecz jest podporządkowane normom i wartościom społecznym. Zadaniem szkoły jest wychowanie w karności oraz wytworzenie w wychowanku zachowańaltruistycznych