ISSN

: 208

3-00

09

technika i technologia w przemyśle spożywczym 2/2014 (14) LATO

temat

nume

ru

w numer z e :Produkc ja soków, nek tarów oraz napojóww re jonie Zatok i Persk ie j

Op ak o w an i a w p r z em y ś l e n ap o j o w y m

przemysł napojowy

XVII Międzynarodowe Sympozjum Stowarzyszenia Krajowa Unia Producentów Soków

14-16 maja 2014 roku, Best Western Premier Hotel****

Kraków

Patronat Honorowy:Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi„Stare zagrożenia, nowe szanse branży sokowniczej”

Polska jest na miejscu (za Turcją, Ekwa-dorem i Hiszpanią) pod względem dostarczania owoców i warzyw na ukraiński rynek. Na Ukrainę w 2012 roku wysłaliśmy prawie 93 tysiące ton owo-ców i warzyw. W tym czasie Ukraina zaimportowała w sumie ponad milion ton owoców i warzyw z różnych stron świata (Factsheet Oekraine).

nagroda

2,4 miliarda złotych – tyle w 2012 roku wydała Kompania Piwowarska na zakupy towarów i usług w Polsce.

Piwo z Polski nagrodzone na największym piwnym konkursie

na świecie

World Beer Cup® 2014

Najwięcej na działalności Kompanii Piwowarskiej zyskał sektor opakowań (755 mln zł), dalej rolnictwo (543,6 mln zł) oraz media i marketing (436,8 mln zł).

Komes Por ter Bał tycki z Browaru Fortuna, z Miłosławia w Wielko-polsce, zdobył Brązowy Medal na

międzynarodowym konkursie World Beer Cup 2014® w USA w Denver. To najbardziej prestiżowy i największy konkurs piwnym na świecie, nazwany również „Olimpiadą Piw”. Komes Porter Bałtycki startował w kategorii Porterów Bałtyckich. Ceremonia wręczenia nagród odbyła się 12 kwietnia w Denver, w USA.

Jest to drugie tak prestiżowe wyróżnienie dla Komesa Portera Bałtyckiego w ciągu ostatnich kilku miesięcy. W październiku zeszłego roku zdobył on złoty medal na European Beer Star – największym konkursie piw w Europie. To oznacza, że nasz porter bałtycki to obecnie jedno z najlepszych piw na świecie w swojej kategorii i jedno z najbardziej docenionych

na świecie polskich piw – powiedział Krzysztof Panek, prezes zarządu Browaru Fortuna z Miłosławia.

W konkursie World Beer Cup 2014 o tytuł najlepszych złotych trunków walczyła imponująca liczba piw. Do konkursu nadesłano 4 754 piwa, z 1 403 browarów z 58 krajów. Piwa oceniał panel 219 profesjonalnych piwnych sędziów z 31 krajów. Sędziowie oceniali cechy sensoryczne piwa jak: kolor, pianę, aromat i smak. Ocena odbywała się na zasadzie ślepych testów, oceniający znali jedynie typ piwa, ale nie jego markę

Międzynarodowy panel piwnych sędziów uznał, że Komes Porter Bałtycki w najwyższym stopniu reprezentuje najlepsze cechy stylu Porter

Bałtycki. Porter z Browaru Fortuna ujął sędziów nasyconą ciemną barwą, kremową pianą, wytrwanym, złożonym smakiem dopełnionym nutami palonego słodu, czekolady i kawy.

Porter Bałtycki to tradycyjny styl piwa, warzony na terenie Polski od XVIII wieku. W Browarze Fortuna porter powstaje prawie rok. Jest warzony w tradycyjnych otwartych kadziach, z użyciem składników przygotowywanych w samym browarze, jak palony słód. Długie, wielomiesięczne leżakowanie sprawia, że porter z Miłosławia nabiera wyjątkowego charakteru i złożoności.

Jesteśmy niezmiernie dumni z tej nagrody. To dowód, że niewielkim browarze jak nasz powstają wielkie piwa doceniane na świecie – dodał Krzysztof Panek – Myślę, że kluczem do naszego sukcesu jest poszanowanie piwowarskich tradycji, warzenie z surowców najwyższej jakości oraz zaangażowanie i kunszt piwowara. Cieszymy się, że zaprezentowaliśmy polskie piwowarstwo od jak najlepszej strony. To oczywiście zobowiązuje i na pewno nie spoczniemy na laurach.

W gronie najlepszych piw na świecie, jako jedyne nagrodzone piwo z Polski, znalazł się porter bałtycki z wielkopolskiego Browaru Fortuna.

4fo

t. AP

B. N

a zd

jęci

u br

owar

w B

ojan

owie

Cz w a r t y b r o w a r w grupie Browary Re-

gionalne Jakubiak to zakład w Tenczynku. Firma ma w swych zasobach browa-ry w Ciechanowie oraz Lwówku Śląskim a także przyłączony w końcu 2012 roku – browar w Bojano-wie. Właściciel Browarów Regionalnych Jakubiak ma także w planach budowę od podstaw nadmorskiego browaru w Darłowie.

Grupa Jakubiak rośnie w siłę

reklama

innych wyprzedzić

REDAKCJAul. Skłodowskiej-Curie 42,

47-400 Racibórztel. 32 726 79 47, fax 32 720 65 85

redakcja@bitubi.pl

RADA PROGRAMOWA Bogdan Dróżdż (SGGW)

Lech MaryniakAdam Pawełas (Carlsberg Polska)

Ireneusz Plichta (ProEko)Janusz Wojdalski (SGGW)Zygmunt Zander (UWM)

REDAKTOR NACZELNA Aleksandra Wojnarowska

tel. 535 094 517

DZIAŁ MARKETINGU tel. 535 566 506

Zaprzyjaźnione wydawnictwa:

SEKRETARZ REDAKCJIJanusz Zakręta tel. 692 12 33 69

PRACOWNIA GRAFICZNA PROGRAFIKA.com.pl

DRUK Drukarnia Wydawnictwa NOWINY

ul. Olimpijska 20, 41-100 Siemianowice Śl.

WYDAWCAAgencja Promocji Biznesu s.c.

ul. Skłodowskiej-Curie 42, 47-400 Racibórztel. 32 726 79 47fax 32 720 65 85

www.agro.apbiznes.pl

Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń oraz za treść i poprawność artykułów przygotowanych przez niezależnych autorów.

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych.Kwartalnik. Nakład: do 2 000 egzemplarzy

5 Musimy wyprzedzić innych rozmowa z Mirosławem Maliszewskim

8 Jabłecznik Aleksandra Wojnarowska

10 Produkcja soków, nektarów oraz napojów owocowych w rejonie Zatoki Perskiej Lech Maryniak

15 Napoje w opakowaniach kartonowych Jan Jasiński

19 Opakowania w przemyśle napojowym Janusz Zakręta

19 Zalety butelek PET Michał Grzelak

20 II Kongres Służb Technicznych Przemysłu Spożywczego relacja

22 Piwne dyskusje w Ciechanowie relacja

24 Szkoła Technologii Fermentacji relacja

26 Laury Bractwa Piwnego relacja

spis treści

fot.

arch

iwum

aut

ora

52 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

Jesteśmy światową potęgą w produkcji jabłek, tymczasem przeciętny Polak zjada zaledwie 14 kg jabłek rocznie. Większość naszych jabłek w postaci koncentratu wypija Unia Europejska a większość eksportu jabłek deserowych zjadają Rosjanie. Brak dywersyfikacji rynków zbytu i niskie krajowe spożycie budzą niepokój. Czy nie jest to kolos na glinianych nogach?

Moim zdaniem spożycie krajowe

nie jest wcale małe. Od kilkunastu

lat jest mniej więcej na tym samym

poziomie. Były co prawda sezony

zmniejszonej konsumpcji, baliśmy się,

że będzie to stały trend, jednak od

kiedy prowadzone są akcje promujące

jedzenie jabłek, sytuacja zaczęła się

zmieniać. Minione dwa, trzy lata, to

wzrost spożycia. Dotyczy to też innych

owoców - malin, truskawek, borówek.

Uzależnienie się w eksporcie od rynku

rosyjskiego może budzić niepokój, ale

warto pamiętać, że nasza produkcja

wzrastała głównie z powodu rosnących

zakupów właśnie z tego kraju. Ponadto

od dwóch lata prowadzimy na tym

rynku kampanię „Jabłka każdego dnia”,

która już przynosi efekty. Rosjanie

jedzą coraz więcej jabłek i coraz więcej

kupują ich właśnie od nas. W mojej

ocenie to stały trend. Myślimy także

o zdobywaniu nowych rynków. Z nadzie-

ja patrzymy np. na Chiny, gdzie widzimy

podobne do rosyjskich tendencje. Lada

moment ruszamy tam z podobną do

rosyjskiej kampanią i mam nadzieję, że

za jakiś czas będziemy mogli pochwalić

się dużym eksportem do tego kraju.

Absolutnie nie zgadzam się z opinią,

ze jesteśmy „kolosem na glinianych

nogach”. Nasza pozycja w świecie ma

solidne i trwałe podstawy, tworzone

przez kilkadziesiąt lat, w tym bardzo

dynamicznie w ostatnich kilku latach.

W jakich działaniach - Pańskim zdaniem - leży szansa na rozwój i rozkwit polskiego sadownictwa?

Działania muszą być kompleksowe

i skoordynowane. Przede wszystkim

musimy utrzymać konkurencyjność

produktu, czyli dbać o niewzrastanie

znacząco kosztów. Szczególnie mam

na myśli siłę roboczą. To, że dziś mamy

dostęp do pracowników z Ukrainy, to

O polskim sadownictwie, cenach surowca i polsko-polskiej konkurencji rozmawiamy z Mirosławem Maliszewskim, prezesem stowarzyszenia „Związek Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej”, posłem na Sejm z ramienia PSL.

Musimy

innych

Nasz obecny potencjał przetwórczy i sortowniczy ma zdolności

zagospodarowania nawet 5 milionów ton jabłek.

Jeszcze tyle nie produkujemy

wyprzedzić

Bezwzględnie niekorzystne jest polsko- polskie konkurowanie firm i grup – mówi Mirosław Maliszewski prezes stowarzyszenia „Związek Sadowników Rzeczpospolitej Polskiej”, poseł na Sejm z ramienia PSL

fot.

freei

mag

es

fot.

freei

mag

es

6 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

r o zmo w a

nasza wielka przewaga nad innymi

uczestnikami rynku. W krajach Europy

Zachodniej produkcja spada głównie

z powodu drogich pracowników i w ogó-

le ich braku. To najważniejszy czynnik

ograniczający w rozwoju sadownictwo

belgijskie, holenderskie, niemieckie czy

włoskie. Ponadto musimy stale podno-

sić jakość produkcji. Dziś konsument

oczekuje żywności nie tylko taniej, ale

także smacznej, ładnie wyglądającej

i nade wszystko bezpiecznej. Nie

możemy pod tym względem odstawać

od największych konkurentów. Należy

też ciągle poprawiać zdolności przecho-

walnicze i logistyczne, stworzyć dobry

system gwarancji jakości, prowadzić

akcje promocyjne. Musimy być obecni

na imprezach targowych, brać udział

w misjach gospodarczych, pokazach,

degustacjach. Musimy być aktywni w

kraju i na zewnątrz, wyprzedzać innych.

Czy ukierunkowanie się sadownika na produkcję jabłek przemysłowych może być – Pańskim zdaniem – szansą na

rozwój? Czy taka specjalizacja w polskich warunkach ma rację bytu?

Moim zdaniem do przemysłu będą

trafiać raczej tylko jabłka odpadowe.

Nie wierzę, że mogą pojawić się czasy,

w których produkcja dla przerobu

będzie bardziej opłacalna niż owoców

deserowych. Nie znam takiego przykła-

du gdziekolwiek na świecie. Jednak być

może pojawią się tzw. „sady przemysło-

we”, ale w mojej ocenie tylko w przypad-

ku pewnych niszowych asortymentów.

Koncentrat jabłkowy - jestem tego

pewien - będzie w najbliższych latach

powstawał z owoców selekcjonowanych

w czasie zbioru lub później w momencie

sortowania owoców z magazynów.

Gdyby natomiast kiedyś powstały

technologie umożliwiające mechaniczny

zbiór, być może powstałyby też sady

z głównym przeznaczeniem owoców

do przerobu. Inaczej tego nie widzę.

Dodatkowym niekorzystnym czynni-

kiem jest brak stabilności cen w tym

kanale i długotrwałych gwarancji zbytu

i ceny (brak kontraktów). Nikt poważny

nie zaryzykuje sprzedaży jabłek po

15-25 groszy za kilogram. To bardziej

daje pewność bankructwa niż zysku.

Jak ocenia Pan wpływ funduszy europejskich na polski rynek owocowo-warzywny? Czy ilość chłodni przemysłowych, jaka powstała w ostatnim czasie w grupach producenckich, nie jest zbyt wysoka jak na nasze polskie możliwości? Czy nie konkurujemy niepotrzebnie sami ze sobą?

Środki unijne odegrały ogromną

rolę w procesie przeobrażania pol-

sk iego sadownictwa. Zarówno na

p oz i o m i e g o s p o d a r s t w, j a k t e ż

w grupach. W ciągu minionych kilku

lat obraz naszego sektora zmienił się

Nie wierzę, że mogą pojawić się czasy, w których produkcja dla przerobu będzie bardziej opłacalna

niż owoców deserowych. Nie znam takiego przykładu gdziekolwiek na świecie

fot.

freei

mag

es

72 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

diametralnie. Powstały tysiące hektarów

nowoczesnych sadów, widać nowe

opryskiwacze, ciągniki, przyczepy,

wózki itp. W grupach pojawiły sie duże

chłodnie, ale przede wszystkim superno-

woczesne linie sortowniczo – pakujące,

pozwalające przygotować duże, jednolite

partie owoców. Bardzo się cieszę, że

w procesie tym ogromną rolę odegrał

Związek Sadowników RP. Pamiętam

doskonale przekonywanie do tego po-

mysłu naszego rządu i później unijnych

decydentów. Dziś dzięki temu jesteśmy w

stanie wygrywać konkurencję na między-

narodowej arenie. Uważam, ze proces

ten powinien trwać nadal. Wcale nie

mamy za dużo chłodni. Bezwzględnie na-

tomiast niekorzystne jest polsko- polskie

konkurowanie firm i grup. W mojej ocenie

proces organizacji polskiego rynku

owoców deserowych ma za sobą dopiero

pierwszy etap - inwestycyjny. Trzeba jak

najszybciej przejść do drugiego - inte-

gracji poziomej podmiotów handlowych.

Pozwoli to wzmocnić naszą pozycję

na rynku, szczególnie zewnętrznym

i wygrywać na nim. Dziś jeszcze wielo-

krotnie przegrywamy - właściwie sami

z sobą. Podłożem tych porażek nie są

nadmierne inwestycje, ale raczej brak

zespołowego działania i jednostkowa

próba dominacji. Żadna firma tego nie

osiągnie, razem możemy to próbować

zrobić.

W ubiegłym roku w Polsce zakupiono 35 milionów drzewek jabłoni. Zakładając, ze połowa poszła na odnowienia, mamy w kraju kolejne 5 tysięcy hektarów sadów jabłkowych. Jak to wpłynie na wyniki sektora?

Modernizacja jest niezbędna.

Mamy jeszcze zbyt dużo słabych,

starych, mało wydajnych sadów. Nowe

nasadzenia powstają głównie jako

rekonstrukcja, choć w niektórych

rejonach powstają nowe „zagłębia”

sadownicze. Uważam jednak, że

jeśli będziemy aktywni w eksporcie,

jesteśmy w stanie efektywnie sprzedać

rosnącą produkcję. Nasz obecny

potencjał przetwórczy i sortowniczy

ma zdolności zagospodarowania nawet

5 milionów ton jabłek. Jeszcze tyle nie

produkujemy.

Czy przetwórcy i producenci jabłek stoją po dwóch stronach barykady? Czy jest jednak szansa na porozumienie,

w celu osiągnięcia obopólnych korzyści?

Trzeba żyć nadzieją, że kiedyś

dojdzie do porozumienia. Różnica

między rynkiem owoców deserowych

i przemysłowych polega między in-

nymi na tym, że sadownicy nie są

w jak ikolwiek sposób powiązani

z zakładami przerabiającymi, przez co

nie mają jakiegokolwiek wpływu na

ich politykę (zakupową, sprzedażową).

To nie daje sadownikom nadziei na

unormowanie sytuacji. Zakłady, wydaje

mi się, też wolą grać „wolnym rynkiem”,

niż wiązać się partnerskimi umowami

z plantatorami. Twierdzą, że surowca

nigdy im nie zabraknie. Mylą się w mojej

ocenie, co potwierdza choćby truskawka

i wiśnia. Bardzo niskie ceny skupu

w kilku sezonach zredukowały plantacje

i poziom zbiorów. Z tego też powodu

sadownicy kierują się wyraźnie w stronę

bardziej przewidywalnego „deseru”. Tym

bardziej, że są udziałowcami obracają-

cych ich towarem grup producenckich.

To zasadnicza różnica między oboma

rynkami. Mimo wielu spotkań i pozornie

dobrych chęci większych zmian we wza-

jemnym podejściu nie widzę. Szkoda, bo

to duży i znaczący rynek.

 Rozmawiała Aleksandra Wojnarowska

Bardzo niskie ceny skupu w kilku sezonach zredukowały plantacje i poziom zbiorów. Z tego też powodu sadownicy kierują się wyraźnie w stronę bardziej przewidywalnego „deseru”

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

8 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

c y d r y

Niektóre szacunki mówią, iż w per-

spektywie 3-5 lat sprzedaż cydru

w Polsce ma szansę osiągnąć poziom

ok. 70 milionów litrów. Dlatego w szranki

stanęli, oprócz tradycyjnych winiarni

i destylarni, również producenci piwa,

w tym światowi potentaci obecni na

polskim rynku. Zasięg, o którym myślimy

to rynek piwa – zdradza nam Michał

Rozalicz, dyrektor marketingu AMBRA

SA. – Ponieważ cydr to realna alterna-

tywa dla piwa i alkoholi smakowych.

Co mówi ustawaCydr – będący napojem o rzeczy-

wistej zawartości alkoholu od 1,2% do

8,5% objętościowych, otrzymanym

w wyniku fermentacji alkoholowej

nastawu na cydr, bez dodatku alkoholu,

z możliwością słodzenia jedną lub

wieloma substancjami, o których mowa

w art. 6 ust. 1 pkt 1, lub dodania

soku jabłkowego lub zagęszczonego

soku jabłkowego. Ustawa reguluje

również sam nastaw na cydr jako

mieszaninę sporządzoną przy użyciu

całych lub rozdrobnionych jabłek,

moszczu jabłkowego, soku jabłkowego

Aleksandra WojnarowskaAGRO industry

Od wielu lat wąskie grono specjalistów apelowało

o promocję cydrów, jako doskonałych, orzeźwiających

napojów na bazie polskiego jabłka. Niestety, jego produkcja

powiązana była w istotny sposób z wysoką akcyzą. Od stycznia br.

sytuacja uległa zmianie: obniżona została stawka podatku akcyzowego

na cydr ze 158 do 97 złotych za hektolitr. Czyli 0,61 zł za litr. Czy to wystarczy,

aby cydr zaistniał na rynku?

lub zagęszczonego soku jabłkowego,

z możliwością dodania wody, sacha-

rozy, cukru płynnego, inwertowanego

cukru płynnego, glukozy, syropu

glukozowego, syropu glukozowo-

-fruktozowego, fruktozy, drożdży,

pożywek lub kwasów spożywczych.

Trunek może być sztucznie nasycony

dwutlenkiem węgla.

Jak widać – możliwości produkcji

jest wiele.

Jak to się robi na świecieZaledwie w kilku regionach świata

przepisów dotyczących cydru nie

można zaliczyć do łagodnych. Przy-

kładem jest hiszpańska Asturia, gdzie

określa się dopuszczalne odmiany

jabłoni, zasięg terytorium, na którym

rosną sady, maksymalną wydajność

z hektara czy zakaz dolewania wody

do moszczu. Poza takimi nielicznymi

wyjątkami, produkcja jabłecznika nie

jest objęta szczególnymi restrykcjami.

Są jednak pewne podstawowe, ge-

neralne zasady. Do produkcji cydrów

używa się kilku grup jabłek specjalnych

odmian: słodkich, kwaśnych oraz

gorzko-słodkich. Każda z nich posiada

specyficzne cechy, ułatwiające fermen-

tację, nadające napojowi goryczkę czy

świeżość. Odpowiednie ich połączenie

nadaje naszemu cydrowi specyficzny,

wyjątkowy smak. Niektóre odmiany

jabłoni nadają się do produkcji cydrów

jednoodmianowych.

Cydry z naszego podwórkaPomimo, iż jest Polska jednym

z wiodących producentów jabłek na

świecie, tradycja produkcji popularnego

ongiś jabłecznika leży w powijakach.

Większość naszych producentów nie

tylko nie produkuje cydru ze specjalnych

odmian jabłek, ale po prostu fermentuje

go z koncentratu jabłkowego, co jest

oczywiście dopuszczalne i zgodne

z prawem. Jednak trudno nadać takim

trunkom odpowiednie cechy, takie jak

owocowość, kwasowość, goryczka

i rześkość w odpowiednich proporcjach.

Z drugiej strony, przez całe wieki

udoskonalenie procesu fermentacji nie

odwracało uwagi od podstawowego

celu picia: „Kiedy ulubieniec Boga

Noe wyszedł na ląd z arki, pierwszym,

co zrobił, jako rolnik, było zasadzenie

winnicy i upicie się do nieprzytomności

winem z jej owoców. Nie rozkoszował

się ani jego bukietem, ani wykończe-

niem, nie porównywał też jego smaku do

JabłecznikAnglicy spożywają rocznie kilkanaście litrów cydru na jednego mieszkańca.

Stawki akcyzy na napoje fermentowane wynoszą: 1) na cydr i perry o kodach CN 2206 00 31, 2206 00 51 oraz 2206 00 81, o rzeczywistej objętościowej mocy alkoholu nieprzekraczającej 5,0% objętości – 97,00 zł od 1 hektolitra gotowego

wyrobu; 2) na pozostałe napoje fermentowane – 158,00 zł od 1 hektolitra gotowego wyrobu.

92 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

na świeże jabłka, naturalną metodę

produkcji z soku, a nie z koncentratu.

W 2013 roku sprzedaliśmy 800 tys.

litrów Cydru Lubelskiego powiedział

Robert Ogór, prezes AMBRA S.A.

kilkakrotnie podkreślając, że tylko na-

turalna produkcja cydru potrafi w pełni

wydobyć walory polskich jabłek. Ogór

podkreślił również, iż kulturę cydru two-

rzy różnorodność sposobów produkcji.

Wiele jeszcze przed nami, choćby plany

produkcji cydrów jednogatunkowych.

Z pewnością będziemy jeszcze wielo-

krotnie zaskakiwać nowymi pomysłami

na cydr – dodał.

Obecnie cydr jest dostępny w co

czwartym sklepie, gdy tymczasem

piwo w każdym a wino w 8 na 10

sklepów. Jest to jednak wynik bardzo

dobry, biorąc pod uwagę fakt iż firma

Jantoń cztery lata temu przeprowadziła

badania rynkowe i nikt spośród konsu-

mentów nie miał pojęcia co oznacza

cydr. Sklepy wyodrębniają osobne półki

na tę kategorię i często tworzą bogate

ekspozycje zachęcając Polaków do

zakupu, co może oznaczać zwiększenie

sprzedaży.

Cydry są mocno rozwijającą się

kategorią alkoholi. Również nasza firma

planuje ekspansję w tym segmencie.

Naszym najnowszym pomysłem jest linia

niskoalkoholowych napojów na bazie

cydru. Już wkrótce zaskoczymy cieka-

wymi smakami, w których najbardziej

obiecująco wygląda oryginalny smak

białej truskawki, niespotykany dotych-

czas w kategorii alkoholi – przekonuje

Monika Kania, kierownik ds. marketingu

w Jantoń SA

Całkowicie inną koncepcję rysuje

przed nami Dariusz Mącarz z firmy Meli

Melum. W 2013 roku, dzięki wsparciu

miasta Wrocław, firma rozpoczęła

współpracę w ramach programu

MOZART z ekspertami z Uniwersytetu

Przyrodniczego. Wspólne, kilkumie-

sięczne próby poszukiwania najlepszej

receptury dla moszczu jabłkowego

uzyskanego z rodzimych owoców

zakończyły się wyselekcjonowaniem

najlepszych drożdży i parametrów.

Na rynku dominować będą prawdopo-

dobnie cydry produkowane przed duże

firmy, ale rosnąca świadomość Polaków

i poszukiwanie jakościowych produktów

z historią pokazuje dobrą perspektywę

dla inicjatyw z taką filozofią działania jak

nasza – podsumowuje Mącarz.

Artur Dubaj, główny technolog AMBRA: Jabłka, z których jest wyprodukowany

Cydr Lubelski pochodzą wyłącznie z terenu Polski. Bezpośrednio do fermentacji cydru jest używany tylko i wyłącznie sok z wyciśniętych jabłek. Nie fermentujemy cydru z koncentratu. Co ciekawe, Cydr Lubelski jako jedyny cydr produkowa-ny w Polsce zawiera tylko i wyłącznie naturalny dwutlenek węgla powstający w procesie fermentacji soku jabłkowego.

W Meli Melum wierzymy, że cydr może stanowić trunek, który podniesie styl picia alkoholu Polaków. Dla nas jabłecznik jest bezpretensjonalny, ale jednocześnie niesie za sobą kulturotwórczą siłę. Z tego wniosku ukuliśmy nasze hasło: Naturalnie Kulturalnie – przekonują nas specjaliści z Meli Melum.

Co w Internecie piszczy

Opinie internautów na temat cydrów są zróżnicowane (cytowane wypowiedzi pochodzą z forów internetowych):

Ceny są o połowę za wysokie i będzie to śladowa produkcja. Cena 100g czystego alkoholu w wódce to około 10PLN, w piwie to 12PLN, w cydrze przy proponowanych cenach w litrowych opakowaniach to 20PLN za 100g czystego alkoholu. Nie ma się co bajerować, na polskim rynku, z taką ceną cydr przegra.

Już to widzę, jako ze mamy jabłek w huhu to jak się zacznie produkcja cydru to zacznie się walka jak to w Polsce ceną, a więc szybko dojdziemy do tego że będzie to woda ze spirytusem zaprawiona barwnikiem i jeszcze dosłodzona

Polacy nie przepadają za cydrem bo ani go nie znają ani go nie lubią zanadto, wiec to będzie walka o 100 tysięcy klientów, a przetwórnie wybudować trzeba i spłacić też

dymu palącego się drewna czy jabłek.

Później żył jeszcze 350 lat zdrów jak

ryba” (Barbara Holland, Radość picia,

Warszawa 2009, s. 34).

Mimo wszystko zwróciliśmy się

do polsk ich producentów cydru

z prośbą o odpowiedź na pytanie

z czego produkują swoje wyroby

i czy używają do tego polskich jabłek.

Niewielu odpowiedziało na nasze zapy-

tanie. Na tym tle pozytywnie wyróżnia

się firma Ambra SA, która rzeczywiście

mocno postawiła na produkcję tego

trunku: Po kilku latach testów wiosną

2012 roku rozpoczęliśmy przygotowania

konceptów produktowych. Kilka mie-

sięcy później przystąpiliśmy do etapu

przygotowań produkcyjnych, stawiając

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

10 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

Charakterystyka produktów W krajach Zatoki Perskiej rynek

produkcji soków, nektarów oraz napo-

jów owocowych zaczyna być dopiero

porządkowany na płaszczyźnie praw-

nej. Producenci lokalni usiłują podążać

w kierunku standardów europejskich

ale także i amerykańskich. Stosując

legislacje europejską [2], [3] dostępne

tam produkty można w przybliżeniu

podzielić na:

Sok owocowy. Produkowany jes t w oparc iu

o 100% wsad owocowy. Sok wyciśnięty

bezpośrednio z owoców lub otrzyma-

ny z zagęszczonego soku owocowego

poprzez odtworzenie proporcji wody

i aromatu usuniętego w trakcie pro-

cesu zagęszczania. Sok nie zawiera

dodatku sztucznych barwników ani

aromatów; nie może być konserwo-

wany chemicznie. Jeżeli sok przygoto-

wany jest ze skoncentrowanego soku

owocowego wtedy jest typu FC (From

Concentrate). Sok owocowy nie z kon-

centratu NFC (Not From Concentrate)

jest produkowany z mrożonego lub

aseptycznie pakowanego naturalnego

niezagęszczonego soku owocowego.

Może być również produkowany ze

świeżo wyciskanych owoców.

Nektar owocowy. W swoim składzie zawiera od

25 do 100% wsadu owocowego.

Nektar to rozcieńczony wodą sok

z dodatk iem cukru, ewentualnie

kwasu cytrynowego. Produkt ten nie

zawiera sztucznych barwników ani

aromatów; nie może być konserwo-

wany chemicznie.

Napój owocowy. W swoim składzie posiada od

20 do 100% wsadu owocowego. Pro-

dukt ten zawiera określoną ilość soku,

wody, cukru, kwasu cytrynowego

i inne dozwolone do żywności dodatki.

Napój owocowy może zawierać również

barwniki i aromaty.

System sprzedaży detalicznej

przedstawionych produktów, nie-

zależnie czy jest to sok, nektar czy

Kraje Zatoki Perskiej przeżywają istny boom gospodarczy. Szczególnie rozwijają się gospodarczo Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Kuwejt, Oman oraz Arabia Saudyjska. Wyraźnie widać wykorzystanie środków finansowych, pochodzących ze sprzedaży ropy naftowej oraz gazu ziemnego na inwestycje kapitałowe. Szczególnie istotne są tu inwestycje w sektorze produkcji spożywczej.

Lech MaryniakEkspert

r y nk i e g z o t y c zne

foto

: arc

hiw

um a

utor

a

112 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

też napój owocowy jest podzielony

na dwie kategorie. Pierwszą z nich

stanowią produkty o długim terminie

przydatności do spożycia, sprze-

dawane ze zwykłej półki sklepowej.

Drugą kategorię stanowią produkty

pasteryzowane o krótkim okresie

przydatności do spożycia. Ich sprze-

daż i dystrybucja zorganizowana jest

głównie w systemie zimnego łańcucha

sprzedaży i logistyki (cold chain). Na

koniec produkty te są wystawione

i oferowane z lad chłodniczych.

Autor wspominał już w poprzednim

artykule [5], że soki, nektary oraz

napoje owocowe są w regionie bardzo

często produkowane w powiązaniu

z produkcją mleczarską. Obie te

o fe r t y p roduk towe uzupe łn ia ją

s ię wza jemn ie, szczegó ln ie na

półce chłodniczej. Fot. 1, Fot. 2,

Fot. 3. przedstawiają wygląd pół-

ek w przeciętnym supermarkecie

w Zjednoczonych Emiratach Arab-

skich.

Przybliżenie technologii i organizacji produkcji soków, nektarów oraz napojów owocowych

Ze względu na różnorodność za-

stosowanych technologii produkcji

oraz pakowania należy przykładowy

zakład, w którym takie technologie się

znajdują, podzielić na poszczególne

bloki produkcyjne.

Ze względu na duży wzrost ludności w regionie Zatoki Perskiej, a zwłaszcza siły roboczej, potrzebnej do rozwoju gospodarek, sektor produkcji spożywczej bardzo szybko rośnie. Dodatkowo warunki pogodowe oraz brak spożycia napojów alkoholowych powodują, że produkcja napojów bezalkoholowych rozwija się tu bardzo dobrze. Celem artykułu jest przybliżenie naszym producentom soków, nektarów oraz napojów owocowych technologii produkcji tam dostępnych. Autor pracując obecnie w regionie Zatoki Perskiej ma również nadzieję, że przedstawione rozwiązania produkcyjne i inne spojrzenie na ten sektor może pomóc polskim producentom soków, nektarów oraz napojów owocowych w poprawie swojej kondycji finansowej i zwiększeniu konkurencyjności branży.

fot:

chro

mas

tock

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

12 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

BLOK nr 1: Przyjęcia surowców i początkowe procesy produkcyjne

Głównymi procesami produkcyjnymi

są tutaj:

Proces uzdatnianie wody. W procesie produkcji soków, nek-

tarów oraz napojów bezalkoholowych,

woda jest szczególnie ważnym surowcem

produkcyjnym. W przypadku produkcji na

bazie koncentratów soków owocowych

może ona stanowić nawet od 80 do

90% udziału wagowego. Ze względu

na poważne trudności w dostępie do

naturalnych źródeł wody pitnej w regionie

Zatoki Perskiej jest ona szczególnie cen-

nym surowcem. Pomimo funkcjonowania

potężnych odsalarni wody morskiej [1]

pracujących w oparciu o spalanie w blo-

kach energetycznych relatywnie tanich

węglowodorów (ropy i gazu) to ceny wody

uzdatnionej są jednak wysokie. Odsalar-

nie wody wykorzystują ciepło odpadowe

z bloków energetycznych, stosujących

technologię destylacji wielostopniowej

MSF (Multi Stage Flash Distillation). Tak

uzdatniona woda jest sprzedawana do

systemu sieci wodociągowej, z której

również korzystają zakłady produkcji

spożywczej. Praktycznie zawsze zakłady

produkujące soki, nektary oraz napoje

bezalkoholowe stosują dodatkowo swoje

systemy uzdatniania wody, oparte głów-

nie o technologię odwróconej osmozy

RO (Reverse Osmosis). Takie podejście

ma zapewnić poprawną i powtarzalną

kompozycję chemiczną i bezpieczeństwo

mikrobiologiczne wody.

Przygotowanie koncentratów owocowych.

Koncentraty owocowe są najważ-

niejszym składnikiem w produkcji

soków, nektarów i napojów owocowych.

Szczególnie są one odpowiedzialne

za smak oraz wygląd poszczególnych

produktów. Koncentraty są sprowa-

dzane w postaci skoncentrowanych

soków owocowych. Równie niezbędnym

składnikiem są aromaty owocowe,

dodające pełni smaku oraz zapachu

produktom. Coraz częściej ważną rolę

w produkcji grają również pulpy lub

cząstki owocowe. Są one najczęściej

sprowadzane w postaci mrożonej lub

w opakowaniach aseptycznych. Do

produkcji nektarów i napojów owoco-

wych często stosowane są tu dodatki

w postaci sypkiej takie jak stabilizatory,

witaminy czy inne funkcjonalne.

Produkcja syropu prostego. Dodatek syropu prostego jest

ważnym składnikiem, szczególnie

w procesie produkcyjnym nektarów

oraz napojów. Ze względu na mniej-

szą zawartość wsadu owocowego

muszą być one dosłodzone właśnie

takim syropem. Syrop prosty jest

tu najczęściej produkowany z cukru

granulowanego, pochodzącego głównie

z trzciny cukrowej, bardzo popularnego

surowca znajdującego się w sąsiednich

krajach azjatyckich. Produkcja syropu

prostego polega na rozpuszczeniu

wspomnianego cukru w wodzie uzdat-

nionej. Taki syrop może być również

pasteryzowany. Na niewielką skalę

produkcyjną wykorzystywany jest tu

również syrop glukozowo-fruktozowy

HFCS (High Fructose Corn Syrup).

BLOK nr 2: Główne procesy produkcyjne.

Po procesie przygotowania su-

rowców produkcyjnych w postaci

rozpuszczenia komponentów sypkich

oraz dozowania komponentów płynnych

następuje właściwa produkcja.

Produkcja soków owocowych.Soki owocowe są tu produkowane

w oparciu o 100% wsad owocowy w

postaci koncentratu soku owocowe-

go. Niezbędnymi składnikami soku

owocowego są naturalne aromaty

owocowe. Na koniec dla uzupełnienia

jest dodawana woda uzdatniona celem

osiągnięcia odpowiedniego poziomu

naturalnych substancji rozpuszczo-

nych. Bardzo często dodawana jest

również pulpa owocowa lub cząstki

owocowe. Tak scharakteryzowaną pro-

dukcję soków można nazwać produkcją

z koncentratu FC (From Concentrate).

Jeżeli sok jest produkowany ze świeżo

wyciskanych owoców, mrożonego soku

owocowego lub aseptycznie pakowa-

nego soku bez dodatku wody (jedynie

nieznacznej wodnej korekty substancji

rozpuszczonych), wtedy taką produkcję

nazywamy NFC (Not From Concentrate).

Tak przygotowany sok może być poddany

dalszym procesom pasteryzacji i rozlewu.

Produkcja nektarów owocowych.Nektary owocowe produkowane są

na bazie wsadu owocowego oraz innych

dodatków takich jak: syrop cukrowy,

pulpy i cząstki owocowe. Po końcowym

zmieszaniu składników nektaru z wodą

i osiągnięciu żądanych parametrów

fot:

arch

iwum

aut

ora

fot:

arch

iwum

aut

ora

r y nk i e g z o t y c zne

Fot. 1.

Oferta wody kokosowej w opakowaniu kartonowym aseptycznym

Fot. 2.

Oferta soku świeżego na półce chłodniczej w opakowaniu typu PET

2 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl 13

technologicznych może być on pastery-

zowany i dalej ulec procesowi rozlewu.

Produkcja napojów owocowych.Napoje owocowe wydają się być

bardzo popularnymi środkami gaszący-

mi pragnienie wśród przybywających tu

coraz liczniej emigrantów zarobkowych.

Produkcja ich polega głównie na do-

datku ograniczonej zawartości wsadów

owocowych. Odpowiedni poziom sub-

stancji rozpuszczonych uzupełniony jest

syropem cukrowym oraz innymi dodat-

kami, jak wyżej przedstawiono. Napoje

owocowe mogą być niegazowane,

wtedy są pasteryzowane przed lub po

procesie rozlewu w opakowaniu. Można

także spotkać wersje gazowane tych

napojów, pasteryzowane lub - rzadziej

-konserwowane chemicznie.

Przedstawiona wyżej technologia

produkcji soków, nektarów oraz napojów

owocowych może być prowadzona

w systemie baczowym (batch). System

ten polega na wymieszaniu gotowego

soku, nektaru, czy napoju owocowego

w zbiorniku mieszalniczym. Tak powstały

produkt jest typu gotowego do spożycia

RTD (Ready To Drink). Ze względu na

kompaktowe rozwiązanie dość często w

zakładach produkcyjnych regionu stosuje

się system mieszania w przepływie,

stosowany do dużych szarży produkcyj-

nych. Polega on na ciągłym mieszaniu

strumieni skoncentrowanego soku

owocowego razem z aromatami i wodą

uzdatnioną. Taka konfiguracja mieszania

dotyczy szczególnie przypadku produkcji

soków owocowych. W procesie produkcji

nektarów oraz napojów owocowych

dochodzą jeszcze strumienie syropu cu-

krowego oraz innych dodatków płynnych.

Po procesie przygotowania czy to w

procesie baczkowym czy też w systemie

ciągłego mieszania powinna nastąpić

pasteryzacja, która pozwoli bezpiecznie

prowadzić proces rozlewu tych produk-

tów oraz dalsze ich przechowywanie.

BLOK nr 3: Procesy pakowania i zakończenia produkcji

Przedstawione powyżej produkty

podlegają dalej procesom pakowania

jednostkowego a następnie zbiorczego.

Podstawowymi opakowaniami jednostko-

wymi oraz technologiami pakowania są tu:

Pakowanie w butelki szklane. Stosowanie butelek zwrotnych do

soków, nektarów oraz napojów owoco-

wych praktycznie nie istnieje. Bardzo

rzadko spotyka się również wspomniane

produkty pakowane w butelki jednora-

zowe. Szklane opakowania jednorazowe

stosuje się najczęściej do napojów

słodowych z dodatkiem naturalnych

soków owocowych. Po procesie rozlewu

tak zapakowane napoje podlegają

procesowi pasteryzacji tunelowej wraz

z późniejszym chłodzeniem.

Pakowanie w puszki napojowe.Puszka napojowa jest tu szczególnie

popularnym opakowaniem. Po procesie

rozlewu tak zapakowane produkty pod-

legają procesowi pasteryzacji tunelowej

wraz z procesem chłodzenia.

Pakowanie w kartony. Pakowanie soków, nektarów oraz

napojów owocowych w kartony jest tu

bardzo popularne dla wszystkich kate-

gorii sprzedażowych jak IC (Immediate

Consumption), ale też i FC (Future Con-

sumption). Produkty przed rozlaniem

są pasteryzowane a następnie przed

procesem rozlewu przechowywane

w zbiornikach aseptycznych.

Pakowanie w opakowania PET, HDPE. Opakowania z tworzyw sztucznych

zdobywają tu coraz większą popular-

ność zarówno dla kategorii sprzedażo-

wej IC jak i FC. Szczególnie istotne jest

to, że kraje Zatoki Perskiej są głównymi

producentami granulatów, z których

wytwarza się tworzywa przeznaczone

dla przemysłu spożywczego takie

jak PET (Polyethylen Terephthalate)

czy HDPE (High Density Polyethylen).

Podobnie jak w poprzedniej technologii,

pakowane produkty przed rozlewem są

poddawane procesowi pasteryzacji.

Zaczyna być tu również stosowana

technologia rozlewu na gorąco do

opakowań typu PET.

Pakowanie w woreczki napojowe.Woreczki napojowe (pouch) są tu

kategorią raczej niszową. Stosuje się je

tu głównie do pakowania nektarów owo-

cowych. Podobnie jak w poprzednich

technologiach rozlewany w nie produkt

jest uprzednio pasteryzowany.

Rysunek 1. przedstawia sche-

matycznie technologie produkcyjne

zastosowane w standardowym zakła-

dzie produkcji soków, nektarów oraz

napojów owocowych w regionie Zatoki

Perskiej. Oprócz procesów produkcyj-

nych oraz pakowania niezbędne jest też

dostarczenie mediów produkcyjnych,

mediów energetycznych, odebranie

i zagospodarowanie odpadów i ścieków

poprodukcyjnych. Niezbędną funkcję

fot:

arch

iwum

aut

ora

Fot. 3.

Oferta nektarów i napojów owocowych na półce chłodni-czej w opakowaniu typu PET

Użyte skróty:CIP Clea r i ng I n Plac e – mycie instalacji pro-dukcyjnych w obiegu zamkniętym

FC From Concentrate – sok wyprodukowany z koncentratu

FC Future Consumption – spożycie późniejsze

HDPE High Density Poly-ethylen - polietylen o wysokiej gęstości

HFCS High Fructose Corn Syrup – syrop glukozo-wo-fruktozowy

IC Immediate Consump-tion – spożycie natych-miastowe

MSF Multi-Stage Flash Di-stillation – destylacja wielostopniowa

NFC Not From Concentrate – sok wyprodukowany nie z koncentratu

PET Polyethylen Tereph-thalate – popularne tworzywo PET

PFDProduct Flow Diagram – przepływ surowca i produktu

P&ID Piping & Instrumenta-tion Diagram – schemat technologiczno- po-miarowy

RO R e ve rs e O s m o s i s – odwrócona osmoza

RTD Ready To Drink – sok/napój przygotowany w systemie baczowym

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

14 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

r y nk i e g z o t y c zne

spełnia tu stacja mycia w obiegu

zamkniętym dla urządzeń i instalacji

procesowych [4] CIP (Clearing In Place).

Istotnymi zagadnieniami są również

procesy magazynowania i logistyki. No-

woczesne magazynowanie dopiero za-

czyna tu być stosowane. Przedstawione

schematycznie technologie produkcji są

zilustrowane formą diagramu przepływu

surowców i produktów PFD (Product

Flow Diagram), która może być dalej

pomocna w budowie szczegółowego

schematu technologiczno- pomiarowe-

go typu P&ID (Piping & Instrumentation

Diagram) a na końcu konstrukcji ciągu

technologicznego.

Warto zapamiętać i wdrożyć na polski rynek

Branża produkcji soków, nektarów

oraz napojów owocowych przeżywa w

Europie okres pewnej stagnacji. Chcąc

zatrzymać ten niekorzystny trend i

powrócić na ścieżkę wzrostową trzeba

sięgnąć po innowacyjne rozwiązania.

Wydaje się, że trzeba będzie takie

rozwiązania zastosować w obszarze

receptur produktów, ale też i w obszarze

innowacji opakowaniowych.

Nowościami z zakresu nowych

produktów, które mogą z powodzeniem

zaistnieć na polskim rynku może być

propozycja wprowadzenia:

•     na szerszą skalę soków typu NFC,

•     nowych produktów, opartych na

bazach sokowych takich jak: mango,

guawa czy granat, szczególny

polecenia jest sok granatowy posia-

dający własności antyoksydacyjne i

prozdrowotne,

•     wody kokosowej, która jest natural-

nym napojem izotonicznym,

•     nowości jak np. napoje owocowe

z dodatkiem ziół, szczególnie

można by tu polecić napój libański

wytwarzany z soku cytrynowego

i limonowego z dodatkiem mięty,

•     napojów słodowych z dodatkiem

naturalnych soków owocowych.

Z zakresu wprowadzenie innych

opakowań można zaproponować:

•     wprowadzenie na szerszą skalę

puszek napojowych. Jest to bardzo

wygodne opakowanie, jako kate-

goria IC (Immediate Consumption),

dodatkowo aluminiowa puszka

napojowa jest łatwa w dalszym

przetwarzaniu surowca w łańcuch

recyclingu,

•     zastosowanie zbiorczych – więk-

szych opakowań PET, jako kategoria

FC (Future Consumption),

•     wykorzystanie opakowań PET rów-

nież do pakowania soków typu NFC,

•     wprowadzenie pakowania soków,

nektarów oraz napojów owocowych

w technologii rozlewu na gorąco do

opakowań typu PET, co może dać

szansę poprawy bezpieczeństwa

mikrobiologicznego w porównaniu

do innych technologii rozlewu.

Szczególnie dla produkcji świeżych

soków opartych na technologii NFC

warto by rozważyć wprowadzanie

produkcji zlokalizowanej w pobliżu

dużych aglomeracji miejskich, co

dałoby szansę poprawy logistycznej

a tym samym szybszego dotarcia do

klienta, czyli sprzedaży „wokół komina”.

Literatura1. Baillargeon G, Innovation for desalination: Re-

verse osmosis over multistage flash distillation, http://www.pitt.edu/~gmb44/writingassign-ment3pfd.pdf, z dnia 24 listopada 2013r.

2. http://www.kups.org.pl/files/?id_plik=172, z dnia 18 lutego 2014

3. http://www.ksow.pl/fileadmin/.../Soki_i_nek-tary_sliwa.pdf, z dnia 18 lutego 2014

4. Maryniak L., Mycie i dezynfekcja urządzeń przeznaczonych do produkcji napojów bezalkoholowych, Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny (PFiOW) 1997, nr 9.

5. Maryniak L., Produkcja mleczarska w krajach Zatoki Perskiej, Agro-Industry 2014, nr 1.

6. Ringblom U., The Orange Book, Tetra Pak Processing System AB, Lund 2004.

fot:

arch

iwum

aut

ora

Fot. 4.

Oferta napojów owocowych zapakowanych w puszki napojowe

e - w y d a n i e n a : www.agro.apbiznes.pl

Szybko rozwijał się również segment

napojów na bazie mleka (w tym przede

wszystkim napojów fermentowanych

takich jak maślanka i jogurt). Napoje te

są oferowane w różnych opakowaniach

nieaseptycznych w szerokiej gamie

asortymentowej.

Jeżeli chodzi o segment soków

i napojów owocowych w ostatnich

latach daje się zauważyć istotne prze-

sunięcie preferencji konsumenckich

w stronę napojów i nektarów. Najnow-

sze badania rynkowe wskazują jednak,

że następuje pewne ożywienie na

rynku soków. Szczególnie daje się to

zauważyć w segmencie soków bezpo-

średnich NFC („not from concentrate”),

wyciskanych z owoców, a nie odtwarza-

nych z koncentratu. Wielowarstwowe

opakowanie kartonowe w kompleksowy

sposób chroni szczególnie wrażliwy

produkt, jakim są soki, gdyż stanowi

skuteczną barierę przeciw czynnikom

zewnętrznym, takim jak tlen i światło,

które powodują utratę składników

odżywczych zawartych w sokach.

W ostatnich latach obserwuje się

również znaczny wzrost konsumpcji

typu „on the go”, czyli produktów

konsumowanych w ruchu, np. w drodze

do pracy. Wychodząc naprzeciw tej ten-

dencji producenci oferują opakowania

kartonowe dostosowane do tej formy

konsumpcji (np. wygodniejszy uchwyt,

szersza średnica otwarcia, przez co

picie bezpośrednio z opakowania staje

się łatwiejsze).

Stosunkowo młodym i perspek-

tywicznym segmentem jest żywność

gotowa do spożycia (np. zupy, sosy,

desery). Można oczekiwać, że ten

segment rynku będzie szybko rósł

w Polsce. Kartony na pewno znajdą

w nim swoje miejsce.

Polski rynek produktów pakowanych

w kartony do płynnej żywności ma

ciągle potencjał wzrostu, co wynika

nie tylko z prostego porównania zu-

życia kartonów na głowę mieszkańca

w Europie Zachodniej i w Polsce,

ale  także ze wzrostu świadomości

społecznej odnośnie zalet kartoników,

w tym przede wszystkim wzrastającej

dbałości o właściwe odżywianie się

– w kartoniki jest przecież pakowana

niskoprzetworzona i war tościowa

z punktu widzenia racjonalnej diety

żywność taka jak soki, mleko i napoje

mleczne. Nie bez znaczenia jest też

fakt, iż z uwagi na swoje doskonałe

funkcje ochronne kartoniki minimalizują

marnotrawstwo żywności oraz że po-

siadają niski współczynnik obciążenia

Jan Jasińskiprezes zarządu Fundacja ProKarton

Kartonowy materiał opakowaniowy do pakowania płynnych produktów spożywczych dostarczany jest na polski rynek w dominującym stopniu przez 3 firmy: Tetra Pak, SIG Combibloc i Elopak. Na przestrzeni ostatnich lat konsumpcja płynnej żywności w opakowaniach kartonowych systematycznie rosła, ciągle jednak, w porównaniu ze „starymi” krajami UE jest ona zdecydowanie niższa. Segmentem rynku, który rozwijał się szczególnie dynamicznie w ostatnich latach jest mleko UHT. Dziś mleko UHT w kartoniku stanowi ponad 55% mleka spożywczego w Polsce.

Kontynuuje swoją misję na rzecz rozwoju systemu zbierania i recyklingu odpadów opakowaniowych po kar tonach do płynnej żywności w nowej formule prawnej. Za sprawne funkcjonowanie Dobrowolnego Porozumienia REKARTON odpowiada

Krajowa Izba Gospodarcza Przemysłu Spożywczego i Opakowań (KIG PSiO). Izba spełniła wszystkie formalne kryteria w zakresie powołania do życia dobrowolnego porozumienia dla opakowań wielomateriałowych (m.in. jako pierwsza w kraju zawarła Porozumienie z Marszałkiem Woj. Mazowieckiego, którego urząd stanowi organ kontrolny w stosunku do Dobrowolnego Porozumienia). Należy pamiętać, że dobrowolne porozumienia zawierane są z Mar-szałkiem właściwym dla siedziby Izby ale swoim działaniem obejmują teren całego kraju. W okresie styczeń-kwiecień 2014r. KIG PSiO prowadziła, tak jak w latach poprzednich, zbiórkę kartoników w skali ogólnopolskiej oraz pozyskiwała dokumenty potwierdzające recykling od firm zajmujących się przetwarzaniem tego typu opakowań. Do porozumienia organizowanego przez KIG PSiO przystąpiła już znacząca liczba producentów, którzy wprowadzają do obrotu produkty w opakowaniach wielo-materiałowych. Można powiedzieć, że pierwsze miesiące działalności Dobrowolnego Porozumienia REKARTON w warunkach nowych uregulowań prawnych zakończyły się pełnym sukcesem (pomimo braku odpowiednich Rozporządzeń Ministra Środowiska określających między innymi poziomy recyklingu dla opakowań wielomateriałowych). Zaawansowanie w pozyskiwaniu tego typu odpadów opakowaniowych jest znacząco wyższe w stosunku do podobnego okresu w roku ubiegłym.

Program REKARTON

Napoje w opakowaniach kartonowych

15

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 1416

op ak o w an i a k a r t ono w e

środowiska naturalnego (np. niski

w porównaniu do innych opakowań

ślad węglowy czy też to, że w procesie

produkcji wykorzystuje się surowiec

w pełni odnawialny)

InnowacjeInnowacje to jedna z przewag

kartonów do płynnej żywności nad

konkurencyjnymi rozwiązaniami. In-

nowacje stale towarzyszą kartonikom.

To nie tylko coraz bardziej funkcjo-

nalne kształty opakowań, ułatwiające

ich użycie konsumentom, nie tylko

zmieniające się sposoby zamykania

kartoników ułatwiające ich wielokrotne

otwieranie i zamykanie, ale także ciągle

doskonalona technologia przetwarzania

i nalewania. Nowe pomysły na karton to

także nowe pola zastosowań kartoników

jak np. pakowanie nie tylko płynów, ale

także produktów półpłynnych i sypkich

takich jak np.  przecier pomidorowy,

gotowe do spożycia zupy, groszek,

fasolka i inne warzywa, ser feta, pokarm

dla zwierząt domowych a nawet cukier.

Opakowania kartonowe mają szereg

cech bardzo użytecznych zarówno dla

konsumenta, producenta, jak i handlu, m.in.:

•     hermetyczność (ochrona przed

drobnoustrojami),

•     nieprzepuszczalność światła (ochro-

na witamin wrażliwych na światło),

•     wysoka higiena (jednorazowe użycie

opakowania zapewnia utrzymanie

maksymalnego poziomu higieny),

•     lekkość (ekonomiczne wykorzy-

stanie surowców – w 32-gramowe

opakowanie można zapakować

1 litr produktu, stąd maksymalna

oszczędność energi i podczas

transportu, gdzie opakowanie sta-

nowi jedynie ok. 5% wagi całego

ładunku),

•     funkcjonalność (różne pojemności

i kształty oraz plastikowe zamknię-

cia umożliwiające wielokrotne

otwieranie i zamykanie),

•     zwarta forma i łatwość maga-

zynowania (minimalne zużycie

przestrzeni magazynowej i wygodne

do paletyzowania – moduł europej-

skiego standardu międzynarodowej

palety ładunkowej),

•     bezpieczeństwo (nietłukące się,

bezpieczne przy otwieraniu, wy-

trzymałe na działanie czynników

zewnętrznych),

•     brak potrzeby stosowania konser-

wantów zarówno w przypadku pro-

duktów pakowanych w technologii

aseptycznej jak i nieaseptycznej,

•     w przypadku produktów pakowa-

nych aseptycznie (np. mleko UHT)

nie istnieje potrzeba chłodzenia

produktów zarówno w transporcie

jak i w magazynowaniu – co prze-

kłada się na oszczędność energii,

•     możliwość ponownego przetwo-

rzenia (np. recykling, spalanie

z odzyskiem energii).

Co dalej ze zużytym kartonikiem

Kartony do płynnej żywności są

opakowaniami wielowarstwowymi skła-

dającymi się z polietylenu oraz papieru

- a w swej wersji aseptycznej również

z cienkiej warstwy aluminium stanowią-

cej barierę przed oddziaływaniem czyn-

ników zewnętrznych. Folia aluminiowa

wykorzystywana w opakowaniach

do żywności płynnej jest cieńsza od

ludzkiego włosa (grubość 0,0065 mm).

Jest to najcieńsza warstwa, jaka może

skutecznie chronić produkt przed

szkodliwym działaniem światła i tlenu,

pozwalając jednocześnie na przecho-

wywanie zapakowanych produktów

bez konieczności magazynowania

w warunkach chłodniczych. Waga

aluminium zawartego w jednym opa-

kowaniu jednolitrowym nie przekracza

1,5 g, tj. kilkakrotnie mniej niż ilość

aluminium stosowana do produkcji

kapsli i nakrętek do butelek.

Jednakże głównym komponentem,

z którego wytwarzane są kartony do

mleka i soków jest papier, który stanowi

ok. 75%-85% wagi opakowania. Celu-

loza do produkcji kartonów pozyskiwa-

na jest bezpośrednio z drewna, które

jest surowcem odnawialnym pocho-

dzącym z odpowiednio zarządzanych

i cer ty f ikowanych lasów. Każde

ścięte drzewo zastępowane jest

kolejnymi nasadzeniami, także nie

zachodzi obawa, aby ten surowiec

uległ k iedykolwiek wyczerpaniu.

Konsekwentnie prowadzona pro-

ekologiczna polityka leśna powo-

duje, że przyrost lasów w rejonach

pozyskiwania surowca drzewnego

w Europie (jest to przede wszystkim

Skandynawia) jest znacznie wyższy

niż ich zużycie. Z jednego ściętego

drzewa uzyskuje się ilość masy celulo-

zowej potrzebnej do wyprodukowania

12 tys. opakowań jednolitrowych, czyli

ilość odpowiadającą spożyciu jednego

litra soku lub mleka dziennie przez

statystyczną rodzinę przez 30 lat.

Odpady po kartonach do mleka i soków przerabia się również na płyty wiórowe. Producent płyt, firma PMP Recykl, podejmuje próby zastosowania płyt TErO do produkcji mebli ogrodowych.

fot.

ProK

arto

n

rek

lam

a

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

Opakowania kartonowe po mleku i sokach mogą zostać

poddane recyklingowi na wiele sposobów. Najbardziej popularną

i uzasadnioną ekonomicznie metodą recyklingu jest odzyskanie

wspomnianej celulozy popierwotnej w papierniach. Celuloza ta

stanowi cenny surowiec do dalszej produkcji papieru lub tektury.

W Polsce recykling zużytych kartonów odbywa się w papierniach

Mondi Świecie, TOP Tychy oraz Beskidy w Wadowicach.

Od kilku lat trwają intensywne prace wdrożeniowe

w zakresie nowoczesnych technologii recyklingowych dla

frakcji PoyAlu, która stanowi pozostałość po procesie recyklingu

w papierniach. Dotychczas główną barierą dla rozwoju recyklingu

była stosunkowo niewielka podaż tego odpadu (przypomnijmy, że

frakcja PolyAlu stanowi tylko nieco powyżej 20% ogólnej masy

odzyskanych kartoników). Wraz ze wzrostem stopy recyklingu

odpadów kartonowych po mleku i sokach wzrośnie również podaż

tego typu odpadu, co w połączeniu z wysoką opłacalnością

procesu przetwarzania (polietylen i aluminium posiadają wysoką

wartość rynkową) spowodują gwałtowny wzrost zainteresowania

odzyskiwaniem tych surowców wtórnych.

Odpady po kartonach do mleka i soków przerabia się również

na płyty wiórowe (drewnopodobne) mające zastosowanie

głównie w przemyśle budowlanym. Drobno pocięte kartony

są podgrzewane aż do stopienia się polietylenu, a następnie

prasowane pod dużym ciśnieniem. Płyty, dystrybuowane są pod

nazwą handlową TErO i odznaczają się dużą wytrzymałością

i odpornością na warunki atmosferyczne (m.in. nie wchłaniają

wody). Ostatnio producent płyt, firma PMP Recykl, podejmuje

próby zastosowania płyt TErO do produkcji mebli ogrodowych

(patrz zdjęcie po lewej).

Uregulowania prawne i obowiązki producenta żywności

Od lipca 2007 do końca 2013r. kartony do płynnej żywności były

zbierane i poddawane procesowi recyklingu w ramach Programu

REKARTON. Program ten powstał w 2007 roku, gdy organizacje

reprezentujące użytkowników opakowań, branże gospodarki

Konsekwentnie prowadzona proekologiczna polityka leśna powoduje, że przyrost lasów w rejonach

pozyskiwania surowca drzewnego w Europie (jest to przede wszystkim Skandynawia) jest znacznie wyższy

niż ich zużycie. Z jednego ściętego drzewa uzyskuje się ilość masy celulozowej potrzebnej do wyprodukowania

12 tys. opakowań jednolitrowych, czyli ilość odpowiadającą spożyciu jednego litra soku lub mleka

dziennie przez statystyczną rodzinę przez 30 lat.

p r z e t w ó r s t w o o w oco w o-w a r z y w ne

żywnościowej i opakowaniowej oraz

firmy dostarczające kartonowy materiał

opakowaniowy podpisały Dobrowolne

Porozumienie. W dokumencie tym

ustalono roczne poziomy recyklingu

dla odpadów kartonowych po mleku

i sokach, które stanowiły pewien pro-

cent liczony od łącznej masy kartonów

wprowadzonych na rynek w kolejnych

latach. W ciągu 6 lat funkcjonowania

programu (II poł. 2007 – 2013) zebrano

niemal 34 000 ton odpadów kartono-

wych po mleku i sokach. Tylko w 2013

roku poddano recyklingowi blisko 8 000

ton kartoników po płynnej żywności, co

stanowiło 12,5%  ogólnej masy wpro-

wadzonych na rynek w tym roku kar-

toników. Powołanie do życia Programu

REKARTON było oddolną i nowatorską

inicjatywą przemysłu, który postanowił,

nie czekając na rozwiązania prawne,

podjąć - na całkowicie dobrowolnych

zasadach - wysiłek zbudowania od

podstaw systemu zbierania i recyklingu

zużytych kartonowych opakowań do

płynnej żywności. Przypomnijmy, że od

2005 do lipca 2007 nie funkcjonowała

w Polsce zbiórka i recykling tego typu

opakowań. Skuteczność wykazana

przez program REKARTON przyczyniła

się bez wątpienia do włączenia zapisu

o możliwości zawierania dobrowolnych

porozumień  do nowej ustawy o gospo-

darowaniu opakowaniami i odpadami

opakowaniowymi.

Nowa us tawa , k tó ra wesz ła

w życie 1 stycznia br. daje użytkow-

nikom opakowań wielomateriałowych

(w tym kartonowych opakowań do mle-

ka i soków) możliwość realizacji swoich

obowiązków w zakresie odzysku i recy-

klingu za pomocą instytucji dobrowol-

nych porozumień, które są organizowane

i zarządzane przez organizacje samo-

rządu gospodarczego (Izby Gospo-

darcze).

Opłaty recyklingowe dla opakowań kartonowych do płynnej żywności

Do końca 2013 r.  były one wnoszone

na rzecz organizacji odzysku w ramach

obowiązku prawnego określonego

dla  kategorii „papier i tektura”. Poziomy

tych opłat były ustalane indywidualnie,

w ramach odrębnych kalkulacji przez

każdą z ok. 35 działających na polskim

rynku organizacji odzysku. Dodatkowo

firmy wprowadzające na rynek produkty

w kartonikach na zasadach pełnej

dobrowolności wspierały Program

REKARTON wnosząc na jego konto

tzw. „dopłatę recyklingową”, która

była stała i wynosiła w całym okresie

funkcjonowania programu 5 zł od tony

wprowadzonych na rynek opakowań.

Obecnie nowopowstające dobro-

wolne porozumienia kalkulują poziom

opłaty recyklingowej, która ma być

wnoszona przez użytkowników kar-

toników biorąc pod uwagę szereg

parametrów ekonomicznych, takich

jak np. koszt pozyskania jednej tony

zużytych kartoników od firm zbierają-

cych, koszt organizowania kampanii

edukacyjnych (obowiązek ustawowy),

potencjalne wpływy od recyklerów oraz

określone roczne poziomy odzysku/

recyklingu, które mają istotny wpływ na

poziom kosztów krańcowych. W ciągu

2014r. ukształtuje się zapewne pewien

średni poziom opłat recyklingowych

w odniesieniu do różnych opakowań

wielomateriałowych (w tym kartono-

wych opakowań do płynnej żywności).

Nie przewidujemy znaczącego wzrostu

kosztów po stronie przedsiębiorców

a raczej utrzymywanie tych obciążeń

na poziomie zbliżonym do tego, jakie

ponosili przy realizacji obowiązków

w tzw. materiale dominującym łącznie

z dopłatą recyklingową do Programu

Rekarton.

Podkreślenia wymaga również fakt,

że przedsiębiorca wprowadzający pro-

dukty w opakowaniach jest obowiązany

zapewniać odzysk, w tym recykling

odpadów opakowaniowych takiego

samego rodzaju jak opakowania,

w których wprowadził swoje produkty

do obrotu.

Aktualnie Dobrowolne Porozumie-

nie REKARTON, wychodząc naprze-

ciw oczekiwaniom rynku zajmuje się

pozyskiwaniem i recyklingiem również

innych opakowań z kategorii “wieloma-

teriałowych” oraz rozpoczyna działania

w obszarze opakowań po środkach

niebezpiecznych, z wyłączeniem

opakowań po środkach ochrony roślin.

op ak o w an i a k a r t ono w e

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl18 2 / 20 14

W kategorii SNiN najważniejszym opakowaniem jest karton, dlatego też duża część naszej oferty soków, nektarów i napojów dostępna jest w kartonach. Oferujemy także soki w szklanych butelkach. Jednak znaczenie tego rodzaju opakowań z rok do roku maleje, głównie na korzyść

opakowania typu PET aseptyczny. Sukcesywnie zyskują udziały małe pojemności opakowań (single serve), a pojemności największe (ok. 2 l) tracą na znaczeniu. Ostatnio wprowadziliśmy do naszej oferty soki i nektary w cieszących się coraz większą popularnością lekkich, plastikowych, nie tłukących się butelkach. Litrowa butelka w kształcie przypominającym karafkę oprócz tego, że jest bardzo wygodna, dobrze prezentuje się na stole. Mniejsza (330 ml) ma idealny rozmiar by zabrać ją ze sobą i włożyć do torebki lub plecaka. Obie butelki są przezroczyste, więc doskonale widać ich zawartość, co jest bardzo ważne dla konsumenta. W przypadku butelki do napojów 1,75 ml zwracaliśmy uwagę na to, że z ra-cji dużej pojemności 1,75ml miała ergonomiczny kształt i była wygodna w użyciu. Napoje Hortex dostępne są także w butelkach typu PET o pojemności 500 ml. Wśród mały dzieci popularne są napoje i nektary w opakowaniach kartonowych z rurką (np. Hortex Leon), dla starszych oferujemy soki Hortex Leon w innowacyjnych saszetkach z zakrętką, które jako pierwsi w Polsce wprowadziliśmy na rynek soków. Są one wyjątkowo wygodne w użyciu i lekkie, poręczne.

Beata Łosiak Hortex

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

Opakowania w przemyśle napojowym755 mln zł – tyle wydaje Kompania Piwowarska na same opakowania w ciągu roku. Być może częścią tej ogromnej sumy są proste wydatki na butelkę bezzwrotną, nie ulega jednak wątpliwości, iż dobrze opakowany towar sprzedaje się lepiej. I warto w opakowanie mądrze inwestować.

Mleczarnie stawiają mocno na butelki PET, przykładem niech będzie

Piątnica, która jako pierwsza zainwestowała w linię do produkcji

butelek z materiału HDPE. Browary tradycyjnie zostały przy butelce (polski

konsument nie zaakceptował piwa w plastikowym opakowaniu), uzupełnianej

aluminiową puszką. Liderem opakowań do soków i nektarów pozostaje karton,

jednak coraz częściej producenci zerkają na opakowania plastikowe, starając

się pobudzić rynek i wdrożyć innowacyjne opakowanie. Niewątpliwie obniżenie

kosztów zakupu i eksploatacji linii do rozlewu w technologii aseptycznej

i tzw. barierowej stało się jedną z przyczyn rozwoju opakowań Pet w kategorii

soków i nektarów. Poza tym Pet jest wygodny i lekki, co stanowi dodatkowy

bodziec dla konsumenta.

Opakowania z PET od kilkunastu lat stanowią jeden z głównych segmentów rynku europejskiego. Ich zalety – lekkość, bezpieczeństwo, barierowość oraz dowolność kształtów przesądziły o ogromnym sukcesie rynkowym. Obecnie butelki PET z powodzeniem wypierają inne rodzaje opakowań z branży napojów, soków czy przecierów, pomagając w dynamicznym rozwoju produktów.

Politereftalan etylenowy (w skrócie PET) jest jednym z najmłodszych i najdynamiczniej przyrastających standardowych tworzyw sztucznych w Europie i na świecie. Jego

główne zastosowania to wyroby opakowaniowe – butelki, słoiki, preformy czy folie (sztywne, miękkie, orientowane) i laminaty. Został wprowadzony w latach 70 przez Coca Colę i od tego czasu jest niezastąpionym materiałem do butelek na wody i napoje. W ostatnich latach obserwujemy zwiększenie zastosowania PET do niestandardowych dotąd opakowań – butelek na soki, piwo, napoje energetyczne czy funkcjonalne oraz mleka i jego przetworów. W wielu branżach – szczególnie soków i mlecznej butelki PET uważane są za opakowania premium ze względu na możliwość idealnej prezentacji produktu.

Opakowania z PET charakteryzuje doskonała transparentność, łatwość uzyskania praktycznie dowolnych kolorów i kształtów przy bardzo dobrych właściwościach mechanicznych i użytkowych. Duży wybór gwintów preform/butelek na rynku pozwala na pakowanie zarówno mocno gazowanych napojów jak i soków czy jogurtów z dużą zawartością cząstek stałych – pulpy, zbóż itp. Doświadczenie dostawców preform i butelek pozwala na ogromne oszczędności na masie opakowań – np. butelki 1,5L na napoje ważą pomiędzy 25g a 30g; butelki na soki czy mleko 1L zaczynają się od 21-22g. Opakowania PET są również bezpieczne dla konsumenta, nietłukące, łatwe w dezynfekcji czy zabezpieczeniu. Opanowane technologie nalewu aseptycznego czy hot-fill pozwalają na pakowanie wrażliwych soków czy napojów bez konserwantów.

Istnieje możliwość podniesienia barierowości opakowań na czynniki utleniające/degradujące – głównie tlen, promieniowanie UV i inne. Dzięki nowym generacjom dodatków barierowych aktywnych, tzw „oxygen scavengerów” oraz barier pasywnych można wydłużyć nawet do 9-12 miesięcy shelf-life wrażliwych soków. W przypadku takich wymagających projektów zawsze konieczne są testy starzeniowe, z uwagi na unikalne wymagania każdego soku i producenta.

Istotnym elementem w dyskusji o zaletach opakowań wprowadzanych w Unii Europejskiej jest ekologia, możliwości ich recyklingu oraz tzw. „ślad węglowy”. Nowe, zharmonizowane dyrektywy kładą nacisk na stosowanie jak najprostszych, jednomateriałowych opakowań. Idealnie w te wymagania wpisują się butelki i opakowania z PET, w przeciwieństwie np. do wielowarstwowych i wielomateriałowych „kartoników”. W naszym kraju obserwujemy intensywny rozwój przemysłu recyklingowego PET. Przy prawidłowej selektywnej zbiórce butelkowe odpady PET mogą być zawrócone w ponad 90% jako recyklaty/re granulaty PET do opakowań (technologie do recyklingu do kontaktu z żywnością), folii czy włókien.

ZL Nałęczów Zdrój dokłada wszel-k ich starań aby opakowania,

których używa były jak najbardziej przyjazne dla środowiska. W związku z tym butelki powstają ze specjal-nie dla nas dedykowanej preformy PET, dzięki temu uzyskujemy jedną z najniższych gramatur opakowań w porównaniu do innych marek (13,5g dla butelki 0,5l). Mała gramatura butelek ułatwia również ich zgniatanie, co jest istotne dla utrzymania jak

najmniejszej objętości odpadów. Uszlachetnienie materiału dodatkiem blowing pozwala na mniejsze zużycie energii potrzebnej do ogrzania preformy PET przed wydmuchaniem butelki. Najbardziej ekologicznym opakowaniem jest oczywiście szkło. Jak wiadomo podlega ono pełnemu recyclingowi – po zużyciu jest segregowane a powstała z butelek stłuczka wraca do huty, gdzie jest ponownie przetwarzana. Nasze butelki dla wody Perlage i Classique wytworzone są ze szkła cienkościennego, co pozwala na mniejsze zużycie materiału a tym samym energii potrzebnej do wytworzenia produktu. Także transport butelek ze szkła o niskiej gramaturze powoduje zmniejszenie zużycia paliw, przez co do atmosfery przedostaje się mniej szkodliwych gazów spalinowych. Całości dopełniają etykiety papierowe (zarówno na butelkach szklanych jak i pet), które ulegają całkowitemu rozkładowi w krótkim czasie. W chwili obecnej trwają prace nad w pełni biodegradowalnymi opakowaniami. Koszty polimerów do produkcji opakowań biodegradowalnych w dalszym ciągu są bardzo wysokie w porównaniu do tradycyjnych tworzyw sztucznych. Brak jest też wsparcia materiałów biodegradowalnych w krajowych regulacjach prawnych. Fakty te dość skutecznie spowalniają proces wdrażania opakowań przyjaznych środowisku. Naszej firmie bardzo zależy na dbałości o środowisko i ekologię, dysponujemy też nowoczesnym zapleczem analityczno-badawczo-rozwojowym, więc pomimo tych przeciwności kontynuujemy badania i próby wytworzenia w pełni biodegradowalnych opakowań na potrzeby wody Cisowianka.

Michał Grzelakdyrektor ds. badań i rozwojuGTX Hanex Plastic

Z a l e t y b u t e l e k P E T

Agata BerndtCisowianka

192 / 20 14

fot.

GTX

Han

ex P

last

ic

Druga edycja Kongresu Służb Technicznych Przemysłu Spożywczego zgromadziła ciekawy zestaw słuchaczy i uczestników: od przedstawicieli Partnera Branżowego

– Słodowni Soufflet, poprzez pokrewną branżę browarniczą, produkcji czekolady i kawy oraz przetwórnie mleka, poprzez dostawców nowoczesnych technologii,

kończąc na przedstawicielach organizacji branżowych oraz ośrodków naukowych.

Szeroki zakres tematyczny Kongre-

su, obejmujący nowoczesne maszyny

i urządzenia procesowe, efektywne

wykorzystanie mediów energetycz-

nych, utrzymanie ruchu i TPM oraz

bezpieczeństwo produkcji i pracy

w nowoczesnym zakładzie produk-

cyjnym spowodował, iż w spotkaniu

uczestniczyli zarówno specjaliści

ds. BHP, szefowie utrzymania ruchu

jak i kadra zarządzająca zakładów

produkcyjnych.

Oprócz części mery torycznej,

organizatorzy przygotowali wycieczki

techniczne. Tym razem można było

zobaczyć „od środka” palarnię kawy

Strauss Cafe oraz Browar Lech.

Doświadczeniami z zakresu działań zapobiegawczych wdrożonych w systemie utrzymania maszyn i urządzeń w Słodowni Soufflet Polska w Poznaniu podzielił się Krzysztof Nowak

Obradom towarzyszyła wystawa nowoczesnych urządzeń i technologii

O separacji faz, eliminacji strat i poprawie jakości produktu mówił Filip Kowalewski z firmy Negele

Wirówki dekantacyjne Flottweg dla przemysłu spożywczego były tematem wystąpienia Jakuba Jasińskiego

Nieformalne rozmowy są nieodłącz-ną częścią obrad. Na zdjęciu stoisko firmy Argelith

Nowoczesne rozwiązania systemów automatyki do procesów pakowania były tematem prezentacji Marcina Lewandowskiego z firmy Balluff

O bezpieczeństwie przeciwwybu-chowym w zakładach przemysłu spożywczego, Ireneusz Rogala, ASE

Wiesław Wasilewski z firmy Big-Pol opowiadał o możliwościach finansowa-nia inwestycji ze środków unijnych

Podziękowania za patronat naukowy nad kongresem odbiera prof. Stanisław Nosal

Czyżby rozmowa o wirówkach?Wciąż zapracowani przedstawiciele firmy Grundfos

Firma Pepe, dostawca urządzeń ze stali kwasoodpornej, prezentowała w trakcie kongresu swoją ofertę

20 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

foto

: APB

fot.

APB

r e l ac j a

ięcew

j

z

d

ję

ć

n

a

w

w

w

.

a

p

b

i

z

n

e

s

l . p

J.Z.

Uczestnicy Kongresu mieli rzadką okazję zwiedzić palarnię kawy Strauss Cafe i na własne oczy zobaczyć jak powstaje MK Cafe

Szanse wynikające z ustawy o efektywności energetycz-nej z dnia 15 kwietnia 2011 roku były tematem wystąpienia Artura Łazickiego, dyrektora Polsko Japońskiego Centrum Efektywności Energetycznej, KAPE S.A.

Konrad Musiał, dyrektor zarządzający Słodownią Soufflet uroczyście powitał zebranych gości i opowiedział o sukce-sach zakładu produkcyjnego pod swoim kierownictwem

Arkadiusz Nalikowski z firmy MARCOR podzielił się swoimi doświadczeniami z zakresu przyczyn powstawania i metod zapobiegania „białej rdzy” w skraplaczach natryskowo – wyparnych ocynkowanych

Dyskusje i rozmowy kuluarowe. Inspirujących tematów jest aż nadto

Stanisław Nosal pełni funkcję kierow-nika Zakładu Maszyn Spożywczych i Transportu Żywności Politechniki Poznańskiej. Przedstawił zebranym prężny ośrodek naukowy, zachęcając jednocześnie do współpracy

Aleksandra Rewolińska z Zakładu Maszyn Spożywczych i Transportu Żywności Politechniki Poznańskiej opowiedziała o konkretnych przykładach współpracy uczelni z przemysłem spożywczym

Podziękowania za współpracę z rąk Janusza Zakręty, redaktora naczelnego Power Industry, odbiera Krzysztof Nowak, przed-stawiciel Słodowni Soufflet

Konrad Ciebień z firmy ASE podzielił się doświadczeniami z zakresu technicznej realizacji wymogów bezpieczeństwa

Artur Łazicki z KAPE S.A. podczas uroczystego odbioru podziękowań za współpracę

Krzysztof Weber, kierownik UR w Strauss Cafe podczas oprowadzania zebranych po palarni kawy

Uczestnicy obrad zwiedzili także nowoczesny browar Kompanii Piwowarskiej w Poznaniu

Marek Pawełoszek (Schneider Electric) podjął temat efektywnego wykorzysta-nia energii

Rafał Błaszyk (BASF) zaprezentował natryskowe systemy uszczelniające oraz powłoki poliuretanowo -betonowe

Karolina Perz z Politechniki Poznańskiej oceniała wydajność sprężonego powietrza na podstawie analizy pracy sprężarek

O kompleksowym audycie instalacji elektrycznej zakładu przemysło-wego pod kątem bezpieczeństwa i niezawodności systemu zasilania mówił Arkadiusz Maciak z firmy Schneider Electric

Firma Eurowater, zajmująca się kompleksowo systemami przygotowa-nia wody, prezentowała na Kongresie swoją ofertę

Uczestnicy obrad w zakładzie produkcyjnym Stauss Cafe. Wszyscy pod wrażeniem organizacji pracy i zarządzania produkcją

Gorące dyskusje o technikach produkcji…

…i rzeczowe rozmowy o najlepszych technologiach

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl 212 / 20 14

Spotkanie było prolongatą Warszta-

tów Piwowarskich, jakie miały miejsce

w 2013 r. w Raciborzu, pod mecenatem

Browaru Zamkowego. Tegoroczną

sesję otworzył Marek Jakubiak, prezes

Browarów Regionalnych Jakubiak,

honorowy gospodarz Forum. Wszyscy

robimy coś dobrego dla piwowarstwa

w Polsce – przekonywał – nasze piwa

koncernowe bardzo dbają o jakość

i zaczynają być nawet eksportowym

hitem. Chociaż w dalszym ciągu jest

Polska piwną pustynią – sprawy idą w

coraz lepszym kierunku – podsumował

Jakubiak.

Martyna Zakręta

AGRO industry

Gorące dyskusje na temat browarów kontraktowych, kwestie prawa pracy oraz butelki zwrotnej zdominowały tegoroczne Forum Dyskusyjne Producentów Piwa, które odbyło się pod patronatem Browarów Regionalnych Jakubiak w Ciechanowie, na początku kwietnia br.

Uczestnicy mieli okazję wysłuchać

ciekawych referatów, m.in. Danuty Gut,

dyrektor biura ZPPP Browary Polskie

na temat zarządzania opakowaniami

zwrotnymi lub wziąć udział w dyskusji

na temat browarów kontraktowych czy

piw tradycyjnych.

Praktycznym elementem forum

był referat Adama Brzezińskiego,

adwokata, który odpowiadał na pytania

związane z zagadnieniami prawa

pracy.

Nie zabrakło również prezentacji

technicznych. Mętność jest parametrem

odgrywającym coraz ważniejszą rolę

Piwne dyskusje w Ciechanowie

22 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

b r o w a r n i c t w o

Co to znaczy piwo tradycyjne?

Tradycyjna technologia produkcji (technologia dostosowana do stylu piwa), stosowana na terytorium Polski przez okres nie krótszy niż 30 lat, niedopuszczalne używanie podczas produkcji preparatów enzymatycznych niepochodzących ze słodu, chmiel dodawany wyłącznie w postaci szyszek, granulatów oraz ekstraktów chmielowych. Pijmy tylko naturalne napoje, najlepiej tradycyjne – apelował Sebastian Wawszczak z Akademii Morskiej w Gdyni.

ięcew j z d ję ć n a w w w . a p b i z n e s l . p

r e l ac j a

fot.

APB

Trzech tenorów browarnictwa w Polsce: Marek Jakubiak (Browary Regionalne Jakubiak), Piotr Przybyło (Browar Amber) oraz Krzysztof Panek (Browar Fortuna)

W trakcie technicznej pogawędki: przedstawiciele Browaru Gościszewo oraz firmy JMR Europe

obok pomiaru przewodności w procesie

czyszczenia i rozdzielenia fazy. Pomiar

mętności jest niezbędny gdy wymagana

jest pełna kontrola zawartości cząste-

czek stałych jak i również obecności

zasad, kwasów i wody, lub gdy wyma-

gamy kontroli zanieczyszczenia medium.

Używanie niezawodnego wyposażenia

w instalacjach czyszczących zapewnia

pełną kontrolę oraz oszczędza koszty

– przekonywał Filip Kowalewski z firmy

Anderson – Negele. O analizatorze

piwa firmy Funke Gerber wypowiadał

się Krzysztof Antosik, założyciel firmy

Ekma.

przerwach między kolejnymi wystą-

pieniami można było skosztować piw

z aromatami firmy Tajga.

Po wykładach uczestnicy spotka-

nia przyjrzeli się jak warzy się piwo

w Browarze Ciechan. Zwieńczeniem

obrad była biesiada połączona z degu-

stacją piw, zorganizowana w gościnnych

progach gospodarza forum.

Forum Dyskusyjne Producentów

Piwa stało się doskonałą okazją do

wymiany poglądów, ugruntowania

wiedzy i spotkania w miłej atmosferze.

Dziękujemy wszystkim za udział i do

zobaczenia za rok!

232 / 20 14e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

Problemy z butelką zwrotną

Polska jest w tej chwili w takiej sytuacji, ze jeśli nie osiągnie wskaźników odzysku i recyklingu – będzie płacić surowe kary. Uczestnicy podkreślali, że polskie piwowarstwo ma wyjątkowo rozchwiany system zarządzania opakowaniami zwrotnymi a miliony butelek są wzajemnie tłuczone przez konkurentów. Przemawia przeze mnie głos rozpaczy – podsumował sytuację Marek Jakubiak. Czy nie warto zainspirować rozmów na ten temat pomiędzy wielkimi i małymi producentami? – pytał, bynajmniej nie retorycznie.

Kontraktowe browary posiadają swojego piwowara, który opracowuje recepturę, po czym samodzielnie

przygotowuje ją w wynajętym browarze. Korzyścią płynącą z takich browarów jest otwarcie na nowe receptury, nowe metody warzenia, testowanie możliwości browaru, edukacja – jak wyeliminować lekceważone niekiedy wady piwa (np. zwiększenie dbałości o czystość instalacji, dłuższe gotowanie, modyfikacja temperatury i długości fermentacji)

O co chodzi z browarami kontraktowymi?Zagrożeniem jest natomiast m.in. zdominowanie przez browar kontraktowy marek własnych browaru, jeśli nie w dystrybucji, to w świadomości konsumentów dzięki ciekawie prowadzonemu marketingowi. Całkowite pominięcie informacji przez browar kontraktowy o miejscu warzenia piwa sprowadza browar wynajmujący moce produkcyjne do anonimowej fabryki. Obecnie taka informacja występuje na większości etykiet, jednak już na innych nośnikach zazwyczaj nie – argumentowała Agnieszka Wołczaska-Prasolik z Cerevisia.pl

Rafał Kowalczyk opowiedział zebranym o rodzajach konkursów piw oraz metodach oceny

Zebrani goście mieli okazję zwiedzić Browar Ciechan wieczorową porą

Do Ciechanowa przyjechało ponad

50 gości z kraju i zagranicy

Danuta Gut (ZPPP) podzieliła się swoją szeroką wiedzą na

temat opakowań do piwa i sytuacji na rynku

opakowań zwrotnych

W Kocierzy pojawili się m.in. Mogens L.

Andersen (University od Copenhagen)

z wykładem o związkach pomiędzy tio-

lami a stabilnością piwa, Gert de Rouck

oraz Barbara Jaskulska-Goiris (Kaho

Sint-Lieven) z referatami dotyczącymi

zmian systemowych przedłużających

stabilność smaku oraz wpływu para-

metrów procesu na jakość i stabilność,

Roland Pahl (VLB Berlin), podejmujący

temat identyfikacji zmętnień, Anita

van Landschoot (Ghent University),

zajmująca się wpływem jonów metali

na stabilność koloidalną oraz Anneleen

Siedemnasta edycja zobowiązuje: do Kocierzy przyjechała cała śmietanka europejskich naukowców zajmujących się stabilnością piwa, a poziom prezentowanych wykładów był wyjątkowo wysoki.

Edyta Kordialik-Bogacka, Politechnika Łódzka

Serdecznie gratuluję organizatorom zorganizowania konferencji na tak wysokim poziomie merytorycznym. Uważam, że tegoroczna SzTF była

jedną z najciekawszych wśród dotychczas organizowanych. W wygłoszonych wykładach znaleźć można było wiele informacji praktycznych i rozwiązań problemów, które aktualnie napotykają w swojej pracy browarnicy. Bardzo

dobrym posunięciem okazało się zwrócenie się z zaproszeniem do wygłoszenia referatów do przedstawicieli zagranicznych ośrodków naukowych. Dzięki temu zyskaliśmy dostęp do najnowszej wiedzy z zakresu technologii browarniczej. Jestem przekonana, że XVII SzTF spełniła oczekiwania wszystkich uczestników i będą oni z nadzieją oczekiwać na kolejną edycję.

Maciej Sosnowski (Browar Sierpc), Mariusz Barwiński (GEA Westfalia), Paweł Zych (Browar Okocim), Tomasz Popik (Browar Perła) i Mirosław Bojanowski (Browar Sierpc) – w trakcie miłej pogawędki

Tegoroczna edycja zgromadziła kilkudziesię-ciu specjalistów zajmujących się stabilnością piwa z Polski i Europy

AD_directdrive hydrostop 105 x 297_Korr.indd 1 21.03.12 16:48

Po prostu lepsza wirówka:GEA Westfalia Separatordirectdirectdirectdirectdrive + hydrostopstopstopstopWszelkie możliwe, innowacyjne rozwiązania technicznew końcu dostępne również w wirówkach dlapiwowarstwa, sokownictwa, winiarstwa oraz innychnapojów.

GEA Westfalia Separator Polska Sp. z o.o.Aleje Jerozolimskie 212, 02-486 Warszawa, PolskaTelefon: +48 22 571 42 03, Fax: +48 22 571 42 10mariusz.barwinski@gea.com, www.gea.com

engineering for a better world

rek

lam

a

opinie

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

p a t r on a t A GR O indu s t r y

S z k o ł a T e c h n o l o g i i F e r m e n t a c j i – Kocierz 2014

ięcew j z d ję ć n a w w w . a p b i z n e s l . p

Wieme (Ghent University), podejmująca

temat kontroli jakości laboratoryjnej

piwa.

Konferencja zyskała także kilku-

nastu sponsorów, w tym m.in. Grupę

Żywiec. Komitet organizacyjny wydal

przy okazji Szkoły monografię, zawie-

rającą szereg wykładów dotyczących

stabilności piwa właśnie. Zaintere-

sowanych tematem odsyłamy do tej

specjalistycznej publikacji.

Więcej zdjęć do pobrania na stronie:

www.agro.apbiznes.pl

Agnieszka Salamon, Pracownia Piwa i Słodu ZO IBPRS

Program XVII Szkoły Technologii Fermentacji, zorganizowanej po raz kolejny w malowniczo położonym ośrodku Kocierz, obejmował

prezentacje referatów tematycznych w szeroko pojętym aspekcie stabilności piwa. Udział w obradach wzięli przedstawiciele świata nauki i techniki powiązani z branżą piwowarską i słodowniczą. Poza bogatym programem

merytorycznym konferencji, nie zabrakło czasu na dyskusje kuluarowe o nowych rozwiązaniach i problemach nurtujących współczesne browarnictwo. Wieczorne spotkania towarzyskie umiliły wszystkim uczestnikom pobyt na Kocierzy. Rozmowy przy kuflu piwa stały się okazją do wymiany doświadczeń, nawiązywania współpracy i znajomości.

Aleksander Poreda, prezes Stowarzyszenia Wspierania Inicjatyw Nauka-Przemysł uroczyście otworzył obrady XVII edycji „Szkoły”

Robert Najman (Ecolab) przedstawił ofertę firmy w zakresie zarządzania higieną w nowoczesnym browarze

Wilbert Heijne oraz Joost van Run (DSM) przyjechali do Kocierzy wprost z Holandii

Tomasz Zajaczkowski (Malteurop) i Petr Basar (Diversey)

rek

lam

a

opinie

e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl

S z k o ł a T e c h n o l o g i i F e r m e n t a c j i – Kocierz 2014

J.Z.

fot.

APB

W pięknych wnętrzach neorenesansowego pałacu

Karola Scheiblera miała miejsce ceremonia nadania

tytułów Piwo Roku 2013, Restauracyjne Piwo Roku

2013 oraz Piwowar Domowy Roku 2013, Towarzystwa

Promocji Kultury Piwa Bractwo Piwne.

i jesteśmy dumni, że medal przypadł

piwu Książęcemu Ciemnemu Łagod-

nemu, jednemu z kilku wariantów piw

Książęcych, powiedział nam Leszek

Popiołek, główny piwowar Browaru

Książęcego. Dodał jednocześnie, iż

Piwa Książęce to piwa warzone ze

szczególnym pietyzmem dla prawdzi-

wych smakoszy i koneserów.

Z kolei Pszeniczne Browaru Piw-

na Gdańsk otrzymało wyróżnienie

w kategorii Restauracyjne Piwo Roku

2013 Bractwa Piwnego.

Tytułem PIWOWARA ROKU 2013

mianowany został Jacek Stachowski.

Martyna ZakrętaAGRO industry

Leszek Popiołek – główny piwowar Browaru Książęcego oraz Andrew Highcock – prezes zarządu Kompanii Piwowarskiej nagrodzonej za Książęce Ciemne Łagodne

Tomasz Rzepnicki – właściciel browaru Piwna Gdańsk i Wojciech Piasecki-Wieliczko – piwowar, odbierający nagrodę za piwo pszeniczne z rąk Marka Suligi – wielkiego mistrza Bractwa Piwnego

Laury Bractwa Piwnego

Jacek Stachowski – Domowy Piwowar Roku 2013

W kategorii Piwo Roku 2013 zwy-

ciężyło Książęce Ciemne Łagodne,

produkowane przez Kompanię Pi-

wowarską S.A. Cieszymy się bardzo

Po części oficjalnej spotkania, zebrani goście zostali zaproszeni do degustacji zwycięskich piw w klimatycznych pomieszczeniach Muzeum Kinematografii

26 e - w y d a n i e d o p o b r a n i a n a : www.agro.apbiznes.pl2 / 20 14

b r o w a r n i c t w o

r e l ac j a

Bezpieczeństwo żywności. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i tym samym stanu zdrowia ludności.

Mleczarnie, zakłady mięsne, drobiarskie, producenci alkoholi i napojów oraz inne zakłady przetwórstwa spożywczego wymagają wody procesowej wysokiej jakości. Woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań w tej gałęzi przemysłu, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.

Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradz­two przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwiso­wych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.

Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zapro­jektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.

Uzdatnianie wody w przemyśle spożywczym i napojowym

Woda procesowa

Woda jako składnik produktu

Woda chłodniczaWoda kotłowa

Woda płucząca

Woda pitna

info@eurowater.plwww.eurowater.pl

Centrala IzabelinTel.: +48 22 722 80 25

Eurowater Sp. z o.o.

Oddział WrocławTel.: +48 71 345 01 15

Oddział GdańskTel.: +48 509 590 071

Jedyny w Polsce profesjonalny konkurs piw

www.goldenbeer.com.pl

Golden Beer Poland

fot.

APB

Bezpieczeństwo żywności. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i tym samym stanu zdrowia ludności.

Mleczarnie, zakłady mięsne, drobiarskie, producenci alkoholi i napojów oraz inne zakłady przetwórstwa spożywczego wymagają wody procesowej wysokiej jakości. Woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań w tej gałęzi przemysłu, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.

Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradz­two przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwiso­wych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.

Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zapro­jektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.

Uzdatnianie wody w przemyśle spożywczym i napojowym

Woda procesowa

Woda jako składnik produktu

Woda chłodniczaWoda kotłowa

Woda płucząca

Woda pitna

info@eurowater.plwww.eurowater.pl

Centrala IzabelinTel.: +48 22 722 80 25

Eurowater Sp. z o.o.

Oddział WrocławTel.: +48 71 345 01 15

Oddział GdańskTel.: +48 509 590 071

Bezpieczeństwo żywności. Właściwe uzdatnianie wody przyczynia się do bezpieczeństwa żywności i tym samym stanu zdrowia ludności.

Mleczarnie, zakłady mięsne, drobiarskie, producenci alkoholi i napojów oraz inne zakłady przetwórstwa spożywczego wymagają wody procesowej wysokiej jakości. Woda chłodnicza, woda płucząca i para to niektóre tylko przykłady wymagań w tej gałęzi przemysłu, gdzie niezbędne jest dodatkowe oczyszczanie wody w jednym lub wielu krokach.

Unikalne rozwiązania. Firma EUROWATER oferuje doradz­two przy projektowaniu i doborze urządzeń, wyborze materiałów, sterowania, dokumentacji i umów serwiso­wych dostosowanych pod indywidualne wymagania klientów.

Uzdatnianie wody od 1936 roku. Firma EUROWATER posiada wiedzę, doświadczenie i technologie do zapro­jektowania najbardziej optymalnych stacji uzdatniania wody.

Uzdatnianie wody w przemyśle spożywczym i napojowym

Woda procesowa

Woda jako składnik produktu

Woda chłodniczaWoda kotłowa

Woda płucząca

Woda pitna

info@eurowater.plwww.eurowater.pl

Centrala IzabelinTel.: +48 22 722 80 25

Eurowater Sp. z o.o.

Oddział WrocławTel.: +48 71 345 01 15

Oddział GdańskTel.: +48 509 590 071

IV Międzynarodowe Forum Technologii Browarniczych7-9 października 2014, Warka – Warszawa

www.apbiznes.pl