6. Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Alicja J ędrzejczyk

Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy 322[01]Z1.01

Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 1

Recenzenci: dr n. med. Małgorzata Figurska mgr Katarzyna Zarębska Opracowanie redakcyjne: mgr Alicja Jędrzejczyk Konsultacja: mgr inŜ. Halina Śledziona Poradnik stanowi podstawę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01]Z1.01 „Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka stomatologiczna. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Organizacja gabinetu stomatologicznego 7 4.1.1.Materiał nauczania 7 4.1.2.Pytania sprawdzające 20 4.1.3.Ćwiczenia 21 4.1.4.Sprawdzian postępów 22

4.2. Praca zespołu stomatologicznego 23 4.2.1. Materiał nauczania 23 4.2.2. Pytania sprawdzające 27 4.2.3. Ćwiczenia 27 4.2.4. Sprawdzian postępów 28

5. Sprawdzian osiągnięć 29 6. Literatura 33


1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności dotyczącej organizacji pracy w gabinecie stomatologicznym.

W poradniku zamieszczono: – wymagania wstępne, w których wyszczególniono jakie umiejętności powinieneś posiadać

przed przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej, – cele kształcenia, pokazują jakie umiejętności opanujesz po przeprowadzeniu procesu

kształcenia, – materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, aby umoŜliwi ć

wykonanie ich w praktyce, – pytania sprawdzające, które umoŜliwi ą ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń

potwierdzających nabycie umiejętności, – ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz

wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia, pomogą ukształtować umiejętności praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

– sprawdzian postępów pomoŜe ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, – sprawdzian osiągnięć, po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej

pozwoli ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia, – wykaz literatury.


Schemat układu jednostek modułowych

322[01]Z1 Organizacja pracy

w gabinecie stomatologicznym

322[01]Z1.01 Przygotowanie gabinetu

stomatologicznego do pracy

322[01]Z1.02 Przygotowanie materiałów

stomatologicznych

322[01]Z1.03 Przygotowanie aparatury

oraz instrumentów stomatologicznych


2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony

środowiska, – stosować podstawy dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym, – rozpoznawać budowę anatomiczną, fizjologię i patofizjologię narządu Ŝucia, – stosować leki uŜywane w leczeniu chorób jamy ustnej, – nawiązać i utrzymywać kontakty międzyludzkie, – stosować przepisy prawa i zasady ekonomiki w ochronie zdrowia.


3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – scharakteryzować specjalności stomatologiczne, – rozróŜnić rodzaje zabiegów stomatologicznych, – zinterpretować standardy techniczne gabinetu stomatologicznego, – scharakteryzować wyposaŜenie gabinetu stomatologicznego i poradni stomatologicznej, – scharakteryzować organizację wewnętrzną gabinetu i poradni stomatologicznej, – zaplanować rozmieszczenie mebli, sprzętu, urządzeń, narzędzi i materiałów w gabinecie,

określić zasady pracy w gabinecie stomatologicznym i poradni stomatologicznej, – określić zakres obowiązków członków zespołu stomatologicznego, – określić zakres zadań asystentki stomatologicznej, – zaplanować i zorganizować pracę zgodnie z wymaganiami ergonomii, – dobrać środki ochrony indywidualnej, – dokonać klasyfikacji urządzeń oraz instrumentów stomatologicznych i określić ich

zastosowanie, – scharakteryzować budowę i określić zastosowanie instrumentów do leczenia

zachowawczego, – scharakteryzować budowę i określić zastosowanie instrumentów do opracowywania

kanałów korzeniowych, – scharakteryzować instrumenty do usuwania zębów, – scharakteryzować pomocnicze instrumenty chirurgiczne, – scharakteryzować instrumenty i urządzenia do usuwania złogów nazębnych, – scharakteryzować narzędzia protetyczne i ortodontyczne, – wyjaśnić zasady obsługi urządzeń stosowanych w stomatologii, – określić wyposaŜenie stanowiska pracy do wykonywania zabiegów róŜnymi metodami, – określić zasady pracy metodą tradycyjną, – określić zasady pracy metodą „na cztery ręce”, – scharakteryzować czynności lekarza dentysty oraz asystentki stomatologicznej podczas

pracy metodą „na cztery ręce”, – określić zasady pracy metodą „centric”, – scharakteryzować czynności asystentki stomatologicznej wykonywane przed

rozpoczęciem zabiegu stomatologicznego, – scharakteryzować czynności asystentki stomatologicznej wykonywane między

przyjęciami pacjentów, – scharakteryzować czynności asystentki stomatologicznej wykonywane po zakończeniu

zabiegów stomatologicznych i przygotowaniem gabinetu do pracy na dzień następny, – określić postawę ciała lekarza dentysty, asystentki i pacjenta podczas wykonywania

zbiegów stomatologicznych.


4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Organizacja gabinetu stomatologicznego 4.1.1. Materiał nauczania

Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w Instrukcji nr 5 z 1979 r. określiło zadania i organizację opieki stomatologicznej. Opieka stomatologiczna jest organizowana w poradniach działalności podstawowej i poradniach specjalistycznych, które funkcjonują w systemie zakładów publicznych i nie publicznych. Poradnia stomatologiczna to pomieszczenie lub zespół pomieszczeń przeznaczonych do udzielania indywidualnych świadczeń profilaktyczno-leczniczych w dziedzinie stomatologii zachowawczej, chirurgii stomatologicznej, chirurgii szczękowej, ortodoncji, stomatologii dziecięcej, protetyki stomatologicznej, chorób błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia.

W zakresie działalności ambulatoryjnej wyróŜniamy:

Poradnia/gabinet Rodzaj udzielanych świadczeń

1 Stomatologii ogólnej

Leczenie zachowawcze chorób twardych tkanek zęba, leczenie podstawowe chorób przyzębia, w tym usuwanie kamienia i nalotu nazębnego (higienizacja jamy ustnej), leczenie powikłań próchnicy zębów – chorób miazgi, ozębnej bądź leczenie chirurgiczne tych powikłań – ekstrakcje zębów, przygotowanie do leczenia protetycznego – higienizacja, leczenie chirurgiczne i orzecznictwo lekarsko-stomatologiczne. Realizacja programu oświaty zdrowotnej stomatologicznej oraz działań na rzecz promocji zdrowia w stomatologii.

2 Stomatologii zachowawczej Świadczenia leczniczo-profilaktyczne w zakresie próchnicy zębów oraz jej

powikłań, leczenie endodontyczne, leczenie podstawowe i profilaktyka chorób przyzębia, oświata zdrowotna i promocja zdrowia w stomatologii.

3 Stomatologii dziecięcej Profilaktyka stomatologiczna chorób narządu Ŝucia u dzieci do 15 r. Ŝ.,

prewencją próchnicy i jej powikłań (lakowanie zębów, higienizacja jamy ustnej – instruktaŜe i nauka szczotkowania zębów, prowadzenie badań przeglądowych profilaktycznych, dyspanseryzacja grup wysokiego ryzyka, np. wad ortodontycznych, próchnicy).

4 Chirurgii stomatologicznej Zakres zabiegów chirurgicznych dotyczy wyrostka zębodołowego i tkanek

miękkich, tzw. zabiegów trudnych, ekstrakcji zębów, zabiegów na rzecz leczenia ortodontycznego, protetycznego czy zabiegów konsultacyjnych.

5 Periodontologii Profilaktyka oraz leczenie specjalistyczne chorób przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej. Profil zabiegowy gabinetu zbliŜony jest do chirurgicznego, uzupełniony postępowaniem leczniczo-rehabilitacyjnym, opartym na róŜnych formach fizykoterapii przyzębia.


6 Chirurgii szczękowej Świadczenia zabiegowe poszerzone o zabiegi ambulatoryjne w obrębie części twarzowej czaszki, szczególnie w zakresie traumatologii szczękowo-twarzowej i chirurgii onkologicznej łagodnych guzów narządu Ŝucia.

7 Protetyki stomatologicznej Rehabilitacja protetyczna narządu Ŝucia w stanach wymagających uzupełnienia

braków zębowych, rehabilitacji zaburzeń czynnościowych stawów skroniowo-Ŝuchwowych oraz zaburzeń ortopedycznych, np. pourazowych.

8 Ortodoncji Profilaktyka, leczenie i rehabilitacja czynnościowa zaburzeń wrodzonych i nabytych układu stomatognatycznego u dzieci i młodzieŜy.

Wśród wyŜej wymienionych brakuje poradni gerostomatologii, typu specjalistycznego,

realizujące świadczenia i zaspokajające potrzeby zdrowotne ludzi starszych oraz specjalistycznych gabinetów dla osób specjalnej troski.

Odrębnym typem gabinetów są gabinety rentgenodiagostyki stomatologicznej, wykonujące badania rentgenowskie narządu Ŝucia na rzecz wymienionych wcześniej poradni stomatologicznych.

Gabinety prywatnej praktyki stomatologicznej udzielają świadczeń w zakresie przekraczającym określony profil specjalistyczny poszczególnych poradni. Mają one często charakter wielospecjalistyczny, włącznie z własną bazą diagnostyczną – rentgenowską.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 marca 2000 r. określa wymagania, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt medyczny, słuŜące wykonywaniu praktyki.

Gabinet powinien składać się z pomieszczenia zabiegowego, poczekalni, wydzielonego miejsca do przechowywania odzieŜy wierzchniej dla pacjentów i osobnego dla personelu. Pomieszczenie zabiegowe przy zainstalowaniu jednego fotela musi mieć powierzchnię, co najmniej 12 m2, wysokość 2,5 m, jeśli wykonywane są zabiegi w znieczuleniu ogólnym to powierzchnia wymagana wzrasta do 20 m2 a wysokość do 3 m. Poradnia musi być wyposaŜona w instalację: elektryczną, grzewczą, wodociągową i kanalizacyjną.

Oświetlenie powinny stanowić trzy źródła światła: naturalne, ogólne (sufitowe), miejscowe (reflektor). W celu ochrony przed nadmiernym nasłonecznieniem naleŜy okna zabezpieczyć odpowiednimi przysłonami. Wentylacja gabinetu musi być naturalna (okna), grawitacyjna kanałowa a w gabinetach chirurgicznych dodatkowo mechaniczna (klimatyzacja).

Podłoga powinna być wykonana z materiałów gładkich, zmywalnych, odpornych na działanie środków dezynfekcyjnych. Ściany powinny być gładkie, wykończone materiałami trwałymi do wysokości 1,6 m.

Gabinet musi być wyposaŜony w zlew dwukomorowy, umywalkę z doprowadzeniem bieŜącej, ciepłej i zimnej wody, podajnik mydła w płynie, pojemnik na ręczniki jednorazowe, pojemniki na odpady. Rozporządzenie wymusza równieŜ obowiązek posiadania lampy bakteriobójczej. WyposaŜenie i urządzenie gabinetu jest związane z rodzajem działalności i musi uwzględniać zasady ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawidłowe funkcjonowanie poradni stomatologicznej zaleŜy od jej wyposaŜenia w sprzęt, instrumenty, materiały i leki oraz od takiego ich ustawienia (rozmieszczenia), aby urządzenia były w zasięgu rąk lekarza i asystentki. Asystentka musi dbać o to, aby sprzęt był sprawny, instrumenty właściwie odkaŜone, wyjałowione i konserwowane. Wszystkie instrumenty, materiały i leki muszą mieć stałe miejsce w szafkach.


Rys. 1. Schemat wyposaŜenia gabinetu [wykonanie autora]

Do wyposaŜenia podstawowego zaliczamy: – fotel stomatologiczny, – wiertarkę wolnoobrotową i turbinę, – spluwaczkę, – ślinociąg i ssak, – reflektor, – asystor.

Rys. 2. Unit z fotelem stomatologicznym [2, s. 21]

Wszystkie te elementy wchodzą w skład unitu stomatologicznego. WyposaŜenie specjalistyczne uzaleŜnione jest od rodzaju pracy wykonywanej

w gabinecie: – radiowizjograf, – aparatura do narkozy, – aparaty do fizykoterapii, – mikroskop, – mikromotor endodontyczny, – aparaty ultradzwiękowe do periodontologii, chirurgii, – mikromotor implantologiczny z fizjodyspenserem.

WyposaŜenie

podstawowe specjalistyczne pomocnicze


WyposaŜenie pomocnicze stanowią: – aparatura do sterylizacji, – piaskarka, – komputer, – meble, – urządzenia sanitarne i higieniczne, – urządzenia socjalne.

Rys. 3. Sterylizator kulkowy [2, s 24]

Rys. 4. Myjka ultradźwiękowa [2, s. 24]


Rys. 5. Autoklaw [2, s. 24]

Organizacja wewnętrzna gabinetu powinna uwzględniać moŜliwość najbardziej efektywnej pracy przy jak najmniejszym wysiłku. Uwzględniając wytyczne określające standardy techniczne gabinetu naleŜy odpowiednio dobrać umeblowanie. Meble powinny być wykonane z materiałów zmywalnych, odpornych na działanie płynów dezynfekcyjnych, posiadać atesty. Ilość i forma szafek uzaleŜniona jest od specjalności gabinetu i jego wyposaŜenia w sprzęt. Powinny one zapewniać bezpieczne, stabilne umieszczenie urządzeń oraz korzystanie z nich w sposób najbardziej ergonomiczny. NaleŜy pamiętać o specjalnej szafce na leki, materiały sterylne i osobnej na niesterylne, bieliznę i narzędzia. WaŜne jest równieŜ zaplanowanie odpowiedniego pomieszczenia słuŜącego do dezynfekcji i sterylizacji narzędzi.

g a h b i c j

d e f Rys. 6. Przykładowe pomieszczenie do sterylizacji a)miejsce studzenia narzędzi, b) autoklaw, c) artykuły do

sterylizacji, d) pakiety do sterylizacji, e) miejsce pakowania, f) miejsce studzenia, g) zlew do mycia rąk, h) otwory na odpady, i) zlewy do mycia rąk i narzędzi, j) miejsce przygotowania końcówek; myjka/dezynfektor pod blatem. [1, s. 130]


Centralnym urządzeniem gabinetu jest unit. Jego ustawienie do pracy wymusza układ innych aparatów i mobilnych mebli. Specyfika poradni stomatologicznej dyktuje odpowiednie przygotowanie jej do pracy.

W poradniach działalności podstawowej na stoliku lekarskim ustawia się tylko niezbędne, stale potrzebne instrumenty, leki i materiały. NaleŜą do nich: zestaw narzędzi na tacy zafoliowany (w kasecie), wiertła, kamienie, wałeczki i kwadraciki z ligniny, rękawiczki gumowe, maska ochronna oraz w małym słoiczku peseta do wyjmowania wierteł (kamieni itp.). Leki, narzędzia kanałowe, kuleczki z waty, paseczki metalowe, celofanowe i ścierne, krąŜki, kalka dentystyczna itp. powinny być umieszczone w strzykawkach, endoboksach, w oddzielnych płytkach Petriego w asystorze, zawsze w tych samych szufladach, co ułatwia ich szybkie znalezienie.

Na stoliku asystentki powinny znaleźć miejsce: szklane płytki (bloczki papierowe), łopatki metalowe i agatowe (plastikowe) do przygotowania materiałów wypełniających oraz najczęściej stosowane materiały do wypełnień.

WyposaŜenie wymienionych stolików będzie ulegać zmianom zaleŜnie od specjalności gabinetu (wykonywanych zabiegów) i upodobań stomatologa.

W poszczególnych dziedzinach stomatologii uŜywane są róŜnorodne urządzenia

i narzędzia. Zestawy instrumentów moŜemy podzielić w zaleŜności od zaplanowanych zabiegów na:

– diagnostyczne, – do leczenia zachowawczego, – do leczenia biologicznego, – kanałowego, – periodontologicznego, – chirurgicznego, – ortodontycznego itp. Leczenie zachowawcze

W stomatologii zachowawczej podstawowy zestaw narzędzi składa się z: lusterka stomatologicznego, zgłębnika(sondy), szczypczyków stomatologicznych(pęsety). Do tego zestawu naleŜy zaliczyć takŜe strzykawkę wodno-powietrzną.

Strzykawka słuŜy do przepłukiwania i osuszania ubytków, powierzchni zębów, wypełnień, itp.

Zgłębnik słuŜy do oceny szczelności wypełnień, gładkości tkanek zęba, lokalizacji ubytków.

Lusterko pomaga wzrokowo ocenić stan jamy ustnej, oświetla pole zabiegowe, pomaga przytrzymać i odsuwać tkanki, moŜe równieŜ słuŜyć do opukiwania zębów w celach diagnostycznych.

Pęseta pomaga we wprowadzaniu i wyjmowaniu opatrunków i leków do jamy ustnej. Do opracowywania ubytków próchnicowych słuŜą tradycyjne instrumenty ręczne

i maszynowe. Maszynowe są to narzędzia do uŜywania na kątnicy wolnoobrotowej i turbinie oraz na prostnicy.

Obecnie moŜliwe jest opracowanie ubytków laserem, metodą abrazji powietrznej, ozonem oraz specjalnym Ŝelem.

Narzędzia maszynowe do szkliwa: – kamienie karborundowe, – kamienie diamentowe, – wiertła diamentowe, – krąŜki ścierne.


Narzędzia do zębiny: – wydrąŜacze (ekskawatory) do ręcznego opracowania, – wiertła stalowe, z węglików spiekanych, diamentowe.

Ze względu na kształt główki wiertła moŜemy podzielić na:

– róŜyczkowe z główka w kształcie kuli, słuŜą do usuwania zmian próchnicowych, trepanacji komory, poszerzania ubytku,

– szczelinowe o kształcie walca do opracowania bruzd, – odwrócone stoŜki do opracowania dna i ścian ubytku, – tarczowe uŜywane sporadycznie, – specjalne np. do gładzenia, do usuwania ćwieków .

Rys. 7. Wiertła diamentowe [1, s. 186]

Rys. 8. Wiertła stalowe [1, s.186]

Narzędzia do separacji zębów:

– rozsuwacze proste i złoŜone do czasowego rozdzielenia zębów.

Narzędzia do izolacji zębów od dostępu śliny: – językotrzymacz, – ślinochron (koferdam).


Rys. 9. Zestaw do zakładania ślinochronu [1, s. 168]

W skład koferdamu wchodzą: dziurkacz do gumy, kleszcze do zakładania klamer, guma, klamry oraz dodatkowo gumeczki i nitki międzyzębowe.

Narzędzia do uzupełniania i odbudowy zęba słuŜą do odtworzenia powierzchni, izolują od dostępu wilgoci z kieszonki dziąsłowej.

NaleŜą tu: – kształtki celuloidowe, – formówki jednościenne, – formówki pierścieniowe. a) b)

Rys. 10. Formówki: a) pierścieniowa, b) jednościenna [2, s. 36]

Kształtki celuloidowe mają gotowy kształt i tylko docinamy je przyszyjkowo. Formówki są to narzędzia (pamiętać o sterylizacji), na które zakładamy metalowe lub celuloidowe paseczki (dostępne są proste lub profilowane). W celu uŜycia naleŜy paseczek zamocować na odpowiednią kształtkę (pierścieniowa, jednościenna). Tak przygotowane narzędzie zakładamy na ząb i napinamy pasek formując powierzchnię. Następnie lekarz zakłada wypełnienie. Po związaniu odbudowa zęba musi zostać dopasowana do zgryzu. W tym celu asystentka stomatologiczna odpowiednim zestawem narzędzi: sprawdza szczelność wypełnienia okolicy przyszyjkowej oraz kalką zwarciową powierzchnię Ŝującą. Jeśli na wypełnieniu pojawi się odcisk kalki lub brzeg dodziąsłowy wymaga korekty to naleŜy dane miejsce spiłować i wygładzić.

Narzędzia do wypełniania ubytków: – nakładacze, – upychadła.


Do przygotowania materiałów do wypełnień uŜywamy: – płytek szklanych, – płytek papierowych, – łopatek metalowych, – łopatek plastikowych, – utrząsarek.

Płytki i łopatki słuŜą do ręcznego przygotowania wypełnień stałych i czasowych. Utrząsarki do maszynowego przygotowania materiałów obecnie kapsułkowanych.

Do opracowania wypełnień stosujemy: krąŜki i paski ścierne, kamienie, gładziki i gumki. Leczenie endodontyczne

Narzędzia do leczenia endodontycznego dzielimy na ręczne i maszynowe. W zaleŜności od zastosowania wyróŜniamy: – miazgociągi, – rozszerzacze kanałowe(typu H, S, K, „szczurze ogony”), – poszukiwacze, – igły Millera, – ćwieki papierowe, – igły Lentulo, – igły Druxa, – upychadła kanałowe, – upychadła do ćwieków gutaperkowych.

a) b) c) d) e)

Rys. 11. Narzędzia endodontyczne: a, b – miazgociągi, c – igła Lentulo, d – poszerzasz, e – szczurzy ogon. [4,s. 108]

Wszystkie narzędzia endodontyczne powinny znajdować się w pojemnikach zwanych

endoboksami, które słuŜą do przechowywania i sterylizacji. Pomocą w leczeniu są specjalne mikromotory endodontyczne, które posiadają bardzo małe obroty. Do pomiaru długości kanału słuŜą endometry.

Usuwanie złogów nazębnych moŜe odbywać się ręcznie lub maszynowo. Do ręcznego usuwania złogów słuŜą:

– skrobaczki, – kirety, – sierpy,


– lemiesze, – pilniczki, – motyczki, – dłutka.

a) b) c) d)

Rys. 12. Narzędzie do ręcznego usuwania złogów: a) dłutko, b) sierp prosty, c) motyczka, d) kireta. [3, s.103]

Trzymamy je trzema palcami uchwytem pisarskim, podpierając rękę na zębie pacjenta

lub na drugiej ręce. Ruch narzędzia powinien być płynny i nie traumatyzować przyzębia. Aparaty ultradzwiękowe (skalery) słuŜą do maszynowego usuwania kamienia. Usuwanie złogów polega w nich na wykorzystaniu zjawiska kawitacji. Pod wpływem

drgań kamień odpada od powierzchni zęba. Aparaty te mają w swoim wyposaŜeniu róŜne końcówki (do powierzchni międzyzębowych, wklęsłych, płaskich). UŜywamy je bardzo delikatnie, bez ucisku. Kąt pomiędzy końcówką a powierzchnią zęba powinien wynosić ok.15o. Jeśli jednak zostaną one uŜyte nieprawidłowo mogą spowodować uszkodzenia tkanek zęba. Piaskarka

Do usuwania nalotów moŜna wykorzystać piaskarkę, pamiętając, aby końcówka nie była skierowana w stronę kieszonki dziąsłowej. Przy zabiegu piaskowania obowiązkowo uŜywamy ssaka w celu szybkiego odessania piasku, wody i brudu.

Po usunięciu złogów naleŜy zęby wypolerować. Do tego celu uŜywamy szczoteczek i gumeczek na kątnicę. Przy małych obrotach mikrosilnika i uŜyciu odpowiednich past polerskich wygładzamy korony i szyjki zębów. Narzędzia chirurgiczne

Do iniekcji: – strzykawki (jednorazowe i wielorazowe typu „Carpula”), – igły jednorazowe – urządzenia do automatycznego podawania środków znieczulających z fizjologiczna

prędkością.


Strzykawki wielorazowe słuŜą jako „pistolety” do załadowania gotowych wkładów ze środkiem znieczulającym. UŜywamy do nich specjalnych igieł, które same przebijają ampułkę.

Rys. 13. Rodzaje strzykawek [1, s. 190]

Do usuwania zębów słuŜą: – kleszcze Bertena, – kleszcze Meissnera, – dźwignie proste i boczne. a) b)

Rys. 14. Narzędzia do ekstrakcji: a) dźwignia prosta, b) zestaw kleszczy Meissnera [4, s.115]


Rys. 15. Kleszcze Bertena [4, s.114]

Pomocnicze: – łyŜeczki zębodołowe, – wiertła chirurgiczne i dłuta, – kleszcze kostne, – raspatory, – zgłębniki chirurgiczne, – skalpele, – noŜyczki, – kleszczyki hemostatyczne, – haki, – imadła, – igły i nici chirurgiczne, – szczękorozwieracze, – ochraniacze na palec.

Obecnie w chirurgii wykorzystywane są urządzenia piezoelektryczne z dodatkowym chłodzeniem, które mają odpowiednie końcówki do cięcia i preparacji kości, oraz specjalne mikromotory z fizjodyspenserem wykorzystywane w implantologii.

Narzędzia protetyczne i ortodontyczne:

– łyŜki wyciskowe: górne i dolne, całkowite i częściowe, – miski i łopatki do zarabiania, – łopatka i noŜyk do wosku, – noŜyk do gipsu, – kleszcze protetyczne, – kleszcze ortodontyczne, – narzędzia pomiarowe, – cyrkiel ortodontyczny, – gumki regulacyjne, – instrumenty do szlifowania.


Rys. 16. Kleszcze protetyczne [2, s.57]

Rys. 17. Kleszcze ortodontyczne [2, s. 57]


a) b)

c)

Rys. 18. ŁyŜki do wycisków: a) częściowe, b) połówki, c)całkowite góra i dół [4, s.121]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są wymagania ministerialne dotyczące gabinetów stomatologicznych? 2. Co naleŜy do wyposaŜenia gabinetu stomatologicznego? 3. Jakie narzędzia słuŜą do opracowywania szkliwa? 4. Jakie narzędzia słuŜą do opracowywania zębiny? 5. Jakie narzędzia słuŜą do wypełniania ubytku? 6. Jakie narzędzia są potrzebne do przygotowania wypełnień? 7. Jakie narzędzia słuŜą do skalingu? 8. Jakie instrumenty potrzebne są do leczenia kanałowego?


4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przygotuj i pogrupuj narzędzia do usuwania złogów nazębnych, stosowane do leczenia zachowawczego i endodontycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić narzędzia, 2) zorganizować stanowisko pracy, 3) zaplanować tok postępowania, 4) wykonać tabelę, 5) zadbać o bhp i ochronę osobistą, 6) dokonać podziału i sprawdzenia narzędzi, 7) zaprezentować i omówić pracę.

Narzędzia do usuwania złogów nazębnych

Narzędzia stosowane do leczenia zachowawczego

Narzędzia stosowane do leczenia endodontycznego

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– odzieŜ ochronna, – kasety do narzędzi, – poradnik dla ucznia, – narzędzia do usuwania złogów nazębnych, do leczenia zachowawczego i endodontycznego. Ćwiczenie 2

Zaplanuj ustawienie mebli i sprzętu w gabinecie stomatologicznym. Wykorzystaj makietę gabinetu oraz modele mebli i aparatury medycznej. Uzasadnij swój wybór.


1) przygotować makietę i modele, 2) zorganizować stanowisko pracy, 3) zaplanować tok postępowania, 4) zadbać o bhp i ochronę osobistą, 5) ustawić sprzęty wg swojego planu, 6) zaprezentować i omówić pracę.


WyposaŜenie stanowiska pracy: – odzieŜ ochronna, – poradnik dla ucznia – makieta i modele aparatury medycznej. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić wymagania ministerialne dotyczące gabinetów

stomatologicznych? � � 2) określić wyposaŜenie gabinetu stomatologicznego? � � 3) wskazać narzędzia do opracowywania szkliwa? � � 4) wskazać narzędzia do opracowywania zębiny? � � 5) wskazać narzędzia do wypełniania ubytku? � � 6) wskazać narzędzia potrzebne do przygotowania wypełnień? � � 7) wskazać narzędzia do skalingu? � � 8) wskazać instrumenty potrzebne do leczenia kanałowego? � �


4.2. Praca zespołu stomatologicznego 4.2.1. Materiał nauczania

Opieka stomatologiczna opiera się na pracy zespołu stomatologicznego.

Rys. 19. Schemat pracy zespołu stomatologicznego [rysunek autora]

Pracą zespołu kieruje lekarz.

Asystentka stomatologiczna pracuje na zlecenie i pod nadzorem lekarza. Do jej zadań

naleŜą: − podstawowe działania profilaktyczno-lecznicze, − edukacja i promocja zdrowia, − oznaczanie wskaźników (higieny, próchnicy, periodontopatii), − przygotowanie i organizacja pracy gabinetu, − przygotowanie pacjenta do zabiegów, − czynna asysta przy zabiegach, − wykonywanie zabiegów profilaktycznych, − wykonywanie zabiegów leczniczych pod nadzorem stomatologa, − wykorzystywanie aparatury diagnostycznej i leczniczej, − wykonywanie ćwiczeń ortodontycznych, − działanie aseptyczne i antyseptyczne w gabinecie, − prowadzenie dokumentacji medycznej.

Asystentka stomatologiczna wspomaga lekarza w działalności leczniczej i rehabilitacyjnej. Do podstawowych czynności asystentki stomatologicznej naleŜą: − przygotowanie poradni (gabinetu) do pracy wraz z odpowiednimi zestawami narzędzi,

LEKARZ STOMATOLOG

higienistka

stomatologiczna

technik dentystyczny

asystentka

stomatologiczna


materiałów i leków, − przygotowanie pacjentów do zabiegów − czynne asystowanie przy zabiegach, − prowadzenie dokumentacji i sprawozdawczości.

Przygotowanie gabinetu przed rozpoczęciem pracy polega na: − włączeniu do sieci elektrycznej i sprawdzeniu działania urządzeń, − przygotowaniu stolika lekarskiego (asystora), − przygotowaniu stolika asystentki, − przewietrzeniu gabinetu.

Technik dentystyczny pracuje na zlecenie stomatologa w zakresie rehabilitacji protetycznej i ortodontycznej.

Praca zespołowa musi uwzględniać: podział czynności, współpracę i odpowiedzialność.

Przykładem takiej współpracy jest czynna i bierna asysta, planowanie profilaktyczno-lecznicze, projektowanie i wykonanie uzupełnień protetycznych i aparatów ortodontycznych.

NaleŜy przestrzegać przepisów dotyczących higieny i bezpieczeństwa pracy. Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy polega na:

− włączeniu prądu i sprawdzeniu działania urządzeń, − przygotowaniu asystora i stolika asysty, − przygotowaniu narzędzi i materiałów sanitarnych, − wietrzeniu.

Materiały sanitarne naleŜą do podstawowych artykułów uŜywanych podczas wykonywania wszystkich zabiegów. NaleŜą do nich: bielizna zabiegowa, materiały opatrunkowe, materiały jednorazowe. Obecnie wszystkie one są dostępne w sterylnych, fabrycznych opakowaniach. WaŜne jest, aby dokładnie dobrać środki ochrony indywidualnej zarówno dla pacjenta jak i dla członków zespołu.

W zaleŜności od rodzaju gabinetu i zakresu jego działalności poza podstawowymi narzędziami, materiałami i lekami, na stoliku lekarskim przygotowuje się sprzęt specjalistyczny.

Przykładowo: − do zabiegów periodontologicznych – skaler, − do chirurgicznych– narzędzia do usuwania zębów, − do rehabilitacji– aparaturę fizykoterapeutyczną.

Pacjent powinien mieć przygotowaną serwetę ochronną, jednorazowy kubek z płynem do płukania jamy ustnej. Fotel powinien być ustawiony w pozycji wygodnej dla pacjenta i uwzględniającej zasady ergonomii pracy zespołu stomatologicznego. Po zakończonej wizycie jednego pacjenta naleŜy stanowisko pracy sprzątnąć i przygotować dla następnego.

OdkaŜamy rejon pola zabiegowego, zmieniamy narzędzia na sterylne, szykujemy nową serwetę i kubek jednorazowy.

Czynna asysta przy zabiegach polega na współdziałaniu z lekarzem stomatologiem. Asysta przygotowuje pacjentów do zabiegów, instrumentuje je i asystuje podczas ich wykonywania. Podaje narzędzia, leki i materiały (waŜny jest sposób trzymania i przekazywania narzędzi). Przygotowuje materiały do wypełnień, wycisków, obsługuje aparaturę diagnostyczną i leczniczą. Nadzoruje prawidłowe oświetlenie pola zabiegowego, prowadzi dokumentację.


Warunkiem wykonywania zabiegów jest znajomość procedur leczniczych i współpraca manualna pomiędzy członkami zespołu.

Technika pracy zespołowej polega na pracy na cztery lub sześć rąk. Ergonomia nakazuje wykonywanie pracy w najodpowiedniejszej pozycji całego zespołu, dzięki której oszczędzamy układ nerwowy, mięśniowo-szkieletowy i wzrok. Dzięki pracy zespołowej moŜemy zminimalizować przeciąŜanie kończyn górnych i tułowia przez ograniczenie wykonywania ruchów całego ramienia i tułowia.

Po zakończonej pracy gabinet musi zostać bardzo dokładnie wysprzątany. Wszystkie sprzęty odkaŜone a narzędzia wysterylizowane. Otoczenie pola zabiegowego ze względu na występowanie w gabinecie bakteryjnego aerozolu odkaŜone metodą fumigacji lub promieniami UV. Podłogi powinny zostać dokładnie umyte, kubły opróŜnione a odpady przygotowane do utylizacji.

Codziennie równieŜ naleŜy konserwować i przeglądać narzędzia i urządzenia stomatologiczne. Pozwoli to na długie i niezawodne funkcjonowanie. Sprawdzamy czy są czyste i nieuszkodzone, konserwujemy preparatami zawierającymi olej parafinowy lub silikonowy wolny od zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Okresowo przeglądy urządzeń specjalistycznych przeprowadzają wykwalifikowani konserwatorzy.

Przy kaŜdym urządzeniu znajdującym się w gabinecie powinna znaleźć się instrukcja obsługi. Aparatura i sprzęt medyczny muszą mieć atesty (certyfikaty, świadectwa dopuszczenia do uŜytkowania).

Metody pracy w stomatologii

Do metod pracy w stomatologii zaliczamy: metodę tradycyjną i metodę pracy przy leŜącym pacjencie.

Tradycyjna polega na tym, Ŝe pacjent siedzi na fotelu a lekarz siedzi lub stoi obok fotela(zwykle w pozycji odpowiadającej godzinom zegarowym 7–13). Praca przy leŜącym pacjencie

Pacjent powinien znajdować się w pozycji leŜącej spoczynkowej (nos pacjenta na jednej linii z jego kolanami). Niekiedy wykonuje się zabiegi w pozycji półleŜącej, np. podczas zaawansowanej ciąŜy. Pozycja leŜąca umoŜliwia równomierne obciąŜenie tułowia oraz kończyn górnych i dolnych w 16–20 punktach podparcia oraz osiągnięcie jednakowych wartości ciśnienia krwi w róŜnych częściach organizmu. Zapobiega to omdleniom oraz zakrztuszaniu się śliną (wodą), dzięki sprawnie pracującej końcówkami ssaków asystentce.

Pozycja operatora. Prawidłowo jest to pozycja siedząca w zakresie usytuowania 8.30–12.30 w zaleŜności od umiejscowienia pola zabiegowego. Pozycja asystentki

Asystentka powinna wykonywać wszystkie czynności z pozycji siedzącej (bez opuszczania krzesełka asystentki), w strefie pracy asysty między 200 a 400, umoŜliwiającej wizualny i manualny dostęp do pola zabiegowego bez przeciąŜenia układu mięśniowo-szkieletowego i nerwowego.

Asystentka musi siedzieć wyŜej niŜ operator (jej linia wzroku ma być 15–20 cm powyŜej linii wzroku operatora). Kąt zawarty między linią łączącą oczy asystentki z jamą ustną pacjenta powinien wynosić nie mniej niŜ 60°. Uda asystentki mają być w jednej płaszczyźnie z twarzą leŜącego pacjenta i pod kątem ok. 45° do jego linii pośrodkowej ciała.

Asystentka wykonuje naleŜące do niej czynności, a więc: 1) pracę w jamie ustnej pacjenta oraz przekazywanie instrumentów i materiałów w strefie

transferowej,


2) ma dostęp do konsoli asysty, instrumentów, materiałów, aparatury pomocniczej, itp. w strefie statycznej,

3) pracuje w strefie, gdzie znajduje się zlew, miejsce na zuŜyte instrumenty, materiały protetyczne i źródło wody do ich przygotowywania.

WyróŜnia się następujące strefy działania zespołu stomatologicznego przy leŜącym

pacjencie: operacyjną, statyczną, asysty, transferową.(za Bladowskim).

Rys. 20. Strefy działania zespołu stomatologicznego (za Bladowskim) [2, s 71]

W pozycji leŜącej jest mniejsze niebezpieczeństwo zachłyśnięcia się, niŜ w siedzącej

dochodzi bowiem do zatkania gardła podniebieniem miękkim. Pozycja leŜąca stwarza o wiele mniejsze niebezpieczeństwo omdlenia pacjenta podczas zabiegu, niŜ pozycja siedząca .O wiele lepsza jest pozycja operatora, który będzie wydajniejszy i mniej będzie się męczył. W pozycji tej moŜemy pracować na dwie, cztery i sześć rąk.

Metoda „centric" to praca lekarza stomatologa przy pacjencie w pozycji leŜącej – bez asystentki. Metoda pracy na 2 ręce (Solo) przy pacjencie w pozycji leŜącej w wykonaniu lekarza stomatologa moŜe być równieŜ w niektórych przypadkach ergonomicznym rozwiązaniem, realizowanym w określonych sytuacjach. Nie spełnia jednak podstawowego warunku organizacyjnego, decydującego o wyŜszości pracy zespołowej w wykonaniu trudniejszych zabiegów leczniczych. Jest jednak o wiele lepszym rozwiązaniem niŜ tradycyjna metoda pracy lekarza stomatologa, szczególnie stojącego przy siedzącym pacjencie. Zasady pracy na 2 ręce przy pacjencie w pozycji leŜącej są na ogół proste. W odniesieniu do pozycji pacjenta są podobne jak w pracy na 4 ręce. Operator (lekarz, higienistka, asystentka) moŜe pracować metodą Solo podobnie w pozycji od 8,30 do 12,30, pod warunkiem, Ŝe potrzebny sprzęt (konsola z końcówkami, ssak, ślinociąg, stolik z narzędziami i światło) znajdują się w zasięgu jego rąk. W metodzie pracy na 4 lub 6 rąk dostęp do sprzętu jest podzielony między członków zespołu, więc głowa pacjenta znajduje się


w pozycji centralnej. Natomiast w pracy na 2 ręce w pozycji centralnej musi się znaleźć i głowa pacjenta i operator. Jest to podstawowy warunek powodzenia w tej metodzie pracy. Z uwagi na róŜne rozwiązania techniczne sprzętu nie zawsze osiągalny.

Najbardziej korzystna, jest praca na 4 ręce w wykonaniu zespołu: lekarz stomatolog – asystentka, umoŜliwiająca najbardziej, ergonomiczne wykonywanie wszystkich zabiegów leczniczych, lub: asystentka stomatologiczna, wszystkich zabiegów profilaktycznych.

Metoda pracy na 6 rąk z udziałem 2 asystentek podwyŜsza koszty finansowe pracy poszerzonego zespołu, aczkolwiek poprawia warunki organizacyjne pracy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki jest skład zespołu stomatologicznego? 2. Jaki jest zakres obowiązków kaŜdego z członków zespołu? 3. Jaki jest sposób przygotowania gabinetu do pracy? 4. Jaki jest sposób porządkowania gabinetu po pracy? 5. Jakie są metody pracy w stomatologii? 6. Jakie są strefy działania zespołu stomatologicznego? 7. Jakie są pozycje ciała asystentki, pacjenta i lekarza podczas wykonywania zabiegów

stomatologicznych? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Przygotuj stanowisko do rozpoczęcia pracy w gabinecie stomatologicznym i wykonaj czynności związane z porządkowaniem go po zakończonym zabiegu.


1) zaplanować tok postępowania, 2) zorganizować stanowisko pracy, 3) wykonać tabelę, 4) zadbać o bhp i ochronę osobistą, 5) dokonać wpisu do tabeli, 6) zaprezentować i omówić pracę.

Działania przed rozpoczęciem pracy Działania po skończonej pracy


– odzieŜ ochronna, – poradnik dla ucznia, – stanowisko dydaktyczne w gabinecie stomatologicznym, – artykuły piśmienne.


Ćwiczenie 2 Przygotuj stanowisko pracy lekarza dentysty i asystentki do pracy metodą „na cztery

ręce”. Wpisz do tabeli usytuowanie lekarza i asystentki oraz zakres działania. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować tok postępowania, 2) zorganizować stanowisko pracy, 3) wykonać tabelę, 4) zadbać o bhp i ochronę osobistą, 5) dokonać wpisu do tabeli, 6) zaprezentować i omówić pracę.

Lekarz Asystentka


– odzieŜ ochronna, – stanowisko dydaktyczne w gabinecie stomatologicznym, – poradnik dla ucznia, – artykuły piśmienne. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić skład zespołu stomatologicznego? � � 2) określić zakres obowiązków kaŜdego z członków zespołu? � � 3) opisać sposób przygotowania gabinetu do pracy? � � 4) opisać sposób porządkowania gabinetu po pracy? � � 5) wyjaśnić metody pracy w stomatologii? � � 6) wskazać strefy działania zespołu stomatologicznego? � � 7) wskazać pozycje ciała asystentki, pacjenta i lekarza podczas

wykonywania zabiegów stomatologicznych? � �


5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Zestaw zawiera 20 zadań. 5. Do kaŜdego zadania przyporządkowane są 4 moŜliwości odpowiedzi, jedna odpowiedź

jest prawdziwa. 6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak x. W przypadku

pomyłki zakreśl błędną odpowiedź kółkiem i zaznacz x odpowiedź prawidłową. 7. Za kaŜdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak

0 punktów. 8. Rozwiązuj zadania samodzielnie. 9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia! ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Poradnia moŜe nie posiadać

a) wentylacji. b) instalacji wodociągowej. c) instalacji elektrycznej. d) klimatyzacji.

2. Gabinet musi posiadać wysokość

a) 2 m. b) 3 m. c) co najmniej 2,5 m. d) 1,7 m.

3. Do usuwania zębów słuŜą

a) łyŜeczki zębodołowe. b) lemiesze. c) dźwignie proste. d) poszukiwacze.

4. Igła Millera jest narzędziem

a) chirurgicznym. b) endodontycznym. c) protetycznym. d) do usuwania złogów.

5. Przygotowanie pacjenta do zabiegu polega na

a) podaniu mu glukozy. b) podaniu znieczulenia. c) podaniu środków p/alergicznych. d) odpowiednim ustawieniu fotela.


6. Do konserwacji narzędzi uŜywamy a) oleju parafinowego. b) smaru uniwersalnego. c) płynu dezynfekcyjnego. d) talku.

7. Narzędziem niesłuŜącym do obróbki szkliwa jest

a) kamień karborundowy. b) wiertło diamentowe. c) językotrzymacz. d) krąŜek ścierny.

8. Płytki papierowe słuŜą do

a) przygotowania materiałów do wypełnień. b) podawania narzędzi. c) demonstracji higienicznych. d) sprawdzania działania wierteł.

9. Do wyposaŜenia podstawowego nie zaliczamy

a) fotela stomatologicznego. b) wiertarki. c) spluwaczki. d) radiowizjografu.

10. W skład zespołu stomatologicznego nie wchodzi

a) higienistka. b) asystentka stomatologiczna. c) lekarz. d) rejestratorka.

11. Przygotowanie gabinetu do pracy nie polega na

a) przygotowaniu asystora i stolika. b) wietrzeniu. c) włączeniu do prądu. d) wymyciu okien.

12. Narzędziem do ręcznego usuwania zębiny jest

a) ekskawator. b) róŜyczka. c) nakładacz. d) upychadło.

13. Do podstawowych czynności asystentki stomatologicznej nie naleŜy

a) przygotowanie pacjentów do zabiegów. b) wykonywanie iniekcji doŜylnych. c) czynne asystowanie przy zabiegach. d) prowadzenie dokumentacji i sprawozdawczości.


14. Przygotowanie gabinetu na przyjęcie następnego pacjenta polega na a) podaniu narzędzi, leków i materiałów. b) odkaŜaniu rejonu pola zabiegowego, zmianie narzędzi na sterylne. c) przygotowaniu materiałów do wypełnień. d) prawidłowym oświetleniu.

15. Dzięki pracy ergonomicznej

a) będziemy mieli większe zyski. b) oszczędzamy układ nerwowy, mięśniowo-szkieletowy i wzrok. c) oszczędzamy materiały opatrunkowe. d) pacjent jest lepiej uświadomiony.

16. Do czynności asysty przy zabiegu nie naleŜy

a) przygotowanie pacjenta. b) instrumentowanie. c) nadzór nad oświetleniem pola zabiegowego. d) usuwanie zębów.

17. Pacjent siedzi na fotelu a lekarz siedzi obok to metoda pracy

a) tradycyjna. b) „centric”. c) na cztery ręce. d) na sześć rąk.

18. Pozycja leŜąca pacjenta

a) jest zawsze najlepsza. b) powoduje uspokojenie pacjenta. c) zapobiega omdleniom. d) powoduje zachłystywanie.

19. Prawidłowa pozycja operatora w pracy na cztery ręce to

a) siedząca przy fotelu. b) siedząca usytuowana 8.30–12.30. c) stojąca. d) stojąca usytuowana 8.30–12.30.

20. Działanie zespołu stomatologicznego nie odbywa się

a) w strefie operacyjnej. b) strefie pracy asysty. c) w strefie sterylizacyjnej. d) w strefie transferowej.


KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ................................................................................................

Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d

2 a b c d

3 a b c d

4 a b c d

5 a b c d

6 a b c d

7 a b c d

8 a b c d

9 a b c d

10 a b c d

11 a b c d

12 a b c d

13 a b c d

14 a b c d

15 a b c d

16 a b c d

17 a b c d

18 a b c d

19 a b c d

20 a b c d

Razem:


6. LITERATURA 1. Barnett L. V. (red): „Asystowanie w stomatologii”. Urban & Partner, Wrocław 2006 2. Jańczuk Z.: „Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych”. PZWL,

Warszawa 2006 3. Jenkins W.M.M.: „Periodontologia przewodnik”. Sanmedica, Warszawa 1996 4. Stawiński K.: „Podręcznik dla pielęgniarek i higienistek stomatologicznych”. PZWL,

Warszawa 1984

6. Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy

Education

Transcript of 6. Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy