58 Seminarium Interdyscyplinarne u Koźmińskiego Katedra Nauk Społecznych Dr Piotr Pilch

Mobbing jako problem społeczny na podstawie badań CBOS-u

oraz badań specyfiki i skali mobbingu uczelnianego w Polsce. Konsekwencje mobbingu uczelnianego dla rozwoju wiedzy naukowej.

58 Seminarium Interdyscyplinarne u KoźmińskiegoKatedra Nauk Społecznych

Dr Piotr Pilch

Definicje mobbingu

• Psychologiczne

• Socjologiczne

• W kontekście zagrożeń w miejscu pracy

• Prawne

Definicja mobbingu - psychologiczna

• Mobbing jest przemocą psychologiczną, zachodzącą pomiędzy, co najmniej dwoma partnerami interakcji społecznej, systematycznie i celowo kierowaną przez prześladowcę (rzadziej prześladowców) przeciw ofierze (rzadziej ofiarom) w powtarzających się napaściach werbalnych i behawioralnych.

Definicja mobbingu - psychologiczna

• Jest to zjawisko głównie subiektywne, a jego skutkiem jest obiektywnie zauważalna psychiczna destabilizacja ofiary, poczucie krzywdy i absurdu oraz przeżywanie silnego stresu psychicznego.

• Mobbing jest procesem: systematycznie, w miarę eskalacji prześladowań, maleje u ofiary poczucie własnej wartości oraz kompetencji zawodowych i społecznych wraz ze wzrostem poczucia bezradności (Durniat, 2008).

Definicja mobbingu - socjologiczna

• Psychologiczna agresja będącą konsekwencją działań częściej podejmowanych raczej przez grupę osób niż jednostkę w stosunku do określonej osoby. Mobbing jest ekstremalnym typem stresu społecznego w pracy (Zapf, 1999).

• Zjawisko społeczne prowadzące do eskalacji konfliktu (Zapf i Gross, 2001).

Definicja mobbingu – w kontekście zagrożeń w miejscu

pracy • Powtarzalne, nieuzasadnione zachowania

skierowane przeciwko pracownikowi, lub grupie pracowników, które stwarzają zagrożenie jego/ich zdrowia i bezpieczeństwa

• Zachowania, które świadoma i rozsądna osoba, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, identyfikuje, jako spychające ją do roli ofiary, poniżające i naruszające jej godność.

Definicja mobbingu – w kontekście zagrożeń w miejscu

pracy • Zachowania te obejmują działania pojedynczych

osób lub grup, jak również system pracy, który może być wykorzystywany, jako narzędzie wiktymizujące pracownika, poniżające i uwłaczające jego godności.

• (Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy za Merecz, Mościcka i Drabek, 2005).

Definicja mobbingu - prawna• Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące

pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.

• (Dz.U. nr 213, poz. 2081 w art. 943 k.p. – 14 listopada 2003 – 4 państwo europejskie, które wprowadziło do swojego ustawodawstwa pojęcie mobbingu i przepisy antymobbingowe).

Mobbing - oddziaływania zaburzające możliwości komunikowania się

1. Ograniczanie przez przełożonego możliwości wypowiadania się 2. Stałe przerywanie wypowiedzi 3. Ograniczanie przez kolegów możliwości wypowiadania się. 4. Reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem i pomstowaniem 5. Ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy 6. Ciągłe krytykowanie życia prywatnego 7. Napastowanie przez telefon 8. Ustne groźby i pogróżki 9. Groźby na piśmie 10. Ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia 11. Różnego rodzaju aluzje, bez jasnego wyrażanie się wprost

Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne

12. Unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą 13. Nie dawanie możliwości odezwania się 14. W pomieszczeniu, gdzie ofiara pracuje, przesadzenie na miejsce z dala od kolegów 15. Zabronienie kolegom rozmów z ofiarą 16. Traktowanie “jak powietrze”

Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby

17. Mówienie źle za plecami danej osoby 18. Rozsiewanie plotek 19. Podejmowanie prób ośmieszenia 20. Sugerowanie choroby psychicznej 21. Kierowanie na badanie psychiatryczne 22. Wyśmiewanie niepełnosprawności czy kalectwa 23. Parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia lub gestów w celu ośmieszenia osoby 24. Nacieranie na polityczne albo religijne przekonania

Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby

25. Żarty i prześmiewanie życia prywatnego 26. Wyśmiewanie narodowości 27. Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą 28. Fałszywe ocenianie zaangażowania w pracy 29. Kwestionowanie podejmowanych decyzji 30. Wołanie na ofiarę używając sprośnych przezwisk lub innych, mających ją poniżyć wyrażeń 31. Zaloty lub słowne propozycje seksualne

Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej

i zawodowej

32. Nie dawanie ofierze żadnych zadań do wykonania 33. Odbieranie prac, zadanych wcześniej do wykonania 34. Zlecanie wykonania prac bezsensownych 35. Dawanie zadań poniżej jego umiejętności 36. Zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania 37. Polecenia wykonywania obraźliwych dla ofiary zadań 38. Dawanie zadań przerastających możliwości i kompetencje ofiary w celu jej zdyskredytowania

Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary

39. Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia 40. Grożenie przemocą fizyczną 41. Stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej 42. Znęcanie się fizyczne 43. Przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia poszkodowanemu 44. Wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy ofiary 45. Działania o podłożu seksualnym

Działania mobbingowe – wyniki badania (Kisiel-Dorohnicki, 2009) Zachowanie mobbingowe %

Ograniczanie możliwości wyrażania własnego zdania 53

Oczernianie za plecami 42

Głośne upominanie 40

Krzyczenie 38

Permanentne przerywanie wypowiedzi 33

Rozgłaszanie plotek, pomówień, wyśmiewanie 31

Kwestionowanie kompetencji 27

Krytyka życia prywatnego i pracy 24

Zlecania zadań poniżej kwalifikacji 24

Wyrządzanie krzywdy mającej wpływ na efekt finansowy 24

Zlecanie zadań skrajnie różnych, niepowiązanych ze sobą 22

Kwestionowanie decyzji 22

Zmuszanie do wyczerpującej pracy 22

Opis badań

• Badanie pierwsze – Szykany w miejscu pracy• Reprezentatywna próba losowo-adresowa dorosłej

ludności Polski, „Aktualne problemy i wydarzenia” (144), 10-13 maja 2002 (N=1047).

• Badanie drugie• Reprezentatywna próba losowo-adresowa dorosłej

ludności Polski Badanie „Omnibus”, 14–21 maja 2013 roku (N=1072).

–

Informacja o badaniu drugim• Prezentowane badanie z 2013 roku jest rezultatem umowy o

współpracy między Fundacją CBOS a Akademią Leona Koźmińskiego. Umowa ta umożliwia studentom ALK systematyczny udział w badaniach opinii publicznej, realizowanych na reprezentatywnych próbach dorosłej ludności kraju. Studenci przygotowują projekty bloków pytań na wybrane przez siebie tematy, a następnie opracowują wyniki badania. Możliwość uczestnictwa w badaniach stanowi element studiów na ALK unikalny w skali nie tylko polskiej, ale i światowej. Badania zostały zaprojektowane i opracowane w ramach studiów socjologicznych na ALK, pod kierunkiem prof. dr hab. Krzysztofa Zagórskiego.

Szykany w miejscu pracy• Dlaczego „szykany” a nie „mobbing”

– 2002 – wyraziste – łatwo uchwytne (poznawcza dostępność) – przykłady z prasy – molestowanie seksualne

• Pytania o:– zasięg– charakter– sprawców i ofiary

Respondenci

• Badanie pierwsze – aktywni zawodowo pracownicy najemni– Pracownicy najemni, na podstawie umowy o

pracę • 35% ogółu badanych N=369 osób

• Badanie drugie– Pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze

godzin (bez właścicieli i współwłaścicieli prywatnych i rolników indywidualnych)

• 36% ogółu badanych N=387 osób

Samopoczucie w miejscu pracy

dobrze bardzo dobrze źle bardzo źle0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

20022013

Poczucie szykanowania przez przełożonego

Tak, ale rzadko lub tylko raz

12%Tak, często

5%


8%Tak, często

5%

CZY W CIĄGU OSTATNICH PIĘCIU LAT ZDARZYŁO SIĘ, ŻE BYŁ(A) PAN(I) W PRACY SZYKANOWANY(A) PRZEZ SWOJEGO KIEROWNIKA LUB KIEROWNICZKĘ (PRZEŁOŻONEGO CZY PRZEŁOŻONĄ), SZEFA?

2002 2013

Poczucie szykanowania przez współpracowników


4%Tak, często

2%


5%Tak, często

1%

CZY W CIĄGU OSTATNICH PIĘCIU LAT ZDARZYŁO SIĘ, ŻE BYŁ(A) PAN(I) W PRACY SZYKANOWANY(A) PRZEZ KOLEGÓW, KOLEŻANKI,

WSPÓŁPRACOWNIKÓW, INNYCH PRACOWNIKÓW?

2002 2013

Opinie o miejscu pracy - poczucie szykanowania przez

przełożonych


20%Tak, często

12%


22%Tak, często

8%

CZY W PANA(I) MIEJSCU PRACY ZDARZAŁY SIĘ, CZY TEŻ NIE, TAKIE SYTUACJE, ŻE PRACOWNICY BYLI NIEWŁAŚCIWIE TRAKTOWANI, TZN.

SZYKANOWANI:PRZEZ SWOICH PRZEŁOŻONYCH, SZEFÓW?

2002 2013

Opinie o miejscu pracy - poczucie szykanowania

przez współpracowników


10%Tak, często

2%


16%Tak, często

5%

CZY W PANA(I) MIEJSCU PRACY ZDARZAŁY SIĘ, CZY TEŻ NIE, TAKIE SYTUACJE, ŻE PRACOWNICY BYLI NIEWŁAŚCIWIE TRAKTOWANI, TZN.

SZYKANOWANI:PRZEZ KOLEŻANKI, KOLEGÓW, WSPÓŁPRACOWNIKÓW?

2002 2013

Wnioski porównawcze z badań2002 / 2013

• Doświadczanie mobbingu – ze strony przełożonego– ze strony współpracowników

• brak istotnych statystycznie różnic

• Postrzeganie środowiska pracy– mobbing ze strony przełożonych - spadek – mobbing ze strony współpracowników – wzrost!

Rodzaje mobbinguTyp mobbingu charakterystyka Kryterium obciążenia pracąCzynny przeciążanie zadaniami i odpowiedzialnościąBierny pozbawianie zadań i odpowiedzialności Kryterium roli pracodawcy Bezpośredni pracodawcy

pracodawca sam podejmuje czynności poniżające pracownika

Pośredni pracodawcy zaniechanie przez pracodawcę pewnych czynności, których dokonanie mogłoby zapobiec wystąpieniu mobbingu w miejscu pracy

Kryterium charakteru komunikacji Bezpośredni pracownika

pracownik sam podejmuje czynności poniżające pracownika

Pośredni pracownika pracownik skłania inne osoby do podjęcia działań mobbingowych

Kryterium kierunku komunikacjiHoryzontalny między współpracownikamiWertykalny w dół działania bezpośredniego przełożonego wobec podwładnegoWertykalny w górę podwładny lub grupa podwładnych prześladuje przełożonegoLateralny prześladowanie przez osobę lub grupę osób będących członkami

organizacji, ale nie będących w pionowej lub poziomej zależności służbowej

Mieszany działania przełożonego i współpracowników

Kryterium liczby osób komunikujących się Diadyczny relacje mobbingowe między parą osób – agresor i ofiara Triadyczny relacje mobbingowe między trzema osobami – agresor i ofiary lub

agresorzy i ofiara Grupowy działania stosowane przez grupę wobec jednostki lub grupy

Mobbing horyzontalny i wertykalny I

• Badani, którzy byli (w swoim odczuciu) szykanowani przez innych pracowników , w większości (blisko 60%) byli także nękani przez zwierzchników .

• Odwrotny związek występuje znacznie rzadziej, ponieważ tylko jedna czwarta szykanowanych (26%) przez przełożonych doznała tego również ze strony współpracowników (w obu przypadkach traktujemy łącznie odpowiedzi „tak, często” i „tak, ale rzadko lub tylko raz”).

Mobbing horyzontalny i wertykalny II

• Analogicznie jest przy odpowiedzi tylko „tak, często”, ponieważ respondenci, którzy byli szykanowani przez innych pracowników , w zdecydowanej większości (ponad 80%) byli także nękani przez zwierzchników .

• Tu także odwrotny związek występuje znacznie rzadziej – ponad 1/3 (37%) szykanowanych przez przełożonych doświadczyła tego również od współpracowników .

2002/2013

Czy w ostatnich pięciu latach zdarzyło się Panu(i) w pracy, że:

Wskazania pracowników (N=371)

Wskazania pracowników (N=387)

tak, często tak, ale rzadko lub tylko raz tak, często tak, ale rzadko lub

tylko raz

w procentach

- zmuszano Pana(ią) do zostawania po godzinach, mimo że nie było to konieczne, lub nie zapłacono za tę pracę

11

13 7 11

- odmawiano Panu(i) urlopu, nie pozwalano na zwolnienia - choć inni nie mieli takich kłopotów 6 10 2 14

- straszono Pana(ią) lub szantażowano zwolnieniem z pracy 7 7 3 8- był(a) Pan(i) obiektem złośliwych uwag, docinków, niewybrednych

żartów ze strony szefa, tzn. Pana(i) przełożonych 4

10 1 8

- bez uzasadnionego powodu pozbawiono Pana(ią) nagrody lub premii 6 7 3 11- powierzano Panu(i) zadania, do których wykonania nie był(a) Pan(i)

przygotowany, a następnie krytykowano ich wykonanie 3 7 3 9- ukarano Pana(ią) za coś nie wysłuchawszy Pana(i) wyjaśnień 2 6 2 6- wyznaczano Panu(i) nierealnie krótkie terminy wykonania zadań

i karano za niewywiązywanie się z nich

2

6 3 7- był(a) Pan(i) publicznie (w obecności kolegów, koleżanek, klientów

lub podwładnych) krytykowany(a), poniżany(a) lub ośmieszany(a) 3

4 0,2 6

- w imię lojalności wobec firmy lub przełożonych zmuszano Pana(ią) do donoszenia na kolegów czy koleżanki

1

3 0,7 3

- mówiono Panu(i), że jest Pan(ią) osobą konfliktową, o trudnym charakterze

1

3 2 6

- ukarano Pana(ią) za to, że składał(a) Pan(i) skargi na coś, dochodził(a) swoich praw

1

2 1,5 2

- był(a) Pan(i) obiektem niechcianych, niewłaściwych zachowań,żartów lub propozycji o charakterze seksualnym

0

2 0,2 2

Samopoczucie szykanowanych przez przełożonych – w ogóle oraz często

Jak, ogólnie rzecz biorąc, czuje się Pan(i) w swoim miejscu pracy? Czy na

ogół czuje się Pan(i) w pracy:

N=52

Częstość Procent Procent

ważnych

Procent

skumulowany

Bardzo dobrze 15 28,0 28,0 28,0

Dobrze 22 43,2 43,2 71,2

Ani dobrze, ani źle 12 23,9 23,9 95,0

Źle 3 5,0 5,0 100,0

Ogółem 52 100,0 100,0



N=20

Częstość Procent Procent

ważnych

Procent

skumulowany

Bardzo dobrze 5 26,0 26,0 26,0

Dobrze 9 44,5 44,5 70,6


Ogółem 20 100,0 100,0

Samopoczucie szykanowanych przez współpracowników –

w ogóle



N=23

Częstość Procent Procent ważnych Procent

skumulowany

Bardzo dobrze 8 33,4 33,4 33,4

Dobrze 6 25,9 25,9 59,2


Źle 1 4,6 4,6 97,4

Bardzo źle 1 2,6 2,6 100,0

Ogółem 23 100,0 100,0

Wnioski natury praktycznej I• Mobbing wkracza na arenę:

- Wejście do publicznego dyskursu- Atrakcyjny temat dla mass mediów- Wzrost powszechnej świadomości zjawiska- „Import” pojęcia

- wiedza na temat zjawiska- uregulowania antymobbingowe

• Nowa nazwa dla starych zjawisk:- Uspójnienie i uwspólnienie percepcji- Jednoznaczna ocena moralna

Wnioski natury praktycznej II• Uwrażliwienie pracowników i pracodawców

- Rola działów HR- Akcja informacyjna- Otwarcie kanałów komunikacji- Kodeksy etyczne

- Orzeczenia sądów- Relacje praktyki i nauki

• Mobbing w dyskursie naukowym– Artykuły teoretyczne– Prace badawcze– Publikacje książkowe– Konferencje interdyscyplinarne– Prace dyplomowe

Pytania

Dziękuję za uwagę!

58 Seminarium Interdyscyplinarne u Koźmińskiego Katedra Nauk Społecznych Dr Piotr Pilch

Documents

Transcript of 58 Seminarium Interdyscyplinarne u Koźmińskiego Katedra Nauk Społecznych Dr Piotr Pilch