1

Substancja

i

Cień

Założycielowi–Acāryi: Jego Boskiej Miłości A.C. Bhaktivedānta Swāmī Prabhupādzie

HH Suhotra Swami

2

Tłumaczenie – próbne do sprawdzenia stylistyki (prosimy o

pomoc w ew. redakcji, oraz uwagi i komentarze) Redaktor naczelny – Atmatatva Prabhu

Korektor – Drogi Czytelniku jeśli znajdziesz w tekście literówkę napisz do nas my ją poprawimy w kolejnym

wydaniu.

© Copyright for Polish edition by Bhakti-Wedanta

Wydanie I Warszawa 2014/527 Gaurabda

Dystrybucja: Wydawnictwo Bhakti-Wedanta

ul. Zakręt 11, 05-500 Piaseczno

tel. 601 592 111 rusin.darek@gmail.com

www.bhaktiwedanta.wordpress.com

Czytelników zainteresowanych tematem tej książki zapraszamy

do korespondencji lub odwiedzenia miejsc kultury Viṣnuickiej:

Świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kṛṣṇy ul. Zakręt 11 Mysiadło k. Warszawy

05-500 Piaseczno, tel. (22) 750 77 97

Świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kṛṣṇy

ul. Brodzka 157, 54-067 Wrocław tel. (71) 354 38 02

Świątynia Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kṛṣṇy

Czarnów 21, 58-424 Pisarzowice k/ Kamiennej Góry

3

DEDYKACJA

Składam moje pokorne pokłony w pył lotosowych

stóp mojego mistrza duchowego Jego Boskiej

Miłości A.C. Bhaktivedanty Swamiego Prabhupady,

który powiedział:

„Pielęgnujcie tę wiedzę, świadomość Kṛṣṇy, a

będziecie szczęśliwi. Wasze życie będzie sukcesem.

To jest wszystko. A metoda jest prosta – intonujcie

Hare Kṛṣṇa:

Hare Kṛṣṇa Hare Kṛṣṇa Kṛṣṇa Kṛṣṇa Hare Hare

Hare Rāma Hare Rāma Rāma Rāma Hare Hare

Jeśli po prostu będziecie intonować, wystarczy to

dla waszej samorealizacji. Ale jeśli chcielibyście

studiować tą filozofię, czy naukę o Bogu, poprzez

waszą filozofię, argumentację i logikę, mamy

wystarczający zasób książek. Nie myślcie, że

jesteśmy sentymentalistami, którzy tylko tańczą.

Nie. Istnieje podłoże.

-Suhotra Swami

Śri Nrysimha-ćaturdasi (2 Maja 1996)

w ośrodku ISKCON-u Mayapur Ćandrodaja Mandir

w Śridham Majapur, Bengal Zachodni, Indie.

4

Przedmowa do Drugiego Wydania

Widząc swoją książkę w ponownym druku, autor

skłonny jest do odczuwania sukcesu, a nawet

próżności. Wraz z drugim wydaniem Substancji i

Cienia czuję po prostu wielką ulgę. Wydanie

pierwsze było w pośpiechu oddane do druku –

niestety wraz z wieloma błędami – tak by mogła

ukazać się w roku setnej rocznicy urodzin Śrila

Prabhupada (1996). Pomimo tego, reakcja na

książkę była przychylna. Wysoka sprzedaż pchnęła

mnie do poprawienia manuskryptu do drugiej

edycji. Rezultatem jest wygładzony tekst – w

nowym rozmiarze wraz z nową okładką. Nie

twierdzę, że jest on doskonały; jednak mogę

powiedzieć z ulgą, że uczyniłem wszystko co

mogłem, by stał się lepszy.

Większość poprawek dotyczyła tzw. „literówek” oraz

interpunkcji. Jednak pewne zmiany w zawartości,

również zostały dokonane. Kilka z nich dotyczą

nauki. Przynajmniej jeden czytelnik posiadający

wykształcenie naukowe nie był usatysfakcjonowany,

z tego w jaki sposób pierwsze wydanie traktowało

pewne naukowe kwestie. Zrobiłem co mogłem by

odpowiedzieć na jego krytykę. Jednak nie będę

zaskoczony jeśli i ta edycja również spotka się z

krytyką. Ponieważ nie mam formalnego

5

wykształcenia np. w mechanice kwantowej – choć

mimo to w Substancji i Cieniu ośmielam się

komentować ją. Jakie są moje intencje (czy też

zarzuty) wobec nauki? W odpowiedzi na to pytanie,

przedstawiam sześć punktów.

Ograniczony fundament nauki

Przede wszystkim głównym celem Substancji i

Cienia jest rozróżnienie wedyjskiej metody poznania

od innych metod. Ludzkość ma dostęp do różnych

metod poznania. Twierdzę, że jedynie dzięki wiedzy

wedyjskiej możemy ustopniować obowiązywalność

tych metod. Substancja i Cień bada cztery takie

metody: empirizm, sceptycyzm, racjonalizm i

autorytatywne świadectwo. Utrzymuje, że

zachodnia nauka nie potrafi porównać i zmierzyć

jedną metodą poznania przeciwko innym. Dlaczego?

Ponieważ jej własna podstawa jest ograniczona. Ta

podstawa była podsumowana przez Alberta

Einsteina w Out of My Late Years (1936):

Z mnóstwa doświadczeń zmysłowych bierzemy,

mentalnie i arbitralnie, pewne powtarzające się

kompleksy wrażeń zmysłowych... i nadajemy im

znaczenie – znaczenie przedmiotów cielesnych.

Einstein przyznał, że ta metoda nie potrafi nawet

udowodnić nawet istnienie świata zewnętrznego.

6

Zatem jak możemy być pewni, że przedmioty

cielesne, które badają naukowcy są rzeczywistymi

przedmiotami? Czyż takie przedmioty nie są tylko

umysłowymi interpretacjami mieszaniny danych

zmysłowych, które w nie-człowieczym umyśle, lub

nawet w umyśle człowieka odmiennego kulturowo

od nas, mógłby być zinterpretowany w inny sposób?

Czy inna interpretacja danych zmysłowych nie

objawiłaby innego świata? Która interpretacja jest

właściwa? I jak przez tą metodę, którą opisał

Einstein, możemy kiedykolwiek poznać czy istnieje

rzeczywistość poza zasięgiem naszego

doświadczenia zmysłowego? Na te pytanie nie

odpowie nauka. Odpowie na nie filozofia.

Istnieje różnica między podejściem naukowym a

podejściem filozoficznym. Substancja i Cień

przyjmuje podejście drugie. Nie dziwi zatem fakt, że

człowiek mający podejście naukowe mógł mieć

problemy z moją książką. Oczywiście, nauka

rozpoczęła się od filozofii. Ale przecięła związki ze

swoim rodzicem jako, że przyśpieszyła na

ograniczonej ścieżce badania przedmiotów

cielesnych.

Profesor Lewis Wolpert, znakomity biolog z

Uniwersytetu Londyńskiego, pisze, że większość

dzisiejszych naukowców są ignorantami jeśli chodzi

o kwestie filozoficzne. Chociaż na początku wieku

7

dwudziestego zawodowy naukowiec posiadał

normalnie podstawy filozoficzne:

Dziś rzeczy mają się nieco inaczej, a „gwiazdy”

współczesnej nauki są częściej wychowane na

„science fiction” ..... fizyk, który zajmuje się

mechaniką kwantową, nie posiada więcej wiedzy o

filozofii niż przeciętny mechanik samochodowy.1

Wolpert przyznaje, że fundamentalne założenia

nauki mogą być nie zaakceptowane jako filozofia,

ale mówiąc to jako naukowiec uważa, że jest to bez

znaczenia. Jeśli naukowcy nie dbają o zmartwienia

filozofii, zatem dlaczego, moi czytelnicy mogą

spytać, filozoficzna książka Substancja i Cień

powinna w ogóle zajmować się tym co mówią

naukowcy – zwłaszcza jeśli autor przyznaje, że nie

jest dobrze wykształcony w tym co oni mówią?

Jest to moja uwaga do poniższej wypowiedzi

żurnalisty specjalizującego się w cybertechnologii:

Nauka, jak już to odkryliśmy, jest niezwykle

wymagająca. Wymaga tego, by nie być tylko

sposobem wyjaśnienia pewnej cząstki świata, czy

nawet zlokalizowanej części wszechświata, będącej

1 Lewis Wolpert, The Unnatural Nature of Science, 1992, p.

108

8

w zasięgu teleskopu. Wymaga wyjaśnienia

absolutnie wszystkiego.2

Nauka nie jest filozofią

Prowadzi nas to drugiej uwagi: naukowcy dziś nie

są nie śmiali w mierzeniu się z filozoficznymi

problemami i jak przyznaje Wolpert, przestrzegają

zasady, „że wszystkie naukowe idee są przeciwne

zdrowemu rozsądkowi.”3 Oto przykład. Wolpert

wysuwa często słyszany argument, że teoria

naukowa ostatecznie nie ma znaczenia jeśli nie

odpowiada temu co można zaobserwować w

naturze.4

Mimo to z aprobatą cytuje Alberta Einsteina

mówiącego, że teoria jest znacząca nie w stopniu

takim jakim jest potwierdzany przez fakty

zaobserwowane w naturze, lecz w takim stopniu

jakim jest prosta i logiczna; i przywołuje Arthura

Eddingtona, który powiedział, że obserwacjom nie

można dać zbyt wiele zaufania dopóki nie są

potwierdzone przez teorie.5

2 Benjamin Wooley, Virtual Worlds, 1992, p. 100. 3 Wolpert, p. 5. 4 Wolpert, p. 118. 5 Wolpert, pp. 99-100.

9

Zdrowy rozsądek mówi nam, że tkwi tu sprzeczność.

Wolpert przyznaje to: „ Naukowcy muszą zmierzyć

się przynajmniej z dwoma problemami, które pchają

ich w przeciwne strony.”6 Pierwszy problem polega

na tym, że nauka postuluje mechanizm

przyczynowy by wyjaśnić dlaczego świat

przedstawia tak, jak się nam przedstawia. Drugi jest

taki, że ponieważ fundamentalna przyczyna jest

zawsze przed swoim widzialnym skutkiem w postaci

swoich obiektów cielesnych tego świata. Przyczyna

nie może być spostrzeżona tak samo jak cielesne

obiekty. Innymi słowy, „obiektywność” naukowca

jest ograniczona przez jego materialne ciało. Z jego

ucieleśnionego punktu widzenia, ma on trudne

zadanie udowodnienia, że jego postulowana

fundamentalna przyczyna jest rzeczywista. By

udowodnić to, będzie próbował, rozpoczynając od

tego, co Einstein nazwał „swobodną fantazją.”

W ten sposób fundamentalne przyczyny (lub by być

ścisłym, postulaty co do fundamentalnych przyczyn)

takie jak siły mechaniczne, pole elektromagnetyczne

i inne, fale (funkcje) i ostatecznie cząstki takie jak

Higgs boson, otrzymują przez swobodną fantazje

taki sam „prawdziwy” status obiektów cielesnych. I

dzięki tej samej swobodnej fantazji, znajdujące się

dokoła nas codziennie obiekty cielesne takie jak

ludzie, zwierzęta, rośliny, domy, stoły i krzesła stają

się zmiennymi niejasnymi koncepcjami 6 Wolpert, p. 145.

10

teoretycznymi. W między czasie, gdzie się podział

zdrowy rozsądek? „Byłbym zadowolony” pisze

Wolpert „że jeśli coś pasuje do zdrowego rozsądku

to jest prawie pewne, że to nie jest nauka.” Prorok

LSD Timothy Leary mógłby się pod tym podpisać,

kiedy napisał, że w nauce. „rzeczywistości są

zdeterminowane przez kogokolwiek, kto je

determinuje.”

Nauka jako popularna mitologia

Trzecia uwaga jest taka, że Substancja i Cień

zajmuje się poszczególnymi teoriami naukowymi w

terminach w jaki sposób są one prezentowane nie-

naukowej opinii publicznej przez autorów i

żurnalistów, którzy mogą być lub nie być

zawodowymi naukowcami. Nie, robiąc badanie do

tej książki nie przewertowałem oryginalnych pism

Darwina, Einsteina Eddingtona i Bohra. Wolpert

mówi, że nikt i tak tego nie robi:...nikt nie jest

zainteresowany tym, że różniczkowanie zostało

odkryte niezależnie przez Leibniza i Newtona... i nikt

nie czytał by teraz ich prawie nie do przejścia

papierów. W miarę jako idee są włączone do

zasobów wiedzy, odkrywcy, twórcy (których może

być wielu), po prostu zostają zapomniani. Podobne

nikt, nie czyta Watsona i Cricka, ich oryginalnych

zapisków j chcąc poznać DNA, czy też nie czyta

Darwina jeśli chce zrozumieć ewolucje.

11

Na podstawie takich twierdzeń dochodzę do

wniosku, że nauka jest współczesnym mitem.

DRāmatyczne opowieści są esencjonalne dla

mitologii, i dzięki książkom popularnonaukowym i

czasopismom, mit ponownie rodzi się dziś jako

„zasób wiedzy” Wolperta. Jest to mit pisarzy nauki ,

nie naukowców/badaczy, ukute słowo, który skupia

wyobraźnie ludzi tworząc w ten sposób dla nauki

powszechne zaufanie. Nawet jeśli mit uwłacza

zdrowemu rozsądkowi, to jedynie dodaje

tajemniczości jaką cieszą się w społeczeństwie

naukowcy.

Szwedzki fizyk Hannes Alfven wyjaśnił to w 1978 w

swym artykule How Should We Approach

Cosmology?

Powiedziano ludziom, że prawdziwa natura

fizycznego świata nie może być zrozumiana przez

nikogo innego prócz Einsteina i kilku innych

geniuszów, którzy zdolni są myśleć w czterech

wymiarach. Nauka była czymś w co trzeba było

wierzyć, nie czymś co powinno zostać zrozumiane.

Wkrótce po tym bestsellery popularnonaukowe stały

się tymi, które prezentowały rezultaty nauki jako

obrazę zdrowego rozsądku. Skutkiem czego było to,

że granica między nauką a pseudo nauką zaczęła

być rozmazywana . Dla większości stawało się coraz

trudniejsze dostrzec jakąś różnice między nauką a

science-fiction.

12

Co nam mówi nauka?

Trzecia uwaga jest taka, że kiedykolwiek nauka

widzi możliwość filozofii w swym działaniu, to

również przywołuje możliwość nauki w

rozważaniach, ponieważ filozofia jest rodzicem

nauki. Na zachodzie nauka zawdzięcza swe

fundamenty, prócz innym filozofom, Pitagorasowi,

Platonowi, Arystotelesowi, Kartezjuszowi, Leibnizowi

oraz Kantowi. Często można usłyszeć jak naukowcy

oddalają spekulacje tych wielkich myślicieli jako

niepewne. Ale nie powinny oddalać pierwotnego

celu filozofii, którym jest wyjaśnianie informacji –

sięgnąć poniżej powierzchni danych, które składają

się na świat przedmiotów cielesnych. Filozofia

mocuje się z dlaczego świata.

Jeśli profesor Wolpert ma na myśli to, że jest to

bez znaczenia dla współczesnych naukowców,

zatem nauka jedynie informuje. Chociaż dzięki łasce

nauki dzisiejszy świta jest prawdopodobnie lepiej

poinformowany niż kiedykolwiek był, nie ma żadnej

pewnej metafizycznej podstawy dla wszystkich tych

informacji. Skutkiem jest informacyjny chaos.

Na pytanie „Jakie problemy rozwiązuje informacja”?

odpowiedź zwykle brzmi „Jak zdobyć więcej

informacji, uporządkować i przesłać więcej

informacji, wygodniej, szybciej niż kiedykolwiek

wcześniej.”...Dla jakich celów i w jakich granicach,

13

nie nam pytać; i my nie jesteśmy przyzwyczajeni

pytać, skoro problem jest bez precedensu, bez

przykładny.

Poza umysł i zmysły

Piąta uwaga polega na tym, że z stanowiska

wedyjskiego, próba wyjaśnienia danych zmysłowych

poprzez spekulacje jest niższą metodą poznania.

Porażka zachodniej filozofii polega na tym, że nigdy

nie wzniosła się ponad ten poziom, który jest

ograniczony przez czynnik czasu, przestrzeni, nie

doskonałości zmysłów człowieka i zniekształcenia,

nie jasności tkwiące w przyziemnych słownikach i

gRāmatyce. Wedyjska metoda poznania jest

nazywana darśana, systematycznym odkrywaniem

głębokiej rzeczywistości. Nie łowi ona w mulistych

głębiach znaczenia; raczej, oczyszcza głębie tak by

samo-oczywista prawda została ukazana.

Wedy są duchowym dźwiękiem i dlatego nie ma

potrzeby materialnych interpretacji dla dźwiękowej

inkarnacji literatury wedyjskiej... W ostatecznym

rozumieniu nie istnieje nic materialnego ponieważ

wszystko ma swoje źródło w świecie duchowym.

Dlatego materialne przejawienie jest czasem

14

nazywane iluzją we właściwym znaczeniu tego

słowa. Dla dusz, które są ..... nie istnieje nic prócz

ducha.

Nauka wedyjska

Moja ostatnia uwaga dotycząca nauki jest taka, że

darśana wedyjska idzie krok w krok z nauką

wedyjską. Przez naukę wedyjską rozumiem np.

wyjaśnienie pism świętych w temacie kosmicznego

przejawienia, w Rāmach trzech sił natury materialne

lub obliczenia czasu i odległości z ruchu słońca, czy

też przewidywania na podstawie prawa karmy,

gradacji gatunków życia.

Nie można odrzucić tego, że nauka wedyjska

podziela podstawowe zasady z nauką zachodnią,

np.:

1) w naturze występują regularności

2) znając je, możne przewidzieć pewne wydarzenia

w naturze

3) dlatego „zasób wiedzy”, pewny, jest użyteczny;

4) ta wiedza jest przekazywana w języku miar

liczbowych

15

Jak pisze Wolpert: „te założenia są uniwersalne.”

Substancja i Cień nie ma na celu tych założeń.

Jednakże zachodnia nauka próbuje przedstawić

uniwersalność tych założeń z punktu widzenia

ludzkich możliwości i siły obserwacji oraz teorii. Jest

to niczym próba posadzenia słonia na talerzu.

Wszechświat jest przedstawieniem nie

ograniczonych mocy Najwyższego. Ludzkie siła jest

ograniczona. Przyznając to dobrowolnie nauka

wedyjska przestrzega uniwersalnego standardu

regularności, przewidywań, pewności i obliczeń

liczbowych danych przez Najwyższego.

Pozostawiając temat nauki, powinienem zakończyć

przedmowę do tego drugiego wydania

przestrzegając czytelnika, że ta książka nie jest po

to by przedstawić całkowity przegląd wszystkich

filozofii i problemów filozoficznych. Nie zmierza

również wtłoczyć w Ciebie abstrakcyjne i techniczne

złożoności. Służyć ma, jak sądzę, dobremu

przedstawieniu wybranych kontrowersji

filozoficznych, które były „gotowane” od długiego

czasu. Po drodze Substancja i Cień dostarczy „sosu”

wedyjskiej mądrości. Zapraszam do smakowania

każdego kęsa wpierw bez, a potem z sosem. Myślę,

że doświadczysz, że kiedy mądrość wedyjska jest

dodana, filozofia satysfakcjonuje jak nigdy

przedtem.

16

- Suhotra Swami

Sri Ramcandra-vijaya (październik 11, 1997)

Altenburg am Hochrhein, Niemcy

CEL I ZASADY

Rok 1996 oznacza pierwsze stulecie chwalebnego

ukazania się Jego Boskiej Miłości A.C.

BhaktiVedanty Swamiego Prabhupady w tym

świecie. Jego uczniowie i zwolennicy na całej kuli

ziemskiej na wiele sposobów obchodzą stulecie

17

urodzin Śrila Prabhupady. Jednym z nich jest

publikowanie literatury w hołdzie dla wkładu Śrila

Prabhupady do filozofii. Substancja i cień jest

rezultatem tych wysiłków. Mam nadzieję, że ci ,

którzy znaleźli przyjemność w czytaniu książek

mojego mistrza duchowego, pobłogosławią ten

wysiłek, czytając moje.

Tytuł pochodzi z tematu, który Śrila Prabhupada

często wykorzystywał w swoich pismach i

wykładach. Zauważcie te dwa zdania pochodzące z

jego wprowadzenia do Bhagavad-gity Takiej Jaką

Jest:

Świat materialny jest zaledwie cieniem

rzeczywistości. W cieniu nie ma realności ani

faktycznego istnienia, ale z tego cienia możemy

wywnioskować, że istnieje substancja i

rzeczywistość.

W książce Substancja i Cień próbuję pokazać,

dlaczego to stwierdzenie jest aksjomatyczne. Cień

oddaje jedynie odbicie substancji. Pragniemy wiedzy

o substancji, musimy pójść śladem cienia z

powrotem do jego źródła. Jako, że cień jest

całkowicie zależny od substancji, nie może być

poznany w oddzieleniu od niej.

18

Substancja i kategoria

Pragmatyczny zachodni filozof z początków

dwudziestego wieku mówi: „umysł jest materią

widzianą od wewnątrz, a materia jest umysłem

widzianym od zewnątrz”. To sugeruje, że umysł i

materia w rzeczywistości nie różnią się.

Wszechświat jest właściwie jedną substancją w

dwóch kategoriach. Do pierwszej kategorii należy

wewnętrzny świat świadomości. Do drugiej należy

świat „na zewnątrz”. Razem tworzą one całość,

Jedność. My jednakże pozostajemy z dręczącym

pytaniem: dlaczego Jedność ta, sama sobie sprawia

męczarnie narodzin i śmierci.

Pisma wedyjskie zgadzają się, że subtelny umysł i

wulgarna materia są kategoriami jednej energii,

nazywanej prakrti (natura materialna). Ale coś

innego niż prakrti wykonuje obserwacje umysłu i

materii. Tym czymś jest duch. Gdy obserwując

umysł i materię, duch myśli „Jestem tym, co widzę”,

jedność w tym sensie jest iluzją (maja). Duch jest

zawsze różny od natury materialnej. Iluzja, że jest

się jednym z naturą materialną, jest cieniem

prawdziwej substancji rzeczywistości. To jest

prawdziwa przyczyna naszego cierpienia w

materialnej egzystencji.

19

Jeżeli świat, w którym myślimy, że jesteśmy

umysłem i materią, jest jedynie cieniem, co jest

substancją? Niektórzy filozofowie twierdzą, że

substancją jest osoba widząca prawdziwie, duchowa

jaźń. Przez poznanie swojej własnej substancji jako

różnej od natury materialnej, osoba widząca

prawdziwie poznaje rzeczywistość. Istnieje tu

pewien problem: jeśli dusza jest substancją, w

takim razie umysł i materia są cieniami duszy.

Zostało ustalone, że dusza w iluzji jest duszą

znajdującą się w cieniu substancji. Jeżeli ta dusza

jest substancją, w jaki sposób dostała się ona pod

swój własny cień? Nie można znaleźć żadnej

logicznej odpowiedzi na to pytanie. Czytelnik może

łatwo zrozumieć tę trudność, jeśli wyjdzie na dwór

w słoneczny dzień i spróbuje stanąć na swoim

własnym cieniu.

Wedy, odpowiadając na to, mówią że chociaż osoba

widząca prawdziwie sama nie jest substancją,

należy do substancji, tak jak światło należy do

słońca. Substancją światła jest jego źródło, słońce,

jako że bez źródła światło nie mogłoby istnieć.

Podobnie, substancją duchowej jaźni jest Najwyższa

Duchowa Osoba, znana w Vedach jako Viṣnu lub

Kṛṣṇa. Jednakże dusza, jako że zapomniała o swoim

powiązaniu ze źródłem, wyobraża sobie, że

substancją wszystkiego jest albo ona sama, albo

cień umysłu i materii, prakriti.

20

Źródłem wszystkich cieni (zarówno cienia

dziennego jak i wielkiego mroku nocy, który

przykrywa połowę ziemi) jest słońce. Podobnie,

wszystkie światła, włączając światło ognia i

elektryczność, pochodzą ze słońca. Słońce jest

podstawą światła i cienia, ale pomimo to nie

podlega ich wpływom. Podobnie, kategorie ducha

(światła), umysłu (cienia dziennego) i materii (nocy)

są efektami Boga, który nie podlega ich wpływom.

Dla osoby widzącej prawdziwie On jest wszystkim

co jest do poznania, czy to pod względem

duchowym, mentalnym czy materialnym.

Nie znając jednej substancji dla wszystkich

kategorii, obserwator jest zakłopotany z powodu

dualizmów, które istnieją wszędzie, rozpoczynając

od umysłu i materii. Walczymy, aby odnaleźć

zgodność w tak wielu sprzecznościach. Ta pani lubi

słodycze, ale cierpi z powodu otyłości. Ten pan nie

może żyć z kobietami i nie może żyć bez nich.

Każdego dnia staramy się pogodzić ciepło i zimno,

przyjemność i ból, rzeczy duże i małe, bogactwo i

biedę, światło i ciemność, miłość i nienawiść, dobro

i zło, życie i śmierć. Pogodzenie dualizmów jest

obiektem filozoficznych spekulacji od tysięcy lat

zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie.

21

Żywa wiedza

Wiedza oznacza więcej niż zawartość informacji. W

Vedach jest zawarta olbrzymia ilość informacji; ale

nie jest to cała wiedza wedyjska. Substancja i cień

koncentruje się na metodzie: w jaki sposób

zrozumieć zawartość, w jaki sposób doświadczyć

wiedzę jako prawdziwą? Jakiej metody użyć, aby się

dowiedzieć, że nasz świat jest cieniem substancji?

W jaki sposób odnieść tę wiedzę do życia? To jest

jedyny w swoim rodzaju podarunek Śrila

Prabhupady dla świata - metoda doświadczania

życia poza ograniczeniami umysłu, materii, „głupiej

młodości”, „mądrej starości”i wszystkich podobnych

dualizmów materialnej egzystencji. To

doświadczenie jest najbliższe duszy jako żywa

wiedza wedyjska. Nawet dzisiaj Śrila Prabhupada

wciąż szerzy żywą wiedzę wedyjską w swoich

transcendentalnych książkach, rozprowadzanych na

całym świecie przez wielbicieli z Hare Kṛṣṇa. Ta

wiedza, jak powiedział Śrila Prabhupada, jest poza

wszelkimi rozważaniami materialnych kwalifikacji,

takich jak wiek czy inteligencja. Tak jak nie trzeba

objaśniać ani starej osobie, ani dziecku, błyskawicy

na niebie, podobnie transcendentalna dźwiękowa

wibracja Hare Kṛṣṇa i nauczanie filozofii Bhagavad-

22

gity działa na każdego, bez względu na to, czy na

początku rozumie on coś czy nie.7

Materialna wiedza jest przeglądem współczesnych

myśli i spostrzeżeń. Ale to, co myślimy o świecie

wokół nas i jak go postrzegamy, to jedynie cechy

naszej ignorancji. W ten sposób można dowieść, że

w ogóle nie istnieje żadna metoda materialnej

wiedzy (żadne jak). Istnieje jedynie to, co się mieści

w naszej ignorancji, iluzoryczne co, wewnątrz

którego błądzimy i gubimy się, poszukując wiedzy

poprzez nasze myśli i percepcję. Wedy porównują

ignorancję do snu duszy. Zawartością tego snu jest

świat marzeń-świat materialny, cień świata

duchowego. Wiedza materialna jest wiedzą snów.

Wiedza wedyjska jest metodą duchowego

obudzenia się, która rozpoczyna się słuchaniem

(śravanadi) dźwięków wedyjskich. Tak jak

materialne dźwięki prowadzą świadomość od

głębokiego snu i marzeń sennych do pełnego

przebudzenia, podobnie dźwięk duchowy prowadzi

świadomość od materii i umysłu do wiecznego

związku z Kṛṣṇą, który jest źródłem umysłu i

materii, głębokiego snu i marzeń sennych, źródłem

dźwięków wedyjskich i który zawsze pozostaje

ponad tym wszystkim. W ten sposób metoda, owo

jak wiedzy wedyjskiej, jest tym samym, co 7 Śrila Prabhupada, list do Prahladanandy, 69-10-05

23

dlaczego, wieczną przyczyną ukrytą poza światem

tymczasowym. Metoda jest końcem samym w sobie

- transcendencją

Świadomość Kṛṣṇy jest tam. Jest uśpiona w sercu

każdego. Po prostu przez śravanadi, proces

czystego słuchania... Tak jak wtedy, kiedy człowiek

śpi. Wydaje się, że jest on nieświadomy, ale

świadomość tam jest. On śpi. Ale jeśli ktoś zawoła:

"Panie taki a taki, niech się Pan obudzi, niech się

Pan obudzi, Niech się Pan obudzi", to po dwóch

trzech zawołaniach w końcu się on obudzi. Wtedy

przypomina sobie: "Och, muszę zrobić tak wiele

rzeczy.”Podobnie, świadomość Kṛṣṇy jest uśpiona w

sercu każdego. Mantra Hare Kṛṣṇa jest procesem

przebudzenia. To wszystko. Jeśli stale intonujemy tą

mantrę Hare Kṛṣṇa - Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa

Kṛṣṇa, Hare Hare/Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma

Rāma, Hare Hare - wtedy śpiący człowiek budzi się

do świadomości Kṛṣṇy. Na tym polega proces.8

Czym jest wedyjski dźwięk?

Słowo „wedyjski”nie jest stworzonym przez

człowieka, religijnym, historycznym, regionalnym,

lingwistycznym czy teoretycznym określeniem. W

8 Śrila Prabhupada, wykład z Śrimad Bhagavatam z

chrześcijańskiego klasztoru w Melbourne, 3 kwietnia 1972.

24

Sanskrycie słowo Veda oznacza wiedzę. Więc kiedy

mówimy o wedyjskiej metodzie wiedzy, w

rzeczywistości mówimy po prostu "uczona metoda

wiedzy". Celem jest rozróżnienie pomiędzy metodą

wedyjską a nie-metodą "wiedzy pełnej ignorancji”-

wymyślania teorii, czyli śnienia o tym, jak objaśnić

sny. Na wilakszanatwat asja, Vedanta-sutra

wyjaśnia: "Wiedza wedyjska z natury różni się od

światowych teorii, ponieważ tathatvam ća śabdat:

„dźwięk wedyjski jest wieczną rzeczywistością.”

Dźwięk wedyjski nie oznacza języka w takim sensie,

w jakim zwykle słowo język rozumiemy. Nie oznacza

on nawet języka sanskryckiego. Może to być

zaskakujące dla osób dobrze obeznanych z

popularnymi stwierdzeniami, podobnymi do tego:

„Jest on [sanskryt] językiem wyższego umysłu i tym

samym daje nam dostęp do swoich zasad i

wibracyjnych struktur. Jest on językiem bogów,

wyższych planet umysłu, i daje nam dostęp do

mocy tych dziedzin.”9

Więc, powyższy cytat nie jest nieprawdziwy, tak

daleko jak sięga. Jednakże nie jest właściwe

założenie, że zasady i wibracyjne struktury

sanskrytu, dzięki którym wyższe planety są

osiągalne, są środkami pozwalającymi przejść od 9 David Frawley, From the River of Heaven, 1990, s. 76

25

cienia do substancji. Kena Upaniṣad 1.1 nakłania

nas do szukania substancji poza strukturą mowy:

kenesitam vaćam imam vadanti - "Kto wprawia w

ruch te słowa, których oni używają?"

Dociekanie, kto daje słowom ich kształt i siłę, jest

naszym wstępem do para-vidyā, wiedzy o

transcendencji. Studia nad wjakarana (gRāmatyką

sanskrycką), nirukta (znaczeniem słów

sanskryckich), sphota (treścią słów sanskryckich) i

manomaya (płaszczyzną umysłu), należą do apara-

vidyā, nauki o umyśle i materii pochodzącej z śastr.

Para-vidyā dotyczy jedynie Boga, Najwyższej Osoby.

Ale podjęcie para-vidyā nie wymaga pozostawienia

słów za sobą. Ta wiedza nie jest przekazywana

przez dźwięk ciszy, przez klaskanie jedną ręką. Jest

ona przekazywana przez słowa, które mają moc

objawienia tego, kto daje słowom ich znaczenie. Ta

moc pochodzi z pūrveṣām, starożytnej tradycji

mistrzów duchowych, rozpoczynającej się od

Samego Kṛṣṇy.

na tatra cakṣur gacchati na vāg gacchati no manaḥ na vidmo na vijānīmo yathaitad anuśiṣyāt anyad eva viditād atho aviditād adhi iti śuśruma pūrveṣāṁ ye nas tad vyācacakṣire

Oko się tam nie dostanie. Nie dostanie się tam ani

mowa, ani również umysł. Wiemy, że nie. Nie

26

rozumiemy, jak ktokolwiek mógł nas tego nauczyć.

To różni się od znanego, a jeszcze bardziej różni się

od nieznanego. Usłyszeliśmy to od nauczycieli

pochodzących ze starożytnej tradycji, którzy nam to

wyjaśnili. (Kena Upaniṣad 1.3-4)

Na vijanimo jathaytad anuśisyat: "nie rozumiemy,

jak ktokolwiek mógł nas tego nauczyć.”Jednakże, iti

śuśruma pūrveṣāṁ ye nas tad vyācacakṣire:

"Usłyszeliśmy to od nauczycieli pochodzących ze

starożytnej tradycji, którzy nam to wyjaśnili.”Czy te

dwa stwierdzenia są wzajemnie sprzeczne? Kena

Upaniṣad 2.3 rozwiewa tę wątpliwość:

yasyāmataṁ tasya mataṁ mataṁ yasya na veda

saḥ

Ten, kto sądzi, że nie wie, wie; ten, kto sądzi, że

wie, nie wie. Innymi słowy, ten, kto naucza lub uczy

się wiedzy wedyjskiej ze swoich własnych opinii

(mata) na temat tego, czym ta wiedza jest, nie zna

Wed. Opinia oznacza teorie zgodności i logicznego

związku. Więcej na ten temat będzie powiedziane w

rozdziałach: pierwszym, drugim i piątym. Istnieje

pewne bengalskie powiedzenie, które ostatnio stało

się niestety bardzo popularne: jata mata tata patha

- „tyle, ile może istnieć opinii, tyle jest ścieżek

rozumienia Wed.” Zgodnie z Kena Upaniṣad ,

niewątpliwie jest to nieprawda.

27

W świecie, w którym wiedza oznacza opinie na temat umysłu i materii, nie wiemy, jak ktokolwiek może nauczać lub uczyć się czegoś, co jest poza umysłem i materią. Dlatego autentyczny nauczyciel wedyjski jest sudurlabha, bardzo rzadki. Nie wysuwa on żadnych opinii, jako że wie, iż wydawanie opinii nie jest metodą. Nauczyciel wedyjski, bona fide mistrz duchowy, pokornie przekazuje swojemu uczniowi to, co zostało mu objawione przez jego nauczyciela. Taka jest starożytna tradycja guru-parampara. Jak wyjaśnia Kena Upaniṣad 1.2 yad vāco ha vācaṁ. To, czego

naucza guru, nie jest mową, lingwistycznym sformułowaniem ludzkich wypowiedzi, ale mową, transcendencją ukazującą się tak, jak dźwięk wypowiedziany i usłyszany w czystej świadomości. Prostą miarą czystej świadomości jest wierność pūrveṣām, tradycji dawnego.

Ale tradycja dawnego nie zachowuje wiedzy

wedyjskiej w taki sposób, w jaki starożytni

Egipcjanie zachowywali swoich faraonów, ukrywając

ich w ciemnościach grobowców. Jako że wiedza ta

jest faktycznie wedyjska, to pomimo iż jest

najstarsza, jest ona wiecznie żywa. Jako że jest ona

rzeczywiście prawdą, zawsze rozwiewa iluzję.

Wiedza wedyjska z młodzieńczą łatwością

naprostowuje powykrzywiane kwestie filozoficzne

tego, i każdego, wieku.

28

Z tego powodu pozwoliłem sobie użyć na tych

stronach pojęcia z Zachodnich rozpraw

filozoficznych. Na przykład, krytycyzm zwrotny jest

współczesnym sposobem określenia tego, co się

dzieje, gdy, jak to się potocznie mówi, przestrzelił

sobie piętę.

Jeśli moim celem byłoby bycie wedyjskim w sensie

akademickim, historycznym czy lingwistycznym,

wybrałbym stary termin sanskrycki "pratigja-hani",

„nie przyjęcie założenia”. Jednak ze

współczesnością spotkać musimy się na jej

własnych warunkach. Obalenie dzisiejszych

sformułowań ignorancji jest samo w sobie żyjącą

tradycją wedyjską.

Pisząc te słowa, mam przed sobą napisaną przez

członka akademii recenzję "niezwykłej książki

filozoficznej", wydanej kilka lat temu. Komentuje

on, iż "podejmuje ona ryzyko", "wskazuje niezwykłe

powiązania”i "bezlitośnie wikła się w prawdziwe

problemy.” Jest ona "prowokująca” i "wznieci ostre

nieporozumienia.” Jest tam powiedziane coś na

temat pisania książki w tej dziedzinie. Nie

ośmieliłem się mieć nadziei, że gdy wydam

Substancję i cień, moje idee zostaną przywitane

przez profesjonalnych filozofów w atmosferze

sporów. Mam jedynie nadzieje, że ta książka

pomoże osobom wychowanym w zachodnim

sposobie myślenia uchwycić trochę idei wedyjskich.

29

Pięć prawd i trzy środki

Śrila Baladeva Vidyābhuszana, uczony Gauòīya

Vaiṣṇava żyjący w osiemnastym wieku, jest słynny

ze powodu swojego komentarza Govinda-bhāṣya do

Vedanta-sutry. We Wprowadzeniu do tej pracy

wyjaśnia on, że wiedza wedyjska klasyfikuje

rzeczywistość według pięciu ontologicznych prawd

(tattva). Są to:

1) īśvara - Najwyższy Pan

2) jīva - żywa istota

3) prakriti - natura

4) kāla - czas

5) karma - działanie

Znając je, dochodzi się do granic naszego

pojmowania wiedzy.

Można zauważyć, że literatura wedyjska prezentuje

inne wyliczenia podstawowych prawd. W Swoich

instrukcjach skierowanych do Uddhawy, Pan Kṛṣṇa

zatwierdza szereg sposobów opracowania tattw

przez różnych mędrców. Na rzecz zwięzłości, ta

książka uwzględnia jedynie składające się z pięciu

części opracowanie Baladewy.

30

W Prameja-ratnawali Śrila Baladeva Vidyābhuszana

informuje nas, jaki dowód (prāmana) pozwala nam

poznać pięć prawd Wed: aksadi tritayam

prāmanam. "Rozpoczynając od 1) postrzegania

[następnie 2) rozumowania i 3) dowódu

autorytatywnego ], istnieją trzy środki wartościowej

wiedzy.”Substancja i cień dokłada wszelkich starań,

aby wyjaśnić, jak nasze postrzeganie materii (w

Sanskrycie (pratyakṣa) i nasze umysłowe

rozumowanie (anumana) mogą być wartościowymi

środkami do osiągnięcia pewnej wiedzy, jeśli będą

one zgodne z dowodem wedyjskim (śabda).

Pokorne pokłony

Tą wiedzą, którą można osiągnąć przez metodę

wedyjską, jest Sam Kṛṣṇa. Ale Kṛṣṇę można

osiągnąć jedynie przez Jego łaskę. Dlatego zanim

posuniemy się dalej, padamy u Jego lotosowych

stóp i modlimy się, jak zrobiły to żony Kalija-naga:

namaḥ pramāṇa-mūlāya kavaye śāstra-yonaye pravṛttāya nivṛttāya nigamāya namo namaḥ

Składamy nasze pokłony raz za razem Tobie, Panie

Śri Kṛṣṇo, Najwyższa Osobo, który jesteś podstawą

wszystkich autorytatywnych dowodów, który jesteś

autorem i ostatecznym źródłem pism objawionych i

który zamanifestowałeś się w tej literaturze

31

wedyjskiej zachęcając zarówno do zadowalania

zmysłów, jak i do wyrzeczenia się świata

materialnego.10

Jest tu powiedziane, że Pan Kṛṣṇa jest podstawą

wszystkich dowodów (trzech prāmana). Jest

również wspomniane, że istnieją różne stopnie

literatury wedyjskiej, a Pan jest źródłem ich

wszystkich. Substancja i Cień stosuje się szczególnie

do wersji Śrimad-Bhāgavatam, które znakomicie

opisuje nie tylko dowody pratyakṣa i anumana, ale

także wszystkie inne wedyjskie śabda11. Śrimad-

Bhāgavatam samo jest sarva-siddhanta, esencją

całej wiedzy.

Mam wielki dług wdzięczności wobec wielbicieli z

ISKCON-u i przyjaciół Pana Kṛṣṇy, którzy na różne

sposoby przyczynili się do uczynienia z Substancji i

Cienia tego, czym jest. Są nimi: Jego Świątobliwość

Bhakti Ćharu Maharadźa, przedstawiciel GBC na

ISKCON Mayapur, Zachodni Bengal; Jego

Świątobliwość Bhakti-vidya-purna Maharaja,

10 Śrimad-Bhagawata 10.16.44 11 Śrila Bhaktivinoda Thakura: pratjakṣanumanabhjam bhagawata siddhanta ewa garijan wigjana-majatwat sarwa-

siddhantaśrajatwaćća: "Siddhanta ( zasadnicza konkluzja)

Śrimad-Bhagavatam przewyższa pratjakṣa i anumana, ponieważ jest naukowa i jest schronieniem wszystkich innych

wedyjskich siddhanta." (Tattwa-sutra 48)

32

naczelny Śri Rupanuga PaRāmarthika Vidyapitha

ISKCON w Śridhama Mayapur; Jego Świątobliwość

Hrdayananda Maharaja, Minister GBC do

Zaawansowanych studiów Vaiṣṇava; Jego Miłość

Gopiparanadhana Prabhu, Sanskrytolog z BBT

International; Jego Miłość Aja Prabhu, ISKCON

Kopenhaga; Jego Miłośc Bimala Prasada Prabhu,

Instruktor w Gurukuli Mayapur; Śriman Matureśa

dasa, sanskrytolog w Mayapur Vidyapitha; Śriman

Mathura-pati dasa, student indologii na

Uniwersytecie Warszawskim; Śrimati Banka-bihari

devi-dasi, sekretarz do spraw korespondencji w

Vaishnava Graduate School, Kalifornia; Śriman Raja

Vidya dasa, Govinda Verlag, Zurych/Altenburg;

Profesor Dr Bruno Nagel, Uniwersytet w

Amsterdamie; Profesor Dr Marius Crisan (Murari

Kṛṣṇa dasa), Uniwersytet Techniczny w Timisoarze;

Bhaktin Lisa, ISKCON Amsterdam oraz dwaj

zawodowi tłumacze, którzy zaoferowali swoje

umiejętności: Yani (Grecja) i Fagu (Rumunia).

Składam moje przeprosiny wszystkim, których

mogłem pominąć.

WPROWADZENIE

33

Wątpliwość i pewność w filozofii wedyjskiej

"Jak mogę być pewny, że to, co mi mówisz, jest

prawdą?” Każda myśląca osoba zadaje, i słyszy, to

pytanie. Filozofia wedyjska dochodzi do pewności

poprzez prāmana.

Sanskryckie słowo prāmana odnosi się do źródeł

wiedzy, które są uważane za niezbite. W Brahma-

Madhwa-Gauòīya Sampradaji, szkole wiedzy

wedyjskiej, którą reprezentuje ISKCON, istnieją trzy

prāmana. Są nimi pratyakṣa (percepcja

bezpośrednia), anumana (rozum) i śabda

(autorytatywny dowód). Spośród tych trzech

pranama, śabda jest imperatywem, podczas gdy

pratyakṣa i anumana są podtrzymujące. Dlatego

jeśli ktoś zapyta wielbiciela Kṛṣṇy o pewność jego

przekonań, zazwyczaj odpowie on cytując autorytet:

guru (mistrza duchowego), śastra (pisma

wedyjskie) i sadhu (innych wielbicieli, szanowanych

za ich realizacje nauk guru i śastr).

Cytowanie autorytetu na potwierdzenie naszych

słów nie liczy się już zbytnio w nowoczesnych

szkołach myśli. Istnieje łacińska sentencja

odpowiednia do tego rodzaju potwierdzenia: ipse

dixit ("on sam to powiedział"). Uczniowie

starożytnego mędrca greckiego potwierdzali tą

sentencją swoją odpowiedź, gdy jakiś przeciwnik

34

poddawał w wątpliwość pewność doktryny mędrca.

Problemem współczesnych myślicieli, związanym z

dowodem ipse dixit, jest fakt, iż dowód ten opiera

się jedynie na słowach. A same słowa nie znaczą

nic.

Łucja w krainie Narni

Historia autorstwa C.S. Lewisa p.t. Kroniki Narni

ilustruje współczesne trudności z dowodem ipse

dixit. Łucja jest najmłodszą z czwórki dzieci, które

odwiedzają wielki, ekscentryczny dom starego

profesora. Przeżywa tam ona niezwykłą rzecz.

Przedostaje się przez tylną ścianę szafy na ubrania

do krainy zwanej Narnią. Kiedy Łucja wraca i

opowiada o swoich przeżyciach rodzeństwu, oni

dochodzą do wniosku, że jej zmysły w tajemniczy

sposób uległy omamieniu. W końcu dzieci

przedstawiają kwestię autorytetowi, samemu

profesorowi. Decyduje on, iż jako że Łucja nie jest

znana jako kłamczucha lub szalona, musi mówić

prawdę. Mimo to, brat Łucji, Piotr, nie może w to

uwierzyć. Tłumaczy , że inne dzieci nie znalazły

żadnej dziwnej krainy za tylną ścianą szafy. „A co to

ma do rzeczy?"- spytał profesor. "Ależ, panie

profesorze, jeżeli coś jest prawdziwe, to musi to być

tam zawsze.”"Musi?”"Ale czy pan naprawdę myśli"-

35

pyta Piotr - że mogą być jakieś inne światy, w tym

miejscu, tuż koło nas - tak jak ten?”"Nie ma nic

bardziej prawdopodobnego."- odpowiedział

profesor.12

Czy nie powiedzielibyście, że Piotr ma prawo sądzić

iż jego siostra ma wybujałą wyobraźnię? A jeśli

chodzi o ów "autorytet", drogi profesor, niech

będzie błogosławiony, może po prostu ponownie

przeżywać okres dzieciństwa.

Na pierwszy rzut oka, fantazje Łucji na temat Narni

wyglądają podobnie do wedyjskiego opisu światów

różnych od naszego. Wedy zostały wypowiedziane

przez mędrca Brahmę, który miał wizję

transcendentalnego królestwa zwanego Vaikunthą,

królestwa Boga. Dla osoby wykształconej w

zachodni sposób, autorytet Brahmy jako mędrca nie

daje pewności co do istnienia Wajikunthy.

Podobnie, autorytet profesora nie daje pewności co

do istnienia Narni. Współczesne spojrzenie może

być podsumowane przez inną łacińską sentencję: de

omnibus est dubitandum - "wątpliwości są

wszystkim". Została ona stworzona przez

Kartezjusza (1596-1650), nazywanego często ojcem

nowożytnej filozofii.

12 Cytowane przez Kitty Ferguson w The Fire in the Equations, 1994, s. 253-254

36

Podróżując poza granicami swojej ojczystej Francji,

wszechstronnie wykształcony Kartezjusz zaczął

zastanawiać się, czy w ogóle coś wie. Poddawał w

wątpliwość to, co postrzegał swoimi zmysłami, jak

również autorytet ipse dixit z jego studiów nad

klasyczną Greką. Z tych wątpliwości powstała

pewność co do jego własnego istnienia, którą

wyraził w swojej słynnej maksymie cogito ergo sum

- "myślę, więc jestem". Oksfordzki filozof A.J. Ayer

(1910 - 1989) wyjaśnia:

Nie mogę podawać w wątpliwość twierdzenia, że

myślę, w sensie, że moja wątpliwość ustanawia

swoją własną prawdę: i w tym samym sensie nie

mogę wątpić w to, że istnieję.13

Nowożytna metoda myślenia

Wątpliwość sama w sobie ukształtowała

bezpośrednie, nie ulegające wątpliwości dane

Kartezjusza. Dla tego poddał w wątpliwość swój

sposób zrozumienia zewnętrznego świata, na

każdym kroku kwestionując zarówno swoje zmysły,

jak i nauki poprzednich autorytetów. Jego metody

wyglądają dość rozsądnie dla ludzi współczesnych,

ale w jego czasach były one najbardziej radykalnym

zerwaniem ze średniowieczną tradycją intelektualną. 13 A.J. Ayer, The Problem of Knowledge, 1956, s. 45

37

Kartezjuszowska metoda systematycznych

wątpliwości wyznacza moment rozpoczęcia

nowożytnego wyobrażenia wiedzy jako czegoś

raczej wypracowanego, a nie otrzymanego.

Ale co Kartezjusz ma wspólnego z historią Łucji o

Narni? Jak sam napisał:

W naszych poszukiwaniach bezpośredniej drogi do

prawdy nie powinniśmy się zajmować żadnym

obiektem, co do którego nie możemy osiągnąć

takiej pewności, jak pewność dowodów

arytmetycznych czy geometrycznych.14

Innymi słowy, rzeczywistość przedmiotu musi być

potwierdzona przez system logicznego dowodu

(anumana), tak jak geometria. Dla Łucji nie jest

wystarczający fakt, że zobaczyła Narnię (pratyakṣa),

ani nawet to, iż otrzymała autorytatywne

potwierdzenie tego, że ją widziała (śabda). Jeżeli

zostałoby to potwierdzone przez anumana, wówczas

Narnia istniałaby, nawet pomimo iż Piotr nie widział

jej ani nie uczył się o niej w szkole. Jeśli nie

zostałoby to potwierdzone przez anumana, Narnia

nie istniałaby, bez względu na to, co widziała Łucja i

co mówi profesor.

14 Rene Descartes, Zasady kierowania umysłem

38

Jak wykazuje fizyk Paul Davis, Kartezjańska metoda

geometrii analitycznej jest historyczną

poprzedniczką dzisiejszej fizyki analitycznej, która

również stawia anumana ponad śabda i pratyakṣa.15

Dzisiejszy fizyk, podobnie jak Kartezjusz, decydując,

co jest rzeczywiste, a co nie jest, opiera się na

systemie logiki matematycznej. I, podobnie jak

Kartezjusz, utrzymuje, iż dowód matematyczny

przewyższa nawet bezpośrednią percepcję. Stare

przysłowie „wierz własnym oczom”jest nieaktualne.

Nie możemy zobaczyć kwarków, czarnych dziur, czy

robaków przetstrzenno czasowych , ale obliczenia

mówią nam, iż są pewne. Dlatego są one pewne.

Kwantowa Narnia

Jak wielu z nas może wiedzieć z popularnych

notatników i magazynów naukowych, teoria

kwantum wprowadza istnienie „świata

alternatywnego”, który wpływa na nasz świat.16

Przypuśćmy, że Łucja porzuca swoje twierdzenie, iż

widziała Narnię i zamiast tego mówi do swojego

rodzeństwa: „Fizycy twierdzą, że struktura

wszystkiego opiera się na prawach

matematycznych. Mówią oni również, że istnieje

nieskończona liczba innych wszechświatów w

15 Paul Davies, The Mind of God, 1992, s. 166 16 Paul Davies, The Mind of God, 1988, s. 67

39

wymiarach matematycznych. Mając włączonych w

to nieskończenie wiele możliwości, jestem

całkowicie pewna, że jednym z tych paralelnych

wszechświatów jest miejsce zwane Narnią.”Profesor

zgadza się, iż ma ona rację, jednakże Piotr wciąż

protestuje: „Czy naprawdę sądzi pan, że mogą być

jakieś inne światy, w tym miejscu, tuż koło nas - tak

jak ten?”„Nie ma nic bardziej prawdopodobnego.”-

odpowiada profesor.

„Ależ, Piotrze,”- wtrąca się Łucja - „powinieneś

zwrócić teraz uwagę na profesora. To nie jest bajka.

To nauka. Miałeś rację, mając wątpliwości odnośnie

oryginalnej formy mojej opowieści o Narni. Ale

dodaj trochę fizyki i już! W rzeczywistości jest to

raczej nudne. Słyszeliśmy już tak wiele o dziwnym

świecie kwantum, że w połowie lat

dziewięćdziesiątych Narnia jest już zimnym

budyniem.”

W dzisiejszych czasach wielu wykształconych ludzi

zgodziłoby się z Łucją. Ale Piotr nadal ma

wątpliwości, czy kwantowa opowieść o Narni jest

bardziej wiarygodna. Jego rozumowanie jest

następujące: Nawet jeśli bym powiedział, że teraz ci

wierzę, sam nie zobaczyłbym dzięki temu Narni.

Fizyka kwantowa mówi, że światy alternatywne nie

są ze sobą w ogóle powiązane. Niemożliwa jest

komunikacja między nimi. Jednostka nie może

40

opuścić jednego świata i odwiedzić inny, nie

możemy nawet zerknąć na to, jak wygląda życie w

tych wszystkich innych światach.17 Nie tylko nie

możesz pokazać mi Narni, nie możesz nawet dać mi

rzetelnego dowodu, abym mógł uwierzyć, że Narnia

istnieje, ponieważ, jako że jestem dzieckiem, nigdy

nie będę w stanie sam wykonać obliczenia

matematycznego. Niech się Pan przyzna, że

nakłania mnie Pan do naiwnego przyjęcia tej samej

starej próby ipse dixit, co wcześniej!”

Profesor cierpliwie odpowiada, łagodnym i miłym

głosem: „Uspokój się, Piotrze. W oryginalnej

opowieści o Narni, jedynym dowodem Łucji była jej

bezpośrednia percepcja. Nie możemy jej ufać

ponieważ, pomijając wszystko inne, Łucja jest tylko

człowiekiem. Dlatego wyjaśnienie kwantowe stoi

wyżej. A jako że twoja percepcja również nie jest

godna zaufania, nie jesteś w stanie użyć jej do

zakwestionowani logiki i rozumowania. Nawet jeśli

nie jesteś w stanie zrozumieć kwantowej metody

logiki, posiada ona swój własny autorytet, różny od

dowodu ipse dixit.”

„Czy mówi pan, że kwantowa Narnia posiada

pewien autorytet prawdy?”

„Piotrze, powiedziałem, że nie ma nic bardziej

prawdopodobnego. Nie gwarantuję, że to prawda. 17 Paul Davies, The Mind of God, 1988, s. 137

41

Kwestia jest taka, iż naukowe rozumowanie posiada

swój własny autorytet, który jest wart tego, abyś go

przez chwilę posłuchał i podążył za nim, młody

człowieku.”

„Niewątpliwie, proszę Pana, naukowe rozumowanie

jest bardziej rozwinięte, niż proste słowa małej

dziewczynki, ale wydaje mi się, że należy pan do

tych, którzy gubią jedną ważną kwestię. Jeżeli po

prostu wierzymy teoriom naukowym, nie

sprawdzając, czy są one prawdą, przyjmujemy w

naszych życiach naukowy dowód autorytatywny, a

nie po prostu autorytet teoretyczny. Autorytet

teoretyczny oznacza, że słucham cię dla samego

słuchania. Mogę się zgadzać lub nie z tym, co

mówisz. Ale dowód autorytatywny zakłada, że

mówisz prawdziwe fakty, tak więc jako uczeń

powinienem potraktować to poważnie, jeśli pragnę

wiedzy. Przyznaje pan, że nie może pan

zagwarantować, że to, co mówi pan o Narni, jest

prawdą. Bezpośrednia percepcja nie daje żadnego

dowodu na to, że Narnia jest rzeczywista. Pomimo

to oczekuje pan, że przyjmę pana jako dowód

autorytatywny. Ale jak mogę być pewien, że to, co

pan mi mówi, jest prawdą?”

42

Autorytet samo-oczywisty

Podsumowując, Piotr i profesor nie zgadzają się co

do faktu, czy rozumowanie posiada autorytet.

Profesor twierdzi, że jeśli stwierdzenie jest poparte

przez logikę naukową (która, jak sam przyznaje,

niekoniecznie jest prawdziwa), ma ono autorytet i

powinno być przyjmowane jako dowód. Piotr

argumentuje, że logika sama w sobie nie ma

określonego autorytetu prawdy. Oskarża on

profesora i współczesną naukę o zmuszanie

uczniów, takich jak on, do wierzenia w teorie o

rzeczach niewidzialnych, takich jak Narnia, tak jak

gdyby były one prawdą. To jest właśnie rodzaj ipse

dixit, który odrzucił Kartezjusz.

Obiekcje Piotra odnośnie autorytetu logiki są warte

zaznaczenia. Stałym problemem współczesnych

systemów rozumowania jest fakt, iż ich twierdzenia,

że są autorytetem, są nieuzasadnione. Na przykład,

z jakiego powodu profesor twierdzi, że logika jest

lepszą metodą do osiągnięci pewności? Profesor

przyznaje, iż logika nie gwarantuje prawdy. Zamiast

tego mówi on w kategoriach prawdopodobieństwa.

Ale jeśli logika nie może zagwarantować prawdy,

jak, w takim razie, możemy stwierdzić, że coś jest

choćby prawdopodobnie prawdą? A w takim razie,

argumenty profesora dotyczące logicznego

potwierdzenia wiedzy nie mają żadnego

43

uzasadnienia.18

Argumentując, że autorytet logiki jest ponad

rozumowaniem, nie jest on rzeczywiście otwarty na

dyskusję. Raczej naucza on z ambony: „Logika ma

autorytet, ponieważ ja tak twierdzę.”Dlaczego

powinniśmy wierzyć w to, co on mówi? To jest

18 Ale czy stanowisko profesora naprawdę reprezentuje

współczesną naukę? Czy naukowcy nie maja bardziej uzasadnionych argumentów dla ustanowienia logiki jak

autorytatywnego dowodu? Jak cytował K. Ferguson (The Fire

in the Equations, s.21), Stephen Hawking mówi, że teoria kwantowa dotyczy tego „ czego nie możemy wiedzieć i czego

nie możemy przewidzieć.” Ferguson idzie dalej i zauważa: „ Ogólnie zgadzamy się co do tego, że w nauce nic nigdy nie

może być ‘udowodnione’.” (p.26) O tym co nazywał „wiedzą dotyczącą wszechświata jako całości”, wielki filozof-matematyk

Bertrand Russel (1872-1970) napisał: „ proponowane dowody,

że na mocy praw logiki takie i takie rzeczy muszą istnieć a takie i takie inne nie mogą, nie są w stanie przetrzymać pod

naporem krytycznego badania” (Problems of Philosophy, 1912, s.82) Pomimo tego studenci w szkołach na całym świecie

muszą zdawać egzaminy z teorii, które naukowcy sami

uważają za nieudowodnione. Dlaczego? Odpowiedź jest taka, że teoria jest przyjmowana nie na gruncie jej pewności, ale na

podstawie tego, ze jeszcze nikt jej nie obalił. „To co najlepszego może ktoś powiedzieć o teorii, to to, że jeszcze

nie została obalona.” (Fergusson, s. 26) Ta zasada tworzy podstawę współczesnej wiedzy naukowej.

Ta sama zasada, ironicznie, uważana jest w klasycznej

filozofii: argumentum ad ignorantum, błąd polegający na argumencie opartym na niewiedzy. Argument, który mówi, że

coś jest prawdą ponieważ nikt nie udowodnił, że to jest fałszywe, czy tez coś fałszywe ponieważ nikt nie udowodnił, że

to jest prawdą, jest uważany za nieprawomocny.

44

esencją wyzwania Piotra. W ten sam sposób

argument oparty na autorytecie percepcji

zmysłowej (pratyakṣa) nie może być potwierdzony

przez samą percepcję zmysłową. Nasze zmysły są

ograniczone. Nie mogą pokazać, że poza

ograniczeniami ich percepcji nie istnieje

rzeczywistość. Jaki jest dowód na moje twierdzenie,

że to, co ja postrzegam, jest całą prawdą i niczym

innym niż prawdą? Moje zwierzęce ego?

Wedyjska prāmana, podobnie jak Piotr, czyni

rozróżnienie pomiędzy logiką a dowodem

autorytatywnym. Słowo śabda oznacza „dźwięk”, ale

śabda, które jest cytowane jako autorytatywny

dowód wedyjski jest dźwiękiem duchowym, śabda-

brahma. Jest on kategorią samą w sobie i różni się

od anumana (logiki) i pratyakṣa (bezpośredniej

percepcji). Dźwięk duchowy, w przeciwieństwie do

zwykłego dźwięku, jest svatha-prāmana. Oznacza

to, iż jego autorytet jest oczywisty sam w sobie. Nie

czerpie swojego autorytetu z innych prāmana.

Śrimad-Bhāgavatam 6.3. 19 wskazuje zasadniczą

różnicę pomiędzy mową, która potwierdza oczywisty

autorytet, a mową, która tego nie robi:

dharmaṁ tu sākṣād bhagavat-praṇītaṁ na vai vidur ṛṣayo nāpi devāḥ na siddha-mukhyā asurā manuṣyāḥ kuto nu vidyādhara-cāraṇādayaḥ

45

Prawdziwe religijne zasady ustanawia Bóg,

Najwyższa Osoba. I nawet najwięksi mędrcy, którzy

zamieszkują najwyższe planety – mimo, iż zupełnie

usytuowani w sile dobroci - nie są w stanie

ustanowić takich prawdziwych religijnych zasad, tak

samo jak niezdolni są do tego półbogowie czy

przywódcy Siddhaloki, nie mówiąc już o asurach,

zwykłych ludzkich istotach, Vidyādharach i

Ćaranach.

Słowa Kṛṣṇy, Boga Najwyższej Osoby posiadają

całkowity autorytet prawdy. Sam Kṛṣṇa jest

Najwyższą Prawdą, param brahman. Bhagavad-gītā

10.12-13 mówi, że wielcy mędrcy, tacy jak Narada,

Asita, Dewala i Vyāsa „potwierdzają” tę prawdę. Nie

znaczy to, iż prawda, którą Kṛṣṇa wypowiada, zależy

od potwierdzenia innych. Ściśle mówiąc, mędrcy

potwierdzają fakt, że znają prawdę, powtarzając

słowa Kṛṣṇy. W ten sposób w Vedach są oni

również przyjmowani za autorytety i ich słowa są

zawsze prawdziwe, jako że ich autorytet pochodzi

od Kṛṣṇy. W każdym innym przypadku mędrcy,

półbogowie, aniołowie, istoty ludzkie i demony nie

mają własnego, oczywistego autorytetu.

Podobnie percepcja zmysłowa i logika nie mają

swojego własnego autorytetu, lecz są zależne od

śabda. Na przykład, widzę, że ludzie umierają.

Rozum skłania mnie do pytania, czy każda ludzka

istota, włącznie ze mną, również umrze. Ale moje

46

zmysły i rozum nie są w stanie pewnie

odpowiedzieć na to pytanie. Muszę zwrócić się do

autorytatywnego dowodu. Gdy dowiem się w ten

sposób, że zarówno ja, jak i wszyscy inni muszą

umrzeć, rozum zmusi mnie do zapytania: „Jaki jest

pożytek z tego życia?” I znowu zmysły i umysł nie

mogą dać mi pewnej odpowiedzi. Jedynie śabda

posiada ten autorytet.

Anumana może pomóc nam w stworzeniu rozsądnej

podstawy do tego, aby uwierzyć w światy inne od

naszego, jak robią to fizycy kwantowi.

Jednakże sam rozum nie może z całą pewnością

doprowadzić nas do doświadczenia innych światów,

nawet w innym wymiarze materialnym, a co dopiero

mówić o pewnej realizacji światów

transcendentalnych w duchowym wymiarze

(Vaikuntha). Wymiar duchowy jest oczywisty

jedynie poprzez pryzmat śabda, czystego dźwięku

wedyjskiego, który jest przekazywany przez Kṛṣṇę i

Jego autoryzowanych reprezentantów.

Z drugiej strony, nie może być uznany za śabda

dźwięk wypowiedziany przez osobę, która nie

posiada oczywistego autorytetu, która nie odnosi się

do Kṛṣṇy i której autorytet pochodzi z pratyakṣa i

anumana. Taki dowód ipse dixit potwierdza jedynie

niepewność, ale jest to również część wiedzy. Więc,

aby pewne mogło być odróżnione od niepewnego,

47

to drugie musi być zilustrowane. W tym celu w tej

książce jest cytowanych wiele (przepraszam)

„światowych autorytetów”, aby zademonstrować

niepewność wiedzy materialnej.

Problemy logiki, która odnosi się sama do

siebie

Jednakże, czy my sami nie obstajemy przy filozofii

wedyjskiej, jednocześnie zbyt bezkrytycznie

przytaczając śabda jako dowód pewnej wiedzy? Czy

może być cokolwiek bardziej wątpliwego niż zwrot

do jakiegoś rodzaju oczywistego autorytetu? Tak:

głoszenie zasady oczywistego autorytetu. Nie mogę

wątpić w oczywisty autorytet w tym sensie, że moje

wątpliwości pociągają za sobą akceptację pewnego

założonego oczywistego autorytetu - a mianowicie,

samej wątpliwości (anumana).

Centralnym tematem filozofii Kartezjusza, tak zwaną

zasadą kartezjańską, jest to, że umysł, poprzez

odnoszenie się sam do siebie, może dojść do

fundamentalnych zasad istnienia: że ja istnieję, że

istnieje Bóg, że logika geometryczna jest

wewnętrznie wyższa od innych rodzajów wiedzy.

Obecnie wśród filozofów panuje moda na

odrzucanie argumentów Kartezjusza dotyczących

48

duszy i Boga. Twierdzą oni, że ta logika była po

prostu pozostałością jego chrześcijańskiego

wychowania. Jednakże podstawowy temat zasad

Kartezjusza, że umysł powinien być autorytetem

sam dla siebie, decydując o tym, co jest prawdą, a

co nie, wciąż wywiera duży wpływ na Zachodzie.

Jeżeli prawdę na temat wszystkiego można poznać

jedynie poprzez systematyczne wątpliwości umysłu,

w takim razie rzeczywiście de omnibus est

dubitandum - „wątpliwości są wszystkim”. Ale czego

możemy się dowiedzieć poprzez samą wątpliwość?

Kartezjusz próbował udowodnić, że wątpliwość

przynosi pewność samą w sobie przez zrównanie

myśli („myślę”) z własnym ja („więc jestem”). Ale

dla Chrześcijan to, że on jest, „jestem”, oznaczało:

jestem wieczną duszą, dzięki moim myślom różną

od materii. Ten sens niefizycznej tożsamości

stworzył jego podstawę pewności. Na tej podstawie

zbudował on swój „nie ulegający

wątpliwości”kartezjanizm. Ale w rzeczywistości

jedyna rzecz, którą jego maksyma stwierdza z

pewnością, to „W tej chwili myślę, dlatego w tej

chwili istnieję.”Jaźń nie angażuje się w myślenie

przez cały czas. Czasami jest ona całkowicie

nieświadoma, na przykład podczas głębokiego snu

bez marzeń. Jeżeli naturą jaźni jest myśl, a myśl nie

występuje przez cały czas, w takim razie nie wynika

z tego, że jaźń istnieje przez cały czas. „Myślę, więc

49

jestem”nie jest bardziej lub mniej wartościowym

stwierdzeniem niż „Śpię, więc mnie nie ma.”W takim

razie anumana sama w sobie nie może stanowić

pewnej podstawy dla wiecznego istnienia - ani też

pewnej podstawy dla nieistnienia.

Kolejnym problemem jest fakt, iż logika, która

odnosi się sama do siebie, prowadzi do paradoksu.

Każdy, kto regularnie używa komputera,

doświadczył kiedyś „zawieszenia”, kiedy komputer

zacina się na jakiejś funkcji i nie może wypełnić

dalszych poleceń. Jedynym wyjściem dla operatora

jest ponowne uruchomienie systemu.

„Zawieszenie”zdarza się, gdy komputer dostaje się

w pętlę logiczną, która wciąż odnosi się sama do

siebie. Podobnie nasze umysły dostają się w pętlę

logiczną, kiedy rozważamy centralny temat

Kartezjusza: wątpliwość jest wszystkim. Jeżeli to

stwierdzenie jest prawdą, jest ono fałszywe,

ponieważ, twierdząc, iż wątpliwość jest wszystkim,

nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego,

czym wszystko jest. Ale jeśli jest ono fałszywe, jest

prawdą, ponieważ jego fałszywość jeszcze raz

prowokuje wątpliwości we wszystko. Ale znowu,

jeśli jest prawdą, jest fałszywe, lecz jeśli jest

fałszywe, jest prawdą... i tak dalej bez końca. Nie

ma możliwości wydostania się z pętli, ponieważ

logika stwierdzenia może odnosić się tylko sama do

siebie. To jasno wskazuje, że aby logika miała

50

znaczenie, musi być ona ukierunkowana przez

prawdę znajdującą się poza nią, tak jak

„zawieszenie”musi być odblokowane przez

operatora. Który znajduje się na zewnątrz

komputera. W takim razie prawda jest czymś poza

anumana.

Trzecim problemem jest fakt, iż sam Kartezjusz nie

potrafił zastosować w praktyce doktryny anumana

odnoszącego się samo do siebie. Przeprowadzał on

eksperymenty, aby sprawdzić swoje teorie,

uciekając się do obserwacji (pratyakṣa), aby

potwierdzić swoje anumana.

Nie jestem umysłem

Intencje Kartezjusza były pobożne. W swojej

maksymie „Myślę, więc jestem”przedstawił on

prostą metodę samorealizacji, która, jak

przypuszczał, potwierdzała naszą tożsamość jako

duszy. Miał nadzieję, że jego metoda logicznej

analizy zapewni religii racjonalną podstawę.

Niestety jego metoda nie prowadzi do

samorealizacji, ponieważ myli ona duszę z umysłem.

Wedyjski śabda objawia prawdy, których umysł nie

jest w stanie spostrzec, kiedy odnosi się sam do

siebie. Jedną z tych prawd jest fakt, iż umysł jest

51

subtelnym materiałem pokrywającym świadomość

w podobny sposób do dymu otaczającego ogień,

który nie pali się czysto. Płomień może być

porównany do duszy, jako że rozprzestrzenia on

światło, podobnie jak dusza rozprzestrzenia

świadomość. Płomień, który nie pali się czysto, jest

jak dusza w maji, w stanie zapomnienia o Bogu, o

Kṛṣṇie. Umysł powstaje z duszy w maji, podobnie

jak dym powstaje z płomienia. Pomimo iż płomień i

dym są blisko stowarzyszone, mają one

przeciwstawne cechy. Płomień daje światło, podczas

gdy dym zasłania je.

W Sanskrycie umysł jest zwany ćanćala, co znaczy

„niestały”. Czasem jest on obudzony. Czasem śni.

Czasem znajduje się w głębokim śnie bez marzeń.

Gdy światło wiedzy o duszy jest przysłonięte,

bezsenność, głęboki sen i marzenia senne oszukują

świadomość. Dlatego stwierdzamy często fałszywie:

„myślę”, „ostatniej nocy miałem sen”, „byłem

nieświadomy”i tak dalej. Ale przez cały ten czas

płomień jaźni, duszy, pali się, pali się wiecznie, a

dym, otaczający jego światło, nie zakłóca go.

Niestały umysł jest urzeczony przez wieczne

wrażenia zmysłowe. Poprzez umysł i zmysły, uwaga

duszy jest stale skierowana na wiecznie zmieniający

się świat materialny. Ta mylnie skierowana

świadomość (moc duszy) napędza samsara-ćakra,

koło narodzin i śmierci.

52

Niedoskonałe zmysły źle informują umysł.

Zwiedziony przez niepewne dane zmysłowe, umysł

popełnia błędy. Jeśli pomimo tego uparcie myślimy,

że zdobyliśmy niewątpliwą wiedzę, to zostaliśmy

oszukani. Przypuśćmy, że ty i ja zgadzamy się, na

bazie takiej logiki matematycznej, jaką Kartezjusz

uważał za niepodważalną, że stwierdzenie „jeden

plus jeden równa się dwa”jest pewnym faktem.

Tworzymy szkołę filozoficzną o nazwie ###.

Rzucamy wyzwanie innej szkole, aby wystąpiła i

udowodniła, że to, iż „jeden plus jeden równa się

dwa”nie jest rzeczą pewną. Przegrani muszą dać

zwycięzcom wszystkie pieniądze ze swoich portfeli

oprócz jednego banknotu. Członek szkoły ###

podejmuje zakład. Za pomocą zakraplacza do oczu

umieszcza on jedną kroplę wody na płaskiej

szklanej powierzchni, a następnie ostrożnie dodaje

drugą kroplę. Ku naszemu smutnemu zdziwieniu,

rezultatem nie są dwie krople. Przegrywamy,

oszukani przez nasze własne zmysły i umysł. Po

oddaniu pieniędzy, pozostaje mi w portfelu jeden

dolar. Ty masz w swoim banknot

dziesięciodolarowy. Składając swoje fundusze

razem, popadamy w poważną sprzeczność

filozoficzną. Moje zmysły mówią mi, że mam teraz

dwa banknoty, lecz twój umysł twierdzi, że masz

jedenaście dolarów. Kłócimy się. Ja krzyczę: „Uwierz

swoim oczom! Dwa!”Ty odkrzykujesz: „Uwierz

53

umysłowi! Jedenaście!”Przeklinając się nawzajem,

rozwiązujemy naszą szkołę.

Czy możemy mieć pewność co do śabda?

Spór o dwa banknoty nie jest jedynie zabawnym

wypoczynkiem dla znużonych epistemologią

czytelników. Od czasów klasycznych niezgoda

pomiędzy racjonalistami (którzy ufają swoim

umysłom, czyli rozumowi) a empirykami (którzy

wierzą swoim oczom, czyli zmysłom) jest punktem

krytycznym stałego sporu filozoficznego. Tak jak nie

upilnowane dzieci, pratyakṣa i anumana spierają

się, kiedy tylko posiadający autorytet rodzic, śabda,

jest nieobecny.

Jak zostało to wspomniane wcześniej, teoretyczni

fizycy, podążający w ślady Kartezjusza, dają

anumana ostatnie słowo nad pratyakṣa. Pracują oni

ciężko nad sformułowaniem Teorii Wszystkiego,

formuły matematycznej, która objaśniałaby

wszechświat tak zwięźle, że można by ją nosić na

przedniej stronie podkoszulka. Wszystko to jest

bardzo pasjonujące, ale nikt nie wie, czy jest w tym

jakaś prawda: „Jedna teoria jest budowana na

drugiej. Nie możemy uciec przed podejrzeniem, że

być może konstruujemy efemeryczny domek z

54

kart.”19

Niestety, istnieje tendencja do utożsamiania

wedyjskiego śabda-prāmana z rodzajem dowodu

ipse dixit odrzuconego przez Kartezjusza. W ten

sposób anumana pozostaje ulubionym prāmana

intelektualistów, chociaż nigdy nie jest poza

wątpliwościami. Ale istnieją trzy proste,

znormalizowane zasady semantyki (nauka o

komunikacji lingwistycznej), które sugerują użycie

metody, dzięki której możemy upewnić się, że w

śabda istnieje coś więcej niż puste słowa Te zasady

uważane za „racjonalne”we współczesnym

kontekście, zawsze działały w kontekście

wedyjskim. Jeśli chcę wiedzieć czy stwierdzenie

posiada rzeczywisty autorytet, powinienem:

1.Wiedzieć co znaczy stwierdzenie

2. Znać właściwy sposób zweryfikowania go.

3. Posiadać dobre dowody, by w niego uwierzyć.20

Po pierwsze by wiedzieć co oznacza stwierdzenie

wymaga się ode mnie bym przyjął odpowiednią

dyscyplinę myśli. Na przykład nie mogę wiedzieć co

oznacza pojęcie niedeterministyczne, dzięki

dyscyplinie plecenia koszy, ogrodnictwa czy

frenologii. Właściwa dyscypliną jest tutaj

19 Kitty Ferguson, The Fire in the Equations, 1994, s. 76 20 John Wilson, Language and the Pursuit of Truth, 1960, p.76

55

kombinatoryka, analiza złożonych problemów

logicznych. Podobnie, jeśli chcę wiedzieć co

oznacza, że śabda jest dźwiękową inkarnacją Kṛṣṇy,

muszę przyjąć system dyscypliny (parampara)

poprzez, którą śabda jest otrzymywana.

Po drugie, weryfikuje stwierdzenie śabda jest

dźwiękową inkarnacją Kṛṣṇy, poprzez

skonsultowanie się z trzema źródłami parampara:

guru, sadhu i śastra. Jeśli przeczytam to

stwierdzenie w śastra, wtedy konsultuje się z guru i

sadhu w celu weryfikacji. Jeśli usłyszę je od guru,

weryfikuje je przez śastre i sadhu, a jeśli usłyszę je

od sadhu, zweryfikuje je dzięki śastra i guru. I jeśli

w rzeczywistości podążam śabdą ja sam , wtedy

jest ona weryfikowana z wewnątrz serca przez

Samego Pana Kṛṣṇę, źródła wszelkiej wiedzy.

Po trzecie, istnieją bardzo dobre dowody na to by

uwierzyć w stwierdzenie śabda jest dźwiękową

inkarnacja Kṛṣṇy. Kto czyni zmysły i umysł

autorytetami jest związany przez nie i w ten sposób

związany przez ignorancję nie wie nic o jaźni i

innych żyjących stworzeniach. Taka ignorancja o

jaźni jest naturalna, jednakże w człowieku jest to

wada, która skutkuje w występku. Dźwięk ipse dixit

nie posiada mocy do tego by uwolnić jaźń od

błędnych wymagań umysłu i zmysłów. Śabda, która

jest zrozumiana i zweryfikowana tak jak mówiły o

56

tym dwa poprzednie punkty, przemienia słuchacza

w sposób taki w jaki dźwięk ipse dixit nie potrafi.

Jak pisze Śrila Prabhupada w Bhagavadgice Taka

Jaką Jest:

Doskonała wiedza, otrzymana od Najwyższej Osoby

Boga, jest ścieżką ku wyzwoleniu.21

Wyzwolenie świadomości z dyktatu umysłu i

zmysłów, z ignorancji i występku, jest samo

oczywistym dowodem dla wielbiciela, który wkroczył

na ścieżkę bhakti (ścieżkę oddania dla Kṛṣṇy).

Bezpośrednie doświadczenie oczyszczającej mocy

śabdy przekonuje wielbiciela o jej autorytecie. Na

końcu ścieżki wyzwolenia, ścieżki słuchania

wedyjskiego śabda jest Kṛṣṇa. Kṛṣṇa osobiście

objawia Siebie jak o Absolutną Wiedze, Absolutnego

Poznającego i Absolutny Przedmiot Wiedzy. Stan

pełnej realizacji prawdy zwany jest świadomością

Kṛṣṇy.

Mimo, że to wprowadzenie ma się ku końcowi,

przynajmniej kilka pytań wciąż wisi w powietrzu: W

jaki sposób pratyakṣa i anumana ma być kierowana

przez śabda? W jaki sposób śabda bezpośrednio

objawia transcendentalne wymiary świata

duchowego? Na te i inne pytania odpowiedzą

21 Śrila Prabhupada, Bhgawadgita Taka Jaka Jest, 4.36,

objaśnienie.

57

następne rozdziały.

58

Rozdział I

Postrzeganie zmysłowe (pratyakṣa)

W Vedanta-syamantaka 1.2, Śrila Baladeva

Vidyābhuszana definuje postrzeganie jako indryārtha

sannikarṣe pratyakṣam, bezpośredni kontakt zmysłów

z ich obiektami. To tworzy doświadczenie. Ale czy

takie doświadczenie jest wiedzą? Jest zapewne dla

tych którzy przyjmują pogląd naiwnego realizmu –

wszystko jest po prostu takie jakie nam się jawi.

Niemniej jednak, od czasów Kartezjusza, naiwny

realizm został uznany za nie wystarczający. Zmysły

łatwo doświadczają to tylko to co, zachodni

filozofowie nazywają widocznymi cechami natury:

smaki i kolory, dla przykładu. Jednakże widoczne

cechy nie wyjaśniają swych przyczyn, a znalezienie

ich było główną troską „Nowej Filozofii”

siedemnastego wieku. W czasie tego okresu, pierwsi

nowożytni naukowcy rozwinęli energiczny program

metodycznego badania, które miało za zadanie

wyjść poza ramy naiwnych eksperymentów.

Łacińskie słowa experentia i exeperimentum (od

którego pochodzi doświadczenie i eksperyment –

ang. „expierience”i „experiment”) są blisko ze sobą

związane. Przed Kartezjuszem, były one prawie

59

synonimami. Eksperymenty w Wiekach Średnich

były naiwnym experimenta fructifera, „owocnymi

eksperymentami”, zaplanowanymi by wytworzyć

dany efekt lub użyteczny cel. Metalurgowie tamtych

czasów szukali sposobów by wytworzyć wysokiej

jakości żelazne narzędzia, poprzez moczenie ich,

rozgrzanych do białości, w eksperymentalnych

płynach przygotowanych z roślin i tkanek zwierząt.

Na przykład sok z chrzanu, będąc „ostrym”, były

testowany w ten sposób w nadziei, że zaostrzy

miecze. Takie owocne eksperymenty dotyczyły tylko

widocznych cech natury. Ale w miarę upływu czasu,

rzemieślnicy i chemicy, ośmieleni przez nowe

techniki przywiezione do Europy ze świata

Muzułmańskiego, przeprowadzali experimenta

lucifera, „eksperymenty światła” mające za zadanie

odsłonić utajone właściwości natury.

Pierwotnie, utajona właściwość miała być

tajemniczą, choć też naturalnym fenomenem jak

np. magnetyzm magnesu. Z powstaniem Nowej

Filozofii, o wszystkich postrzeganych cechach

natury, myślano jako utajnionych. Angielski

naukowiec Joseph Glanvill (1636-1680) , pisząc w

Scepsis scientifica, oswiadczył:

Najbardziej znane zjawiska nie mogą być ani

poznane, ani ulepszone; bez wglądu w bardziej

60

ukrytą strukturę. Ponieważ Natura działa dzięki

niewidzialnej ręce we wszystkich rzeczach.

To zwięźle wyraża podstawowe założenie nauki –

nie tylko nauki Zachodu, ale również nauki

wedyjskiej. Obie zgadzają się co do tego, że

doświadczenie zmysłowe nie jest tym czym się

wydaje: prawda jest głębsza. Jednakże te dwie

nauki różnią się metodą. Zachodnia nauka opiera się

na „doświadczeniu światła”, podczas gdy wedyjska

nauka opiera się na adhjatma-dipa, świetle wiedzy

transcendentalnej. W każdym przypadku, potrzebne

jest światło by rozproszyć ciemność. Czym jest ta

ciemność? Zgodnie z wersją wedyjską, jest nią

fałszywe ego (w Sanskrycie ahankara)

podsumowane przez Pana Kṛṣṇę w rozmowie z

Uddhawą w Śrimad Bhāgavatam 11.24.7-8.22

Fałszywe ego

22 Śrimad Bhagavatam 11.24.7-8. „Fałszywe ego, które jest

przyczyną fizycznego doznania, zmysły i umysł, obejmuje zarówno ducha i materie i manifestuje w trzech

zróżnicowaniach: w sile dobroci, pasji i ignorancji.

Za fałszywego ego w sile ignorancji powstało subtelne fizyczna percepcja, z którego powstały „grube” elementy zostały

wytworzone. Z fałszywego ego z sile pasji powstały zmysły, a z fałszywego ego w sile dobroci powstało jedenastu

półbogów.”

61

Postrzeganie samo w sobie jest funkcja

świadomości. Kiedy świadomość jest czysta,wtedy

postrzeganie jest podobnie czyste, jak wskazuje Pan

Kṛṣṇa w Bhagavadgicie 9.2 (pavitram idam

uttamam pratyakṣavagamam dharmyam). Fizyczna

percepcja zmysłowa jest zaciemniająca funkcją.

Dzieje się to wtedy kiedy ja jest błędnie uważane za

ciało. Tym błędem jest fałszywego ego. Prawdziwe

ego, które obserwuje obiekty zmysłowe jest duszą

(atma), zawsze różna od materii: evam drasta

tanoh prthak.23 Dusza jest rozróżniania od materi

przez świadomość. Mimo to świadomość jest

związana przez materie przez fałszywe ego.

Fałszywe ego odbija trzy siły nieczystej

świadomości. Siła ignorncji (tamasa-ahankara)

kieruje perecepcje. Z ignorancji, pięć przejawionych

jakości (panca-tan-matras) pojawia się w

świadomości: dźwięk, dotyk, forma, smaki i zapach.

Są to subtelne jakości pięciu „elementów” (panca-

maha-bhutas): ziemia, woda, ogień, powietrze i

eter. W wedyjskiej nauce, element jest tym, czym

doświadczanym przez zmysły, przejaw jakości – tak

jak dźwięk przejawia się z kontaktu ucha z „eterem”

(przestrzeń wibracji), czy wtedy gdy form przejawia

się z kontaktu oka z słonecznym „ogniu”(światła

słonecznego).

23 Śrimad Bhagavatam 11.22.50: „Dusza obserwująca

materialne ciało pozostaje oddzielona od niego”

62

Z siły pasji fałszywe ego (rajasa lub taijasa

ahankara), powstają zmysły. I z siły dobroci

(sattvika lub vaikarika-ahankara) pochodzi

jedenastu półbogów, pięciu z nich zarządza

funkcjami pięcu zmysłów prercepcji (ucho, dotyk,

oko, język, i nos). Innych pięciu półbogów zarządza

pracującym zmysłami: ustami, rękoma, nogami,

genitaljami, i odbytem. Jedenasty półbóg zrządza

umysłem.24

Rzeczywista percepcja.

Dzięki adhyatma-dipa, światłu transcendentalnej

wiedzy, rozróżniamy percepcje zmysłową od samej

percepcji. Tak samo jak jaźń jest rozpoznana jako

różna od ciała, podobnie siła percepcji jaźni jest

uwolniona od ograniczeń materialnych organów

zmysłowych. Kiedy jaźń jest całkowicie wyzowlona,

wszechświat jest widziany jako energia

Najwyższego. Ten sposób percepcji jest

bezpośrednią wiedzą rzeczywistości, tak jak

powiedział to nam Sam Pan Kṛṣṇy w Śrimad

Bhāgavatam 11.24.19:

24 Tych jedenasty półbogów jest opisanych w Śrimad

Bhagavatam 7.12.26-30

63

Materialny wszechświat można uważać za

rzeczywisty, gdyż posiada naturę taką jak

oryginalny składnik i stan ostateczny. Pan Maha

Viṣnu jest spoczynkiem natury, która staje się

przejawiona dzięki mocy czasu. I tak natura,

wszechpotężny Viṣnu i czas nie są różne ode Mnie,

Najwyższej Absolutnej Prawdy.

Tu, zatem istnieje powód dla Śrila Baladeva

Vidyābhuṣana, opis tattvas (prawd) materialnej

natury, czasu i ich interakcji (karma). W

rzeczywistości, nie są one różne od Kṛṣṇy, tak jak

żywe istoty nie są różne od Niego. Mimo to zawsze

pozostają Jego podwładnymi, ponieważ zawsze jest

ich władcą. (Īśvara). Mimo, ze tattvy nie są różne

od Niego, Kṛṣṇa jest różny od nich, tak jak słońce

jest różne od światła i cienia które tworzy.

Śrimad Bhāgavatam 11.24.30 stwierdza, że

materialny świat istnieje tylko z powodu percepcji

Najwyższej Osoby Boga:

Materialny świat istnieje, tak długo jak Najwyższa

Osoba Boga patrzy na naturę, nieustannie przejawia

dzięki prokreacji wielkie i zróżnicowane strumienie

kreacji wszechświata.

Standard percepcji Najwyższego Pana jest

standardem samej rzeczywistości. To jest

64

prawdziwa wiedza, czy świadomość Kṛṣṇy, jak

potwierdza Śrimad Bhāgavatam 4.29.69:

Świadomość Kṛṣṇy oznacza nie przerwane

obcowanie z Najwyższą Osobą Boga. W takim stanie

umysłu wielbiciel może obserwować przejawienie

kosmiczne dokładnie jak Najwyższą Osobę Boga.

Wielkie dusze jak Brahma, oczyszczone przez

niezwykłe wyrzeczenia, bezpośrednio widzą cały

wszechświat w ten sposób. Takie wyrzeczenie jest

poza naszym zasięgiem. Przynajmniej możemy

nauczyć się widzieć rzeczy właściwie dzięki

spojrzeniu oczami objawionych pism świętych

(śastra). Wizja pism świętych nazywa się śastra-

caksusa. W kołach wedyjskich, ta pratykasa jest

przyjmowana jako bona fide prāmana. W innym

razie, jak Śrila Prabhupada zwykł mówić, nawet jeśli

Bóg osobiście przyszedł do nas teraz, brakowałoby

nam oczu by Go dostrzec. Nasze obecne oczy są

materialne, ale mogą zostać wykształcone w

pismach. Śastra-caksusa nie jest kierowana przez

umysł i ciało, ale wizją Najwyższego Pana i Jego

autoryzowanych reprezentantów, z których pierwszy

jest Brahma. W rzeczywistości, Bóg jest obecny

przed nami właśnie teraz, wraz z Jego różnymi

energiami. Ale tak długo jak nasza wizja jest

nasycona cieniem naszej prawdziwej jaźni, nie

możemy Go zobaczyć.

65

Iluzoryczna percepcja

Dotychczasowe wyjaśnienie, zawierające w sobie

Boga, dusze i jedenastu półbogów, musi wydawać

się tajemnicze dla niektórych czytelników. Nie

zapominajmy jednakże, że europejska Nowa

Filozofia, bezpośredni poprzednik współczesnej

nauki, uważała wszystkie cechy natury pojawiające

się w naszej percepcji za tajemnicze. Powodem jest

problem przyczynowości. „Cecha tajemnicza” jest po

prostu naszym ograniczonym doświadczeniem

ukrytej przyczyny. Nowa filozofia poszukiwała

naukowego wyjaśnienia tej przyczyny.

Wedyjska literatura wyjaśnia, że nasze umysły

otrzymują wrażenia ze zmysłów; te wrażenia są

świadectwem substancji (w sanksrycie, vastu)

zewnętrznej wobec nas. Ta substancja jest

przyczyną tego co postrzegamy. W rzeczywistości,

substancją jest Kṛṣṇa, przyczyna wszystkich

przyczyn. Niemniej jednak dopóki nie jesteśmy w

pełni świadomi Kṛṣṇy, nie postrzegamy Go jako

substancji z drugiej strony postrzegania

zmysłowego. Jak stwierdził Śrila Prabhupada w

swym komentarzu do Bhgawadgity 14.8: „Vastu

yathatmya jnanavarkam viparyaya-jnanajanakam

tamah: będąc po wpływem ignorancji nie można

66

zrozumieć rzeczy taką jaką jest.” W zamian,

postrzegamy jedynie te wrażenia zmysłowe, które

nasze materialnie uwarunkowane zmysły są w

stanie nam przekazać: dźwięk, dotyk, forma, smak i

zapach.25 Niemożemy poznać tego co jest ponad

tymi wrażeniami, nie możemy poznać tego co

rzeczywiście tam jest.26 Co oznacza, że percepcja

jest tajemnicza, ponieważ przyczyna jest zawsze

ukryta. Jakakolwiek „wiedza”która uzależnia siebie

od autorytetu pratyakṣa uszczuplona jest ze

25 W Message of Godhead, rodział pierwszy, Śrila Prabhupada

podaje analizę uwarunkowania świadomości poprzez percepcje zmysłową:

„Pod wpływem tych warunków, cokolwiek doświadczamy w obecnym momencie jest całkowicie uwarunkowane i dlatego

jest pod wpływem błędów i niekompletne. Takie błędne wrażenia nigdy nie mogą być ‘poprawione’ przez samego

sprawcę błędu czy też przez inną, podobną osobę

popełniająca te same błędy.” Słowo wrażenia oznacza pięć subtelnych elementów, tan-

matras: śabda (dźwięk), sparsa (dotyk) rupa (forma) rasa (smak) gandha (zapach). „Grube elementy rozumie się

poprzez subtelne elementy. Subtelne oznacza, że nie możemy

ich zobaczyć (grube przedmioty) bezpośrednio, ale możemy je odczuć” (Śrila Prabhupada wykłąd z Śrimad Bhgavatam w

Bombaju, grudzień 23, 1974) 26 Śrimad Bhagavatam 12.8.48: (Markandeya Rsi modli się do

Pana:) Materialista, jego inteligencja zniekształcona przez działanie swych oszukańczych zmysłów, nie może rozpoznać

Ciebie w ogóle chociaż Ty zawsze jesteś obecny w jego

własnych zmysłach i sercu oraz również w przedmiotach jego percepcji. Mimo tego że czyjaś zrozumienie zostało okryte

przez Twoją iluzoryczną moc, jeśli ktoś osiągnie wiedza wedyjską od Ciebie, najwyższego mistrza duchowego

wszystkich, może bezpośrednio Ciebie zrozumieć.”

67

wszystkich stron przez nasza ignorancje o substancji

rzeczywistości.

Nie tylko pratyakṣa jest zawężona do wrażeń, nasze

zmysły odbierają te wrażenie nie doskonale. Śrila

Baladeva Vidyabhuṣana zwraca uwagę na fakt, że

nasze zmysły są wstanie postrzegać przedmioty,

które są w ich zasięgu. Nie mogą wykryć tych, które

są bardzo daleko lub bardzo blisko. Przedmiot zbyt

duży lub zbyt mały nie może być doostrzeżony. A

kiedy umysł jest nieuważny, nie „widzimy” nawet

przedmiotów, które są w zasięgu naszego

postrzegania. Przedmioty zmysłowe zaciemniają

siebie nawzajem, podobnie jak blask słoneczny

„zakrywa” światło gwiazd, lub gdy mleko jest

wymieszane z jogurtem.27

Inne ułomności postrzegania zmysłowego są

opisane w Śrimad Bhagavatam. Postrzegamy

płomień świecy jako stały obiekt, kiedy w

rzeczywistości, chwila po chwili, płomień zaczyna

istnieć transformuje się i przechodzi w nie

istnienie.28 Czasami, z powodu zjawiska mirażu,

postrzegamy wodę tam gdzie jest tylko sucha

ziemia.29 Postrzegamy przedmiot odbity na

27 Śrila Baladeva Vidyabhuñana Vedanta-syamantaka 1.10:

saanskryt 28 Śrimad Bhagavatam 11.22.45 29 Śrimad Bhagavatam 7.13.29

68

ruszającej się powierzchni jako poruszający się, gdy

w rzeczywistości tak nie jest.30

Podobnie filozofia zachodnia przyznaje, że

postrzeganie zmysłowe jest ułomne. Cztery

standardowe przykłady to: 1) ten sam przedmiot

czasami wydaje się różny dla innych osób, np. gdy

zielone drzewo wydaje się czarne w nocy; 2) ten

sam przedmiot wydaje się różny, gdy zielone

drzewo wygląda na czerwone dla daltonisty; 3)

otrzymujemy formy i inne cechy przedmiotów

zmysłowych z funkcji naszych organów zmysłowych

ale przedmioty i organy naprawdę są tylko atomami

powiązanymi w pustej przestrzeni; 4) to co

postrzegamy nie może być tym czym jest w

momencie postrzegania tego, ponieważ upływa czas

zanim nastąpi percepcja (np. jeśli światło słońca

potrzebuje ośmiu minut na dotarcie do ziemi,

widzimy słońce tylko wtedy jak wyglądało osiem

minut temu).

Każdy z tych przykładów pogłębia problem

tajemniczej jakości percepcji: co w rzeczywistoci

tam jest? Ciężką trudnością pojawiającą się wraz

wysiłkiem naukowców doświadczalnych by

rozwiązać ten problem jest to, że proponują oni

rozwiązania, które tylko odsuwają problemy na

jeden krok. Nauka doświadczalna pyta o istnienie, i 30 Śrimad Bhgavatam 11.22.54

69

odpowiada na te same pytania, ze stanowiska

pratyakṣa (doświdczenia i eksperymentu). W

terminach wedyjskich, taka filozofia nazywana jest

pratyakṣavada. 31

Istnieję dwa rodzaje pratyakṣavadis – empiryk i

sceptyk. Empirycy zrównują postrzeganie zmysłowe

z wiedzą. Choć ta wiedza obecnie jest nie

kompletna, argumentują oni że powinna się

zwiększyć poprzez zaawansowanie technik

eksperymentatorskich. Wedyjskie autorytety

odrzucają tę próbę jako będącą wewnętrznie

wadliwą. Nawet jeśli powiększymy zasięg naszych

zmysłów poprze użycie naukowych narzędzi, wadą

zmysłów jest to że zmysły pozostają poza zasięgiem

zmysłów.

Sceptycy przekonują, że ponieważ percepcja jest

zawsze nie doskonała, wiedza nie warta jest

wysiłku. Kratylos, sceptyk starożytnych Aten,

uważał postrzeganie zmysłowe za tak pozbawione

znaczenia, że przestał mówić. Jedynie co czynił to

poruszał swoim palcem by wskazać, że szybko

reagował na bodźce. Również i tego autorytety

wedyjskie nie aproabują. 31 Śrila Prabhupada: „To oznacza, że są oni pratyaksavadi. Oni chcą widzieć wszystko bezpośrednio, doświadczyć

wszystkiego bezpośrednio. Ta klasa ludzi mówi: Czy możesz pokazać mi Boga?” ( Śri Iśopanisad wykład w Los Angeles,

kwiecień 29, 1970)

70

Obecność i nieobecność

Sprzeczne poglądy empirystów i sceptyków

ogniskują się wokół obecności i braku przedmiotów

zmysłowych. Powodowani pragnieniem, zmysły

szukają kontaktu ze swymi przedmiotami. W

obecności przedmiotów pragnienia, odczuwamy

satysfakcje; ale czas nieuchronnie oddziela nas od

nich. Albo przedmioty te są usuwane przeciw naszej

woli, lub w raz z upływem czasu zostajemy

zaspokojeni przez ich obecność i porzucamy je.

Pomimo tego, niektórzy ludzie utrzymują silna

nadzieje, że obecność przedmiotów zmysłowych

przyniesie szczęście. Inni, po wielkrotnym

oddzieleniu od nich, tracą taką nadzieje. I prawie

każdy waha się między tą nadzieją i jej brakiem.

Każdy z nas w pewnym momencie czuł się

całkowicie nie spełnionym w naszej teraźniejszej

sferze działania. Każdy z nas w pewnym momencie

miał nadzieje by przełamać tą beznadziejność i

odkryć całkowicie inne doświadczenie.

Oddany empirysta jest przywiązany do przedmiotów

zmysłów, i teoretyzuje, że cała wiedza jest

wynikiem kontaktu zmysłów ze swymi

przedmiotami. Oddany sceptyk sprzecznie woli bez

zmysłowość nieznanego. Odrzuca wartość percepcji.

71

Rzadko w historii mamy do czynienia z

pratykaṣavadi, który jak Kratylus, nigdy nie

przechodził z jednego ekstremum do drugiego;

jednakże niech terminy „empirysta” i „sceptyk”

służą jako znaki granic pratyakṣavada. Ze

stanowiska wedyjskiego, żadne z tych stanowisk nie

jest, racjonalne, bo w żadnym nie ma zrozumienia

przyczyny.

Kiedy przyczyna obecności i braku przedmiotów

zmysłów jest zrozumiana, tylko wtedy percepcja

nabiera sensu. Śrila Baladeva Vidyabhuṣana podaje

przykład naczynia na wodę przeniesionego z

jednego pokoju do drugiego przez sługę. Po tym jak

naczynia nie ma w zasięgu naszego wzroku, jasnym

jest, że skoro go nie widzimy musi znajdować się

gdzieś indziej.32 Lecz jeśli stracimy pamięć co

zarządza obecnością i brakiem naczynia, bład

zmysłów oszołomi naszą inteligencje. Widząc że

naczynie nie obecne, możemy nie wierzyć naszym

zmysłom, myśląc tam go nie ma. Widząc naczynie,

możemy nie wierzyć, że ono tu jest. Takie

zagubienie wskazuje na rozpadający stan umysłu.

Dla zwariowanego umysłu, prawda czy fałsz wiedzy

zdobytej przez zmysły staje się poważnym

32 Śrila Baladeva Vidyabhuñana Vedanat-syamantaka 1.9:

anupalabdhiśca na prthak....

72

filozoficznym problemem. Śrimad Bhagavata

stwierdza 4.22.31:

Kiedy ktoś zbacza ze swojej oryginalnej

świadomości (Kṛṣṇy), traci możliwość pamiętania

swojej poprzedniej pozycji czy rozpoznania swojej

obecnej. Kiedy pamięć jest stracona, cała wiedza

zdobyta jest na fałszywym fundamencie. Kiedy to

ma miejsce, uczeni uważają, że dusza jest stracona.

W okresie rozpoczętym przez Kartezjusza, kiedy

wątpliwość stała się wszystkim, filozofowie zaczęli

pytać czy to co postrzegamy naprawdę istnieje, a

jeśli tak to gdzie to istnieje – w świecie czy w

umyśle. Tutaj jest przykład współczesnego

rozumowania jeśli chodzi o tą kwestie. Zwróć

uwagę, jak problem somo-odnoszenia się, który

podważał autorytet anumana we wprowadzeniu do

tej książki, teraz podważa autorytet prayaksa.

Jeśli próbujesz uzasadniać, że musi istnieć

zewnętrzny świat fizyczny, ponieważ nie widziałbyś

budynków, ludzi, czy gwiazd jeśli by nie istniały tam

rzeczy, które odbijają czy rzucają światło na twoje

oczy i ten sposób powodowały twoje doświadczenie

postrzeganie, odpowiedź jest oczywista: skąd to

wiesz? Jest to tylko kolejne twierdzenie dotyczące

świata zewnętrznego i twojego z nim związku, musi

to być oparte na dowodach płynących z twoich

73

zmysłów. Lecz możesz opierać się na tych

szczególnych dowodach, dotyczących tego jak

powstają obrazy tylko jeśli już opierasz się w

ogólności na zawartości twego umysłu który

wypowiada się o świecie zewnętrznym. Jeśli

próbujesz udowodnić autorytatywność twoich

wrażeń, przez odnoszenie się do swoich wrażeń, to

argumentacja zamyka się w kole i nigdzie nie

dojdziesz.33

Niepewna podstawa wiedzy empirycznej

Skąd wiemy, kiedy i gdzie to co postrzegamy jest

wiarygodne? Skąd wiemy kiedy i gdzie ono takie nie

jest? Kiedy stoimy na torach które kończą się na

horyzoncie, wiemy, że odległość między szynami

jest zawsze taka sama, mimo tego, widzimy, że

szyny schodzą się w dalszej odległości. Wiemy, że

to co widzimy jest w tym przypadku złudzeniem.

Skąd to wiemy? „Hm, jeśli idę w stronę horyzontu,

zobaczę, że szyny są zawsze oddalone od siebie o

ta samą odległość”

Tu problem samo odnoszenia się zatrzymuje nas, w

naszych rozważaniach. Już jest wiadomo, że nasz

wzrok jest nie doskonały – dlatego widzimy szyny

zbiegające się w odległości. Która percepcja jest 33 Thomas Nagel, What does it all mean?, 1987, s. 9

74

rzeczywista? Która percepcja jest iluzją? Jak wiele z

tego co „myślimy”, że postrzegamy jest w

rzeczywistości interpretacją umysłu. Skąd wiem, że

to co ty rozumiesz w swoim umyśle, jako kolor

niebieski, jest tym samym co ja rozumiem jako ten

kolor? Skąd wiemy, że wszystko co postrzegamy nie

jest tylko halucynacją?

To jest kilka z wielu problemów, które pratykasavadi

spotyka na swojej drodze ustalenia prawdy przez

zmysły. Naiwny realizm, czyli, że wszystko jest po

prostu tym czym się wydaje, nie daje nam

przepustki do tego jak odseparować prawdziwą

percepcje od fałszywej.

Mówi się no nauce doświadczalnej, że jest

empiryczna, w tym zrównuje się wiedze

dowiedzioną z tym co jest bezpośrednio

zaobserwowane. Jednocześnie naukowcy szybko

zapewniają, że ich obserwacje nie są naiwne. Nie

przyjmują jakiejkolwiek i żadnej pratyaksy jako

wiedzy obowiązującej. Teraz, interesującym

punktem tutaj jest to, że oddzielając wiążącą

percepcje od nie niewiążącej, naukowcy opierają się

na założeniu ipsedixit. W ten sposób percepcja,

nawet kiedy jest regulowana przez ścisłe zasady

obserwacji i ulepszona przez instrumenty, nie jest w

rzeczywistości gwarantem dowodu w nauce. Tzw.

twardy realista, który mówi: „Przyjmę jako

75

prawdziwe jedynie to, co jest udowodnienie przez

naukę empiryczną”, głównie przyjmuje założenia,

które nie mogą być udowodnione przez empiryzm.34

By oddzielić wiążącą percepcje od niewiążącej,

naukowcy wpierw muszą założyć, że świat można

poznać przez zmysły. Musza również przyjąć, że

świat jest obiektywnie rzeczywisty. Te założenie nie

przystają do siebie zbyt dobrze. Powiedzenie, że

świat jest obiektywnie rzeczywisty to powiedzieć, że

jest niezależny i obojętny na percepcje zmysłową.

Zatem co w świecie możemy poznać? Możemy

poznać tylko rezultat oddziaływana świata na nasze

zmysły, nie sam świat. Problemem empiryzmu,

zauważa filozof D.W. Hamlyn, ...jeśli, postrzegamy

tylko efekty oddziaływania fizycznych obiektów na

nas, nie jesteśmy na stanowisku by osiągnąć

jakąkolwiek bezpośrednią wiedzę o tych fizycznych

obiektach. Dlatego też nie jesteśmy na pozycji, w

34 Kitty Ferguson, w The Fire in the Equations, 1994, pp.8-9.

Wymienia pięć założeń ipsedixit, które nauka odziedziczyła po

zachodnich religiach. Są to: wszechświat jest racjonalny, dostępny, warunkowy (tj. taki, że zawiera wybór lub

przypadek), obiektywny i z unifikowany. Nazywamy naukę empiryczną jeśli kładzie dodatkowy nacisk na drugie założenie

– wszechświat jest dostępny dla zmysłów. Ale kiedy nauka próbuje przekroczyć garnice zmysłów (tak jak to ma miejsce w

fizyce teoretycznej), pierwsze założenie wychodzi na przód.

Czytelnik powinien pamiętać, że nie jest moim stwierdzeniem to, że nauka opiera się tylko na doświadczeniu i

eksperymencie. Logika (indukcyjna i hipotetyczno-dedukcyjna) a nawet sceptycyzm jest rozpowszechniony. Niemniej jednak

podstawą jest empiryzm. .

76

której możemy zweryfikować stwierdzenia o

przyczynie naszej percepcji, i w konsekwencji

fizyczne obiekty jako takie są tym czym Immanuel

Kant nazwał „rzeczami samymi w sobie”, na zawsze

nie znane i poza naszym doświadczeniem.35

„Rzeczy same w sobie”są w rzeczywistości Kṛṣṇą i

Jego energiami, czyli tattva. Ale, jak zauważone

wcześniej, jeśli żywa istota nie jest w swoim

oryginalnym stanie świadomości Kṛṣṇy, jest

ograniczona do postrzeganie tylko wrażeń tych

tattv. Ponieważ przyczyna wrażeń pozostaje

nieznana, percepcja zmysłowa jest zawsze poza

kontaktem z rzeczywistością. Dlatego nie posiada

samo oczywistego autorytetu.

Mimo to naukowcy, przyjmując założenie, że świat

może zostać poznany przez zmysły, kontynuują

wysiłki uzyskania bezpośredniej wiedzy o

rzeczywistości dzięki percepcji. Wiara w empiryczną

metodę spowodowała przesunięcie się wielu

znaczących filozofów nauki w stronę teorii zwanej

jako fenomenalizm porzucając tym samym

dotychczasowe teorie.

Fenomenalizm

35 D.W. Hamlyn, The Theory of Knowledge, 1970, p.170

77

Fenomenalistyczna teoria percepcji przekonuje, ze

cała wiedza o rzeczywistośći jest zaczerpnięta z

danych zmysłowych, ale żadne wiedza o danych

zmysłowych nie może być uzyskana z

rzeczywistości. To dobrze służy empiryzmowi. Ale

równie dobrze secptycyzmowi.36 Radykalni sceptycy,

jak solipsyści, przekonują, że percepcja

rzeczywistości”, równie dobre może być snem. Jeśli

nie istnieje rzeczywistość poza danymi zmysłowymi,

wtedy istnienie jest tylko stanem umysłu.

Obiektywna wiedza jest niemożliwa. Wszystko co

mogę wiedzieć to zawartość mojego umysłu; nie

istnieje sposób by osądzić poza moimi wrażeniami

umysłowymi czy to co wiem jest prawda czy

fałszem.

Empirycy odpowiadają, że porównanie naszej

wiedzy o danych zmysłowych do snu jest

niepoprawne, ponieważ nigdy nie przebudzamy się

do rzeczywistości innej niż zmysły. Rzeczywistość

jest bezpośrednio fizyczna. Nie potrzebujemy

podporządkowywać się tajemniczej przyczynie poza

36 Jest wiele rodzajów sceptyków. Niektórzy mówią, że wszystko co postrzegamy może być lub nie rzeczywiste – nie

ma sposobu by poznać które. Dla innych, wiedza oznacza tylko

bezpośrednie doświadczenie zmysłowe, przyczyna czego jest niewyjaśnialna. Wciąż inni mówią, że wszystko co można

wiedzieć to to , że on istnieje a świat jest jego ideą. Dla tych trzech typów sceptyków, zasięg percepcji zmysłowej jest

granica świadomości, tak jak to jest dla empiryków.

78

fizyczną materią, skoro „mózg każdego z nas”, jak

argumentuje anatomista J.Z. Young, „dosłownie

tworzy jego czy jej świat”. 37 Wszystko co wiemy

zależy od fizycznego mózgu; umysł jest tylko

epifenomenem neurochemi. Ponieważ percepcja

zmysłowa jest generowana przez mierzalne

przepływy impulsów neuronów, jest obiektywnie

rzeczywiste. Sceptyk może odparować, że „materia

jest sposobem istnienia jakim wydaje się nam jawić

świat, kiedy jest obserwowany przez umysł.”38

Ludzki mózg, ta szara bryła widziana w czaszce, jest

po prostu mentalnym obrazem nazwanym przez

nasz umysł fizyczna materią! Nie ma dowodu na to,

że mózg czy cokolwiek co postrzegamy jest materią.

Przecież naukowcy, którzy korzystają z metody

empirycznej do jej najdalszych granic sami

konkludują, że wszechświat jest „bardziej jak wielka

myśl niż wielka maszyna.”39

37 J.Z Young, Doubt and Certainty in Science, 1951, p.61 38 Graham Dunstan Martin, Shadows in the Cave, 1990, p.87 39 James Jeans, The Mysterious Universe, 1937, p.22. To stwierdzenie jest przedłożeniem idealizmu, teoria która mówi,

że rzeczywistość jest umysłowa, nie fizyczna. Istnieją idealistyczni jak i materialistyczni empirycy. Sceptyk, kiedy

sprzeciwia się materialistycznemu empirykowi, może wydawać się zaadoptował idealizm – i podobnie zaadoptowanie

materializmu w przeciwieństwie do idealizmu empirycznego.

To jest otwarte na argument jak te terminy powinny by ściśle zastosowane. Pisarze filozoficzni przeróżnie opisują Davida

Huma jako empiryste, sceptyka, ekstremalnego idealistę, a nawet mistyka. Karol Marks nazywany jest materialistą przez

jednych i idealistą przez drugich.

79

Empiryzm i sceptycyzm jest swym lustrzanym

odbiciem: identyczny, lecz odwrócony. Argumenty

za i przeciw, „dane zmysłowe są mentalne”, „nie, są

fizyczne”, nigdy nie przedstawią ostatecznej

obowiązywalności jednego z tych punktów widzenia,

ponieważ obie strony przyjmują, że niedoskonałe

dane zmysłowe składają się na to co wiemy.

Ponieważ jest to niedoskonałe, dane zmysłowe nie

mogą być veda, wiedzą pewną.

Kryje się za tym takie rozumowanie: jeśli opieramy

się na naszej percepcji, nigdy nie możemy być

pewni czy to co wiemy jest prawdziwe. Filozof

Bryan Magee pisze:

Stało się wszech żenującym, że cała nauka

dotycząca wszystkich rzeczy, powinna opierać się na

Dla moich celów, empiryk wierzy w realność obiektów zmysłowych jak obiektywnych, mierzalnych przedmiotów.

Sceptyk wątpi w jakąkolwiek taką realność. Jego silne wątpliwości automatycznie przesuwają jego koncepcje tego

co jest realne na plan mentalny, nawet jeśli nie mówi „to

wszystko to umysł” jak idealiści. Myśląc „wszystko jest iluzją”, jedyna prawda sceptyka jest

jego własny umysł myślący w ten sposób. Nauka, w swój własny sposób, jest sceptyczna. Na przykład

paleoantropologowie są bardzo radykalnie sceptyczni wobec dowodów, które nie mieszczą się w paradygmacie

darwinowskim. Odrzucają je jako nieprawidłowe. Mimo to, w

ostatecznej analizie, naukowcy przyznają się do empiryzmu w swej przesłance, mówiącej „że to fizyczne prawo, nie nasza

wyobraźnia, determinuje czy rzecz jest możliwa.” (Ralph Estling, The Trouble with Philosophers, published in New

Scientist, July. 1996, p. 44)

80

podstawie, której obowiązywalność jest niemożliwa

do przedstawienia,. Z tej przyczyny wielu filozofów

zostało sceptykami, czy irracjonalistami lub

mistykami. Niektórzy zwrócili się w stronie religii.40

To co Magee mówi, to to, że fundament empiryzmu

jest wierzeniem, nie obiektywną prawdą.

Powinniśmy zrozumieć to dokładnie. Wierzenie jest

definiowane w filozofii jako stan umysłu, który jest

odpowiednikiem prawdy.41 Stan umysłu jest

subiektywny, Obiektywne potwierdzenie wierzenie

stanowi prawdę. Teraz, jeśli wypowiedź empiryzmu,

„dane zmysłowe są wiedzą”, byłby prawdą, empiryk

byłby w stanie zademonstrować obiektywnie, że nie

ma nic do poznania poza danymi zmysłowymi. Ale

sam termin empiryzm (pochadzący od greckiego

empeiria, doświadczenie) oznaczam, że

doświadczenie zmysłowe jest granicą wiedzy

empirycznej. Zamknięci przez swoja metodę w tych

granicach, empirycy nie maja żadnego sposobu

poznania tego czy istnieje coś jeszcze poza

doświadczeniem zmysłów czy też nie. Dlatego

stwerdzenie „dane zmysłowe jest wiedzą”, nie jest

niczym innym jak wierzeniem. Co empirycy powinni

zrozumieć z tego stanu rzeczy to to, że:...trzeba

przyjąć, że nasze zmysły są niedoskonałe. Więc

40 Bryan Magee, Popper, 1973, p.21 41 A.P. Griffiths, Knowledge and Belief, p. 127

81

poprzez spekulacje, nie osiągniemy doskonałej

wiedzy, Ta prawda jest aksjomatyczna.42

Problem zwrotności

Prawdą jest zatem to, że pratyakṣavadis są w

ignorancji.43 Mogą oni tylko prawdziwie mówić o

tym w co oni wierzą, że postrzegają i tak w co

wierzą, że wiedzą. Nie mogą być na stanowisku

pełniącego rolę osądu nad innymi wierzeniami –np.,

wiary w Boga i istnienia duszy po śmierci. Mimo to

zdumiewające jest to, że sławni empiryści mają

zwyczaj publicznie oświadczać, ta jak zrobił to A. J.

Ayer w swym wystąpieniu w Londynie w Conway

Hall, że „bóstwo nie istnieje i nie nadejdzie żaden

świat”.44

42 Śrila Prabhupada, room conversation in Meksyk, Luty 13,

1975 43 Charles M. Vest, prezydent Massachussets Institute of

Technology, sporządził „niewielką próbkę, wielu rzeczy,

których nauka nie jest wie. Kilka punktów z jego listy: nauka nie wie w jaki sposób się uczymy i zapamiętujemy, nie wie też

jak myślimy i jak się komunikujemy, nie wie też w jaki sposób mózg gromadzi informacje, nie wie jaki jest związek między

językiem a myślą. Nauka nie wie jak żyjące komórki współdziałają z materią nieożywioną. Nie wie jak jest źródło

wszechświata, ani też ile lat ma wszechświat, ani z czego

wszechświat jest zbudowany, ani też jaki ostatecznie będzie los wszechświata. (International Herald Tribune, January 16,

1996, s. 8) 44 A.J. Ayer, Conway Memorial Lecture, Maj 19, 1988.

Pełniejsze przytoczenie jego uwag brzmi:

82

W odniesieniu do tego, termin, który kiełkuje w

ostatnich filozoficznych tekstach jest „zwrotnością”.

Pochodzi on od łacińskiego reflectare „pochylać się

w tył”. Krytykowanie zwrotne oponenta oznacza, że

argumenty krytyka skierowują się z powrotem na

jago stanowisko:

Cięcie gałęzi na której się siedzi nie należy do

wartościowych praktyk w życiu ludzkim, i jako takie

niszcząca zwrotność musi zawsze być widziana jako

ostrzeżenie, że coś idzie źle w naszym

rozumowaniu.45

Dla empiryka spieranie się oto, że Bóg i dusza

istnieje tylko jako subiektywne wierzenia jest

zwrotne, ponieważ empiryk jest zatopiony w

własnych subiektywnych wierzeniach, że dane

„Zakończę pytaniem na które nie znam odpowiedzi. Jak dalece

nasz osąd wartości życia osoby powinien być oparty na fakcie ( że jej życie) oparte jest na iluzji? Weźmy przykład zakonnicy,

należącego do ścisłego zakonu, prowadzącego życie w

wyrzeczeniu, lecz pięknie spełniającej swe czynności w oddaniu , będąc pewna, że jest kochana przez swe bóstwo i że

będzie jej dana szczęśliwa przyszłość w świecie który nadejdzie... Pytanie jest czy jest ważne, że bóstwo, którego

miłością ona się cieszy nie istnieje i nie nadejdzie żaden świat. Skłaniam się do tego by powiedzieć, że jest to ważne”.

Pytanie które jest istotne dla empirysty nie wchodzi w zakres

wierzenia zakonnicy. Odnosi się ono do jego wierzenia, że dane zmysłowe są jedyną prawdą. W jaki sposób może być to

udowodnione empirycznie? 45 Roger Trigg, Rationality and Science (Can Science Explain

Everything?), 1993, s. 20

83

zmysłowe są wiedzą. Zwrotność podnosi swoją

głowę kiedykolwiek, ktoś wierzy, że dane zmysłowe

są wszystkim co wiemy, i nie przyznaje się, że jego

wiara jest wiedzą. Na przykład, jak sceptyk, który

mówi, że „Nie możemy poznać prawdy?”, wie, że

jego stwierdzenie jest prawdą?

W czasach współczesnych, próba zmierzenia się z

problemem zwrotności zaowocowała w

stwierdzeniach takich jak te:

Na żadnym etapie nie jesteśmy w stanie

udowodnić, że to co obecnie „wiemy” jest

prawdziwe, gdyż zawsze istnieje możliwość, że to

okaże się fałszywe. W istocie, jest to elementarny

fakt w intelektualnej historii ludzkości, że większość

tego co „wiedziano” w jednym czasie lub innym

ostatecznie okazało się czymś innym. Zatem jest to

całkowitym błędem próbować robić to, co naukowcy

i filozofowie prawie zawsze próbowali zrobić, a

mianowicie udowodnić prawdę teorii, lub

usprawiedliwić naszą wiarę w teorie, ponieważ jest

próbowanie czegoś logicznie niemożliwego.46

Podsumowuje to pogląd filozofa Karla Poppera

(1902-1994), który dowodził że nauka nie może

zweryfikować niczego. Jest tylko w stanie

sfalsyfikować, zdyskredytować roszczenia do

wiedzy. Prawdziwie naukowe stwierdzenie to takie, 46 Bryan Magee, Popper, 1972, s.26

84

które daje wysoki stopień informacji i jest poddane

rygorystycznym próbą obalenia. Tak długo jak

przechodzi testy, może być nazywane wiedzą,

chociaż nigdy nie może być absolutnie prawdziwe.

Wcześniej czy później, w miarę jak metody

sprawdzania stają lepsze, stwierdzenie okaże się

fałszem.

Teraz, nauka nie może przeprowadzić testu na

stwierdzeniu wierzącego, że Bóg istnieje. Dlatego

nauka nigdy nie udowodni, że Bóg nie istnieje. Ale

również i wierzący nigdy nie będzie w stanie

udowodnić, że Bóg istnieje, gdyż zgodnie Popperem

nie istnieje sposób by udowodnić jakąkolwiek

prawdę. Zatem w czasie gdy Bóg może istnieć w

pewien sposób, nie istnieje On w sposób naukowy,

więc nauka nie musi sobie tym zawracać głowy.

Strategia ignorowania słów Boga i innych

„dogmatów”jako nie naukowe, miast atakować je

jako nonsensowne, uwolni naukę od zwrotnego

przebrażenie się w dogmat. Taka przynajmniej, była

nadzieja Poppera.

Choć istnieje jeden problem. Jeśli teoria Poppera

jest poddana sprawdzeniu przez jego definicje

naukowej wiedzy, musi zostać osądzana jako nie

naukowa. Falsyfikacja zawodzi jako nauka z powodu

samego paradoksu samo odnoszenia się, od którego

85

miała uwolnić się. Nie istnieje sposób w jaki teoria

falsyfikacji miała by z falsyfikować siebie!

Korespondencyjna teoria prawdy

Przypatrywaliśmy się temu jak empiryczna filozofia

(„dane zmysłowe są wiedzą”) jest tylko tak

naprawdę wiarą i jak rodzi problemy w materialnej

nauce. Empiryzm jest nieodłączny od nauki

doświadczalnej. Mimo to i właśnie z tego powodu,

nauka nigdy nie pozna co jest prawdą. Ale

chwileczkę: empirycy przecież przedstawiają

definicje prawdy. Interesujące jest to, że nie jest to

nowa idea; w rzeczywistości, istnieje starożytny

termin sanskrycki na określenie tego artha-sarupya

lub visaya-sarupya, „strukturalne odwzorowanie

pomiędzy słowną wypowiedzią i jej faktycznym

obiektem.” Termin używany przez współczesnych

empirystów brzmi: korespondencyjna teoria prawdy.

Teoria ta mówi, że prawda zachodzi wtedy kiedy

język koresponduje z obserwowalnym światem.

Czy taka korespondencja jest możliwa? Szybko

zaraz zobaczymy dlaczego nie jest możliwa. Język,

który dokładnie koresponduje z postrzeganiem

informowałby tylko o danych zmysłowych. Skąd

wiemy, że dane zmysłowe są prawdą? By

sparafrazować pytanie, skąd wiemy, że to jaki świat

86

nam się wydaje, że jest, jest tym czym naprawdę

jest? Nie znajdziemy odpowiedzi w informacji na

temat tego czym świat wydaje się być. A

informacja, która mówi nam z całkowitą pewnością,

że nie ma żadnej innej prawdy poza tym czym świat

wydaje nam się być, jest informacją o tym, co

znajduje się poza zasięgiem naszych zmysłów. Taka

informacja nie może być empirycznie prawdziwa,

ponieważ nie koresponduje z naszym

postrzeganiem. Nie istnieje postrzeganie poza

pratyakṣa, gdyż takie by mogło zweryfikować czy

informacja jest pewna.

Empiryczny argument powinien odpowiadać

postrzeganiu zmysłowemu. Teoria

korespondencyjna temu nie odpowiada. Odpowiada

ona innym teoriom czym jest język, czym jest

znaczenie, i jaka jest natura świata. A te teorie,

znowuż, zależą od siły i wpływu teoretyków, nie od

postrzegania zmysłowego. Teraz, by być uczciwym,

nauka zakłada od początku, że świat jest racjonalny

(tzn. może być zrozumiany przez umysł). Nie

sugeruje też, że ponieważ nauka jest empiryczna,

nie gra ważnej roli dla teoretyków. Ale i tak tylko

teoria, która wykaże, że koresponduje z danymi

zmysłowymi zasługuje na to by zostać nazwana

naukową – i mamy w to wierzyć.

87

Przykładem teorii natury świata jest teoria

względności Einsteina. Prawdopodobnie nazwisko

Einstein znaczy dziś najwięcej w nauce. Jego teoria

względności jest bardzo wpływowa. Raport

naukowy, który by odrzucał teorie Einsteina nie

byłby przyjęty. Mimo to względność nie

koresponduje z tak łatwo obserwowalnym światem.

Teoria ta mówi, że nie istnieje nic we wszechświecie

co by nie poruszało się podług innych rzeczy. W

przeciwieństwie do tego, codziennie widzimy rzeczy,

które się nie poruszają i pozostają w tym samym

miejscu. „Ale to tylko twoje naiwne doświadczenie”,

mógłby ktoś odpowiedzieć. „Naukowcy badają świat

o wiele głębiej niż my. Powiadają oni, że cała

materia jest w ciągłym ruchu w taki sposób, który

większość nie zauważa. Cóż, w takim razie

korespondencyjność jest poza zasięgiem zmysłów

większości z nas. Musimy po prostu przyjąć

autorytet nauki. Ale czy ten autorytet posiada

substancje?

Przyjżyjmy się krótko w jaki sposób sami naukowcy

potwierdzili obowiazywalność teorii Einsteina.

Szczególna teoria względności przewiduje, że

prędkość jest zawsze ta sama, bez względu na to

czy światło wychodzi od swego źródła w kierunku

obserwatora czy też ze źródła rozchodzi się w

przestrzeń . Ogólna teoria względności przewiduje,

ze grawitacja zniekształca światło. Jak mówią nam

88

podręczniki, dwa historyczne eksperymenty

wykazały prawidłowość tych dwóch kluczowych

przewidywań teorii Einsteina. A było to zmierzenie

prędkośći światła w 1887 przez Michelsona i

Morleya oraz zmierzenie nachylenia światła gwiazdy

blisko krawędzi tarczy słońca prze A.S. Eddingtona

podczas całkowitego zaćmienia słońca w 1919.

Eddington po przeprowadzeniu późniejszego

eksperymentu został światowej sławy członkiem

Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego

Wielkiej Brytanii, podczas gdy Einstein był

praktycznie nie znany nikomu poza wąskim kołem

teoretyków. Sława, której użyczył Eddington

przewidywaniom Einsteina dała natychmiastowy

efekt. LIGHTS ALL ASKEW IN THE HEAVENS, trąbił

nagłówek New York Times’a w lisopadzie 10, 1919:

LUDZIE NAUKI POZASTAJĄ W NAPIĘCU. Podano

wypowiedź Einsteina, że nie więcej niż dwunastu

ludzi na ziemi może zrozumieć jego teorie. Słowa

„Einstein” i „względność” były nagle na ustach

wszystkich – a słowo „rzeczywistość” równie nagle

nabrało nowego znaczenia wraz z tym jak miliony

ludzi odrzuciło w ciągu jednej nocy Newtonowski

pogląd na wszechświat, o którym uczyli się w

szkole...kolejne sentymentalne wspomnienie świata

Wielkiej Wojny 1914-18 obróciło się do góry

nogami. Zachodnie społeczeństwo 1919 było

gotowe na całkowite zredefiniowanie istnienia, i

89

właśnie ono nastąpiło. Teoria Einsteina:

zweryfikowana nie przez „korespondencje z

obserwacją” ale prze mistyczną manipulacje mayi.

Uważne prześledzenie odkrycia Michelson-Morley i

eksperymentów Eddingtona pokazują, że w

rzeczywistości całkowicie nie podtrzymywały teorii

względności.47 To co naprawdę wykazały ich

badania to to, że teoria Einsteina koresponduje nie

do świata obserwowalnego, ale do jego wyobraźni.

On sam oświadczył: „teoria nie może być stworzona

na podstawie obserwacji, ona może być tylko

wynaleziona.”48 Zatem w praktyce, korespondencja

47 Harry Colins i Trevor Pinch, The Golem (What Everyone Should Know About Science), 1993: Mierzenie Michelsona-

Morleya miało miejsce około osiemnaście lat przed opublikowaniem szczególnej teorii względności Einsteina.. W tamtym czasie, Michelson i Morley uważali swój eksperyment z

porażkę. Tylko później, teoria względności „ posłużyła eksperymentowi Michelsona-Morleya za ważną jako

podtrzymujący mit, niż jako zbiór wyników.”(s.42) Obserwacje

Eddingtona były niedokładne i sprzeczne. Względność została „potwierdzona” przez odkrycia Eddnigtona tylko dlatego, że

Eddington zinterpretował je zgodnie z przewidywaniami Einsteina. I ponieważ obserwacje Eddingtona wydawały się

potwierdzać Einsteina, teoria względności został zaakceptowana.(s. 45)

Richard Milton w Forbidde Science (1994), zauważa, że w

latach 1920 naukowiec o imieniu Dayton Miller powtórzył eksperyment Michelsona-Morleya wyposażony w bardziej

precyzyjne instrumenty. Jego mierzeni jasno odrzuciło teorie Einsteina ale „cicho została zopmniana”. (s.186) 48 Bryan Magee, Popper. 1973, s. 33

90

pomiędzy stwierdzeniami a obserwacją nie jest złota

zasadą współczesnej nauki.

W rzeczywistym świecie naukowe odkrycia

przypominają bardziej pantomimę zbiegów

okoliczności, przypadków i nieszczęść niż uważnie

kontrolowany eksperyment. Co więcej mogą

zaświadczać publicznie. Wielu naukowców

konstruuje teorie, modele, idee, spekulacje, które

wyprzedzają jakiekolwiek dane, które mogą

posiadać i wtedy dopiero zaczynają szukać

dowodów które mogą podtrzymywać ich teorie.49

Wiedza ukryta i jawna

Teoria korespondencyjna jest nierealistyczna i w

inny sposób, jak wyjaśnia filozof Friedrich Waisman:

Jeśli miałbym opisać moja prawą rękę, którą teraz

podnoszę, mogę powiedzieć różne rzeczy o niej:

mogę stwierdzić jej rozmiar, kształt, kolor, jej

tkankę, skład chemiczny jej kości, komórek, i może

dodać więcej szczegółów; ale, bez względu na to

jak daleko posunę się w jej opisywaniu, nigdy nie

osiągnie punktu gdzie mój opis będzie kompletny:

mówiąc logicznie, zawsze jest możliwość 49 Richard Milton, Forbidden Science, 1994, s. 187

91

powiększenia opisu prze dodanie tego czy innego

szczegółu.50

W swej książce Ukryty wymiar naukowiec Michael

Polyani pisze, że percepcja posiada „niewyczerpaną

głębie” zawierającą „bezgraniczne niedkryte, być

może jeszcze nawet nie pomyślane,

doświadczenia.”51 Innymi słowy, zawsze

postrzegamy więcej niż możemy powiedzieć. Palyani

przekonuje, że większość z tego co wiemy w życiu

jest ukryte, w przeciwieństwie do tego co jest

jawne: i nie może być uchwycone w słowach czy

nawet w symbolach. Podaje przykład gry na

pianinie jako jednego z wielu. Byłoby prawie nie

możliwym by ktoś nauczył się dobrej gry na tym

instrumencie tylko z opisu słownego, czy nawet z

połączenia słów i obrazów. Tak jak doświadczenie

koncertu pianistycznego tylko częściowo

koresponduje z słowami opisującymi go, podobnie

jak utrzymuje Polyani całe doświadczenie, nawet

doświadczenie naukowe, jest bardziej ukryte niż

jawne. Uczenie się nauki jest w większości uczeniem

się czynności, które są za bardzo różnorodne by

mogły stać się całkowicie jawne w słowach . Wiedza

jawna podąża za wiedzą ukrytą w sposób, w który

mapa podażą za terenem, którego jest

50 Fredrich Waismann, Verifiability, opublikowane w Logic nad Language pod red. A.G. N. Flew, 1951, pp121-122 51 Michael Polyani, The Tacit Dimension, 1967, s. 68

92

odwzorowaniem. Mapa jest pomocna do orientacji

w terenie, ale żadnym sposobem nie koresponduje z

pełnym doświadczeniem terenu.

Korespondencja z czym?

Nawet jeśli zgodzimy się na ograniczoną

korespondencje pomiędzy stwierdzeniem a

zaobserwowanymi danymi, to wciąż nie oznacza

„prawdy” jaką ja otrzymuje z stwierdzenia takiego

samego jak twoje. Istnieje stare indyjskie

powiedzenie, że playboy, asceta i pies padlinożerca

inaczej widzi jedną rzecz - kobietę. Widzą ją na trzy

różne sposoby jako przedmiot przyjemności, kawał

materii i posiłek. Jeśli prawdą jest korespondencja,

to z czyją prawdą koresponduje zdanie „Tu jest

kobieta?” Zwolennicy ścisłego naukowego języka

powiedzieliby, że słowo kobieta powinno zostać

zdefiniowane „ostensywnie”. Dzieje się tak poprzez

wskazanie na naukowo zweryfikowany przykład

człowieka płci żeńskiej gdzie głos naukowca mówi

„Kobieta”. Definicja ostensywna, nosi się z taką

nadzieją, ustala słowo raz na zawsze i przypisuje go

do niedwuznacznego przedmiotu. W The

Philosophies od Science Rome Harre komentuje:

93

Trochę refleksji na temat tej teorii pokazuje jak

dalece jest on nie satysfakcjonująca. Oczywiście

wskazanie na przykłady (rzeczy) ma swój udział w

uczeniu się słów, ale w jakiej dokładnie części? Nie

może być to całość, ponieważ gdziekolwiek palec

wskaże tam znajduje się wiele cech, relacji,

indywiduów i materiałów, i którykolwiek z nich

może być tym szukanym.52

Palyboy, asceta i pies padlinożerca, będąc

zwolennikami ostensywnej definicji kobiety, każdy z

nich zkoncentrowałby się na poszczególnych

cechach, relacjach definiowanego obiektu. I tak

każdy by dalej rozumiał słowo „kobieta” i jego

znaczenie w różny sposób.

Korespondencyjna teoria nie może zawierać w sobie

takich stwierdzeń jak „Czuje ból w moim ramieniu”.

Chociaż jest to zrozumiałe dla wszystkich, słowo

„ból” nie koresponduje z żadnym empirycznie

określenym przedmiotem w świecie. Ból jest

subiektywny. Nie daje się badać przez naukowe

obserwacje. Nawet jeśli ramię jest podłączone do

instrumentu, który wykrywa działanie nerwów

kiedykolwiek pacjent czuje ból. Czy moglibyśmy

odczytać wydruku zapisu pomiaru bólu? Czy taki

instrument będzie korespondował ze słowem ból?

52 Roman Harre, The Philosophies od Science, 1972, 1984, s.

161.

94

Dlatego też niektórzy empiryści wystosowali

wezwanie by usunąć słowo „ból”, takie jakie znamy,

z nauki.

Ale czy oni również odrzucą słowo „elektron”?

Słowo „elektron” koresponduje z niczym

obserwowalnym. W trakcie wyjaśniania nam

rezultatów eksperymentu chmury, naukowiec

mógłby powiedzieć „Tu widzimy elektron”. To co my

widzimy – w taki sam sposób jak słowo „ból”

koresponduje z odczytami instreumentu, tak samo

w niewielkim stopniu słowo „elektron” koresponduje

z kondensacją”

Mimo to dla wielu empirystów, „ból” nie jest słowem

naukowym, podczas gdy „elektron” tak.

Nie jest zatem zaskakujące, że naukowe definicje

słów zaczęto spostrzegać jako jedne z wielu „gier

językowych”, pojecie ukute przez Ludwiga

Wittgensteina (1889-1951). Gry słowne nie są w

stanie reprezentować ostatecznej prawdy.

Reprezentują one tylko to co ma miejsce w różnych

gałęziach ludzkiego społeczeństwa.

Sens świata musi pozostawać poza światem.

95

Filozofia języka Wittgensteina należy do bardzo

wpływowej, chociaż ma swoje niespójności, jak to

zobaczymy w rozdziale trzecim. Jednakże dzięki

Wittegensteinowi, rozpowszechnienie jego idei w

znaczący sposób podważyło wiarę w empiryczną

naukę, jako samej oczywistej drogi dotarcia do

prawdy. Jego zapytanie „Dlaczego świat istnieje?”

jako rzeczywiste pytanie wiedzy, zamiast „Co

istnieje w świecie?”, bardzo dobrze zgadza się ze

zrozumieniem wedyjskim.

Percepcja i umysł

Ściśli empirycy uważają, że percepcja jest

najbardziej dokładna kiedy wpływ umysłu

i zmysłów zredukowany jest od minimum. Powinno

się uważnie obserwować i nie dopuścić by wcześniej

nabyte idee mieszały się z obiektywnością.

Ośmieszając tą idee w Conjectures and

Refutatations, Karl Popper mówi o wykładzie który

wygłaszał i w którym poprosił swoich studentów by

uważnie obserwowali, a później zapisali to co

zaobserwowali. Studenci naturalnie chcieli wiedzieć

co powinni obserwować. Innymi słowy, prosili od

idee, które kierowałaby ich obserwacje. Idea w

zamian musi być dopasowana do percepcji: „Patrz

co robię”, lub „Patrz co się dzieje w oknie”. Nawet

empiryczna „prawda”, że rzeczywistość jest

96

ograniczona do tego co nasze zmysły mogą

postrzegać jest naprawdę tylko ideą dopasowana do

percepcji.

Vaisnava Vedanta przyznaje dwa rodzaje pratyakṣa

– bahya (zewnętrzne) i antara (wewnętrzne).

Bahya-pratyksa jest kontatem cielesnych organów

zmysłowych z obiektami zewnętrznymi. Jednakże

obiekty zmysłowe muszą stać się obiektami umysłu

byśmy mogli je pojąć. Umysł, w słowach Śrila

Bhaktisidhanta Sarsvati Thakura, jest

„telegraficznym centrum zmysłów.53

Z tego centrum świadomość umysłu „czyta” te dane

zmysłowe jako dźwięk, dotyk, formę, smak i

zapach. Czytanie przez umysł danych zmysłowych

jest antara-pratyakṣa. W ten sposób granice

percepcji zmysłowej definiują egoistyczne pole (lub

by inaczej to nazwać, zawłaszczają terytorium.)

funkcji umysłu (manaso-vrtti).

Poprzez przywiązanie do danych zmysłowych, umysł

staje się poruszony. Ponieważ egoistyczne

przywiązanie jest wytworem tamo-guny (siły

ignorancji), jest to zrozumiane, że to poruszenie jest

rezultatem braku wiedzy w umyśle dotyczącego

percepcji zmysłowej – zwłaszcza braku wiedzy jak

dźwięk, dotyk i reszta może być przedmiotem

53Śrila Bhaktisiddhanta Sarasvati Thakura, Relative Worlds,

rozdz. czwarty

97

zadowolenia bez kłopotów. W stanie poruszenia,

umysł wytwarza wiele idei by rozwiązać problemy

napotkane w polu percepcji zmysłowej. To nazywa

się mano-dharmą, fantazją. Nawet sami naukowcy

przyznają, że ich metoda jest kombinacją

funkcjonowania zmysłów i wyobraźni.

Wynik – materialna wiedza - jest zatem

wyobrażeniowa. By mieć jasny obraz tego, możemy

rozważyć wypowiedź Prahlada Maharadża w Srimad

Bhāgavatam 7.5.31: Duraśaya ye bahirartha-

maninah. Dur oznacza trudnośc, aśaya jest intencją

osoby. Zatem duraśaya odnosi się do sprzecznych

intencji, takiich które umieszczają nas w

trudnościach. Jakie intencje życia Prahlada uważa,

za sprzeczne? Cieszenie się materialnym światem, w

którym jego zewnętrzne obiekty (bahih) są zyskiem

(artha). Sprzecznością tutaj jest to, że nasze

zawłaszczanie obiektów zmysłowych nie sprawia, że

stajemy się odbiorcami przyjemności materialnego

świata, ponieważ nie wiemy jak cieszyć się materią

bez cierpienia. W naszych wysiłkach by pokonać tą

sprzeczność, pozwalamy wyobraźni (manina) robić

to co ona robi z obiektami zmysłowymi.

Przykładem tego typu wyobraźni jest empiryczne

mierzenie materialnej natury. Materialna natura jest

mahat, nie mierzalnie wielka, Ale intencją naukowca

jest uzyskanie kontroli nad naturą. Tak by sposób

98

na ogranicznenia natury, mógł być manipulowany,

mierzenie jest centralną rzeczą dla empirycznej

metody. Jest to systematyczna próba zdefiniowania

natury w terminach człowieczych dualizmów:

duże/małe, gorące/zimne, ciężkie/lekkie,

jasne/ciemne, szybkie/wolne, pozytwne/negatywne,

suckese/porażka.

Takie mierzenie jest analogią umysłu narzuconą na

materię. Zamiast reprezentowania rzeczywistości

rzeczy samych w sobie, naukowcy reprezentują

zasięg (spektrum) ludzkiego odczuwania A my

odnosimy się do takich wizji tak jak ludzie

prymitywni odnoszą się do złych i dobrych duchów,

by zrozumieć nie znane.

Na przykład, fizycy mierzą subatomowe „obiekty

kwantowe” albo jako fale lub cząstki. Czy obiekt

wydaje się być falą lub cząstką zależy od jakiegoś

niepewnego sposobu obserwacji i od obserwatora.

Teraz, prócz dualizmu, pojawia się fala-cząstka,

która istnieje w umyśle naukowca, a czym

naprawdę są obiekty kwantowe? Obecnie,

przynajmniej dziewięć szkół myślenia nie zgadza się

ze sobą. Debata o istnieniu obiektów kwantowych

nie odbiega wcale daleko do debaty na temat

istnienia duchów. Zgodnie z astrofizykiem Johnem

Gribbem:

99

Trudno nie widzieć fizyki kwantowej jako analogii

na dualizm fala-cząstka będącej, klasycznym

przykładem, tego jak zmagamy się by „wyjaśnić” to

czego nie rozumiemy.54

Empiryczne mierzenie jest przedsięwzięciem

człowieka – a błądzić jest rzeczą ludzką. Idea, że

pomiar nauki stanowi „dobre zweryfikowane fakty”

jest czystym wyobrażeniem. Maya, iluzoryczny

aspekt materialnej natury (prakrti), zwabia naszą

wyobraźnie przez niby potwierdzanie i nagradzanie

jej. W 1919 Albert Einstein rozsławiony został na

całym świecie kiedy pomiary Eddigntona

wydawałoby się, że potwierdzają teorie

względności. Od tego czasu, dzięki łasce maji,

naukowcy używali tej teori z wielkim dla siebie

zyskiem. Dzisiaj, teoria względności wydaje się być

dobrze zweryfikowanym faktem.

Jednakże jest to tylko jedna strona tej historii. Inna

stroną jest, że Einstein i Eddington nie żyją i są

pogrzebani, pokonani przez naturę, którą próbowali

zmierzyć i wyjaśnić. Gdzie oni teraz mogą się

znajdować nie jest wiadome nawet dla ich

najbardziej oddanych zwolenników. W odpowiednim

czasie i teoria względności odejdzie. Będzie

zastąpiona przez przez nową teorie, którą maja

54 John Gribben, Schrodinger’s Kittens and Seach for Reality,.

1995, s 197-198

100

potwierdzi, uzna a potem porzuci w odmętach

historii. Upływ czasu obraca koło dualizmu; w ten

sposób wiedza przychodzi do nas wraz z niewiedzą,

szczęście wraz z cierpieniem, ciepło wraz z zimnem,

honor wraz z jego bakiem itd. Dusza, która osiąga

wielki materialny sukces w tym życie z pewnością

znajdzie w wkrótce pośrodku odpowiadającym jej

porażce w przyszłości. Dlatego Śrimad Bhāgavatam

4.29.2 wnioskuje:

Wszystko co ma miejsce w czasie, na który składa

się przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, jest tylko

snem. Jest to tajemne zrozumienie całej literatury

wedyjskiej.

Natomiast ten sen nie jest takim jak zaproponował

sceptyk, który mówi, że świat jest całkowicie

subiektywny, istniejący tylko w umyśle człowieka.

Nasze zmysły w istocie łącza nas z substancją, która

istnieje rzeczywiście, i istnieje zewnętrznie wobec

nas. „Sen o wszystkim mający miejsce w czasie”

odnosi się do tymczasowej natury naszych wrażeń

tej substancji. Sny, których doświadczamy w nocy

są antara-pratyakṣa wrażeniami subtelnych

elementów. Chociaż są subtelne, wydają się trwałe

jak nasze dzienne wrażenia fizycznych elementów.

Rozumiemy, jakość śnienia naszych nocnych wrażeń

nie dzięki temu jak one wyglądają ale dzięki temu

jak one znikają w czasie. Podobnie nasze dzienne

101

wrażenia znikną wraz z upływem czasu. Moment

śmierci jest bardzo podobny do momentu w którym

urywa się sen. Dlatego jest to czystym

wyobrażeniem utrzymywać, że dzienne czy nocne

percepcje, są solidnymi faktami na których można

zawsze polegać.

Odwzajemnienie maji, naszymi wyobrażeniami

zysku, wyróżnienienia i adoracji odurza umysł dumą

i przywiązaniem. Kṛṣṇa nie chce by Jego integralne

części były pogrążone głębiej i głębiej w takiej iluzji.

Czas, kāla-tattva Kṛṣṇy, łamie dumę i przywiązanie

siłą. Dlatego czas reprezentuje intencje Kṛṣṇy. Jak

tylko żywa istota porzuca swoje złe intencje i oddaje

się Kṛṣṇie, jej intencje stają się intencjami Pana.

Natychmiast jej percepcja i wiedza uwalnia się z

koła czasu. Jednakże pozostając duraśaya (źle

nakierowaną) wciąż i znowu przyjmuje schronienie

wyobraźni.

W historii było wielu sławnych empirystów, którzy

uparcie chcieli cieszyć swymi zmysłami na zawsze,

wyobrażając sobie, że śmierć będzie można

pokonać dzięki nauce. Byli sławni sceptycy, którzy

wyobrażali sobie, że śmierć jest kreacją umysłu,

uparcie próbowali ją pokonać przez mentalne

odrzucenie jej realności. Obie próby, okazały się po

czasie bezowocne.

102

Spekulacyjny argument filozofów „Ten świat jest

rzeczywisty”, „Nie, nie jest rzeczywisty”, opiera się

na niepełnej wiedzy o Duszy Najwyższej i jest po

prostu zorientowany na zrozumienie materialnych

dualności. Chociaż, takie argumenty są

bezużyteczne, osoby, które odwróciły swoją uwagę

ode Mnie, nie są wstanie ich porzucić.55

Aby percepcja nabrała sensu wedyjskiego

W podsumowaniu przedstawiamy cztery wnioski na

temat pratjaksa.

Pierwszy jest taki, że percepcja pochodzi z

ignorancji. Dlatego wiedza ograniczona do percepcji

zmysłowej nie jest w ogóle wiedzą. Argumenty,

oparte na błędnym kole, empiryków i sceptyków

pokazują, że na poziome percepcji zmysłowej umysł

i materia nie mogą zostać rozróżnione.

Drugim faktem jest, że percepcja sugeruje istnienie

obiektywnej rzeczywistości. Ale nie jesteśmy w

stanie bezpośrednio połączy się z tą rzeczywistością

tylko przez pratjaksę. Jest tak dlatego, z powodu

trzeciego faktu: nasze zmysły są ułomne.

Przyjmując autorytet wedyjski, powinniśmy po

55 Śrimad Bhagavatam 11.22.34

103

prostu przyjąć, że percepcja wykazuje, że coś

naprawdę tam jest.

Jeśli wątpimy w zwykłe wyjaśnienie w wedyjskie

pratjaksa, to jest tak tylko dlatego, będąc

rozmiłowanym w naszych zmysłach, uparcie

jesteśmy ślepi na ich niedoskonałości.

Czwatym fakt dotyczy percepcji zmysłowej -

wszystko czego dostrzegamy ma swój początek.

Dowód tego jest tak silny, że rozsądnym jest to

zaakceptować.

Cokolwiek widzicie materialnego, ma swoją datę

narodzin. Któż może to odrzucić? Czy możesz

przedstawić coś materialnego co nie ma początku?

Wszystko ma początek. Więc jak możesz

powiedzieć, że ten materialny świat nie ma

początku? To jest nonsens. Dlatego hatumadbhir

viniścitai. Hetu oznacza „z rozumem”, nie z

dogmatyczną upartością. Ty musisz mieć

początek.56

Dzięki rozumowi tajemnicze początki zjawisk

naturalnych mogą zostać dostrzeżone. Kiedy

byliśmy małymi dziećmi, nasze oczy nie umiały

odczytać czasu. Patrzyliśmy na zegar jako przejaw

metalu, plastiku i szkła. To co to oznaczało było

56 Śrila Prabhupada, Bhagavadgita wykład w Paryżu, sierpień

3, 1973

104

tajemnicze, ponieważ powód dla którego istniał

zegar nie był znany naszym zmysłom. Ale bedąc

wytrenowanym w myśleniu racjonalnym – w

rozumieniu po co istnieje zegar - mogliśmy widzieć

czas (jedną z tattv) keidykolwiek patrzyliśmy na

zegar. Wtedy zegar „miał sens”.

Podobnie, przez metodę poznania wedyjskiego,

świadomość jest uwolniona z niewoli fałszywego

ego, gdzie cechy prakrti manifestują się w

świadomości od nieznanych początków. Wyzwolona

świadomość jest połączona z najwyższą tattvą,

Osobą Boga, Śri Kṛṣṇą, od którego wszystko – czas,

natura, działanie i życie – ma swój początek. Ta

świadomość nazywana jest świadomością Kṛṣṇy,

Jest to prawdziwy sens kryjący się za przejawionymi

cechami materialnej natury.

105

Rozdział II

Poznanie rozumowe (anumana)

W cytacie przy końcu ostatniego rozdziału, Śrila

Prabhupada stwierdził, że istnieje początek

wszystkiego co spostrzegamy. Ponieważ początek

jest, tą samą przyczyną przedmiotów zmysłowych,

zmysłów i wrażeń, i ten początek leży poza

pratyakṣą. Gdzie zmysły nie potrafią odnaleźć

początku, tam umysł przejmuje rolę, ponieważ

umysł jest nadrzędny: indrijebjah param manah, jak

stwierdza Bhgawadgita 3.42.

Próba umysłu by poznać to co jest poza zasięgiem

postrzegania zmysłowego nazywana jest anumana,

wnioskowaniem. Dla przykładu, gdy pisze te słowa,

siedzę w chatce z bambusa, która znajduje się w

aśramie w szkole w Bengalu w Indiach. Słysząc

dziwny hałas na zewnątrz, myślę, że jest rozsądne

by twierdzić, że to studenci bawią się i są powodem

tego dźwięku.

106

Logika

Myślenie racjonalne odróżnia się od myślenia

zdezorganizowanego poprzez czynnik, który

nazywamy logiką. Słowa logika jest zdefiniowana w

słowniku jako „studiowanie zasad właściwego

rozumowania, brzmień dźwięku lub obowiązujących

wzorców myślowych. „Jego grecki przodek logos,

miał trzy aspekty znaczenia: strukturalizowane

myślenie, mowa i jawienie się świata.57 Dlatego

uważamy logikę za 1) systematyczne myślenie 2)

wyrażone w języku 3) zawierającą to co wiemy o

świecie.

Jednakże czy sama rzeczywistość jest obiektywnie

logiczna? W każdej chwili, „telegraficzne

centrum”umysłu jest przeładowane informacjami

pochodzącymi ze zmysłów. Kiedy umysł odczytuje

dane, logiczne struktury manifestują się w nas i

poza nami. Mimo to jak wiemy,czy te struktury nie

są tylko nagromadzeniem wyobrażeń, które nie

mają żadnego oparcia w faktach? Przecież, różne

umysły interpretują informacje różnie, tak jak czynił

to playboy, asceta i pies padlinożerca. Co więcej,

zwykła ilość i głębokość „ukrytych”ninformacji

zmysłowych jest wyzwaniem dla umysłu by

przedstawić to w sposób logiczny. Czy w ogóle 57 David Roochik, The Tragedy of Reason., 1990, s 12. Dosłownie logos oznacza „rozum, argument”, ale częściej

tłumaczy się jako „słowo”

107

możemy zrozumieć w pełni co to wszystko znaczy?

Czy to w ogóle ma znaczenie?

Przypomnij sobie problem tajemniczej cechy

naszego doświadczenia wszechświata. Przyczyna

tego doświadczenia „nie ma sensu” (dla zmysłów).

Dlaczego widzimy wszechświat w sposób

ustrukturalizowany, dlaczego opisujemy go w

słowach, dlaczego nawet myślimy o tym w sposób

racjonalny, pozostaje tajemnicze, poza naszym

zrozumieniem. Zatem czy możemy powiedzieć z

pewnością, że egzystencja jest logiczna? Tu zaczyna

się problem filozofii, który został wyrażony przez

współczesnego myśliciela następująco:

...jak mamy rozróżnić obiektywność od

subiektywności, jeśli nie wolno nam powiedzieć

czemu obiektywna prawda odpowiada?58

Spróbujmy otrzymać jaśniejszą idee tego problemu.

Przypuśćmy, że siedzę sobie w chatce z

przyjacielem. Słyszę dziwny hałas na zewnątrz,

pytam więc go: „Co to jest?”

„Myślę”, odpowiada. „to brzmi jakby tam gdzieś był

struś.”

„Ale jak to możliwe?” pytam. „Struś mieszka w

Afryce, nie w Indiach” 58 Ian Hucking, Scientific Revolution, 1981, s.131

108

„To fakt. Hm, jedna możliwość jest taka, że ten

struś uciekł z Kalkuckiego zoo i dotarł aż tutaj. Mało

prawdopodobne ale możliwe. Możliwe również i to,

że jest tam chłopiec, który doskonale potrafi

imitować odgłosy strusia. Ale w takim wypadku jak

chłopiec stąd miałby się tego nauczyć skoro strusie

nie żyją w Indiach? Cała te rzecz jest trochę

dezorientująca. Jej dziwność skłania mnie do

rozważanie jeszcze jednej możliwości.”

„Jakiej?”

„Mogę po prostu teraz spać, a to wszystko dzieję się

w śnie.”

„Daj spokój, wyglądasz na dobrze przebudzonego.

Poza tym, ja również słyszę ten dźwięk. To nie sen”

„To, że ja wyglądam na obudzonego czy, że ty

również słyszysz ten dźwięk niczego nie udowadnia.

Oboje możemy być przebudzeni i rozmawiać w

moim śnie. Mogę śnić, że ty mówisz mi, że ja nie

śnie.”

„Bądź poważny. Dźwięk ten zapewne jest sprawką

jakiegoś chłopca, który bawi się z nami. Idę to

sprawdzić”

„Nie możesz wyjść. Nie pozwolę ci. Jeśli tam jest

struś, możesz zostać poważnie kopnięty”

„Ale jeśli mi na to nie pozwolisz, jak mamy się

dowiedzieć czym jest ten dźwięk?”

„Zobacz, to może być głos strusia ,chłopca albo po

prostu sen. Nie wiemy niczego na pewno. A poza

109

tym, co jest pewne w tym życiu? Samo życie może

okazać się wielką halucynacją.”

Przyjaciel jest moim umysłem, ściany są

ograniczeniem moich zmysłów, a hałas jest daną

zmysłową. Umysł porusza się w trzech fazach

myślenia, próbując logicznie odsłonić przyczynę

dźwięku.

Te trzy fazy to myślenie refleksyjne, kreatywne i

krytyczne. W pierwszym, umysł odsłania obszar

problemu – wydaje się, że coś na zewnątrz wydaje

dźwięk podobny strusiowi. W drugiej, umysł tworzy

kilka możliwych przyczyn dźwięku – strusia, chłopca

lub sen. W trzecim, umysł krytycznie odnosi się do

tych możliwości w kategoriach dowodu i logiki. Ale

myślenie krytyczne zostawia nas w sytuacji zawsze

niepewnej co do prawdziwej przyczyny dźwięku,

ponieważ nie pozwala się nam przekroczyć

ograniczeń zmysłów by ujrzeć obiektywnie kogo

reprezentuje dźwięk. Radykalne myślenie krytyczne

odrzuca prawo do powiedzenia, że istnieje coś

ponad trzy sposoby myślenia. Prowadzi to do

sceptycyzmu – podejrzenia, że moje doświadczenie

dźwięku, chatka, cały wszechświat, nawet moja

osoba, może być tylko snem. Przez jakiego rodzaju

dowody i logikę krytyczny umysł wie, że

wszechświat istnieje jako obiektywny fakt?

110

Logika obiektywna versus logika subiektywna

Starożytni filozofowie greccy odpowiadali na to

pytanie doktryną logos spermatikos, „słowem

dającym życie”. Uważali, że logika może udowodnić

obiektywną realność naszego świata ponieważ jest

posiana we wszechświecie w nasionach rozumu.

Dopóki nie jest spulchniona przez te nasiona

(spermatikos), pasywna materia pozbawiona jest

obiektywnego kształtu i działania. Nasiona są

przekazywane przez logos, boskie słowo, które

wyraża logiczne „dlaczego” dla wszystkiego.

Dla większej jasności, możemy zwrócić się do

świadectwa wedyjskiego. Wpierw materialna natura

(prakryti) była w bezruchu i nieświadoma.

Spojrzenie oryginalnego ojca, Pana Kṛṣṇy,

zapłodniło ją w niezliczone „nasiona duchowych

iskier”, jak Śrila Prabhupada je nazwał. One, jivy,

pojawiły się z jej łona w ustrukturalizownej postaci

umysłu i materii.59

59 Wykładając z Bhagavadgity w Los Angeles w Lutym 16,

1969, Śrila Prabhupada powiedział: „Ja nie jestem pustką. Jestem nasieniem. Tak jak siejesz ziarna w ziemi i wyrasta z

tego wielkie drzewo lub roślina. Podobnie nasiona są złożone

przez ojca w łonie matki i i rosną jak drzewo. To ciało jest tym. Gdzie jest pustka? Aham bija-pradah pita. W

czternastym rozdziale dowiecie się, że oryginalnie nasiono było dane przez Kryszne w łonie materialnej natury i tak wiele

żywych istot pojawiło się z tej przyczyny.

111

Jesteśmy nasionami inteligentnego życia. Nasza

matka, prakryti, wyposażyła każde ze swych dzieci

w zmysły i umysł poprzez, który wrodzona

inteligencja duszy rozszerzyła się na wszechświat.

Ponieważ my, duchowe iskry jesteśmy mali, nasze

pojmowanie struktury wszechświata jest bardzo

ograniczone. Nie wiemy czy jest on obiektywnie

prawdziwy i nie możemy powiedzieć z żadną

pewnością co ono reprezentuje.

Jednakże wedyjskie „słowo” pozwała nam

powiedzieć co informacje zmysłowe reprezentują.

Jest tak ponieważ Kṛṣṇa jest źródłem Wedy. Dla

Niego nie ma przestrzeni, na której miał by

zawisnąć most łączący subiektywne wrażenia i

obiektywny wszechświat. Dlaczego? Obiektywny

wszechświat istnieje tylko dzięki Jego boskiej

percepcji. On zapłodnił prakryti duszami i stworzył

całkowitą strukturę wszechświata tylko dzięki

swemu spojrzeniu. Luka między percepcją i

W objaśnieniu w Śrimad-Bhagavatam 3.5.26: „Narodziny

potomstwa dowolnej żywej istoty mają miejsce wówczas, gdy ojciec zapłodni matkę nasieniem, i żywa istota przyjmie

kształt. Podobnie, dopóki matka materialna natura nie zostanie zapłodniona żywymi istotami przez Samego Pana, nie jest w

stanie wyprodukować żadnej żywej istoty ze swoich

materialnych elementów. Na tym polega misterium narodzin żywych istot, ten proces zapłodnienia jest dokonywany przez

pierwszą inkarnacje purusza, Karanarnawaszaji Wisznu. Wszystko to dokonuje się jedynie przez Jego spojrzenie na

materialna naturę.

112

rzeczywistością nie jest Jego problemem. Jest

naszym problemem. My próbujemy zbudować most

nad tą przestrzenią z naszym niezdolnym umysłem

przyjacielem, umysłem. Ponieważ jednak percepcja

Kṛṣṇy jest faktycznym wzorcem rzeczywistości, nie

istnieje lepszy most niż rozum Kṛṣṇy w postaci

śabda-brahma,

Wedyjskiego dźwięku.

W Bhagavadgice 14.27, Kṛṣṇa mówi, brahmano hi

pratiszthaham, On jest podstawą Brahmana,

promiennej substancji, z której ten i inne

wszechświaty pojawiają się (zobacz również

Brahma-samhita 5.40: jasja prabha prabhavato

jagad-anda-koti). Ryg-Veda 10.114.8 jawad brahma

visthitam tavati vak _ „jak dalece rozciągnięty jest

Brahman, tak jest i vać”. Vać literalnie oznacza

„głos”. Głos czy dźwięk Brahmana jest Wedą, który

przedkłada logikę stworzenia w pełni. Śrila

Prabhupada używał przykłady swego dyktafonu by

objaśnić ten punkt:

Oczywiście, stworzenie dyktafonu jest całkowicie w

zasięgu energii Kṛṣṇy. Wszystkie części tego

instrumentu, włączając w to elektryczne funkcje, są

zrobione z różnych kombinacji i interakcji pięciu

podstawowych elementów materialnych energii –

mianowicie bhumi, jala, agni, vaju, i akaśa.

Wynalazca użył swego mózgu by stworzyć tą

113

skomplikowaną maszynę a jego mózg tak jak i jego

składniki zostały dostarczone przez Kṛṣṇę. Zgodnie

ze stwierdzeniem Kṛṣṇy, mat sthani sarva bhutani:

„Wszystko spoczywa w Mojej energii”60

„Innego dnia wyjaśniłem, Weda oznacza, wiedzę na

temat tego jak ten dyktafon jest wytworzony. Wraz

z dyktafonem tworzona jest pewna literatura. Zatem

klienci, otrzymują urządzenie jak i literaturę

wyjaśniającą jak się nią posługiwać. Na tym

polegają Wedy. Dlatego Kṛṣṇa mówi vedanta-kṛd,

„ja jestem kompilatorem Wed”. Ponieważ jeśli On

nie dostarczy literatury, wtedy jak my użyjemy tę

maszynę. Rzemieślnik maszyny, wie jak ją użyć, do

czego została stworzona i jak ją manipulować.”61

Rodzaje rozumu.

Obiektywnym rozumem jest zatem podążanie za

autoryzowaną Wedyjską „instrukcją obsługi

użytkownika” na wszystkich polach myśli i działania.

Ta postać rozumu jest nazywana dedukcją. Śrila

Prabhupada wyjaśnił dedukcje następująco:

60 Śrila Prabhupada, Nektar Instrukcji, werset 3, objaśnienie 61 Srila Prabhupada, wyklad z Bhagavadgity w Paryżu, sierpień

5, 1976

114

Nasza wiedza pochodzi z dedukcji. Kṛṣṇa powiedział

- „To jest tym”. My to przyjmujemy. To jest nasz

ruch, świadomość Kṛṣṇy. Możemy być niedoskonali,

lecz Kṛṣṇa jest doskonały. Dlatego cokolwiek mówi

Kṛṣṇa, my to przyjmujemy, ty też możesz. Nie w

sposób ślepy, ale możesz użyć swojej logiki i

argumentów i spróbować zrozumieć.”62

By to zilustrować, przypuśćmy, że Bhaktividyā-purna

Maharadźa, sannjasi, który opiekuje się tu szkołą,

przyszedł do mnie z wizytą do mojej chatki. Mogę

zapytać go co reprezentuje głos strusia dochodzący

z zewnątrz. On jest autorytetem w szkole, a skoro

właśnie wszedł do mojej chatki, wie dokładnie co

się tam dzieje. Nawet jeśli nie mogę widzieć

przyczyny dźwięku samemu, mogę polegać na jego

wyjaśnieniu jako prawdziwym dowodzie na temat

przyczyn tego dźwięku. Takie zaakceptowanie nie

czyni jednak jego świadectwa ślepym, ponieważ

Bhaktividyāpurna Maharadźa nie jest ślepy. Jak

wiele szczegółów będę oczekiwał (np. który chłopiec

robi dźwięk i jak dlaczego? ), Maharadźa może

dostarczyć mi dokładnych informacji.

W podobny sposób, dedukcja Wedyjska opiera się

na wiedzy, która jest autorytatywna i niewątpliwa.

Brahma, pierwszy wedyjski mędrzec wszechświata,

62 Srila Prabhupada, wyklad z Bhagavadgity w Auckland, luty

21, 1973

115

otrzymał tę wiedzę od najwyższej osoby Boga przy

brzasku stworzenia. A po tym, kiedykolwiek

Wedyjskie nauki były źle interpretowane, Pan

pojawiał się raz za razem (sambhavami yuge yuge)

by obiektywnie ponownie ustanowić właściwe

zrozumienie.

Spójrzmy na trzy postaci dedukcji wedyjskiej.

1) Wnioskuje z przyczyny. Wnioskowanie Śrila

Prabhupada na temat dyktafonu opiera się na

logice oryginalnej przyczyny wszystkiego, mat-

sthani sarva-bhutani.

2) Wnioskuje do przyczyny, argumentując, że nie

istnieje inny cel niż poznanie przyczyny

wszystkiego. Różne pisma święte wydają się

przedkładać różne cele: dharma (religijne i

społeczne obowiązki), artha (rozwój

ekonomiczny), kama (przyjemności zmysłowe) i

moksa (wyzwolenie z tych trzech celów).

Wprowadza to zamieszanie, a to z kolei prowadzi

do błędnych filozofii. Dlatego mędrzec Vyāsa

napisał Vedanta-sutra i Śrimad Bhāgavatam by

przedłożyć ostateczną logikę pism Wedyjskich.

Te księgi rozróżniają między najwyższym celem

Wed, parāmaartha, a czteroma innym mniej

ważnymi.63 Prāmaartha i oryginalna przyczyna

63 Logika wedyjska jest nazwana anviksiki. Jak potwierdzono w

Śrimad-Bhagavatam 3.12.44, był pierwotnie nauczane przez

116

wszystkiego stanowią jedno i to samo:

puruṣartho ‘tah śabdad iti badarajanah.64 Prócz

przyczyny, samoistnej przyczyny czterech mniej

ważnych celów, nie ma innych powodów

poszukiwań w życiu,

3) Wedyjska dedukcja jest śastramulaka, tzn.

zakorzeniona jest w śastra, świętych pismch

Wedyjskich. Jako logika transcendencji nie jest

ona ograniczona przez umysł i zmysły, tak jak

jest to w przypadku logiki powszechnej.

Powszechne (laukika) wnioskowanie jest nazywane

indukcją, logiką pratyakṣy. Dobrego modelu indukcji

dostarcza metoda jaką kieruje się policja w badaniu

przestępstwa. Powiedzmy, że znaleziono milionera

zamordowanego w swoim łóżku. Główny detektyw

uważnie gromadzi i bada każdy ślad dowodu

experentia. Z tch danych, przedkłada logiczną

hipotezę (rozwiązanie tymczasowe): główny lokaj

jest sprawcą. Ta hipoteza jest sprawdzana przez

rygorystycznie zastosowanie experimentum. Lokaj

Brahme. Logika kryjąca się za wedyjskimi pismami jest wspomniana w Śrimad Bhagavatam 2.2.34.:

bhagava braham krytszeya triri anviskya manisaya tad adhyavyasat kutstho ratir atman yato bhavet „Brahma, ta niezwykła osobistość, trzykrotnie studiował Wedy

z wielka uwagą skupieniem umysłu, a po dokładnym ich zbadaniu stwierdził, że najwyższa doskonałością religii jest

atrakcja do Najwyższej Osoby, Boga – Śri Kryszny 64 Wedanta-sutra 3.4.1: „Mędrzec Badarajana Wjasa, autor

tych sutr, oznajmia, że celem życia jest Najwyższy.”

117

jest wiele razy przesłuchiwany, sprawdzane jest

jego pochodzenie, jest śledzony. Jeśli te testy

potwierdzą, że lokaj jest mordercą, hipoteza staje

się racjonalnym wyjaśnieniem. I tak detektyw

oskarża lokaja o popełnienie przestępstwa. Jeśli te

testy tego nie potwierdzą, hipoteza zostaje

odsunięta a lokaj jest usunięty z listy podejrzanych.

Detektyw wtedy wysuwa nową hipotezę na

podstawie dowodów i sprawdza ją. Jednakże Śrila

Prabhupada zauważył:

Ponieważ posiadamy zmysły, których zdolności są

ograniczone i istniej tak wiele ułomności w naszym

uwarunkowanym stanie, dlatego proces indukcyjny

nie zawsze jest doskonały.65

„Indukcja doskonała” jest standardowym terminem

pochodzącym z logiki Arystotelesa. Indukcja jest

nazywana doskonałą kiedy pratyakṣa potwierdza, że

moja hipoteza rozwiązuje problem.

By podać przykład, przypuśćmy, że komputer

przenośny (notebook), którego używam do pisania

tego zdania nagle gaśnie. Nie posiadając

umiejętności w naprawianiu tych maszyn, mogę

tylko zgadywać, że przyczyną awarii jest słaba

bateria. Sprawdzam tę hipotezę przez podłączenie

65Śrila Prabhuapada wykład z Bhagavadgity w New York, lipiec

18, 1966

118

komputera do źródła prądu. Jak tylko to zrobię

pratyakṣa potwierdza, że komputer znowu działa.

Moja indukcja była doskonała ponieważ, problem

nie przekroczył mojej zdolności jego rozwiązania.

Jeśli po wypróbowaniu wszystkich rozwiązań, które

są w mojej mocy, komputer nadal nie będzie

działać, będzie bezużyteczne bym spekulował dalej

na temat przyczyny problemu. Powinienem zwrócić

się w stronę dedukcji: przyprowadzić eksperta.

Ponownie winniśmy zwrócić uwagę, na to, że nawet

kiedy indukcyjne rozumowanie jest uznane za

doskonałe, wciąż pozostaje laukika. Powszechna

logika jest ostatecznie logiką subiektywną, ponieważ

dowód lub przeciw dowód zależy od percepcji

zmysłowej, która jest z natury ograniczona i

niedoskonała. Nawet gdy zachodzi doskonała

indukcja zawsze jest możliwość błędu. Dlatego też

czasami niewinni ludzie są osadzani w więzieniach,

skazani z „obiektywnych”powodów, które mogą po

wielu latach, okazać się błędne, choć logicznie

spójne. Obiektywne wnioskowanie jest czysto

śastramulaka wnioskowaniem. Jak wkrótce

zobaczymy, dedukcja nie oparta na autorytecie Wed

jest również laukika.

119

Błędne wnioskowanie

Można postawić zarzut przeciwko wnioskowaniu

dedukcyjnemu, że prowadzi ono do „błędnego koła”

(łac. criculus vitiosus). Innymi słowy, dedukcja

zakłada na początku to co udowadnia na końcu.

Teraz, w racjonalnym rozumowaniu krok po kroku,

logika może być wyrażona w sylogizmach.

Sanskrycki ekwiwalent sylogizmu to

pararthanumana, „zrozumienie i wnioskowanie za

innych”. Poniżej byśmy jaśniej zrozumieli problem

„błędnego koła”, przedstawiam sylogizm dedukcyjny

ze standardowego podręcznika.

1) Większa przesłanka: Wszystkie fasole znajdujące

się w tym worku są białe.

2) Mniejsza przesłanka: Te fasole pochodzą z tego

worka.

3) Wniosek: Te fasole są białe.66

By otrzymać jaśniejszy obraz, pomyśl o człowieku w

na rynku stojącym obok wielkiego worka.

„Wszystkie fasole w tym worku są białe”– mówi.

Sięga po do worka i wyciąga zaciśnięta pięść.

Trzymając ją mówi, „Te fasole są z tego worka”. Po

czym otwiera pięść i wypowiada wniosek „Te fasole

są białe”

66 Ten i dwa następne sylogizmy pochodzą z Dictionary of Philosophy and Religion, William L. Reese, 1980, s. 420.

120

Nawet jeśli fasole w ręku człowieka są białe, nadal

możesz kwestionować czy worek naprawdę zawiera

tylko białe fasole. Pokazał on garstkę ziaren, które

wziął z worka jako dowód, ale mogło być tak, że

tylko wierzchnia część worka wypełniona jest

białymi fasolami, podczas gdy niżej mogą

znajdować się inne. Jeśli ten człowiek nalega „Nie te

fasole w mojej ręce oznaczają, że cały worek pełen

jest białych ziaren”, mógłbyś odpowiedzieć, że to

tylko założenie, że one takie są. Jego nacisk na to,

że garść fasoli jest dowodem z powrotem kieruje

nas do pytania: „Co jest naprawdę w worku?” Na

tym polega błędne koło.

Czy jego większa przesłanka jest prawdziwa zależy

całkowicie od tego czy autorytet tego człowieka jest

bezbłędny. Jeśli jest, wtedy wszystko następuje w

naturalnej sekwencji. Tak samo gdy większa

przesłanka jest zakorzeniona w śastra i guru a jej

celem jest Viṣnu, źródło wszystkiego. Jeśli

natomiast większa przesłanka jest błędną

spekulacją zwykłego człowieka, dedukcja staje się

karykaturą.

Skąd wiemy, że czyj autorytet jest bezbłędny. Na to

pytanie odpowiada wstęp do tej książki: tylko

autorytet Kṛṣṇy jest absolutnie pewny. Nauczyciel

logiki dedukcyjnej musi przyjąć autorytet Kṛṣṇy by

121

on posiadł rzeczywisty autorytet. Jeśli z powodu

egoizmu wynajduje swoje własne nauki, zostaje

oszustem.

Arystoteles (384-322 p.Ch.) szanowany w Europie

przez wieki, najznamienitszy autorytet dedukcji,

uczył, że kobiety mają mniej zębów niż mężczyźni.

Nie miał czasu nawet na to by poprosić jedną ze

swych dwóch żon by otworzyły usta tak by mógł je

policzyć. Nic dziwnego, że europejscy, zwolennicy

Kartezjusza, uwolnili się od błędnego koła tradycji

greckiej dedukcji laukika.

Rozum, prawda i spekulacja

Nawet jeśli mamy nauczyciela, który nas nie oszuka

wciąż możemy nie w pełni rozumieć dedukcje. Czy

najwyższa prawda, przyczyny i celu egzystencji, jest

tylko mechaniczną formułą przekazywaną przez linie

autorytetów? Jak możemy doświadczyć

wyjaśniającą moc wedyjskiej logiki dedukcyjnej.

Śrila Prabhupada podał prostą, głęboką metodę. Na

przykład gdy pijemy wodę, filozof wedyjski powinien

zwrócić uwagę na stwierdzenie Kṛṣṇy z

Bhagavadgity (7.8), mówiące o tym, że on jest

smakiem czystej wody. Filozof może twórczo odnieś

się do innych tekstów świętych, które

122

uszczegóławiają jak przejawiona jakość wody, smak

jest powodowana przez Kṛṣṇę; jak sprawia On,

możliwości istnienia naszej wiedzy i doświadczenia;

jak On sam daje siłę zmysłom by wykonywały swoją

pracę. Wedyjski filozof może również krytycznie

porównać i z kontrastować nie-wedyjskie teorie

percepcji, widząc, że są one niepewne pozbawione

substancji. W ten sposób docenia jakże doskonale

rozumne jest to, że jego doświadczenie smaku

wody jest doświadczeniem Kṛṣṇy. I na końcu, Kṛṣṇa

osobiście odwzajemnia się za wysiłek poznania Go

poprzez obdarzenie filozofa wedyjskiego mądrością

płynąca z serca.

Śrila Prabhupada określił tą metodą myślenie jako

filozoficzną spekulacje. Spekulacja filozoficzna jest

różna od spekulacji umysłowej. W pierwszej

pratyakṣa jest pojmowana poprze anumana w

zgodzie z wyjaśnieniami świętych pism wedyjskich

(śastra) i mistrza duchowego (guru). W ten sposób

nasze doświadczenie zmysłowe oraz wglądy

umysłowe są filozoficznie połączone ze swoją

przyczyna i celem, Kṛṣṇą. W drugim, pratyakṣa nie

jest pojmowana w zgodzie z autoryzowanym

wyjaśnieniem. Raczej, fazy anumana (refleksja,

twórczość i krytyka) rozwijają się we własne

wyjaśnienia w sposób nie uporządkowany i

przypadkowy.

123

Różnica między dwoma rodzajami spekulacji może

być bardzo subtelna. W historii filozofii indyjskiej,

njaji (logicy), utrzymywali, ze ich guru to wedyjski

mędrzec Gautama. Jednakże używali rozumu w

interesie swego ego zamiast Viṣnu, wikłając się w

cierniste gałęzie światowej sofistyki i kłótni. Dlatego

Manu-samhita 2.11 potępia tych, którzy porzucają

prawdziwą ścieżkę wedyjską dla njaji.

Njaji może przekonywać tak - „Tam gdzie

Bhagavadgita mówi, że Bóg jest smakiem wody’

oznacza ni mniej ni więcej jak tylko to, że woda jest

wszystkim czym Bóg jest. Czy Bóg jest tylko wodą?

Myślę, że nie. Dlatego by go poznać muszę użyć

spekulacji, która wychodzi poza ograniczające słowa

pisma świętego.”Światowi logicy, będąc zbyt

oczarowani przez swoje ograniczone umysły, nie

mogą pojąc jak ich ukierunkowanie i cel spekulacji

pozostaje zawsze poza zasięgiem ich spekulacji.

Jednakże jest to świetnie zilustrowane przez logikę

śakha-ćandra-njaja: nauczyciel skierował wzrok

ucznia na gałęzie drzewa. Jednak celem było by

uczeń zobaczył wschodzący księżyc za gałęziami

drzewa. Znaczenie tego przykładu wyjaśnione

zostało w Śri Ćaitanyaćaritamryta, Madhja-lila

21.30:

apara ayśvarya kṛṣṇera –nahika ganama

śakha-ćandra-nyaya kari dig-daraśana

124

Nikt nie jest w stanie ocenić bogactwa Kṛṣṇy. Jest

ono nieograniczone. Niemniej jednak, tak jak ktoś

widzi księżyc przez gałęzie drzewa, pragnie

osiągnąć niewielkie wyobrażenie.

Kształt gałęzi (tzn. forma filozoficznej spekulacji)

kształtuje, ale nie ogranicza światła prawdy o

transcendentalnym Panu Śri Kṛṣṇie. Kosztowanie

wody i rozważanie jak jest ona doświadczeniem

Kṛṣṇy jest jak patrzenie na gałęzie drzewa i

postrzeganie księżyca świecącego przez nie.

Argument światowych logików brzmi niczym

powiedzenie, że księżyc jest świecącą piłką

zawieszoną w gałęziach drzewa. Jednak rzeczywisty

rozmiar powierzchni księżyca, pochłania naszą

wyobraźnie i całkowicie przekracza niewielkie

drzewo. Podobnie Kṛṣṇa jawi się nam jako smak

wody, ale w tym samym czasie, będąc zawsze

Najwyższą Prawdą, jest On czymś więcej niż my

możemy postrzec.

Użycie i granice wnioskowania formalnego

Przykład Śrila Prabhupady doświadczania Kṛṣṇy

dzięki wodzie, pasuje do formalnego wnioskowania

nazywanego abdukcją. Abdukcja jest wyrażona w

tym sylogizmie:

125

1) Przesłanka większa: Wszystkie fasole w tym

worku są białe.

2) Przesłanka mniejsza: Te fasole są białe.

3) Wniosek: Te fasole pochodzą z tego worka.

By otrzymać jaśniejszy obraz, wyobraźmy sobie, że

masz zaprowadzić porządek w magazynie

spożywczym. Pierwszą rzecz, którą zauważasz to

jest duży worek w kącie z napisem „biała fasola.

Tuż potem zauważasz mała puszkę na półce w

której znajdują się białe fasole. Dochodzisz do

wniosku, że fasole w puszce pochodzą z worka.

Tutaj spostrzeżona jakość (białość) mniejszego

terminu (fasole w puszce) nadaje siłę wnioskowi, że

fasole w puszce muszą pochodzić z worka z

napisem „biała fasola”.

Jednakże, zwyczajowo, formalne ograniczenia logiki

abdukcyjnej nie mogą w sposób absolutny takiego

wniosku potwierdzić. Tylko dlatego, że widzimy

fasole w puszce są białe nie wyklucza to możliwości,

że pochodzą z innego miejsca niż tylko worek.

Przecież, to nie jest rozsądne uważać, że wszystkie

fasole na świecie pochodzą z jednego źródła białego

worka. Ale jak wyjaśnił Śrila Prabhupada, kiedy to

samo formalne wnioskowanie jest kierowane przez

guru i śaśtry z Viṣnu jako celem, pewność jest

zagwarantowana – Kṛṣṇa jest czystym smakiem

wody. Pewność jest zagwarantowana ponieważ

126

Kṛṣṇa jest prawdą Absolutną, źródłem wszystkiego

– wszelkiej wody, ziaren, wszechświatów i

wszystkich żywych istot. Na tym polega różnica

pomiędzy logiką śastramulaka i laukika.

W porównaniu z dedukcją i abdukcją, logikę

indukcyjną przedstawiamy jako następną:

1)Większa przesłanka: Te fasole są z tego worka.

2) Mniejsza przesłanka: Te fasole są białe.

4) Wniosek: Wszystkie fasole w tym worku są

białe.

Objaśnijmy i to. Idziesz w stronę kolejnego

magazynu by i tam dokonać porządku. Otwierasz

drzwi a z nich wychodzi dziewczyna trzymająca coś

w swych rękach. Widząc, że zamierzasz dokonać

inwentaryzacji, wskazuje swymi rękoma w stronę

worka w kącie. „Te fasole są z tego worka” mówi.

Wtedy pokazując co ma w rękach, wyjaśnia „Te

fasole są białe”. Gdy już ona odchodzi zastanawiasz

się dlaczego ona zatrzymała się by powiedzieć, że

fasole, które trzymała są białe. Obejmujesz

wzrokiem worek, widząc, że jest nie podpisany,

pytasz siebie, czy jest rozsądne zakładać, że worek

zawiera tylko białe fasole. Może zawiera również

inne kolory – białe, czerwone i czarne – a

dziewczyna mogła wybrać tylko białe. Może dlatego

powiedziała, że wzięła tylko białe fasole. Wiesz, że

127

będziesz pewny tylko wtedy jeśli sam sprawdzisz

zawartość. Przypuśćmy jednak, że worek jest

workiem metafizycznym tzn. takim, który jest poza

możliwościami ludzkiego poznania. Czy ktokolwiek

może naprawdę stwierdzić, że wie iż wszystkie

fasole w worku są białe ponieważ widział

dziewczynę trzymającą kilka ziaren w swych

rękach?67

„Indukcja metafizyczna” jest formą spekulacji

umysłowej, którą światowi logicy używają by

wysuwać hipotezy dotyczące przyczyn postrzegania

zmysłowego. Światowi logicy utrzymują, że

przyziemne doświadczenie jest ostatecznym

dowodem prawdziwości lub fałszu idei

metafizycznych. Jednakże tak jak pratyakṣa jest

zawsze kwestionowana, również kwestionowane są

metafizyczne idee „dowiedzione” przez pratyakṣe.

Jeśli garść fasoli „dowodzi” idei, że wszystkie fasole

w nieznanym worku są białe, wtedy smak wody

„dowodzi”, że Kṛṣṇa jest tylko wodą. Ale śastra i

guru nie kierują nas w stronę czczenia tylko wody.

Utrzymywanie, że jest „logiczne”, iż Kṛṣṇa jest tylko

67 Termin metafizyka, pochodzi o starego greckie frazy ta meta

ta physika („rzeczy następujące po fizyce”). Odnosi się do spekulacji, która stara się przekroczyć ograniczenia prajtakṣy/

„Indukcja metafizyczna” mówi, że pratjakṣa – kilku białych fasoli w ręce dziewczyny - jest dowodem mojej spekulacji, że

nieznany worek z którego pochodzą zawiera tylko białe fasole.

128

wodą to utrzymywanie, że wnioskowanie laukika

jest wyższe od wnioskowanie śaśtramulaka.

Logika i prawdopodobieństwo

W rzeczywistości spekulacja umysłowa czy indukcja

metafizyczna, nie może udowodnić żadnej

metafizycznej idei. To jest tylko hazard. Jest

zgadywaniem, nie udowadnia, że wszystkie fasole w

metafizycznym worku są białe. Ale jego zwolennicy

przekonują, że kiedy taka idea jest wsparta nauką

eksperymentalną, może być dobrze poinformowaną,

wysoce logiczną metodą hazardu. Tutaj jest

przykład co oni mają na myśli.

Przez wiele lat przed wiekiem lotów kosmicznych,

naukowcy obserwowali Księżyc przez teleskopy i

widzieli góry. Teraz, ta sama strona Księżyca jest

zawsze widziana z Ziemi. Zatem było hazardem dla

naukowców zakładać, że po drugiej stronie Księżyca

również są góry. W latach sześćdziesiątych rosyjski

satelita okrążył Księżyc i przesłał zdjęcia. Istnienie

gór po drugiej stronie Księżyca zostało

dowiedazione, potwierdzając w ten sposób logiczne

moce przepowiadania nauki . Innym razem znów

było „prawdopodobne”, że ogromna okrywa chmur

wokół Wenus wskazywała na ciągłe opady deszczu.

To z kolei prawdopodobnie oznaczało, że planeta

129

była pokryta oceanem. Później kosmiczne sondy

pokazały, że powierzchnia była czymś całkowicie

przeciwnym – piekielną pustynią. Pomimo rozmów o

prawdopodobieństwu, nie było logicznego

imperatywu dla Wenusjańskiego oceanu. Zatem co

oznacza prawdopodobieństwo i czy ma ono miejsce

w logice?

W matematyce prawdopodobieństwo czy szansa

jest numerycznym przybliżeniem

Wystąpieniem jakiegoś zdarzenia. Co może się stać

kiedy kostka jest rzucona . Kostka do gry jest

dobrze znana: mały sześcian, każda ze ścian

oznaczona kropkami od jeden do sześciu.

Prawo rządzące kostką jest również dobrze znane:

rzut ma jeden do sześciu możliwości że wypadnie

jedna z liczb oznaczona kostkami. Takie

prawdopodobieństwo jest uważane za logiczne i

obiektywnie, funkcjonuje tu zasada obliczeń, której

nie kwestionuje żaden matematyk.

W zwykłej rozmowie, prawdopodobieństwo często

ma użycie subiektywne, które nie potwierdza reguł

obliczeniowych. Spójrz na cztery kolejne przykłady

w których pokazane jest w jaki sposób

subiektywność zabarwia słowo

„prawdopodobieństwo”, kiedy jest użyte.

130

1) jako pierwsze wskazanie na intencje –

„Prawdopodobnie pojadę do Indii tego roku,

chociaż nie jest jasne jak za to zapłacę”

2) jako przewidywanie na podstawie nie

kompletnych dowodów – „Prawdopodobnie

dzisiaj nie przyjdzie, jako że spóźnił się już dwie

godziny”

3) jako ostrożna pierwsza ocena, które może być

zmieniona po głębszym poznaniu –

„Prawdopodobnie nie ma żadnych ziaren w tej

potrawie, ale muszę zapytać kucharza by się

upewnić”

4) jako sposób na uniknięcie przyznania się do nie

przyjemnej prawdy – „Nie martwię się, oni

prawdopodobnie tylko żartowali kiedy mówili, że

mój śpiew był okropny”

Prócz tego istnieje odwoływanie się do

prawdopodobieństwa, które jest całkowicie nie

uprawnione. Te błędnie używają dwóch znaczeń

wyjaśnionych przedtem (obiektywny i subiektywny).

Dobrze znanym nieuprawnionym użyciem jest tzw.

pułapka hazardu. Przypuśćmy, że po dwunastu

rzutach kostką, każda liczba prócz trójki już wypadła

przynajmniej raz. Mogę sobie wyobrazić, że to

udowadnia”, że każdy nowy rzut kostką sprawia, że

trójka jest bardziej prawdopodobna. Ale jest to

błędne połączenie zmysłu matematycznego i

prawdopodobieństwa. Faktycznie, z każdym rzutem

131

kostki, przesąd, że wypadnie trójka pozostaje taki

sam: jeden na sześć. Eksperci analizują błąd

hazardzisty jako psychologię pomiędzy

obiektywnym i subiektywnym

prawdopodobieństwem.68

Bardziej rażące błędy prawdopodobieństwa często

można zobaczyć w wysoce spekulatywnych naukach

takich jak kosmologia. By uzyskać jaśniejszy obraz

tego co mam na myśli, pomyśl o czarnej kostce z

pięcioma powierzchniami zakrytymi szarą taśmą

klejącą, tak, że nie widać kropek. Na odsłoniętej

powierzchni jest jedna kropka niczym księżyc.

Rzucam kostką i wypada zasłonięta powierzchnia.

Trójka zgaduje. Kiedy zrywam taśmę z ścianki

kostki, odkrywam dziesięć kropek. Teraz już

wiadomo, że zasłonięte powierzchnie kostki są

nieznane w szczególny sposób. Nie ma żadnej

pewności jak wiele kropek może być odkryte na

pozostałych zakrytych powierzchniach. Ale pójdźmy

krok dalej – wyobraź sobie tę kostkę za każdym

razem rzucaną i powiększone możliwości tego co

możemy zobaczyć na zasłoniętych powierzchniach!

Wszystkie wypowiedzi o prawdopodobieństwie

zostały by uznane za całkowicie nielogiczne.

Zatem co ten przykład ma wspólnego z nauką?

Magazyn TIME z listopada 20 1995, opublikował

68 Justin Leiber, Paradoxes, 1993, s. 63

132

artykuł główny o fotografiach zrobionych przez

teleskop Hubble’a Space,

Te zdjęcia „zerwały taśmę” z dużej ilości

„powierzchni” kosmosu , podważając tym samym

tzw. prawdopodobne stwierdzenia jak powstał

wszechświat. Jak donosił magazyn: „kosmologowie

pocą się by pozszywać swoje teorie [i] uchronić idee

Wielkiego Wybuchu.”(s.51)

Sugeruje to trzy rzeczy. Pierwszą, że wiedza o

jednej stronie tajemniczej kosmicznej kostki nie

sprawia, że nasze zgadywanie nie widzianego i

nieznanych stron jest bardziej pewne. Na przykład,

weryfikacja gór drugiej strony księżyca nie prowadzi

do ważności zagadywania o innych rejonach

wszechświata, ani też nie zapewnia, ze pewnego

dnia człowiek będzie wiedział wszystko co można

wiedzieć o tym jak wygląda wszechświat i jak

powstał.

Drugą rzeczą jest to, że kosmologowie, pomimo

rosnących wątpliwości przywierają do doktrynalnego

ustalenia dot. Pochodzenia wszechświata. Im więcej

faktów o wszechświecie oni odkrywają tym mniej są

pewni jak zaczął się wszechświat. Jak wiele

powierzchni” zostanie odkrytych w przyszłości? A

kiedy już zostaną, odkryte, jak wiele z całkowicie

nie oczekiwanych faktów zostanie ogłoszone? Tego

nie powie żaden naukowiec. Zatem orzekać o

133

Wielkim Wybuchu „prawdopodobnie” zdarzył się

dwanaście miliardów lat temu jest pozbawione

znaczenia, ponieważ przesłanki gry są nieznane.

Kosmologowie „ubrali” w matematyczne gry to co

nie jest niczym innym jak tylko pierwszą oceną lub

naiwnym przewidywaniem by wyjść na pewnego

zwycięzcę. Bo przecież Wielki Wybuch nie posiada

żadnej substancji.

Trzeci punkt jest taki, że kosmologowie z trudem

zdają sobie sprawę z prostego faktu, że teoria

Wielkiego Wybuchu jest tylko subiektywnym

mentalnym tworem. Powiedzenie, że „Nie ma

obawy, Wielki Wybuch jest wciąż prawdopodobnie

prawdziwy”, nawet jeśli dowody temu przeczą,

nigdy nie będzie uznane za logikę. Mimo to Wielki

Wybuch pozostaje kluczowym czynnikiem tego co

fizycy nazywają Standardowym Modelem

wszechświata.

Oszukujący wszechświat

Indukcja metafizyczna rozwija się na bazie: „wiary –

nadziei – że świat w gruncie rzeczy nie jest

zwodniczy”. Pamiętaj, że strona księżyca widoczna

dla nas nie oszukała nas co do wyglądu strony,

której nie widzieliśmy aż do lat sześćdziesiątych.

Przypuszczalnie wynika z tego, że cały wszechświat

134

będzie taki jak nam to nasze zmysły mówią już

teraz. Ta wiara, na nieszczęście jest samo

zwodnicza. Prawdopodobieństwo indukcyjne

zajmuje się tylko fizycznym przejawem rzeczy.

Czasami, tak jak w przypadku drugiej strony

księżyca, rzecz przypuszczalnie wygląda poprawnie

odgadniętom. Czasami, jak w przypadku Wenus,

odgadnięto źle. Ale cały czas, cokolwiek pojawia się

naszym materialnym zmysłom pozostaje zwodnicze

– ponieważ nie znamy przyczyny kryjącej się za

pojawieniem.

Otwarcie, rzecz ujmując naukowa indukcja stawia

ludzkość w tej samej epistemologicznej łodzi, w

której znajdują się zwierzęta. Istnieją i działają

nieznane prawa za tym jak rzeczy wyglądają.

Hazard z różnorodnymi przejawieniami, tak jak to

robią zwierzęta, wystawia nas na ryzyko tych praw.

Jeleń pewien jest, że słodki dźwięk rogu myśliwego

oznacza przyjemność. Nie znając prawd kryjącym

się za tym dźwiękiem, nie wie, że oznacza śmierć.

Ćma pewna jest, że atrakcyjny płomień oznacza

przyjemność. Nieznajomość prawa określonego

znaku oznacza śmierć. Ryba pewna jest, że

smakowita przynęta oznacza przyjemność. Nie

znajomość prawa poza tym oznacza śmierć,

Około dwa wieki temu, gdy rozpocząć się miała

Rewolucja Przemysłowa , naukowcy byli pewni, że

135

Natura dojrzała żniw. Teraz, gdy zbliżamy się do

początku dwudziestego pierwszego wieku, jest

jasne, że ten hazard postawił ludzkość w srogim

niebezpieczeństwie. Naukowcy wciąż niczym ćmy,

które nigdy się nie nauczyły nie wlatywać do ognia,

kontynuują błędne założenia z zbliżającą się

katastrofą. Jak fizycy, którzy zbudowali pierwsza

bombę atomową przygotowywali test eksplozji,

zakładali się między sobą nad wielkością wybuchu.

Niektórzy zakładali się, ze zapali to atmosferę Ziemi

i spali cały Nowy Meksyk – a może nawet cały

świat.69

Dlaczego?

Rodzenie idei jest porównywalne z rodzeniem

potomstwa. Jako ludzkie istoty, szukamy prawdy

pchani ku temu z środka. Tak jak popęd

reprodukcyjny pcha nas do posiadania dzieci, tak

popęd ku prawdzie pcha nas do posiadanie idei. Ale

jeśli prawda jest jedna, świat z całą pewnością jest

„przeludniony” konfliktowym opiniami o tym czym

jest. Jak pokazuje historia filozofii studiowanie

jednej opinii po drugiej nie prowadzi do ostatecznej

konkluzji. Bez względu na to jak interesująca

miałaby być pewna idea, pojawi się następna by ją

obalić. Umysł wypełniony nie przystającymi do 69 William Poundstone, Labyrinths of Reason, 1988, s. 15

136

siebie opiniami jest umysłem zagubionym. By dojść

do korzenia filozofii musimy się zapytać tylko

jednym pytaniem: dlaczego ludzkie istoty pchane są

z wewnątrz do odnalezienia prawdy i pozbycia się

iluzji?

Pytanie „dlaczego?”, zawsze oddziela dedukcje od

indukcji. Dlaczego jest esencjonalne dla dedukcji.

„Dlaczego” nigdy nie może być zrozumiane prze

indukcje. Jest tak dlatego, gdyż indukcja jest

spekulatywnym okrążeniem od wiedzy częściowej

do całościowej, i w tym sęk – wiedza częściowa

rozpoczyna ze swoim danymi zmysłowymi, i

odgadnięcie całości oparte jest na weryfikacji

jeszcze większej ilości danych zmysłowych. Jak

dowiedzieliśmy się w poprzednim rozdziale, dane

zmysłowe mogą tylko niedoskonale powiedzieć nam

co jest w świecie, nie dlaczego świat istnieje.

Indukcja jest znanym procesem, dzięki któremu

dokonujemy uogólnień. Widzisz kruka. Jest czarny.

Widzisz inne kruki i one są czarne. Nigdy nie widzisz

kruka który nie jest czarny. Na tym polega

indukcyjne wnioskowanie, że „wszystkie kruki są

białe”. Indukcja jest rozumowaniem z „świadectw

sytuacyjnych”, lub jak David Hume to nazwał „po

fakcie”. Ekstrapoluje z obserwacji, które nie są

zrozumiane na głębszym poziomie. Nie wiesz

dlaczego wszystkie widziane kruki musza być

137

czarne. Nawet po zobaczeniu 100 000 kruków,

wszystkich czarnych, 100 101 może okazać się

biały. Biały kruk nie jest zasadniczo absurdalny, jak

trójkąt z czterema bokami. Nie ma logicznej

konieczności we wniosku indukcyjnym. Z tego

powodu, indukcja zawsze wydawała się mniej

uprawniona niż dedukcja.70

Nie ma logicznej konieczności, nie ma powodu

dlaczego, w indukcji. Ten paradoks został nazwany

szkieletem w ubikacji filozofii zachodniej. Mimo

tego, że można rzec: „Ale dzięki indukcji mamy

teraz fotografie drugiej strony księżyca”, to nie

zmienia faktu, że percepcja zmysłowa nie potrafi

wyjaśnić samej siebie. Te fotografie nigdy nie

objawią, „dlaczego” percepcji zmysłowej.

Metoda indukcyjnego wnioskowania jest

ograniczona do obiektów zmysłowych. Zmysłów i

umysłu, które są wynikiem fałszywego ego. Z tego

wynika, że nie możliwym jest dla indukcji

przekroczyć subiektywne ego i połączyć z

obiektywną rzeczywistością, która jest przyczyną

przedmiotów zmysłowych, zmysłów i umysłu.

Fałszywe ego jest dla indukcji logicznym ślepym

zaułkiem. Jest zademonstrowane w fizyce

kwantowej, która dochodzi do punktu gdzie

70 Richard Rhodes, The Making of the Atom Bomb, 1986,

s.664

138

przedmiot, obiekt, percepcji (materialny element)

staje się nierozróżnialny od ego. Tylko

zdezorientowanie, a nie powód dlaczego”,

pozostaje. W Are We Alone?, fizyk Paul Davies

wyjaśnia:

W fizyce klasycznej świat jest „tam”, a obserwator

jest „tutaj” i są oni rozdzieleni, pomimo faktu, że jak

wiemy muszą być połączeni przez zmysły itp. To co

mówi fizyka kwantowa brzmi tak, że obserwator jest

połączony z obserwowaną rzeczywistością w bardzo

kłopotliwy sposób... Obserwator nie jest nic nie

znaczącym szczegółem. On, ona czy to może być w

rzeczywistości kluczowe w rozumieniu pojęcia

zewnętrznej rzeczywistości – w fizyczny, a nie tylko

filozoficzny sposób.71

W Another World, informuje nas o jasno i logicznym

końcu indukcji kwantowej.

Biorąc to ekstremum, idea ta implikuje, że

wszechświat tylko osiąga konkretną egzystencje

jako rezultat tej percepcji – jest on stwarzany przez

swych własnych mieszkańców.72

71 William Poundstone, Labyrinths of Reason, 1988, s. 14 72Paul Davies, Are We Alone?, 1995, s.74

139

Logika niewiedzy

Jest to mniej niż mądre wierzyć, że śmiertelne

ludzkie istoty, z których większość żyje mniej niż sto

lat, stwarzają przez spojrzenie wszechświat stary na

miliardy lat. Jednak, będąc ekstremum, to właśnie

do tego miejsca prowadzi logika nauki. Prawda, nie

wielu naukowców broni pojęcia, że ludzkie istoty są

przyczyną wszechświata. Mimo to, wciąż bronią

spekulacji indukcyjnej jako jedynej drogi do

zrozumienia świata.

Używamy ją [indukcje] ponieważ jest to jedyna

droga osiągania wielu faktów na temat

rzeczywistego świata. Indukcja dostarcza

fundamentalnych faktów z których my

wyprowadzamy wnioski na temat świata.73

Rome Harre dostarcza wglądu w fundamentalne

cząstki fizyki. Ponieważ nie zaobserwowano by

wszystkie elektrony były różne, jest zatem

„logiczne”, że są dokładnie takie same. Mówi że jest

to możliwe z powodu konsekwencji naszej

ignorancji na temat ich natury, i nie ma żadnego

powodu by przypuszczać, że gdybyśmy mogli

zbadać elektrony z bliska, nie wykazały by

73 Paul Davies, Other Worlds, 1988, s.13

140

zdefiniowanego charakteru, który wyróżniałoby je

jako indywidua.74

Odgadnięcie natury rzeczy nie widzianej, jako

elektrony, jest z trudem uznane za fakt

fundamentalny. Ktoś może przekonywać, że może

być to nazwane fundamentalnym faktem ponieważ

nie ma przeciw dowodu. Jednak jest to logiczny

błąd (zwany argumentum ad ignorantium,

„argument ignorancji”). Czy jest fundamentalnym

faktem, że Marsjanie są zieloni ponieważ nie ma

przeciw dowodu?

Jesteśmy pozostawieni jedynie z pewnością tego, że

fundamentalne fakty indukcji nie mogą być

nazwane prawdą.

Nie możemy utożsamiać nauki z prawdą, wszak

uważamy, że zarówno teoria Newtona i Einsteina

należą do nauki, ale nie mogą być one naraz

prawdziwe, jednak obie mogą być zarazem

fałszywe.75

Rozum fermentujący percepcje zmysłową nie

wydestyluje żadnej prawdy pewnej, ponieważ

percepcja zmysłowa zawsze podnosi nowe pytanie

dotyczące samej sobie. Myśliciele indukcyjni, wolno

74 William Poundstone, Labyrinths of Reason, 1988, s. 15 75 Rom Harré, the Philosophies of Sciences, 1972, 1984, s. 151

141

przyznają że nie ma granic wyjaśnień

spekulatywnych obserwacji. Obserwacje wyjaśnione

przez jedną teorię (np. Newtona), mogą być

wyjaśnione przez całkiem przeciwną teorię

(Einsteina). Spekulacja, powiadają naukowcy, jest

„najlepszym szacunkiem” prawdy.

Ale jedyne co jest pewne o najlepszym oszacowaniu

to to, że nie można być pewnym.

Naukowe teorie i odkrycia często okazują się mieć

mniej wspólnego z logiką a więcej z mistycznym

stanem umysłu.76 Nie mówią wszak, że nauka jest

bezużyteczna, wiele z niej nie można odróżnić od

science fiction.

Całe obszary zachodniego naukowego modelu

wchodzą do tej kategorii: teorie, które wydają się

twarde jak skała i w rzeczy samej są podstawą

myślenia Zachodniego, pomimo tego w najlepszym

przypadku są nie rzetelne, w najgorszym niczym

więcej niż przesądami.77

76 Karl Popper, cytowany przez Bryan Magee, Popper, 1973, s.

28 77 Ostatnio przyznał to nawet filozof empirysta. Bryam Magee

pisze: „Cały problem indukcji, ma swoje korzenie w błędzie(?)

odróżnianiu logicznych procesów od psychicznych. Mamy informacje od naukowców o ich dojściu do teorii w dowolnej

ilości różnych sposobów: w snach czy w stanach zbliżonych do snów; w błyskach inspiracji; nawet jako rezultat

niezrozumienia i błędów. ... Nie może być więcej logiki

142

To ironiczne, zatem, że niepewne szacunki są

źródłem dumy zawodowej naukowca. I ta duma jest

przedmiotem zazdrości innego naukowca, którego

profesją jest obalić je i ustanowić swoje własne

szacunki. W ten sposób jak nauka może osiągnąć

ostateczną konkluzje, ostateczną prawdę, i

zakończyć wszelkie spory? Jej celem jest grać role

tworzenia w naukach, niż jest takiej rzeczy w sztukach.” (

Popper, 1973. S.32) Richard Milton pisze: „ Ci ludzie, których zadaniem jest

odkrycie – fizycy, astronomowie, biologowie, poszukiwacze, archeologowie dla przykładu - są szczególnie wrażliwi na

doświadczenia odkrycia, zwłaszcza gdy odkrywają dokładnie

to, czego szukają. Często mówią o posiadaniu instynktu lub szóstego zmysłu. Te prawie mistyczne doświadczenie

oddziałuje różnie na różnych ludzi. Przypuszczam, że w zależności od tego jak dalece są oni przygotowani na poddaniu

w wątpliwość swoich przekonań. (Forbidden Science, 1994, s.213-214)

Również Śrila Prabhupda komentuje w Śrimad Bhagavatam

2.5.17: „ Nawet największy autorytet tego wszechświata stwierdza, że w żywej istocie istnieją dwie tożsamości duszy –

Dusza Najwyższa i dusza indywidualna. Dusza Najwyższa jest Najwyższym Panem, Osobą Boga, a dusz indywidualna –

wiecznym sługą Pana. Pod wpływem Pana dusza indywidualna

stwarza to, co zostało już przez Niego stworzone. Dzięki dobrej woli Pana, osoba odkrywająca coś, co istniej już w tym

świecie, nazywana jest odkrywcą tej rzeczy, Mówi się np., że Kolumb odkrył Zachodnia Półkulę, ale w rzeczywistości ląd ten

nie został przez niego stworzony. Dzięki wszechmocy Pana ten olbrzymi kontynent już istniał, a Kolumb stał się jego

odkrywcą, gdyż Pan pragnął nagrodzić go za wykonaną kiedyś

służbę oddania. Ze względu na to, że każdy widzi tyko to, co nie przekracza jego możliwości dostrzegania, nikt nie jest w

stanie stworzyć czegokolwiek bez zgody Pana. Możliwość dostrzegania dawana jest przez Pana proporcjonalnie do chęci

służenia Mu.”

143

rozsądkowości, by móc zawodowo

współzawodniczyć z innymi egoistami. Jedynym

„dlaczego”odnajduje, i jedynym powodem dla jej

istnienia, jest samo ego.

Wiedza naukowa nie jest jakimś sprawdzonym

ciałem prawd o tym jak działa świat, ale jest

rezultatem zmagania, współzawodniczenia, dla

zyskania posłuchu w światku „nauki”, przez

protagonistów wypowiadających się z różnych

współzawodniczących punktów widzenia i

używających jakichkolwiek dostępnych środków,

włączając w to propagandę, niczym nie

ograniczoną, łącznie z użyciem władzy, oraz

umiejętne posługiwanie się perswazyjną retoryką.78

Buddhi, funkcja rozróżniania

W filozofii Wedyjskiej, istnieją dwie koncepcje ego,

pozorne (ahankara) i prawdziwe (atma).

Przypadkowe spekulacje metafizyczne kończą się w

pozornym ego. Ego prawdziwe, dusza, może być

poznane, poprzez zdyscyplinowane użycie

inteligencji, buddhi. Słownik sanskrycki tłumaczy

buddhi jako zdolność rozróżniania, tzn. rozróżnianie,

lub właściwa percepcja dystynkcji. Podobnie jest to

do greckiego terminu dianoia, używane przez 78 Richard Milton, Forbidden Science, 1994, s. 211

144

Platona i Arystotelesa, którzy położyli fundamenty

dla filozofii Zachodu. Przez dianoia (zdolność

rozróżniania), wiedza prawdziwa (noesis lub

episteme) jest odróżniana od zwykłych mniemań

(doxa). Niestety, ponieważ intelektualizm Zachodni

jest indukcyjny, prawdziwa wiedza zależy od opinii.

Kto praktykuje metodę wedyjską ten wznosi się do

wiedzy prawdziwej przez doświadczenie jaźni jako

nie mającej materialnych określeń). Buddhi,

prowadzona przez duchowy autorytet, daje

bezpośrednie doświadczenie. Vivekena tato

vimuktih, wielki mistrz duchowy oświadczył:

„Odróżnianie uwalnia duszę od iluzji”79

Rzetelni jogini odróżniają swoje prawdziwe,

duchowe ego poprzez całkowite wygaszenie

anumana (poprzez trans) Większość ludzi dziś nie

będzie w stanie zatrzymać myślenia na więcej niż

kilka sekund. Jednak nasza nie materialna

tożsamość może ustąpić poprzez podporządkowanie

anunamana buddhi jak wskazuje Śrila Prabhupada

w swym objaśnieniu do Śrimad Bhāgavatam 2.2.35.

Rozpoczynając od analizy własnej egzystencji, na

podstawie tego można odróżnić siebie, świadka,

jako różniącego się od części ciała, które są

widziane. Następnie, ktoś może rozumować, że

zależy on od natury we wszystkich swych

percepcjach i działaniach. Oznacza to, że wszystkie 79 Śrila Bhaktivinoda Thakura, Tattva-sutra 28

145

funkcje mentalne w obszarze pola zmysłów są

materialne. Jesteśmy niezadowoleni z obecnego

stanu. Świadomość aspiruje do wyjścia poza

ograniczenia niedoskonałej wiedzy i materialnego

umysłu. W czasie gdy rozważamy jak przekroczyć

granice umysłu, zależymy od inteligencji, która

działa jako wyższy autorytet. Jeśli osoba wyrzeka

się wskazówek inteligencji, staje się

zdezorganizowana. Buddhi jest podarowana nam

przez Duszę Najwyższą, naszego wewnętrznego

przyjaciela i przewodnika. Nasze dobre użyciem tej

łaski sprawia, że możliwym staje się bezpośrednia

percepcja jaźni jako wiecznej duszy, poza ciałem

fizycznym i subtelnym umysłem

Śrimad Bhāgavatam 3.26.30 mówi, że buddhi

posiada pięć funkcji: śamśaja, viprayasya, niśćaya,

smryti i svapa. Z tych, niśćaya (rozumienie) i

viprayasa (błędne rozumienie) są funkcjami dzięki,

którymi dusza jest bezpośrednio doświadczona. W

objaśnieniu, Śrila Prabhupada wyjaśnia :

Kiedy ktoś potrafi przeanalizować swoją prawdziwą

pozycje, wychodzi na jaw błędne utożsamianie

siebie z ciałem. Jest to właśnie viprayaya. Jeśli

krytykujemy błędne utożsamianie, będziemy mogli

zrozumieć nasza prawdziwą tożsamość. Prawdziwe

zrozumienie zostało tu określone jako niścayah,

czyli udowodniona wiedza doświadczalna. Tę

146

doświadczalną wiedzę można osiągnąć wtedy, gdy

zrozumie się wiedzę fałszywą. Dzięki wiedzy

doświadczalnej, czy też udowodnionej, możemy

zrozumieć, że nie jesteśmy ciałem, tylko istotą

duchową.

W ten sposób można doświadczyć duszy dzięki

udowodnieniu samemu sobie, że jaźń nie może być

materią ze względu na rozum.Ten proces

rozpoczyna się od śamśaya (wątpienia). Wpierw

muszę zwątpić w to, że jestem ciałem nim zacznę

poważnie szukać duszy. Dlaczego miałbym wątpić w

to, że jestem ciałem?

Ta wątpliwość powstaje z smrtyi (pamięci) innej

funkcji buddhi .

Pierwszą lekcją w życiu duchowym jest to, że nie

jesteśmy tymi ciałami lecz wiecznymi duchowymi

istotami. Kiedyś byłeś dzieckiem. Teraz jesteś

dorosłym mężczyzną. Gdzie jest twoje ciało

dziecka? Ciało nie istnieje, ale ty istniejesz ponieważ

jesteś wieczny. To zjawiskowe ciało zmieniło się, ale

ty się nie zmieniłeś. Jest to dowód na wieczność.

Pamiętasz, że zrobiłeś pewne rzeczy wczoraj i

pewne rzeczy dzisiaj, ale zapomniałeś inne rzeczy

Twoje ciało z wczoraj nie jest dzisiejszym.

Przyznajesz to? Nie możesz powiedzieć, że dzisiaj

jest trzynasty Maja 1973. Nie możesz powiedzieć, że

dzisiaj jest jutro. Trzynasty był wczoraj. Dzień się

147

zmienił. Ale ty pamiętasz wczoraj, i ta pamięć jest

dowodem twojej wieczności. Ciało się zmieniło, ale

ty pamiętasz je; dlatego jesteś wieczny, chociaż

ciało jest tymczasowe. Ten dowód jest prosty.

Nawet dziecko potrafi to zrozumieć.

Prócz smryti, świadomej władzy przypominania,

istnieje również podświadomość pamięci. Jest to

nazwane svabhava, przetłumaczone prze Śrila

Prabhupada jako „intuicja”, „natura”, „instynkt

naturalny”.

Jak zostało wskazane przez Śrimad Bhāgavatam

10.8.39 svabhava jest połączona, karma-aśaja,

intencją spełnianiania pewnych działań. Svabhava

jest intuicyjną psychologią żywej istoty, subtelnymi

odciskami jej przeznaczenia z czasu poprzednich

żywotów, teraźniejszych i przyszłych. Dlaczego, jeśli

otrzymujemy w tym życiu wszystkiego po równo,

niektórzy rodzą się muzykami a inni nie? Dzieje się

tak z powodu svabhavy, natury odziedziczonej

poprzednich życiach. Dusze podporządkowane

Kṛṣṇie również przejawiają intuicyjną psychologię,

która jest czysta i wolna od wpływu pozornego

ego.80

Zatem, argument podniesiony przeciwko

reinkarnacji brzmi tak (dla większości z nas) nie ma

80 Śrila Prabhupada w Źródłem Życia Jest Życie, Dziesiąty

Spacer Poranny, Maj 14, 1973

148

pamięci naszych poprzednich żyć. Jak zatem

reinkarnacja ma być rozsądna? Jest rozsądna

ponieważ jedną z funkcji buddhi pozwala nam

bezpośrednio doświadczyć zmiany ciała i

zapominianiom towarzyszącym tej zmianie. Ta

zdolność jest nazywana svapna, śnieniem . Jak Śrila

Prabhupada często wyjaśniał, tak jak zapomnieliśmy

o ciele, które mieliśmy w ostatnich narodzinach,

zapomnieliśmy o obecnym ciele podczas snu w

nocy. Kiedy nasze sny się kończą, zapominamy o

naszym śniącym-ciele i wracamy do fizycznego.

„Więc to jest dowód” powiedział Śrila Prabhupada,

„ty jesteś żywą istotą, ale ciało zmienia się każdego

dnia.”81

81 Śrila Prabhupada na temat czystej i zanieczyszczonej intuicji”

a) Intuicja jako pamięć: Darśan wieczorny w Waszyngtonie,

8 lipiec, 1976 – „Intuicja oznacza rzeczy które praktykowałeś, to wszystko.

b) Intuicja, pamięć i anuma: Śrimad Bhagavatam, wykład z San Diego, 27 lipiec, 1975 – „Anumana ozancza, że nie

mogę widzieć bezpośrednio, ale dzięki symptomom

potrafią sobie wyobrazić. Na tym polega anumana. Tak jak widziałem, że w miesiącu kwietniu, maju, czerwcu

możemy dostać mango. Takie jest nasze bezpośrednie doświadczenie. Zatem podobnie możemy powiedzieć, że w

styczniu, możemy powiedzieć „W kwietniu, maju czerwcu będziemy mieli mango.” W styczniu nie ma mango. Jednak

ponieważ wiem, doświadczyłem ostatniego kwietnia, maj,

czerwca, więc podobnie ta intuicja nie jest niczym innym jak doświadczeniem mojego poprzedniego życia. To jest

nazywane intuicją.” c) Intuicja jako przypomnienie Najwyższej Duszy duszy:

Wykład z Bhagavadgity z Paryża, sierpień 5, 1976 –

149

Rozum nie jest doskonały.

Anumana jest wyższa od percepcji zmysłowej

ponieważ zapytuje dlaczego.82 Rozpoczyna się, ale

nie może zakończyć, procesu znajdywania

odpowiedzi. Umysł jest subtelną materią, cieniem

rzuconym na świadomość. Jego poszukiwanie

przyczyny ponad percepcją, może być sposobem

materialnej energii na inteligentne nakierowanie

duszy na zastosowanie wiedzy wedyjskiej. Kiedy

anumana zmierza w stronę wedyjską i dedukuje o

jaźni ponad materią , umysł jest uspokojony przez

niśćaya., właściwą percepcje duszy. Musimy

uspokoić umysł by osiągnąć cel, którego pragną

wszyscy filozofowie, czyli – rozwiania dualności.

Przyczyna jest podana w Śri Ćajtanjaćaritamrycie.

4.176:

dvayte bhadradbhadra-jnana, saba –manodharma

„Wiedza dana przez Paramatma z serca jest wyjaśniona

przez współczesna naukę jako intuicja. Niewiedzą skąd pochodzi intuicja. Pochodzi ona od Boga. Dlatego jest

powiedziane mattah, ode Mnie. Smrytir gjananam apohanam ća. Szczenię, nie otworzyło oczy, mimo to,

natychmiast po narodzinach szuka sutek matki. Zatem skąd pochodzi ta wiedza? Z jego wnętrza. A to od Boga.”

d) Intuicja wielbicieli Pana: Wykład z Bhagavadgity w Paryżu,

sierpień 5 1976 – „Jeśli jesteś w naprawdę szczery, pojawi się właściwa intuicja. Buddhi-jogam dadami tam jena mam upayanti, jeśli jest to dla celów Kryszny, wtedy On obdarzy cię inteligencją, ‘Zrób tak’.

82 Srila Prabhupada, pokój rozmów, Londyn, lipiec 11. 1973

150

ej bhata ey manda –ey saba bhrāma

W materialnym świecie koncepcja dobra i zła są

jedynie spekulacją umysłową. Dlatego mówienie:

„To jest dobre a to jest złe” jest całkowitym

błędem.

Umysł jest miejscem wszystkich sprzeczności.

Pozostawiona sobie, anumana nie znajduje końca w

swym zmaganiu z dualnością. Kiedy poprzez

rozróżnianie wspomagane przez pomoc mistrza

duchowego, wszystkie dualności umysłu w końcu

cichną, dusza zwraca swoją niepodzielną uwagę w

stronę prawdy ukrytej za myślą i percepcją. Wtedy

w końcu, świadomość, wchodzi w bezpośrednią

obecność Duszy Najwyższej, īśvara, Bhagavadgita

6.6-7 stwierdza:

Dla tego, kto pokonał umysł, umysł ten jest

najlepszym przyjacielem; ale komu się to nie

powiodło, temu własny umysł będzie największym

wrogiem.

Ten, kto pokonał umysł, ten już zbliżył się do Duszy

Najwyższej – gdyż uzyskał on spokój. Dla takiego

człowieka szczęście i nieszczęście, zimno i ciepło,

honor i dyshonor – to samo znaczą.

Jak zauważyliśmy we wprowadzeniu, filozoficzna

szkoła znana jako racjonalizm naciska anumana czy

151

też rozum jako svatha-prāmana. Centralne dla

racjonalizmu jest pojęcie, że umysł może poznać

kryjące się znaczenie wszystkiego tylko przez

głęboki zamysł. Idea ta jest bardzo stara w filozofii

zachodniej. Arystoteles mówił o nous poetikos,

wewnętrznym aspekcie umysłu dzięki, któremu

wieczne początki wszystkich zjawisk mogą być

zrozumiane. Wydaje się, że racjonalizm i metoda

wedyjska opisują powyższe rozważania podobnie.

Ale poprzednie dochodzi do bardzo różnej konkluzji.

„Racjonalizuje” istnienie, czy innymi słowy, nadaje

mu podstawę umysłową. Kiedy anumantavadis

mówią o Bogu i duszy, czasie i przestrzeni, dobru i

złu itd., mówią o tym tak jak by rozmawiali o

obiektywnych rzeczywistościach. Ale ich dyskusje są

naprawdę tylko ideami na temat Boga duszy i

reszty. W ten sposób racjonaliści badają świat tak

jak myślą, że on powinien być (w przeciwieństwie

do empirystów, którzy badają świat tak jakim go

postrzegają ).

Filozofia wedyjska nie akceptuje anumana jako

svatha-prāmana. Doskonała, ustanowiona w sobie

wiedza (svatha-siddha-gjana) jest transcedentalna. 83 Jest ona dvija-pratyakṣa, boską percepcją, która 83 Śrila Prabhupada, wykład z Śrimad Bhagavatam z Los Angeles, 8 sierpnia, 1972: „Kiedy, zatem ktoś rzeczywiście

staje się inteligentny, wtedy docieka: „Dlaczego? Dlaczego znajduję się w nędznych warunkach (?) życia. Nie pragnę

tego, ale jestem zmuszony. Nie chcę umrzeć, a śmierć istnieje.

152

nie zależy od niczego materialnego, nawet logicznej

funkcji umysłu.

Śrimad-Bhāgavatam 2.2.6 stwierdza, że svatha-

siddha jest wszechmocą Duszy Najwyższej

usytowanej w sercu tego ciała. Jego moc sama

uwalnia od narodzin i śmierci. Nawet mimo, że

możemy teoretycznie rozumieć „Nie jestem tym

ciałem” sam rozum nie ma mocy by zatrzymać koło

samsary. Kṛṣṇa jest aćintya, nie jest przedmiotem

naszego umysłu. Ale dopuszcza by być poznanym

via świętą osobę w której przebywa vać, wedyjski

dźwięk: brahmayam vaćah prāmam vyoma

„brahmana (znający Brahmana) jest najwyższą,

najbardziej wzniosła siedzibą vać.”84

Nie chcę chorować, a czekają mnie choroby. Nie chcę wojny,

ale oni, komisja poborowa zaciąga mnie na wojnę. Dlaczego

tak się dzieje?” To pytanie „dlaczego” musi się pojawić. Na tym polega inteligencja. Jest to Kena Upaniszad [dlaczego].

Istnieje Upaniszad Kena. A Sanatana Goswami, kiedy zbliżył się do Ćajtanji Mahaprabhu, również zapytał tak „dlaczego” ke

ami amaja dźare tapatraja. ‘Kim jestem? Dlaczego znajduje się w tych nędznych warunkach życia?’ Na tym polega

inteligencja. On był ministrem.” 84To pojęcie pochodzi z Śri Ćajtanjacaritamryta, Adi-lila 14.88: „Bramin odrzekł: Jeśli twój syn jest mistycznym

transcendentalnym chłopcem posiadającym samo promieniujące doskonałą wiedzę (swatah-siddha-gjana), jaki

jest pożytek z twojej edukacji?”

153

Racjonalizm jako hipotetyczna dedukcja

W roku 1996, w Berlinie, wygłosiłem wykład, który

poruszał niektóre tematy z tego rozdziału.

Na koniec tego wykładu jeden młody człowiek

chciał wiedzieć dlaczego powiedziałem, że cała

filozofia zachodnia jest indukcyjna, a tylko filozofia

wedyjska jest prawdziwie dedukcyjna. Powiedział,

że europejscy racjonaliści poczynając od Platona są

uważani za filozofów dedukcyjnych?

Resztę rozdziału czwartego poświęcam rozwinięciu

odpowiedzi na pytanie, które mi zadał.

Powinno być zauważone, że to pytanie nie było źle

sformułowane. Standardowe podręczniki do filozofii

w istocie zaliczają europejski racjonalizm do

dedukcji. Jest tak dlatego ponieważ racjonaliści w

przeciwieństwie do empirystów, mówią o wiedzy a

priori (tzn. wiedzy przed percepcją zmysłową). Z tej

zasady wyprowadzają wniosek o logice wszystkiego

a posteriori, po percepcji zmysłowej. Niemniej

jednak, pierwsza zasada europejskiego racjonalizmu

jest zabarwiona indukcją, nawet kiedy jest ona

wyprowadzana z objawienia pisma. Użytecznym jest

prześledzenie tego dlaczego tak jest. To pomoże

nam zrozumieć jak myśliciele posługujący się

indukcją próbują zniekształcić wiedzę wedyjską.

Problem ten poruszony jest w rozdziale czwartym i

piątym.

154

By użyć ścisłej terminologii, racjonalizm jest

hipotetyczno-dedukcyjnym systemem myśli.

Niektórzy logicy traktują hipotetyczną-dedukcję i

indukcję jako dwa aspekty tej samej procedury

wnioskowania. Podzielam ten pogląd, ponieważ oba

sytemy rozpoczynają swoje rozumowanie od

hipotezy. Różnica polega na tym, że empiryzm,

racjonalizm swymi dowodami zmysłów nie zmierzają

do potwierdzenia, swojej pierwszej hipotezy zasady

a priori. Celem jest udowodnienie za pomocą tylko

logiki, że istnieje idealne znaczenie wszystkiego

nawet przed pratyakṣą. Dla przykładu, racjonaliści

przekonują, że kategoria znaczenia, w których my

układamy przedmioty percepcji – „przedmiotem jest

ołówek” (lub krzesło, stół itd.) – są

zaprogramowane w naszej głowie przez wiedze

wrodzoną. Dlatego znaczenie kategorii jest różne od

danych zmysłowych będącym kategoryzowanymi.

Hipoteza tego rodzaju nie może być udowodniona

przez czy obalona empirycznie, nawet jeśli wyjaśnia

coś z czym mamy bezpośrednie doświadczenie.

(Racjonaliści mają własną teorię dowodu, która

opiszemy wkrótce) Mimo to racjonalizm próbuje

przekroczyć indukcję empiryzmu, tym samym nie

jest bezbłędny. Pozostaje ograniczony do obszaru

ludzkiego doświadczenia – doświadczenia ludzkiego

umysłu.

155

W tym momencie wątpiący czytelnik może

przerwać: „Jednakże wiele prominentnych

racjonalistów podało logiczne argumenty na

istnienie Boga. Czy sugerujesz, że ponieważ

posługiwali się rozumem, bóstwo, którego bronili

było tylko hipotezą? Nie wynaleźli Boga w swych

umysłach. Wierzyli w niego na podstawie pism

świętych, a potem próbowali wyjaśnić go

racjonalnie.”

Bez wątpienia, przynajmniej w przeszłości zachodni

racjonalizm bronił teizmu. Europejski racjonalizm

bardzo starał się objąć swym umysłem doskonałe

bóstwo. Ale nie udało się to. Jest ponad ludzką

zdolnością ludzkiego rozumowania ustanowić Boga

jako īśvara, doskonałego mistrza wszystkich energii.

Przypatrzmy się dlaczego.

Racjonalizm i sceptycyzm

W dzisiejszych czasach wiele osób, które są

całkowicie sceptyczne wobec religii nazywają siebie

racjonalistami. Jednak w Europie kilka wieków

temu, celem większości racjonalistów było

udowodnienie, że Biblia jest doskonale racjonalna,

natomiast Bóg jest logiczną koniecznością.

156

Jednym z logicznych dowodów przedstawionych

przez racjonalistów było, że tak jak zegar wymaga

zegarmistrza, podobnie skomplikowanie zbudowany

świat wymaga stworzyciela, Boga.85 Taką ma postać

dobrze znany argument stworzenia, który

utrzymuje, że inteligentne stworzenie jest

aprioryczne wobec materialnej formy. Jednakże

szkocki sceptyk David Hume (1711-1776), podniósł

tak trudne pytania wobec argumentu stworzenia, że

ten duch został całkowicie zmieciony ze sceny

„poważnej” filozofii europejskiej. W „Dialogach

dotyczących Religii Naturalnej”, Hume analizował

racjonalność boskiej przyczyny i zdecydował, że Bóg

nie jest ani łaskawy, doskonały, potężny, i że

popełnia błędy – nawet nie istnieje.

Mamy tu następujące cztery argumenty w

podsumowaniu:

1) Dlaczego jeśli Bóg jest łaskawy? - Wszystkie

istoty podlegają bólowi tak samo jak

przyjemności.

2) Świat jest rządzony przez surowe prawa. Jeśli

Bóg musi odwoływać się do prawa, jak może być

doskonały?

3) Z wielką niesprawiedliwością ludzkie istoty

obdarzone są różnymi siłami i zdolnościami.

Dlaczego, jeśli Bóg jest miłosierny?

85 Rg-weda 1.164.35

157

4) Pomimo tego, że wielkie części tej maszyny

natury działają razem systematycznie, części

(np. deszcz) tych czasem jest za dużo, a czasem

za mało. Wydaje się więc, że natura działa z

wyższym nadzorem. Dlaczego, jeśli Bóg nie

popełnia błędów?

Sceptycyzm Hume’a „pozostawiło szlam na

europejskim umyśle.”86 Odpowiedź racjonalistów

pochodziła od Kanta (1724-1804), który był pod

wielkim wrażeniem logiki Hume’a. Kant spróbował

zsyntetyzować sceptycyzm i racjonalizm w to co jest

znane jako filozofia Krytyczna. Dokonując tego padł

ofiarą refleksyjnego krytycyzmu. Argumentował, że

rozum jest transcendentalny (tzn. stoi poza

percepcją), jest użytecznym używać go tylko w

obrębie percepcji zmysłowej. Musimy oprzeć się na

zmysłach by poznać czy idea jest racjonalna czy nie.

Dlatego (z ludzkiej perspektywy) jawi się taki

argument, stworzenie jest nieracjonalne, ponieważ

świat który postrzegamy nie przedstawia się nam

jako stworzony przez dobrego i wszechmocnego

Boga. Ale jeśli percepcja udowadnia rozum, to jak

Kant może udowodnić na podstawie percepcji

zmysłowej swój pewnik, że rozum jest

86 Analogia zegara była wysunięta (?) przez angielskiego

teologa Robert Boyle (1627-1691). Ponownie została przypomniana więcej niż sto lat później przez jego rodaka

William Paley (1743-1805).

158

transcendentalny do zmysłów? W tym punkcie, padł

ofiarą refleksyjności.

Wnioskiem Kanta było: dla wszystkich celów

praktycznych, agnostycyzm: Bóg jest zawarty w

realności nie do udowodnienia, ponad zmysłami.

Dlatego dyskusja na temat Boga jest stratą czasu

filozofa. Racjonalista, który filozofuje na temat

rzeczywistości przekraczającej nasze doświadczenie

jest w „transcendentalnej iluzji” jak nazwał to Kant.

W ten sposób Kant zakończył epokę racjonalnej

obrony chrześcijaństwa. To co było potem, było

racjonalnym atakiem na chrześcijaństwo.

Krytyczna filozofia Kanta rozdzieliła się na

ateistyczne gałęzie takie jak myśli Marksa,

Pozytywizm, Pragmatyzm i Egzystencjalizm. To

prowadzi nas do dzisiejszego okresu nie

ograniczonego materializmu. Ironia polega na tym,

że przed Kantem, racjonalizm był utożsamiany z

teizmem i deizmem. Dzisiaj, ludzie biorą racjonalizm

za synonim ateizmu i naukowego sceptycyzmu.

Istnieje Indyjskie Stowarzyszenie Racjonalistów,

które poświęca się obalaniu wierzeń religijnych

poprzez naukowe „dowody”.

Filozofia zachodnia, czy jest nazywana empiryczną

czy racjonalną jest ostatecznie zadedykowana

ludzkiemu wysiłkowi, pozostaje skupiona na

159

człowieku i myśleniu indukcyjnemu. Indukcja może

czasem ponieść ateistyczne idee, ale jak to mówią

Chińczycy, woda niesie łódź i woda ją zatapia.

Wedyjska logika stworzenia.

Kant powiedział, że Hume obudził go z jego

dogmatycznej drzemki.87 Religijny dogmatyzm

przekształcony w racjonalizm, zamienił się po

Kancie, w dogmatyczny materializm. Przypatrzymy

się temu pokrótce.

Rozważmy teraz Wedyjską odpowiedź, jej

argumenty tak bardzo zrewolucjonizowały

europejskie nastawienie intelektualne do religii.

1) Hume kwestionował to jak dobry, kochający Bóg

mógłby poddać wszystkie żywe istoty dualizmom

cierpienia i przyjemności. Jego definicja „żywej

istoty” była ograniczona do fizycznego ciała.

Wedyjską odpowiedzią jest, że każde żywe

stworzenie jest w istocie jiva-tattvą, wieczną

duszą. Z powodu atrakcji do władania nad

prakryti, jiva jest uwięziona w cielesnej

koncepcji, i jest poddana powtarzającym się

narodzinom i śmierci przez wszystkie gatunki

natury. Percepcja bólu i przyjemności jaką

posiada jiva w tych ciałach nie jest niczym innym

jak tylko iluzją stworzoną przez fałszywe ego. 87 William Barret, Death of the Soul, 1987, s. 48

160

Dzięki jodze (zdyscyplinowanemu oczyszczeniu

umysłu i zmysłów), przyjemność i ból są

przekraczane. I poprzez zaangażowanie

oczyszczonego umysłu i zmysłów w służbę dla

Kṛṣṇy, żywa istota jest usytuowana w wiecznym

związku miłości z Najwyższa Osobą.

2) Hume pytał dlaczego doskonały Bóg miałby

odwoływać się do ścisłego prawa by władać

wszechświatem. Odpowiedź jest tu następująca:

wszechświat jest stworzony z bhinna-prakryti-

tattva, oddzielonej materialnej energii iśvary.

Materialna energia jest oddzielona, i dlatego

podpada pod rządy prawa miast rządy miłości,

dzieje się tak z powodu oddzielnego interesu

żywych istot będących na falach fałszywego ego.

To czego szuka Hume, świata wyzwolonego z

praw materialnych, jest spełnione w świecie

duchowym (daivi-prakryti), który nie jest

oddzielony od iśvary.

3) Na następna wątpliwość Hume’a dotyczy wiedzy

o rzeczywistym celu materialnego świata.

Wszechświat jest miejscem poprawy dla dusz,

które z powodu fałszywego ego, głupio dążą do

panowania nad wszystkim. Nierówność natury

jest po to by pomóc duszy zrozumieć swoja

rzeczywista pozycję: bycia sługą, nie panem

161

4) Ostatnia wątpliwość jest wyjaśniona dzięki

wiedzy o kāla i karma tattvas. Kiedy osoba

spełnia grzeszne czynności, reakcje takie jak

powodzie, susza, głód, nieurodzajność itd., są

przeznaczone przez czas dla niego w tym i w

przyszłym życiu. Dzięki takim nieszczęściom

pokorniejemy. Ktoś powinien dociekać jak stać

się wolnym od grzechu i jego reakcji. Ale zbyt

często, ludzkie istoty są uparcie zwierzęce. Bez

uderzenia kijem przez swego pana, zwierze nie

potrafi zrozumieć co zrobiło, że zasłużyło na

karę. Wszak wszystkie zwierzęta wiedzą, że bicie

jest bezcelowe i chaotyczne. W tym sensie,

pogląd Huma na niepokoje pochodzące z natury

jest zwierzęcy.

Filozoficzna rewolucja Huma wkrótce przeszła w

naukową. Mniej niż wiek po śmierci Huma, Karol

Darwin (1809-1882) pisał w liście do Asa Gray, że

teoria ewolucji musi być racjonalna ponieważ „dobry

i wszechmocny Bóg” nie mógł stworzyć żądnych

krwi istot, które zabijają z dzikim upojeniem.

Rozum i pismo święte.

Racjonalny argument stworzenia rozpoczął się od

poważnej luki, która mógł zaatakować Hume. Tą

luką była niepełna wiedza o celu stworzenia. W

162

swej książce Herezja Joan O’ Grady pisze, że ten

problem powstał z tropu rozwiniętego przez Stary

Testament, że Bóg, Stwórca, stworzył świat, który

jest dobry. „I Bóg widział wszystko co stworzył, i

było to dobre (Gen.1.31) Z tego wnioskuje się, że

nasze ciała są dobre.88

Jeśli świat i nasze ciała są dobre, to dlaczego są one

dobre? A czym jest zło? W tym punktach

„ortodoksyjne’ nauki nigdy nie były całkowicie

jasne”89

Nie będąc w stanie dedukować do czego biegło to

dobro stworzenia, z niejasnej przesłanki,

racjonalista chrześcijański kierował się w stronę

myśli, którą historyk Paul Johnson zwie

„oświeconym samo interesem”.90 Własny interes był

zdefiniowany jako „długo zaplanowane dążenie do

szczęścia”91 W prostym języku, racjonaliści

przypuszczali, że stworzenie Boga było dobre dla

zadowolenia zmysłów.

Porównanie Boga do zegarmistrza jest racjonalnym

założeniem tak dalece jak wiemy, że zegary nie

składają się same. Ale analogia zegarmistrza 88 The Concise Encyclopedia of Western Philosphy and Philosophers, 1960, s. 132 89Joan O’Grady, Heresy, 1985, s. 27 90 Joan O’Grady, Heresy, 1985, s. 32 91 Paul Johnson, A history of Christanity, 1976, s. 343

163

implikuje dalsze założenia o Bogu i Jego związku z

stworzeniem. Zegarmistrz wykonuje zegar dla innej

osoby, który staje się jego właścicielem, władcą i

odbiorcą przyjemności. To, że zegar jest dobry jest

satysfakcją jaką uzyskuje ktoś kto go posiada.

Sceptycyzm Hume’a uderza właśnie w to

zagadnienie. „Jak możesz powiedzieć, że Bóg

stworzył świat dobry dla naszego zadowolenia

zmysłów? To nie jest logiczne. Cierpimy i

doświadczamy przyjemności, jesteśmy zmuszeni do

życia pod władza ścisłych praw, mamy tylko

ograniczone siły i zdolności a nasz świat jest zbyt

często chaotyczny.”

Definicja dobrego świata jako dobrego do

zadowolenia zmysłów nie jest dobrą definicją. Jest

w sile pasji., jak potwierdza to Śrimad Bhāgavatam

3.5.31: tajasanindrayany eva gjana-karma-mayani

ća –filozoficzna spekulacja w połączeniu z

przyjemnością zmysłową jest w sile pasji, ponieważ

zmysły są tworem siły pasji. W sile pasji, jest

bardzo trudne zrozumieć dlaczego Bóg, który

stworzył dobry świat pozwala by ból zniwelował

przyjemność . dlaczego surowo włada tym dobrym

światem przez prawo; dlaczego jest nierównomierny

w obdarzaniu siłami i zdolnościami; dlaczego ten

dobry świat jest zbyt często miejscem niepokoju.

Raczej niż zaprzątać sobie głowę tymi

sprzecznościami, filozofowie będący pod wpływem

164

siły pasji, uważają że należy wykluczyć Boga z ich

systemu, pracować nad tym jak poprawić świat by

był taki jaki powinien być.

Īśvara, Najwyższy jest właściwie zrozumiany tylko w

sile dobroci.92 Bhagavadgita stwierdza 14,7 rajaso

lobha eva ća: z siły pasji, chciwość się rodzi.

Chciwość na materilane przyjemności, siły,

bogactwo, i wygoda jest ścieżką materializmu. Ta

ścieżka przesuwa rozum z dala od rzeczywistej

logiki stworzenia, która polega na tym, że mamy się

uwolnić od iluzji. W imię „przebudzenie się z

dogmatycznej drzemki”, materialistyczne

rozumowanie wpierw zakłada Boga jako

niepotrzebnego , jak uczynił Kant w filozofii

Krytycznej, a następnie przyjmuje materialny świat

jako ludzki raj bez Boga., jak uczynił to Marksizm,

Pozytywizm, Pragmatyzm i Egzystencjalizm.

Monistyczne tendencja racjonalizmu.

W ten sposób założenia racjonalizmu są wystawione

na tą samą krytykę która jest skierowana na

założenia empirycznej metafizyki: „ponieważ ona,

jak wszystkie inne postulaty, są założone,

zniekształcają rzeczywistość i definiują ja

92 Paul Johnson, A history of Christanity, 1976, s. 338

165

selektywnie.”93 Te selektywne definicje, zakładają

się że jest prawdą. Empiryzm definiuje prawdę jako

korespondencje z tym „co”jest postrzegane w

świecie. Ale jak już widzieliśmy, korespondencja

załamuję się w przeciwieństwa ponieważ percepcja

zmysłowa podnosi więcej pytań niż może udzielić

odpowiedzi. Racjonaliści są mocno nie zadowoleni z

sprzeczności. Ich celem jest przebić się przez

zmysły do koherencji, lub do kryjącego się

powiązania wszystkiego z wszystkim innym.

Koherencyjna teoria prawdy utrzymuje, że prawda

jest zunifikowanym wyjaśnieniem, całkowicie spójną

w sobie, ze wszystkimi poziomami naszego

poznania wszechświata. Empiryczne „fakty” są tylko

zewnętrznym detalami. Kiedy całkowicie koherentna

prawda logiczna jest ustalona, empiryczne

„fakty”mogą być dodane w dowolnym momencie;

będą koherowały z systemem bez sprzeczności. Na

najniższym poziome systemy są teoriami percepcji.

Ponad nimi istnieją teorie, dzięki którym percepcja

jest osądzana. Ponad tymi są teorie o

podstawowych prawach, które rządzą światem.

93 Śrimad Bhagavatam 12.8.46: „O Panie, z powodu braku

lęku, duchowe szczęście i królestwo Boga są osiągnięte dzięki

sile czystej dobroci. Twoi wielbiciele uważają tą siłę, ale nigdy pasje czy ignorancję, za bezpośrednie Twe przejawienie.

Osoba inteligentna czci zatem Twoją transcendentalna postać, składającą się z czystej dobroci, wraz z duchowymi postaciami

Twoich czystych wielbicieli.”

166

Jeszcze ponad tym są teorie logiki, słownik całego

sytemu. Ponad tym, ostateczna jednocząca zasada

jest taka, że wszystkie rzeczy poniżej są koherentne

do samej egzystencji (Istnienia?)

Dlaczego wszystkie rzeczy istnieją? Stara odpowiedź

była taka, ze Bóg stworzył wszystko, ale to straciło

przychylność racjonalistów. A ostrzeżenie Kanta o

transcendentalnej iluzji również nacisnęło hamulec

na filozoficzne dyskusje o rzeczywistości ponad,

którą dał istnienie naszemu światu. W ten sposób

racjonaliści mówią, wszystko istnieje z powodu

Bytu, podstawowego faktu samego istnienia Czym

jest Byt, poza rzeczami, które istnieją?

Byt nie ma żadnych własności i stoi poza relacją z

innymi rzeczami, czy, jak by powiedział Hegel, nie

jest zdeterminowany. To jednak implikuje, że

zgodnie z rozumowaniem Hegla, czysty byt jest

absolutną negacją, ponieważ nie jest tym, tamtym

czy innym. A absolutna negacja, jest by zakończyć

argumentacje, byt jest niczym, to jest, jest nie

bytem. Byt i niebyt, dlatego, są ostatecznie jednym

i tym samym nie zróżnicowanym „przedmiotem”.94

94 O metafizyce empiryzmu, filozof Claude Alvares pisze, że „

... wydaje się, że zaczyna od skrobnięcia, od empirycznych faktów, a jego postulaty wydają się odrzucać wszelka

metafizykę. Niemniej jednak, jego postulaty funkcjonują jako front dla nowej metafizyki i ponieważ one, jak wszystkie inne

rodzaje postulatów, są założone, zniekształcają rzeczywistość i

167

Ta wypowiedź jet przykładam monistycznej

metafizyki we współczesnym racjonalizmie.

Metafizyka jest spekulacją poza granicami zmysłów.

Monizm odnosi się do każdej doktryny, która

sprowadza rzeczywistość do jednego. Tendencja do

koherentności, sprowadzi wszystko do jednej

jednoczącej zasady, jest logicznie tendencją do

monizmu. Zatem, kiedy racjonalista spekuluje, że

Byt jest jednoczącą zasadą, nie mówi nam niczego

innego niż jego rywale, empirycy, którzy mówią, że

wszystko istnieje ponieważ zmysły objawiają, że

wszystko istnieje. Nadal nie wiemy dlaczego

wszystko istnieje?

Ale racjonaliści idą krok dalej niż empirycy, poprzez

rozróżnienie faktu istnienia (sam Byt) od rzeczy,

które istnieją jak objawiają zmysły. W poprzednim

cytacie, jest to uczynione przez negacje, kóra

wnioskuje, że byt jest niebytem. Choć nie jest to

definiują ją selektywnie.” (Claude Alvares, Science, Colonialism

and Violence: A Luddite View. Opublikowane w Science, Hegemony and Violence, pod red. Ashis Nandy, 1988, s 76)

Teoria ewolucji jest przykładem indukcji metafizycznej. Wydaje się, że zaczyna od odsłonięcia, od biologicznych,

chemicznych i paleontologicznych faktów. Odrzuca metafizykę Biblijnego kreacjonizmu. Jednocześnie stając się frontem dla

nowej metafizyki pochodzenia człowieka od małp i

ostatecznego źródła życia z przypadkowej kombinacji chemicznej. By to uzyskać (?), ewolucjoniści zniekształcają

rzeczywistość i definiują ja selektywnie, jak ukazano w Zakazanej Archeologii napisanej przez Thompson i Cremo

(Wyd. Arche, 1999)

168

sensowne, ta hipoteza stopuje dalsze dociekania na

temat dlaczego istnieje. Ale jeśli byt jest niebytem,

niebyt bytem, w jaki sposób można wyjaśnić

koherentnie źródło wszechświata? Jak byt , który

jest zerem zarządza energiami stworzenia? Śrila

Prabhupada analizuje problem:

Ale jeśli Bóg jest zerem, skąd tak wiele figur

emanuje z Niego? Jak mówi w Vedanta-sutra

(janmadi asya jatah). „Każda rzecz ma swe źródło w

Najwyższym”. Dlatego Najwyższy nie może być

zerem. Musimy studiować jak tek wiele form, tak

wiele nieskończonych żywych istot, są tworzone z

Najwyższego. Również i to jest wyjaśnione w

Vedanta-sutrze, która jest studium wiedzy

ostatecznej. Słowo Veda znaczy „wiedza”, a anta

oznacza „ostateczna”. Ostateczna wiedza jest

wiedzą o Najwyższym Panu.95

Europejskie spekulacje o tym jak bezosobowy Byt

dał początek formom tego świata, kieruje nas do

starożytnej metafizyki greckiej. Nieporuszony i

niezmienny. Byt jest bezcielesnym umysłem, który

myśli o samym siebie. Podczas gdy umysł jest

zawsze - ruchomym, zmiennym światem, od

którego zależy stworzenie, i którego jakoś powstaje,

kiedy on zajęty jest sobą.

95 Reinhardt Grossman, teh Existance of the World, 1992, s.

123-124.

169

Arystoteles zaproponował cztery przyczyny (aitai po

grecku, lub „przyczyny czegoś co się zdarza ), by

wyjaśnić jak dochodzi do stworzenia. Są to

przyczyny, materialne, formalne i celowe. Coś

stworzonego musi posiadać substancje. Ta

substancja jest materią (albo składnikiem)

przyczyną (causa materialis). Coś stworzonego musi

mieć kształt. Ten kształt jest przyczyną formalną

(causa formalis). Stworzenie czegoś jest aktem, i

ten akt musi być zainicjowany. To co inicjuje

stworzenie jest przyczyną operacyjną Coś

stworzonego musi mieć cel. Ten cel jest przyczyną

celową (causa finalis).

Jakikolwiek realistyczny plan stworzenia, musi brać

pod uwagę te cztery przyczyny. By na przykład

zbudować dom musimy mieć materiały, projekt

architektoniczny, grupę fachowców i cel, który

sprawia, że budowanie domu jest warte pieniędzy i

czasu. Zgodzilibyśmy się że, tylko wtedy ma to

sens. Natomiast nie myślelibyśmy, że to ma sens

jeśli powiedziano by nam, że za czterema

przyczynami kryje się całkowicie zaabsorbowana

sobą bezosobowa istota, która zupełnie nie jest

zainteresowana tym czy dom powstanie czy też nie.

Sensownie oczekujemy, że tylko osoba z wolą

ujrzenia dokonanej pracy może być odpowiedzialna

za cztery rodzaje przyczyn domu. Osoba sprawująca

170

kontrolę nad czterema przyczynami jest koherentna.

Bezosobowy kontroler czterech przyczyn jest nie

koherentny, ponieważ coś bezosobowego nie ma

intencji i celu. Zatem jak impersonaliści mogą w

sposób koherentny odpowiedzieć na pytanie

‘dlaczego’?

Ich zapewnienie nie jest całkiem właściwe, że Bytu

nie interesuje stworzenie. Raczej, Byt dzieli się na

obserwatora i obserwowanego by obserwować

samego siebie. Rzeczywisty Byt jest utracony w tym

akcie obserwacji. Indywidualny obserwator i formy,

które obserwuje nie są Bytem, który nie ma ani

indywidualności ani formy.

Ta odpowiedź na pytanie „dlaczego” jest

paradoksem. Jaki cel ma Byt w obserwowaniu

samego siebie jako nie byt, tak by mógł

obserwować siebie samego jako byt? Impersonaliści

bronią ich paradoksalnej odpowiedzi następująco:

„tylko wtedy kiedy dojdziemy do paradoksu, wtedy

jesteśmy zmuszeni porzucić zadawanie pytań.”96 Ale

poddawanie się w obliczu paradoksu wciąż nie

odpowiada na pytanie dlaczego istnieje paradoks.

Wedyjska odpowiedź jest paradoksem Dzieło

artysty może być rodzajem iluzji, mimo to inspiruje

obserwatora, wzbudza szacunek dla umiejętności 96Śrila Prabhupada, Path of Perfection, Rozdział Czwarty.

171

autora. Podobnie, artyzm Kṛṣṇy jako stworzyciela

tego tymczasowego wszechświata ma na celu

zainspirowanie nas i docenienie Jego najwyższych

umiejętności. Dlatego też w Śvetaśvatara Upaniṣad,

Bóg czczony jest jako Mayin, ten którego mocą jest

maja, paradoksalna energia materialna.

To, iż Kṛṣṇa jest Sam czterema przyczynami

zaproponowanymi prze Arystotelesa jest wskazane

w Śrimad Bhāgavatam 6.9.42 jako upadana. ON

jest dawcą składników stworzenia. Jako swa-rupena

pradhanaupana, wszystkie materialne formy

emanują z Jego wiecznej osobowej postaci. Jako

nmittayamana, jest przyczyną sprawczą. I jako

artha-visesa, manifestuje się jako szczególna

konieczność lub cel każdej żywej istoty. Zrozumienie

Kṛṣṇy w ten sposób uwalnia od iluzji. Ale jeśli myślę,

że cztery przyczyny kosmicznego stworzenia są mną

samym i obserwują mnie samego, to jest to

fałszywego ego przeszkadzające logice.

Racjonalne fałszywe ego

Młody berlińczyk zasugerował, że starożytni greccy

racjonaliści jak Platon, byli w tym samym stopniu

dedukcyjnymi filozofami co mędrcy Wed. Podobny

pogląd jest widoczny w uwadze współczesnego

interpretatora indyjskiego mistycyzmu:

172

Jednak odnajdujemy w obu [filozofach starożytnej

Grecji i Indii] ten sam głęboki sens rozumu, logiki,

porządku, harmonii, eksperymentu i

doświadczenia.97

Niektóre podobieństwa są widoczne. Ale by

poprawnie pojąć Wedyjską metodę wiedzy, musimy

być w zgodzie z faktami. Grecka filozofia, która legła

u podstaw europejskiej filozoficznej tradycji,

rozpoczęła się jak intelektualna reakcja przeciwko

ograniczeniom hellenistycznych pism religijnych. W

przeciwieństwie do tego filozofia Wedyjska wyjaśnia

przyczynę objawioną w pismach wedyjskich.

Historycy mówią nam, że filozofia powstała gdy

greccy myśliciele zaczęli wątpić w Teogonie, jednym

z głównych tekstów religijnych ich czasu. Teogonia

(„genaologia bogów), napisana przez poetę Hezjoda

w ósmym wieku przed Chrystusem. Podobno został

on zainspirowany do pisania jej prze anielskie istoty

zwane Muzami. Przekazuje ona, że świat i bogowie

powstały z chaosu, słowo bardzo bliskie znaczeniu

swemu angielskiemu krewniakowi „chasm”:, czyli

„próżnia”.98

Chaos był luką w logice, pustką nie przeniknioną

przez intelekt. Svabhava (naturalny instynkt)

97 Graham dunstan Martin, Shadows in the Cave, 1990, s. 104 98 David Frawley, From the River of Heaven, 1990. s. 18

173

Greków był dumy z logicznej spekulacji, więc było

naturalnym dla niektórych myślicieli by uznać

problem chaosu z wyzwanie. Różne potoczne

przedmioty (woda, ogień, powietrze i inne) były

wysunięte by wypełnić lukę. Stopniowo kilku

filozofów, możliwe że pod wpływem idei z Indii,

odwróciło się od teorii fizycznych przyczyn i zaczęło

spekulować na temat Bytu leżącego u podstaw

myśli. Jednym z największych z nich był Platon.

Pojmował Byt (z greckiego to on, „to, co jest”) jako

będące cechą auto to agathon, „samego Dobra”.

Dobro jest do odkrycia na wyższym poziome

abstrakcji, planie niezależnego od myśliciela, gdzie

intelekt filozofów może radować się pełnym

znaczeniem prawdy, piękna, formy , duszy i innych

idei. Nasz świat jest tylko cieniem powyższych.

Jednak Platon nie osiągnął substancji ponad

cieniem. Jego filozofia kończy się na doktrynie

egzemplaryzmu, to jest poglądu według, którego

rzeczy skończone są tylko kopią, tyko ideą

uniwersalnego umysłu. Niemniej jednak to nie jest

koniec wedyjskich dociekań, które zapytują dalej,

knesitam patati presitam manah: „Przez kogo umysł

jest wprawiony w ruch?”99

99 David Roochnik, The Tragedy of Reason, 1990, s. 128. Chaos jest starożytnym greckim ekwiwalentem pradhany,

nieprzejawionej materialnej natury.

174

Grecy nie zadali tego pytania ponieważ byli

skrępowani przez swoje założenia. Teogonia uczyła,

że wszystkie osoby, włączając Olimpijskich bogów,

są stworzene przez chaos, który jest bezosobowy.

Podobnie Platon założył, ze ponad przestrzenią,

która oddziela osoby od prawdy, Byt jest asomatos,

bezcielesny i niewidzialny. Tam „formy są myślane

nie widziane”100

W ten sposób logika Platona nie jest wedyjska i jako

rodzaj impersonalizmu, nie udaje jej się połączyć

cienia osoby z substancją osoby. Odrzucanie przez

Platona „osoby” w formie fizycznego materialnego

ciała (sthula-śarira), pozostawiło go z subtelnym

umysłem (linga-śarira). Tam „osoba”, „dusza”, są

tylko ideami dobra, tzn. koncepcjami umysłu.

Jednak faktycznie, umysł i materia są okrywami

rzeczywistej osoby, duszy, która jest sama, która

jest para, transcendentalna.

Jak wyjaśnia Narada Muni w Śrimad Bhāgavatam

1.5.27:

O wielki mędrcze, odkąd poczułem upodobanie do

Najwyższego Pana, słuchałem o Nim nie kierując

uwagi ku niczemu innemu. W miarę wzrostu tego

upodobania zacząłem rozumieć, że wyłącznie

wskutek ignorancji dostrzegałem dotąd fizyczne i 100 Kena Upaniszad 1.1

175

subtelne okrywy na sobie samym i Panu, gdyż tak

naprawdę obaj jesteśmy transcendentalni.

Wzniosłe myśli starożytnych Greckich racjonalistów

były efektem ich svabhavy, intuicji. Jednak

podążanie tylko za intuicją nie jest dowodem na

rzeczywiste poznanie prawdy. Nawet ludzie nie

oczytani w filozofii, mentalnie negują cokolwiek

czego nie lubią w tym świecie, śnią o nadejściu

lepszego świata. Współczesne ideały takie jak

wolność, równość, braterstwo, pokój na świecie –

co do których ludzie na całym świecie zgadzają się,

że są godne pochwały – wciąż meczą koncepcje,

które jakoś nie utrzymują się w naszym życiu,

przynajmniej na dłuższy czas. W ten sposób plan

umysłowy okazuję się nie mniej zależnym niż plan

fizyczny. Mimo to w przeciągi historii ludzie

dociekający odwracali się od braków fizycznego

świata i szukali pewności na wyższym planie

umysłu. Dlaczego?

Wyższy plan oznacza, że szukasz przyjemności, ale

to jest powstrzymywane. Tak jest twoja pozycja.

Szukasz przyjemności, ale to nie jest nie

powstrzymywane. Dlatego szukasz wyżej, gdzie nie

ma przeciwności. Przyjemność jest celem, ale kiedy

mówisz o wyższym planie, to oznacza, że

doświadczasz przeciwności w uzyskiwaniu

176

przyjemności. Zatem szukasz planu gdzie nie

istnieją przeciwności. Ale cel jest ten sam.101

Rdzeniem svabhavy jest zasada przyjemności.102

Filozofia życia każdej osoby zaczyna się tutaj. Kiedy

svabhava czy intuicja nie jest kierowana przez

logikę wedyjską, oscyluje w wokół błędnych celów

najwyższej przyjemności. Svabhavą starożytnych

Greckich racjonalistów było szukanie szczęścia w

abstrakcyjnej logicznej spekulacji. Teogonia nie

dawała satysfakcjonujących odpowiedzi na ich

pytania jak stał się świat. Porzucili więc religie,

podążając za swymi umysłami głębiej i głębiej w

rzeczywistość myśli. Będąc myślicielami, którzy

naturalnie lubili myślenie zakładali, „to czysty rozum

(nous) jest celem wszystkich rzeczy i wszystko

wychodzi z rozumu i cały świat ma swój byt z

rozumu.”103 W swej Etyce Nikomahejskiej,

101 Platon, Państwo 507b: tas d’ ... ideas noeisthas men

horasthai d’ou 102 Śrila Prabhupada, pokój rozmów w Meksyku, Luty 13, 1975 103 Śrila Prabhupda wyjaśnił svabhava i jej korzeń w wykładzie

z Bhagavadgity wygłoszonym w Londynie 7 sierpnia 1973. „ Zatem każdy ma swe naturalną svabhava..... Jest to znany

przykład, jest on podany, yasya hi yah svabhavasya tasyaso duratikramah. Przyzwyczajenie jest druga naturą. Ktoś, kto

jest przyzwyczajony do czegoś, lub kogo naturalnie posiada

pewną charakterystykę, bardzo trudno to zmienić. Przykład jest podawany: śwa jadi krijate radźa sah kim na so

uparhanam. Jeśli uczynisz psa królem, czy oznacza to, że nie będzie lizał butów. Przecież naturą psa jest lizanie butów.

Zatem nawet jeśli ubierzesz go w szaty króla i pozwolisz my

177

Arystoteles zdefiniował rozum intuicyjny jak Boga:

ho theos kai ho nos. Celem neoplatońskiej filozofii

było henosis, jedność w Boskim Umysłem, który ma

swój byt w myśleniu o swoim bycie.

Z drugiej strony, chrześcijańscy racjonaliści przyjęli

od samego początku stwierdzenie Biblii o osobowym

Bogu jako przyczynie. Ale ich svabhava zwróciła ich

w stronę materialnego świata by znaleźć

przyjemność w tym co Bóg stworzył.

Zracjonalizowali Boga jako pobłażliwego rodzica,

który przekazał Swoje stworzenie ludzkości dla

naszego pobożnego szczęścia. Przypuszczali, że

postęp naukowy jest służbą dla Boga, ponieważ

zwiększa zadowolenie zmysłów. To ostatecznie

związało intelekty z materią i wymusiło wybór

między Bogiem a szczęściem materialnym.

Odrzucając Boga i obejmując materializm,

racjonaliści konkludowali: „Człowiek jest Bogiem,

najwyższym odbiorcą przyjemności świata.”

Anuman, w przeciwieństwie do pratyakṣa, może

pomóc nam zrozumieć, że świadomość jest różna

od ciała. Ale jeśli obdarzymy ją pełnym

zasiąść na tronie, wciąż, jak tylko zobaczy jeden but, zeskoczy

i zacznie go lizać. To jest nazywane svabhava.” Korzeń svabhav jest następujący: „Kryszna posiada skłonność

kochania Swojej energii przyjemności, Śriamati Radharani, Podobnie, ponieważ my jesteśmy częścią Kryszny, również

posiadamy skłonność do miłości.

178

autorytetem, anumana zaprowadzi nas do naszego

ego jako ostatecznego Bytu. Egoizm jest poglądem,

że własny interes jest sprawiedliwym i właściwym

motywem. Przejawia się jako aham mameti, „Ja”i

„moje”. Mama (moje) jest podstawą karma-wada,

filozofii zawłaszczającą świat dla własnego

zadowolenia. Aham (ja) jest podstawą gjana-vada,

filozofii porzucania świata dla przyjemności na

wyższym planie abstrakcyjnej myśli. Obie filozofie

są narzucone przez ludzi na stworzenie Pana, w

istocie, są to sposoby przez które ludzie proponują

by samemu stać się Bogiem.

Zatem cóż jest złego w tym, że ludzie narzucają

swoje filozofie na stworzenie? Zło polega na tym, że

to „narzucanie” nie jest aktem wiedzy. Jest to akt

ślepej wiary, indukcyjnego hazardu.

Ani racjonaliści chrześcijańscy, ani starożytni Grecy

nie posiadali prawdziwie dedukcyjnej teleologii.

Słowo teleologia pochodzi od greckiego telos, cel,

zamierzenie”a logos „wiedza o”. Logika teleologii

jest taka, że można znać cel czegoś, dzięki dedukcji

tego z jego źródła. Śrila Prabhupada podał przykład

Kalkuckiego scenopisarza, który został zapytany

dlaczego zatytułował historyczny dramat - Shah

Jahan, na cześć średniowiecznego indyjskiego króla,

który zbudował Taj Mahal. W sztuce, syn króla,

Aurangzeb, ma najlepsze kwestie , podczas gdy

179

jego ojciec marnieje w domowym areszcie

Aurangzeba. Dlaczego zatem sztuka nie została

zatytułowana Aurangzeb? Odpowiedź była taka, że

celem sztuki było skupienie się na cierpieniu Shah

Jahana w rękach swego syna. To wyjaśnienie mogło

pochodzić tylko od autora sztuki nikogo innego.

Podobnie, cel świata jest znany od jego stworzyciela

iśvary. Na tym polega teleologia dedukcyjna.

Niestety, ani w greckim, ani w judeochrześcijańskim

racjonalizmie punktem wyjścia nie było otrzymanie

pełnej informacji na temat celu stworzenia. To

spowodowało, że indukcj nie można było uniknąć.

Indukcja, jak widzieliśmy, jest metodą egoizmu.

Empiryzm, niby przeciwność racjonalizmu, jest w

rzeczywistości nie inny. Dla przykładu fizyka

kwantowa, rozpoczyna się od empirycznego

studium cząstek materii. Ale kończy się spekulacją

na temat egoistycznej świadomości, która stwarza

wszechświat via percepcja.

Dedukcja rzeczywistego szczęścia.

Filozofowie często lubią porównywać wszechświat

do niezmierzonego wielkiego mechanicznego

urządzenia. Jesteśmy bardzo nieznaczącymi

stworzeniami, które próbują stworzyć swoje

szczęśliwie gniazdka głęboko w swych umysłach,

180

mając ślepą nadzieje, jak chrześcijańscy racjonaliści,

że maszyna był zbudowana właśnie w tym celu. Czy

być może jak Grecy, spekulujemy o maszynerii z

naszego znikomego punktu widzenia, w nadziei

osiągnięcia szczęścia na wyższym planie

zrozumienia. Jakkolwiek w obu przypadkach nasza

pozycja jest bardzo niebezpieczna, jak tego kota,

który zakradł się do ciepłego silnika zaparkowanego

samochodu by się zdrzemnąć. Kot ryzykuje ciężkimi

obrażeniami, gdyż co się stanie jak tylko właściciel

wróci i zapali silnik? A jest tak dlatego, że kot nie

rozumie rzeczywistego celu silnika samochodu.

Zgodnie z dedukcją, wedyjską logiką, stworzenie nie

jest powołane do naszego cieszenia, ponieważ nie

ma w nim dla nas ostatecznego szczęścia. Jak mówi

Kṛṣṇa w Bhagavadgicie 13.9 janma-mrytju-jara-

vyadhi-duhkha-dosanudarśanam: prawdziwą wiedzą

jest widzenie świata jako miejsca cierpienia,

pełnego narodzin i śmierci, starości i chorób.

Ludzkie istoty mają za zadanie osiągnąć wyzwolenie

z tego cierpienia: labdhvapavargyam manusyam.104

I to dlatego ludzkie istoty posiadają moc

rozróżniania: vivekena tato vimuktih. Czym zatem

jest prawda, która ma być odróżniona od iluzji?

Jade baddhsyaananda bhramo vaykuntha

104Proclus, Elementy Teologii: phaneron hoti kai orekton psi nous kai proeisi panta apo nou, kai paso ho kosmos apo nou ten ousina ekhei

181

bhramśćasangat: iluzją jest błędne branie

przyjemności umysłu i zmysłów za anandę

(duchowe szczęście); gdyż takie przyjemności

istnieją oddzielone od wyzwolonego stanu

Vaikunthy, naszego duchowego domu.105 Vaikuntha

jest transcendentalną siedzibą iśvary, przedłożoną

przez Kṛṣṇe w Bhagavadgicie 8.21:

avyakto 'kṣara ity uktas tam āhuḥ paramā gatim ya prāpya na nivartante

tad dhāma parama mama

To najwyższe miejsce pobytu, które Vedantyści jako

nie przejawione i nieomylne, i które znane jest jako

najwyższe przeznaczenie, z którego, kto raz je

osiągnął, nigdy nie powraca – jest Moi najwyższym

królestwem.

Słowo avyakta (nieprzejwione) oznacza, że

szczęście Vaikunthy nie może być postrzeżone przez

nasze materialne zmysły, ani też pojęte przez nasz

materialny umysł. Aksara (nieomylne) oznacza, że

Vaikuntha nie jest pod kontrolą materialnej natury,

czasu, i łańcucha karmy, tak jak to jest w naszym

obecnym stanie. Vaikuntha nie jest różna od

Najwyższego Władcy. Jest to nie ograniczona

105 Śrimad Bhagavatam 4.23.28

51 Śrila Bhaktivinoda Thkura, Tattva-sutra 29

182

rzeczywistość Jego transcendentalnego szczęścia.

Materialny świat jest zniekształconym odbiciem

Vaikunthy, narzuconym na fałszywe ego żywej

istoty, która wybrała przyjemność w oddzieleniu od

Kṛṣṇy.

Gdy świadomość Vaikunthy jest odróżniona od

samolubnej materialnej świadomości, daje pełne

szczęście duszy. Ale jeśli pratyakṣa i anumana nie

mogą sięgnąć Vaikunthy, jak zatem ma być ona

poznana? Jest to tematem następnego rozdziału.

183

Rozdział III

Świadectwo słowa (Śabda)

Słowo śabda odnajdujemy w Upaniṣadach,

Vedantasutrze, Śrimad Bhāgavatam, Mahabharacie i

wielu innych starożytnych pismach sanskryckich.

Jego podstawowym znaczeniem jest „dźwięk”, lub

„głos”. Śabda jest wibracją elementu akaśa,

eterycznej przestrzeni nieba.

Ta koncepcja nie jest trudna do zrozumienia.

Wykształceni ludzie wiedzą że niebo jest medium

nie tylko słyszalnego dźwięku, ale i sygnałów

radiowych, światła, kosmicznych promieni itp.

Wszystko to ma cechy fal. Choć współcześni

naukowcy nie zaliczają eterycznej przestrzeni do

materialnych elementów tak jak to czynią naukowcy

wedyjscy, zgadzają się że nie jest ona pustką, ale

raczej „morzem energii w, którym my i wszystko

inne we wszechświecie pływamy106. Niektórzy

przypuszczają, że istnieje podstawowa wibracja

która przenika wszechświat, trzymając całą materię

106 Kitty Ferguson, The fire in the Equations, 1994, s. 174.

Jedna ze współczesnych odpowiedników akaśy jes nazywana polem Higgs. Innym jest „eter kwantowy”, termin używany

przez znanego fizyka David Bohma.

184

razem107. W istocie istnieje fundamentalna wibracja

– Veda. Ma ona swój początek w duchowym niebie.

Śabda-matram abhut tasman nabhah. Nabhah to

niebo. Istnieje moment w którym niebo, niebo

materialne się rozpoczyna. I istnieje duchowe niebo.

To niebo jest duchowe skąd śabda się wydobywa.

Ponieważ jest niebo, jest i dźwięk. Ponieważ jest

dźwięk, jest i instrument słyszenia dźwięku ucho.

Więc przyczyną materialnego przejawienia

ostatecznie jest dźwięk. I ten dźwięk jest

reprezentowany w swej oryginalnej duchowej

postaci. To jest nazywane Wedą, śabda-brahma.”108

Joga duchowego dźwięku.

Materialny dźwięk daje początek materialnej

egzystencji. Dźwięk duchowy jest przyczyną

wyzwolenia z materialnej egzystencji:

Jest powiedziane w Vedanta-sutrze, że dźwięk jest

źródłem wszystkich przedmiotów materialnego

posiadania i poprzez dźwięk można również

rozwiązać materialną egzystencje. Anavryttih śabdat

oznacza „wyzwolenie poprzez dźwięk. Cała

materialna manifestacja rozpoczęła się od dźwięku, i

107 Zgodnie z Bohmem, rzeczywistość jest holomevementem, kompleksem nie ograniczonie małych wibracyjnych elementów

z których tzw. stałe materialne struktury są tworzone. 108 Śrila Prabhupady wykład z Śrimad Bhagavatam wBombaju,

styczeń 9,m 1975

185

również dźwięk może zakończyć materialne

uwikłanie, jeśli posiada szczególną moc.109

Poprzez szczególną moc duchowego dźwięku,

transcedentalne cechy Vaikunthy, duchowego

świata, są przekazywane przez medium słów

(vaćamsi vaikuntha-gunanuvarnane).110 Ponieważ

forma materialnego świata składa się z trzech gun

materialnych cech (dobroci, pasji i ignorancji),

podobnie są trzy cechy Vaikunthy. Jakkolwiek cechy

Vaikunthy są transcendentalne: sat-ćid-ananda –

wieczność, wiedza i szczęście.111

Niektóre części pism wedysjkich kształcą nas o

elemencie sat, wiecznym absolucie (Brahamanie) w

którym żywe istoty i materia przyjmuje schronienie.

Inne części kształcą nas w sac-cit, Nadduszy

(Parāmatmie), która kieruje duchowymi i

materialnymi energiami w Brahmanie. Zaś

najbardziej poufne części Wed kształcą nas w sat-

ćid-ananda, w wieczności znanej w swej oryginalnej

109 Śrila Prabhupada Śrimad Bhagavatam 3.26.32 znaczenie. 110 Śrimad Bhagavatam 9.4.18 111 Z znaczenie Śrila Prabhupady do Śrimad Bhagavatam

2.6.32: „Energia zewnętrzna pojawia się także w postaci

trzech sił: dobroci, pasji i ignorancji, a energia wewnętrzna w postaci – w postaci trzech sił duchowych: samwit, sandhini i hladini.” Pojęcia sandhini, samwit i hladini oznaczają to samo co sat, ćid i ananda ( patrz Śri Ćajtanjacaritamryta, Adi-lila

4.62)

186

pełnej szczęścia formie (Bhagavan).112 Szczególna

mocą tego dźwięku jest sam Pan Kṛṣṇa, tak jak Sam

potwierdza w Bhagavadgicie 7.1:

śrī-bhagavān uvāca mayy āsakta-manāḥ pārtha yoga yuñjan mad-āśrayaḥ asa śaya samagra mā

yathā jñāsyasi tac chṛṇu

Tutaj Kṛṣṇa mówi o pięciu rezultatach słuchania

bezpośrednio od Niego: 1) ktoś staję się

usytuowany w yodze (yoga-juńjan); 2) kogoś

świadomość przyjmuje schronienie w Nim (mat-

aśrayah); 3) czyjś umysł staje się przywiązany do

Niego (maji asakta-manah); 4) wszystkie

wątpliwości znikają (asamśayam samagram); i 5)

ktoś poznaje Kṛṣṇe w pełni (mam jatha gjasyasi).

Joga jest zdefiniowana w Bhagavadgicie 5.11 jako

kāyena manasā buddhyā kevalair indriyair api

112 Wykład Śrila Prabhupada z Bhagavadgity w Nowym Jorku,

Luty 19, 1966: „Realizacja Bezosobowego Brahmana jest realizacją Jego części sat, wieczności. Realizacja Paramatmy

jest realizacją sat-ćit, wiecznej wiedzy. Jednakże realizacja Osoby Boga jako Kryszny jest realizacją wszystkich

transcedentalnych cech taki ch jak sat, cit, ananda, w pełni

vigraha. Vigraha oznacza postać. Vigraha oznacza postać. Avyaktam vyaktim apannam manyate mam abuddhayah. Ludzie, którzy sa mniej inteligentni, uważają najwyższą prawde za bezosobową, lecz ona jest osobą, transcendentalną

osobą. Potwierdza to cała literatura wedyjska.

187

czyli stan w którym funkcje ciała, umysłu, intelektu

a nawet zmysłów są kevala całkowicie czyste.

Wstanie kevala świadomość przechodzi nad barierą

oszukańczych wrażeń zmysłowych i przyjmuje

schronienie w przyczynie wszystkich przyczyn, panu

Kṛṣṇie. Przyjęcie schronienia w Kṛṣṇie nie jest

hipotetycznym ryzykiem, którym umysł może

później odrzucić. W rzeczywistości jedynym

prawdziwym szczęściem dla oczyszczonego umysłu

jest transcendentalna doskonałość świętego imienia

Pana, postaci, cech, rozrywek i związków. Kiedy

ktoś w ten sposób poznaje Pana w pełni, ignorancja

i wątpliwości, które płodzi zostają zniszczone.

Wszystko to jest osiągane przez słuchanie dźwięku

przepełnionego duchową mocą Kṛṣṇy. Z tego też

powodu Kṛṣṇa jest nazywany śruteksita, „ten,

którego dostrzega się poprzez dźwięk”113. Jeśli nie

widzimy Boga, to dlatego że go nie słyszymy. A nie

słyszymy go dlatego, że nasze pragnienie jest

nieczyste:

Kṛṣṇa, Bóg jest w sercu każdego. W miarę jak się

oczyszczasz, On przemawia. On mówi zawsze, ale w

naszym nieczystym stanie nie możemy go

słyszeć.114

113 Śrimad Bhagavatam 3.9.11 114 Wykład Śrila Prabhupady w Delh, Listopad 16, 1973

188

Niebo w lotosie serca

W swym objaśnieniu do Śrimad Bhāgavatam 1.3.1

Śrila Prabhupada dokładnie wyjaśnia miejsce

materialnego nieba:

Całe niebo duchowe przenika światło Brahmana.

Wszystko tam tonie w promiennym duchowym

blasku. Mahat-tattva gromadzi się w jednej części

bezkresnego duchowego nieba. Ta przesłonięta nią

nieznaczna cześć nosi nazwę nieba materialnego.

Mahat-tattva mieści w sobie niezliczone

wszechświaty. Stwarza je Karanodkakśaji Viṣnu,

zwany inaczej Maha-Viṣnu, który samym

spojrzeniem zapładnia materialne niebo.

Pan Maha-Visznu rozprzestrzenia się do każdego

wszechświata jako Garbhadakaśayi Viṣnu. Opisując

to, Śrimad Bhāgavatam 3.5.6 stwierdza :

yathā punaḥ sve kha ida niveśya śete guhāyā sa nivṛtta-vṛttiḥ yogeśvarādhīśvara eka etad

anupraviṣ o bahudhā yathāsīt

Bez żadnego wysiłku, Najwyższy Pan kładzie się na

własnym sercu w postaci nieba.

Tutaj, serce (guha) odnosi się do przestrzeni lub

nieba (khe), które się znajduje w muszli

189

wszechświata. Inne wersety objaśniają, że ta

kosmiczna przestrzeń przenika prana, ekspansje

samego Pana. Prana, pierwotna siła życiowa,

rezonuje. Rezonuje ona we wszystkich kierunkach

jako dźwięk Wed, stworzony przez umysł Pana.115

Ćandogja Upaniṣad 8.1.1 mówi o małym niebie w

lotosowym pałacu znajdującym się w wielkim

mieście (daharo ‘sminn antarakasah). Wyjaśniając

to Śrila Baladeva Vidyābuszana mówi, że wielkie

miasto jest ciałem czciciela Pana. Lotosowy pałac

jest sercem, a małym niebem jest Naddusza.116

Zatem ludzkie ciało jest mikrosmosem. Niebo w

sercu, jak niebo wszechświata, cały czas wibruje

śabda. Jiva, iskra duchowa, to jest czyste ja żywej

istoty, pływa w wibrującej pranie tego nieba.

Gdy jiva nie jest czcicielem Pana, serce staje się

miejscem kamy (pożądliwego pragnienia). Ryg-Veda

stwierdza, że przed stworzeniem pierwotnym

nasianiem materialnej mentalności była kama.117

Pan Kṛṣṇa mówi Uddhawie, że to pożądanie niszczy

wiedze duszy o Panu usytuowanym wewnątrz serca.

Kiedy wiedza o Panu w sercu jest stracona, wiedza,

115 Śrimad Bhagavatam 11.21.38-40 116 Śrila Baladewa Widjabuszana, komentarz Gowinda-bhaszja do Wedanta-sutry 1.3.14 117 Rg Weda 10.129.4: kamas tad agre sam awartatadhi manaso retah prathamam jad asit: Na początku było

pragnienie (kama), które było pierwotnym zarodkiem umysłu.”

190

że cały wszechświat emanuje z Kṛṣṇy i że nie jest

nie różny od Niego jest również stracona.118

Narada Muni używa terminu svabhava-rakta,

„inklinacja cieszenia się”, by wyjaśnić krnąbrność

będącej w ignorancji jivy. Ostrzega również, że w

tym stanie są one przyciągane przez Wedyjską

wibracje w zły sposób119 Otrzymują to poprzez

fałszywe ego zamiast od ich oryginalnego mistrza

duchowego, Pana w sercu. Egoizm jest

początkowym momentem materialnego dźwięku,

który wytwarza wszystkie przedmioty materialnego

posiadania.

Fałszywe ego pochodzi z prakryti, materialnej

natury. Będąc w sercu razem z Panem i jivą,

prakryti-tattva jest cały czas czuła na rozkazy Pana.

Jeśli tylko jiva wykazuje inklinacje do cieszenia się

niezależnie od Kṛṣṇy, prakryti pełniąc służbę dla

Pana, przejmuje kontrolę nad tą duszą poprzez

fałszywe ego. Jej dalekosiężnym celem jest

przywrócenie duszy pod opiekę Pana poprzez

uczynienie jej życia bardzo ciężkim. Dlatego też jest

znana jako Durga (dur – ciężki, ga – iść)

118 Śrimad Bhagavatam 11.21.28 119 Śrimad Bhagavatam 1.5.15

191

Obejmując jive, fałszywe ego przekształca się w

umysł.120 Umysł posiada vigjana-rupini, czyli formę

namysłu, jest nią inteligencja.121 Te trzy – fałszywe

ego, umysł i inteligencja – tworzą subtelne

materialne ciało żywej istoty. Prakryti jest przyczyną

zmysłu słuchu, który pochodzi z wibracji ciała

subtelnego. Następnie tworzy się zmysł dotyku,

wzroku, smaku i węchu. W ten sposób wspomagany

przez materialną naturę, jiva przebywa w

przestrzeni serca, i postrzega przedmioty swojego

pragnienia, ciało fizyczne i jego pięć zmysłów.

Za tym wszystkim kryje się rozkaz Pana. Śabda-

brahma menifestuje się w zmysłach, umyśle i

życiowej energii. Dla duszy, która jest pod wpływem

prakryti, transcendentalne znaczenie tego dźwięku

jest su-durbodham, bardzo trudne do poznania.122

Przywiązuje ona tylko uwagę do materialnych imion

i form, które migotają na ekranie fałszywego ego.

Przyziemne imiona i formy pojawiają się w

świadomości jako rezultat prakryti nieustannej

agitacji myśli i percepcji jivy. Śrimad Bhāgavatam

5.11.11 wykazuje w jaki sposób prakryti dokonuje

tego: poprzez dravya (przedmioty fizyczne),

svabhava (naszą uwarunkowaną naturę, dzięki

120 Śrimad Bhagavatam 3.5.30 121 Śrimad Bhagavatam 2.10.32 122 Śrimad Bhagavatam 11.21.36

192

której powstają materialne pragnienia, aśaja

(kulturę), karmę (rezultaty pracy) i kāla (czas).

Zaabsorbowany tym umysł i zmysły tworzą setki,

potem tysiące, i miliony funkcji. Każda z tych funkcji

przyjmuje imię i postać, stając się przedmiotem

przyziemnego słuchania i mowy. Jak stwierdza

Śrimad Bhāgavatam 2.1.2:

śrotavyādīni rājendra nṛṇā santi sahasraśaḥ apaśyatām ātma-tattva gṛheṣu gṛha-medhinām

O cesarzu, osoby pochłonięte sprawami

materialnymi, ślepe na wiedzę o prawdzie

ostatecznej, mają wiele tematów, o których

słuchają pomiędzy sobą.

„Dlaczego” i jego mitologie.

I tak miriady przyziemnych tematów bąbelkują z

pratiakszy i anumany tworząc wyimaginowane

wyjaśnienia dlaczego my i świat istnieje. Te

wyjaśnienia podpadają pod dwie kategorie: karma-

vada (filozofia czynności dla rezultatów) i gjan-vada

(filozofia spekulacji umysłowej). Są one przyczyną

naszego upadku w materialne uwikłanie. Jak

193

stwierdza Śrila Bhaktivinoda Thakura w Tattva-

viveka 17:

karma gjan vimiśra ja juktis tarka maji nare

ćitra mata prasuti sa samsara phala dayini.

Osoba , którego logika i argumenty są zmieszane z

czynnościami rezultatów (karma) i wiedza

spekulatywną (gjana) dochodzi do wielorakich

wniosków, to po prostu przywiązuje ją do

materialnego uwikłania.

Wiedza doczesna jest mitem. Czas miejsce i warunki

kulturowe w których my żyjemy tak jak mity ludzi

prymitywnych, są nieodłączne od materialnych

warunków i wpływają na nasze umysły. Człowiek

zachodu ocenia kulturę świata poprzez własne

zrozumienie oparte na pratyakṣy i anumana.

Cokolwiek on rozpozna jako nie pasujące do jego

poglądu, skłonny jest z klasyfikować jako mitologię.

Lecz tak jak zauważa filozof Stephen Toulmin,

metoda odrzucenia mitologii z rzeczywistości jest

sama w sobie mitologiczna123

Toulmin pisze o dwóch rodzajach mitów:

antropomorficznych i mechanomorficznych.

123 W The Return to Cosmology, 1982, s 24, Stephen Toulmin

porównuje tworzenie mitów ludzkości do: „ najbardziej oszukańczych przestępstw, w których detektyw sam okazuje

się sprawcą zbrodni.”

194

Pierwszy personalizuje świat naturalny na wzór

człowieka. Na przykład Chrześcijańscy racjonaliści

pojmowali Boga antropomorficznie, gdyż cel

stworzenia świata odzwierciedlał ich własne

przyziemne pragnienia. Historia świata jest pełna

przykładów antropomorficznej mitologii. Drugi

rodzaj mitu depersonalizuje naturę, pozostawiając

tylko schemat mechanicznych oddziaływań.

Mechanomorficzne tworzenie mitów jest widoczne

dziś w teoriach współczesnej nauki. Przykłady

można odnaleźć również w innych kulturach, np., w

ateistycznej filozofii Sankhja w Indiach.

Celem twórcy mitów jest stworzenie „obiektywnych”

podwalin pod kulturę karmy i gjany. Twórcy mitów,

filozof, naukowiec, człowiek religijny czy historyk

jest przekonany i również często odnosi sukces w

przekonaniu innych, że jego percepcja zmysłowa i

spekulacja umysłowa są prawomocnymi tradycjami

dla całej ludzkości. Niestety, jak to widzieliśmy

wcześniej, wiedza która bierze swą prawomocność z

pratyakṣa i anumana nie może być obiektywna.

Jak możemy być pewni, że nigdy nie odnajdziemy

doskonałej obiektywności w kara-vada i gjana-

vada? Ponieważ pragnienia karmich i gjanich są

przeciwdziałaniem obiektywnej przeciwności –czasu.

Oboje pragną trwałego szczęścia w świecie gdzie

nic nie jest trwałe.

195

Karmi szukają szczęścia w przyjemnościach

zmysłowych na planie zmysłowym. Gjani szukają

szczęścia w intelektualnych wysiłkach na wyższych

poziomach abstrakcji. Obie szkoły produkują stosy

książek promujące ich mitologie. Ale w żadnym

wypadku obiecane szczęście nie jest osiągalne,

ponieważ samara-phala-dayini, owoce karma-vady i

gjana-vady to tylko powtarzające się narodziny i

śmierć

Śabda jako wiedza obiektywna

Czy można powiedzieć, że wiedza wedyjska jest

obiektywna? Wiemy już, że śabda duchowy dźwięk

rozbrzmiewa w najgłębszym środku serca jako język

wewnętrznej iluminacji. Zgodnie ze współczesnym

zrozumieniem, wiedza może być tylko nazwana

obiektywną jeśli jest gotowa być sprawdzona przez

społeczeństwo. W jaki zatem sposób,

społeczeństwo może potwierdzić wiedze Wedyjską?

Z powodu naszych nieczystych pragnień, my

społeczeństwo, jesteśmy przyciągani do tematów

zniewolenia, jest to śabda otrzymana przez fałszywe

ego. Tylko jeśli pragnienie jest czyste, czysty dźwięk

może być usłyszany. Mędrcy wedyjscy uczą

196

obiektywnych sposobów oczyszczenie naszych

pragnień. Jest to nazywane gjana (ofiarą).

Wedyjskieu yagje sprowadzają karmich i gjanich na

drogę wiodącą do wedyjskich mędrców, w których

przebywa dźwięk wedyjski. Jak stwierdza Ryg Veda.

yagjena vaćah padaviyam ayan tam

anv avindam rysisu pravistam.

Poprzez yagję (ofiarę), podążali ścieżką Vać (Matka

Veda) i okazało się że weszła w mędrców.

Największy wedyjski mędrzec Brahma, którego

Kṛṣṇa wybrał na stworzyciela wszechświata jest

pierwszym pośród tych rzadkich dusz we

wszechświecie. Brahma bezpośrednio słyszy

instrukcje Pana, w sercu. Jest on adi-kavi,

pierwszym recytatorem śruti-śastra, Wedyjskich-

tekstów. To dlatego Brahma jest mistrzem

duchowym wszystkich innych wedyjskich mędrców.

W swym znaczeniu do Śrimad Bhāgavatam 2.9.42

Śrila Prabhupada wyjaśnia:

Pan Brahma, będąc stworzycielem wszystkich

żywych istot we wszechświecie, jest oryginalnym

ojcem kilku dobrze znanych synów, jak Daksza,

ćatuch-sana i Narada. Z trzech działów ludzkiej

wiedzy szerzonej przez Wedy – pracy dla zysku

(karma-kanda), wiedzy transcendentalnej (gjana-

197

kanda) i służby oddania (upasana-kanda) Dewarsi

Narada odziedziczył po swoim ojcu służbę oddania,

Daksza – pracę dla zysku, a Sanaka, Sanatana itd. –

informacje o gjana-kanda, czyli wiedzę

transcendentalną. W tym wersecie Narada, dzięki

swemu dobremu zachowaniu, posłuszeństwu,

łagodności i chęci pełnienia służby dla ojca, opisany

jest jako najukochańszy syn Brahmy spośród

wszystkich pozostałych synów. Narada słynie jako

największy ze wszystkich mędrców dlatego, że jest

największym z bhaktów.

Daksa i czterej Kumarowie patronują wedyjskim

ścieżkom znanym jako karma kanda i gjana kanda.

Pisma święte Karma-kanda pozwalają na

personalizacje świata w wyobrażenie teandryczny

sensualizm. Odpowiedź na pytanie dlaczego świat

istnieje jest taka, że jest on dla obopólnego

zadowolenia stworzyciela i stworzenia. Pisma święte

gjana-kanda pozwalają na depersonalizacje świata.

Odpowiedź na pytanie dlaczego wszystko istnieje

jest taka, że istnieje redukcja wszystkich sił

mechanistycznych, lub też impersonalnej logiki,

która się za tym kryje. Ponieważ jednak są one

wedyjske, pisma karma-kanda i gjana-kanda

prowadzą do upasana, czczenie wielkich mędrców i

ostatecznie samego Boga.

198

Parampara: łańcuch serc

W Bhagavadgicie 18.64 Pan Kṛṣṇa mówi, że

przyznaje najbardziej doskonałą wiedze (parāmam

vaćah, czy para-vidyā) tylko tym, którzy są mu

drodzy. Brahma, pierwszy z wedyjskich mędrców

jest drogi Kṛṣṇie jak osobisty przyjaciel.124 Po prostu

poprzez to, że był on drogi Panu był w stanie

słyszeć Pana w bezpośrednio w swym sercu.

Najlepsze z tego co usłyszał nazywane jest

upasana, wiedza jak powinno się wielbić Kṛṣṇe.

Narada Muni jest drogi Brahmie ponieważ tylko on

pośród synów naucza upasana wolną od

jakiegokolwiek śladu karmy czy gjany.

System parampara (jeden po drugim) rozpoczął się

jako połączenie serc z Kṛṣṇą. To co łączy serce

Narady i Brahmy z Kṛṣṇą jest bhakti, czyste

oddanie.

W Śrimad Bhāgavatam Narada Muni mówi o

miłosnym przywiązaniu, które uczeń czuje do swego

mistrza duchowego. Używa tam terminu anurakta.

To przywiązanie jest dokładnie przeciwne svabhava-

rakta wspominanej wcześniej, atrakcji do

124 yāvat sakhā sakhyur iveśa te kṛtaḥ

prajā-visarge vibhajāmi bho janam „O mój Panie, O nienarodzony, podałeś mi ręce, tak jak czynią to przyjaciele i osoby równe pozycją.” Śrimad Bhagavatam

2.9.30

199

materialnej przyjemności, które przywiązuje jive do

czaru materilanej natury. Anurakta i bhakti są

synonimami: bhaktih purnanuraktih pare – „bhakti

jest pełnym miłosnym przywiązaniem do

Najwyższego Pana”125.

Przywiązanie serca ucznia do mistrza duchowego

może być zrozumiane przez zewnętrzne symptomy.

Narada wymiania je jako podporządkowanie,

bezgrzeszność, wierność ujarzmienie zmysłów i

ścisłe przestrzeganie poleceń guru. Te cechy

przywołują łaskę mistrza duchowego. Poprzez samą

taką łaskę, uczeń staje się drogi Kṛṣṇie. Dlatego też

mistrz duchowy jest uważany za serce samego

Pana. Słuchanie do takiego wielbiciela jest nie różne

od słuchania samego Kṛṣṇy w sercu, tak jak

potwierdza to Śrimad Bhāgavatam 9.4.68

sādhavo hṛdaya mahya sādhūnā hṛdaya tv aham

„Czysty wielbiciel jest zawsze w moim sercu, i ja

zawsze jestem w sercu czystego wielbiciela.”

Słysząc Pana w sercu, ktoś widzi oczami czystego

oddania poprzez kłopotliwą kurtynę fizycznych

obiektów, uwarunkowanej natury, kultury, reakcji

karmicznych i czasu którymi materialna natura

125 Śrila Bhaktivinoda Thakura, Tattva-sutra 31

200

okryła serce. W swym sercu Brahma ujrzał

wszystkie rzeczy tak jak one w rzeczywistości

istnieją – jako tattwy z oddaniem służące swemu

iśvarze. To co zobaczył w sercu jest opisem

Vaikunthy:

Pan siedział na tronie i otaczały Go różne energie,

takie jak cztery, szesnaście, pięć i sześć naturalnych

bogactw, razem z innymi mało znaczącymi

energiami o tymczasowym charakterze. Ale On był

rzeczywistym Najwyższym Panem radującym się

Swoją własną siedzibą.126

Cztery to duch, materia, ich kombinacja jako

mahat-tattva i fałszywe ego. Szesnaście to pięć

materialnych elementów (maha-bhutas), pieć

organów zmysłowych (gjanendriyas), pięć organów

pracujących (karmendriyas) i umysł. Sześć to

bhagas (wszelkie bogactwo, siła, sława, piękno,

wiedza, i wyrzeczenie) dzięki którym Pan znany jest

jako Bhagawan. Brahma ujrzał wszystkie te energie

jako osobowe sługi Najwyższej Osoby. Każdy z nas

widzi w każdej chwili te same boskie formy, które

ujrzał Brahma, lecz my widzimy je w ignorancji,

jako materie widzianą z pozycji umysłu i umysł

widziany z pozycji materii.

„Mistyczny” nie jest właściwym słowem.

126 Śrimad Bhagavatam 2.9.17

201

Uczony zajmujący się językiem mówi nam, że

„słowo” jest „jak wielki worek do, którego wrzucamy

bardzo wiele rzeczy. Darszan Brahmy - wizja świata

duchowego może skłonić nas od sięgnięcia po słowo

„mistyczne”. Powinniśmy być jednak ostrożni.

Rozpakujmy słowo mistyczny a znajdziemy w nim

święty Gral, mewę, motor, Zen, i wiele innych

symboli niewypowiedzianego. Jednakże duchowa

wizja Brahmy nie był mistyczna w tym sensie. Nie

symbolizuje czegoś czego nie można wyrazić, jakby

chciał nas o tym przekonać Wittgenstein:

W rzeczywistości są słowa, których nie da się ująć w

słowach. One stają się same z siebie. To nazywamy

mistyką.127

W książce zatytułowanej Mysticism Examined,

Richard H. Jones bada „problem mistyków”.128

Posługując się wieloma fragmentami wykazuje, że

poprzez wieki problem skłonił mistyków do

uciekania się w symbolizm, negacje, paradoks i

milczenie. Powodem tego jak twierdzi jest, to że

mistycy i osoby materialistycznie nastawione do

życia posługują się błędną „teorią języka jako

lustra”.

127 Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, 1922.

6.522 128 Richard H. Jones, Mysticism Examined (Philosophical Inquires into Mysticism), 1993, p. 12-13

202

Teoria lustrzanego odbicia jest obarczona dwoma

problemami. Pierwszym jest założenie, że język nie

posiada metafizycznej głębi. Może tylko odbijać

ludzkie doświadczenie. Alicja mogła przejść przez

magiczne lustro w inny świat, lecz język nie posiada

takiej magii. Tylko dwu wymiarowe odbicie, które

zawsze wzbrania nam bezpośredniego wglądu w

prawdę daną nam w słowach. Krótko mówiąc,

słowa nie mogą przekazać substancji. Drugim

problemem jest założenie, że użycie słów jest jak

patrzenie w lustro – oba są osadzone w koncepcji

intelektu podmiot-przedmiot. Ale wszystko co tak

naprawdę jest to nasze ja. Jones definiuje

doświadczenie mistyczne w następujący sposób:

Ktoś oddala się od normalnej sytuacji poznawczej,

od podmiotu poznającego umysłowe lub fizyczne

przedmioty. Tym samym w pewnym sensie oddala

się od podmiotu. Rezultatem tego jest stan

świadomości bez przedmiotu świadomości.129

Jones cytuje sławnego mistyka, który mówi:

„Wszystko w Bogu jest jednym, i w tej kwestii nic

więcej nie ma do powiedzenia.”130 Komentując,

zauważa, że kiedy mistyk broni się słowami:

129 Richard H. Jones, Mysticism Examined (Philosophical Inquires into Mysticism), 1993, p.101 130 Są to słowa mistrza Eckharta. Jones wziął te cytaty z

książki Meister Eckhart John M. Watkins (1924), tom 1, s. 143

203

Stwierdzenie: Wszystko w Bogu jest jednym...

bardziej niż powodowanie takiego doświadczenia,

(werbalna obrona) zawiera raczej koncepcje

bardziej akceptowalną przez intelekt. W ten sposób

anty mistyczny rezultat jest stworzony. Wciąż

pozostajemy w kręgu języka i jak mówi maksyma

Ch’an „Im bardziej wchodzimy w słowa i intelekt,

tym dalej odchodzimy.”131

Prawdą jest, że słowa pochodzące z nastawienia

fałszywego ego – „Jestem jednym z wszystkim”,

„Moc kosmiczna jest ze mną”, „Jestem Bogiem”– nie

mogą przekazać transcendencji. Te słowa w wciąż

zwracają nas ku iluzji nawet jeśli próbują wyjść

poza nią. Teoria języka jako lustra zna tylko słowa

iluzji. Nie można ich nazwać wedyjskimi. Poza

materialnym dźwiękiem istnieje dźwięk duchowy

(śabda), jak potwierdza Vedanta-sutra 4.4.22:

anavryttih śabdat,: Nie ma powrotu do iluzji z

powodu śabdy.” Słowa nie powstrzymały Brahmy od

podzielenia się swym doświadczeniem Vaikunthy ze

swymi uczniami. Wręcz przeciwnie. Był

upoważniony dzięki swej duchowej wizji by stać się

pierwszym brahmana (nauczycielem śabdy). W

przyjęciu tej wysokiej pozycji, Brahma nie wszedł

pod wpływ fałszywego ego, poprzez które powstaje

iluzoryczna dualność umysłu podmiotu i materii

131 Richard H. Jones, Mysticism Examined (Philosophical Inquires into Mysticism), 1993, s.123

204

przedmiotu. Wiedział dokładnie poprzez Wedyjską

duchową wizje czym jest naprawdę i dokładnie jest

fałszywe ego: osobistym sługą Najwyższego Pana.

Szczególną cechą wedyjskiej wiedzy jest to, że jest

różna od tego co mistyczne, mayanubhavam

avidyām. Jest jasna, łatwa do zrozumienia, jest

wpływem energii Pana (maya).132 Przypuśćmy, że

chcemy zrozumieć wpływ alkoholu na człowieka.

Moglibyśmy po prostu go spróbować. Jednakże

prowadzi to do upojenia, i zniewolenia i innych

niebezpiecznych konsekwencji. Prostym sposobem

na zrozumienie działanie alkoholu jest dowiedzenie

się o tym od autorytetu, który może wyjaśnić nam

jego pozytywne i negatywne użycie. Jeśli ktoś zna

działanie alkoholu, widzi wtedy wyraźnie, że

sytuacja pijaka jest ohydna. Ponieważ, pijak jest

pod wpływem, nie widzi swej kondycji. Zataczając

się od jednego baru do następnego, nie myśli o

osobie jako o pijanym – myśli o sobie, że jest

największym człowiekiem na ziemi.

Podobnie, kiedy żywa istota wchodzi pod wpływ

materialnej mocy sług Kṛṣṇy (umysłu, zmysłów i

itp.), myśli że jest kontrolerem tych mocy. Myśli, że

jest Bogiem. To oznacza tylko, że jest pod wpływem

fałszywego ego. Wiedza wedyjska wprowadza żywą

istotę pod wpływ svatha-siddha-gjana, wiedzy

prawdziwego ego jako wiecznego sługi Kṛṣṇy.

132 Śrimad Bhagavatam 1.5.31

205

Mistycyzm jest często próbą doświadczenia

„nieograniczonego i niewypowiedzianego, poprzez

powstrzymanie myśli i działania, w milczącej

medytacji.”133 Osoba, która jest obdarzona wiedzą

Wedyjską doskonale używa swego umysłu, zmysłów

i słów w służbie oddania. Jednakże fałszywe

poczucie „ja” i „moje” nie pojawia się, ponieważ ich

związek z umysłem, zmysłami i wszystkim zostaje

przemieniony. To jak z mlekiem: mleko, które może

spowodować biegunkę, może również ją wyleczyć

kiedy jest przemienione w ser. Podobnie materialna

energia, przyczyna choroby duszy powtarzających

się narodzin i śmierci, staje się lekarstwem tej

samej choroby kiedy jest przemieniona w służbę dla

Pana. Energia Pana (umysł, zmysły, uwarunkowana

natura, przedmioty fizyczna i itp.) pomaga

wielbicielowi w jego wysiłkach uwolnienia się od

iluzji. Iluzja oznacza po prostu zapomnienie o

fakcie, że nie ma nic oddzielonego od Kṛṣṇy w

żadnym czasie, ponieważ wszystko jest Jego

energią. Mimo to, ta sama energia sprawia kłopoty

133 W książce Mysticism of Ramanuja, rozdział pierwszy

(„Zrozumienie mistycyzmu), Cyril Veliath szereguje doświadczenie mistyczne „jako tajemnicze i całkiem inne” oraz

„całkowicie poza ludzkim językiem i zrozumieniem”. By

praktykować mistycyzm, trzeba „uwolnić siebie, być cichym i otwartym”. „Mistyk który próbuje przekazać swoje

doświadczenie innym, może używać religijnego języka swej tradycji, ale wszystkich jego wysiłki są skazane na

niepowodzenie.

206

w wysiłkach karmich, gjanich jako maya, przyczyna

wszystkich ich cierpień.

Znając prawdę o energii Kṛṣṇy, znamy odpowiedź

na pytanie postawione w ostatnich dwóch

rozdziałach – dlaczego? Dlaczego się rodzimy?

Dlaczego posiadamy ciało i umysł? Dlaczego istnieje

materialny świat? Odpowiedź jest taka, że wszystko,

materialne i duchowe, wszystko jest przeznaczone

do zaangażowania w służbę dla Kṛṣṇy. Mamy

szansę uświadomić to sobie w ludzkim życiu. Jak

stwierdza Śrila Prabhupada w swym znaczeniu do

Śrimad Bhāgavatam 1.5.33 -poprzez użycie

wszystkiego w służbie najwyższego, możemy

doświadczyć, że nie ma nic innego prócz

Najwyższego Brahmana. Wedyjska mantra,

mówiąca że „wszystko jest Brahmanem” jest

doświadczona przez nas.

Brahma oznacza Absolutną Prawdę, a absolutne

oznacza, że zawiera wszystko. Wszystko

zawierająca prawda, jest taka że nie ma nic co by

nie miało swego źródła w Kṛṣṇie. Dlatego wszystko

też posiada dharme, rzeczywisty cel, w związku z

Nim. Ten cel jest nazywany Wedyjską dharmą

ponieważ został objawiony w Vedach. Taittirija

Upaniṣad 3.1.1 stwierdza, yato va imani bhutani

jayante. To oznacza, że wszystko słowa, myśli,

działania, przedmioty przestrzeń i czas pochodzi z

Brahmana. Brahman jest samą substancją całego

207

stworzenia, tak jak ocean jest substancją fal.

Ćandogja Upaniṣad 3.14.1 potwierdza: sarvam

khalv idam brahma, „wszystko jest Brahmanem”.

Poza dualnością materii i ducha.

Karmi przypuszczają, że prawdziwa natura

rzeczywistości jest materialna. Materia jest

rzeczywista, a duch (świadomość) jest produktem

materii. Słowa nie mogą być sensownie użyte w

duchowy sposób, ponieważ odnoszą się tyko do

codziennych spraw ludzkiego życia. Gjani zakładają

coś przeciwnego. Świat materii jest wyobrażeniem.

Słowa są częścią tego wyobrażenia. Przekazują

tylko fałsz. Prawdą jest niewyrażalny bezosobowy

duch lub Byt, który w tajemniczy sposób

manifestuje się jako otaczający nas świat.

Śrila Prabhupada rzuca więcej światła na

zagadnienie dualności ducha i materii w

następującym fragmencie znaczenia do Śrimad

Bhāgavatam 10.3.18:

ya ātmano dṛśya-guṇeṣu sann iti vyavasyate sva-vyatirekato 'budhaḥ vinānuvāda na ca tan manīṣita

samyag yatas tyaktam upādadat pumān

208

Nie znając konkluzji Ved, niektórzy ludzie przyjmują

materialną naturę za istotę, a inni przyjmują duszę

za istotę, lecz w rzeczywistości istotą jest Brahman.

Brahman jest przyczyną wszystkich przyczyn.

Składniki i natychmiastowa przyczyna tej

manifestacji kosmicznej są Brahmanem i my nie

możemy sprawić, aby składniki tego świata były

niezależne od Brahmana. Ponadto, ponieważ

zarówno składniki, jak i bezpośrednia przyczyna tej

manifestacji materialnej są Brahmanem, wszystkie

są prawdą, satya; zatem stwierdzenie brahma

satyam jagan mithya nie jest słuszne. Świat nie jest

fałszywy.

Gjani odrzucają ten świat, a głupcy przyjmują go za

rzeczywistość, i w ten sposób tak jedni, jak i drudzy

zostają zwiedzeni. Chociaż ciało nie jest tak ważne,

tak jak dusza, nie możemy powiedzieć, że jest

fałszywe. Jednakże ciało jest tymczasowe i jedynie

głupie, materialistyczne osoby, które nie posiadają

pełnej wiedzy o duszy, uważają tymczasowe ciało za

rzeczywistość i zajmują się dekorowaniem tego ciała.

Obu tych pułapek – odrzucania ciała jako fałszywego

i przyjmowania ciała za wszystko – można uniknąć

wówczas, kiedy jest się w pełni usytuowanym w

świadomości Kṛṣṇy. Kto uważa ten świat za fałszywy,

zalicza się do kategorii asurów, którzy mówią, że jest

on nierzeczywisty, nie ma żadnych podstaw ani nie

kontroluje go Bóg (asatyam apratistham te jagad

209

ahur anīśvaram). Jak opisuje Szesnasty Rozdział

Bhagavad-gity, taka jest konkluzja demonów.

Pięć stopni wedyjskiej wiedzy

Wedyjska śabda jest oczywista i obiektywna.

Jednakże jak to było zauważone wcześniej, śabda

jest su-durbodham, bardzo trudna do zrozumienia

dla kogoś kto jest pod wpływem przykrywającego

działania fałszywego ego. Jesteśmy głusi i ślepi na

głos naszych serc, transcedentalny głos wewnątrz, i

na głos Pana z którego emanuje ten dźwięk

jīve sākṣāt nāhi tāte guru caittya-rūpe śikṣā-guru haya kṛṣṇa-mahānta-svarūpe

Ponieważ osoba nie może doświadczyć obecności

Duszy Najwyższej. Pojawia się ona przed nami jako

wyzwolony wielbiciel. Taki mistrz duchowy jest

nikim innym jak samym Kṛṣṇą.

Werset ten pochodzi z Śri Ćajtanjaćaritamryty (Adi-

lila 1.58). Rozpoczyna się od słów jiva saksat:

„doświadczenie wizyjne jivy”. Bengalskie słowo

saksat oznacza „bezpośrednie doświadczenie”. Jego

rdzeniem jest słowo aksa („oko”, lub „zmysły”).

Niesie ono to samo znaczenie co słowa pratyakṣa

(prati oznacza „blisko”, lub „poprzez”, a aksa

oznacza „zmysły”). Idea jest taka, że ponieważ

210

percepcja uwarunkowanej duszy jest ograniczano

do pratyakṣa, dlatego też nie może (nahi tate)

postrzec wewnętrznie guru w sercu. Może jednak

postrzec guru, który pojawia się zewnętrznie jako

wielki wielbiciel, który daje siksa (duchowe

instrukcje). Dlatego też jiva powinna

podporządkować swoje zmysły w służbie dla

widocznego, żyjącego siksa-guru. Poprzez zmysły

otrzymuje ona nauki wedyjskie, które rozpoczynają

się od aćara, zachowania. Mistrz duchowy jest

aćaryą, „tym który uczy poprzez przykład”, uczy jak

wiedza wedyjska ma być praktykowana. Poprzez

pratyakṣę, widząc, słuchając i podążając za

nauczycielem i jego praktycznym przykładem, jiva

jest ustanowiona w bhakti-jodze. Jest to pierwszy z

pięciu stopni wiedzy wedyjskiej:

1)pratyakṣa – wiedza uzyskana poprzez własne

zmysły

2)parokṣa – wiedza uzyskana poprzez zmysły

innych

3)aparokṣa – wiedza bezpośrednia

4)adhokṣaja – wiedza objawiona

5)aprakryta – wiedza duchowa

Podążając za świętym zachowaniem swego

nauczyciela, uczeń przechodzi od pratyakṣy do

drugiego stopnia uczenia się czyli parokṣa. Parokṣa

oznacza wiedze niebezpośrednią, widzenie prawdy

211

poprzez oczy nauczyciela. Na przykład, w nocy

możemy zadzwonić do przyjaciela, który mieszka

tysiące kilometrów na zachód od nas, i możemy go

zapytać czy widzi słońce. Słysząc jego odpowiedź,

„Tak, mamy tu słoneczny dzień.”, widzimy więc

słońce poprzez wizje parokṣy.134

Poprzez słuchanie i powtarzanie autorytatywnego

świadectwa, i powstrzymania się od spekulatywnych

interpretacji, ktoś przyjmuje schronienie tych, którzy

posiadają wyższą wizje. Stopniowo pojawia się

zrozumienie filozoficzne. To się nazywa aparokṣa,

bezpośrednie wiedza dzięki doświadczenie tego co

usłyszał od autorytetów. Na tym poziomie, czyjeś

anumana (logika i rozum) jest przywiązana do

wedyjskiej wiedzy. Nie jest to spekulacja umysłowa

lecz wićara, filozoficzne rozważania ucznia, który

podąża ściśle za przykładem i naukami swego

mistrza duchowego.135

134 Śrila Prabhupada, rozmowa w Los Angeles, czerwiec 10,

1976: Tak pratjaksa, bezpośrednio, nie widzisz słońce na niebie, ale ten sam przykład, jeśli zadzwonisz do przyjaciela,

”gdzie jest słońce”, wtedy on odpowie,” Tak, słonce tu świeci”. Wiec to nazywane jest paroksa, oznacza to, że twoja wiedza

pochodzi z innego źródła. Za pomocą bezpośredniego źródła, nie możesz widzieć, bierzesz wiedzę z innego źródła, wtedy

rozumiesz „Tak słońce jest tam na niebie” 135 Śrila Prabhupada definuje aparokṣa jako „doświadczenie” w Detroit w lipcu 18, 1971. Mówił on o aćara i wićara w czasie

wykładu w Hyderabad w Grudniu 15, 1976. „Więc wićara-pandita. Dopóki ktoś nie jest bardzo wykształcony, nie jest

wstanie rozważać rzeczy. Lecz aćara, aćara każdy może zrobić.

212

Wićara oznacza próbować zrozumieć dar Pana

Ćajtanji poprze logikę, wićara. Nie podążajcie ślepo.

Podążanie ślepo za czymś nie jest dobre. To nie

będzie nic trwałego, to się nie utrzyma. Lecz trzeba

wszystko przyjmować z logiką.136

Aporokṣa prowadzi ucznia do etapu adhokṣadźa, do

czwartego stopnia wiedzy wedyjskiej.

Adha oznacza „dołem”, a akṣa-dźa oznacza

„zrodzone poprzez zmysły”. Kryje się za tym idea,

że adhokṣadźa pokonuje wiedzy, usuwa wszystką

wiedzę zrodzoną ze zmysłów i umysłu.

Na etapie adhokṣadźa, zasłona tajemnicy jest

usunięta z isvary, jivy, prakrti, kāla i karmy tattwy.

W Śrimd Bhāgavatam 7.7.37 Prahlada Maharadźa

wyjaśnia, adhokṣadźa-alambham (ciągły kontakt z

wiedzą adhokṣadźa) jest rezultatem medytacji i

czczenia hryt-iśvary, Pana w sercu. Wszystkie

zwątpienie tu się kończą. Nareszcie, w końcu

śabada jest bezpośrednio doświadczana w swej

własnej chwale jako prawda poza umysłem i

materią.

Aćara oznacza, oznacza np.. wstać wcześnie, wziąć kąpiel,

intonować Hare Kryszna, nanieść tilaka, uczęszczać na mangala-arati. To jest nazywane aćara. Wtedy to jest

higieniczne. A wićara oznacza rozważania.” 136 Śrila Prabhupada, wykład z Śrimad Bhagavatam, Kalkuta,

styczeń 6, 1971

213

Duchowy dźwięk jest smakowany jako nektar na

piątym i ostatecznym etapie wedyjskiej wiedzy,

nazwany jest aprakryta („nie stworzony”, lub z poza

zasięgu prakryti, z poza zasięgu materialnej

natury”) Wiedza aprakryta jest boską percepcją

transcedentalnych rozrywek Pana, poza

mechaniczną funkcją materialnej natury (tj.

prakryti, kāla i karmy), w których uwięziona jest

jiva. Aprakryta „jest duchową czynnością”,

powiedział Śrila Prabhupada.137

Przekraczając logikę materialnej przyczynowości,

przekraczając nawet rozróżnienie ducha od materii,

wiedza aprakryta objawia oryginalną pozycję jivy

jako wiecznego towarzysza Kṛṣṇy w świecie

duchowym, Vaikuntha. To jest pratyakṣa

najwyższego rzędu, (nazywana dvija-pratyakṣa),

bezpośrednia percepcja osiągnięta poprzez duchowe

zmysły Kṛṣṇy i jego duchowej siedziby. Świadomość

wielbiciela jest zalewana niekończącym się

szczęściem. Tak dvija-pratyakṣa jest pełną wiedzą o

Panu dzięki pełni jogi, jet połączeniem duchowo

przemienionego ciała, umysłu, inteligencji i zmysłów

z Kṛṣṇą. To połączenie zaczyna się dzięki uszom.

137 Śrila Prabhupada, rozmowa w Honolulu, czerwiec 10, 1975:

„Wtedy aprakryta, duchowa. Duchowy etap nie jest

zrozumiany przez maszynę, materialną maszynę. Zatem czym jest duchowy etap? Kryszna nie jest zrozumiany przez

maszynę. Kryszna mówi, bhaktja mam abhijanati: Tylko poprzez oddanie’, Więc oddanie nie jest maszyną. To jest

duchowa czynność.”

214

Poprzez nieprzerwaną uwagę ucha, ciała, umysłu i

całej reszty w yodze pojawia się anurakta,

przywiązanie do mistrz duchowego i bhakti czyste

oddanie dla Kṛṣṇy.138

Przekaz wiedzy poprzez dźwięk

By otrzymać wiedze wedyjską, uczeń musi

podporządkować swa całą uwagę mistrzowi

138 Srila Prabhupada wyjaśnia pięć etapów wiedzy wedyjskiej

(partjakṣa, parokṣa, aparokṣa, adhokṣadźa i aprakryta) przy kilku okazjach. Czytelnik może odnieść się do następujących

źródeł:1) wykład ze Śrimad Bhagavatam Montreal, lipiec 6,

1968; 2) wykład z okazji inicjacji w Detroit, lipiec 18, 1971; 3) wykład ze Śrimad Bhagavatam w Bombaju, styczeń 12, 1975;

4) rozmowa w Honolulu, czerwiec 10, 1975; 5) rozmowa w Los Angeles, czerwiec 10, 1976.

W Bhagavatam Śrila Bhaktivinoda Thakura przdstawia pratjakṣe i parokṣe jako zstępujący (indukcyjny) proces

wiedzy. Definiuje parokṣe jako „kolektywne doświadczenie

zmysłowe jakie realizowało wiele osób dziś i przedtem”. Innymi słowy, pojęcie to odnosi się do przyjmowania

światowych autorytetów. Śrila Prabhupada również używa terminu parokṣa w tym samym sensie, ale również w

znaczeniu przyjęcia autorytetu prampara ( patrz wykład w

Bombaju). Śrila Bhaktivinoda Thakura mówi, że aparokṣa jest wstępujacym procesem jeśli tylko odrzuca dwa poprzednie

stopnie. Aparokṣa jest zstępującą (dedukcyjną) wiedzą kiedy w pozytywny sposób poszukuje transcendencji. Tylko

adhokṣaja i aprakryta są w pełni zstępujące. Poprzednie są służbą oddania pod opieką zasad, jak powiada Thakura, a

ostatnia jest doświadczeniem miłości Boga. Podobnie, w

wykładzie z Bhgawadgity w Londynie w sierpniu 8, 1973 Śrila Prabhupada powiedział „Świadomość Kryszny oznacza

adhokṣadźa i aprakryta”. Lecz w wykładzie w Montrealu umieścił pierwsze cztery etapy w vajdhi-bhakti a ostatni w

raga-bhakti.

215

duchowemu. By dalej przekazywać wiedze, uczeń

musi wiernie i właściwie przedstawiać słowa swego

mistrza duchowego. Nawet jeśli uczeń posiada

swoje doświadczenie filozofii, wciąż używa tego

doświadczenia w służbie przekazu guru. Jeśli

próbuje poprawiać filozofie, jego połączenie z

parampara jest stracone. Cóż dopiero mówić o

rozmyślnym poprawianiu, przerwa w koncentracji

jest wystarczająca by oddzielić ucznia od mocy

śabda. Jak ostrzega Śrila Prabhupada:

Iluzja jest niezrozumieniem, które powstaje z nie

uwagi podczas słuchania, a oszukiwanie jest

przekazywaniem takiej błędnej wiedzy innym.139

W następnych dwóch rozdziałach, zbadamy ściślej

jak pojawiają się błędy i jak przekaz śabdy jest

zakłócany.

Może powstać pytanie, że nawet jeśli nie pojawiają

się dewiacje lub brak uwagi, jak słowa mogą

przekazywać wiedzę transcendentalną? By przykuć

naszą uwagę do słów musimy je słyszeć lub czytać.

A do tego słowa musza być namacalne, fizyczne.

Jak materialnie utworzone słowa mogą przekazać

nie materialne informacje?

Odpowiedź jest taka, że wibracja słów mistrza

duchowego jest nieskażona fałszywym ego. Takie

139 Śrila Prabhupada, Śri Ćajtanjaćaritamryta, Adi-lila 7.107,

znaczenie

216

jest znaczenie śastramulaka: słowa które są zawsze

zakorzenione w wiedzy wedyjskiej, nawet jeśli są

przekazywane przez namacalne medium (głos, lud

druk) pozostaną czyste - śastramulaka.

Wszyscy wiemy, że dźwięk jest najbardziej

uniwersalnym medium. Na przykład jeśli rozmawiam

prze telefon doświadczam, o wiele więcej niż

cichego głosu w słuchawce. Odczuwam ego, ciepło,

humor, zainteresowanie. W skrócie, doświadczam

osobowości rozmówcy. Ponieważ jego moc jest

ograniczona, jego uśmiech, ciepły uścisk dłoni i tak

wiele innych cech są poza mym doświadczeniem w

rozmowie przez telefon, dlatego nie doświadczam

całej osobowości rozmówcy. Lecz słowa

śastramulaka posiadają szczególna moc by

całkowicie objaśnić źródło wszelkiego

doświadczenia, Kṛṣṇę. Śrila Prabhupada powiedział:

„Ten dźwięk i osoba która go wypowiada są

identyczne.”140

Jako, że ten dźwięk przebija się przez ciemność

fałszywego ego otaczające serce, osobowości Pana i

Jego towarzyszy stopniowo pojawiają się na pięciu

etapach wiedzy. Na etapie transcendentalnym,

każde z słów wibrujące w jakimkolwiek języku jest

znane jako zakorzenione w niebie duchowym

Brahmana. To niebo jest wiecznie wypełnione

140 Śrila Prabhupada, wykład w Bostonie, Grudzień 23, 1969

217

chwałami Pana i Jego wielbicieli.141Zwykłe słowa

laukika, kiedy są wypowiadane z pozycji Brahmana,

skąd pochodzą, przekazują Prawdę Absolutną.

Ale jak może osoba będąca na etapie pratyakṣa w

racjonalny sposób uwierzyć w duchową moc słów

wypowiadanych przez brahmavit (znającego

Brahmana)? Osoba Boga nie jest bezpośrednio

widziana poprzez pratyakṣe, dzięki słowom, które

go opisują. Lecz dowodem na działanie jego mocy

jest rezultat tych słów. Miejsce w którym pali się

ogień, ciepło ognia, i osoba dbająca o ogień są tak

samo odpowiedzialni z ciepło w pokoju w czasie

zimowej nocy. Śpiąc w tym pokoju nie widzę w

czasie nocy w jaki sposób ogień się pali, ani też nie

widzę kto dogląda ognia. Ale dowodem na to jest

rezultat, pokój nie jest zimny tej nocy.

Podobnie Śrila Prabhupada powiedział, że moc

duchowego dźwięku, moc osoby wypowiadającej

ten dźwięk, moc samego Kṛṣṇy, może być

zrozumiana dzięki „duchowemu ciepłu”142 Kiedy ktoś

jest ogrzany przez moc duchowego dźwięku,

odczuwa transcedentalne szczęście. Zadawalanie

zmysłów oraz spekulacja umysłowa, które to

141 Wedanta sutra 2.3.15: ćaraćara-vjapasrjas tu sjat tad-

vjapadeśo’; bhaktas tad-bhava-bhavitah.: „Będąc znanym ze słuchania wedyjskej śabda, każde słowo jest imieniem Pana,

ponieważ mieszka On we wszystkich ruchomych i nieruchomych przedmiotach’. 142 Śrila Prabhupada, wykład w Bostonie, wrzesień 23, 1969

218

chłodzą serce i powodują cierpienie, pozostają

rozproszone jak tylko serce jest zalane szczęściem

świadomości Kṛṣṇy.

Gdzie jest znaczenie słów?

Ktoś może powiedzieć - „Mówisz, że duchowy

dźwięk posiada moc objawienia Boga. Mówisz, że

namacalnym dowodem jest szczęście słuchania tego

dźwięku. Potem zaś powiedziałeś o wyższych

etapach wiedzy, które mają przyjść później. Cóż, ja

nie czuje żadnego szczęście ze słuchania

wedyjskiego dźwięku, ponieważ szczerze mówiąc

jestem sceptyczny co do tego, że słowa mogą

odnosić się do czegoś wyższego niż pratyakṣa. Żeby

słowo było zrozumiane, musi mieć znaczenie które

mogę odnieś do doświadczenia. Mówisz o

transcedentalnych postaciach. Moje doświadczenie

mówi mi, że wszystkie formy są materialne,

zniszczalne i ograniczone. Cóż to jest „wieczne ja”?

Wszystkie „ja”, które ja znam umierają. Jak

ktokolwiek może pojąć te tajemnicze znaczenia,

które nadajesz słowom? Nie mogę ich

zaakceptować, i dlatego nie czerpie żadnego

szczęście z tego co mówisz. Poza twoim „dowodem

ze szczęścia”, które w ogóle mnie nie przekonuje

ani też mnie nie dotyczy, czy możesz podać

sensowny powód dlaczego myślisz, że tak zwana

219

transcedentalna wiedza może być przekazana

poprzez język mojego doświadczenia?

Zanim jednak rzucimy wyzwanie sensowności

duchowego dźwięku, osoba będąca na etapie

pratyakṣa powinna wyjaśnić jak słowa przekazują

wiedzę w obrębie jego doświadczenia.143 Słowo

samolot nie odnosi się tylko do wehikułu

wyposażonego w dwa skrzydła, których sam

doświadczyłem. Odnosi się również do pierwszego

biplanu braci Wright i japońskich nurkujących

bombowców, które zaatakowały Pearl Harbor. Tych

nigdy nie widziałem. Odnosi się to również do

tysiąca innych samolotów, których również nie

widziałem. Każdy przykład dwuskrzydłowego

wehikułu w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości

nazywany jest „samolotem”, lub innym

ekwiwalentem w innych językach – Flugzueg w

niemieckim, biman w bengali, itd. Każda osoba na

ziemi, która zna współczesną cywilizacje wie

natychmiast co oznacza słowo samolot, i może

powiązać je z każdym przykładem, który napotka.

Mimo to każda osoba na ziemi posiada tylko

niewielkie doświadczenie wszystkich samolotów

istniejących na ziemi.

Więc stwierdzenie, że osoba na etapie pratyakṣa

może zrozumieć tylko słowa w zakresie swego

143 Argumenty te i następne pochodzą od Thomasa Nagel

What does it All Mean?, 1987, rozdział 5

220

doświadczenia nie pasuje do naszego łatwego

zrozumienia słowa „samolot”. Nasz pratyakṣawadi

może potem argumentować z pozycji,

anumanawadi: „W rzeczywistości, słowo „samolot”

jest pojęciem, „ogólnością”, która zawiera wszystkie

przykłady skrzydlatych maszyn. Gdy słyszymy słowo

„samolot” odnosimy się do tego pojęcia. I dlatego

rozumiemy to słowo”

Ale to jeszcze bardziej komplikuje sprawę. Przedtem

mieliśmy słowo i niezliczone przykłady. Teraz mamy

słowo, przykłady i pojęcie. Dlaczego słowo, które

jest tylko pewnym dźwiękiem lub znakiem na

papierze, przywołuje pojęcie w naszym umyśle?

Czym w istocie jest pojęcie? Dlaczego pojęcie

„samolot” zawiera wszystkie przykłady? Dlaczego

słowo „samolot” pasuje do jakiegokolwiek lub

wszystkich niezliczonych przykładów? Te kłopotliwe

pytania prowadza nas do wniosku, że jest

tajemnicza moc kryjąca się za słowami, której to

nasza percepcja z pozycji myśli nie potrafi uchwycić.

Być może łatwiej będzie zapytać: „Gdzie znajduje

się znaczenie słowa „samolot”? Wiadomo jest, że

nie jest tylko umiejscowione w naszym

doświadczeniu. Ani też nie jest na żadnej półce z

tyłu naszego umysłu, jeśli to miała być koncepcja.

Nie musze sprawdzać jakiegoś mentalnego słownika

za każdym razem kiedy słyszę słowo „samolot”. Bez

najmniejszego wysiłku umysłowego, wiem czym jest

221

samolot. Znaczenie przekracza czas i przestrzeń,

nawet dualność prawdy i fałszu. „Samolot na niebie”

oznacza to samo czy odnosi się do lotu, tu i teraz,

czy lotu dziesięć lat temu, czy przyszłego lotu, czy

też do lotu który jest wyobrażeniem. Oznacza to, to

samo jeśli nawet mówca kłamie o tym samolocie na

niebie, którego tam nie ma. Dlaczego my – tysiące,

setki milionów ludzi – natychmiast rozumiemy

znaczenie „samolotu” we wszystkich tych

przypadkach?

Teraz, poprzez powiedzenie „samolot Vaikunthy w

niebie duchowym”, słowo „samolot” nie traci nagle

znaczenia. Znaczenie jest jasne tak samo jeśli by

chodziło o samolot poza naszym doświadczeniem.

Być może kilka szczegółów powinno być

wyjaśnione. Ten szczególny samolot Vaikunthy, jest

poza zwykłym doświadczeniem, ponieważ jest

wieczny i zrobiony z czystej świadomości. Inny

samolot, pierwszy, którym polecieli bracia Wrights,

również jest poza zwykłym doświadczeniem,

ponieważ już nie istnieje, ponieważ został

zbudowany z drewna i prefabrykatów, których już

nie ma. W obu przypadkach, słowo „samolot”

przekazuje doświadczenie. W żadnym przypadku nie

postrzegamy dlaczego słowo „samolot” przekazuje

znaczenie.

Logika, która mówi „Nie mamy doświadczenia

samolotu z Vaikunthy, dlatego taka rzecz nie może

222

być zrozumiana”, może być zaaplikowana do setek i

tysięcy innych przykładów słowa „samolot”, w

których nie mamy doświadczenia: japońskiego

nurkującego bombowca, Spirit of St. Louis, czy też

pasażerskiego samolotu Air Bhutan. Pomimo jednak

logiki sceptyka, my naprawdę rozumiemy czym są

te samoloty poprzez medium słów. Możemy nie

mieć zbyt dużej wiary w słowa mówiące o

samolotach Vaikunthy, tak jak posiadamy wiarę w

źródła mówiące o materialnych samolotach. Ale to

nie czyni nas ludźmi o wyższym rozumie. Po za tym,

my nie znamy powodu dlaczego wiemy co znaczy

słowo „samolot”.

Podobnie , wiemy czym jest forma bez zrozumienia

dlaczego. Wiemy czym jest „ja” bez wiedzy

dlaczego. Tak jak z „samolotem”, a znaczenie

„formy” i „ja” nie są ograniczone w naszej

ograniczonej percepcji szczególnych przykładów

materialnych form i ciał. Nie są też poszczególnym

pojęciem w naszych głowach. Na przykład, nikt nie

myśli że jest samochodem, jeśli nie jest szalony.

Mimo to jeśli samochód zderzy się w korku, mogę

spontanicznie krzyczeć: „Uderzyłeś mnie!”. Ktoś

inny kto słyszy to zdanie natychmiast rozumie co

mam na myśli, nawet jeśli „mnie”i „samochód” są

różnym pojęciami. „Uderzyłeś mnie” przekracza

zarówno doświadczenie (ponieważ ja nie jestem

samochodem) i pojęcie (ponieważ nie wyobrażam

223

sobie, że jestem samochodem). Mimo to znaczenie

jest przekazane.

Gdy nasz pratyakṣawadi argumentuje „Nie mogę

zrozumieć co masz na myśli kiedy mówisz

„transcedentalna forma”, ponieważ nie ma żadnego

takiego doświadczenia, możemy go zapytać jak

rozumiesz stwierdzenie o ludzkich formach sto lat w

przyszłość. Każda rozmowa o formach w przyszłości

przekracza nasze teraźniejsze doświadczenie form.

Oryginalny sens języka.

Wittgenstein napisał: „język jest wehikułem

myśli”.144 Potwierdza to wersja wedyjska. Lecz

pytanie pozostaje bez odpowiedzi. Kogo myśli

wyraża język? Można przypuszczać, że myśli

ludzkości, skoro Wittgenstein powiedział, że język

jest tylko grą, w którą ludzie grają. Jeśli to jest

prawdą, ludzkość powinna być w stanie wyjaśnić

dlaczego słowa posiadają znaczenie, czym jest

znaczenie i czym jest idea. Lecz nie ma żadnej

144 Ludwig Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, 1953, s. 329

224

jasnej odpowiedzi nawet od największych

euredytów.145

Wersja wedyjska jest taka, że przekaz tylko

zwykłych tematów jest tylko drugorzędną funkcją

języka. Głównie, chodzi tu oto, że istnieje

transcendentalny sens w języku. Słowa mają swoje

źródło w sercu Najwyższej Osoby Boga. Oznaczają

one tylko to co Kṛṣṇa chce by one oznaczały. Kena

Upaniṣad wyjaśnia 1.2:

śrotasja śrotram manaso mano yad

vaćo ha vaćam sa u pranasya pranah

ćaksus ćaksur atimućya dhirah

pretyasmal lokad amryta bhavanti

Pan jest uchem w uchu, umysłem w umyśle, mową

mowy, oddechem oddechów i okiem oka. Wiedząc

to porzucają myślenie: „To ja słucham, myślę,

mówię, oddycham i widzę”

145 W.V. Quine , który uchodził za jednego z najbardziej wpływowych amerykańskich filozofów dwudziestego wieku,

jeśli chodzi o kwestie dlaczego słowa posiadają znaczenie: „Nie widzę żadnej możliwości precyzyjnej odpowiedzi, ani też

potrzeby takiej odpowiedzi”. Jeśli chodzi o to czym jest

znaczenie ,powiedział: „ Jasnym jest, że znaczenie i idee są tym samym”. O ideach powiedział: „Sposobem na rozjaśnienie

naszych idei nie jest mówienie czym są idee.” Jego konkluzja brzmi: „Nie ma miejsce na idee w nauce”. Z Quiddities, 1987,

w rozdziale Znaczenie i Idee.

225

Mądrzy przekraczają ten świat i stają się nie

śmiertelni.

Pragnienie by latać skrzydlatym wehikułem jest

oryginalnie pragnieniem Kṛṣṇy. Wspaniałe samoloty

Vaikunthy są wiecznymi sługami tego pragnienia.

Cokolwiek Kṛṣṇa zapragnie w swoim umyśle

natychmiast staje się prawdą i istnieje samo z

siebie, dlatego nazywany jest Satjasankalpa.146 I

dlatego jego samoloty są pełne znaczenia i

prawdziwe poza relatywną ludzką myślą. Są one

wieczną cechą boskich wspaniałości Vaikunthy. Te

chwały przenikają niebo duchowe jako

transcendentalna wibracja.

Ta sama wibracja napełnia egoistyczne potrzeby

głęboko w sercu ludzkich istot. Wytwarza ona

miliony imion i form w umyśle, zawierające słowo

„samolot” i formę skrzydlatego wehikułu.

Zaabsorbowany materialnym przedstawieniem

„samolotu” w świadomości, człowiek rozwinął,

poprzez gjane-karma (teorie i eksperyment),

subtelne słowo i forme w fizyczne przykłady

samolotów, które dziś widzimy.

W skutek naszej inklinacji ku iluzji, używamy słów

Kṛṣṇy, które nam dał dla celów innych niż Jego

przyjemności. Ale właściwym celem słów – czy to

146 Patrz dla przykladu Śrimad Bhagavatam 11.1.5 i 11.15.26

226

będzie „samolot”, „forma”, i „jaźn”, czy cokolwiek

innego – jest gloryfikowanie Pana, Jego rozrywek, i

Jego wielbicieli, którzy podzielają Jego boskie cechy.

Gdy są w ten sposób użyte, moc tych słów

przywołuje znaczenie, które transcenduje nasze

zmysły, umysły, czas, miejsce, okoliczności a nawet

relatywna prawda i iluzja na etapie aprakryta, jest w

pełni zrealizowana jako Absolutna Rzeczywistość.

Gdy używamy słów dla innych celów, ich moc wiąże

nas do tymczasowych względności.

Jest to godne pożałowania, że nieszczęśliwi ludzie

nie omawiają opisów planet Vaikuntha, lecz

angażują się w tematy, które nie są warte

słuchania, i które oszałamiają ich inteligencje. Ci,

którzy porzucają tematy związane Vaikunthami, a

rozmawiają o świecie materialnym, rzucani są w

najciemniejszy region ignorancji.147

U materialisty, inteligencja ogarnięta przez działanie

jego oszukańczych zmysłów, nie może rozpoznać

Ciebie całkowicie, chociaż zawsze jesteś obecny w

zmysłach i sercu oraz wśród obiektów jego

percepcji. Nawet gdy kogoś zrozumienie zostało

okryte przez Twoją moc iluzoryczną, jeśli osiągnie

wiedze wedyjską od Ciebie, najwyższego mistrza

duchowego wszystkich, osiągnie bezpośrednie

doświadczenie.148

147 Śrimad Bhagavatam 3.15.23 148 Śrimad Bhagavatam 12.8.48

227

Rozdział IV

Debata o sposobach wiedzy

A teraz Dr. Viśva Paragdrsti (naukowiec), Vedasara

dasa (Bhakti – Vedantist), Khagaksa (religijny

racjonalista), Vidyaviruddha (impersonalistyczny

monista) oraz Svapnaratri (subiektywny idealista),

będą dyskutować niektóre z tematów omawiane w

poprzednich rozdziałach.

Dr. Paragdrsti: Faktem jest to, że naukowcy nie

są ideologami. My wszyscy, kobiety czy mężczyźni,

jesteśmy praktyczni i większość z nas nie jest

zainteresowana filozofią. I myślę, że dlatego Paul

Feyerabend oświadczył w 1975, że jedyną zasadą

postępu dla naukowców jest formuła - „cokolwiek

jest możliwe”. Jako naukowiec sądzę, że dlatego

nauka jest taka ekscytująca.

Wśród szerokiego wachlarza różnych dyscyplin

znajdziesz zwolenników chrześcijaństwa, Vedanty,

platonizmu, dualizmu kartezjańskiego, logicznego

pozytywizmu, materializmu, idealizmu,

funkcjonalizmu, fenomenologii i innych. Ale

naukowcy podzielają wspólny mianownik, którym

228

jest etyka naukowej pracy: wyjdź poza swoją

teoretyczną podbudowę, wejdź do laboratorium lub

na pole?, i uzyskaj twarde dane, z którymi reszta

świata może coś zrobić. Takie jest kryterium. Myślę,

ze metoda wiedzy musi być sprawdzona przez to co

czyni dla reszty świata.

Nauka to coś co działa. I to co ważne jeśli chodzi o

społeczność naukowców, co odróżni nas od ludzi

religijnych, a nawet od filozofów, jest że my

sprawiamy, że to działa, w innym wypadku nie

mamy czasu na to. Jasne jest, że musi to zostać

poddane krytyce – tak, surowej i

bezkompromisowej. Ale to w taki sposób wiesz czy

coś działa. Hermetyczna logika, czysta teoria, zawiłe

teorie, tajemna mądrość z starożytnych pism, nie

robią na mnie żadnego wrażenia. Po prostu daj mi

cos przejdzie przez testy. Wtedy ja to użyje.

Pośród moich przyjaciół naukowców, nie znam ani

jednego, który nie wierzy że wszechświat jest

rządzony obiektywnymi prawami, z których możemy

wydedukować wszystkie inne fenomeny. Na

podstawie tego poglądu, stwarzamy wielkie teorie.

By zobaczyć ten wielki obraz, musisz indukcyjnie

badać co tam jest, krok po kroku. Zobacz co działa,

co jest rzeczywiste, i jak te wszystkie części pasują

do siebie, i w ten sposób dedukcyjna logika

wszechświata jest zamanifestowana.

229

Vedasara dasa: Dziękuje, Dr. Paragdrsti, za twoją

obronę metody współczesnej nauki. Muszę

powiedzieć, z całym szacunkiem, twoje uwagi

potwierdzają naszą analizę metody współczesnej

nauki. Powiedziałeś, że jest pewne dno w nauce, i

jest nim uzyskiwanie rzeczywistych namacalnym

rezultatów w laboratorium pola działania – z

rezultatami tymi świat może zrobić coś

praktycznego. Na podstawie tego, uważam, że masz

na myśli technologie, które wspomagają materialne

życie. Ale życie materialne jest w rękach śmierci,

ostatecznego cierpienia. W momencie śmierci, nie

możemy polegać na technologii. W takim razie w

jaki sposób technologia jest rzeczywistym zyskiem?

Jakiekolwiek rezultaty mogą się pojawić w skutek

metody naukowej, nie odpowiadają na rzeczywiste

pytania życia: dlaczego się narodziłem, dlaczego

musze umrzeć, i jaki jest cel tego tymczasowego

życia? Cytowałeś Feyerabend „cokolwiek idzie” tak

jakbyś chciał powiedzieć, że metoda naukowa

oznacza dowolność. W rzeczywistości miałeś na

myśli to, co ktoś powiedział w innym stwierdzeniu,

„nie ma żadnej metody”. Zgadzam się. Nauka nie

jest idealistyczna, zarówno w metodzie jak i celu.

Powiedziałeś, że naukowcy nie są ideologami.

Zasugerowałeś, że nastawienie nauki wynika z

filozoficznej niepewności. Myślę, że to do czego się

zbliżasz to, to że filozofia nauki jest niepewnością.

230

Nauka nie wie, że z czymkolwiek ma do czynienia

jest faktem.

Herbert Feig, wiodący filozof nauki, przyznał, że

wszystkie teorie naukowe zostały „stworzone

fałszywie”. Mimo to naukowcy kontynuują, nowe

teorie. To dlatego naciskamy na to, że cały wysiłek

naukowej indukcji jest hazardem.

Khagaksa: Chciałbym na to odpowiedź. Vedasaro,

ty i ja podzielamy teistyczny pogląd na świat. Lecz

w przeciwieństwie do ciebie, stanowczo podzielam

pogląd, że z wiedzy części o rzeczy, możemy

wyprowadzić słuszne indukcyjne wnioski o całości

rzeczy. Mogę ci przypomnieć, Vedasaro, że twój

aćarja Śrila Prabhupada, nauczył tej samej rzeczy

kiedy powiedział, że przez sprawdzenie

pojedynczego ziarna ryżu może wykazać, że cały

garnek jest ugotowany. Wydaję się, że chcesz

patrzeć tylko na cały garnek, a nie na pojedyncze

ziarenko. Oczywiście wiemy, że żadne ziarenko nie

może stanowić całego garnka. Ale nie oznacza to,

że powinniśmy odrzucić świadectwo ziarenka ryżu o

całym garnku. Powinniśmy się nauczyć jak

sprawdzać całość dzięki indukcji.

Jest tak wiele religijnych osób na świecie, tak wielu

filozofów, naukowców, i innych ludzi którzy

posiadają wgląd w sens życia. Żaden z nich nie ma

całej prawdy. Ale od każdego z nich możesz

231

otrzymać poczucie prawdy, która pomoże ci

zobaczyć całą prawdę o garnku. Musisz mieć

otwarty umysł.

Sugeruje tobie, być może o tym zapomniałeś, w

twojej filozofii świadomości Kṛṣṇy użyteczność jest

zasadą. Dr. Paragdrsti mówił, że podskórną zasadą

nauki jest praktyczność. Więc czy Śrila Prabhupada

nie miał tego samego na myśli kiedy powiedział że

użyteczność jest zasadą? W użyteczności masz

możliwość powszechnego zrozumienia między Kṛṣṇą

a współczesną nauką. Niepotrzebnie zamknąłeś się

na dobro płynące z metody indukcyjnej, które może

być użyte w służbie dla Kṛṣṇy. Powiedziałeś, że

metoda naukowa jest hazardem cóż, ja mówię, że

twoja metoda jest dogmatyczna.

Vedasara dasa: Zgadzamy się, że użyteczność jest

zasadą. Współczesna nauka i technologia może być

użyta w służbie dla Kṛṣṇy, co do tego nie ma

wątpliwości. Ale użyteczność nie oznacza, że wiesz

tylko jak używać rzeczy. Musimy wiedzieć dlaczego.

Jakimkolwiek byłbyś ekspertem w używaniu

techniki, jeśli użyjemy energii Kṛṣṇy w złych

intencjach to pozostaniemy w oceanie

powtarzających się narodzin i śmierci. Śrila

Prabhupada nauczał, że dlaczego użyteczność jest

zrozumiana poprzez podstawę, esencje i siłę naszej

intencji. Intencja służenia mayi jest oparta na

232

materialnym instynkcie (svabahava), co jest naszą

ignorancją. Ale intencja by służyć Kṛṣṇie jest oparta

na wiedzy – przykładem są książki czystego

wielbiciela, Śrila Prabhupada. Wielbiciele czasami

czytają inne książki by nauczyć się jak robić pewne

rzeczy. Ale rzeczywistą podstawą intencji nie jest

jak ale dlaczego my robimy rzeczy. Istota naszych

intencji jest widziana w tym jaki przekaz dajemy

poprzez użycie energii Kṛṣṇy. Materialistyczna

użyteczność przekazuje tylko egoizm, „ja” i „moje”.

Ale istotą użycia energii Kṛṣṇy przez wielbiciela, jest

taka, że Kṛṣṇa jest Najwyższą Jaźnią, i wszystko

należy do Niego. Dlatego nauczanie esencji

świadomości Kṛṣṇy jest esencją. Siła, która umacnia

świadome Kṛṣṇy użycie jest intencja. Czystość

zależy od anurakta (przywiązania do guru), nie od

svabhava-rakta (przywiązania do naszych

materialnych inklinacji)

Jeśli chodzi o twój przykład jednego ziarna i całego

garnka ryżu, w następujący sposób Śrila

Prabhupada wyjaśnił tą analogię:

Zatem wszystko, co posiadasz, to samo posiada

Bóg. Różnica jest taka, że ty jesteś jak kropelka z

morza, a On jest ogromnym morzem. To wszystko.

Wielka ilość. Ilościowo jesteśmy różni, ale

jakościowo jesteśmy jednym. Ta sama cecha... Jeśli

gotujesz ryż, bierzesz jedno ziarenko ryżu i

233

sprawdzasz czy jest miękkie, jeśli jest miękkie,

wtedy cały garnek ryżu jest ugotowany.149

Śrila Prabhupada nie jest za indukcją, choć używa

analogii gotowania ryżu, nie odnosi się to do

materialnego doświadczenia czy eksperymentu. Nie

możesz sprawdzić, „Że t co masz, to samo ma

również Bóg”, poprzez próbę i błędy. Pamiętaj, że

indukcja jest logiką empiryzmu. Czy możesz

empirycznie sprawdzić, że to co masz, również

posiada Bóg? Nie, musisz przyjąć na podstawie

autorytetu, że Bóg istnieje, On jest przyczyną, i że

ty jesteś związany z Bogiem tak jak skutek związany

z przyczyną. Wtedy, poprzez użycie dedukcyjnego

rozumowania, możesz więcej zrozumieć na temat

naszego związku, ukazanego przez śastre.

Nawet jeśli weźmiesz ten przykład ryżu i garnka,

jako lekcje bardziej filozoficzną, nie tylko o

gotowaniu, musisz zaakceptować autorytet, że

jedno ugotowane ziarno oznacza, że cały garnek

jest ugotowany. Jeśli to zaakceptowałeś, możesz

wydedukować wniosek o każdym garnku ryżu tylko

poprzez sprawdzenie jednego ziarenka. Jeśli

przyjmiesz indukcyjne instancje, wtedy przykład z

garnkiem może być tylko hipotezą. Wtedy hipotezą

będzie musiała zostać sprawdzona poprzez

149 Śrila Prabhupada, wykład z Bhagavadgity Bombaj maj 12,

1974

234

sprawdzenie każdego ziarenka ryżu z garnka by

udowodnić, że jedno ziarenko jest sprawdzeniem

ich wszystkich.

Ostatecznie, pytanie nie brzmi dlaczego wielbiciel

Kṛṣṇy nie może używać logiki indukcyjnej. Jest to

powszechna, logika codziennego dnia, i oczywiście

używamy jej w służbie dla Pana. Dla przykładu, w

1966, kiedy ISKCON był dopiero tylko sklepem w

Nowym Jorku na Second Avenue, Śrila Prabhupada

wysłał ucznia do firmy IBM. Gdyż usłyszał o jej

polityce sponsorowania maszyn do pisania dla

instytucji edukacyjnych, posłał wielbiciela by

poprosił o taką maszynę. Możesz powiedzieć, że był

to pewien rodzaj indukcyjnego hazardu by prosić

IBM, z ramienia takiego małego, nieznanego i

całkiem niespotykanego towarzystwa jakim byliśmy

wtedy. Przedstawiciel firmy odmówił,

powiedziawszy, że ISKCON się nie kwalifikuje. Mimo

to nie było żadnej straty w próbowaniu. Choć nie

uzyskał maszyny do pisania, do dzisiejszego dnia

ten wielbiciel uważa, się za szczęśliwego, gdyż miał

szansę służenia Śrila Prabhupadzie w ten sposób.

Śrila Praabhupada zachęcał swoich uczniów do

podejmowania ryzyka w celu nauczania. Istnieje

więc wiele możliwości używania metody indukcyjnej

w służbie dla Kṛṣṇy.

235

Kwestią,, która tu omawiamy jest pytanie - czy

metoda indukcyjna jest właściwą metodą uzyskania

wyższej wiedzy? Wedyjska odpowiedź brzmi - nie.

Na podstawie pratyakṣa i anumana, nie wysuniemy

hipotezy czym może być oryginalna przyczyna

percepcji zmysłowej. Wiedza o tym, substancja

rzeczywistości, przychodzi do nas jako śabda. Kiedy

indukcja jest zastosowana do śabdy wtedy

natychmiast udaremniamy nie właściwe

zrozumienia, jak potwierdza to Śri

Ćajtanjaćaritamryta, Madhja-lila 6.137

svataḥ-pramāṇa veda satya yei kaya 'lakṣaṇā' karile svataḥ-prāmāṇya-hāni haya

Stwierdzenia wedyjskie są w oczywisty sposób

prawdziwe. Cokolwiek jest tam powiedzenie, należy

to zaakceptować. Jeśli interpretujemy je stosownie

do własnych wyobrażeń, autorytet Wed ulega

natychmiastowemu unicestwieniu.

Vidyaviruddha: Ale jest wiadome, że istnieje etap

kiedy osoba wystarczająco nauczyła się wiedzy

wedyjskiej, wtedy wyjaśnia ona śastra-prāmana z

własnego zrozumienia – aporoksa. Nie widzę by

była różnica między tym a wyobraźnią.

Vedasara dasa: W znaczeniu do tego wersetu,

który wspomniałem, Śrila Prabhupada pisze, że

236

wyobrażenie pojawia się z naszych intencji („co

chcemy zrobić”). Intencją naukowca jest wzięcie

materialnej natury pod swoją kontrolę, co się

manifestuje w jego próbach zmierzenia materii

przez obserwacje i wyobrażenie. Podobnie, kto

próbuje zmierzyć wedyjską wiedzę ma złą intencje.

Jego mierzenie jest wyobrażeniem. Ale aporoksa,

czy też vicara filozoficzna spekulacja, nie próbuje

ograniczyć Absolutnej Prawdy do ludzkich

ograniczeń. Sri Ćajtanjaćaritamryta Madhja-lila

21.16 wyjaśnia:

seha rahu — vraje yabe kṛṣṇa avatāra tāńra caritra vicārite mana nā pāya pāra

Oprócz wszystkich argumentów, logiki i

negatywnych i pozytywnych procesów, kiedy Pan

Kṛṣṇa był obecny jako Najwyższa Osoba Boga w

Wryndawanie, nie można było znaczeć ograniczeń

Jego mocy poprzez studiowanie jego cech i

czynności.

Vidyaviruddha: Zgadzam się, że wedyjska wiedza

jest ogromna jak ocean. Saśtry mówią ekam sad

vipra bahudha vadanti, prawda, choć jedna była

opisana różnie przez różnych mędrców.150 Mędrcy

są ludźmi, ludzie są ograniczeni, także żadne

wyjaśnienie mędrca nie może przedstawić czystej,

150 Ryg-weda 1.164. 46

237

oryginalnej Wedyjskiej intencji. Oni wszyscy muszą

wypełnić przerwy w ich ograniczonym

doświadczeniu jakąś ilością interpretacji,

wyobrażeń. Dlatego mamy tak wiele różnych

wyjaśnień od różnych guru. Ale to wszystko jest w

porządku, ponieważ Wedy są przeznaczone do tego

by je wyjaśniać różnie. Mają nieograniczone

znaczenie, nie myślę że autorytatywne podejście,

które ty masz usprawiedliwia prawdziwą tradycję

Wedyjską, która zawsze jest otwarta na nowe idee.

Vedasara dasa: Intencja Wed jest jasna:

zatrzymać umysłową spekulacje. Różne rodzaje

umysłowej spekulacji, żonglerka słowna i blef jest

jasno zdefiniowane w Vedach, i jako takie są jasno

odrzucane. Na przykład, mamy werset 4.30 z Manu

samhity:

pasandino vikarma-sthan baydala-vratikan ćhathan

haitukan baka-vrtims ća vadmatrenapi narćayet

Nie powinno się oddawać honoru, nawet w słowach,

paszandim (tym którzy twierdzą, że Boga można

wielbić w jakiś wyobrażony sposób) wikarmim (tym

którzy popełniają grzeszne czynności), baidala-

wratikas (tym których medytacja jest jak kota przed

dziurą myszki), śathas (tych którzy są hipokrytami),

haitukas (metafizyków którzy próbują uczynić saśtre

sługą indukcyjnej logiki ) i baka vryttis (ludzi, którzy

238

się zachowują jak przebiegłe czaple i mim to myślą,

że są wyżsi od hamsa, podobnych łabędziom

wielbicieli.)

Co sprawia, że spekulatorzy mówią w ten sposób?

To fałszywe ego, inny termin ignorancji. Są

ignorantami, mimo to wydają opinie, starając się

wyprzeć innych. Doskonały wedyjski mędrzec jest

pratibuddha-vastu. Wie, że Kṛṣṇa, a nie ego, jest

samą substancją (vastu)

To wastu, Pan Sri Kṛṣṇa, jest nieograniczonym

oceanem wspaniałych cech. To prawda, różni

mędrcy wyjaśniają Go z różnych punktów widzenia

– jednak pamiętajmy robią tak nawet nie dla samej

argumentacji, po prostu chcą odeprzeć teorie

innych. To jest egoizm. Aćarjowie w linii sukcesji

uczniów nie walczą z wyjaśnieniami poprzednich

aćarjów. Podawany jest przykład drogocennego

klejnotu, który odbija światło różnego koloru

zgodnie z tym z jakiego miejsca jest oglądany.

Mogą powiedzieć, że jest to zielony kamień, lub że

to jest czerwony kamień, ale jeśli naszym celem jest

gloryfikowanie substancji – tego wspaniałego

klejnotu – nie ma okazji na argumentacje.

Podejście argumentacyjne spekulatorów jest

potępione w Mahabaracie jako będące apratistha,

239

bez żadnej podstawy lub fundamentu.151 To

wprowadza kogoś do w cień Wedyjską wiedzą.

Zagubiony w cieniu, ktoś wyobraża sobie, że

mędrzec jest kimś kto ma tylko inną opinie od

innych mędrców. Dla kogoś kto jest zgubiony w

cieniu, różne Wedyjskie teksty są pełne

sprzeczności. Dla kogoś zagubionego w cieniu,

rzeczywisty cel Wed – Pan Kṛṣṇa – nigdy nie zostaje

odnaleziony, ponieważ ktoś zajmuje się

rozdzielaniem włosa na czworo.

Svapnaratri: Chciałbym zaznaczyć pewien punkt

jeśli chodzi o logikę Vedanty. Jeśli dobrze

zrozumiałem, wyznawcy Wed, myślą oni że ich

logika jest unikalna i że jest to jedyna prawdziwa

logika indukcyjna. Podawany w był przykład z

Vedanta-sutry. Logika ta brzmi, że cel życia musi

151 Mahabharata (Vana-parva 313.117) tarko pratisthah śrutayo vibhinna

nasava munir yasya matam na bhinnam

dharmasya tattcvam nihitam guhayam mahajano yena gatah sa panthah.

Suche argumenty (tarka) nie prowadzą do konkluzji (apratisztha). Osoba, której opinia nie różni się od innych nie

jest uważana za wielkiego mędrca. Po prostu przez studiowanie Wed, które są bardzo różne, nie sposób dojść do

słusznej ścieżki poprzez, które właściwie zasady religijne są

rozumiane (dharma). Właściwa prawda religijnych zasad jest w nie fałszowany sposób ukryta w sercu samo zrealizowanej

osoby. (mahadźana). Konsekwentnie, powinno się zaakceptować progresywną ścieżkę jaka zaproponuje

mahadźana.

240

być przyczyną wszystkich przedmiotów pragnienia.

Dlatego cel jest przyczyną i przyczyna jest celem

Powiedziałbym, że ta logika wcale nie jest unikalna.

Filozofowie buddyjscy powiadają asmin sati, idam

bhawati: „Kiedy to jest , to tamto jest.” Teraz, „to”,

przyczyna jest abhutaparikalpa, wyobrażeniem

nierzeczywistości. A „tamto” jest śunyata, pustką.

Innymi słowy, wyobraźnia tworzy wszystkie

przedmioty percepcji, które tak naprawdę są puste.

Zatem przedmiot życia jest tylko naszym

wyobrażeniem. Ale to nawet nie jest przedmiotem,

ponieważ nie istnieje żaden przedmiot. Wszystkie

przedmioty są tylko wyobrażeniem. W ten sposób

jedyną prawdziwą przyczyną jest pustka i jedynym

prawdziwym celem jest pustka. Gdy wyobraźnia

powstaje z pustki, pustka wydaje się mieć przymioty

(atrybuty). Te iluzoryczne przymioty jednocześnie

wzbudzają wyobrażenie. Kiedy to jest, tamto jest.

Dr. Paragdrsti: Teraz, to jest interesujące.

Zgodnie z Nielsem Bohrem, z jego Prawem

Uzupełnienia, jedynie co możemy powiedzieć o

materii opiera się na pomiarach. Materialne

przymioty, których doświadczamy są połączone

relacją przedmiotu obserwacji i metody obserwacji.

Jeśli przejdziesz na jedną lub na drugą stronę, nie

znajdziesz atrybutów.

241

Svapnaratri: Tak, dokładnie oto mi chodzi. Logika

przyczyny jako skutku i skutku jako przyczyny jest

samo oczywista i uniwersalna. Można to zrozumieć z

różnych punktów widzenia, nie tylko Wedyjskiego.

Dr. Paragdrsti: Buddyjska konkluzja nie jest

daleka od zasady Bohra: nie ma żadnej „wielkiej

prawdy”, głębokiej rzeczywistości, o której można

by mówić. Możemy opisać tylko to co nam wydaję

się, że istnieje. Ale nie oznacza to, że nie ma nic do

poznania. Jak powiedział sam Bohr:

„Przeciwieństwem wielkiej prawdy jest również

wielka prawda”

Svapnaratri: Przypomina mi to o starym chińskim

paradoksie wziętym ze snu Czaung-tzy:

„Pewnej nocy śniłem, że jestem motylem,

trzepotałem skrzydłami tu i tam. Nagle się

obudziłem i znów byłem Czaung-tzy. Kim tak

naprawdę jestem? Motylem śniącym, że jest

Czaung-tzy czy Czaung-tzy śniącym, że jest

motylem?” Kiedy powiedziałeś, że przeciwieństwem

wielkiej prawdy jest również wielka prawda,

przypomniałem sobie tę zagadkę. Czy świat jest

snem, czy to ja śnie? Czy to ja jestem snem, i czy

świat mnie śni? Czy też ja i świat śnimy o sobie

nawzajem? Każda z tych rzeczy jest wielką prawdą.

I każda z nich jest tylko snem w tym samym czasie.

Czy ma to znaczenie, którą prawdę śnimy?

242

Vedasara dasa: Dziękuje wam obu za to, że tak

jasno przedstawiliście to, że materialna wiedza

opiera się na ignorancji. Jeśli chodzi o sen o motylu

to historia jest świetna. Jednakże, gdyby Czaung-tzy

żył dzisiaj, byłby prawdopodobnie poproszony o

poszukanie profesjonalnej pomocy. W każdym

wypadku, filozofia nie jest rozsądna. Znamy różnice

pomiędzy śniącym a snem ponieważ kiedy

obudzimy się z naszych snów, jesteśmy tą sama

osobą. Jednej nocy mogę śnić o motylu. Innej nocy

mogę śnić, że jestem królem. Ale każdego ranka

budzę się jako ta sama osoba, którą byłem wczoraj.

To dlatego wiem, że śniłem o motylu, a nie że motyl

śnił o mnie.

Nasze postrzeganie atrybutów nie jest

spowodowane przez wyobrażenie, ale przez vastu,

prawdziwą substancje. Ta substancja jest

Najwyższą Osobą i Jego energią. Ale nasze

postrzeganie Jego jest ograniczone i niedoskonałe.

By zrekompensować naszą ignorancje, my

wymyślamy wyobrażeniowe sposoby by zmierzyć

substancje. Maya (iluzja) wtedy odpowiada na

nasze wyobrażenie i łapie nas.

Dlaczego złodziej chce ukraść? Ta intencja nie jest

niczym innym jak tylko złym nastawieniem wobec

Kṛṣṇy, najwyższego właściciela. Więc podejmuje

243

one wysiłki by ograbić w nocy dom. Maya daje mu

szansę by popełnić przestępstwo. Nie jest tak, że

iluzją jest postrzeganie domu. Wyobraźnia złodzieja

nie stwarza ex nihilo domu by go okraść. Jego

percepcja domu jest spowodowana przez Kṛṣṇę. W

takim razie co wyobraża sobie złodziej? Wyobraża

sobie jak okradnie dom i ucieknie z łupem. Ale

faktem jest, ze podczas kradzieży może być złapany

przez policję, a nawet jeśi nie z pewnością będzie

złapany przez prawo karmy.

Dr.Paragdrsti: Myślałem, że twoje stanowisko jest

takie, ze empiryczne pomiary są wyobrażeniem.

Jednak teraz mówisz, że wyobraźnia złodzieja nie

stwarza domu, który okrada. Ale dom, czy tez każdy

przedmiot który postrzegamy, jest tylko rezultatem

naszego zmysłowego pomiaru nieskończoności i

totalności materialnej energii. Dlaczego teraz

mówisz, że dom jest stworzeniem Boga?

Vedasara dasa: Pan jest przyczyną każdego

postrzeganego obiektu. Innymi słowy, to że my

postrzegamy coś nie jest rezultatem empirycznego

mierzenia. Jest spowodowane przez Kṛṣṇę. Pomyśl

jak np. kubek wypełniony mąką jest aspektem

nieskończonej energii Kṛṣṇy, którą możemy dostrzec

naszymi zmysłami. Będąc aspektem

nieskończoności, ten kubek mąki jest nieskończony,

oznacza to, że nie możemy go nigdy opisać czy też

244

przedstawić całkowicie. Mimo to, widzimy, i

możemy zmierzyć. Mierzenie oznacza jak

oszacujemy rzecz w relacji do innych rzeczy. Kṛṣṇa

objawia się przed naszym umysłem i zmysłami.

Wychodzi na to, że istnieje ważny powód dlaczego

możemy próbować zmierzyć mąkę w kubku. Jest

tak, że Kṛṣṇa sprawia, że pewne przedmioty

pojawiają się w naszej percepcji, po to byśmy mogli

ofiarować Mu to z powrotem. Dlatego też, kiedy

wielbiciel przygotowuje ofiarowanie z pożywienia

uważnie odmierza składniki (takie jak mąka) tak by

jego gotowanie sprawiło zadowolenie Panu. Przy

czym empiryczne sprawdzanie nie jest w stanie

całkowicie oszacować lub opisanie czegoś o czym

mówimy, że jest wyobrażeniem.

Jeśli mówimy o kubku, który odmierza mąkę,

mówimy o mentalnym przedstawieniu ilości mąki.

Nasze przedstawienie łatwo będzie takie, że kubek

jest małą ilością mąki. Ale ta ilość mąki jest

zrobiona z większej ilości pojedynczych części,

których nie możemy zliczyć. Każdy z tych części jest

zrobiona z mniejszych części – chemicznych,

molekularnych, atomowych, subatomowych, i

innych w nieskończoność. Pojęcie kubka jako małej

ilości mąki mówi więcej o stanie umysłu niż o stanie

mąki. Mimo to, mierzenie jest użyteczne i

odpowiednie kiedy zrobione w służbie dla Kṛṣṇy. Ale

245

jeśli nasza intencja wobec przedmiotu jest zła,

wtedy nasze mierzenie tych przedmiotów nie jest

tylko wyobrażeniem, jest zachętą niebezpiecznego

celu życia: dominacją materialnej natury.

Ten cel z powodu naszej svabhavy, niższy instynkt

upadłej duszy, jego ignorancja, czy tez egoizm. Ten

egoista – złodziej dla przykładu – jest albo

ignorantem jeśli chodzi o karę, która czeka na niego

za próbę dominację natury, albo to wie i ignoruje z

powodu pożądania. W cieniach jego ignorancji,

wyobraźnie sprawia, że dostrzegło on wiele

iluzorycznych sposobów by badać i przejmować

władzę nad naturą materialną. Wydaje się że jest to

substancją dzięki łasce maji. Ale maja nie posiada

substancji. Wyjaśnienia przyczyny i rezultatu, które

ty podałeś nie jest oparte na vastu, substancji

rzeczywistości. One są twoim wyobrażeniem,

kierowanym przez maje. Jak powiedział Dr.

Paragdrsti: „Nie ma głębokiej rzeczywistości". Ta

logika bez głębi, bez substancji jest mają - iluzją.

Logika z głębią, z substancją jest Vedantą.

Musisz wpierw wiedzieć czym jest rzeczywistość, by

wyjaśnić czym jest iluzja. Podam praktyczny

przykład, nie możesz wyjaśnić czym są fałszywe

pieniądze dopóki nie wiesz czym są prawdziwe

pieniądze. Tak jak fałszywe są wypaczonym

odbiciem prawdziwych pieniędzy, sfera cienia jest

246

wypaczonym odbiciem sfery substancji. Teraz,

zapytajmy samych siebie, z jakich powodów ludzie

podejmują ryzyko i drukują nielegalne banknoty?

Możesz powiedzieć, że przyczyną jest oszustwo. A

potem, że rezultatem jest iluzja, ponieważ

falsyfikaty nie są prawdziwymi pieniędzmi.

Wydaje się że posiadasz podobną logiczną formułę

do formuły Svapnaratriego "oszustwo jest przyczyną

iluzji. Ale co sprawia, że ktoś chce oszukiwać przez

drukowanie iluzorycznych banknotów? By na to

odpowiedzieć Svapnaratri po prostu odwraca logikę:

iluzja powoduje oszukiwanie. Niemniej jednak, nie

mówi nam to nic konkretnego. Nie wyjaśnia to

dlczego ktokolwiek, oszust czy oszukiwany, widział

jakąkolwiek wartość w fałszywych banknotach.

Odpowiedź jest taka, że prawdziwe pieniądze

posiadają wartość. Uczciwi ludzie dadzą ci za nie

towar. Dlatego dranie będą próbować oszukać nie

świadomych ludzi fałszywymi banknotami. Tak, cały

świat materialny nie jest niczym innym jak tylko

aranżacją oszustów i oszukiwanych. Jakkolwiek

świat nie pojawia się z powietrza dzięki iluzji czy

oszustwu. Jest to zniekształcone odbicie świata

duchowego. Duch jest substancją na której oparty

jest cień.

Vidyavirudha: Nie uważam by twój przykład z

pieniędzmi był właściwy. Prawdziwe pieniądze i

247

falsyfikaty są zrobienie z tej samej substancji -

papieru . A ponadto prawdzie pieniądze czy

fałszywe, oba mogą zostać użyte dla oszukiwania i

iluzji.

Vedasara dasa: Tak może być. Ale to nie oznacza,

że wszystko jest jednym. Różnica między

prawdziwymi pieniędzmi a fałszywymi pozosastaje.

Możemy porównać prawdzie pieniądze do apara-

vidyi Wed. Apara-vidyā jest wiedzą Wedyjską, która

pojawia się w trzech gunach materialnych: logika,

gramatyka, astrologia, medycyna, organizacjia

społeczna, sztuki walki, muzyka, taniec itd. Choć to

wszystko jest materialne to pochodzi od Kṛṣṇy.

Ponieważ jest to wedyjskie, źródłem jest Kṛṣṇa.

Kṛṣṇa jest substancja wiedzy wedyjskiej. Podobnie

pieniądze to tylko papier, ale są poparte substancją

- rządowymi zasobami złota. Kiedy pieniądze są

użyte zgodnie z prawem, rząd uważa je za tak

dobre jak złoto. Kiedy są one użyte by złąmać

prawo, ten sam rząd skonfkuje pieniądze, unieważni

transakcje i ukarze oszusta. Dlatego kiedy apara-

vidyā nie jest użyta dla satysfakcji Kṛṣṇy, wtedy jest

ona mają. Ale kiedy używana jest w służbie dla

Kryszny, jest tak samo dobra jak On sam. Innymi

słowy jest duchowa.

Fałszywe pieniądze są porównawane do avidyi -

całkowitej ignorancji. Ta tak zwana wiedza jest

248

nakierowana na grzeszny cel: jak zabijać zwierzęta i

przygotować mięso do jedzenia, jak uprawiać

toksykanty, jak nakłaniać dziewczęta do prostytucji,

jak uprawiać hazard i spekulacje, nawet w imię

filozofii i nauki. Avidyā powoduję ludzką degradacje,

w przeciwieństwie wedyjska cywilizacja promuje,

krok po kroku ludzkie wzniesienie. Celem wszystkich

celów wedyjskich jest para-vidyā, swiadomośc

Kṛṣṇy.

Kaghaksa: Więc jeśli zadedykujemy sie prawdzie w

naszym codziennym życiu, ujrzymy ją we własciwy

sposób tu w tak zwanym świecie iluzji. To jest

prawdziwa jedność przcyczyny i skutku. Ale prawda

nie może zostać spakowana w ustaloną doktrynę.

Prawda wzywa nas do regularnego przeglądnia i

poprawiania nszych poglądów. Nie mam na myśli

tego, że powinniśmy poprawić ostateczny cel życia.

Zgadzam się z tobą Vedasaro, celem jest oryginalna

przyczyna, Bóg. Ale również po części zgadzam się z

pogłądem Dr. Paragdrsti, że krytyka jet potrzebna

by uczynić postęp w zrozumieniu prawdy.

Poza tym, pisma objawione na podstawie, których

wyznaczamy nasze cele są niezgłębione. Mogę

czytać pismo w jeden sposób, to możesz w inny.

Popraw mnie jeśli się mylę, Vedasaro, ale myślę, że

jeden z awatarów Kṛṣṇy, pan Ćajtanja wyjaśnił tylko

jeden werset z Śrimad Bhāgavatam na sześćdziesąt

249

cztery różne sposoby. Umysł musi przełamać

ograniczone doktryny by odnaleźć cel pism na

końcu podrózy jakim jest życie. Jedynym sposobem

by być pewnym, że nasza ścieżka do celu jest

właściwa jest wystawienie jej na krytykę i wyzwanie

innych, którzy kroczą swoimi ścieżkami.

Vedasara: Bez wątpienia, ponieważ jesteśmy tak

nie doskonali, nawet krocząc po właściwej ścieżce,

możemy się zgubić. A jeśli się zgubimy,

potrzebujemy krytyki. Ale powinna ona pochodzić

od kogoś kto ma wiedzę. Ten kto ma wiedzę wie,

gdzie popełniliśmy błąd. Wie też gdzie powinniśmy

pójść. I pokazuje nam to na mapie. Jeśli się

zgubiłeś jaki jest pożytek z różnych sprzecznych

opini? Próbowanie odczytania mapy przy pomocy

różnych opinii nie jest sposobem by wrócić na

właściwą ścieżkę. Metodą na czytanie mapy śabdy

jest skorzystanie z pomocy tych, którzy znają drogę

– z guru (mistrz duchowy) i sadhu (czysty wielbiciel

Pana). Ta metoda zaprowadźni nas do celu, czy

raczej ta metoda, zadowoli Kṛṣṇę i svayam eva

sphuraty adah, przez Jego łaskę objawi się swojemu

wielbicielowi.

Khagakszo, różnorakie wyjaśnienie wersetu z

Śrimad Bhāgavatam przez Śri Ćajtanję Mahaprabhu

nie jest usprawiedliwieniem inerpretacji śabda przez

250

anumanę. Już powiedziałem, że Śri Ćajtanja

Mahaprabhu nauczał:

Wedyjske stwierdzenia są samo oczywiste.

Cokolwiek jest ustanowione musi zostać

zaakceptowane. Jeśli interpretujemy zgodnie z

naszym wyobrażeniem, autorytet wed jest

natychmiast stracony.

Jak mamy pojąć termin samo "oczywiste” (svatha-

prāmana)? Słonce jest samo oczywiste to jasne. Ale

jak pisma wedyjskie mają być samo oczywiste? To

są książki. Ksiązki zawierają słowa, a wiemy z

doświadczenia, że słowa mówią o rzeczach, i nie są

"rzeczami samymi w sobie”. Na to możemy dobrze

odpowiedzieć „W Vedach słowa są śabda,

duchowym dźwiękiem. Dlatego nie są różne od tego

co oznaczają. Więc następne pytanie jest: "Ale jak

możemy to zrealizować? Samo oczywistość śabdy

nie jest dostępna na początku". To pytanie jak,

samo oczywistość pism wedyjskich ma byc

postrzegana, jest rozstrzygnięte w terminie smaku.

śrimad-bhāgavatamrthanam asvado rasikaih saha

Powinno się smakować znaczenie Śrimad

Bhāgavatam w towarzystwie czystych wielbicieli.

(4 Bhakti rasamryta sindhu 1.2.9)

251

W Bengalu kiedy wielbiciele Kṛṣṇy przyjmują posiłek

wpierw rozdaje się gorzkie warzywo zwane śukta.

Taka jest tam kultura jedzenia. Jest to zdrowe.

Pomaga to na trawienie. Jeśli jednak przybędziesz z

zachodu do Bengalu po raz pierwszy możesz być

tym zaskoczony, a nawet zawiedziony kiedy

będziesz jadł pierwszy kęs prasadam. "O dlaczego

to jest gorzkie? Najpierw chce coś miekkiego

smażonego.” Ale jeśli poznasz kulturę smakowania

prasadam w towarzystwie wielbicieli, którzy ją

znają, szybko ci sie to spodoba. Nie oznacza, że

starcisz swoje własne preferencje kulinarne. Ale jeśli

podążasz tą kulturą, stanie się ona samo oczywista,

i zrozumiesz, że ten sposób przyjmowania posiłków,

zaczynając od rzeczy gorzkich jest najbardziej

zdrowy i satysfakcjonujący.

Podobnie istnieje kultura smakowania pism

świętych, której trzeba nauczyć się od

zaawnsowanych wielbicieli. By naprawdę

zasmakować znaczenia pisma świetego należy

zrozumieć, że jest to różne od łykania faktów w

sobie tylko znany sposobie. Przekaz Bhagavadgity i

Śrimad Bhāgavatam jest samą Najwyższą Osobą

Boga. Więc rozwijanie smaku do słuchania i

omawiania tego przekazu oznacza wchodzenie

głebiej i głebiej w osobowy związek z Kṛṣṇą.

252

Śri Ćajtanji Mahaprabhu jest samym Kṛṣṇą który

przyszedł w roli swego wielbiciela. Pan zstąpił jako

swój wielbiciel by pokazać co naprawdę oznacza

miłość i oddanie dla Kṛṣṇy. Jego wyjaśnienie

jednego wersetu na sześcdziesiąt cztery sposoby nie

było sprawą umysłowej spekulacji. Było to akt

ukazania Jego niespotykanego smaku do Śrimad

Bhāgavatam. Żadne z jego wyjaśnień nie

sprzeciwiało się innym, ponieważ substancja

każdego z nich była ta sama - Kṛṣṇa. Zatem nie

pojawia się tu kontrowersja.

Kiedy grupa wielbicieli spotyka się by omawiać

pismo święte, jeśli są naprawde zaawansowani, ich

wzajemny samk przyciąga ich razem do lotosowych

stóp Pana. Nie oznacza, że każdy wielbiciel w grupie

poświęca swoją opinię. Punkt widzenia nigdy nie

jest stracony, ponieważ cel całego procesu

świadomości Kṛṣṇy jest osobisty. Każdy wielbiciel

ma wieczny i osobisty związek z Najwyższą Osobą,

który staje się jaśniejszy co raz bardziej jak

rozwijamy nasz smak do służenie Jemu. Ale

powszechnym celem w grupie jest zadowolenie

Pana, a nie zadowolenie indywidualnych umysłów.

Interpretowanie pisma poprzez umysłową

spekulacje nie jest zadowoleniem Kṛṣṇy. Nie jest to

służba. Argumentacja podzielonych punktów

widzenia nie może być usprawiedliwiona przez nauki

253

pana Ćajtanji (Jak widzimy w Śri

Ćajtanjaćaritamrycie, Antja-lila, rozdział siódmy, Pan

Ćajtanja nie zaaprobował nowego komentarza do

Śrimad Bhāgavatam wysuniętego przez uczonego

Wallabha Bhatta). W rzeczywistości jest to symptom

braku wyższego smaku. W ten sposób czyjaś

atrakcja jest odciągnięta od służenia Panu a zamiast

tego chce on kontrolować Jego energie. Rezultatem

tego jest agitacja umysłu i zmysłów, co stwarza

podzielone argumenty. Pan Kṛṣṇa potwierdza w

Śrimad Bhagavatam 11.22.6

yāsā vyatikarād āsīd vikalpo vadatā padam prāpte śama-dame 'pyeti vādas tam anu śāmyati

Dzięki interakcji Moich energii powstają różne

opinie. Ale dla tych, którzy skupili swoją inteligencje

na mnie i kontrolują swoje zmysły, różnice w

postrzeganiu znikają, i w konsekwencji sama

przyczyna argumentów zostaje usunięta.

Tak, ponieważ Pan Ćajtanja objawił wiele sposobów

docenienia tego wersetu, możemy go doceniać w

ten sposób. Nie wymyślajmy nowych interpretacji,

które sprzeciwiają się Panu Ćajtanji, a potem

próbujemy bronić siebie poprzez cytowanie Jego

przykładu. Świadomość Kṛṣṇy oznacza

254

wynajdowanie nowych sposobów by imitować

Iśvarę. Świadomość Kṛṣṇy oznacza wyzwalanie się z

zanieczyszczonej svabhavy, poprzez, którą

próbujemy imitować Kṛṣṇe jeśli tylko widzimy taką

szansę. Kṛṣṇa oznajmia w Bhagavadgice - poprzez

słuchanie jego przekazu, umysł staje się

przywiązany do Niego. to jest Yoga. W świadomości

Kṛṣṇy, impulsy umysłu i zmysłów są

podporządkowane w służbie oddania. Kṛṣṇa jest w

centrum naszego życia, a nie namiętne pragnienia,

które zapalają umysł i agitują, sprzecznościami i

argumentami.

Vidyaviruddha: Jestem zwolennikiem Wed. Ale nie

mogę się zgodzić z wieloma rzeczami

z Vedasarą. Mówi on o iśvarze jako przyczynie. Ale

īśvara nie jest prawdą absolutna. Īśvara jest

reprezentowany przez korzeń Wedyjskiej śabdy, co

jest sylabą om lub aum. Litery a-u-m oznaczają

stworzenie, utrzymanie i zniszczenie oraz również

trzy fazy umysłu, głęboki sen, śnienie i

przytomność. To jest materialna świadomość. Tylko

w materialnej świadomości zachodzi logika

przyczyny i skutku. Īśvara jest ostatecznym

pojęciem logicznym. Ale ponad tą koncepcją,

przyczyny skutku istnieje wieczna świadomość tat

tvam asi – „Ja jestem tym” Ponad iśvarą, ponad

logiką, nawet ponad wedyjską śabdą, czysta jaźń

jest absolutna. Każdy z nas tutaj jest jednym w tej

255

absolutnej jaźni. To jest jedyna rzeczywistość.

Wszystko inne jest dualnością, mają, iluzją i trzeba

to porzucić

Vedasara dasa: Więc jeśli jesteśmy jednością,

dlaczego zatem mówisz, że się ze mną nie

zgadzasz?

Vidyāwirudha: To ma miejsce na niższym

poziomie logiki, to że się nie zgadzamy. Na wyższym

poziomie rzeczywistości wszyscy jesteśmy jednym.

Vedasara dasa: Zatem jeśli niższy poziom jest

tylko dualnością i iluzją, to dlaczego próbujesz

ustanowić coś na tym poziomie przy pomocy

logicznych argumentów?

Vidyāwiruddha: Chcę żebyś wiedział, że ja już

zrealizowałem jedność, a ty nie. Dlatego moje

wyjaśnienie śabdy przewyższa twoje.

Vedasara dasa: Twoja krytyka zwraca się

przeciwko Tobie. Powiadasz logika dotyczy tylko

materialnej świadomości, i że przekroczyłeś

materialną świadomość. Mimo to używasz logiki by

powiedzieć mi, że ty zrealizowałeś jedność, i że

dlatego twoje wyjaśnienie jest lepsze. Ale logicznie

rzecz biorąc, jeśli wiesz że wszystko jest jednym, po

co w ogóle mówić? Mowa sama w sobie jest

256

logiczna, a twoja filozofia mówi, że trzeba porzucić

logikę. Jednakże w mojej filozofii, mowa i logika

muszą być w zgodzie z śabdą, a nie porzucone.

Więc, tak jak mówisz, że jesteś zwolennikiem Wed,

ta jak zresztą i ja, dlaczego nie pozwolisz mi by

mógł dalej mówić? Przecież, zgodnie z twoją teorią

ty i ja jesteśmy jednym.

Svapnaratri: Z tym co zauważył Vidyaviruddha, że

īśvara jest logiczną konstrukcją, zgadzam się

całkowicie. Chcę również dodać, że jest to

konstrukcja, która w ostateczności zawodzi. Tylko

poprzez patrzenie na łańcuch przyczyn w wstecz w

czasie, możemy jedynie dowiedzieć się o „pierwszej”

przyczynie (iśvarze), że był pierwszą przyczyną..

Dlatego też jest właściwe zapytać: „Co jest

przyczyną iśvary?” Jak tylko stawiasz iśvarę jako

przyczynę innych przyczyn, spotykasz się z

paradoksem nieskończonego regresu. Co z

powodowało iśvarę? I co było przyczyną przyczyny

iśvary? I co było przyczyną przyczyny przyczyny

iśvary? W ten sposób logika pierwszej przyczyny

nigdy nie osiągnie konkluzji.

Myślę, że stwierdzenie Vidyaviruddhy, że īśvara jest

tylko ostateczną logiczną koncepcją harmonizuje

bardzo dobrze z stwierdzeniem Dr Paragdrsti o

czym mówiłem wcześniej. Tak ponieważ przyczyna i

skutek jest powierzchowną logiką materialnego

257

świata. Ale pamiętajmy, nie ma głębokiej

rzeczywistości w przyczynowości. Przyczynowość nie

ma nic wspólnego z Ponad.

W Ponad nie ma logiki. Tam, byt i niebyt są jednym

i tym samym.

Vedasara dasa: Czy mogę się skupić na chwilę na

esencji tego co właśnie powiedziałeś, by upewnić

się, że zrozumiałem cię poprawnie? Powiedziałeś, że

īśvara nie jest niczym ponad logiczną hipotezą.

Prawda ponad tą hipotezą jest taka, że nie ma

pierwszej przyczyny. W stateczności nie możemy

wyciągnąć logicznego sensu z niczego

Svapnaratri: Tak, przypuszczam, że mógłbyś to

tak przedstawić

Vedasara dasa: Innymi słowy, mówisz, że to jak

wedyjskie pisma uczą o przyczynowości jest

wyobrażeniem. Kiedy Kṛṣṇa ogłasza w

Bhagavadgicie: „Ja jestem źródłem wszystkiego”, to

ty na to odpowiadasz, że nie mówi On prawdy.

Innymi słowy Kṛṣṇa i Wedy nie są autorytetem.

Svapnaratri: Cóż... Nie mogę powiedzieć, że twoja

analiza tego co powiedziałem, jest zła. Tak, to

właśnie mam na myśli.

258

Vedasara dasa: Więc konkluzja brzmi, że ty jesteś

autorytetem.

Svapnaratri: Ależ wcale nie. Logika jest

autorytetem. Ja nie mówię tylko w to co ja wierze.

Jest logiczne, że jeśli wszystko jest przyczynowe, a

Kṛṣṇa mówi „Ja jestem przyczyną”, wtedy musi być

przyczyna stojąca za Kṛṣṇą, ponieważ wszystko ma

przyczynę. Wszystko zawiera też Kṛṣṇę.

Vedasara dasa: Mimo to mój punkt nadal się

utrzymuje. Wedy mówią, że anumana, myśl

logiczna, jest podporządkowana śabda,

Wedyjskeimu dźwiękowi. Powinniśmy używać logiki

by wspierać Wedysjkie objawienie. Prócz tego,

logika nie posiada autorytetu. Taka jest wedyjska

metoda wiedzy. Teraz moje pytanie do ciebie brzmi,

jaki jest twój autorytet, że mówisz że wedyjska

metoda jest zła? Jaki jest twój autorytet, że mówisz

ze anumana ma autorytet nad śabdą?

Svapnaratri: Cóż, dla mnie to ma sens.

Vedasara dasa: Ale kilka chwil temu zgodziłeś się,

że konkluzja twojej filozofii brzmi, że nie możemy

wyciągnąć sensu z niczego. Zatem jak możesz

mówić, że wyższość anumany nad śabdą ma sens?

259

Svapnaratri: Nie mówię, że świadectwa Wedysjkie

nie mają sensu. To co mówią Wedy może być

logicznie poprawne. Lecz ponad logiką, byt i niebyt

są jednym i tym samym. Istnieje coś innego niż

logika przyczynynowości. Jest to nieskończone,

tajemnicze i milczące.

Vedasara dasa: Wydaję się, że jedynym sposobem

na właściwe przedstawienie swojej doktryny, jest

bycie nieskończenie tajemniczym i milczącym.

Svapnaratri: Tak, tych nauk nie można się

nauczyć.

Vedasara dasa: Z śabdy wiemy, że wieczny byt

jest w sposób logiczny zgodny z przyczynowością.

Sarvam khalv idam brahma, wszystko jest

Brahmanem. To oznacza, że wszystko jest wieczną

substancją. Nawet materia (prakryti) nie jest

stwarzana i niszczona. Īśvara jest wieczny, jiva jest

wieczna, prakryti jest wieczna, i kāla jest wieczny.

Tylko karma, czyli czynności widziane w materii są

tymczasowe. Materia, nie czująca energia iśvary z

których niezliczone wszechświaty są formowane,

czasowo działa, utrzymuje i odpoczywa. Kiedy, na

polecenie iśvary, prakryti działa, to jest nazywana

stworzeniem. Kiedy prakrti odpoczywa wtedy

stworzenie się rozwiązuje się do biernej

potencjalności.

260

Paradoks nieskończonego regresu kłopocze tych,

którzy myślą, że substancja jest stworzona. Jeśli

łańcuch przyczyn miałby oznaczać, że substancja

wzięła swój byt od poprzedniej substancji, a ta

poprzednia substancja wzięła swój byt z jeszcze

wcześniejszej substancji, i w ten sposób będziemy

cofać się dalej aż w końcu dojdziemy do pierwszej

substancji, wtedy pozostaje pytanie dlaczego

łańcuch przyczyn zatrzymuje się na tej szczególnej

substancji.

W wersji wedysjkiej, przyczynowość zaczyna się od

tattvy, wiecznej prawdy – Kṛṣṇy i Jego energii. Ani

duch, materia, czy też ich źródło nigdy nie są

stwarzane. Wszystko jest wieczne i wszystko jest

substancją, vastu. Łańcuch materialnych przyczyn

jest łańcuchem aktywności, utrzymywanie i

odpoczywanie, utrzymywanie i odpoczynek, bez

końca. Nie jest to łańcuch jednej substancji dającej

byt innej substancji, jednej po drugiej.

Svapnaratri: Mimo to kiedy powiedziałeś, że „ani

duch, materia czy też źródło ich obu nigdy nie jest

stworzone”, to słowo źródło zakłada, że duch i

materia nie są pierwotne. Pochodzą one z czegoś

innego.

261

Vedasara dasa: Źródło zakłada źródło pobudzenia.

Definicja słownikowa pobudzenia brzmi:

„powodować aktywność, lub zwiększać aktywność

lub zainteresowanie; poruszyć”. To jest dobry opis

wpływu iśvary na Jego wieczne energie. Poprzez

jego spojrzenie na prakryti, pobudza On

nieskończony łańcuch stworzenia, utrzymywania

oraz niszczenia. W ten sposób, ponieważ inspiruje

swoje energie by działać twórczo, Kṛṣṇa jest

źródłem stworzenia.

Dr. Paragdrsti: Mówisz, ze Bóg nie ma wyboru co

do tego czy ma istnieć czy nie. Bóg też nie decyduje

co ma istnieć czy nieistnieć. Wszystko po prostu

jest. To oznacza, że Bóg jest podmiotem dla bytu,

podczas gdy nicość jest podmiotem dla Boga.

Vedasara dasa: Wybór między bytem a nicością

nie jest tak naprawdę żadnym wyborem. Nic nie

oznacza żadnej rzeczy. To nie istnieje. Rzeczywisty

wybór jest między bytem a iluzją – jaźń taka jaką

jest (dusza) przeciw jaźni taką jaką nie jest

(fałszywe ego). Dla Boga nie ma iluzji. Ale istnieje

ona dla nas. Jest jasne, że iluzja istnieje. Znamy

iluzje poprzez jej konsekwencje – cierpienie tego

materialnego ciała. Mimo, że ona istnieje, iluzja jest

nie rzeczywista (asat). Prawdziwe widzenie (tattva-

262

darśan) jaźni objawia, że jaźń, którą sobie

wyobrażamy, jest tym ciałem i nie istnieje.152

Sugerujesz, że nie-istnienie, może być bytem

samym w sobie: abhava-tattva, prawdziwe

nieistnienie unika stanu istnienie jako alternatywy

do bytu. Cóż może być bardziej bezużyteczne niż

omawianie istnienia nieistnienia? To jest maja.

Oczywiście jeśli będziesz trwał przy wyborze między

istnieniem a nieistnieniem, maja odpowie na to

poprzez trzymanie ciebie w tym materialnym

świecie, który jest poddany zniszczeniu poprzez

czas. Podczas rozwiązania, oszołomione żywe istoty

są poddane iluzji nieistnienia przez wpływ czasu.

Każdy z was pragnie wiedzy. Istnieje werset

wypowiedziany przez Uddhawę w Śrimad

Bhāgavatam (11.29.3), który wyjaśnia czym jest

prawdziwa wiedza:

athāta ānanda-dugha padāmbuja ha sāḥ śrayerann aravinda-locana

sukha nu viśveśvara yoga-karmabhis tvan-māyayāmī vihatā na māninaḥ

152 Bhagavadgita 2.16

nasato widyate bhavo nabhavo widjate satah

ubhajor api dryszto’ ntas tw anajos tattwa-darśibhih „Ci, którzy są prorokami prawdy, stwierdzili, że w

nieistniejącym (materialnym ciele) nie ma trwałości, a to co istniej (dusza) – nie ulega zmianie. Prorocy prawdy stwierdzili

to, studiując naturę obu.”

263

Athata oznacza „dlatego teraz”, i ananda-dugham

padambhujam oznacza „lotosowe stopy Kṛṣṇy,

źródło wszelkiej ekstazy” Hamsah odnosi się do

transcedentalistów, tych którzy są prawdziwie

mądrzy. Śrejaram oznacza, że „przyjmują oni

schronienie, podporządkowują się”

Aravinda-loćana jest imieniem Kṛṣṇy, które oznacza,

że ma On lotosowe oczy. Sukham nu viśveśvara

oznacza „że wielbiciele są szczęśliwi będąc pod

schronieniem viśva-īśvara, Pana wszechświata”.

Zatem tłumaczenie wskazuje na to, że wielbiciele

szczęśliwie przyjmują schronienie lotosowych stóp

Pana Kṛṣṇy, które są źródłem wszelkiej duchowej

ekstazy. To jest prawdziwa wiedza.

Werset powiada dalej yoga-karmabhis tvan-māyayāmī vihatā „ci którzy są dumni ze swoich osiągnięć w jodze i w karmie, nie osiągają schronienia Kṛṣṇy i są pokonani przez Jego iluzoryczną energię.” Słowo joga odnosi się tutaj do wszelkiego rodzaju fizycznych, umysłowych i mistycznych nauk i filozofii. Karma odnosi się do osiągnięć w tych obszarach. Maninah jest planem umysłowym, gdzie egoistyczne spekulacje rozkwitają. Vihatah oznacza „porażkę” lub „utrudnienie”, a tvan-māyayāmī oznacza „poprzez Twoją materialną energie”

Przekaz jest taki, że każdy kto pozostaje na etapie

umysłowym, nawet jeśli ma wielkie osiągnięcia w

264

dziełach spekulacji, zapewne zostanie pokonany

prze iluzje. By wyjść ponad umysłowy poziom,

musimy podporządkować się lotosowym stopom

Kṛṣṇy, ponieważ szczęście, którego szukamy

własnie tam się znajduje, a nie w egoistycznej

spekulacji. Umysł pozbawiony anandy jest ściągany

przez maję do najbardziej potępionych stanów

świadomości – wszystko w imię tak zwanej wiedzy.

Ostatnio, doniesiono z Chin, że naukowcom udało

się zapłodnić kobietę embrionem szympansa. Ale

publiczne oburzenie, zmusiło naukowców do

usunięcia ciąży. Indyjski biolog wyraził żal z powodu

wstrzymanie eksperymentu, ponieważ tak wiele

„nowej wiedzy” wiedzy zostało stracone. Ale takie

dzieła spekulacji nie są wiedzą. To jest maja

degradacja ludzkiego umysłu, która może prowadzić

do narodzin w niższych gatunkach.

Wiedza bez anandy jest nazywana śuska-gjana, sucha wiedza. Powiedziane jest w Sri Ćajtanjaćaritamryta (Madhja-lila 24.130), 'bhaktye jīvan-mukta guṇākṛṣ a hañā kṛṣṇa bhaje

śuṣka-jñāne jīvan-mukta aparādhe adho maje Nawet jeśli dzięki suchej wiedzy ktoś osiągnie jivan-

mukta, uwolnienie duszy z materialnego cierpienia,

ta wiedza będzie zniekształcona z powodu

pragnienia anandy. Zniekształcona wiedza prowadzi

do obraźliwych czynności, które rzucają żywą istotę

z powrotem do dołka iluzji.

265

Dr Paragdrsti: Jeśli zabierzesz wybór nieistnienia,

wtedy istnienie jest wieczne, bezczasowe i

konieczne. Ale wtedy jak jest możliwe, że

wszechświat ciągle się zmienia? Dopóki, oczywiście

wszystko co się dzieje nie jest zaplanowane aż do

najmniejszego szczegółu, wolna wola jest tylko

iluzją.

Vedasara dasa: Proszę wybacz, ale czuję, że

powinienem zwrócić uwagę na ważny fragment w

twoim pytaniu, czy też bardziej precyzyjnie, z tego

co ty rozumiesz, że w twojej własnej egzystencji –

ty próbujesz określić możliwość istnienia Boga. My

dzielimy istnienie z Bogiem, więc nie jest nie

naturalna dla nas próba ustanowienia kontaktu z

Nim na podstawie bytu. Ale nie jest On by

powtórzyć twoją poprzednią wypowiedź –

podporządkowany byciu. W Jego osobowości,

przekracza On zwykłe istnienie. To my trzymamy się

egzystencji.

Podstawa bytu jest sat, wieczne istnienie

świadomość, której jiva jest częścią. Sat jest cechą

duchowej mocy Kṛṣṇy. Moc zabawnie staję się

środkiem poprzez, który Pan cieszy się Sobą. Zatem

sat jest środkiem poprzez, który Pan cieszy się Sobą

jako nieskończony, wszech przenikający, promienny

Brahman. Poprzez medium ćit czy doskonałej

266

wiedzy, Pan cieszy się sobą jako Dusza Najwyższa.

Śri Viṣnu, jest tym który stwarza, utrzymuje i

niszczy niezliczone wszechświaty pełne

niezliczonych żywych istot. Przebywa On

transcendentalnie w sercu każdej istoty, dając jej

wiedze, pamięć i zapomnienie tak jak na to

zasłużyła. Ananda, nieograniczone szczęście, jest

medium poprzez, które Kṛṣṇa cieszy się Swoimi

poufnymi rozrywkami boskiej miłości ze Swoimi

osobistymi towarzyszami w świecie duchowym.

Teraz, my dusze oddzielone od Kṛṣṇy zatrzymaliśmy

się na etapie sat. Nawet fakt, że my istniejemy

wiecznie jest zaciemniany przez nasze silne

przywiązanie do tego tymczasowego ciała, samej

formy naszej ignorancji. W ten sposób wieczne

istnienie staje się wiecznym uwarunkowaniem. Ale

jeśli w sposób racjonalny odróżnimy ciało od duszy,

wyrzekniemy się przywiązania i skupimy swój umysł

na jaźni, to jedyne co możemy osiągnąć to sat. Jest

to ograniczenie procesu wstępującego (aroha-

pantha) czy inaczej metody indukcyjnej. Myślę, że

jest to znaczące, ponieważ jesteś skupiony na

metodzie indukcejnej, widzisz istnienie jako wielki

problem. Ale jest to błąd, projektować swój problem

z istnieniem na Kṛṣṇę. On cieszy się Swoją

egzystencją wiecznie. My również możemy

podobnie cieszyć się istnieniem wiecznie – jeśli

zwrócimy się do Niego, i w ten sposób

267

pobłogosławieni będziemy mocą cit i ananda by

wejść w Jego osobiste towarzystwo.

Twoje pytanie – jeśli istnienie jest wieczne,

bezczasowe i konieczne, jak możliwym jest, że

wszechświat ciągle się zmienia? - jest to problem

dla dualistycznego umysłu, nie dla Kṛṣṇy i mówi

nam jedynie o niezdolności mocy mierzenia. Kṛṣṇa

jest aćintya, niepojęty, a Jego energie są aćintya-

śakti, niepojęcie mocne. Ponieważ obie są

niepojęte, działają one w sposób który wydaje się

być przeciwstawny dla dualistycznego umysłu.

aćintya –śakti īśvara jagad-rupe parinata

Niepojęty, īśvara przekształca Swoje energie w

postać wszechświata (jagad-rupa)

jagad-rupa haya īśvara taby avikara

Iśvara jest postacią wszechświatai pomimo tego w

tym samym czasie pozostaje niezmieniony w Swej

wiecznie transcendentalnej postaci.153

Jiva unosząca się w niebie serca posiada wolną wolę

by wybrać pomiędzy samym iśvarą i Jego

rozprzestrzenionym jagad-rupa. Którą stronę

wybierzemy zależy od tego jak odbierzemy

153 Oba cytaty pochodzą z Sri Caitanyi – carittamrti, Madhy-lila

6.170 i 170

268

Wedyjską- śabde: czy w niewiedzy egoizmu, czy w

czystym oddaniu.

Khagaksa: Vedasaro, to nie jest w porządku, że

mówisz, iż myśliciele indukcyjni nie mogą wyjść

poza problemy istnienia i iść do wiedzy i szczęścia.

Czy może nie jesteś świadomy szerokiego bogactwa

wiedzy i szczęścia, które można odnaleźć w tradycji

indukcyjnej?

Vedasara dasa: Ale to jest przyziemna wiedza i

szczęście. Indukcja jest zawarta w granicach

ludzkiego istnienia, które zawsze jest

problematyczne. Jeśli zawsze są problemy z

materialną wiedzą, wtedy jak może być ona

rzeczywista? Jeśli zawsze są problemy z

materilanym szczęściem wtedy jak może być ono

rzeczywiste?

Svapnaratri: Zgadzam się z tobą w tym punkcie.

Ale poszedłbym o krok dalej i powiedziałbym, że

jest nie rozsądne spieranie się o to, że wiedza

Wedyjska przekracza ludzkie istnienie (egzystencje).

Śabda zależy od pratyakṣy. Musisz jej słuchać by ją

zrozumieć. By słuchać czegoś, zarówno dźwięk i ty

musicie istnieć materialnie. Zatem Wedyjska śabda i

wiedza, która ona przekazuje również jest

przyziemna.

269

Vedasara dasa: Nie, śabda jest pierwotnie

duchowa. Dlatego przekazuje znaczenie. Dlaczego

słowa mają znaczenie nie może być zrozumiane w

terminach materialnego doświadczenia. To prawda,

że musimy otrzymać wedyjski dźwięk poprzez nasze

materialne uszy. Ale to nie oznacza, że sam dźwięk

jest materialny. Tak jak powiedziałeś by w pełni

zrealizować duchowość dźwięku, musisz przyjąć

wedyjską metodę wiedzy, która rozpoczyna się od

pratyakṣy. Ale ta wiedza przechodzi przez etapy

parokṣa, aparokṣa, adhokṣaja i na końcu przychodzi

do aprakryta.

Jeśli będziesz nalegał by pozostać na poziomie

pratyakṣa, wtedy będziesz wciąż postrzegał dźwięk

jako materialny – co oznacza, że wciąż pozostaniesz

w ignorancji. Ale wtedy bądź uczciwy i nie przypisuj

żadnego znaczenia wedyjskiemu dźwiękowi. Jeśli

pratyakṣa jest jedynym co jest w dźwięku, wtedy

odrzuć koncepcje, że nie może to być duchowe. Ta

koncepcja pochodzi z twojej anumana, nie

pratyakṣa. Jeśli jesteś czystym pratyakṣavadi, nie

powinieneś mieć żadnej koncepcji. Na etapie

pratyakṣa nie ma żadnych koncepcji znaczenia słów

w ogóle, czy to materialnych czy duchowych.

Niemowlę słyszy mowę z czystego poziomu

pratyaksy. Nie może zrozumieć ani słowa, ponieważ

nie rozwinęło swego anumana.

270

Jeśli tylko powiesz „Wedyska śabda i wiedza, którą

przekazuje jest przyziemna”, to już wyszedłeś poza

pratyaksę. Jeśli nie możesz powstrzymać się od

wyciągania znaczenia z śabdy, wtedy powinieneś

wyciągać znaczenie zgodnie z metodą wiedzy

poprzez którą wedyjski dźwięk jest przakazywany.

Zgodnie z tą metodą, wedyjski dźwięk jest

transcedentalny. Jeśli mam zamiar wyciągać

znaczenie ze słów z książki o oceanie, powinienem

wyciągać znaczenie zgodne z oceanografią, metodą

wiedzy jaką była napisana książka. Nie powinienem

interpretować książki zgodnie z własnym

doświadczaniem wody w mojej łazienkowej

umywalce. Nie mam prawa przypuszczać i rzucać

stwierdzeń dotyczących rozmiarów, głębokości

oceanu i milionów form życia, które tam żyją, tylko

dlatego, że moja umywalka zawiera trochę wody i

nie wykazuje żadnych oznak podwodnego życia. Nie

mam prawa zakładać, że gdzieś na dnie oceanu jest

korek, który wyciągnięty, opróżni oceany świata z

wody. Podobnie nie masz prawa zakładać, że

wedyjski dźwięk jest materialny tylko z powodu

tego, że masz ograniczone doświadczenie dźwięku.

Vidyāwiruddha: Śabda jest tylko prześwitem

światła w głębi niewypowiedzianego. Wedyjski

dźwięk jedynie wskazuje nam kierunek ku prawdzie,

ale jak oświadcza Katha Upaniṣad; „Najwyższy jest

ponad śabdą.”

271

Vedasara dasa: Pan Kṛṣṇa mówi Ardżunie, że jest

wiele wyznawców Wed , którzy są przyciągnięci

tylko przez kwieciste słowa niebiańskich uciech

zmysłowych. Nazywani są oni Veda-wadis. Spełniają

oni ofiarę (jagja) dla samolubnych celów takich jak

materialne wzniesienie i zbawienie od grzechów. Ich

egoizm wiąże ich z faktem, że ponad te zmysłowe i

umysłowe owoce, Kṛṣṇa jest Jagją, najwyższą

ofiarą.154 Nasze angielskie słowo ofiara pochodzi z

Łacińskiego wyrażenia, które oznacza „sprawić, że

coś staje się święte.” Zatem rzeczywistym celem

jagji, który rozpoczyna się od słuchania i

intonowania wedyjskiego dźwięku, jest

przekształcenie naszej egzystencji z materialnej w

duchową. Ale by tak się stało, jak mówi Kṛṣṇa do

Uddhawy, materialna interpretacja wedyjskiego

dźwięku musi ustać (vaćasam virame).155 By

przeprowadzić nas przez przeszkodę egoistycznego

materialnego dźwięku karma-vada i gjana-vada, Pan

osobiście wypowiedział Bhagavadagitę:

Jeśli staniesz się świadomy Mnie, dzięki Mojej łasce

pokonasz wszelkie przeszkody uwarunkowanego

życia. Jeśli jednakże nie będziesz pracował w takiej 154 Jak potwierdza to Rg-Veda 10.90.16: yajnena yajnam ayajanta devas tani dharmani prathamany asan – „Półbogowie

, spełniając yajne, poświęcili Yajne. To był pierwszy święty czyn. 155 Śrimad Bhagavatam 11.28.35

272

świadomości, ale będziesz działał poprzesz fałszywe

ego, nie słuchając Mnie, doprowadzisz się do zguby.

Na śrosjas vinanksyasi: „jeśli nie będziesz Mnie

słuchał, doprowadzisz się do zguby.” Kṛṣṇa jest

najwyższym autorytetem, źródłem wiedzy

wedyjskiej. By poznać prawdziwe znaczenie śabdy,

musimy słuchać jego wyjaśnienia. Tak długo jak

słuchamy na swój własny sposób, absolutna prawda

zawsze pozostanie aśabdama, poza tym

egoistycznym dźwiękiem. Słuchać na nasz własny

sposób oznacza przyjęcie anuman jako naszego

guru. Ale umysł nie może dać nam rzeczywistej

wiedzy, ponieważ jest ograniczony przez fałszywe

ego. Jedynie logiczne jest to, że īśvara, będąc

Najwyższym Panem, nie jest w zasięgu naszego

egoizmu. Dlatego jest powiedziane:

anuman nahe īśvara-gjane

Nie można osiągnąć prawdziwej wiedzy o

Najwyższej Osobie Boga, dzięki logicznym

hipotezom i argumentom.156

anumāna pramāṇa nahe īśvara-tattva-jñāne kṛpā vinā īśvarere keha nāhi jāne

156 Sri Caitanya-caritamrta, Madhya-lila 6.81

273

Można zrozumieć Najwyższa Osobę Boga tylko

dzięki jego łasce, nie przez zgadywanki lub

hipotezy.157

Khagaksa: Ale skąd wiesz, że otrzymujesz łaskę

Najwyższej Osoby Boga?

Vedasara dasa: Tutaj jest odpowiedź:

"vastu-viṣaye haya vastu-jñāna vastu-tattva-jñāna haya kṛpāte pramāṇa

Wiedza o substancji, Absolutna Prawda, jest

dowodem łaski Najwyższego Pana.158

Etyka ofiary

Mówi się, że filozofia posiada cztery główne działy.

Są to: epistemologia, logika, metafizyka i etyka.

Epistemologia zajmuje się pytaniami jak zdobywamy

wiedzę. Większość tej książki dotyczy epistemologii.

Logika, studia nad rozumowaniem, były omawiane

w rozdziale drugim. Metafizyka, czy też badanie

rzeczywistości ponad fizycznymi ograniczeniami, był

głównym tematem rozdziału trzeciego.

157Sri Caitanya-caritamrta, Madhya-lila 6.82 158 Sri Caitanya-caritamrta, Madhya-lila 6.89

274

Etyka (nazywana również filozofią moralności) jest

systemem zasad, które znajdują się za „moralnymi

instytucjami życia”.159 Instytucja moralna – religia,

prawo lub tradycyjne wartości społeczne – muszą

być oparta na zasadach, które zakładają określenie

jakiego rodzaju życie jest dobre, które cele są

wartościowe, czyje intencje są warte szacunku, w

jaki sposób dobro i zło jest definiowane i jak

wybierać pomiędzy dobrem a złem.

Etyka jest filozofią w działaniu. Jest moralnym

wynikiem epistemologii, logiki i metafizyki. Jeśli

filozofie dobrze zadomowienie w świecie są nękane

przez epistemologiczne, logiczne i metafizyczne

wątpliwości, wtedy możemy oczekiwać problemów

etycznych w społeczeństwie.

We współczesnej filozofii, wątpienie jest wszystkim.

I dlatego wątpliwości zamulają moralne instytucje

współczesnego świata. Na całym świecie ludzie

spierają się gdzie powinna być wytyczona granica

ludzkiej wolności, albo jaką rolę powinien spełniać

rząd w naszym życiu, albo czy aborcja jest dobra

czy zła. Istnieją setki takich pytań. Kiedy nie

pojawiają się jasne i satysfakcjonujące odpowiedzi

wątpliwości prowadza do politycznych walk,

159 Ten zwrot był ukuty przez Biskupa Josepha Butlera (1692-

1752), cytowane przez Williama K. Frankena, Etyka, 1973, s.6

275

przemocy, rewolucji i wojny. Takie konflikty nie

mają końca i ostatecznie karmią obojętność na

wartości etyczne i prowadzą do lekceważenia

istotnych norm społecznych.

Etyka ofiary

Instytucje moralne kultury wedyjskiej opierają się

na logice ofiary (jagja) – która mówi, że Pan

stwarza dravya (materialne przedmioty) i gjane

(wiedzę) dostępną dla nas pod warunkiem, że

ofiarujemy Mu to z powrotem. Jeśli nie spełniamy

ofiary, marnujemy ludzką formę życia.

Dla celu tego rozdziału, kiedy używam terminu jagja

i ofiara nie mam na myśli jakiegoś szczególnego

rytuału (jak np. ofiara agnihotra). Podążam za

ogólną definicją daną prze Śrila Prabhupadę w

swym zanczeniu doi Bhagavadagity 4.25:

W rzeczywistości ofiara znaczy zadowolenie

Najwyższego Pana – Viṣnu, który znany jest również

jako Jagja. Wszystkie te różne odmiany ofiar można

podzielić na dwie podstawowe grupy: poświęcanie

jakiś ziemskich bogactw i ofiary w dążeniu do

wiedzy transcedentalnej.

276

Nazwałem tu ofiarę jako „etykę wedyjskiej kultury”

ponieważ, jak wyjaśnia Pan Kṛṣṇa w Bhagavadgicie

3.10, „jej spełnianie obdarzy nas wszystkimi

dobrymi rzeczami”. W filozofii zachodniej, etyka

zakłada określenie dobrego życia, w kulturze

wedyjskiej ofiara prowadzi do dobrego życia. Ofiara

jest nauką (możemy nawet nazwać ją techniką) na

której spoczywa zamożność cywilizacji wedyjskiej.

Jest dobra jak samo życie, dlatego że dostarczanie

powietrza, światła, wody, ziarna i innych

naturalnych bogactw, bez których nie możemy żyć,

zależy od przyjemności lub jej braku zadowolenia

półbogów, a ich przyjemność lub jej brak zależy od

wykonywania ofiary.

W przeciwieństwie do tego, nauka zachodnia jest

demoniczna. Próbuje ona siłą wyrwać ograniczenia

natury z rąk półbogów. Dzisiejsi naukowcy bez

ogródek przyznają, że brak moralności lub etyki tkwi

w ich metodzie. Nauka i technologia są tylko

ślepymi narzędziami pragnień ludzkości. Jednakże

nauka o ofierze wymaga przemiany pragnień

ludzkości i półbogów na świętym gruncie wedyjskiej

moralności i religijności. Oczywiście , współcześni

ludzie nawet o tym nie wiedzą, a cóż tu mówić o

wierze w półbogów, którzy są

przedstawicielami Kṛṣṇy zajmującymi się

przypływami i odpływami naturalnych fenomenów.

Bez względu na to, taka jest wedyjska nauka. Nie

277

jest to mitologia. Skuteczność tej wiedzy jest

zademonstrowana przez spełniane ofiary.

Etyka ofiary sprawia, że kultura wedyjska jest

kulturą dawania. Ludzie żyjący w tej kulturze są

szczęśliwi pełniąc służbę dla innych, w szczególności

zaś dla dobrych osób. Przez dawanie dobrym,

otrzymujemy dobro. Na przykład gryhasthowie

(żonaci panowie domu, ludzie żyjący w

małżeństwie) uważani są za będących w najbardziej

pomyślnej sytuacji społecznej w wedyjskim

społeczeństwie. Dlaczego? Ponieważ spełniają oni

służbę wobec sannjasinów (ascetów), vanaprasthów

(wycofanych panów domu) i brahmaćarinów

(studentów). W starożytnych czasach, nawet

pyszny, despotyczny zarządca jak król Dźarasandha

był zawsze chętnym, nawet jeśli to było dla

własnego prestiżu, rozdawać wielkie bogactwo w

postaci jałmużny braminom. W przeciwieństwie do

tego, dziś naszą kulturą jest kultura brania. W

kolorowych czasopismach, teoretycy psychologii i

socjologii dowodzą jak to, nie możliwy jest szacunek

w kulturze służenia. W ten sposób ciągle panuje

agitacja w pośród wszystkich sfer współczesnego

społeczeństwa by zwiększyć zasięg praw a

zmniejszyć obowiązki.

Rezultatem ofiary jest dobre życie. Lecz to dobro

nie jest przeliczane na zmysłowe i umysłowe

278

przyjemności (choć oczywiście, wedyjska ofiara

sprawia, że takie przyjemności są dostępne – po to

by były one poświęcone w dalszych aktach ofiary).

Dobro jest rozumiane w kategoriach moralności i

oddania dla Kṛṣṇy. Nic bardziej nie jest wartościowe

dla wedyjskiego społeczeństwa niż te

błogosławieństwa.

Intencja stworzenia.

Nauka i etyka ofiary była wykładana prze

Pradźapatiego Brahme, pierwszego wedyjskiego

mędrca, jako rzeczywista intencja stworzenia.160 Na

160 Bhagavadgita 3.10

saha-yajnah prajah srstva purovaca prajapatih anena prasavisyadhvam esa vo ‘stv ista-kama-dhuk

„Na początku stowrzenia Pan wszystkich istot wysłał generacje ludzi i półbogów, wraz z ofiarami dla Wisznu, i pobłogosławił

ich mowiąc: „Bądźcie szczęśliwi poprzez tę yajnę (ofiarę), albowiem spełniając ją, otrzymacie wszystko co konieczne jest

do pomyślnego życia i osiągnięcia wyzwolenia”

Stworzenie pradżapati Brahmy wszyskich gatunków życia było

pierwotną ofiara we wszechświecie. W jaki sposób taka ofiara była spełniana, opisuje on w Śrimad Bhagavatam 2.6.23:

„Kiedy narodziłem się z kwiatu lotosu wyrastającego z brzucha Pana, tej wielkiej osoby, jedynymi składnikami do

spełniania ofiar, które miałem, był części ciała potężnej Osoby

Boga” Świadectwo Brahmy daje nam wgląd w mantre Rg Wedy:

rupam-rupam pratirupo babhuva tad asya rupam praticaksanaya

279

początku, kiedy wysłał generacje ludzi i półbogów,

Brahma wprowadził ofiarę jako jedną metodę dla

wszystkich w celu zadowolenia ich pragnień w

najbardziej korzystny sposób.161 W swym znaczeniu

do Śrimad Bhāgavatam 2.9.40, Śrila Prabhupada

wyjaśnia plan Brahmy:

Pragnął pomyślności wszystkich, jako sług Boga.

Ktokolwiek pragnie pomyślności dla członków swojej

rodziny czy generacji, musi wieść moralne, religijne

życie. Najwyższą moralną zasadą życia jest stanie

się bhaktą Pana, gdyż czysty bhakta Pana posiada

Jego wszystkie dobre cechy.

Powszechny program Brahmy, etyki ofiary

antycypuje pragnienie Pana Kṛṣṇy: by żywe istoty w

całym wszechświecie mogą powrócić do ich

oryginalnego własnego interesu, czy też czystego

naturalnego instyktu (svabhava) – jako Jego

kochanego towarzysza. Brahma pomaga planowi

Kṛṣṇy poprzez stworzenie ciał dla żywych istot,

którymi by mogły służyć Panu. Ale on stwarza te

„Jego postać widzieć można wszędzie, dlatego, że dla każdej

postaci jest On wzorem” (Rg-Weda 6.47.18) 161 Śrimad Bhagavatam 2.9.40

Prajapatir dharma-patir ekada niyaman yaman

bhadram prajanam anvicchann atisthat svartha-kamyaya

„Pewnego razu przodek żywych istot i ojciec religijności, Pan Brahma, podjął działania zgodne z zasadami regulującymi,

pragnąc dobra i pomyślności wszystkich żywych istot.”

280

ciała z prakryti, która oczarowuje żywe istoty jako

umysł i materia.

Zmuszony przez materialistyczną svabhave, większa

cześć żywych istot wykazuje więcej zainteresowania

w służeniu temu ciału niż służeniu Kṛṣṇie. Rajo-

guna, siła pasji, wprowadza w błąd jaźń i sprawia,

że identyfikuje się z ciałem. Ciało zrodzone jest

namiętnych związków z innymi ciałami. I takie

identyfikowanie się z ciałem oznacza

identyfikowanie się z nim i bycie przywiązanym do

zwiększającego się kręgu ciał – bezpośredniej

rodziny, powiększonej rodziny, grupy społecznej,

grupy narodowej, i ostatecznie całej ludzkości.

Ale rajo-guna musi wcześniej czy później być

powiązana z tamo-guną, siła ignorancji. Ta guna

wprowadza w błąd jaźń i odrzuca ona

odpowiedzialności, które pochodzą z tego ciała i

większego kręgu ciał. Dusza oszołomiona przez

tamo-gunę, przekonana, że odpowiedzialność jest

frustrująca, przyjmuje schronienie spekulacji

umysłowej lub destrukcyjnego używania

zmysłów.162 Ci, którzy są pod wpływem pasji i

ignorancji są martwi wobec oryginalnej svabhavy

duszy:

162 Bhagavadgita 18.7: „Nigdy nie należy porzucać nakazanych obowiązków. A jeśli ktoś to czyni z powodu złudzenia, to jest

to wyrzeczenie w gunie ignorancji.”

281

jīvera svabhāva — kṛṣṇa-'dāsa'-abhimāna dehe ātma-jñāne ācchādita sei 'jñāna'

„Oryginalną naturą każdej żywej istoty jest

uważanie siebie za wiecznego sługę Kṛṣṇy.

Jakkolwiek, pod wpływem maji, myśli ona, że jest

ciałem, i w ten sposób jej oryginalna świadomość

jest zakryta.”163

By pomóc jivie kontrolować namiętne przywiązania i

frustrację spowodowaną ignorancją, Wedy nauczają

dwóch metod: 1) religijnego życia rodzinnego, i

potem kiedy umysł jest wzmocniony przez wiedzę i

nie przywiązany; 2) wyrzeczenia. Ale dusza nigdy

nie jest naprawdę wolna od materialnego uwikłania

dopóki dualizm przywiązania i awersji do ciała nie

zostanie całkowicie przekroczony. Życie rodzinne i

wyrzeczenie są same w sobie dualizmem; same w

sobie nie mogą nas przenieś ponad dualizm.

Istnieją zatem dwie perspektywy na wedyjską

etykę, jedna pochodzi z para-vidyā

(transcendentalna wiedza), a druga z apara-vidyā

(wiedza odnosząca się do materialnego świata).

Pierwsza perspektywa nie aprobuje żadnego

materialnego (przychylnego materii czy przeciwko

materii) pragnienia. Druga aprobuje je, ale tylko w

celach prac dla ofiary (karma-gjana i gjana-jagja).

163 Sri Ćajtanjaćaritamryta, Madhja-lila 24.201

282

Te dwie perspektywy mogą być docenione w

postaci tego wersetu z Manu-samhity:

kamatmata na praśasta na ćayveśty akamata

kamjo hi vedadhigamah karma-yogaś ća vaydikah

Działanie powodowane przez pragnienie nie jest

aprobowane. Ale w materialnym świecie nie ma

czegoś takiego jak bark pragnienia. Nawet

studiowanie Wedy i spełnianie obowiązków tam

zawartych jest oparte na pragnieniu.164

Etyczne napięcie w Bhagavadgicie.

W całej literaturze, to co najbardziej przykuwa

uwagę czytelników jest wątek konfliktu. Jest to

również prawdą jeśli chodzi o literaturę wedyjską. W

Bhagavadgicie, konflikt jest pomiędzy etyką para i

apara. Ardżuna, wieczny towarzysz Najwyższej

Osoby Boga, popadł w pomieszanie na polu

bitewnym Kurukszetra, mając Pana Kṛṣṇe, tuż przy

jego boku i oglądając armię swych walczący braci

kuzynów, Kaurawów. Był on wedyjskim kszatriją

(wojownikiem) znawcą szlachetnej kultury i sztuk

wojennej znaną jako kszatrija-dharma. W dharmie

kszatrii, wojna uchodzi za ofiarę. Tutaj etyczny

konflikt polegał na tym, że Ardźuna miał wątpliwość 164 Manu-samhita 2.2.

283

czy było cokolwiek świętego w ofierze z broni, która

miała właśnie się zdarzyć.

Wojny zwykle są prowadzone z pragnienia sexu,

honoru, ziemi, bogactwa i władzy. Kszatrija na

platformie apara jest powodowany przez te

pragnienia; lecz jego pragnienia są regulowane

przez ofiarę walki tylko wtedy kiedy jest potrzeba

chronienia niewinnych – np. guru (mistrza

duchowego), braminów, kobiet, dzieci, starszych

osób i krów. Pojęcie kszatrii oznacza tego „kto

chroni przed krzywdą”.

Ardźuna nie miał żadnego osobistego interesu w

walczeniu o sex, honor, ziemie, bogactwo i władzę.

Nie był on karmi czy gjani dotkniętym przez

pragnienia. Był wielbicielem dotkniętym przez

etyczny dylemat. Wiedział, że Kṛṣṇa chciał by bitwa

na Kurukszetrze odbyła się, po to by Ardźuna i jego

bracia, mogli rządzić światem praworządnie po

pokonaniu Kaurawów. Ale co było w tym dobrego?

Jedynym zmartwieniem Ardźuny było zapewnienie

ochrony niewinnym; oraz obawa, że wojna

pozostawi miliony niewinnych kobiet i dzieci bez

ochrony. Tradycja rodzinna jego dynastii uległa by

zniszczeniu. Jak przekonuje w Bhagavadgicie 1.43:

284

O Kṛṣṇo, żywicielu i obrońco ludzi, usłyszałem

poprzez sukcesje uczniów, że ci, którzy niszczą

tradycje rodzinne, nigdy nie wychodzą z piekła.

W Bhagavadgicie 2.4 i 5, Ardźuna zapytał Kṛṣṇę jak

prowadzenie wojny przeciwko swym nauczycielom

może być etyczne. Podobnie nawoływał, że kobiety i

dzieci, guru powinni być chronieni.

Co więcej, oddawanie czci guru jest w pismach

wedyjskiech stawiane ponad wszystkimi innymi

obowiązkami; jednak na planie realnym, Ardźuna

musi zabić swych ukochanych guru, lub oni muszą

zabić jego. Z przykładu Kṛṣṇy, Ardźuna wiedział, że

obowiązki wobec rodziny i starszych są święte. Pan

Kṛṣṇa Sam przestrzega tych samych obowiązków,

jak oznajmia w Bhagavadgicie 3.23: „gdybym Ja

przestał przestrzegać ściśle przypisanych

obowiązków, o Prytho, z pewnością wszyscy ludzie

podążyłoby moją ścieżką.”Ponieważ by utrzymać

wszechświat, Sam Bóg osobiście podtrzymuje etykę

Wed, Ardźuna nie potrafił dostrzec dlaczego Pan

oczekiwał od niego walki w tej straszliwej wojnie.

By uniknąć potępienia, zdecydował wyrzec się

swego obowiązku wojownika. Ale Pan Kṛṣṇa

zaskoczył Ardźunę mówiąc mu, że etyka wedyjska

wymaga od niego by spełniał swój obowiązek.

Zostając pacysfitom, popełnił by grzech. Teraz,

285

kiedy rozpatrzymy Bhagavadgite w kontekście

Mahabharaty, jest jasne, że nawet biorąc pod

uwagę standardowe moralne wskazania walka

Ardżuny przeciw agresji nie prawych Kaurawów była

słuszna. Jeśli Ardźuna porzuciłby walkę, wtedy jego

święte przeznaczenie by chronić niewinnych byłoby

nie spełnione. Jeśli Kaurawowie, pod dowództwem

złego Duryodhany, odnieśli by zwycięstwo,

niewinność każdej osoby na całej planecie byłby

zagrożona przez grzech. Kszatrijowie chronią ludzi

poprzez prowadzenie ich zgodnie etyką wedyjską;

lecz kiedy rząd jest grzeszny, ludzie schodzą ze

ścieżki moralności i religii ku zatraceniu.

Jednakże te fakty nie są esencjonalnym przekazem

Bhagavadgity. To co jest istotą, to to, że Kṛṣṇa

nauczał Ardźunę jak spełniać swoje obowiązki w ten

sam transcendentalny sposób jak spełniał je Pan.

Kṛṣṇa poprosił Ardźunę by wzniósł się ponad swe

zmartwienia, by nie myślał o ochronie swych

niszczących ciał krewnych. Pan objawił substancje

etyki na platformie para, ponad zwykłymi moralnymi

kodami, które chcą uczynić ucieleśnione życie

dobrym. Transcedentalna moralność jest w związku

z Kṛṣṇą, nie umysłem i materią. Jest to lila,

obowiązek czystej miłości poprzez, którą Bóg i Jego

wielbiciele radują się sobą wiecznie.165 Zalecany

165 Śrimad Bhagavatam 11.18.36

286

obowiązek apara jest cieniem miłosnej etyki lila.

Dzięki religijnym, moralnym, i prawnym

ograniczeniom etyka apara kontroluje, ale nie

pokonuje materialnej choroby. Lila jest nie

uwarunkowanym przejawem duchowego

pragnienia.

Most Pana Jagji

Choć Pan i Jego wielbiciele są transcendentalni do

etyki apara, nie dyskredytują jej jako

bezużytecznego wynalazku. Moralność apara, religia

i prawo opierają się na jagji i poprzez nią

oczyszczają. Zatem poprzez przestrzeganie etyki

wedyjskiej, nawet jeśli tylko zewnętrznie, ludzie

stają się oczyszczeni. Sam Kṛṣṇa, najwyższa

czystość, jest podmiotem oczyszczenia kryjącym się

za ofiarą apara.

Pisma święte porównują Pana Jagje do mostu

(setu), który łączy brzegi materialnego pragnienia i

śaucam ācamana snāna na tu codanayā caret

anyā ś ca niyamāñ jñānī yathāha līlayeśvaraḥ

„Tak jak Ja, Najwyższy Pan, spełniam regulujące obowiązki zgodnie z Moja wolna wolą, podobnie ten kto ma wiedze o

Mnie powinien utrzymywać ogólną czystość, myć swe ręce wodą, brać kąpiel i wypełniać inne regularne obowiązki nie z

powodu przymusu ale zgodnie z swoja wolną wolą.”

287

duchowego pragnienia. Śatapatha Brahmana, pismo

należące do działu karma-kandy, przechodzi przez

ten most z ziemi do nieba.166 Mundaka Upaniṣad,

pismo święte należące do działy gjany-kandy,

dochodzi tym mostem dalej, aż do nieśmiertelnej

Jaźni.167 Śwetaśwatara Upaniṣad dochodzi tym

mostem jeszcze dalej, do Najwyższej Osoby Boga

(puruszam mahantam).168 Zachęcając karmi i gjani

do obcowania z Nim, Pan staje się ofiarą, która

przyciąga ich naturę. To Sam Pan Jagja jest tym,

który przyznaje karmim niebiańskie przyjemności

166 Śatapatha Brahmana, kanda 8, adhyaya 2, brahmana 10,

werset 1: „Ofiarnik buduje sobie przejście przez most (setu), dla osiągnięcia niebiańskiego świata.” 167 Mundaka Upanisad 2.2.5 yasmin dyauh prthivi cantariksam otam manah saha praniś ca sarvaih tam evaikam janatha atmanam anya waćo wimuncathamrtasyaisa setuh

„Tego, w którym niebiosa (djauh), ziemia (prthiwi) i

przestworza (antariksam), oraz umysł (manah) z wszystkimi

tchnieniami jest utkany, Jego poznaj jako Jaźń (atma), nie zważaj na inne słowa, bo On jest mostem do

nieśmiertelności.” 168 Śvetaśvatara Upanisad 3.8

vedaham etam purusam mahantam aditya-varnam tamasah prastat tam eva viditvati-mrtyum eti nanyah pantha vidyate ‘yanaya

„Znam tę Najwyższa Osobę, promienną jak słońce ponad ciemnością. Znając jedynie Jego, pokonuje się śmierć. On jest

jedyną drogą do nieśmiertelności.”

288

zmysłowe, a jnanim filozoficzne rozwiązanie

problemu dualności:

ŚB - 04.21.34 Najwyższa Osoba Boga jest

transcendentalny i niezanieczyszczony przez ten

materialny świat. Ale chociaż jest On skupioną

duszą bez różnorodności materialnych, niemniej

jednak, dla korzyści duszy uwarunkowanej,

przyjmuje On różnego rodzaju ofiary pełnione przy

użyciu różnorodnych materialnych elementów,

rytuałów i mantr i ofiarowywane półbogom pod

różnymi nazwami, w zależności od interesów i celów

pełniących ofiarę.

Ja jestem ofiarą rytualną zalecaną przez Wedy, Ja

jestem godnym czci Bóstwem.

W rozdziale drugim, dowiedzieliśmy się, że choć

wszystkie istoty ludzkie są obdarzone rozumem,

tylko wedyjski rozum - przyczyna dla której Kṛṣṇa

stawarza – jest obiektywna. i podobnie jest z etyką.

Pan przebywa w sercu każdego, tak jak zostało to

opisane w Bhagavadgicie 8.2, nazywany jest

adhijagja, Pan ofiary każdego. Manu samhita 2.3

mówi nam, że z ludzkiego pragnienia, pojawia się

trwała intencja umysłu (sankalpa). Z sankalpy

pojawia się etyka (ofiary, śluby, obowiązki i zasady).

289

sankalpamutah kamo vay yagjah

sankalpasamabhavah vratami jamadharmaśća

sarwe sankalpyah smrytah

Pragnienie jest samym korzeniem intencji, a ofiara

pojawia się w intencji. Wszystkie zasady i obowiązki

również pojawiają się w intencji.

Nawet ofiary, śluby i inne rzeczy, które składają się

na etykę osoby, jeśli nie mają żadnego związku z

kulturą wedyjską są inspirowane przez Pana Ofiary z

wewnątrz. Dzisiaj wielu ludzi chciałaby ujrzeć

lekarstwo na AIDS. Możemy nazwać to pragnienie

sankalpa (trwałą intencją umysłu). Mając to na celu,

ludzie podejmują rytualistyczne śluby, spełniają

ofiary, przestrzegają zasad, spełniają obowiązki.

Problem polega na tym, że takei rytuały, nawet jeśli

(dzięki łasce adhijagja) osiągną sukces i

powstrzymają AIDS, nie oczyszczą ostatecznie ludzi

(populus). Przyczyną takiego stanu są niemoralne

zachowania seksualne - prawdziwa przyczyna dla

której AIDS stało się tak niebezpieczne (virulent)

Współczesne zachowania seksualne są kapryśne;

niestety, ludzie są bardzo poważni jeśli chodzi o ten

kaprys – tak bardzo, że spełniają ofiary w nadziei,

że będzie można się cieszyć niemoralnym seksem

bez obawy zarażaniem się AIDS.

290

Jeśli taka ofiara może zostać nazwana pewnym

typem etyki, to jest to z pewnością etyką

subiektywną. Autorytety wedyjskie nazwałby to

avidyā. AIDS czy śmierć musi do nas przyjść w tej

formie lub innej. Ludzka istota, która zadedykowała

swoje życie zajmowaniu się niemoralnym życiem

seksulanym, nie pozostawia sobie żadnych

argumentów w momencie śmierci. Takie życie jest

jedynie drogą do niższych gatunków.

To co możemy nazwać etyką obiektywną zyskuje

rekomendacje w pismach wedyjskich. Jesteśmy

duszami, które w końcu osiągnęły ludzkie narodziny

po niezliczonej ilości narodzin w niższych

gatunkach. Wedy polecają byśmy poświęcili ludzką

formę na zapanowaniu nad umysłem,

uregulowaniem zmysłów i uwolnieniem się z

grzechów. Niekontrolowany umysł, nieuregulowane

zmysły i grzeszna zanieczyszczenie sprowadzi nas z

powrotem do zwierzęcego życia lub niżej. Nie ma

większej straty ponad to.

Osoba pełniąca służbę się z szacunkiem do Pana

Ofiary, pełni ją metodą wedyjską, tak jest to

opisane w śastra:

sarve 'py ete yajña-vido yajña-kṣapita-kalmaṣāḥ yajña-śiṣ āmṛta-bhujo

291

yānti brahma sanātanam

Wszyscy ci, którzy ofiarę pełnią i znają jej

znaczenie, zostają oczyszczeni z następstw swoich

grzechów, a skosztowawszy nektaru będącego

rezultatem takiej ofiary, wznoszą się ku tej

najwyższej wiecznej atmosferze.169

Jeśli osoba kontynuuje spełnianie ofiary, on lub ona

rozwija cechy dobroci. Dobroć (sattva-guna)

uwalnia od żądań ciała i umysłu; jeśli on czy ona

awansuje w czystości, ofiara spełniana w ten

sposób zadawala niepomiernie Najwyższą czystość.

Jest to życie braminiczne. Kiedy w końcu bramin

porzuca każdy ślad materialnego pragnienia (kama),

pracy dla zysku (karma) i umysłowej spekulacji

(gjana), i po prostu angażuje się swoje zmysły i

umysł w przyjazną służbę dla Pana, taki bramin

osiąga czyste oddanie (bhakti) do Śri Kṛṣṇy.

To dla tego powodu Sam Pan staje się etyką ofiary,

by pomóc ludziom zbliżyć się do Jego służby

oddania. Na etapie neofity, egoistyczne spełnianie

jagji objawia wiele błędów. Sławnym przykładem

jest Daksza, którego wielka ofiara była obraźliwa w

stosunku do wielkiej duszy Śiwy.170 Mimo to, Pan

Jagja jest solidnym mostem który prowadzi ludzkość

169 Bhagavadgita 4.30 170 Patrz Śrimad Bhagavatam, Canto 4, rozdział 2 i dalsze

292

z egocentrycznych intencji do czystej,

transcendentalnej intencji. Jeśli ktoś trwa przy tej

ścieżce zadowalania Jagja, stopniowo poznaje, że

Sam Pan jest jedynym substancjalnym

błogosławieństwem osiąganym dzięki ofierze. W ten

sposób ofiarowuje Jemu wszystko.

mayi arpitatmanah sabhja nirapeksasya sarvatah

mayatmana sukham jat tat kutah syad

visayatmanam

O uczony Uddhawo, ci, którzy skupiają swoją

świadomość na Mnie, porzucając wszystkie

materialne pragnienia, dzielą ze Mną szczęście,

które nie może być doświadczone przez tych

zaangażowanych w zadowalanie zmysłów.171

To, w ostateczności, jest tym gdzie wedyjska etyka

ma nas zaprowadzić. Poprzez cieniste krajobrazy i

mgliste myśli szukaliśmy substancji. Gdzie można ją

odnaleźć? Tam gdzie jest Pan Kṛṣṇa i jego

wielbiciele, którzy podzielają szczęście, które nie

może być doświadczone przez tych którzy są

opętani przez umysł i materie. Tutaj, ofiara traci

jakikolwiek ślad poczucia „straty”, która pojawia się

na krawędzi fałszywego ego kiedykolwiek musimy

coś oddać, a do czego jesteśmy przywiązani.

Wielbiciele z uczuciem szczęścia poświęcają samych 171 Śrimad Bhagavatam 11.21.43

293

siebie z miłości dla Kṛṣṇy, a Kṛṣṇa z tym samym

uczuciem poświęca sam siebie w miłości do Swoich

wielbicieli. To podzielanie szczęścia na duchowej

platformie pkonuje wszystkie materialne pragnienia.

I choć wielbiciele nie pragną niczego innego poza

Kṛṣṇą, na przestrzeni całej historii świata On jest

źródłem i schronieniem idealnych celów szukanych

przez mądrych, szlachetnych, moralnych filozofów.

Na początku Bhagavadgity, Ardżuna zapytał czy

może być jakakolwiek moralność w bitwie na

Kurukszetra. Pod koniec, kiedy Ardżuna w końcu

uczynił to czego chciał Kṛṣṇa – prowadzić powóz

wojenny sterowany prze Kṛṣṇę, dzieląc z Nim

rycerskie szczęście płynące z misji Pana na

Kurukszetrze – moralność stała się stałym

towarzyszem Ardżuny. Dhruva nitir matir mama,

mówi Sandżaja przy końcu, „Gdziekolwiek jest Pan

Yogeśvara, mistrz wszystkich mistyków, i

gdziekolwiek jest Dhanurdhara, dzierżący potężny

łuk Gandiva, tam z pewnością jest moralność.”172

Pytania i odpowiedzi

Następujące pytania i odpowiedzi przybliżają

ważność ofiary w naszym życie w współczesnym

świecie.

172 Bhagavadgita 16.78

294

Pytanie: Powiedziałeś, że Ardżuna nie był karmi

ani jnani, lecz wielbicielem w kłopocie. W jaki

sposób popadł on w takie kłopoty, jeśli Kṛṣṇa dzieli

duchowe szczęście ze Swymi czystymi wielbicielami?

Odpowiedź: Można by powiedzieć, że to wszystko

było lila Pana, rozrywką. Strapienie Ardżuny było

wywołane w jego sercu przez pragnienie Kṛṣṇy.

Stało się tak, dla korzyści całego świata. Jednakże

nie powinniśmy porównywać do Ardżuny, my

naprawdę jesteśmy w iluzji. Jedną z wielkich lekcji

płynących z Bhagavadgity, jest też to, że nawet

osobisty towarzysz Pana Kṛṣṇy może stać się

zagubiony pod wpływem energii Pana. Zatem jak

bardzo ostrożni my sami powinniśmy być! Słynny

werset z Katha Upaniṣad, często cytowany przez

Śrila Prabhupada, przestrzega nas, że nawet jeśli

ktoś zbliżył się do bona fide mistrza duchowego,

nawet po tym jak ktoś wkroczył na ścieżkę powrotu

do domu, do Boga, taka osoba z powodu nieuwagii

może doświadczyć trudności w każdym momencie

życia. Trzeba być zawsze czujnym.

To co zrozumiałem od Śrila Prabhupada, to to, że

Ardżuna propnował służyć swej własnej pobożnej

naturze (swojej svabhavie) zamiast Kṛṣṇie. Ze

stanowiska pratyaksy i anumany, jego współczucie,

jego łagodne zachowanie, jego gotowość

wyrzeczenie się swego imienia sławy i statusu

295

społecznego, były wszystkie bardzo dobre. Ale kiedy

dobro różni się od najlepszego – Kṛṣṇy – to nie jest

to dobre. Dlatego Kṛṣṇa zapytał Ardżunę „W jaki

sposób naszły cię te nieczyste myśli?”173

Pytanie: Dziękuję ci za wyjaśnienie tego dlaczego

zabicie przez Ardżunę swych krewnych było

zarówno etyczne w zwykłym i transcedentalnym

sensie. Ale mimo to Śrila Prabhuapada pisze że

„ktokolwiek pragnie pomyślności członków swojej

rodziny i pokoleń musi prowadzić moralnie, religijne

życie”174. Trudno jest mi dostrzec w jaki sposób

zabijanie własnych krewnych może być moralne i

religijne. Jeśli zabiję swoich krewnych, będzie to

straszliwą zbrodnią wymagającą najmocniejszej

kary. W jaki sposób było to moralne, że Ardżuna

zabił swoich krewnych? Jak takie zabijanie mogło

być dla niego korzystne? Czy natym polega boska

kultura? Czy Kṛṣṇa zabija swoją rodzinę?

Odpowiedź: W pewnym sensie, mógłbyś

powiedzieć, że Kṛṣṇa zabija swoją rodzinę. My

wszyscy należymy do rodziny Pana Kṛṣṇy, ponieważ

On jest naszym oryginalnym ojcem (aham bija-

pradah pita).175Ale On jest również naszym

173 Bhagavadgita 2.2 174 Śrila Pranhupada, Śrimad Bhagavatam 2.9.40, znaczenie 175 Bhagavadgita 14.4

296

niszczycielem. Powiedziane jest w Śrimad

Bhgawatam 6.12.12:

bhutaih srjati bhutani grasate tani taih svayam

Najwyższa Osoba Boga Sam stwarza i pochłania

żywe istoty poprze inne żywe istoty.

Ardżuna myślał, że to będzie dobre dla niego, że

oszczędzi życie swych krewnych skazanych już i tak

na zniszczenie przez Pana. Kṛṣṇa powiedział mu, że

jego miłosierdzie było bezużyteczne. Każda żywa

istota duża czy mała jest skazana na śmierć przez

Najwyższego. Dlaczego Ardżuna przejmował się

tylko tymi, którzy stali naprzeciwko niego na

Kurukszetrze?

Mówiąc wielce uczenie opłakujesz to, co nie jest

warte rozpaczy. Mędrzec bowiem nie rozpacza ani

nad żywym nad umarłym.176

Rozważ następującą rzecz: my, którzy

kwestionowalibyśmy to dlaczego Bóg niszczy własne

dzieci zapominamy, że my sami cieszymy się tym

zniszczeniem. Przyjmując to ciało, uważając je jako

za nas samych, jesteśmy śiśnodara-trptam, bardo

oddani brzuchowi i genitaliom.177Czerpiac

176 Bhagavadgita 2.11 177 Śrimad Bhagavatam 11.26.3

297

przyjemność z genitaliów, bierzemy udział w

tworzeniu kolejnych ciał przez Kṛṣṇe. Czerpiąc

przyjemność z brzucha, partycypujemy w Jego

destrukcji ciał, kiedy np. nasza dieta opiera się na

ciałach innych żywych istot, bo przecież dzięki nim

żyjemy. Nawet będąc na diecie składających się z

opadłych owoców, jak to jest w przypadku pewnych

ascetów próbujących żyć bez przemocy, niezliczona

ilość niewidzialnych mikrobów są konsumowane z

każdym kęsem. Z każdym krokiem, nieznane

niewinne istoty są miażdżone pod stopami.

Używając ognia, my palimy ich w milionach.

Zgodnie z etyką ego, jak długo będę uważał te

rzeczy za przyjemne, są one „dobre”. Jeśli sprawiają

mi cierpienie, są „złe”– a Bóg jest zły że

zaaranżował to w ten sposób. Ale w rzeczywistości

moje intencje są złe. Jest nie dopuszczalne bym żył

przyjemnie na koszt innych. Mój każdy samolubny

czyn w tym ciele musi przeto być odpłacony zgodnie

z prawem karmy.

Pan wszystkich stworzeń nie stronniczo przygotował

materialny świat w ten sposób by ułatwić spełnianie

samolubnych pragnień Jego krnąbrnych dzieci. I

tak, pomóc każdemu z nich zadawalać swoje

zmysły. On stwarza i pochłania inne żywe istoty. Ale

On nie ma nic wspólnego z przyjemnościami i

cierpieniami każdego z nich, bo On jest Najwyższą

298

Transcendencją. Ani też my nie mamy nic

wspólnego z przyjemnościami i bólem, ponieważ my

jesteśmy maleńkimi iskierkami Jego transcendencji.

Przyjemności i cierpienia materilanego ciała są

doświadczane nie przez transcendencje ale przez

ahankara, fałszywą koncepcje naszego oddzielenia

od Pana. Jak stwierdza Śrimad Bhāgavatam

11.13.28:

ahankara-ktram bandham atamano ‘rtha-viparyaym

vidvan nirvidya samsara- cintan turye sthitas tyajet

Fałszywe ego żywej istoty umieszcza ją w

uwarunkowaniu i przyznaje jej dokładne

przeciwieństwo tego czego ona naprawdę pragnie.

Dlatego, inteligentna osoba powinna porzucić swoje

ciągłę zainteresowanie cieszeniem się materialnym

życiem i pozostać usytuowanym w Panu, który

znajduje się poza funkcjami materialnej

świadomości.

Kṛṣṇa jest porównywany do kalpa-taru, drzewa

spełniającego pragnienia. Umieścił on nas w świecie

materialnym, ponieważ chcieliśmy stać się īśvara,

władcami. Kṛṣṇa jest jedynym władcą. Naszym

pragnieniem powinno być pozostanie w Nim jako

Jego wieczny sługa, miast być zainteresowanym

imitowaniem Jego poprzez granie z Jego energiami.

Jak tylko próbujemy imitować Jego, Jego energie

299

(prakrti, kāla, karma, i inne jivy), spiskują jak

zniweczyć nasze plany i umieścić nas w wiecznym

uwarunkowaniu. By uratować nas od tego

kłopotliwego położenia Pan pojawia się jako mistrz

duchowy – osobiście, tak jak to zrobił to w

wypadku, lub poprzez Swojego czystego wielbiciela.

Ten, kto jest inteligentny uczy się od mistrza

duchowego jak porzucić swoje próżne

wykorzystywanie energii Kṛṣṇy, a w zamian

asystować Kṛṣṇie, gdyż to Kṛṣṇa jest Odbiorcą Ofiar

i czerpie przyjemnoś jako yajna-puruṣa.

Kṛṣṇa pokierował Ardżune by walczył w bitwie na

Kurukszetrze, by pełnił ofiarę tylko dla Jego

przyjemności. I my musimy walczyć i jak to zostału

już powiedziane czasem musimy zabijać w tym

materialnym świecie. Walka dla zadowolenia nas

samych wprowadza uwarunkowanie; ale walka dla

Kṛṣṇy daje wyzwolenie. Oczywiście, my nie

będziemy walczyć w konfliktach zbrojnych dla

Kṛṣṇy, ponieważ nie jesteśmy ksatriyami tak jak

Ardżuna. Lecz mimo to możemy uczyć się od

Ardżuny jak poświęcić nasze zdolności w służbie dla

Pana. Ardżuna stał się instrumentem Kṛṣṇy.

Żołnierze, którzy umarli z jego ręki porzucili swe

życie w obecności Pana na świętym polu

Kurukszetra by osiągnąć wolność od niewoli

powtarzających się narodzin i śmierci. Materialna

praca dobroczynna, zakorzeniona w etyce opartej

300

na cielesnej koncepcji życia, nie jest w stanie

uwolnić duszy z samsary.

W jedenastym rozdziale Bhagavadgity, Kṛṣṇa

objawił Swoją postać Viśvarupy, dzięki której przyjął

ofiarę wojny Ardżuny. Przyglądając się, tym

wściekle promiennym cechom Najwyższej Osoby,

obejmującą całe niebo niezliczonym twarzom i

ramionom, Ardżuna krzyknął w zdziwieniu:

O Panie nad panami, w pełnej groźby postaci,

proszę wyjaw mi, kim jesteś. Ofiarowuje Ci moje

głębokie pokłony, proszę, bądź łaskawy dla mnie.

Ty jesteś pierwotnym Panem. Nie wiem jaka jest

Twoja misja i pragnę o niej usłyszeć.178

W kosmicznej postaci Kṛṣṇy, prawdziwej postaci

wszechświata, nie ma miejsca na „korespondencje”

z samolubną percepcją (pratyakṣa), ani

„koherencją” z samolubną spekulacją (anumana).

Ta postać kosmiczna koresponduje i jest koherentna

z misją Kṛṣṇy. Dzięki łasce Kṛṣṇy, Ardżuna ujrzał

kształty rzeczy ponad ograniczeniami swego

postrzegania zmysłowego i spekulacji umysłowej.

Po tym, na początku rozdziału dwunastego, dociekał

w jaki sposób czczenia Pana jest najlepsze.

178 Bhagavadgita 11.31

301

Pytanie: Jak osoba taka jak ja, bez żadnego

przygotowanie w wiedzy Wedyjskiej, może spełniać

ofiarę?

Odpowiedź: W naszych czasach, wspólne

intonowanie świętych imion Kṛṣṇy – nama

sankirtana yajna – jest zastępstwem wszystkich

innych ofiar jako jedynie jest efektywne.179 Pan

179 W swym znaczeniu do Śri Caitanya-caritamrta, Adi-lila

7.76, Śrila Prabhupada powołuje się na Bhakti-sandharba Śrila Dżiwy Goswamiego, werset 284: „Śrila Dżiwa Goswami

stwierdza, że substancją wszystkich mantr wedyskich jest

intonowanie świętego imienia Pana” Istnieje wiele stwierdzeń z Śrimad Bhagavatam, które

ustanawiają sankirtana jako jedyną efektywną yajna w wieku Kali. Patrz na przykład Śrimad Bhagavatam 11.5.32, 36 i

12.3.45,46,51i 52. W swym znaczeniu do Śrimad Bhagavatam 4,7,41, Śrila

Prabhupada pisze: „Jest powiedziane w Wisznu Puranie, że

poprzez ofiarę dla Pana Wisznu można stopniowo zostać wyzwolonym. Jedynym celem życia, dlatego, jest zadowolenie

Pana Wisznu. Na tym polega yajna. Każda osoba, która jest w świadomości Kryszny zadedykowała swoje życie dla

zadowolenie Kryszny, źródła wszystkich form Wisznu, i dzięki

ofiarowaniu czczenia i prasadam każdego dnia, staję się najlepszą osobą spełniająca yajna. W Śrimad Bhagavatam jest

jasno powiedziane, że w tym wieku Kali jedyną yajna, ofiarą, które jest zwieńczona sukcesem jest yajna sankirtana-prayaih:

najlepszą ofiara jest po prostu intonowanie Hare Kryszna, Hare Kryszna, Kryszna, Kryszna, Hare Harem Hare Rama,

Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare. Ta yajna jest

ofiarowywana przed postacią Pna Czaitanji, jak inne yajna są ofiarowywane przed postaciami Pana Wisznu. Te zalecenia

znajdują się w jedenastym Canto Śrimad Bhagavatam. Co więcej, spełnianie tej yajna potwierdza, że Pan Czaitanja jest

Samym Wisznu. Jak Pan Wisznu pojawił się w czasie yajna

302

który przyjmuję tę ofiarę jest Złotym Awatarem, Sri

Caitanyą Mahaprabhu – połączoną postacią

oryginalnego īśvara, Sri Kṛṣṇy i Jego oryginalną

daivi-prakriti, boską towarzyszką Srimati Radharani.

Kiedykolwiek i gdziekolwiek Jego wielbiciele intonują

święte imię, i skłaniają inne żywe istoty do tego

samego, Śri Caitanya osobiście przekracza most

ofiary by rozprowadzać najrzadsze duchowe dary –

czystą miłość do Kṛṣṇy (prema).180

To całkowicie zadawala umysł i zmysły wielbiciela.

Kiedy usatysfakcjonowany, umysł i zmysły, w swej

chęci zasmakowania nektaru płynącego z

obcowania z Panem, staną się najlepszymi

przyjaciółmi duszy. Na tym polega Waikuntha, kiedy

umysły, zmysły i dusze mają jeden cel – służyć

Kṛṣṇie. Tylko poprzez wzniesienie naszych ramion

Dakṣy, dawno temu, tak Pan Czaitanja pojawił się w tym wieku by przyjąć naszą sankirttana-yajna.” 180 To, że Pan Czaitanja osobiście towarzyszy Swoim

wielbicielom, którzy spełniają sankirtana-yajna w materialnym świecie jest potwierdzone w Śri Caitanya-cartiamrta, Madhya-

lila 7.129; kabhu na badhibe tomara visaya taranga

punarapi ei tahni pabe mora sanga

„ Sri Czaitanja Mahapabhu polecił braminowi Kurma, „Jeśli

będziesz przestrzegał tej instukcji, twoje materialistyczne życie w domu nie przeszkodzi twojemu duchowemu rozwojowi. W

istocie, jeśli będziesz przestrzegał tych zaleceń (intonowanie świętych imion Kryszny), ponownie tu się spotkamy, czy

raczej, nigdy nie stracisz Mej obecności.”

303

do intonowania i tańczenia w sankirtana,

dochodzimy do Waikunthy. Uparta obsesja zrodzona

z empiryzmu, racjonalizmu i egoistycznej etyki

ucieka bardzo daleko,

Pytanie: Czy sanikrtana jest tak samo efektywne

jako ofiara, czy jak ofiary ogniowe w dawnych

czasach?

Odpowiedź: Sankirtan-yajna jest tak potężna, że

nie może być porównana do dawnych yajna

spełnianych w celu zadowolenia materilanych

pragnień. Ani też wielbiciele sankirtana nie mogą

być porównani do tych którzy spełniają wedyjskie

rytuały. W swym znaczeniu do Śrimad Bhāgavatam

5.19.24, Śrila Prabhupada wyjaśnia:

W Caitanya-caritamrtaKrsnadasa Kaviraja Gosvami

mówi, że ponieważ Śri Caitanya Mahaprabhu jest

inauguratorem ruchu sankirtana, więc każdy, kto

pełni sankirtana, aby zadowolić Pana, jest bardzo,

bardzo chwalebny. Osoba taka ma doskonałą

inteligencję, podczas gdy inni są w ignorancji

materialnej egzystencji Spośród wszystkich ofiar

wymienionych w literaturze wedyjskiej, najlepszą

jest spełnianie sankirtana - yajni.

Ofierze sankirtana nie może równać się nawet 100

ofiar aśvamedha.

304

Podobnie jak ofiara spełniona przez Ardżunę na

Kurukszetra, sankirtana jest przeznaczona dla

transcendentalnego dobra całego świata. Ardżuna

wyzwolił miliony ludzi swoimi boskimi broniami.

Dzisiaj, miliony ludzi są „uświęcani” poprzez

publiczne intonowanie Hare Kṛṣṇa i dystrybucje

książek Śrila Prabhupada. Tą metodę ofiary Kṛṣṇa

osobiście utożsamia z: yajnanam japo-yajno ‘smi „Z

pośród ofiar, Ja jestem intonowaniem świętych

imion.”181

Czasami sankirtana jest źle zrozumiana jako

zakłócenie. Lecz jest tak z powodu wąskich

ograniczonych ideologii, które ciążą na umyśle

współczesnego człowieka: mechanomorfizm,

antropomorfizm, humanizm, egalitaryzm,

autorytaryzm, męski szowinizm, feminizm, woidyzm,

i inne. Wszystkie te materialistyczne koncepcje

mogą uczyć się najlepszej filozofii. Taki jest plan

Pana Kṛṣṇy, niechaj każdy odniesie sukces.

Nasz ruch świadomości Kṛṣṇy jest przeznaczony do

głoszenia wśród ludzi (jak i wśród nas samych)

dokładnych poleceń Osoby Boga. W ten sposób

będziemy nieustannie spełniać sankirtana-yajna i

nieustannie intonować mantrę Hare Kṛṣṇa. Wtedy

przy końcu naszego życia z pewnością będziemy w

181 Bhagavadgita 10.25

305

stanie pamiętać Krysznę, a nasz życiowy plan

zakończy się sukcesem.182

Pytanie: Czy naprawdę możemy porównać misje

Kṛṣṇy na Kurukszetra do misji sankirtana w Kali-

judze? Ardżuina wysłał żołnierzy z powrotem do

nieba duchowego. Sankirtana-yajna pozostawia

wszystkich tutaj w ciałach, by dalej kontynuować

życie. Czy intonowanie Hare Kṛṣṇa jest

wystarczające by rozwiązać nasze problemy dnia

codziennego? W tamtych czasach rola Ardżuny jako

kszatriji była bardzo jasno społecznie zdefiniowana.

Dzięki temu zaoszczędzono mu drobiazgowych

zmartwień takich jak płacenie czynszu, trzymanie

swych dzieci z dala od problemów, czy tez radzenie

sobie z zazdrosnymi sąsiadami. Jednakże dzisiaj

każdy z nas ma wiele innych obowiązków, co

sprawia, że nie jest możliwa dla na sankirtana.

Odpowiedź: Ruch sankirtana Sri Czaitanji

Mahaprabhu jest przeznaczony do tego by być

czymś znacznie więcej niż tylko cotygodniowym

kritana na lokalnym rynku. Jest czymś więcej niż

kilka sprzedanych książek to tu i tam. Sankirtana

jest Yuga-dharma. Yuga oznacza „wiek”, a

sankirtana oznacza „wspólne chwalenie”, natomiast

dharma znaczy „istotny cel”, „religia”i „atrybut”.

182 Śrila Prabhupada, Śrimada Bhagavatam 4.9.24, znaczenie.

306

Głównym zajęciem i atrybutem naszych czasów jest

masowa propaganda: religijna, naukowa,

polityczna, społeczna, komercyjna, techniczna, i

rozrywkowa. W tym wieku informacji, sukces ludzi

zależy od publiczności, reklamy, promocji, mediów,

dotarcia z swą informacją do każdego domu,

sondaży, rokowań, systemów sieciowych, i

najlepszego czasu antenowego wszystko to jest

tylko cieniem substancji sankirtana. Jeśli cień może

dostarczyć pożywienia do milionów ludzi na całym

świecie, zatem z pewnością może tego dokonać

substancja. Nasza misja, czy ją zaakceptujemy, czy

nie, polega na tym, że chcemy promocji substancji.

Rzeczywistość wygląda tak, że ta misja jest nie do

zatrzymania, ponieważ jest to plan samego Kṛṣṇy.

Z cienia do substancji

Filozofia przedstawiona w tej książce prowadzi do

trzech następujących wniosków.

1) Cokolwiek widziane jest w cieniu , ma swoje

źródło w substancji.

2) By przejść z cienia do substancji, musimy

całkowicie poświęcić swój egoizm.

307

3) By to uczynić wymaga się by podporządkować

się wskazaniom bona fide mistrza duchowego,

który doskonale uczy w jaki sposób możemy

ofiarować, pratyakṣa, anumana, śabda, dravya,

svabhava, aśaya, prakrti, karma kāla i jnane w

ofierze dla Kryszny.

Nasz powolny ruch z cienia do substancji jest często

powstrzymywany przez zło. Zło polega na

utrzymywaniu się ignorancji. Ignorancja jest

materialną wiedzą opartą na dwóch egoistycznych

poglądach: że substancja 1) koresponduje z

percepcją zmysłową (pratyakṣa) i 2) jest

koherentna z indukcją (anumana). Prawdziwa

wiedza, jednak, pochodzi z śabda, autorytatywnego

świadectwa wedyjskiego, czy objawienia.

Angielskie słowo objawienie pochodzi z łacińskiego

revelare, które tłumaczy się jako „usuwając zło”

które zakrywa prawdziwą wiedzę (svatah-siddha-

jnana). Zasłoną jest ignorancja. Gdzie ignorancja się

utrzymuje? W uwarunkowanej naturze, sva-bhava,

duszy będącej pod wpływem iluzji. Nie trudno

zanalizować tą svabhave. Nie musimy udawać się z

wizytą do hipnoterapeuty by poznać co utrzymuje

się w naszym sercu życie po życiu – jest to

pragnienie bycia panem naszego przeznaczenia –

innymi słowy, bycie iśvarą.

308

Dzięki praktyce wedyjskiej metody poznania,

porzucamy brzegi ślepego egoizmu i posuwamy się

po moście ofiary pozostawiając za sobą etapy karmy

i jnany. I w końcy pokonawszy te etapy by pełnić

pomyślną służbę dla Kṛṣṇy, dotykamy

transcedentalnych brzegów Waikunthy:

anyabhilasita-sunyam jnana-karmady-anavrtam

anukulyena krsnanu- silanam bhaktir uttama

Powinno się pełnić transcendentalną miłosną służbę

dla najwyższego pana Kṛṣṇy, bez zanieczyszczonego

pragnienia pracy dla rezultatu lub spekulacji

umysłowej.183

Na tym polega nasza prawdziwa svabhava, służenie

Kṛṣṇie – substancji. Lecz kiedy, z powodu

paradoksalnego wpływu mayi, nasza svabhava służy

samej sobie, to jej fałszywe ego stawia ją w cieniu.

W pierwszym rozdziale Bhagavadgity Ardżuna

zaproponował służenie swej svabahava, Ale

objawienie Kṛṣṇy w postaci Bhgawadgity usuneło

zło odnoszące się do samej siebie do svabhaby,

podtrzymując tym samym prawdziwą naturę

Ardżuny.

183Bhakti-rasamrta-sindhu, 1.1.11

309

W Bhagavadgicie możemy dostrzec, że Ardżuna

pragnął nie walczyć ze swymi braćmi i krewnymi

tylko po to by spełnić swoje osobiste pragnienia. Ale

kiedy usłyszał przekaz Pana - Śrimad Bhagavadgite

- zmienił swoją decyzje i służył Panu. Była tam

walka, była tam przyjaźń, był tam Ardżuna i również

Kṛṣṇa tam był, ale Ardżuna stał się inną osobą

dzięki służbie oddania.184

Niech zło, które nam zagraża będzie usunięte w

podobny sposób

SATJAM EVA JAYATE

184 Śrila Prabhupada, Śrimad Bhagavatam 1.8.42, znaczenie.

Zobacz również nauki Narady Muniego do Mahradży Judhisztiry w Śrimad Bhagavatam 7.15.25:

„ Należy pokonać siłę pasji i ignorancji poprzez rozwinięcie siły

dobroci, potem należy odwiązać się od siły dobroci poprzez wzniesieni się do etapu śuddha-sattwa. Wszystko to może stać

się automatycznie poprzez zaangażowanie się w służbę mistrzowi duchowemu z wiarą i oddaniem. W ten sposób

można pokonać wpływ siły natury.

310

Spis treści

Przedmowa do Drugiego Wydania

& 4

CEL I ZASADY

& 17

Rozdział I

Postrzeganie zmysłowe (pratyakṣa)

& 58

Rozdział II

Poznanie rozumowe (anumana)

& 105

Rozdział III

Świadectwo słowa (Śabda)

& 183

Rozdział IV

Debata o sposobach wiedzy

&227