Slajd 1Title Slajd 1 Author *** Created Date 10/7/2015 11:55:09 AM

Jerzy Barszczewski, Stanisław Twardy, Barbara Wróbel

Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach

www.itp.edu.pl

Produkcyjno-ekonomiczne i środowiskowe aspekty

racjonalnej gospodarki na trwałych użytkach zielonych

III Kongres Nauk Rolniczych 10 września 2015 r. Warszawa

PLAN WYSTĄPIENIA

• Wstęp

• Warunki glebowo-rolnicze

• Udział TUZ w strukturze UR

• Czynniki kształtujące wykorzystanie TUZ

• Efekty produkcyjne gospodarowania na TUZ

• Nawożenie i renowacja TUZ – efekty

• Aspekty ekonomiczne w gospodarowaniu na TUZ

• Gospodarowanie na TUZ w rejonach urzeźbionych

• Podsumowanie

2

Wielofunkcyjność TUZ obejmuje:

funkcje produkcyjne

• produkcja pasz objętościowych (łąkowych i pastwiskowych), o dużej wartości żywieniowej oraz niskich kosztach produkcji,

• wykorzystanie masy roślinnej jako źródła energii odnawialnej (biogaz, paliwo stałe).

funkcje pozaprodukcyjne

• klimatyczną (tworzą specyficzny mikroklimat),

• hydrologiczna (retencja wody, łagodzenie fali powodziowej),

• ochronę gleb i wód (przed erozją, ubytkiem substancji organicznej w glebach, przeciwdziałanie eutrofizacji wód),

• fitosanitarną (neutralizacja przykrych zapachów, pyłów, wydzielanie olejków eterycznych)

• zdrowotna (zioła, ich wpływ na zwierzęta i pośrednio na ludzi)

• krajobrazową i estetyczną (cenny składnik krajobrazu, barwny aspekt łąk)

• przyrodnicza (zachowanie cennych siedlisk oraz terenów stanowiących ostoję wielu gatunków roślin i zwierząt)

WSTĘP – WIELOFUNKCYJNOŚĆ TUZ

3

hydrogeniczne torfowo-murszowe;

42,40%

hydrogeniczne murszowate i

mułowo-murszowe; 12,60%

hydrogeniczne mułowe; 16,50%

mineralne mady; 27,30%

mineralne czarne ziemie;

0,60%

mineralne brunatne; 0,50%

mineralne

bielicowe; 0,10%

Udział typów gleb trwałych użytków zielonych (%)

4 źródło: opracowanie własne na podstawie mapy glebowo-rolniczej IUNG

1% tych gleb zalicza się do kompleksu 1z

51% - do kompleksu 2z

48% - do kompleksu 3z

Co nie stanowi konkurencji dla

upraw na GO

WARUNKI GLEBOWO-ROLNICZE TUZ

Aktualna powierzchnia paszowa w kraju [mln ha]

Powierzchnia ogólna – 4,073 mln ha,w tym:

TUZ GO

3,120

(76,6%) 0,953

(23,4%), w tym:

Kukurydza – 0,541

Trawy pastewne – 0,213

Bobowate drobnonasienne – 0,083

Strączkowe – 0,026

Inne pastewne – 0,078

Okopowe – 0,011

5 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

UDZIAŁ TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH

W UŻYTKACH ROLNYCH

Polska na tle innych krajów dysponuje niewielkim areałem

i udziałem trwałych użytków zielonych w strukturze UR

Kraj Trwałe użytki zielone

(% użytków rolnych)

Polska 21,4

Nowa Zelandia 94

Irlandia 90

Argentyna 85

Anglia 63

Holandia 62

USA 56

Niemcy 40

6 źródło: opracowanie własne

Powierzchnia trwałych użytków zielonych

w kraju (mln ha)

Trwałe użytki

zielone 2000 2005 2010 2014

Śre

dn

io

z 15 l

at

Udział w UR

w 2014 r. (%)

Ogółem,

w tym: 3,9 3,4 3,3 3,1 3,4 21,4

łąki 2,5 2,5 2,6 2,6 2,5 18,1

pastwiska 1,4 0,9 0,7 0,5 0,9 3,3


Udział TUZ w strukturze UR

Średnio w kraju TUZ stanowią -21,4%, w tym

łąki – 18,1% 8 źródło: opracowanie własne

Średnie pogłowie przeżuwaczy w grupach województw

oraz w kraju w 2013 r. (tysiące DJP)

Grupy

województw

Gatunek zwierząt Razem

DJP/ha UR Bydło Konie Owce Kozy

I 556,3 17,8 1,5 0,4 0,54

II 277,7 16,1 0,6 0,4 0,35

III 245,1 12,9 1,2 0,4 0,25

IV 119,7 17,5 4,8 0,9 0,24

Polska 4 479,9 238,7 24,5 7,6 0,32

CZYNNIKI

KSZTAŁTUJĄCE WYKORZYSTANIE TUZ


Udział [%] TUZ z utrzymywanymi w sprawności

urządzeniami melioracyjnymi w 2013 r.

Źródło: Wieloletni program Standaryzacja i monitoring … (2011-2015); E. Kaca

25,9

47,6

18 22,1

40,9

22,3

52,7

32

22,5

37

24,6

33,8

18,2 24,2

85,4

12,4

33,9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

[%]

Plony w t·ha-1 z łąk w 2014 r. w poszczególnych grupach

województw (w przeliczeniu na siano)

5,9

4,7 5,5

3,9

5,2

0

1

2

3

4

5

6

grupa I grupa II grupa III grupa IV

t·h

a-1

średnio w kraju

EFEKTY PRODUKCYJNE

GOSPODAROWANIA NA TUZ


Zbiory z łąk przeznaczone na kiszonkę w poszczególnych

grupach województw

y = 1,7525x - 3500,4 R² = 0,9564

y = 2,4941x - 4974,8 R² = 0,927

y = 1,1719x - 2340,7 R² = 0,933

y = 1,3298x - 2655 R² = 0,9271

y = 0,6482x - 1295,3 R² = 0,8647

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

%

Polska grupa I grupa II grupa III grupa IV


Plonowanie pastwisk w t·ha-1 w 2014 r. (zielonka) w

poszczególnych grupach województw

20,60 19,40 19,60

14,60

18,8

0

5

10

15

20

25

grupa I grupa II grupa III grupa IV

t z.

m.·

ha-1

średnio w kraju


NAWOŻENIE I RENOWACJA TUZ - EFEKTY


317,8

151,3

58,4

0

50

100

150

200

250

300

350

Intensywny Półintensywny Ekstensywny

Kg

NP

K h

a-1

Poziom nawożenia w ankietowanych gospodarstwach

90

7,5

33,3

49,2

28,7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

TUZ nawożone nawozymineralne

nawozynaturalne

nawozymineralne oraz

naturalne

TUZwapnowane

[%]

Nawożenie TUZ i stosowane sposoby w ankietowanych gospodarstwach (n=216)

Wyniki badanych nawozów naturalnych

w latach 2007 – 2013 w 17 OSChR oraz ITP

Rodzaj

nawozu

Średnia zawartość składników w świeżej masie w % oraz kg.

Sucha

masa Azot (N) Fosfor (P) Potas (K)

Magnez

(Mg) Wapń (Ca)

Obornik

bydlęcy

Zaw. kg/t

Gnojowica

bydlęca

Zaw.

kg/tys. l

Gnojówka

bydlęca

Zaw.

kg/tys. l

26,87

268,7

8,12

81,2

3,00

30,0

0,37 -1,20

3,7-12,0

0,12-0,27

1,2-2,7

0,05-0,30

0,5-3,0

0,07-0,40

0,7-4,0

0,03-0,09

0,3-0,9

0,01-0,02

0,1-0,2

0,11-1,01

1,1-10,1

0,11-0,22

1,1-2,2

0,15-0,42

1,5-4,2

0,06-0,36

0,6-3,6

0,03-0,07

0,3-0,7

0,01-0,03

0,1-0,3

0,33 -1,20

3,3-12,0

0,06-0,18

0,6-1,8

0,02-0,05

0,2-0,5


Wzrost udziału bobowatych w runi TUZ o 1% wnosi około 3 kg N·ha-1, powodując oszczędności w nawożeniu z korzyścią dla środowiska .

16

źródło: opracowanie własne

Efekty renowacji runi TUZ

75,5

45,4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Potrzebarenowacji

Wykonanarenowacja

[%]

Potrzeby renowacji TUZ w 216 ankietowanych gospodarstwach

Efekty renowacji runi TUZ

Efekty podsiewu bezpośredniego z wykorzystaniem traw tetraploidalnych i bobowatych

• Wzrost plonów białka z TUZ

o ok. 300 kg·ha-1

- pastwiska ok. 250 kg·ha-1

- łąki ok. 400 kg·ha-1

• Wzrost plonów cukrów rozpuszczalnych z TUZ

o ok. 150 kg·ha-1

- pastwisko ok. 100 kg·ha-1

- łąki ok. 200 kg·ha-1

17

Zakładając potrzebę renowacji TUZ na areale ok. 0,7 mln ha (tj. na ok. 20%

ich powierzchni w kraju) prognozuje się zwiększenie plonów białka

ogólnego o ok. 210 tys. ton, a cukrów rozpuszczalnych o ok. 105 tys. ton. Źródło: Wieloletni program białkowy…… (2011-2015)

Koszty produkcji pasz

Koszt produkcji pasz w przeliczeniu na 1 MJ energii (liczby względne)

Rodzaj paszy Koszt 1 MJ

Zielonka z pastwiska kwaterowego 100

Zielonka z pastwiska tradycyjnego 113

Lucerna – zielonka 127

Siano łąkowe 140

Siano z lucerny 173

Kukurydza – zielonka 193

ASPEKTY EKONOMICZNE

W GOSPODAROWANIU NA TUZ



0%

5%

15%

22%

30%

50%

zielonka susz sianokiszonka>40% s.m.

kiszonka 30%s.m.

siano dobrejjakości

siano złejjakości

Straty suchej masy [%] w trakcie zbioru i konserwacji runi łąkowej

333 313

300 283

266

213

zielonka susz sianokiszonka>40% s.m.

kiszonka 30%s.m.

siano dobrejjakości

siano złejjakości

Potencjalna produkcja mleka z 1 t zielonki i uzyskanej z niej paszy [l]

Rozmieszczenie

obszarów

wyżynnych i

górskich na

terenie Polski

Południowej


GOSPODAROWANIE NA TUZ W REJONACH

URZEŹBIONYCH

Powierzchnia Karpat oraz bonitacja gleb łąkowo-

pastwiskowych w strefach wysokościowych

Bonitacja gleb łąkowych (%)

Klasy bonitacyjne

I II III IV V VI średnia

- - 0,1 39,2 49,2 11,5 4,0

- - 0,9 39,0 44,1 16,0 4,2

0,0

0,0

2,5

38,8

41,3

17,4

4,5

0,0

1,7

26,8

44,0

23,1

4,4

4,4


R² = 0,9856

0

10

20

30

40

50

60

%

m n.p.m.m a.s.l.

UŻYTKI ROLNE

300 500 700 900 1100

y = -0,0721x + 84,02

0

10

20

30

40

50

60

70

80%

m n.p.m.m a.s.l.

OBSZARY LEŚNE

300 500 700 900 1100

y = 0,0765x + 2,41

R2 = 0,9347

Zmienność udziału użytków rolnych i leśnych

w strukturze użytkowania ziemi w zależności od

położenia n.p.m.


Zmienność udziału użytków ornych i zielonych

w zależności od wysokości n.p.m

(średnia za 2000-2010)

R2 = 0,9896

R2 = 0,922

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

300 500 700 900 n.p.m

%

grunty orne

użytki zielone

Liniowy (grunty orne)

Liniowy (użytki zielone)


Zmienność plonowania runi łąkowo-pastwiskowej

w strefach wysokościowych Karpat


Średnia roczna ilość erodowanego materiału

pola orne • okopowe na stokach - 74 200 kg·ha-1 na tarasach - 30 000 kg·ha-1 • zboża na stokach - 108 kg·ha-1 na tarasach - 76 kg·ha1

25 źródło: Figuła, Gerlach, Jagła, Kurek, Prochal, Polak, Lipiński, Starkel, Twardy, Witek

użytki zielone łąki na stokach - 51 kg·ha-1 na tarasach - 7 kg·ha-1 pastwiska na stokach - 16 kg·ha-1 na tarasach - 5 kg·ha-1

lasy duże spadki stoków - 3,5 kg·ha-1 małe spadki stoków - 0,2 kg·ha-1

26

WNIOSKI

•Obecny udział TUZ w strukturze UR, pozwala na pełne zaspokojenie potrzeb

żywieniowych zwierząt, jednocześnie spełniając wiele funkcji pozaprodukcyjnych,

zwłaszcza ochronnych.

•Warunki powietrzno-wodne gleb, wyraźnie limitują plonowanie TUZ. Można je

kształtować sprawnymi technicznie systemami wodno-melioracyjnymi. Niestety

obecny ich stan nie jest właściwy, co uwidacznia się zarówno w warunkach

nadmiaru jak i niedoborów wodnych.

•Postępujący proces specjalizacji w produkcji bydlęcej stawia coraz wyższe

wymagania jakościowe wobec pasz produkowanych na użytkach zielonych, dotyczy

to szczególnie zawartości w nich białka i energii, a ponadto dobrej smakowitości i

wysokiej strawności.

•Efektywnym sposobem poprawy plonowania i jakości pasz jest odpowiednio

zbilansowana dawka nawożenia.

•Znaczne powierzchnie TUZ są zdegradowane i wymagają renowacji, czyli

wzbogacenia runi o wartościowe gatunki traw i roślin bobowatych.

•Koszty uzyskania dobrych pasz z użytków zielonych są wyraźnie niższe w

porównaniu z uzyskiwanymi w uprawach na gruntach ornych.

• TUZ w rejonach górskich pełnią w równorzędnym zakresie funkcje gospodarcze co

przyrodnicze, zwłaszcza ochronne. Chronią przed erozją gleb i poprawiają jakość

wód, wpisując się w zasady zrównoważonego wykorzystania obszarów górskich.

27

Wykorzystane materiały

•GUS. 2001-2014. Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych

•Program wieloletni na lata 2011-2015 „Standaryzacja i monitoring przedsięwzięć

środowiskowych, techniki rolniczej i rozwiązań infrastrukturalnych na rzecz

bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich” –

raporty

•Program wieloletni na lata 2011-2015 „Ulepszanie krajowych źródeł białka

roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach” – raporty

•Racjonalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego trwałych użytków zielonych

w Polsce w różnych warunkach glebowych i systemach gospodarowania. 2015. Pr.

Zbior. Red. J. Barszczewski, Falenty: ITP. ss. 233.

•Twardy S., Kopacz M. 2015. Funkcje trwałych użytków zielonych w obszarach

górskich. Studium nad rolnośrodowiskowym znaczeniem TUZ – na podstawie

badań w zlewni górnego Dunajca oraz potoku Grajcarek. Falenty: ITP. ss. 158.

•Uwarunkowania rozwoju melioracji wodnych w Polsce. 2015. Pr. Zbior. Red. E.

Kaca, Falenty: ITP. ss. 195.

Dziękuję za uwagę

Slajd 1Title Slajd 1 Author *** Created Date 10/7/2015 11:55:09 AM

Documents

Transcript of Slajd 1Title Slajd 1 Author *** Created Date 10/7/2015 11:55:09 AM