Post on 01-Mar-2019
HistoriaProgram nauczania w gimnazjum
Adam Kowal
Podstawa programowa
NiezbędNik Nauczyciela. HISTORIA. GiMNazJuM
Redaktor
Dorota Ślubowska
Redaktor techniczny
Maryla Broda
Skład i łamanie
Grafini
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.Warszawa 2009
ISBN 978-83-262-0048-9
© Wydawnictwo Szkolne PWN 3
I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU1
Realizacja zadań wynikających z programu nauczania historii w gimnazjum dla klas I–III pozwoli uczniom na zdobycie wiedzy i umiejętności historycznych obejmujących okres od pradziejów do I wojny światowej (określo-nych w podstawie programowej). Pozostałe wiadomości i umiejętności uczniowie mają zdobyć dopiero w szkole ponadgimnazjalnej.
Nauczanie historii w gimnazjum opierać się będzie na trzech podstawowych celach kształcenia, którymi są:chronologia historyczna,• analiza i interpretacja historyczna,• tworzenie narracji historycznej.•
Po ukończeniu kursu historii na poziomie gimnazjum uczeń powinien:umiejscawiać postaci i wydarzenia w czasie historycznym; opisywać relacje człowieka z przyrodą; określać • jego miejsce w społeczności lokalnej, ojczyźnie, przynależność do kręgu kulturowego, relacje z innymi naro-dami i religiami,sytuować zjawiska i procesy historyczne w czasie i przestrzeni, odnajdywać związki między przeszłością a te-• raźniejszością i ich następstwa, dostrzegać ciągłość i zmienność historii,wykorzystywać swoją wiedzę do powiązania zjawisk historycznych z zakresu dziejów powszechnych z histo-• rią Polski,rozpatrywać wydarzenia w związkach przyczynowo-skutkowych,• znać, oceniać i interpretować fakty historyczne,• umieć docierać do różnego rodzaju źródeł historycznych, pozyskiwać z nich informacje, porównywać je, in-• terpretować i formułować wnioski.
Prezentowany program jest kursem chronologicznym i obejmuje okres od czasów najdawniejszych do I woj-ny światowej.
Ramy chronologiczne, które proponuję w realizacji programu są następujące:klasa I – od czasów najdawniejszych do końca XV wieku,• klasa II – od końca XV wieku do końca wieku XVIII,• klasa III – cały wiek XIX do I wojny światowej.•
W oddzielnej tabeli (dotyczy to podręczników Wydawnictwa Szkolnego PWN) zaznaczono materiał, który nauczyciel może pominąć bez szkody dla realizacji podstawy programowej. Program jest skorelowany z podręcz-nikami Wydawnictwa PWN i został skonstruowany tak, by stanowił „podróż” przez zmieniającą się w czasie cywilizację i kulturę, z pokazaniem ciągłości rozwoju cywilizacji i jej znaczenia dla świadomości współczesnych. Dzieje Polski przedstawiono jako fragment szerszych procesów ogólnoeuropejskich i światowych. Duży nacisk położono na wykształcenie u uczniów umiejętności: samodzielnego formułowania ocen i ich uzasadnienia (znajdowania odpowiednich argumentów), dyskusji, analizy tekstu.
II. CELE NAUCZANIA
Celem nauczania historii w szkole jest kształtowanie świadomości historycznej ucznia poprzez kształcenie my-ślenia, rozwijanie umiejętności intelektualnych, które dadzą mu możliwość samodzielnego poszukiwania i po-głębiania wiedzy historycznej. Dzięki zapoznaniu się z dziejami państwa i narodu polskiego rozpatrywanego na tle wydarzeń w Europie i świecie, uczeń zrozumie wydarzenia, które miały miejsce dawniej i dziś. A są to prze-cież zadania stawiane nauczaniu historii w gimnazjum.
Można to osiągnąć poprzez cele szczegółowe, etapowe i finalne. Cele ogólne i etapowe są pomocne w two-rzeniu celów szczegółowych. Poznawanie historii powinno odbywać się zarówno poprzez znajomość historii narodowej, powszechnej, jak również najważniejszych wydarzeń z historii regionalnej i lokalnej. Przy realizacji programu należy zwrócić szczególną uwagę na:
budzenie zainteresowania dorobkiem kulturowym i cywilizacyjnym ludzkości,• dostrzeganie związków pomiędzy „dużą” (dzieje Polski i historia powszechna) i „małą” (dzieje regionu) hi-• storią,przedstawienie najważniejszych faktów historycznych, ich genezy i skutków,• przedstawienie życia i działalności ludzi tworzących historię regionalną, narodową i powszechną, znajomość • najważniejszych etapów rozwoju społeczeństwa,
1 Program opracowano na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.
© Wydawnictwo Szkolne PWN4
określenie wkładu państw i narodów w tworzenie kultury światowej oraz ich wpływu na dorobek Polski i re-• gionu,periodyzację dziejów i pojęcia czasu w historii, umowności przyjmowanych cezur między epokami.•
Należy pamiętać również o:pogłębianiu rozumienia pojęć i wartości niezbędnych do zrozumienia życia politycznego, gospodarczego • i społecznego,rozumienia wpływu przeszłości na teraźniejszość,• tworzenia ciągów chronologicznych (kategorie przyczyn i skutków, kategorie: przed, równolegle, po),• rozwijaniu praktycznych umiejętności pozwalających uczniowi na samodzielną pracę z materiałem źródło-• wym (pozyskiwanie informacji ze źródła). Należy wykształcić w uczniach umiejętność rozpoznawania róż-nych typów źródeł oraz samodzielnego uzupełniania wiedzy o historii Polski, historii regionalnej i historii powszechnej.
Należy pamiętać również o rozwijaniu w uczniach:umiejętności myślenia historycznego i krytycyzmu (np. wobec uprzedzeń i nieracjonalnych argumentów),• dostrzegania w narracji historycznej warstwy informacyjnej, wyjaśniającej i oceniającej,• formułowania wniosków, uzasadniania własnego sądu oraz prowadzenia dyskusji.•
Nie można zapomnieć o kształceniu cech i umiejętności typowo historycznych:analizy i syntezy materiału historycznego, wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych,• odczytywania i interpretacji źródeł historycznych,• precyzyjnego formułowaniu wniosków, • tworzenia ciągów chronologicznych (kategorie przyczyn i skutków, kategorie: przed, równolegle, po),•
Uczeń, poznając historię, obcuje z przeszłością, dlatego też należy rozwijać u niego samodzielność myślenia, poszanowania poglądów innych, jak również kształtować i pogłębiać postawę patriotyczną poprzez:
poszanowanie dorobku ludzkości, • poszanowanie tradycji, zabytków i obyczajów,• tolerancję dla innych kultur, wyznań i narodów,• emocjonalny stosunek do dziejów ojczystych, • wykształcenie więzi ze społecznością lokalną, regionalną, ojczystą, kręgiem kultury europejskiej.•
III. WSKAZÓWKI DO REALIZACJI PROGRAMU
Uwagi dotyczące konstrukcji rozkładu materiału i metod pracyPropozycje programowe stanowią podstawę do opracowania szczegółowego rozkładu materiału.
Program, skonstruowany według układu chronologicznego, daje możliwość takiego podziału jednostek lek-cyjnych, aby można było przesuwać tematy, ewentualnie rozszerzać poszczególne hasła programowe. Dodatko-wo przy konstrukcji programu wzięto pod uwagę powiązania z innymi przedmiotami. Chodzi głównie o korela-cję z językiem polskim, sztuką, geografią i wychowaniem obywatelskim.
Konstruując rozkład materiału dopuszczalne, a nawet wskazane jest poszerzenie go o treści regionalne i wiadomości dotyczące najbliższej okolicy. Obok tematów powinny znaleźć się cele lekcji w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw. Ważne jest, aby w rozkładzie znalazły się propozycje literatury, źródeł oraz różnych środ-ków dydaktycznych pomocnych w realizacji celów operacyjnych lekcji (literaturę i źródła nauczyciel powinien dobrać indywidualnie w zależności od zainteresowań uczniów).
Obecnie kładzie się duży nacisk na pracę z wykorzystaniem różnorodnych środków dydaktycznych i metod pracy, w tym aktywnych. Dużą uwagę należy przywiązać do samodzielnej pracy ucznia pod kierunkiem nauczy-ciela. Uczeń powinien sam rozwiązywać proste i złożone problemy, pracować z różnymi typami źródeł histo-rycznych. W trakcie lekcji powinno się wykorzystywać środki audiowizualne, metody dramy, inscenizacji, me-tody symulacyjne, gry dydaktyczne. Należy pamiętać o konieczności pracy z mapą.
Praca domowa nie może być tylko uzupełnieniem wiedzy poznanej na lekcji, ale powinna uczyć rozpozna-wania różnych typów źródeł historycznych, pozyskiwania z nich informacji, łączenia ich i formułowania wnio-sków, a także uzasadnienia własnego stanowiska. Przy realizacji haseł programowych związanych z historią regionalną i lokalną, należy skorzystać z możliwości poznawczych, jakie daje wycieczka do muzeum.
Kryteria ocenyOcena jest obrazem pracy ucznia na lekcji i w domu. Z jednej strony pełni ona funkcję motywacyjną, z drugiej zaś, powinna określać umiejętności, które uczeń opanował oraz wiedzę, którą zdobył i potrafi zastosować w sytuacjach prostych i problemowych. Uczeń w ciągu roku szkolnego zdobywa oceny cząstkowe. Najczęściej są to oceny z pra-cy z mapą, zadań domowych, sprawdzianów nauczycielskich i aktywności na lekcji.
© Wydawnictwo Szkolne PWN 5
Uczeń gimnazjum powinien rozwijać umiejętność: pisania prac historycznych, referatów, przygotowania dysku-sji, wywiadu, prezentacji, krótkiej notatki. Te umiejętności mogą być również oceniane. W tym wypadku przy ocenie należy brać pod uwagę poprawność merytoryczną, strukturę pracy, dobór materiałów (źródeł i opracowań), łączenie faktów pozyskanych z różnych źródeł. Dużą rolę pełni tutaj korelacja z językiem polskim.
Biorąc pod uwagę umiejętności i wiedzę ucznia ocenę:celującą • powinien otrzymać uczeń, który opanował wiedzę wykraczającą poza obowiązujący program, był uczestnikiem olimpiad i konkursów, co najmniej na szczeblu rejonowym, aktywnie uczestniczył w pracy po-zalekcyjnej,bardzo dobrą• powinien otrzymać uczeń, który opanował program nauczania, brał aktywny udział w pracy pozalekcyjnej, był uczestnikiem konkursów historycznych przynajmniej na szczeblu szkolnym,dobrą• powinien otrzymać uczeń, który opanował program, lecz nie wykracza poza niego, realizuje zadania wynikające z obowiązku szkolnego i programu nauczania,dostateczną• powinien otrzymać uczeń, który opanował podstawowe umiejętności i wiadomości wynikające z programu,dopuszczającą• powinien otrzymać uczeń, który ma trudności w opanowaniu materiału objętego programem nauczania, lecz przy pomocy klasy i nauczyciela jest w stanie wykorzystać swoją wiedzę w prostych sytua-cjach,niedostateczną• powinien otrzymać uczeń, który nie opanował materiału objętego programem nauczania i ma lekceważący stosunek do przedmiotu.
Wystawiając ocenę niedostateczną należy brać pod uwagę zarówno zdolności i umiejętności ucznia, jak i jego możliwości, a także zainteresowania.
Procedury osiągania celówOsiąganie celów dydaktyczno-wychowawczych programu będzie przebiegało inaczej niż na poziomie szkoły podstawowej. Jest to związane ze specyfiką nauczania w gimnazjum. Uczniowie na tym etapie edukacji mają od 13 do 15 lat. Jest to okres przyspieszonego rozwoju biologicznego, fizycznego i umysłowego, dodatkowo charak-teryzujący się różnicami w indywidualnym rozwoju biofizycznym i emocjonalnym oraz na poziomie systemu wartości. Dlatego też konieczne jest indywidualne podejście do każdego ucznia. Z powodu takiego postrzegania odbiorcy wiedzy i umiejętności historycznych, należy kształtować u uczniów postawy:
umiejętności obiektywnego spojrzenia na postawy ludzi i wydarzenia niedające się jednoznacznie wyjaśnić,• poszanowania tradycji zabytków,• solidarności i aktywności społecznej,• umiejętność pracy ze źródłem.•
Po ukończeniu kursu historii na poziomie gimnazjum uczeń powinien:umiejscawiać postaci i wydarzenia w czasie historycznym; opisywać relacje człowieka z przyrodą; określać • jego miejsce w społeczności lokalnej, ojczyźnie, przynależność do kręgu kulturowego, relacje z innymi naro-dami i religiami,sytuować zjawiska i procesy historyczne w czasie i przestrzeni, odnajdywać związki między przeszłością a teraź-• niejszością i ich następstwa, dostrzegać ciągłość i zmienność historii,wykorzystywać swoją wiedzę do powiązania zjawisk historycznych z zakresu dziejów powszechnych z histo-• rią Polski ,rozpatrywać ciąg wydarzeń w związkach przyczynowo-skutkowych,• znać, oceniać i interpretować fakty historyczne,• rozpoznawać różnego rodzaju źródła historyczne, pozyskiwać z nich informacje, łączyć je i interpretować.•
Aby uzyskać taki efekt pracy, należy w edukacji historycznej zastosować różnorakie strategie i metody eduka-cyjne. Najodpowiedniejsze będą te, które aktywizują uczniów (nauczanie problemowe, badanie historyczne, dys-kusja, samodzielna praca ze źródłem, gry dydaktyczne). Pamiętać jednak należy, że w chwili obecnej mówi się w dydaktyce o tym, iż należy łączyć metody w spójny system, stosując wiele z nich w czasie jednej jednostki lek-cyjnej. W zależności od metod i realizowanych treści, należy stosować różnorakie środki dydaktyczne (podręcznik, zeszyt ćwiczeń, tekst źródłowy, mapę, schemat, film, programy komputerowe, relikty przeszłości) pamiętając równocześnie, że należy je dostosować do stopnia rozwoju intelektualnego ucznia.
Edukacja historyczna ma miejsce nie tylko podczas lekcji historii, ale i podczas lekcji innych przedmiotów. Korzyści dla procesu nauczania daje współdziałanie nauczycieli historii, języka polskiego, geografii, edukacji obywatelskiej, sztuki. Dzięki takiemu rozwijaniu aktywności uczniów proces edukacji staje się pełniejszy i wszechstronniejszy i daje możliwości uczenia się poprzez poznawanie, przyswajanie i przeżywanie.
© Wydawnictwo Szkolne PWN6
IV. ZAMIERZONE CELE I OSIĄGNIĘCIA REALIZOWANENA KAŻDYM POZIOMIE
Po opanowaniu wiadomości z zakresu kolejnych epok historycznych uczeń gimnazjum powinien znać i rozu-mieć wymienione niżej treści nauczania i posiąść umiejętności.
I. Najdawniejsze dzieje ludzkość. Uczeń:
posługuje się osią czasu, na której potrafi zaznaczyć najstarsze ślady życia człowieka na Ziemi,• opisuje i tłumaczy zależności między warunkami życia człowieka pierwotnego a środowiskiem geograficz-• nym, porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i zna skutki przyjęcia trybu osiadłego przez człowieka oraz • wpływ rozwoju cywilizacyjnego na organizację społeczności ludzkich.
II. Starożytność. Uczeń:
lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje Bliskiego Wschodu: Egipt i Mezopotamię,• potrafi omówić zasady władzy despotycznej i jej wpływ na strukturę społeczeństwa egipskiego,• potrafi scharakteryzować system wierzeń w Egipcie,• umie rozpoznawać typy pisma wykształcone na terenie Egiptu i Mezopotamii i wyjaśnić znaczenie pisma • i prawa w procesie powstawania państw,opisuje główne zasady i symbole judaizmu, wskazuje na różnice między politeizmem a monoteizmem,• potrafi wskazać na mapie Grecję i opisać wpływ środowiska geograficznego na jej gospodarkę i rozwój poli-• tyczny,płynnie porusza się w obrębie pojęcia grecka polis,• rozróżnia formy ustrojowe i warstwy społeczne w starożytnej Grecji z uwzględnieniem Aten peryklejskich • i Sparty,zna mity, bóstwa greckie i ich atrybuty,• potrafi wyjaśnić znaczenie i rolę sportu w życiu starożytnych Greków,• wskazuje elementy integrujące starożytnych Greków (język, system wierzeń, teatr, igrzyska olimpijskie),• potrafi wskazać osiągnięcia myśli greckiej oraz jej elementy we współczesności,• potrafi wykazać i rozumie, że cechą starożytnych cywilizacji była ich wielokulturowość,• umie scharakteryzować środowisko geograficzne Italii,• umiejscawia w czasie i charakteryzuje organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie, • zna mechanizmy sprawowania władzy w republice rzymskiej i cesarstwie,• potrafi wyjaśnić przyczyny i skutki ekspansji Rzymu, stosunek do ludów podbitych i niewolników,• potrafi rozróżnić elementy kultury przejęte przez Rzymian oraz potrafi wskazać ich własne osiągnięcia,• wskazuje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które wpływają na cywilizację współczesną,• dostrzega rolę różnych grup społecznych w tworzeniu dorobku państwa,• potrafi wskazać przyczyny rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa oraz opisać etapy jego rozwoju, • przy pomocy mapy analizuje przyczyny podziału i upadku cesarstwa rzymskiego (potrafi rozróżnić przyczyny • zewnętrzne i wewnętrzne).
III. Średniowiecze. Uczeń:
umiejscawia w czasie i przestrzeni zasięg i kierunki podbojów arabskich,• opisuje podstawowe zasady i symbole islamu,• umiejscawia w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyńskie i charakteryzuje jego rolę jako kontynuatora cesar-• stwa rzymskiego, potrafi wskazać osiągnięcia kultury bizantyńskiej i arabskiej,• umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karo-• liński,charakteryzuje idee uniwersalne cesarstwa Ottona III,• opisuje relacje między władzą cesarską a papieską w X• −XI wieku,potrafi określić, kiedy i w jakich okolicznościach powstało Państwo Kościelne, • charakteryzuje znaczenie chrystianizacji Słowian,• przy pomocy różnych źródeł potrafi przedstawić informacje na temat polityki pierwszych Piastów w dziedzi-• nie organizacji państwa polskiego,potrafi wyjaśnić znaczenie piastowskich koronacji królewskich,• na przykładzie państwa pierwszych Piastów wskazuje cechy monarchii patrymonialnej,•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 7
wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła,• opisuje przyczyny i skutki rozłamu w Kościele (schizmy w 1054 roku),• opisuje typowe instytucje systemu lennego,• potrafi wskazać elementy kultury rycerskiej,• wyjaśnia pojęcie stanów i zasady podziałów społecznych w średniowieczu,• potrafi scharakteryzować i ocenić okres, w którym nastąpił rozpad władzy centralnej i podział Polski na • dzielnice,wyjaśnia zasady nowego prawa osadniczego oraz potrafi wskazać ich znaczenie dla rozwoju gospodarczego,• potrafi odtworzyć układ miasta średniowiecznego oraz opisać organizację i życie jego mieszkańców, a także • funkcje gospodarcze i kulturowe miast,potrafi na przykładzie własnego regionu rozróżnić style architektury średniowiecznej,• operując przykładami umie wskazać związki między historią powszechną, narodową i regionalną,• porządkuje i umiejscawia w czasie wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi,• umie wskazać osiągnięcia Kazimierza Wielkiego w polityce wewnętrznej i zagranicznej,• podaje przyczyny i następstwa unii Polski i Litwy, • charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego,• potrafi wskazać osiągnięcia kulturalne średniowiecza i ich elementy we współczesnej kulturze.•
IV. Czasy nowożytne:
umie wskazać przyczyny wielkich odkryć geograficznych, sytuuje je w czasie i przestrzeni,• potrafi ocenić skutki konfrontacji dwóch cywilizacji,• potrafi wyjaśnić źródła, scharakteryzować cechy i ocenić wartości kultury renesansu, a także wskazać obiek-• ty sztuki renesansowej na terenie ziem polskich z uwzględnieniem własnego regionu,wskazuje przyczyny i skutki rozłamu w Kościele zachodnim,• wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego,• potrafi opisać funkcjonowanie państwa polskiego w okresie demokracji szlacheckiej (instytucje ustrojowe • i ich kompetencje, stanowienie prawa, organizację samorządu szlacheckiego),zna i potrafi ocenić skutki unii realnej dla dalszych losów Polski i Litwy. Wskazuje na mapie terytorium • Rzeczpospolitej Obojga Narodów,charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i rozumie ich specyfikę na tle europej-• skim,potrafi wskazać i ocenić czynniki mające wpływ na wzrost znaczenia szlachty oraz jej wpływ na losy Rzeczy-• pospolitej,przedstawia zasady wolnej elekcji,• charakteryzuje cechy kultury baroku, podając przykłady architektury i sztuki we własnym regionie,• potrafi scharakteryzować stosunki Rzeczpospolitej Obojga Narodów z jej sąsiadami,• wskazuje przyczyny kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego w Rzeczpospolitej w drugiej połowie • XVII wieku, na przykładzie Francji i Anglii charakteryzuje i porównuje główne cechy monarchii parlamentarnej i monar-• chii absolutnej,rozumie i potrafi interpretować hasła Oświecenia, potrafi wskazać próby ich realizacji w nowożytnej Europie,• porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach , Austrii i Rosji,• potrafi wyjaśnić przyczyny powstania oraz zasady ustrojowe Stanów Zjednoczonych, • umie wskazać zmiany ustrojowe wprowadzone w toku rewolucji francuskiej, rozumiejąc jej przyczyny i hasła • (suwerenność narodu, równość wobec prawa, oddzielenie Kościoła od państwa),potrafi wskazać próby reform Rzeczypospolitej w XVIII wieku oraz rozumie potrzebę ich przeprowadzania,• sytuuje w czasie i przestrzeni I, II, III rozbiór Rzeczypospolitej (potrafi wskazać na mapie zmiany terytorial-• ne), potrafi wyjaśnić wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania rozbiorów,potrafi, na podstawie źródła, wskazać znaczenie Konstytucji 3 maja,• zna przyczyny, znaczenie i bohaterów Powstania Kościuszkowskiego,• wykorzystując swoją wiedzę, może wziąć udział w historycznym sporze o przyczyny upadku Rzeczypospolitej • szlacheckiej.
V. Wiek XIX:
potrafi ukazać charakter zmian w Europie w okresie przewagi Francji pod rządami Napoleona,• potrafi omówić udział Polaków w wojnach napoleońskich,• potrafi wskazać skutki okresu napoleońskiego dla Francji, Polski, Europy,• potrafi przedstawić zasady i ocenić postanowienia kongresu wiedeńskiego, a także ich wpływ na kształtowa-• nie się nowego porządku w Europie, uwzględniając jego decyzje w sprawie polskiej,
© Wydawnictwo Szkolne PWN8
wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w pierwszej połowie • XIX wieku,charakteryzuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX wieku i następstwa społeczne i ekonomiczne ich za-• stosowania, potrafi scharakteryzować główne cechy i ocenić skutki rewolucji przemysłowej,• na podstawie źródeł pisanych , ikonograficznych i statystycznych opisuje zmiany życia różnych grup społecz-• nych,porównuje warunki polityczne, społeczne i gospodarcze na ziemiach polskich wcielonych do państw zabor-• czych,zna i potrafi scharakteryzować przyczyny i skutki polskich powstań narodowych,• potrafi omówić rolę Kościoła w walce o zachowanie tożsamości narodowej,• potrafi zaprezentować i ocenić programy partii i ugrupowań politycznych wykorzystując do tego różne źró-• dła,charakteryzuje proces demokratyzacji życia politycznego,• potrafi wskazać nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe,• dostrzega podobieństwa i różnice w procesie zjednoczenia Włoch i Niemiec,• potrafi wyjaśnić przyczyny i wskazać zasięg i skutki ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX wieku, • potrafi wskazać nowe zjawiska w sztuce oraz ich twórców,• zna i rozumie przyczyny oraz charakter I wojny światowej,• charakteryzuje specyfikę działań wojennych z uwzględnieniem nowych środków technicznych,• potrafi wyjaśnić sytuację polityczną dotyczącą sprawy polskiej w I wojnie światowej,• wyjaśnia przyczyny i okoliczności wybuchu rewolucji lutowej i październikowej, a także opisuje ich bezpo-• średnie następstwa dla Rosji oraz Europy. Opisuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.
Ponadto uczeń operuje pojęciami, terminami i datami:kultura, cywilizacja, rewolucja neolityczna, irygacja, państwo, monarchia, imperium, politeizm, monoteizm, faraon, piramida, judaizm, Biblia, polis, obywatel, oligarchia, hoplita, falanga, geruzja, efor, ostracyzm, konsul, cenzor, pretor, edyl, kwestor, legion, gladiator, pryncypat, cesarstwo, romanizacja, chrześcijaństwo, Dekalog, Mesjasz, menora, barbarzyńca, demokracja, mit, olimpiada, państwo-miasto, republika, biskup, islam, Koran, dżihad, hidżra, meczet, feudalizm, chrystianizacja, dynastia, koronacja, lenn, senior, inwestytura, schizma, eks-komunika, cezaropapizm, uniwersalizm, pańszczyzna, renta feudalna, Słowianie, ród, opole, gród, rajca, bur-mistrz, ratusz, patrycjat, pospólstwo, plebs, statut, starosta, unia personalna, unia realna, sztuka gotycka, sztu-ka romańska, barok, uniwersytet, elekcja, folwark, humanizm, insurekcja, konstytucja, liberum veto, manufaktura, pańszczyzna, folwark, reformacja, kontrreformacja, renesans, rewolucja, sejm, senat, konstytucja, sobór, tolerancja, uniwersał, abdykacja, autonomia, branka, emigracja, emisariusz, germanizacja, rusyfikacja, kapitalizm, kolonializm, legitymizm, nacjonalizm, opozycja, praca organiczna, proletariat, rabacja, restauracja, rewolucja przemysłowa, socjalizm, Święte Przymierze, uwłaszczenie, Ententa, Trójprzymierze, Trójporozumie-nie, bolszewik, 776 r.p.n.e., 753 r.p.n.e., 476 r., 966 r., 1000 r., 1025 r., 1109 r., 1138 r., 1226 r., 1241 r., 1320 r., 1364 r., 1385 r., 1410 r., 1444 r., 1453 r., 1466 r., 1492 r., 1515 r., 1525 r., 1526 r., 1569 r., 1683 r., 1772 r., 14.07.1789 r., 3.05.1791 r., 1793 r., 1794 r., 1795 r., 1797 r., 1807 r., 1809 r., 1815 r., 1830 r., 1846 r., 1848 r., 1863 r., 1905 r., 1914−1918 r., 1917, 11.11.1918 r.
© Wydawnictwo Szkolne PWN 9
RO
ZKŁA
D T
REŚC
I N
AUC
ZAN
IA H
ISTO
RII
W G
IMN
AZJ
UM
WYD
AWN
ICTW
A S
ZKO
LNEG
O P
WN
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
KLA
SA I
1.Le
kcja
org
aniz
acyj
na.
His
tori
a ja
ko n
auka
spra
wy
orga
niza
cyjn
e,•
hist
oria
jako
nau
ka,
• źr
ódła
his
tory
czne
,•
chro
nolo
gia
w h
isto
rii,
• pe
riod
yzac
ja d
ziej
ów.
•
hist
oria
, his
tori
ogra
fia,
•
źród
ło h
isto
rycz
ne,
chro
nolo
gia,
pe
riod
yzac
ja, e
poka
, er
a, w
iek,
cez
ura.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
poję
ciam
i,•
omaw
ia p
odzi
ał d
ziej
ów ś
wia
ta
• (p
odaj
e ce
zury
),ro
zum
ie z
nacz
enie
źró
deł
• hi
stor
yczn
ych
w r
ekon
stru
owan
iu
proc
esu
hist
oryc
zneg
o,ok
reśl
a ch
rono
logi
ę w
ydar
zeń,
• ro
zum
ie p
roce
sy p
rzyc
zyno
wo-
• sk
utko
we.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
PRADZIEJE
2.A
fryk
a –
kole
bka
ludz
kośc
iew
oluc
ja c
złow
ieka
,•
Afr
yka
– ko
lebk
ą •
czło
wie
ka,
środ
owis
ko n
atur
alne
•
a ew
oluc
ja.
pale
olit
,, ne
olit
, •
ewol
ucja
, hom
o sa
pien
s,
aust
ralo
pite
k,
nean
dert
alcz
yk,
czło
wie
k zr
ęczn
y,
czło
wie
k w
ypro
stow
any,
„P
ożeg
nani
e z
Afr
yką”
–
mig
racj
e cz
łow
ieka
w
spół
czes
nego
.
rozu
mie
pro
ces
ewol
ucji
gatu
nku
• lu
dzki
ego,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i pos
ługi
wać
się
map
ą,•
potr
afi k
orzy
stać
ze
źród
eł
• hi
stor
yczn
ych.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
atla
s hi
stor
yczn
y•
oś c
zasu
•
3.C
złow
iek
rozu
mny
ko
loni
zuje
św
iat
pocz
ątki
dzi
ejów
•
czło
wie
ka w
spół
czes
nego
,m
yśliw
i i z
bier
acze
,•
rew
oluc
ja n
eolit
yczn
a,•
gosp
odar
ka w
ytw
órcz
a,•
rozw
ój i
znac
zeni
e m
owy.
•
epok
a ka
mie
nna,
• re
wol
ucja
neo
lityc
zna.
• po
rów
nuje
koc
zow
nicz
y tr
yb ż
ycia
•
z os
iadł
ym,
wyj
aśni
a za
leżn
ości
pom
iędz
y •
środ
owis
kiem
nat
ural
nym
a
war
unka
mi ż
ycia
,ro
zum
ie i
posł
uguj
e si
ę po
znan
ymi
• po
jęci
ami,
rozu
mie
zna
czen
ie r
ewol
ucji
• ne
olit
yczn
ej,
rozu
mie
i po
traf
i wyj
aśni
ć •
znac
zeni
e um
ieję
tnoś
ci m
owy.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• at
las
hist
oryc
zny
• te
kst
źród
łow
y•
4.Pi
erw
sze
wio
ski
roln
ików
: rew
oluc
jaw
pływ
klim
atu
na r
ozw
ój
• os
adni
ctw
a,re
wol
ucja
neo
lityc
zna,
•
brąz
, „Ży
zny
Półk
sięż
yc”,
w
ykaz
uje
zwią
zki m
iędz
y •
zmia
nam
i klim
atyc
znym
ipo
dręc
znik
• ze
szyt
ćw
icze
ń•
© Wydawnictwo Szkolne PWN10
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
PRADZIEJEne
olit
yczn
a na
Bl
iski
m W
scho
dzie
„Żyz
ny P
ółks
ięży
c”,
• re
wol
ucja
neo
lityc
zna
– •
upra
wa,
hod
owla
, rz
emio
sło,
gosp
odar
ka w
ytw
órcz
a,•
roln
ictw
o na
tere
nie
• Eu
ropy
,w
arun
ki ż
ycia
w n
eolic
ie,
• po
cząt
ki m
etal
urgi
i.•
gosp
odar
ka w
ytw
órcz
a,
• m
egal
ity,
Krz
emio
nki
Opa
tow
skie
.
a zm
iana
mi w
arun
ków
życ
ia
czło
wie
ka,
poró
wnu
je t
ryb
życi
a pi
erw
szyc
h •
ludz
i,pr
ezen
tuje
i w
yjaś
nia
zmia
ny, j
akie
•
tow
arzy
szył
y pr
zejś
ciu
do
gosp
odar
ki w
ytw
órcz
ej,
wsk
azuj
e ko
rzyś
ci, j
akie
prz
ynio
sło
• cz
łow
ieko
wi u
dom
owie
nie
zwie
rząt
.
atla
s hi
stor
yczn
y•
teks
t źr
ódło
wy
• ilu
stra
cje
•
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
poc
zątk
ach
czło
wie
ka. W
skaz
anie
naj
waż
niej
szyc
h po
jęć
z te
go o
kres
u. Ć
wic
zeni
a i p
ytan
ia k
ontr
olne
STAROŻYTNOŚĆ
5.C
ywili
zacj
a m
ezop
otam
ska
pow
stan
ie c
ywili
zacj
i,•
pier
wsz
e m
iast
a ja
ko
• ce
ntra
życ
ia s
połe
czne
go
i kul
turo
weg
o,re
wol
ucja
urb
anis
tycz
na,
• po
wst
anie
pis
ma,
• pi
erw
sze
impe
ria.
•
roln
ictw
o ir
ygac
yjne
, •
pańs
two,
mon
arch
ia,
mia
sto-
pańs
two,
im
peri
um, c
ywili
zacj
e,
Sum
mer
owie
, zig
gura
t,
3000
r. p
.n.e
, 53
9 r.
p.n.
e.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
sta
roży
tne
mia
sta-
• pa
ństw
a,po
traf
i prz
edst
awić
głó
wne
•
zada
nia
wła
dcy
w s
taro
żytn
ym
pańs
twie
,um
iejs
caw
ia w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
hist
oryc
znej
sta
roży
tne
cyw
iliza
cje.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• at
las
hist
oryc
zny
• te
kst
źród
łow
y•
6.W
pań
stw
ie fa
raon
apo
wst
anie
cyw
iliza
cji
• eg
ipsk
iej,
wła
dza
fara
ona,
• sp
ołec
zeńs
two
egip
skie
,•
relig
ia w
Egi
pcie
.•
fara
on, h
iero
glify
, urz
ęd-
• ni
cy, w
ezyr
, kap
łani
, pi
ram
ida,
sar
kofa
g, m
u-m
ia, b
alsa
mow
anie
, po
litei
zm, T
utan
cham
on,
3000
r. p
.n.e
., 52
5 r.
p.n.
e.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
str
uktu
rę
• sp
ołec
zeńs
twa
w E
gipc
ie,
char
akte
ryzu
je s
yste
m w
ierz
eń
• w
Egi
pcie
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• at
las
hist
oryc
zny
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
7.St
aroż
ytny
Izr
ael
i rel
igia
m
onot
eist
yczn
a
Bibl
ia,
• H
ebra
jczy
cy,
• M
ojże
sz i
jego
rel
igia
,•
pańs
two
Daw
ida,
• pr
oroc
y,•
niew
ola
babi
lońs
ka,
• po
dbój
Pal
esty
ny.
•
Pale
styn
a, Ż
ydzi
, Jah
we,
•
Mes
jasz
, mon
otei
zm,
Bibl
ia, S
tary
i N
owy
Test
amen
t, d
iasp
ora,
m
enor
a, s
ynag
oga,
ju
daiz
m, s
zaba
s,
Talm
ud, A
brah
am,
Daw
id, S
alom
on,
Moj
żesz
, 102
0 r.
p.n.
e.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,zn
a gł
ówne
zas
ady
juda
izm
u,•
potr
afi s
char
akte
ryzo
wać
•
pods
taw
owe
sym
bole
juda
izm
u,po
traf
i wyj
aśni
ć ró
żnic
e •
pom
iędz
y po
litei
zmem
a
mon
otei
zmem
,
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• at
las
hist
oryc
zny
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN 11
STAROŻYTNOŚĆ
potr
afi s
yste
mat
yzow
ać
• w
ydar
zeni
a w
edłu
g na
stęp
stw
w
cza
sie,
anal
izow
ać fr
agm
enty
Bib
lii.
•
8.O
siąg
nięc
ia
pier
wsz
ych
cyw
iliza
cji.
Pism
o i p
raw
o w
pań
stw
ach
Blis
kieg
o W
scho
du
pism
o kl
inow
e,•
pism
o hi
erog
lific
zne,
• pr
awo
Ham
mur
abie
go.
•
pism
o id
eogr
afic
zne,
pi
smo
klin
owe,
hie
rogl
ify,
pi
smo
hier
atyc
zne,
ste
la,
Ham
mur
abi.
rozp
ozna
je r
odza
je p
ism
a,•
potr
afi w
skaz
ać m
ater
iały
•
piśm
ienn
e st
osow
ane
w E
gipc
ie
i Mez
opot
amii,
wyj
aśni
a zn
acze
nie
pism
a •
w fu
nkcj
onow
aniu
pań
stw
a,zn
a po
dsta
wow
ą za
sadę
pra
wa
• H
amm
urab
iego
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• at
las
hist
oryc
zny
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
pie
rwsz
ych
cyw
iliza
cjac
h Bl
iski
ego
Wsc
hodu
. Wsk
azan
ie n
ajw
ażni
ejsz
ych
poję
ć z
tego
okr
esu.
Ćw
icze
nia
i pyt
ania
kon
trol
ne
9.G
recj
a i M
orze
Śr
ódzi
emne
– k
oleb
ka
cyw
iliza
cji
euro
pejs
kiej
twór
cy c
ywili
zacj
i •
euro
pejs
kiej
,w
arun
ki n
atur
alne
•
star
ożyt
nej G
recj
i,pi
smo
alfa
bety
czne
,•
alfa
bet
łaci
ński
,•
pien
iądz
.•
Hel
lada
, Hel
leno
wie
,, •
pism
o al
fabe
tycz
ne,
pańs
two-
mia
sto.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
wpł
yw ś
rodo
wis
ka n
a •
gosp
odar
kę s
taro
żytn
ej G
recj
i,ro
zpoz
naje
typ
y pi
sma
wys
tępu
jące
•
w s
taro
żytn
ej G
recj
i,po
traf
i sys
tem
atyz
ować
•
wyd
arze
nia
wed
ług
nast
ępst
w
w c
zasi
e.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• at
las
hist
oryc
zny
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
wie
lka
• ko
loni
zacj
aFe
nicj
anie
•
10.
Polis
– w
spól
nota
ob
ywat
eli
Mia
sta
grec
kie,
• ży
cie
w m
iast
ach,
• po
lis –
wsp
ólno
ta
• ob
ywat
elsk
a,zg
rom
adze
nie
• ob
ywat
elsk
ie i
urzę
dnic
y,us
troj
e po
lityc
zne.
•
polis
, zgr
omad
zeni
e •
obyw
atel
skie
, ust
rój
olig
arch
iczn
y,
dem
okra
cja,
hop
lita,
fa
lang
a, w
yroc
znia
, Py
tia,
sym
pozj
on,
urzę
dnik
.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i sys
tem
atyz
ować
•
wyd
arze
nia
wed
ług
nast
ępst
w
w c
zasi
e,ch
arak
tery
zuje
spr
awow
anie
•
wła
dzy
i org
aniz
ację
spo
łecz
ną,
wsk
azuj
e ró
żnic
e po
mię
dzy
• ar
ysto
krac
ją a
res
ztą
społ
ecze
ństw
a,ro
zpoz
naje
hop
litę
i pot
rafi
opi
sać
• fa
lang
ę.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
11.
Spar
tapo
wst
anie
Spa
rty,
• w
ycho
wan
ie s
part
ańsk
ie,
• us
trój
Spa
rty.
•
efor
, Spa
rta,
•
Lace
dem
ończ
ycy,
pe
rioj
kow
ie, h
eloc
i,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
dręc
znik
• ze
szyt
ćw
icze
ń•
teks
t źr
ódło
wy
•
© Wydawnictwo Szkolne PWN12
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
STAROŻYTNOŚĆge
ruzj
a, w
ycho
wan
ie
spar
tańs
kie.
potr
afi s
yste
mat
yzow
ać
• w
ydar
zeni
a w
edłu
g na
stęp
stw
w
cza
sie,
char
akte
ryzu
je s
praw
owan
ie
• w
ładz
y i o
rgan
izac
ję s
połe
czną
.
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
12.
Dem
okra
cja
ateń
ska
społ
ecze
ństw
o at
eńsk
ie,
• re
form
y So
lona
,•
refo
rmy
Kle
jste
nesa
,•
dem
okra
cja
ateń
ska
• w
cza
sach
Per
ykle
saZ
wią
zek
Mor
ski
• i p
owst
anie
impe
rium
at
eńsk
iego
.
Att
yka,
dem
okra
cja,
•
Zgr
omad
zeni
e Lu
dow
e,
Rad
a Pi
ęciu
set,
ago
ra,
stra
teg,
ost
roko
n,
ostr
acyz
m, S
olon
, Pe
rykl
es, K
lejs
tene
s,
V w
. p.n
.e.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i sys
tem
atyz
ować
•
wyd
arze
nia
wed
ług
nast
ępst
w
w c
zasi
e,ch
arak
tery
zuje
spr
awow
anie
•
wła
dzy
i org
aniz
ację
spo
łecz
ną.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
refo
rmy
Solo
na
• i K
lejs
tene
sa,
Zw
iąze
k M
orsk
i•
13.
Kul
tura
sta
roży
tnyc
h G
rekó
ww
ycho
wan
ie g
reck
ie,
• tw
órcz
ość
Hom
era
• i H
ezjo
da,
wyo
braż
enia
bog
ów
• gr
ecki
ch, p
olite
izm
gr
ecki
,re
ligia
oby
wat
elsk
a,•
filo
zofi
a.•
polit
eizm
, mit
, kul
t,
• H
omer
, Hez
jod,
So
krat
es, s
ofiś
ci.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
sys
tem
wie
rzeń
•
i tea
tr ja
ko c
zynn
iki i
nteg
rują
ce
star
ożyt
nych
Gre
ków
,ch
arak
tery
zuje
rol
ę ig
rzys
k •
olim
pijs
kich
jako
jedn
ego
z cz
ynni
ków
inte
gruj
ącyc
h st
aroż
ytny
ch G
rekó
w,
opis
uje
prze
bieg
pie
rwsz
ych
• ol
impi
ad z
uw
zglę
dnie
niem
ko
nkur
encj
i jak
ie b
yły
rozg
ryw
ane.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
14.
Dzi
edzi
ctw
o ku
ltur
y gr
ecki
ej –
teat
r i i
grzy
ska
teat
r D
ioni
zosa
,•
dram
at a
teńs
ki,
• tr
aged
ie i
kom
edie
.•
wyc
how
anie
fiz
yczn
e •
i igr
zysk
a ol
impi
jski
e.
Arc
honc
i, tr
aged
ia,
• ko
med
ia, A
jsch
ylos
, So
fokl
es, E
uryp
ides
, A
ryst
ofan
es, g
imna
zjon
, ol
impi
ada,
776
r. p
.n.e
.
potr
afi w
yjaś
nić
zwią
zek
pom
iędz
y •
teat
rem
a r
elig
ią o
byw
atel
ską,
zna
i roz
pozn
aje
rodz
aje
utw
orów
•
dram
atyc
znyc
h,zn
a na
jważ
niej
szyc
h tw
órcó
w
• gr
ecki
ego
teat
ru.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
15.
Sztu
ka g
reck
aw
zgór
ze A
krop
ol,
• po
rząd
ki
• ar
chite
kton
iczn
e,za
bytk
i szt
uki g
reck
iej.
•
Akr
opol
, Par
teno
n,
• fr
yz, m
etop
y, k
olum
na
dory
cka,
kol
umna
jo
ńska
, kol
umna
ko
rync
ka.
potr
afi r
ozpo
znać
zab
ytki
szt
uki
• gr
ecki
ej,
rozp
ozna
je i
nazy
wa
porz
ądki
•
arch
itekt
onic
zne,
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• źr
ódła
•
ikon
ogra
ficz
ne
© Wydawnictwo Szkolne PWN 13
STAROŻYTNOŚĆ
16.
Podb
oje
Ale
ksan
dra
Mac
edoń
skie
goR
ządy
Fili
pa I
I •
i Ale
ksan
dra
Mac
edoń
skie
go,
Podb
ój P
ersj
i,•
Mon
arch
ie
• he
lleni
styc
zne.
338
r. p.
n.e.
, •
334
r. p.
n.e.
, D
ariu
sz I
II, F
ilip
II,
Ale
ksan
der
Wie
lki.
omaw
ia p
odbo
je A
leks
andr
a •
Wie
lkie
go,
prze
dsta
wia
pol
ityk
ę A
leks
andr
a •
wob
ec p
odbi
tych
ludó
w,
wym
ieni
a gł
ówne
ośr
odki
•
i osi
ągni
ęcia
kul
tury
he
lleni
styc
znej
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
sta
roży
tnej
Gre
cji.
Wsk
azan
ie n
ajw
ażni
ejsz
ych
poję
ć z
tego
okr
esu.
Ćw
icze
nia
i pyt
ania
kon
trol
ne
17.
Rze
czpo
spol
ita
Rzy
mia
npo
cząt
ki R
zym
u,•
lege
nda
o za
łoże
niu
• R
zym
u,R
zym
kró
lew
ski,
• re
publ
ika
rzym
ska.
•
Foru
m R
oman
um,
• re
publ
ika,
Z
grom
adze
nie
Ludo
we,
ko
nsul
, sen
at, k
omic
ja,
edyl
, cen
zor,
pret
or,
dykt
ator
, kur
ia,
patr
ycju
sz, p
lebe
jusz
tr
ybun
ludo
wy,
pr
olet
ariu
sz, 7
30 r.
p.n
.e.,
509
r. p.
n.e.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,um
iejs
caw
ia w
cza
sie
• i c
hara
kter
yzuj
e sy
stem
sp
raw
owan
ia w
ładz
y w
Rzy
mie
,um
iejs
caw
ia w
cza
sie
• i c
hara
kter
yzuj
e or
gani
zacj
ę sp
ołec
zeńs
twa
w R
zym
ie.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
18.
Rzy
m w
okr
esie
w
ielk
ich
podb
ojów
podb
ój It
alii,
• w
ojny
z K
arta
giną
,•
geog
rafi
czne
•
i eko
nom
iczn
e sk
utki
po
dboj
ów,
orga
niza
cja
arm
ii •
rzym
skie
j.
prow
incj
a, le
gion
ista
, •
nam
iest
nik,
26
4 r.
p.n.
e.,
202
r. p.
n.e.
, 14
9–14
6 r.
p.n.
e.,
Han
niba
l.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y ek
span
sji
• R
zym
u,w
yjaś
nia
i wsk
azuj
e sk
utki
•
eksp
ansj
i Rzy
mu,
prze
dsta
wia
org
aniz
ację
arm
ii •
rzym
skie
j.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
atla
s hi
stor
yczn
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
19.
Skut
ki p
odbo
jów
społ
ecze
ństw
o rz
ymsk
ie
• w
okr
esie
pod
bojó
w,
niew
olni
ctw
o,•
refo
rma
arm
ii,•
woj
ny d
omow
e,•
Gaj
usz
Juliu
sz C
ezar
,•
upad
ek r
epub
liki.
•
niew
olni
ctw
o, la
tyfu
n-•
dium
, pro
leta
riat
, woj
-sk
o oc
hotn
icze
, gla
dia-
tor,
Tybe
rius
z G
rakc
hus,
Ju
liusz
Cez
ar, O
ktaw
ian
Aug
ust,
Mar
ek A
nto-
nius
z, S
part
akus
, Bru
-tu
s, 5
8–49
r. p
.n.e
., 31
r.
p.n.
e., 7
4–71
r. p
.n.e
.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e po
staw
y R
zym
ian
wob
ec
• ni
ewol
nikó
w i
ludó
w p
odbi
tych
,w
yjaś
nia
przy
czyn
y up
adku
•
repu
blik
i.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
atla
s hi
stor
yczn
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
20.
Pier
wsz
e w
ieki
ce
sars
twa
rzym
skie
gono
we
form
y us
troj
u •
(pry
ncyp
at),
impe
rato
r, pr
ince
ps,
• pr
yncy
pat,
ces
arst
wo,
ro
zum
ie i
posł
uguj
e si
ę po
znan
ymi
• po
jęci
ami,
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
•
© Wydawnictwo Szkolne PWN14
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
STAROŻYTNOŚĆpo
dboj
e A
ugus
ta,
• ro
man
izac
ja p
row
incj
i.•
rom
aniz
acja
,”po
kój
rzym
ski”
, Okt
awia
n A
ugus
t, K
laud
iusz
, Tr
ajan
.
wyj
aśni
a pr
oces
rom
aniz
acji
• pr
owin
cji,
umie
jsca
wia
w c
zasi
e •
i cha
rakt
eryz
uje
spra
wow
anie
w
ładz
y or
az o
rgan
izac
ję
społ
ecze
ństw
a w
ces
arst
wie
.
teks
t źr
ódło
wy
• at
las
hist
oryc
zny
• źr
ódła
•
ikon
ogra
ficz
ne
21.
Kul
tura
sta
roży
tneg
o R
zym
uży
cie
inte
lekt
ualn
e •
w R
zym
ie,
wpł
ywy
grec
kie
na
• ku
ltur
ę rz
ymsk
ą,lit
erat
ura,
• pr
awo
rzym
skie
,•
arch
itekt
ura,
• ży
cie
codz
ienn
e,•
rozr
ywka
.•
reto
r, pr
awo
XII
tab
lic,
• te
rmy,
„ch
leba
i i
grzy
sk”,
am
fite
atr,
glad
iato
r, M
arek
C
ycer
on, W
ergi
liusz
, Li
wiu
sz, H
orac
y,
V w
. p.n
.e, I
I w. p
.n.e
., K
olos
eum
, For
um
Rom
anum
, Via
App
ia.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i pod
ać p
rzyk
łady
wpł
ywu
• ku
ltur
y gr
ecki
ej n
a ku
ltur
ę rz
ymsk
ą,po
traf
i wyj
aśni
ć zn
acze
nie
• ok
reśl
enia
„ch
leba
i ig
rzys
k”.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
22.
W s
taro
żytn
ym
Rzy
mie
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
sta
roży
tnym
Rzy
mie
. Wsk
azan
ie n
ajw
ażni
ejsz
ych
poję
ć z
tego
okr
esu.
Ćw
icze
nia
i pyt
ania
kon
trol
ne
23.
Pocz
ątki
i r
ozpr
zest
rzen
iani
e si
ę ch
rześ
cija
ństw
a
sytu
acja
pol
ityc
zna
• Pa
lest
yny
po r
ozpa
dzie
im
peri
um A
leks
andr
a M
aced
ońsk
iego
,st
ronn
ictw
a re
ligijn
e,•
Jezu
s C
hrys
tus
i jeg
o •
nauk
a,ro
zprz
estr
zeni
anie
się
•
chrz
eści
jańs
twa,
prze
ślad
owan
ia
• ch
rześ
cija
n.
apos
toł,
syno
d, s
obór
•
edyk
t, m
ęcze
nnic
y,
Jezu
s, K
onst
anty
, Te
odoz
jusz
, 313
r.,
392
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,um
iejs
caw
ia w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
hist
oryc
znej
nar
odzi
ny
i roz
prze
strz
enia
nie
się
chrz
eści
jańs
twa,
potr
afi w
skaz
ać p
owod
y •
i prz
ykła
dy p
rześ
lado
wań
ch
rześ
cija
n w
pań
stw
ie r
zym
skim
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
24.
Upa
dek
cesa
rstw
a za
chod
nior
zym
skie
gopr
zycz
yny
upad
ku
• im
peri
um,
Bar
barz
yńcy
–
• ch
arak
tery
styk
a,po
dzia
ł ces
arst
wa,
• na
jazd
y ba
rbar
zyńc
ów
• w
V w
.,
barb
arzy
ńcy,
Hun
owie
, •
Wiz
ygoc
i, W
anda
low
ie,
Styl
icho
n, T
eodo
zjus
z,
375
r., 3
95 r.
, 476
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i wsk
azać
wew
nętr
zne
• i z
ewnę
trzn
e pr
zycz
yny
upad
ku
star
ożyt
nego
pań
stw
a rz
ymsk
iego
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
atla
s hi
stor
yczn
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN 15
now
e pa
ństw
a,•
upad
ek c
esar
stw
a.•
Pods
umow
anie
pra
dzie
jów
i st
aroż
ytno
ści
ŚREDNIOWIECZE
25.
Ces
arst
wo
biza
ntyń
skie
kszt
ałto
wan
ie s
ię
• ce
sars
twa
biza
ntyń
skie
go,
Kon
stan
tyno
pol,
• w
ładz
a ce
sarz
y •
biza
ntyń
skic
h,ku
ltur
a Bi
zanc
jum
i je
j •
znac
zeni
e dl
a ku
ltur
y i g
ospo
dark
i eur
opej
skie
j,ch
rześ
cija
ństw
o •
w B
izan
cjum
.
patr
iarc
ha, m
ozai
ka,
• fr
esk,
hip
odro
m,
kody
fika
cja,
Just
ynia
n I
Wie
lki,
1453
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i wyj
aśni
ć zn
acze
nie
kult
ury
• bi
zant
yńsk
iej d
la k
ultu
ry
euro
pejs
kiej
,lo
kaliz
uje
w c
zasi
e i p
rzes
trze
ni
• hi
stor
yczn
ej c
esar
stw
o bi
zant
yńsk
ie,
rozp
ozna
je o
siąg
nięc
ia k
ultu
ry
• bi
zant
yńsk
iej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
26.
Ara
bow
ie i
isla
mpo
wst
anie
isla
mu,
• ce
chy
isla
mu
jako
rel
igii,
• ek
span
sja
isla
mu,
• ku
ltur
a is
lam
u,•
osią
gnię
cia
Ara
bów
•
w d
zied
zini
e na
uki
i tec
hnik
i.
isla
m, K
oran
, kal
if,
• m
uzuł
man
ie, A
llach
, M
ahom
et, h
idżr
a,
mec
zet,
kal
if, d
żiha
d,
Kar
ol M
łot,
622
r.,
732
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
zeds
taw
ia z
asię
g i k
ieru
nki
• po
dboj
ów a
rabs
kich
,pr
zeds
taw
ia z
asad
y is
lam
u,•
opis
uje
pods
taw
owe
sym
bole
•
isla
mu,
wsk
azuj
e na
jważ
niej
sze
osią
gnię
cia
• A
rabó
w w
dzi
edzi
nie
nauk
i i t
echn
iki,
wyj
aśni
a zn
acze
nie
Ara
bów
•
w p
rzek
azyw
aniu
dor
obku
ku
ltur
oweg
o po
mię
dzy
Wsc
hode
m,
a Z
acho
dem
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
27.
Pańs
two
Fran
ków
.K
arol
Wie
lki –
ce
sarz
em
pow
stan
ie m
onar
chii
• ka
roliń
skie
j,re
nesa
ns k
arol
ińsk
i,•
pano
wan
ie K
arol
a •
Wie
lkie
go,
rozp
ad m
onar
chii
• ka
roliń
skie
j.
rene
sans
kar
oliń
ski,
• Fr
anko
wie
, Chl
odw
ig,
Kar
ol M
łot,
Kar
ol
Wie
lki,
496
r., 7
32 r.
, 80
0 r.,
843
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,um
iejs
caw
ia w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
hist
oryc
znej
mon
arch
ię K
arol
a W
ielk
iego
,w
yjaś
nia,
na
czym
pol
egał
ren
esan
s •
karo
lińsk
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i •
rozp
adu
mon
arch
ii ka
roliń
skie
j.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN16
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
ŚREDNIOWIECZE28
.C
esar
stw
o O
tton
ówpr
oces
tw
orze
nia
się
• pa
ństw
a ni
emie
ckie
go,
pano
wan
ie O
tto
I •
i Ott
o II
I,id
ea je
dnoś
ci E
urop
y •
chrz
eści
jańs
kiej
,pa
now
anie
Hen
ryka
II.
•
cesa
rz, c
ezar
opap
izm
, •
uniw
ersa
lizm
ces
arsk
i, ce
sars
two
rzym
sko-
-n
iem
ieck
ie, Ś
wię
te
Ces
arst
wo
Rzy
msk
ie
Nar
odu
Nie
mie
ckie
go,
Ott
o I,
Ott
o II
I, H
enry
k II
, 955
r., 9
62 r.
, 10
00 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
głó
wne
idee
•
uniw
ersa
lneg
o ce
sars
twa
Ott
ona
III,
prze
dsta
wia
rel
acje
pom
iędz
y •
wła
dzą
cesa
rską
a p
apie
ską.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
29.
Na
pocz
ątku
dru
gieg
o ty
siąc
leci
a. Ś
wia
t fe
udal
ny
pow
stan
ie s
yste
mu
• fe
udal
nego
,po
dsta
wy
syst
emu
• fe
udal
nego
,w
arst
wy
społ
eczn
e •
w ś
redn
iow
iecz
u,el
emen
ty k
ultu
ry
• ry
cers
kiej
,za
mek
śre
dnio
wie
czny
.•
rent
a fe
udal
na, f
euda
ł, •
pańs
zczy
zna,
sen
ior,
was
al, l
enno
, in
wes
tytu
ra, p
asow
anie
na
ryc
erza
, feu
daliz
m.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ro
zpoz
naje
inst
ytuc
je s
yste
mu
• fe
udal
nego
,w
yjaś
nia
zasa
dę p
odzi
ału
• sp
ołec
zeńs
twa
w ś
redn
iow
iecz
u,w
yjaś
nia
funk
cję
zam
ku
• w
kul
turz
e ry
cers
kiej
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
30.
Koś
ciół
na
pocz
ątku
dr
ugie
go t
ysią
clec
iaro
la z
akon
ów c
yste
rsów
•
i ben
edyk
tynó
w
w ś
redn
iow
iecz
nym
życ
iu
relig
ijnym
,kr
yzys
pap
iest
wa
w X
•
i 1. p
ołow
ie X
I w.,
rozł
am w
Koś
ciel
e –
• sc
hizm
a w
scho
dnia
.
bene
dykt
yni,
cyst
ersi
, •
scri
ptor
ium
, opa
t,
eksk
omun
ika,
sym
onia
, sc
hizm
a, G
rzeg
orz
VII
, H
enry
k IV
, Leo
n IX
, 10
54 r.
, 107
7 r.,
112
2 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i •
rozł
amu
w K
ości
ele,
wyj
aśni
a ro
lę z
akon
ów c
yste
rsów
•
i ben
edyk
tynó
w w
życ
iu r
elig
ijnym
w
śre
dnio
wie
czu.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
31.
Budo
wle
rom
ańsk
ie
(XI–
XII
I w.)
char
akte
ryst
yczn
e ce
chy
• sz
tuki
rom
ańsk
iej,
przy
kład
y bu
dow
li i d
zieł
•
XI–
XII
I-w
iecz
nych
.
skle
pien
ie k
rzyż
owe,
•
skle
pien
ie k
oleb
kow
e,
apsy
da, t
rans
ept,
naw
a bo
czna
, naw
a gł
ówna
.
rozp
ozna
je z
abyt
ki s
ztuk
i •
rom
ańsk
iej,
odsz
ukuj
e za
bytk
i szt
uki
• ro
mań
skie
j w s
woi
m r
egio
nie.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
wcz
esny
m ś
redn
iow
iecz
u. W
skaz
anie
naj
waż
niej
szyc
h po
jęć
z te
go o
kres
u. Ć
wic
zeni
a i p
ytan
ia
kont
roln
e
32.
Słow
iani
e i p
ierw
sze
pańs
twa
słow
iańs
kie
podz
iał S
łow
ian,
• el
emen
ty ż
ycia
Sło
wia
n •
(zaj
ęcia
, rel
igia
),
wie
c, g
łago
lica,
•
mis
jona
rz, o
pole
, K
onst
anty
n, M
etod
y,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,um
ie p
odzi
elić
Sło
wia
n na
odł
amy,
•
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
mat
nie
uwzg
lęd-
nion
y w
pod
staw
ie
prog
ram
owej
© Wydawnictwo Szkolne PWN 17
ŚREDNIOWIECZE
pier
wsz
e pa
ństw
a •
słow
iańs
kie,
chry
stia
niza
cja
Słow
ian,
• ks
ztał
tow
anie
się
pań
stw
•
słow
iańs
kich
we
wcz
esny
m ś
redn
iow
iecz
u.
863
r., 8
85 r.
, cyr
ylic
a,
Wło
dzim
ierz
Wie
lki,
988
r.
prze
dsta
wia
ele
men
ty ż
ycia
•
Słow
ian,
omaw
ia p
roce
s ch
ryst
iani
zacj
i •
Słow
ian,
umie
jsca
wia
w c
zasi
e i p
rzes
trze
ni
• pi
erw
sze
pańs
twa
słow
iańs
kie.
teks
t źr
ódło
wy
• m
apa
•
33.
Pano
wan
ie M
iesz
ka I
kszt
ałto
wan
ie s
ię
• pa
ństw
owoś
ci P
olan
,ok
olic
znoś
ci p
rzyj
ęcia
•
chrz
eści
jańs
twa
prze
z M
iesz
ka,
zmia
ny te
ryto
rial
ne z
a •
pano
wan
ia M
iesz
ka I.
plem
ię, c
hrys
tian
izac
ja,
• D
agom
e iu
dex,
Si
emom
ysł,
Jord
an,
Ibra
him
ibn
Jaku
b,
Dąb
rów
ka, M
iesz
ko I,
96
5 r.,
966
r., 9
72 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,um
iejs
caw
ia w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
hist
oryc
znej
pań
stw
o pi
erw
szyc
h Pi
astó
w,
wsk
azuj
e ch
arak
tery
styc
zne
cech
y •
mon
arch
ii pa
trym
onia
lnej
,w
yjaś
nia
okol
iczn
ości
prz
yjęc
ia
• ch
rztu
prz
ez M
iesz
ka I,
ocen
ia d
okon
ania
pie
rwsz
ych
• Pi
astó
w.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
34.
Mon
arch
ia B
oles
ław
a C
hrob
rego
Pols
ka n
a pr
zeło
mie
•
X i
XI w
.,or
gani
zacj
a ko
ście
lna,
• m
isja
św
. Woj
ciec
ha,
• zj
azd
gnie
źnie
ński
,•
woj
ny z
Nie
mca
mi,
• w
ypra
wa
na R
uś,
• ko
rona
cja
Bol
esła
wa
• C
hrob
rego
.
bisk
upst
wo,
•
arcy
bisk
upst
wo,
B
oles
ław
Chr
obry
, O
tto
III,
św. W
ojci
ech,
G
aude
nty,
997
r.,
1000
r., 1
002–
1018
r.,
1017
r., 1
018
r., 1
025
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,oc
enia
dok
onan
ia p
ierw
szyc
h •
Pias
tów
w d
zied
zini
e po
lityk
i i g
ospo
dark
i,sy
tuuj
e w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
hist
oryc
znej
pań
stw
o B
oles
ław
a C
hrob
rego
,w
yjaś
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i woj
en
• z
Nie
mca
mi,
wyj
aśni
a zn
acze
nie
koro
nacj
i •
Bol
esła
wa
Chr
obre
go d
la P
olsk
i.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
35.
Kry
zys
i odb
udow
a pa
ństw
a pi
erw
szyc
h Pi
astó
w
pańs
two
pols
kie
pod
• pa
now
anie
m M
iesz
ka I,
kryz
ys s
połe
czno
- •
-pol
ityc
zny
w la
tach
tr
zydz
iest
ych
XI w
ieku
,od
budo
wa
pańs
twow
ości
•
za p
anow
ania
Kaz
imie
rza
Odn
owic
iela
,
pala
tyn,
Bez
prym
, •
Mie
szko
II,
Kaz
imie
rz
Odn
owic
iel,
Brze
tysł
aw,
Bol
esła
w Ś
mia
ły,
Wła
dysł
aw H
erm
an,
Siec
iech
, Zbi
gnie
w,
Bol
esła
w K
rzyw
oust
y,
1025
r., 1
031
r., 1
038
r.,
1050
r., 1
076
r., 1
079
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y kr
yzys
u •
pańs
twa
pier
wsz
ych
Pias
tów
,w
yjaś
nia
stos
unki
pań
stw
a •
pols
kieg
o z
Koś
cioł
em w
XI w
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
© Wydawnictwo Szkolne PWN18
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
ŚREDNIOWIECZEpo
zycj
a m
iędz
ynar
odow
a •
Pols
ki,
stos
unki
z K
ości
ołem
•
w X
I w.
36.
Cza
sy B
oles
ław
a K
rzyw
oust
ego
sytu
acja
wew
nętr
zna
• w
Pol
sce
w k
ońcu
XI
i 1. p
ołow
ie X
II w
.,st
osun
ki z
Nie
mca
mi
• i i
nnym
i kra
jam
i,K
ości
ół w
1. p
ołow
ie
• X
II w
.
bulla
, bra
ktea
t, s
tatu
t •
Krz
ywou
steg
o,
Zbi
gnie
w, B
oles
ław
K
rzyw
oust
y, H
enry
k V,
11
08 r.
, 110
9 r.,
111
2 r.,
11
19 r.
, 113
5 r.,
113
6 r.,
11
38 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e po
stan
owie
nia
stat
utu
• B
oles
ław
a K
rzyw
oust
ego.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
37.
W P
olsc
e pi
erw
szyc
h Pi
astó
w (
X–X
II w
.)or
gani
zacj
a pa
ństw
a,•
syst
em r
ządó
w,
• sz
tuka
rom
ańsk
a.•
sied
lisko
, opo
le,
• ka
szte
lan,
pod
grod
zie,
ta
rg, p
alat
yn, w
iec,
st
an.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
zeds
taw
ia p
rzyk
łady
szt
uki
• ro
mań
skie
j w P
olsc
e,w
yjaś
nia
zasa
dy m
onar
chii
• pa
trym
onia
lnej
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
Pol
sce
pier
wsz
ych
Pias
tów
. Wsk
azan
ie n
ajw
ażni
ejsz
ych
poję
ć z
tego
okr
esu.
Ćw
icze
nia
i pyt
ania
kon
trol
ne
38.
Okr
es ś
wie
tnoś
ci
(kon
iec
XI–
XII
I w.)
–
czas
y kr
ucja
t
uniw
ersa
lizm
,•
ruch
y re
ligijn
e,•
now
e za
kony
,•
kruc
jaty
.•
uniw
ersa
lizm
, •
krzy
żow
cy, i
nkw
izyc
ja,
kruc
jata
, Inn
ocen
ty I
II,
św. D
omin
ik,
Fran
cisz
ek z
Asy
żu,
1215
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
kult
urot
wór
czą
rolę
•
Koś
cioł
a,w
ymie
nia
przy
czyn
y w
ypra
w
• kr
zyżo
wyc
h,w
yjaś
nia,
na
czym
pol
egał
•
uniw
ersa
lizm
ces
arsk
i i p
apie
ski.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
39.
Cza
sy ś
wie
tnoś
ci –
śr
edni
owie
czne
m
iast
a
stru
ktur
a sp
ołec
zna
• m
iesz
kańc
ów m
iast
,ce
chy
elem
ente
m ż
ycia
•
mie
jski
ego,
zabu
dow
a m
iejs
ka,
• ży
cie
w m
ieśc
ie,
• ro
zwój
pie
niąd
za,
• re
publ
iki m
iejs
kie.
•
ratu
sz, k
ości
ół p
araf
ialn
y,
• su
kien
nice
, rep
ublik
a m
iejs
ka, c
ech,
ban
k,
rajc
a, b
urm
istr
z, p
atry
-cj
at, p
ospó
lstw
o, p
lebs
, m
istr
z, c
zela
dnik
, Han
za.
wym
ieni
a gr
upy
społ
eczn
e •
mie
szka
jące
w m
ieśc
ie,
wyj
aśni
a fu
nkcj
ę ce
chów
w m
ieśc
ie,
• om
awia
zab
udow
ę m
iejs
ką,
• po
traf
i wyj
aśni
ć zn
acze
nie
pien
iądz
a •
dla
rozw
oju
gosp
odar
ki m
iejs
kiej
,w
yjaś
nia,
czy
m b
yły
repu
blik
i •
mie
jski
e i p
otra
fi w
ymie
nić
najw
ięks
ze z
nic
h.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN 19
ŚREDNIOWIECZE
40.
Cza
sy ś
wie
tnoś
ci –
un
iwer
syte
ty, n
auka
, lit
erat
ura
(XII
–XII
I w.)
rozw
ój s
zkół
, pow
stan
ie
• un
iwer
syte
tów
,ro
zwój
nau
ki,
• ro
zwój
lite
ratu
ry.
•
uniw
ersy
tet,
tru
badu
r,
• to
miz
m, s
chol
asty
ka,
Alb
ert
Wie
lki,
Tom
asz
z A
kwin
u, R
oger
B
acon
.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
zeds
taw
ia r
ozw
ój n
auki
•
i lite
ratu
ry w
XII
I w.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
•
41.
Budo
wle
got
ycki
e (X
II–X
V w
.)ch
arak
tery
styc
zne
cech
y •
sztu
ki g
otyk
u,ró
żnic
e po
mię
dzy
• go
tyki
em a
szt
uką
rom
ańsk
ą.
wit
raż,
skl
epie
nie
• kr
zyżo
wo-
żebr
owe,
pr
zypo
ry, ł
uki
opor
owe.
rozp
ozna
je z
abyt
ki s
ztuk
i •
goty
ckie
j,w
skaz
uje
różn
ice
pom
iędz
y st
ylem
•
goty
ckim
, a r
omań
skim
,po
daje
prz
ykła
dy z
abyt
ków
szt
uki
• go
tyck
iej w
reg
ioni
e.
podr
ęczn
ik•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
42.
Zm
ierz
ch E
urop
y śr
edni
owie
czne
jkr
yzys
w X
IV i
XV
w.,
• kr
yzys
pap
iest
wa,
• sc
hizm
a za
chod
nia,
• w
ojna
stu
letn
ia,
• cz
arna
śm
ierć
.•
schi
zma
zach
odni
a,
• w
ojna
stu
letn
ia, c
zarn
a śm
ierć
, hus
ytyz
m,
Filip
II,
Joan
na d
’Arc
, Ja
n H
us, 1
377
r.,
1337
–145
3 r.,
13
48–1
349
r.,
1414
–141
8 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
skaz
uje
przy
czyn
y kr
yzys
u w
XIV
•
i XV
w.,
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
i zna
czen
ie
• sc
hizm
y za
chod
niej
,zn
a pr
zycz
yny
woj
ny s
tule
tnie
j.•
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
43.
Pocz
ątki
roz
bici
a dz
ieln
icow
ego
w P
olsc
e
podz
iał P
olsk
i na
• dz
ieln
ice,
sytu
acja
wew
nętr
zna
• w
2. p
ołow
ie X
II w
.,sk
utki
pod
ział
u Po
lski
na
• dz
ieln
ice.
pryn
ceps
, sen
ior,
stat
ut,
• ju
nior
, zas
ada
seni
orat
u, B
oles
ław
K
ędzi
erza
wy,
Hen
ryk
Sand
omie
rski
, Sal
omea
, M
iesz
ko S
tary
, Les
zek
Biał
y, 1
146
r., 1
173
r.,
1180
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,sy
tuuj
e w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
Pols
kę w
okr
esie
roz
bici
a dz
ieln
icow
ego,
opis
uje
zmia
ny s
połe
czno
- •
-gos
poda
rcze
w o
kres
ie r
ozbi
cia
dzie
lnic
oweg
o,pr
zeds
taw
ia s
kutk
i roz
bici
a •
dzie
lnic
oweg
o.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
44.
Pols
ka w
1. p
ołow
ie
XII
I w. S
prow
adze
nie
Krz
yżak
ów
sytu
acja
na
Pom
orzu
•
Wsc
hodn
im,
chry
stia
niza
cja
Prus
ów,
• sp
row
adze
nie
Krz
yżak
ów
• do
Pol
ski,
mon
arch
ia H
enry
ków
•
śląs
kich
,na
jazd
Mon
gołó
w.
•
Lesz
ek B
iały
, Kon
rad
• M
azow
ieck
i, H
enry
k Br
odat
y, H
enry
k Po
bożn
y, C
zyng
is-c
han,
12
27 r.
, 122
8 r.,
122
6 r.,
12
31 r.
, 123
7 r.,
124
1 r.
porz
ądku
je i
sytu
uje
w c
zasi
e •
najw
ażni
ejsz
e w
ydar
zeni
a zw
iąza
ne z
rel
acja
mi p
olsk
o-
-krz
yżac
kim
i,ch
arak
tery
zuje
Pol
skę
w c
zasa
ch
• H
enry
ków
Ślą
skic
h w
1. p
ołow
ie
XII
I w.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
© Wydawnictwo Szkolne PWN20
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
ŚREDNIOWIECZE45
.K
u zj
edno
czen
iu z
iem
po
lski
choś
rodk
i zje
dnoc
zeni
owe
• w
Pol
sce
w 2
. poł
owie
X
III w
.,cz
ynni
ki w
pływ
ając
e na
•
zjed
nocz
enie
zie
m
pols
kich
,za
groż
enia
zew
nętr
zne,
• ro
zwój
gos
poda
rki,
• ka
noni
zacj
a bi
skup
a •
Stan
isła
wa,
koro
nacj
e kr
ólew
skie
.•
Now
a M
arch
ia,
• ka
noni
zacj
a, s
taro
sta,
bi
skup
Sta
nisł
aw,
Hen
ryk
IV P
raw
y,
Prze
mys
ł II,
Wac
ław
II,
Wac
ław
III
, Wła
dysł
aw
Łoki
etek
, 125
3 r.,
12
95 r.
, 130
0 r.,
130
5 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
czy
nnik
i maj
ące
• w
pływ
na
proc
esy
zjed
nocz
enio
we
Pols
ki.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
46.
Wie
ś i m
iast
o w
okr
esie
roz
bici
a dz
ieln
icow
ego
rola
imm
unite
tów
•
w z
mni
ejsz
aniu
do
chod
ów k
siąż
ąt,
rozw
ój o
sadn
ictw
a,•
zakł
adan
ie w
si,
• lo
kacj
e m
iast
,•
pocz
ątki
ksz
tałt
owan
ia
• si
ę st
anów
spo
łecz
nych
.
imm
unite
t, lo
kacj
a,
• w
ójt,
pat
rycj
at, p
lebs
, po
spól
stw
o,
mie
szcz
ańst
wo,
łan,
tr
ójpo
lów
ka, p
raw
o ni
emie
ckie
.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,om
awia
pro
ces
kszt
ałto
wan
ia s
ię
• st
anów
spo
łecz
nych
,om
awia
roz
wój
osa
dnic
twa.
•
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
47.
Pols
ka z
jedn
oczo
na.
Cza
sy W
łady
sław
a Ło
kiet
ka i
Kaz
imie
rza
Wie
lkie
go
jedn
ocze
nie
ziem
•
pols
kich
prz
ez
Wła
dysł
awa
Łoki
etka
,sy
tuac
ja w
ewnę
trzn
a za
•
czas
ów Ł
okie
tka,
stos
unki
pol
sko-
•
-krz
yżac
kie,
pocz
ątki
pan
owan
ia
• K
azim
ierz
a W
ielk
iego
zaję
cie
Rus
i Hal
icki
ej.
•
Wła
dysł
aw Ł
okie
tek,
•
Mus
kata
, Kaz
imie
rz
Wie
lki,
1308
r., 1
312
r.,
1320
r., 1
331
r., 1
343
r.
porz
ądku
je i
sytu
uje
w c
zasi
e •
najw
ażni
ejsz
e w
ydar
zeni
a zw
iąza
ne z
rel
acja
mi p
olsk
o-
-krz
yżac
kim
i,ch
arak
tery
zuje
pro
cesy
•
zjed
nocz
enio
we
za c
zasó
w
Wła
dysł
awa
Łoki
etka
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
48.
Rzą
dy K
azim
ierz
a W
ielk
iego
. Uni
a z
Węg
ram
i
refo
rmy
uspr
awni
ając
e •
zarz
ądza
nie
pańs
twem
,ro
zwój
ośw
iaty
,•
rozw
ój g
ospo
dark
i,•
wzm
ocni
enie
obr
onno
ści
• kr
aju,
rząd
y A
ndeg
awen
ów.
•
unia
per
sona
lna,
•
kanc
lerz
, mar
szał
ek,
pods
karb
i, st
atut
, pr
zyw
ilej,
Kaz
imie
rz
Wie
lki,
Ludw
ik
Ang
ewad
eńsk
i, Ja
dwig
a,
1364
r., 1
370
r., 1
374
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,oc
enia
dok
onan
ia K
azim
ierz
a •
Wie
lkie
go w
dzi
edzi
nie
polit
yki
wew
nętr
znej
ora
z po
lityc
e za
gran
iczn
ej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 21
ŚREDNIOWIECZE
49.
Uni
a Po
lski
z L
itw
ą.
Jagi
ełło
na
tron
ie
pols
kim
unia
z L
itw
ą,•
Pols
ka p
od p
anow
anie
m
• Ja
dwig
i i Ja
gieł
ły,
woj
na z
Krz
yżak
ami,
• un
ia w
Hor
odle
,•
sobó
r w
Kon
stan
cji,
• pr
zyw
ileje
szl
ache
ckie
.•
przy
wile
j, Ja
gieł
ło,
• Ja
dwig
a, W
itold
, M
ikoł
aj T
rąba
, Paw
eł
Wło
dkow
ic, 1
385
r.,
1386
r., 1
387
r., 1
400
r.,
1410
r., 1
411
r., 1
413
r.,
1414
–141
8 r.,
142
2 r.,
14
30 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y un
ii Po
lski
•
z Li
twą,
wyj
aśni
a na
stęp
stw
a un
ii Po
lski
•
z Li
twą,
potr
afi w
yjaś
nić
i usy
stem
atyz
ować
•
wyd
arze
nia
zwią
zane
z r
elac
jam
i po
lsko
-krz
yżac
kim
i za
Jagi
ello
nów
,ch
arak
tery
zuje
roz
wój
upr
awni
eń
• sz
lach
ty.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
50.
Pols
ka u
sch
yłku
śr
edni
owie
cza.
R
ządy
Wła
dysł
awa
War
neńc
zyka
i K
azim
ierz
a Ja
giel
lońc
zyka
polit
yka
dyna
styc
zna
• Ja
giel
lonó
w,
pano
wan
ie W
łady
sław
a •
War
neńc
zyka
,w
ojna
trz
ynas
tole
tnia
.•
Zw
iąze
k Pr
uski
, woj
na
• tr
zyna
stol
etni
a,
Wła
dysł
aw W
arne
ńczy
k,
Zbi
gnie
w O
leśn
icki
, H
unya
dy, K
azim
ierz
Ja
giel
lońc
zyk,
Elż
biet
a,
1569
r., 1
444
r.,
1454
–146
6 r.,
146
2 r.,
14
66 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,oc
enia
pol
ityk
ę za
gran
iczn
ą •
Jagi
ello
nów
,pr
zeds
taw
ia p
rzyc
zyny
woj
ny
• tr
zyna
stol
etni
ej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
51.
Pols
ka u
sch
yłku
śr
edni
owie
cza.
Gos
poda
rka,
sp
ołec
zeńs
two,
ku
ltur
a
sytu
acja
gos
poda
rcza
•
u sc
hyłk
u śr
edni
owie
cza,
przy
wile
je s
zlac
hty,
• ro
zwój
kul
tury
.•
folw
ark,
pań
szcz
yzna
, •
przy
wile
j, Ja
n O
lbra
cht,
Ja
n D
ługo
sz,
Wit
Stw
osz,
Fi
lip B
uona
cors
i.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
roz
wój
upr
awni
eń
• st
anu
szla
chec
kieg
o,om
awia
roz
wój
kul
tury
•
w ś
redn
iow
iecz
u.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
W s
króc
iePo
dsum
owan
ie w
iado
moś
ci o
Pol
sce
po p
odzi
ale
na d
ziel
nice
. Wsk
azan
ie n
ajw
ażni
ejsz
ych
poję
ć z
tego
okr
esu.
Ćw
icze
nia
i pyt
ania
ko
ntro
lne.
52.
Ku
now
ej e
poce
eksp
ansj
a Tu
rków
,•
cesa
rstw
o bi
zant
yńsk
ie
• w
XIV
–XV
w.,
rozw
ój k
ultu
ry
• bi
zant
yńsk
iej,
upad
ek K
onst
anty
nopo
la.
•
Kon
stan
tyn
XI,
Osm
an,
• Ja
n G
uten
berg
, 145
3 r.,
14
50 r.
, 149
2 r.
char
akte
ryzu
je r
ozw
ój k
ultu
ry
• bi
zant
yńsk
iej,
wsk
azuj
e pr
zycz
yny
upad
ku
• K
onst
anty
nopo
la.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
Pods
umow
anie
śre
dnio
wie
cza
© Wydawnictwo Szkolne PWN22
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
KLA
SA II
ODRODZENIE
53.
Hum
aniz
m
i odr
odze
nie
w E
urop
ie
naro
dzin
y hu
man
izm
u,•
źród
ła k
ultu
ry r
enes
ansu
,•
twór
cy h
uman
izm
u,•
char
akte
ryst
yczn
e ce
chy
• ku
ltur
y re
nesa
nsu,
prze
dsta
wic
iele
•
hum
aniz
mu
euro
pejs
kieg
o,ar
tyśc
i ren
esan
sow
i i ic
h •
dzie
ła,
rozp
owsz
echn
iani
e id
ei
• od
rodz
enia
.
hum
aniz
m, a
kade
mia
,•
fres
k, d
ruk,
Era
zm
• z
Rot
erda
mu,
Tom
asz
Mor
us, M
ikoł
aj
Mac
hiav
elli,
Leo
nard
o da
Vin
ci, M
icha
ł Ani
oł,
Raf
ael,
Tycj
an, J
an
Gut
enbe
rg.,
Gal
ileus
z,
Mik
ołaj
Kop
erni
k.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
źród
ła r
ozw
oju
kult
ury
• re
nesa
nsu,
opis
uje
char
akte
ryst
yczn
e ce
chy
• ku
ltur
y re
nesa
nsu,
char
akte
ryzu
je n
ajw
ięks
ze
• os
iągn
ięci
a tw
órcó
w r
enes
ansu
,w
yjaś
nia
znac
zeni
e dr
uku
dla
• up
owsz
echn
ieni
a id
ei r
enes
ansu
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
54.
Sztu
ka i
arch
itekt
ura
rene
sans
uce
chy
styl
u •
rene
sans
oweg
o w
arc
hite
ktur
ze,
mal
arst
wie
i rz
eźbi
e.
rene
sans
, man
iery
zm,
• fr
esk,
kop
uła,
Leo
nard
o •
da V
inci
, Mic
hał A
nioł
, Ty
cjan
, Raf
ael,
Pete
r Br
uege
l, B
otic
elli,
15
20 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
naj
wię
ksze
•
osią
gnię
cia
twór
ców
ren
esan
su.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• źr
ódła
•
ikon
ogra
ficz
ne
55.
Odr
odze
nie
w P
olsc
em
yśl o
drod
zeni
owa
• w
Pol
sce
– ko
ntak
ty
Pola
ków
z h
uman
ista
mi
euro
pejs
kim
i,ro
zkw
it n
auki
pol
skie
j •
i jej
prz
edst
awic
iele
,ję
zyk
pols
ki ję
zyki
em
• lit
erac
kim
,ar
chite
ktur
a i s
ztuk
a •
rene
sans
u w
Pol
sce,
arch
itekt
ura
i szt
uka
• re
nesa
nsu
w m
oim
re
gion
ie.
rene
sans
, hum
aniz
m,
• G
rzeg
orz
z Sa
noka
, M
ikoł
aj K
oper
nik,
A
ndrz
ej F
rycz
M
odrz
ewsk
i, M
ikoł
aj
Rej
, Jan
Koc
hano
wsk
i, Z
ygm
unt
I Sta
ry,
Krz
yszt
of S
zydł
owie
cki,
Jan
Łask
i, Pi
otr
Km
ita,
Fi
lip B
uona
ccor
si
(Kal
imac
h).
char
akte
ryzu
je n
ajw
ięks
ze
• os
iągn
ięci
a tw
órcó
w r
enes
ansu
,ro
zpoz
naje
zab
ytki
szt
uki
• re
nesa
nsow
ej,
zna
pols
kich
tw
órcó
w e
poki
•
rene
sans
u.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
56.
Wie
lkie
odk
ryci
a ge
ogra
ficz
neog
rani
czen
ia i
ułat
wie
nia
• w
org
aniz
owan
iu w
ypra
w
mor
skic
h,
buso
la, k
araw
ela,
•
konk
wis
tado
r, M
ajow
ie,
Azt
ekow
ie, I
nkow
ie,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
dręc
znik
• ze
szyt
ćw
icze
ń•
teks
t źr
ódło
wy
•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 23
ODRODZENIE
wyn
alaz
ki, k
tóre
uła
twił
y •
orga
niza
cję
wyp
raw
m
orsk
ich,
pańs
twa
bior
ące
udzi
ał
• w
org
aniz
owan
iu
wie
lkic
h w
ypra
w,
przy
czyn
y, p
rzeb
ieg
• i s
kutk
i odk
ryć
geog
rafi
czny
ch,
wyp
raw
y K
rzys
ztof
a •
Kol
umba
, Bar
tolo
meo
D
iaza
, Vas
co d
a G
amy,
Fe
rdyn
anda
Mag
ella
na.
Bar
tolo
meo
Dia
z,
Krz
yszt
of K
olum
b,
Vas
co d
a G
ama,
A
mer
igo
Ves
pucc
i, Fe
rdyn
and
Mag
ella
n,
Ferd
ynan
d C
orte
z,
Fran
cisz
ek P
izar
ro,
Die
go A
lmag
ro, 1
488
r.,
1492
r., 1
498
r., 1
519
r.,
1519
–152
1 r.
sytu
uje
w c
zasi
e i p
rzes
trze
ni
• na
jważ
niej
sze
wyp
raw
y po
dróż
nikó
w e
urop
ejsk
ich,
wsk
azuj
e ko
loni
e pa
ństw
•
euro
pejs
kich
,do
konu
je o
ceny
wpł
ywu
odkr
yć
• ge
ogra
ficz
nych
na
życi
e sp
ołec
zne,
go
spod
arcz
e i k
ultu
row
e za
rów
no
Euro
py ja
k i N
oweg
o Św
iata
.
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
Świa
t po
odk
ryci
ach
geog
rafi
czny
ch
57.
Głó
wne
nur
ty
refo
rmac
jige
neza
ref
orm
acji
• w
Eur
opie
,w
ystą
pien
ie M
arci
na
• Lu
tra,
pogl
ądy
refo
rmat
orów
•
relig
ijnyc
h,no
we
wyz
nani
a •
i Koś
cioł
y,re
form
acja
w P
olsc
e.•
odpu
st, c
elib
at,
• re
form
acja
, tol
eran
cja
relig
ijna,
pro
test
anci
, hu
geno
ci,
anty
tryn
itar
ze,
pury
tani
zm,
angl
ikan
izm
, lu
tera
nizm
, kal
win
izm
, za
sada
pre
dest
ynac
ji,ko
nfed
erac
ja
• w
arsz
awsk
a, M
arci
n Lu
ter,
Ulr
ich
Zw
ingl
i, Ja
n K
alw
in,
Hen
ryk
VII
I, Ja
n Ła
ski,
1517
r., 1
534
r., 1
573
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e ce
le i
char
akte
r dz
iała
nia
• M
arci
na L
utra
i Ja
na K
alw
ina,
char
akte
ryzu
je r
efor
mac
ję
• w
Pol
sce.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
58.
Podz
iał
chrz
eści
jańs
twa
zach
odni
ego
konf
likty
wyz
nani
owe
• w
Nie
mcz
ech,
woj
ny r
elig
ijne
• so
bór
tryd
enck
i.•
anab
apty
sta,
pok
ój re
li-•
gijn
y, n
oc ś
w. B
artł
omie
-ja
, edy
kt n
ante
jski
, To
mas
z M
unze
r,
Kat
arzy
na M
edyc
ejsk
a,
Kar
ol IX
, Hen
ryk
Bu
rbon
, Hen
ryk
IV,
1524
r., 1
555
r.,
1545
–156
3, 1
572
r.,
1598
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e pr
zycz
yny
konf
liktó
w
• w
yzna
niow
ych
w N
iem
czec
h,ch
arak
tery
zuje
prz
yczy
ny i
skut
ki
• w
ojen
rel
igijn
ych.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
•
© Wydawnictwo Szkolne PWN24
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
59.
Roz
wój
dem
okra
cji
szla
chec
kiej
w P
olsc
epr
zyw
ileje
szl
ache
ckie
•
i ogr
anic
zeni
e w
ładz
y kr
ólew
skie
j,do
min
acja
szl
acht
y •
w p
ańst
wie
,ro
zwój
par
lam
enta
ryzm
u •
szla
chec
kieg
oks
ztał
tow
anie
się
sej
mu
• w
alne
go.
przy
wile
j, pr
awo
• su
kces
yjne
, prz
ywile
j ge
nera
lny,
pos
polit
e ru
szen
ie, s
ejm
, izb
a po
sels
ka, s
enat
, sej
m
wal
ny, „
nihi
l nov
i”,
Kaz
imie
rz Ja
giel
lońc
zyk,
Ja
n O
lbra
cht,
1454
r.,
1493
r., 1
505
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
ymie
nia
i cha
rakt
eryz
uje
• in
styt
ucje
dem
okra
cji s
zlac
heck
iej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
60.
Ost
atni
Jagi
ello
now
ieJa
giel
lono
wie
na
tron
ach
• eu
rope
jski
ch,
hołd
pru
ski,
• un
ia lu
bels
ka,
• w
ojna
o I
nfla
nty.
•
Elż
biet
a H
absb
urża
nka,
•
Kaz
imie
rz Ja
giel
lońc
zyk,
Z
ygm
unt
I Sta
ry,
Alb
rech
t H
ohen
zolle
rn,
Zyg
mun
t A
ugus
t,
1525
r., 1
569
r.,
1562
–157
0 r.,
157
0 r.
prze
dsta
wia
oko
liczn
ości
zaw
arci
a •
unii
real
nej p
omię
dzy
Pols
ką
a Li
twą,
ocen
ia p
olit
ykę
zagr
anic
zną
• os
tatn
ich
Jagi
ello
nów
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
61.
Mię
dzy
wol
ną e
lekc
ją
i abs
olut
yzm
emw
olne
ele
kcje
w P
olsc
e,•
sejm
kon
wok
acyj
ny,
• se
jm e
lekc
yjny
,•
konf
eder
acja
war
szaw
ska,
• ar
tyku
ły h
enry
kow
skie
,•
pact
a co
nven
ta,
• H
enry
k W
alez
y i S
tefa
n •
Bat
ory
na t
roni
e po
lski
m.
wol
na e
lekc
ja, s
ejm
•
konw
okac
yjny
, sej
m
elek
cyjn
y, a
kt
konf
eder
acji
war
szaw
skie
j, ar
tyku
ły
henr
ykow
skie
, pac
ta
conv
enta
, Mik
ołaj
Si
enic
ki, J
an Z
amoy
ski,
Hen
ryk
Wal
ezy,
Ste
fan
Bat
ory,
157
2 r.,
157
3 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,zn
a za
sady
wol
nej e
lekc
ji,•
wyj
aśni
a ok
olic
znoś
ci u
chw
alen
ia
• or
az g
łów
ne z
ałoż
enia
kon
fede
racj
i w
arsz
awsk
iej i
art
ykuł
ów
henr
ykow
skic
h.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
BAROK
62.
Kul
tura
bar
oku
gene
za b
arok
u,•
cech
y ch
arak
tery
styc
zne
• sz
tuki
bar
oku,
twór
cy b
arok
u,•
rozw
ój n
auki
w d
obie
•
baro
ku.
baro
k, r
acjo
naliz
m,
• em
piry
zm, G
iaco
mo
Bar
ozzi
da
Vig
nola
, G
ian
Lore
nzo
Ber
nini
, Pe
ter P
aul R
uben
s,
Rem
bran
dt, K
arte
zjus
z,
Izaa
k N
ewto
n, G
alile
usz,
Pa
scal
, 159
0–17
40 r.
, 15
45–1
563
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ro
zpoz
naje
cha
rakt
erys
tycz
ne
• ce
chy
kult
ury
baro
ku,
zna
dzie
ła n
ajw
ybit
niej
szyc
h •
prze
dsta
wic
ieli
epok
i bar
oku.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• źr
ódła
•
ikon
ogra
ficz
ne
© Wydawnictwo Szkolne PWN 25
BAROK
63.
Sztu
ka i
arch
itekt
ura
baro
kuch
arak
tery
styc
zne
cech
y •
sztu
ki b
arok
owej
w
arc
hite
ktur
ze,
mal
arst
wie
i rz
eźbi
e,pr
zykł
ady
arch
itekt
ury,
•
mal
arst
wa
i rze
źby
baro
kow
ej,
twór
cy e
poki
bar
oku,
• za
bytk
i szt
uki b
arok
owej
•
w P
olsc
e z
uwzg
lędn
ieni
em
zaby
tków
w m
oim
re
gion
ie.
mon
umen
taliz
m,
• gz
yms,
szt
ukat
eria
, st
iuk,
rok
oko,
Gia
n Lo
renz
o B
erni
ni,
Pete
r Pa
ul R
uben
s,
Rem
bran
dt, D
iego
V
elaz
quez
, Car
avag
gio
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ro
zpoz
naje
cha
rakt
erys
tycz
ne
• ce
chy
sztu
ki i
arch
itekt
ury
baro
ku,
zna
dzie
ła n
ajw
ybit
niej
szyc
h •
prze
dsta
wic
ieli
epok
i bar
oku.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
64.
Trud
ny w
iek
XV
IIpr
zycz
yny
konf
liktó
w
• w
wie
ku X
VII
,w
ojna
trz
ydzi
esto
letn
ia,
• pr
zycz
yny,
prz
ebie
g,
skut
ki,
kszt
ałto
wan
ie s
ię
• ab
solu
tyzm
u w
e Fr
ancj
i,m
onar
chia
kon
styt
ucyj
na
• w
Ang
lii.
pokó
j wes
tfal
ski,
woj
na
• tr
zydz
iest
olet
nia,
ab
solu
tyzm
, rew
oluc
ja
burż
uazy
jna,
mon
arch
ia
kons
tytu
cyjn
a,
mon
arch
ia a
bsol
utna
, G
usta
w A
dolf,
Alb
rech
t vo
n W
alle
nste
in,
Arm
and
Ric
helie
u,
Juliu
sz M
azar
inii,
Lu
dwik
XIV
, K
arol
I St
uart
, O
liver
Cro
mw
ell,
1618
–164
8 r.,
164
8 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
ust
rój m
onar
chii
• ab
solu
tnej
i m
onar
chii
parl
amen
-ta
rnej
,po
rów
nuje
mon
arch
ię a
bsol
utną
•
z m
onar
chią
par
lam
enta
rną
opis
ując
zak
res
wła
dzy
mon
arch
y,
praw
a i o
bow
iązk
i pod
dany
ch o
raz
rolę
inst
ytuc
ji pa
rlam
entu
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
woj
na
• tr
zydz
iest
olet
nia
65.
Rze
czpo
spol
ita
pod
berł
em W
azów
wol
na e
lekc
ja p
o śm
ierc
i •
Stef
ana
Bat
oreg
o i p
oczą
tki p
anow
ania
Z
ygm
unta
III
Waz
y,w
ojny
Pol
ski w
1. p
ołow
ie
• X
VII
w. z
e Sz
wec
ją,
woj
ny P
olsk
i w 1
. poł
owie
X
VII
w. z
pań
stw
em
mos
kiew
skim
,w
ojny
Pol
ski w
1. p
ołow
ie
• X
VII
w. z
Tur
cją.
dym
itri
ada,
•
sam
ozw
anie
c,
lisow
czyc
y, h
usar
ia,
Zyg
mun
t II
I Waz
a,
• M
aksy
mili
an H
absb
urg,
Ja
n II
I, Ja
n K
arol
C
hodk
iew
icz,
Iwan
IV
G
roźn
y, S
tani
sław
Ż
ółki
ewsk
i, 16
05 r.
, 16
10 r.
, 162
0 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
zm
iany
•
w s
yste
mie
pol
ityc
zno-
-u
stro
jow
ym R
zecz
ypos
polit
ej
w X
VII
w.,
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
woj
en z
Tur
cją,
•
Szw
ecją
i R
osją
,op
isuj
e na
stęp
stw
a w
ojen
•
w X
VII
w.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN26
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
BAROK66
.K
ozac
y w
Rze
czpo
spol
itej
poch
odze
nie
Koz
aków
•
i ich
spo
sób
życi
a,pr
zycz
yny
konf
liktu
•
z K
ozak
ami w
XV
II w
.,po
wst
anie
•
Chm
ieln
icki
ego
– w
ybuc
h i p
rzeb
ieg,
ugod
y z
Koz
akam
i.•
Koz
acy,
uni
a,
• po
wst
anie
, ugo
da,
Koz
acy
reje
stro
wi,
Wła
dysł
aw I
V, B
ohda
n C
hmie
lnic
ki, J
an
Wyh
owsk
i, 15
96 r.
, 16
37 r.
, 164
8 r.,
165
1 r.,
16
54 r.
, 165
8 r.,
166
7 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y, c
ele
i nas
tęp-
• st
wa
pow
stan
ia B
ohda
na C
hmie
l-ni
ckie
go.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
67.
Woj
ny p
olsk
o-
-szw
edzk
ie w
XV
II w
.st
osun
ki p
omię
dzy
• Po
lską
, a S
zwec
ją z
a pa
now
ania
pie
rwsz
ych
Waz
ów,
pols
ka p
olit
yka
bałt
ycka
,•
poto
p sz
wed
zki,
• sk
utki
naj
azdu
•
szw
edzk
iego
,tr
akta
ty w
elaw
sko-
•
-byd
gosk
ie.
„lew
pół
nocy
’, po
top
• sz
wed
zki,
woj
na
szar
pana
, tra
ktat
, pa
ulin
i, Z
ygm
unt
III
Waz
a, Ja
n K
arol
C
hodk
iew
icz,
Gus
taw
II
Ado
lf, W
łady
sław
IV,
Ja
nusz
Rad
ziw
iłł,
Stef
an C
zarn
ieck
i,
Jerz
y Lu
bom
irsk
i,
Paw
eł S
apie
ha,
Jerz
y II
Rak
oczy
, 16
05 r.
, 162
6 r.,
165
5 r.,
16
57 r.
, 166
0 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y w
ojen
ze
• Sz
wec
ją,
opis
uje
nast
ępst
wa
woj
en
• w
XV
II w
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
68.
Kry
zys
Rze
czpo
spol
itej
w X
VII
w.
zmie
rzch
dem
okra
cji
• sz
lach
ecki
ej,
zjaw
iska
św
iadc
zące
•
o kr
yzys
ie
Rze
czyp
ospo
litej
w
2. p
ołow
ie X
VII
w.,
refo
rmy
pańs
twa
i jeg
o •
inst
ytuc
ji w
cza
sach
W
azów
.
mag
nate
ria,
rok
osz,
•
abso
luty
zm, l
iber
um
veto
, olig
arch
ia
mag
nack
a, z
asad
a je
dnom
yśln
ości
, Mik
ołaj
Si
enic
ki, J
an Z
amoy
ski,
Janu
sz R
adzi
wiłł
, Ja
n K
azim
ierz
Waz
a,
1606
–160
9 r.,
165
2 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
zm
iany
•
w s
yste
mie
pol
ityc
zno-
-u
stro
jow
ym R
zecz
ypos
polit
ej
w X
VII
w.,
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
oraz
wsk
azuj
e •
przy
kład
y kr
yzys
u po
lityc
zneg
o i s
połe
czno
-gos
poda
rcze
go
w R
zecz
ypos
polit
ej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
69.
Rze
czpo
spol
ita
u sc
hyłk
u X
VII
w.
zagr
ożen
ie t
urec
kie
• w
2. p
ołow
ie X
VII
w.,
sytu
acja
wew
nętr
zna
•
Piot
r D
oros
zenk
o,
• M
icha
ł Kor
ybut
W
iśni
owie
cki,
Jan
III
Sobi
eski
, Kar
a M
usta
fa,
wyj
aśni
a pr
zycz
yny
zagr
ożen
ia
• tu
reck
iego
w 2
. poł
owie
XV
II w
.,op
isuj
e na
stęp
stw
a w
ojen
•
z Tu
rcją
,
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 27
BAROK
w R
zecz
posp
olite
j w
2. p
ołow
ie X
VII
w.,
przy
czyn
y w
ojen
z T
urcj
ą,•
prze
bieg
woj
en z
Tur
cją,
• tr
ium
fy m
ilita
rne
Jana
III
•
Sobi
eski
ego,
efek
ty p
olit
yki
• pr
owad
zone
j prz
ez
Jana
III
Sob
iesk
iego
.
1667
r., 1
672
r., 1
673
r.,
1683
r., 1
699
r., 1
672
r.ch
arak
tery
zuje
zm
iany
w s
yste
mie
•
polit
yczn
o –
ustr
ojow
ym
Rze
czyp
ospo
litej
w 2
. poł
owie
X
VII
w.
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
70.
Sasi
na
tron
ie p
olsk
imok
res
bezk
róle
wia
,•
przy
czyn
y w
ielk
iej w
ojny
•
półn
ocne
j,W
etti
now
ie n
a tr
onie
•
pols
kim
,pr
óba
wzm
ocni
enia
•
wła
dzy
król
ewsk
iej p
rzez
A
ugus
ta I
I,po
stan
owie
nia
sejm
u •
niem
ego,
sytu
acja
w R
zecz
posp
olite
j •
po ś
mie
rci A
ugus
ta I
I.
bezk
róle
wie
, abd
ykac
ja,
• se
jm n
iem
y, t
rakt
at
trze
ch c
zarn
ych
orłó
w,
Aug
ust
II M
ocny
, Kar
ol
XII
, Pio
tr I,
Sta
nisł
aw
Lesz
czyń
ski,
Aug
ust
III,
1700
–172
1 r.,
170
4 r.,
17
09 r.
, 171
7 r.,
173
2 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y i p
rzej
awy
• kr
yzys
u w
cza
sach
sas
kich
,w
yjaś
nia
zmia
ny w
poł
ożen
iu
• m
iędz
ynar
odow
ym
Rze
czyp
ospo
litej
w X
VII
I w.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
71.
Kul
tura
pol
ska
czas
ów
baro
kusz
tuka
bar
oku
• w
Rze
czpo
spol
itej,
sztu
ka b
arok
u w
moi
m
• re
gion
ie,
sarm
atyz
m w
życ
iu
• sz
lach
ty p
olsk
iej.
baro
k, fr
ancu
szcz
yzna
, •
jezu
ici,
orie
ntal
izm
, sa
rmat
yzm
, por
tret
tr
umie
nny,
ret
oryk
a,
Stan
isła
w H
ozju
sz,
Tylm
an z
Gal
erm
en,
Mac
iej z
Mie
chow
a,
1564
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
sty
l życ
ia s
zlac
hty
• po
lski
ej w
epo
ce b
arok
u,zn
a na
jważ
niej
sze
zaby
tki s
ztuk
i •
baro
kow
ej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
OŚWIECENIE
72.
Ośw
iece
nie
w E
urop
ietw
órcy
ośw
iece
nia,
• m
yśl p
edag
ogic
zna
• i p
olit
yczn
a oś
wie
ceni
a,pr
zeds
taw
icie
le
• oś
wie
ceni
a,en
cykl
oped
yści
,•
arch
itekt
ura
ośw
iece
nia
• –
klas
ycyz
m.
ośw
iece
nie,
em
piry
zm,
• de
izm
, rac
jona
lizm
, fi
zjok
raty
zm, l
iber
aliz
m
ekon
omic
zny,
kla
sycy
zm,
ency
klop
edyś
ci, W
olte
r, Ja
n Ja
kub
Rou
ssea
u,
Kar
ol M
onte
skiu
sz,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
ymie
nia
i roz
pozn
aje
idee
•
ośw
iece
nia
w n
auce
, szt
uce,
ar
chite
ktur
ze i
liter
atur
ze,
zna
zasa
dę t
rójp
odzi
ału
i zas
adę
• um
owy
społ
eczn
ej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN28
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
OŚWIECENIEA
dam
Sm
ith,
Fra
ncoi
s Q
uesn
ay, D
enis
D
ider
ot, J
ean
d’A
lem
bert
.
73.
Sztu
ka i
arch
itekt
ura
klas
ycyz
mu
korz
enie
kla
sycy
zmu,
• ce
chy
char
akte
ryst
yczn
e •
klas
ycyz
mu,
twór
cy d
zieł
•
klas
ycys
tycz
nych
,kl
asyc
yzm
w P
olsc
e •
i moi
m r
egio
nie.
klas
ycyz
m,
• ne
okla
sycy
zm,
tym
pano
n, g
zym
s,
kapi
tel k
olum
n,
Dom
inik
Mer
lini,
Jan
Chr
ysti
an K
amse
tzer
, Sz
ymon
Bog
usła
w Z
ug,
Ant
onio
Cor
azzi
, Jak
ub
Kub
icki
, Ant
onio
C
anov
a, A
ntoi
ne
Wat
teau
, Jac
ques
Lou
is
Dav
id, B
erte
l T
horv
alds
en.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
ymie
nia
i roz
pozn
aje
• ch
arak
tery
styc
zne
cech
y kl
asyc
yzm
u,zn
a dz
ieła
naj
wyb
itni
ejsz
ych
• tw
órcó
w d
zieł
kla
sycy
styc
znyc
h,w
skaz
uje
zaby
tki k
lasy
cyst
yczn
e •
w P
olsc
e i w
sw
oim
reg
ioni
e.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
74.
Gro
źny
sąsi
ad –
Ros
ja
w X
VII
I w.
pocz
ątek
dyn
asti
i •
Rom
anow
ów w
Ros
ji,kr
yzys
wew
nętr
zny
tzw
.•
wie
lka
smut
a,ko
rzyś
ci R
osji
wyn
iesi
one
• po
woj
nie
półn
ocne
j,re
form
y Pi
otra
•
I Wie
lkie
go,
rząd
y K
atar
zyny
II
• i d
omin
ując
a po
zycj
a R
osji
w E
urop
ie
Środ
kow
ej,
kons
ekw
encj
e po
lityk
i •
zagr
anic
znej
Kat
arzy
ny I
I dl
a Po
lski
.
boja
rzy,
opr
iczn
ina,
•
wie
lka
smut
a, t
abel
a ra
ng, I
wan
IV
Gro
źny,
Pi
otr
I Wie
lki,
Got
tfri
ed
Leib
niz,
Kat
arzy
na I
I, 15
64–1
572
r., 1
613
r.,
1689
–172
5 r.,
172
1 r.,
17
25 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y i k
onse
kwen
cje
• do
min
ując
ej p
ozyc
ji R
osji
w E
urop
ie Ś
rodk
owej
,w
skaz
uje
kons
ekw
encj
e po
lityk
i •
zagr
anic
znej
Kat
arzy
ny I
I dla
Po
lski
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
75.
Nie
bezp
iecz
ne
sąsi
edzt
wo
– Pr
usy
w X
VII
I w.
wzr
ost
znac
zeni
a Pr
us
• w
pol
ityc
e eu
rope
jski
ej,
zmia
ny te
ryto
rial
ne
• w
Pru
sach
,
elek
tor,
król
sie
rżan
t,
• ro
zbój
nik
Euro
py,
Fryd
eryk
III
, Fr
yder
yk W
ilhel
m I,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,zn
a re
form
y pr
zepr
owad
zone
•
w P
rusa
ch w
XV
III w
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 29
OŚWIECENIE
rozb
udow
a ar
mii
• i p
olit
yka
zagr
anic
zna
Prus
,Pr
usy
pod
rząd
ami
• Fr
yder
yka
III,
Fryd
eryk
a W
ilhel
ma
I, Fr
yder
yka
II.
Fryd
eryk
II W
ielk
i, 16
57 r.
, 170
1 r.
i wyj
aśni
a ic
h zn
acze
nie
dla
pozy
cji
• Pr
us w
Eur
opie
.
76.
Nie
bezp
iecz
ne
sąsi
edzt
wo
– A
ustr
ia
w X
VII
I w.
sytu
acja
w m
onar
chii
• ha
bsbu
rski
ej n
a po
cząt
ku
XV
III w
.,pr
zycz
yny
i sku
tki
• uc
hwal
enia
dok
umen
tu
zwan
ego
„san
kcją
pr
agm
atyc
zną”
,rz
ądy
i ref
orm
y M
arii
• Te
resy
,rz
ądy
i ref
orm
y Jó
zefa
II.
•
„san
kcja
pra
gmat
yczn
a”,
• su
kces
ja, j
ózef
iniz
m,
fizj
okra
tyzm
, Kar
ol V
I, M
aria
Ter
esa,
Józe
f II,
Leop
old
II, 1
713
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
rów
nuje
rzą
dy i
refo
rmy
Mar
ii •
Tere
sy i
Józe
fa I
I ora
z ic
h w
pływ
na
pozy
cję
Aus
trii
w E
urop
ie.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
77.
Ośw
iece
nie
w P
olsc
esp
ecyf
ika
pols
kieg
o •
ośw
iece
nia,
rozk
wit
pol
skie
j myś
li •
ośw
iece
niow
ej w
cza
sach
St
anis
ław
a A
ugus
ta
Poni
atow
skie
go,
refo
rma
ośw
iaty
za
• cz
asów
Aug
usta
St
anis
ław
a Po
niat
owsk
iego
.
mec
enat
, Szk
oła
• R
ycer
ska,
obi
ady
czw
artk
owe,
Kom
isja
E
duka
cji N
arod
owej
, St
anis
ław
Kon
arsk
i, St
anis
ław
Aug
ust
Poni
atow
ski,
Igna
cy
Kra
sick
i, Fr
anci
szek
Bo
hom
olec
, Ada
m
Nar
usze
wic
z, F
ranc
isze
k Z
abło
cki,
Julia
n U
rsyn
N
iem
cew
icz,
Mic
hał
Poni
atow
ski,
Hug
o K
ołłą
taj,
Igna
cy P
otoc
ki,
Grz
egor
z Pi
ram
owic
z,
1740
r., 1
765
r., 1
773
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
zeds
taw
ia s
pecy
fikę
pol
skie
go
• oś
wie
ceni
a,ch
arak
tery
zuje
prz
ykła
dy s
ztuk
i •
okre
su k
lasy
cyzm
u w
Pol
sce
i w s
woi
m r
egio
nie.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
78.
Cza
sy
stan
isła
wow
skie
sytu
acja
pol
ityc
zna
• w
Rze
czyp
ospo
litej
prz
ed
elek
cją
Stan
isła
wa
Poni
atow
skie
go,
elek
cja
Stan
isła
wa
• Po
niat
owsk
iego
,in
icja
tyw
y re
form
ator
skie
•
konf
eder
acja
, roz
biór
, •
Rad
a N
ieus
tają
ca,
Fam
ilia,
rep
ublik
anci
, Ja
n K
lem
ens
Bran
icki
, K
arol
Rad
ziw
iłł, N
ikoł
aj
Rep
nin,
Mic
hał
Kra
sińs
ki, J
ózef
Puł
aski
,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
skaz
uje
przy
czyn
y I r
ozbi
oru
• Po
lski
,ch
arak
tery
zuje
inic
jaty
wy
• re
form
ator
skie
Sta
nisł
awa
Aug
usta
Po
niat
owsk
iego
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN30
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
OŚWIECENIESt
anis
ław
a A
ugus
ta
Poni
atow
skie
go,
konf
eder
acja
bar
ska,
• pr
zycz
yny
I roz
bior
u •
Pols
ki,
refo
rmy
sejm
u •
rozb
ioro
weg
o.
1764
r., 1
768
r., 1
772
r.,
1773
r., 1
775r
.
79.
Sejm
Wie
lki
prób
y pr
zepr
owad
zeni
a •
refo
rm p
o I r
ozbi
orze
Po
lski
,sy
tuac
ja w
ewnę
trzn
a •
i zew
nętr
zna
prze
d Se
jmem
Wie
lkim
,Se
jm W
ielk
i i je
go
• re
form
y.
Sejm
Wie
lki,
Rad
a •
Nie
usta
jąca
, dep
utac
je,
czar
na p
roce
sja,
Se
wer
yn R
zew
uski
, K
saw
ery
Bran
icki
, St
anis
ław
Mał
acho
wsk
i, K
azim
ierz
Nes
tor
Sapi
eha,
178
8–17
92 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
syt
uacj
e •
wew
nętr
zną
i zew
nętr
zną
Pols
ki
prze
d ob
rada
mi S
ejm
u W
ielk
iego
,w
ymie
nia
refo
rmy
Sejm
u •
Wie
lkie
go.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
80.
Kon
styt
ucja
3 m
aja
i II r
ozbi
ór P
olsk
isy
tuac
ja m
iędz
ynar
odow
a •
w o
kres
ie o
brad
Sej
mu
Wie
lkie
go,
uchw
alen
ie K
onst
ytuc
ji •
3 m
aja,
głów
ne z
mia
ny
• w
prow
adzo
ne p
rzez
K
onst
ytuc
ję 3
maj
a,pr
zycz
yny
i sku
tki
• ko
nfed
erac
ji ta
rgow
icki
ej,
inte
rwen
cja
rosy
jska
,•
II r
ozbi
ór P
olsk
i.•
goło
ta, k
onst
ytuc
ja,
• St
raż
Praw
, rat
yfik
acja
, H
ugo
Koł
łąta
j, Ig
nacy
Po
tock
i, Se
wer
yn
Rze
wus
ki, S
zczę
sny
Poto
cki,
Ksa
wer
y Br
anic
ki, S
zym
on
i Józ
ef K
ossa
kow
scy,
Jó
zef P
onia
tow
ski,
Tade
usz
Koś
cius
zko,
17
91 r.
, 179
2 r.,
179
3 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
pos
tano
wie
nia
• K
onst
ytuc
ji 3
maj
a,w
yjaś
nia
okol
iczn
ości
zaw
iąza
nia
• ko
nfed
erac
ji ta
rgow
icki
ej i
potr
afi
ocen
ić je
j nas
tęps
twa.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
81.
Pow
stan
ie
kośc
iusz
kow
skie
i u
trat
a ni
epod
legł
ości
sytu
acja
gos
poda
rcza
•
i pol
ityc
zna
po
II r
ozbi
orze
Pol
ski,
twór
cy k
onst
ytuc
ji na
•
emig
racj
i,pr
zycz
yny
wyb
uchu
•
pow
stan
ia
kośc
iusz
kow
skie
go,
nsur
ekcj
a, u
niw
ersa
ł, •
nacz
elni
k, T
adeu
sz
Koś
cius
zko,
Jan
Kili
ński
, Jan
Hen
ryk
Dąb
row
ski,
Tom
asz
Waw
rzec
ki, B
arto
sz
Gło
wac
ki, 1
794
r.,
1795
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
zeds
taw
ia c
ele
i nas
tęps
twa
• in
sure
kcji
kośc
iusz
kow
skie
j,w
skaz
uje
wew
nętr
zne
i zew
nętr
zne
• pr
zycz
yny
upad
ku R
zecz
ypos
polit
ej.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 31
OŚWIECENIE
prze
bieg
pow
stan
ia
• ko
ściu
szko
wsk
iego
,na
stęp
stw
a po
wst
ania
•
kośc
iusz
kow
skie
go,
wew
nętr
zne
i zew
nętr
zne
• pr
zycz
yny
upad
ku
Rze
czyp
ospo
litej
.
82.
Stan
y Z
jedn
oczo
ne
Am
eryk
isy
tuac
ja w
kol
onia
ch
• an
giel
skic
h w
Am
eryc
e Pó
łnoc
nej w
2. p
ołow
ie
XV
III w
.,pr
zycz
yny
wyb
uchu
•
woj
ny o
nie
podl
egło
ść,
Dek
lara
cja
• N
iepo
dleg
łośc
i i K
onst
ytuc
ja S
tanó
w
Zje
dnoc
zony
ch.
kolo
nia,
„he
rbat
a •
bost
ońsk
a”, S
amue
l A
dam
s, Je
rzy
Was
zyng
ton,
177
3 r.,
17
74 r.
, 177
6 r.,
17
74–1
782
r., 1
789
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
ezen
tuje
prz
yczy
ny i
nast
ępst
wa
• w
ojny
o n
iepo
dleg
łość
,w
yjaś
nia
w ja
ki s
posó
b ko
nsty
tucj
a •
amer
ykań
ska
real
izow
ała
zasa
dę
trój
podz
iału
wła
dzy,
potr
afi o
ceni
ć w
kład
Pol
aków
•
w w
alce
o n
iepo
dleg
łość
Sta
nów
Z
jedn
oczo
nych
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
83.
Wie
lka
Rew
oluc
ja
Fran
cusk
a –
mon
arch
ia
kons
tytu
cyjn
a
przy
czyn
y zw
ołan
ia
• St
anów
Gen
eral
nych
,pr
zycz
yny
wyb
uchu
•
rew
oluc
ji,D
ekla
racj
a Pr
aw
• C
złow
ieka
i O
byw
atel
a,U
chw
alen
ie k
onst
ytuc
ji •
i pie
rwsz
e re
form
y.
Stan
y G
ener
alne
, •
kons
tytu
anta
, re
wol
ucja
, jak
obin
i, ko
rdel
ierz
y, L
udw
ik
XV
I, M
aksy
mili
an
Rob
espi
erre
, Geo
rges
D
anto
n, Je
an P
aul
Mar
at, 1
789
r.,
14.0
7.17
89 r.
, 26
.08.
1789
r., 1
791
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
głów
ne p
rzyc
zyny
•
rew
oluc
ji i o
ceni
a je
j sku
tki,
inte
rpre
tuje
Dek
lara
cję
Praw
•
Czł
owie
ka i
Oby
wat
ela
wsk
azuj
ąc
zaw
arte
w n
iej z
asad
y id
eow
e re
wol
ucji.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
84.
Wie
lka
Rew
oluc
ja
Fran
cusk
a –
repu
blik
aet
apy
rew
oluc
ji •
fran
cusk
iej,
char
akte
ryst
yka
• pr
zebi
egu
rew
oluc
ji fr
ancu
skie
j w
pos
zcze
góln
ych
etap
ach,
post
awa
pańs
tw
• eu
rope
jski
ch w
obec
re
wol
ucji
we
Fran
cji.
legi
slat
ywa,
dyk
tatu
ra,
• ja
kobi
ni, s
anki
uloc
i, te
rmid
oran
ie,
dyre
ktor
iat,
Lud
wik
X
VI,
Dan
ton,
179
1 r.,
17
92 r.
, 179
3 –
1794
r.,
1795
– 1
799
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
skaz
uje
char
akte
ryst
yczn
e ce
chy
• rz
ądów
w p
oszc
zegó
lnyc
h et
apac
h re
wol
ucji
fran
cusk
iej,
opis
uje
post
awę
pańs
tw e
urop
ej-
• sk
ich
wob
ec r
ewol
ucji
we
Fran
cji.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN32
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
OŚWIECENIE85
.M
iędz
y Fr
ancj
ą i R
osją
– P
olac
y po
ut
raci
e ni
epod
legł
ości
char
akte
ryst
yka
sytu
acji
• na
zie
mia
ch p
olsk
ich
po
rozb
iora
ch,
rozw
ój r
uchu
spi
skow
ego
• w
zab
orac
h,ko
ncep
cje
polit
yczn
e •
odzy
skan
ia
niep
odle
głoś
ci –
or
ient
acje
pol
ityc
zne,
okol
iczn
ości
utw
orze
nia
• Le
gion
ów P
olsk
ich.
legi
on, r
uch
spis
kow
y,
• A
dam
Jerz
y C
zart
orys
ki,
Tade
usz
Cza
cki,
Józe
f W
ybic
ki, J
an H
enry
k D
ąbro
wsk
i, N
apol
eon,
17
97 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
syt
uacj
ę na
•
ziem
iach
pol
skic
h po
roz
bior
ach,
zna
i pre
zent
uje
konc
epcj
e •
polit
yczn
e od
zysk
ania
ni
epod
legł
ości
,w
yjaś
nia
okol
iczn
ości
pow
stan
ia
• Le
gion
ów P
olsk
ich.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
•
KLA
SA III
WIEK XIX
86.
Nap
oleo
ńska
Eur
opa
dojś
cie
Nap
oleo
na d
o •
wła
dzy,
sukc
esy
polit
yczn
e •
i mili
tarn
e N
apol
eona
,ko
alic
je
• an
tyna
pole
ońsk
ie,
klęs
ka N
apol
eona
.•
kons
ulat
, ces
arst
wo,
•
koal
icja
, 179
8 r.,
17
99 r.
, 180
4 r.,
181
3 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e zm
iany
w E
urop
ie
• w
okr
esie
nap
oleo
ński
m,
ocen
ia p
olit
ykę
Nap
oleo
na.
•
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
87.
Nap
oleo
n a
ziem
ie
pols
kie
utw
orze
nie
Ksi
ęstw
a •
War
szaw
skie
go,
ustr
ój K
sięs
twa
• W
arsz
awsk
iego
,po
lityk
a N
apol
eona
•
wob
ec P
olak
ów,
post
awa
Pola
ków
wob
ec
• N
apol
eona
.
Ksi
ęstw
o W
arsz
awsk
ie,
• N
apol
eon,
Fry
dery
k A
ugus
t, Jó
zef
Poni
atow
ski,
1807
r.,
1809
r., 1
813
r., 1
815
r.
wyj
aśni
a ok
olic
znoś
ci u
twor
zeni
a •
Ksi
ęstw
a W
arsz
awsk
iego
,op
isuj
e ce
chy
ustr
ojow
e •
i ter
ytor
ium
Ksi
ęstw
a W
arsz
awsk
iego
,oc
enia
pos
taw
ę N
apol
eona
wob
ec
• sp
raw
y po
lski
ej,
ocen
ia p
osta
wę
Pola
ków
wob
ec
• N
apol
eona
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
88.
Euro
pa p
o ko
ngre
sie
wie
deńs
kim
zasa
dy i
post
anow
ieni
a •
kong
resu
wie
deńs
kieg
o,ce
l zaw
arci
a Św
ięte
go
• Pr
zym
ierz
a.
legi
tym
izm
, res
taur
acja
, •
Świę
te P
rzym
ierz
e,
1814
r, 1
815
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,pr
zeds
taw
ia z
asad
y i p
osta
now
ieni
a •
kong
resu
wie
deńs
kieg
o,pr
zeds
taw
ia c
ele
zaw
arci
a Św
ięte
go
• Pr
zym
ierz
a.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła•
ikon
ogra
ficz
ne•
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 33
WIEK XIX
89.
Zie
mie
pol
skie
po
kong
resi
e w
iede
ński
mpo
stan
owie
nia
kong
resu
•
wie
deńs
kieg
o w
spr
awie
po
lski
ej,
pow
stan
ie K
róle
stw
a •
Pols
kieg
o,w
ładz
e K
róle
stw
a •
Pols
kieg
o,sy
tuac
ja n
a po
zost
ałyc
h •
ziem
iach
pol
skic
h.
Józe
f Zaj
ącze
k,
• M
ikoł
aj N
owos
ilcow
, To
mas
z Z
an,
Ada
m M
icki
ewic
z,
Wal
eria
n Łu
kasi
ński
, A
nton
i Rad
ziw
iłł,
1815
r., 1
817
r.
prze
dsta
wia
pos
tano
wie
nia
• ko
ngre
su w
iede
ński
ego
w s
praw
ie
pols
kiej
,op
isuj
e ce
chy
ustr
ojow
e •
i ter
ytor
ium
Kró
lest
wa
Pols
kieg
o.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
90.
Pow
stan
ie
listo
pado
we
przy
czyn
y w
ybuc
hu
• po
wst
ania
list
opad
oweg
o,w
ładz
e po
wst
ańcz
e,•
prze
bieg
pow
stan
ia,
• up
adek
pow
stan
ia,
• re
pres
je p
o po
wst
aniu
.•
nam
iest
nik,
pow
stan
ie,
• st
atut
org
anic
zny,
M
ikoł
aj I
, Ja
n Sk
rzyn
ecki
, Ig
nacy
Prą
dzyń
ski,
Ja
n K
ruko
wie
cki,
Igna
cy S
owiń
ski,
Mac
iej R
ybiń
ski,
Pi
otr
Wys
ocki
, Iw
an P
aski
ewic
z.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,sy
tuuj
e w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
pow
stan
ie li
stop
adow
e,pr
zeds
taw
ia p
rzyc
zyny
, prz
ebie
g •
i cha
rakt
er p
owst
ania
,ro
zróż
nia
bezp
ośre
dnie
•
i dłu
gofa
low
e na
stęp
stw
a po
wst
ania
list
opad
oweg
o.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
91.
Wie
lka
Em
igra
cja
i kra
jpr
zycz
yny
emig
racj
i,•
ugru
pow
ania
•
emig
racy
jne,
wpł
yw u
grup
owań
•
emig
racy
jnyc
h na
sy
tuac
ję n
a zi
emia
ch
pols
kich
.
emig
racj
a, H
otel
•
Lam
bert
, Gro
mad
y Lu
du P
olsk
iego
, TD
P,
Ada
m C
zart
orys
ki,
Joac
him
Lel
ewel
, Sz
ymon
Kon
arsk
i, W
ikto
r H
eltm
an,
Piot
r Śc
igie
nny,
H
enry
k K
amie
ński
, E
dwar
d D
embo
wsk
i, 18
32 r.
, 183
6 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
traf
i sch
arak
tery
zow
ać g
łów
ne
• nu
rty
i pos
taci
e W
ielk
iej E
mig
racj
i.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
92.
Pow
stan
ie k
rako
wsk
ie
i rab
acja
gal
icyj
ska
przy
goto
wan
ia d
o •
pow
stan
ia w
184
6 r.,
pow
stan
ie k
rako
wsk
ie –
•
prze
bieg
,ra
bacj
a ga
licyj
ska
– •
przy
czyn
y i s
kutk
i,up
adek
pow
stan
ia
• kr
akow
skie
go.
raba
cja,
pow
stan
ie,
• Lu
dwik
Mie
rosł
awsk
i, E
dwar
d D
embo
wsk
i, Ja
n Ty
ssow
ski,
Ja
kub
Szel
a, 1
846
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,sy
tuuj
e w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
pow
stan
ie k
rako
wsk
ie i
raba
cję
galic
yjsk
ą,pr
zeds
taw
ia p
rzyc
zyny
, prz
ebie
g •
i cha
rakt
er p
owst
ań,
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
© Wydawnictwo Szkolne PWN34
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
WIEK XIXro
zróż
nia
bezp
ośre
dnie
•
i dłu
gofa
low
e na
stęp
stw
a po
wst
ańcz
ych
ruch
ów
naro
dow
ych.
93.
Wio
sna
Ludó
w
w E
urop
iepr
zycz
yny
kryz
ysu
• go
spod
arcz
ego
i pol
ityc
zneg
o po
d ko
niec
pi
erw
szej
poł
owy
XIX
w.
w E
urop
ie,
rew
oluc
ja lu
tow
a w
e •
Fran
cji,
Wio
sna
Ludó
w w
Aus
trii,
• po
wst
anie
węg
iers
kie,
• W
iosn
a Lu
dów
•
w N
iem
czec
h.
Ludw
ik F
ilip,
Lud
wik
•
Nap
oleo
n B
onap
arte
, Fr
anci
szek
Józe
f I,
Kle
men
s M
ette
rnic
h,
Lajo
s K
ossu
th,
Józe
f Bem
, Fr
yder
yk W
ilhel
m I
V,
1848
r.
prze
dsta
wia
pod
łoże
idei
•
naro
dow
ych
w E
urop
ie
w 1
. poł
owie
XIX
w.,
char
akte
ryzu
je p
rzeb
ieg
Wio
sny
• Lu
dów
we
Fran
cji,
Aus
trii,
N
iem
czec
h.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
94.
Wio
sna
Ludó
w n
a zi
emia
ch p
olsk
ich
prze
bieg
Wio
sny
Ludó
w
• na
zie
mia
ch p
olsk
ich
w z
abor
ze a
ustr
iack
im,
prze
bieg
Wio
sny
Ludó
w
• na
zie
mia
ch p
olsk
ich
w z
abor
ze p
rusk
im,
znac
zeni
e zd
obyc
zy
• W
iosn
y Lu
dów
dla
Po
lakó
w.
Wik
tor
Hel
tman
, •
Fran
z St
adio
n,
Wal
enty
Ste
fańs
ki,
Ludw
ik M
iero
sław
ski,
22.0
4.18
48 r.
, 9.
05.1
849
r.
char
akte
ryzu
je p
rzeb
ieg
Wio
sny
• Lu
dów
na
ziem
iach
pol
skic
h w
zab
orze
aus
tria
ckim
i pr
uski
m,
potr
afi w
yjaś
nić
znac
zeni
e •
zdob
yczy
Wio
sny
Ludó
w d
la
Pola
ków
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
95.
Roz
wój
cyw
iliza
cji
w p
ołow
ie X
IX w
.pr
zycz
yny
woj
ny
• kr
ymsk
iej,
przy
czyn
y i s
kutk
i •
rozp
adu
Świę
tego
Pr
zym
ierz
a,zm
iany
w u
kład
zie
• pa
ństw
kol
onia
lnyc
h w
poł
owie
XIX
w.,
dokt
ryna
Jam
esa
Mon
roe.
•
dokt
ryna
, Mik
ołaj
I,
• N
apol
eon
III,
Ja
mes
Mon
roe,
182
3 r.,
18
53 r.
, 185
4 r.,
185
6 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e pr
zycz
yny
woj
ny k
rym
skie
j,•
char
akte
ryzu
je p
rzyc
zyny
i sk
utki
•
rozp
adu
Świę
tego
Prz
ymie
rza.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
96.
Roz
wój
cyw
iliza
cji
w p
ołow
ie X
IX w
.od
kryc
ia w
dzi
edzi
nie
• el
ektr
yczn
ości
i e
lekt
rom
agne
tyzm
u,
empi
re, r
oman
tyzm
, •
akad
emiz
m,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,po
dręc
znik
• ze
szyt
ćw
icze
ń•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 35
WIEK XIX
now
e w
ynal
azki
•
tech
nicz
ne,
rozw
ój p
rzem
ysłu
•
i wyn
ikaj
ące
z te
go
zagr
ożen
ia s
połe
czne
,sz
tuka
em
pire
,•
rom
anty
zm i
akad
emiz
m.
•
Ale
ssan
dro
Vol
ta, H
ans
• O
erst
ed, A
ndre
A
mpe
re, S
amue
l Mor
se,
Geo
rg O
hm, M
icha
ek
Fara
day,
John
Dal
ton,
Ja
n B
erze
lius,
Rob
ert
Fulto
n, G
eorg
e St
ephe
nson
, Jaq
ues
Loui
s D
avid
, Ant
oine
Je
an G
ros,
Pio
tr
Mic
hało
wsk
i, W
iliam
Tu
ner,
The
odor
G
eric
ault
, 180
7 r.,
18
08 r.
, 181
3 r,
1814
r.,
1837
r.
wym
ieni
a ch
arak
tery
styc
zne
cech
y •
rew
oluc
ji pr
zem
ysło
wej
,id
enty
fiku
je n
ajw
ażni
ejsz
e •
wyn
alaz
ki i
ich
twór
ców
,zn
a po
zyty
wne
i ne
gaty
wne
sku
tki
• pr
oces
u up
rzem
ysło
wie
nia,
char
akte
ryzu
je n
owe
nurt
y •
w s
ztuc
e.
teks
t źr
ódło
wy
• źr
ódła
•
ikon
ogra
ficz
ne
97.
Zje
dnoc
zeni
e W
łoch
cele
i et
apy
jedn
ocze
nia
• W
łoch
,ro
la P
iem
ontu
w p
roce
sie
• je
dnoc
zeni
a W
łoch
,sk
utki
zje
dnoc
zeni
a •
Wło
ch d
la s
ytua
cji
polit
yczn
ej w
Eur
opie
.
Wik
tor
Em
anue
l II,
• C
amilo
Cav
our,
Giu
sepp
e G
arib
aldi
, 18
59 r.
, 186
1 r.,
186
6 r.,
18
70 r.
char
akte
ryzu
je p
roce
s je
dnoc
zeni
a •
Wło
ch,
opis
uje
skut
ki z
jedn
ocze
nia
Wło
ch
• dl
a sy
tuac
ji po
lityc
znej
w E
urop
ie.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
98.
Zje
dnoc
zeni
e N
iem
iec
cele
i et
apy
jedn
ocze
nia
• N
iem
iec,
rola
Pru
s w
pro
cesi
e •
jedn
ocze
nia
Nie
mie
c,w
ojny
Pru
s z
Aus
trią
•
i Fra
ncją
,sk
utki
zje
dnoc
zeni
a •
Nie
mie
c dl
a sy
tuac
ji po
lityc
znej
w E
urop
ie.
„żel
azny
kan
cler
z”,
• N
iem
ieck
i Zw
iąze
k C
elny
, Wilh
elm
I, O
tto
von
Bism
arck
, 186
1 r.,
18
64 r.
, 186
6 r.,
186
7 r.,
18
70 r.
, 187
1 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
pro
ces
jedn
ocze
nia
• N
iem
iec,
opis
uje
skut
ki z
jedn
ocze
nia
• N
iem
iec
dla
sytu
acji
polit
yczn
ej
w E
urop
ie,
dost
rzeg
a po
dobi
eńst
wa
i róż
nice
•
w p
roce
sie
jedn
ocze
nia
Nie
mie
c i W
łoch
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
99.
Pow
stan
ie A
ustr
o-
-Węg
ier
wpł
yw W
iosn
y Lu
dów
na
• sy
tuac
je n
a W
ęgrz
ech
i w A
ustr
ii,pr
zycz
yny
• pr
zeks
ztał
ceni
a ce
sars
twa
aust
riac
kieg
o
dwup
rzym
ierz
e, s
ojus
z •
trze
ch c
esar
zy,
Fran
cisz
ek Jó
zef I
, 18
59 r.
, 186
6 r.,
186
7 r.,
18
72 r.
, 187
9 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
prz
yczy
ny
• pr
zeks
ztał
ceni
a ce
sars
twa
aust
riac
kieg
o w
mon
arch
ię a
ustr
o-
-węg
iers
ką.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
© Wydawnictwo Szkolne PWN36
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
WIEK XIXw
mon
arch
ię a
ustr
o-
-węg
iers
ką,
stos
unki
etn
iczn
e •
w m
onar
chii
aust
ro-
-węg
iers
kiej
,A
ustr
o-W
ęgry
na
aren
ie
• m
iędz
ynar
odow
ej.
100.
Dom
inac
ja N
iem
iec
w E
urop
iena
czy
m p
oleg
ał s
yste
m
• ró
wno
wag
i sił
w E
urop
ie
w 1
. poł
owie
XIX
w.,
sytu
acja
w E
urop
ie p
o •
zjed
nocz
eniu
Nie
mie
c,sy
stem
soj
uszy
•
niem
ieck
ich.
dwup
rzym
ierz
e,
• tr
ójpr
zym
ierz
e,
bism
arko
wsk
i sys
tem
so
jusz
y, B
ism
arck
, 185
3 0
1856
r., 1
872
r.,
1879
r., 1
881
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e sy
stem
soj
uszy
nie
mie
ckic
h •
i ich
wpł
yw n
a sy
tuac
ję w
Eur
opie
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
101.
Świa
t w
ręk
ach
Euro
pejc
zykó
w –
ko
loni
aliz
m.
Kol
onia
lizm
w
2. p
ołow
ie X
IX
i na
pocz
ątku
XX
w.
przy
czyn
y do
min
acji
• cy
wili
zacj
i eur
opej
skie
j,im
peri
aliz
m e
urop
ejsk
i,•
typy
kol
onii,
• sk
utki
eks
pans
ji •
kolo
nial
nej p
ańst
w
euro
pejs
kich
.
kolo
nial
izm
, •
impe
rial
izm
, dom
inia
, pr
otek
tora
t.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y i s
kutk
i •
eksp
ansj
i kol
onia
lnej
pań
stw
eu
rope
jski
ch.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
102.
Ruc
h ro
botn
iczy
i s
ocja
listy
czny
zmia
ny s
połe
czne
•
i gos
poda
rcze
sp
owod
owan
e pr
zez
rozw
ój p
rzem
ysłu
w
XIX
w.,
głów
ne p
rzyc
zyny
•
pow
stan
ia i
rozw
oju
ruch
u so
cjal
isty
czne
go,
podz
iały
w r
uchu
•
socj
alis
tycz
nym
,K
ości
ół w
obec
kw
esti
i •
robo
tnic
zej.
Mię
dzyn
arod
ówka
, •
mar
ksiś
ci, a
narc
hiśc
i, re
wiz
joni
zm, K
arol
M
arks
, Leo
n X
III,
1864
r., 1
891
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
zm
iany
spo
łecz
ne
• i g
ospo
darc
ze s
pow
odow
ane
rozw
ojem
prz
emys
łu,
wsk
azuj
e gł
ówne
prz
yczy
ny
• po
wst
ania
ruc
hu s
ocja
listy
czne
go.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
103.
Now
a po
tęga
– S
tany
Z
jedn
oczo
ne A
mer
yki
rozw
ój S
tanó
w
• Z
jedn
oczo
nych
do
1. p
ołow
y X
IX w
.,
abol
icjo
nizm
, woj
na
• se
cesy
jna,
impe
rial
izm
, A
brah
am L
inco
ln,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e pr
zycz
yny
i sku
tki w
ojny
•
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
© Wydawnictwo Szkolne PWN 37
WIEK XIX
przy
czyn
y w
ojny
•
sece
syjn
ej,
rozw
ój g
ospo
darc
zy
• St
anów
Zje
dnoc
zony
ch,
eksp
ansj
a am
eryk
ańsk
a •
w 2
. poł
owie
XIX
w.
1860
r., 1
861–
1865
r.,
1865
r.se
cesy
jnej
w S
tana
ch Z
jedn
oczo
-ny
ch,
char
akte
ryzu
je e
kspa
nsję
•
amer
ykań
ską
w 2
. poł
owie
XIX
w.
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
104.
Japo
nia
i Ros
ja n
a pr
zeło
mie
XIX
i X
X w
.
koni
ec iz
olac
ji Ja
poni
i,•
sukc
es c
ywili
zacy
jny
• Ja
poni
i,pr
zycz
yny
refo
rm w
Ros
ji,•
rew
oluc
ja 1
905
r. w
Ros
ji.•
izol
acja
, nar
odni
cy,
• oc
hran
a, M
iens
zew
icy,
B
olsz
ewic
y, k
rwaw
a ni
edzi
ela,
sho
gun,
22
.01.
1905
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,op
isuj
e na
stęp
stw
a re
wol
ucji
• lu
tow
ej w
Ros
ji,w
yjaś
nia,
na
czym
pol
egał
suk
ces
• cy
wili
zacy
jny
Japo
nii,
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
map
a•
tem
at
• ni
euw
zglę
dnio
ny
w p
odst
awie
pr
ogra
mow
ej
105.
Nau
ka i
post
ęp
tech
nicz
ny
w 2
. poł
owie
XIX
w.
pozy
tyw
izm
,•
teor
ia e
wol
ucji,
• ro
zwój
med
ycyn
y,•
rew
oluc
ja te
chni
czna
,•
wpł
yw w
ynal
azkó
w
• te
chni
czny
ch n
a ży
cie
ludz
i.
pozy
tyw
izm
, ase
ptyk
a,
• st
erow
iec,
Kar
ol
Dar
win
, bra
cia
Wri
ght.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia,
nas
tęps
twa
ekon
omic
zne
• i s
połe
czne
zas
toso
wan
ia
najw
ażni
ejsz
ych
wyn
alaz
ków
i o
dkry
ć.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
106.
Zm
iany
w ż
yciu
co
dzie
nnym
w
2. p
ołow
ie X
IX w
.
zmia
ny w
życ
iu
• sp
ołec
zeńs
tw w
sfe
rze
odży
wia
nia,
ubi
oru,
ko
mun
ikac
ji,ro
zwój
i un
owoc
ześn
iani
e •
mia
st,
popr
awa
sytu
acji
• zd
row
otne
j spo
łecz
eńst
w,
wal
ka z
epi
dem
iam
i,zm
iany
w s
yste
mie
•
ośw
iaty
.
met
ropo
lia.
• ro
zum
ie i
posł
uguj
e si
ę po
znan
ymi
• po
jęci
ami,
opis
uje
zmia
ny w
poz
iom
ie ż
ycia
•
różn
ych
grup
spo
łecz
nych
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
107.
Kul
tura
w 2
. poł
owie
X
IX i
na p
oczą
tku
XX
w. –
szt
uki
plas
tycz
ne,
arch
itekt
ura,
film
, sp
ort
now
e nu
rty
w s
ztuc
e,•
now
e st
yle
• w
arc
hite
ktur
ze,
rozw
ój s
ztuk
i film
owej
,•
igrz
yska
olim
pijs
kie
ery
• no
woż
ytne
j.
real
izm
, im
pres
joni
zm,
• sy
mbo
lizm
, sec
esja
, fo
wiz
m, k
ubiz
m,
futu
ryzm
, ab
stra
kcjo
nizm
, ne
ogot
yk, e
klek
tyzm
, H
onor
e D
aum
ier,
Edo
uard
Man
et, C
laud
e M
onet
, Pau
l Cez
anne
,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
i ro
zpoz
naje
now
e •
nurt
y w
szt
uce
i now
e st
yle
w a
rchi
tekt
urze
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN38
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
WIEK XIXPa
ul G
augi
n, V
ince
nt
van
Gog
h, P
ablo
Pi
cass
o, U
mbe
rto
Boc
cion
i, W
asyl
K
andi
nsky
.
108.
Kró
lest
wo
Pols
kie
prze
d w
ybuc
hem
po
wst
ania
st
yczn
iow
ego
polit
yka
Ale
ksan
dra
• W
ielo
pols
kieg
o w
obec
R
osji,
ożyw
ieni
e dą
żeń
• ni
epod
legł
ości
owyc
h w
lata
ch 6
0. X
IX w
.
czer
won
i, bi
ali,
• A
leks
ande
r W
ielo
pols
ki, J
aros
ław
D
ąbro
wsk
i, A
ndrz
ej
Zam
oysk
i.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
pol
ityk
ę A
leks
andr
a •
Wie
lopo
lski
ego.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
109.
Pow
stan
ie s
tycz
niow
ew
ybuc
h po
wst
ania
•
styc
znio
weg
o,pr
zebi
eg i
char
akte
r w
alk,
• up
adek
pow
stan
ia i
jego
•
skut
ki.
bran
ka, u
kaz,
cyt
adel
a,
• uw
łasz
czen
ie, L
udw
ik
Mie
rosł
awsk
i, M
aria
n La
ngie
wic
z, R
omua
ld
Trau
gutt
, Sta
nisł
aw
Brzó
ska,
22
/23.
01.1
863
r.,
1864
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,sy
tuuj
e w
cza
sie
i prz
estr
zeni
•
pow
stan
ie s
tycz
niow
e,pr
zeds
taw
ia p
rzyc
zyny
, prz
ebie
g •
i cha
rakt
er p
owst
ania
,ro
zróż
nia
bezp
ośre
dnie
•
i dłu
gofa
low
e na
stęp
stw
a po
wst
ania
sty
czni
oweg
o.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
110.
Zie
mie
pol
skie
w
ost
atni
m p
ółw
iecz
u ni
ewol
i
sytu
acja
pol
ityc
zna
• w
zab
orac
h,zm
iany
gos
poda
rcze
.•
rusy
fika
cja,
•
germ
aniz
acja
, K
ultu
rkam
pf, H
akat
a,
loja
lizm
, tró
jloja
lizm
, pr
aca
orga
nicz
na.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i.po
dręc
znik
• ze
szyt
ćw
icze
ń•
teks
t źr
ódło
wy
•
111.
Kul
tura
pol
ska
w o
stat
nim
pół
wie
czu
niew
oli
rozw
ój k
ultu
ry p
olsk
iej
• po
d za
bora
mi,
now
e ki
erun
ki
• w
lite
ratu
rze
pols
kiej
,sz
tuka
i ar
chite
ktur
a,•
ośw
iata
i ży
cie
codz
ienn
e.•
pozy
tyw
izm
, •
mod
erni
zm,
impr
esjo
nizm
, sy
mbo
lizm
, ekl
ekty
zm,
Ale
ksan
der
Świę
toch
owsk
i, B
oles
ław
Pru
s, H
enry
k Si
enki
ewic
z, W
liza
Orz
eszk
owa,
Kaz
imie
rz
Prze
rwa-
Tetm
ajer
, St
anis
ław
Wys
piań
ski,
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,oc
enia
osi
ągni
ęcia
w k
ultu
rze,
•
sztu
ce i
szko
lnic
twie
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
© Wydawnictwo Szkolne PWN 39
WIEK XIX
Stef
an Ż
erom
ski,
Wła
dysł
aw R
eym
ont,
Ju
liusz
Kos
sak,
Jan
Mat
ejko
, bra
cia
Gie
rym
scy,
Leo
n W
yczó
łkow
ski,
Julia
n Fa
łat,
Jace
k M
alcz
ewsk
i.
WIEK XX
112.
Pols
kie
part
ie
polit
yczn
e na
po
cząt
ku X
X w
.
pols
kie
ugru
pow
ania
•
polit
yczn
e dz
iała
jące
pod
ko
niec
XIX
w.,
stos
unek
pol
skic
h pa
rtii
• po
lityc
znyc
h do
pań
stw
za
borc
zych
,po
lski
e pa
rtie
pol
ityc
zne
• po
rew
oluc
ji 19
05–1
907
r. w
Kró
lest
wie
Pol
skim
.
Józe
f Piłs
udsk
i, •
Win
cent
y W
itos,
R
oman
Dm
owsk
i.
prze
dsta
wia
głó
wne
nur
ty
• po
lityc
zne
pow
stał
e po
d za
bora
mi
w k
ońcu
XIX
w.,
char
akte
ryzu
je s
tosu
nek
pols
kich
•
part
ii po
lityc
znyc
h do
pań
stw
a za
borc
zych
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
113.
Euro
pa z
mie
rza
ku
woj
nie
konf
likty
mię
dzy
• m
ocar
stw
ami
euro
pejs
kim
i,po
wst
anie
blo
ków
•
pańs
tw,
wyd
arze
nia
na
• B
ałka
nach
,pr
zygo
tow
ania
pań
stw
do
• w
ojny
.
ente
nta,
•
trój
poro
zum
ieni
e,
„koc
ioł b
ałka
ński
”,
1904
r., 1
907
r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
ymie
nia
głów
ne p
rzyc
zyny
•
konf
liktó
w p
omię
dzy
moc
arst
wam
i eur
opej
skim
i i u
mie
jsca
wia
je n
a m
apie
Eur
opy
i św
iata
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
114.
Wie
lka
Woj
na
(191
4–19
18)
przy
czyn
y w
ybuc
hu
• I w
ojny
św
iato
wej
,fr
onty
pod
czas
I w
ojny
•
świa
tow
ej,
char
akte
r w
alk,
• no
we
środ
ki te
chni
czne
,•
skut
ki I
woj
ny ś
wia
tow
ej.
•
woj
na p
ozyc
yjna
, woj
na
• po
dwod
na, z
awie
szen
ie
bron
i, 28
.06.
1914
r.,
1916
r., 1
1.11
.191
8 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
prz
yczy
ny w
ybuc
hu
• w
ojny
,ch
arak
tery
zuje
prz
ebie
g dz
iała
ń •
woj
enny
ch z
uw
zglę
dnie
niem
no
wyc
h śr
odkó
w te
chni
czny
ch.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
115.
Rew
oluc
ja i
woj
na
dom
owa
w R
osji
przy
czyn
y w
ybuc
hu
• re
wol
ucji
w R
osji,
rew
oluc
ja lu
tow
a,•
rew
oluc
ja
• pa
ździ
erni
kow
a,w
ojna
dom
owa.
•
okre
s dw
uwła
dzy,
Rad
a •
Kom
isar
zy L
udow
ych,
w
ojna
dom
owa,
15
.03.
1917
r.,
7.11
.191
7 r.,
3.0
3.19
18 r.
19
21 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,w
yjaś
nia
przy
czyn
y w
ybuc
hu
• re
wol
ucji
w R
osji,
char
akte
ryzu
je n
astę
pstw
a re
wol
ucji
• ro
syjs
kich
dla
Ros
ji i E
urop
y,
© Wydawnictwo Szkolne PWN40
Dzi
ałLp
.P
ropo
now
any
tem
at le
kcji
Głó
wne
zag
adni
enia
lekc
jiP
ojęc
ia, da
ty, po
stac
iO
siąg
nięc
ia u
czni
a.P
o za
jęci
ach
ucze
ń:Śr
odki
dyd
akty
czne
Treś
ci i
tem
aty
poza
prog
ram
owe
WIEK XXoc
enia
rol
ę Le
nina
w p
rzej
ęciu
•
prze
z bo
lsze
wik
ów w
ładz
y w
Ros
ji,op
isuj
e re
akcj
e pa
ństw
•
euro
pejs
kich
na
wyd
arze
nia
w R
osji.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
116.
Ku
wol
nośc
i – s
praw
a po
lska
w c
zasi
e I w
ojny
św
iato
wej
stan
owis
ko m
ocar
stw
•
w s
praw
ie p
olsk
iej,
pols
kie
orie
ntac
je
• ni
epod
legł
ości
owe,
sytu
acja
na
ziem
iach
•
pols
kich
pod
czas
I w
ojny
św
iato
wej
,w
alka
zab
orcó
w
• o
uzys
kani
e po
parc
ia
Pola
ków
.
akty
wiś
ci, p
asyw
iści
, •
alia
nci,
akt
5 lis
topa
da,
wie
lka
licyt
acja
, Józ
ef
Piłs
udsk
i, R
oman
D
mow
ski,
Wilh
elm
II,
Fran
cisz
ek Jó
zef,
Mik
ołaj
II,
Tho
mas
W
ilson
, 5.1
1.19
16 r.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,ch
arak
tery
zuje
sto
sune
k pa
ństw
•
zabo
rczy
ch d
o sp
raw
y po
lski
ej,
opis
uje
pogl
ądy
zwol
enni
ków
•
różn
ych
orie
ntac
ji,w
yjaś
nia
mię
dzyn
arod
owe
• uw
arun
kow
ania
spr
awy
pols
kiej
.
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
117.
Pols
kie
form
acje
w
ojsk
owe
w la
tach
I w
ojny
św
iato
wej
wys
iłek
zbro
jny
Pola
ków
•
na fr
onta
ch I
woj
ny
świa
tow
ej,
pols
kie
form
acje
•
woj
skow
e w
alcz
ące
u bo
ku a
rmii
pańs
tw
cent
raln
ych,
pols
kie
form
acje
•
woj
skow
e w
alcz
ące
u bo
ku R
osji,
wie
lkie
bit
wy
z ud
ział
em
• od
dzia
łów
pol
skic
h.
Pols
kie
Siły
Zbr
ojne
, •
legi
on „
puła
wsk
i”,
„Baj
ończ
ycy”
, „Bł
ękit
na
Arm
ia”,
Józe
f Dow
bór-
-M
ości
cki,
Józe
f Hal
ler,
Józe
f Piłs
udsk
i.
rozu
mie
i po
sług
uje
się
pozn
anym
i •
poję
ciam
i,oc
enia
wys
iłek
zbro
jny
Pola
ków
.•
podr
ęczn
ik•
zesz
yt ć
wic
zeń
• te
kst
źród
łow
y•
źród
ła
• ik
onog
rafi
czne
map
a•
UW
AG
A:
Podz
iał n
a te
mat
y w
tab
eli r
ozkł
adu
mat
eria
łu n
ie je
st je
dnoz
nacz
ny z
licz
bą je
dnos
tek
lekc
yjny
ch w
3-le
tnim
cyk
lu k
szta
łcen
ia.
Nau
czyc
iel p
owin
ien
zade
cydo
wać
, w z
ależ
nośc
i od
moż
liwoś
ci i
zain
tere
sow
ań u
czni
ów, i
le g
odzi
n pr
zezn
aczy
ć na
kon
kret
ny te
mat
.
© Wydawnictwo Szkolne PWN 41
PROPOZYCJE TEMATÓW LEKCJI POWTÓRZENIOWYCH
Osiągnięcia ludów starożytnego Bliskiego Wschodu1. Osiągnięcia cywilizacji starożytnej Grecji i Rzymu2. Przyczyny i skutki rozpadu imperium rzymskiego3. Zmiany terytorialne Polski wczesnopiastowskiej4. Blaski i cienie rozbicia dzielnicowego5. Dzieło ostatnich Piastów6. Polska Jagiellonów potęgą europejską7. Początki nowożytnego świata8. Polska złotego wieku na tle europejskim9. Skutki wojen w XVII wieku na ziemiach polskich10. Polska w dobie rozbiorów11. Przyczyny upadku państwa polskiego pod koniec XVIII wieku12. Konsekwencje wojen napoleońskich dla Polski i Europy13. Zmiany w Europie i na ziemiach polskich w 1. połowie XIX wieku14. Ziemie polskie w okresie powstania styczniowego i kształtowania się świadomości 15. narodowejSprawa polska w czasie I wojny światowej16.
Dodatkowo należy zrealizować lekcje związane z historią regionalną lub omówić te tema-ty w ramach lekcji poświęconych historii kultury i walki o polskość.
© Wydawnictwo Szkolne PWN42
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA GIMNAZJÓW
Źródło: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wycho-wania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (rozporządzenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17)
HISTORIA
III etap edukacyjny
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Chronologia historyczna.Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprze-dzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturo-wym i cywilizacyjnym.
II. Analiza i interpretacja historyczna.Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski; dostrzega w nar-racji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą; wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia świata współczesnego.
III. Tworzenie narracji historycznej.Uczeń tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych źródeł; tworzy krótkie wypowie-dzi: plan, notatkę, rozprawkę, prezentację; przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Najdawniejsze dzieje człowieka. Uczeń: 1) porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i opisuje skutki przyjęcia przez człowieka trybu osia-
dłego; 2) wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami życia człowieka.
2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Uczeń: 1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje starożytnej Mezopotamii i Egiptu; 2) charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie; 3) wyjaśnia znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw; 4) rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.
3. Starożytny Izrael. Uczeń: 1) charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu; 2) wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem, odwołując się do przykładów.
4. Cywilizacja grecka. Uczeń: 1) wyjaśnia wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji; 2) umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Sparcie
i Atenach peryklejskich; 3) charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków – język, system wierzeń, teatr oraz igrzyska
olimpijskie.
5. Cywilizacja rzymska. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa
w Rzymie republikańskim i cesarstwie; 2) wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec niewolników
i ludów podbitych; 3) podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską; 4) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa rzymskiego.
© Wydawnictwo Szkolne PWN 43
6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata w różnych
dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze; 2) podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na cywilizację współczesną.
7. Chrześcijaństwo. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa; 2) wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.
8. Arabowie i świat islamski. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich; 2) opisuje podstawowe zasady i symbole islamu; 3) wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem.
9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne oraz Cesarstwo
w Europie Zachodniej; 2) charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karoliński; 3) charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III; 4) opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X−XI w.
10. Bizancjum i Kościół wschodni. Uczeń: 1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie; 2) charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osiągnięcia kultury
bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka); 3) wyjaśnia przyczyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.
11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. Uczeń: 1) rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego; 2) wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu; 3) charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.
12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. Uczeń: 1) wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego śre-
dniowiecznego społeczeństwa; 2) porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej; 3) rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy stylem romańskim a stylem go-
tyckim, z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu.
13. Polska pierwszych Piastów. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów; 2) wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej; 3) wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne
chrystianizacji Polski; 4) ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.
14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego; 2) opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego; 3) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epo-
ce Piastów; 4) opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy
rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym; 5) ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obronny, urbaniza-
cja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej; 6) charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przyłączeniu ziem ru-
skich.
15. Polska w dobie unii z Litwą. Uczeń: 1) wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą; 2) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epo-
ce Jagiellonów; 3) charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.
© Wydawnictwo Szkolne PWN44
16. Wielkie odkrycia geograficzne. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz
sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii; 2) ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla No-
wego Świata.
17. Humanizm i renesans. Uczeń: 1) wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy; 2) charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rot-
terdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza; 3) ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej.
18. Rozłam w Kościele zachodnim. Uczeń: 1) wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim; 2) opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okoliczności
powstania kościoła anglikańskiego; 3) wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące wzmocnieniu katolicy-
zmu.
19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń: 1) ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów; 2) przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz
wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów; 3) charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle euro-
pejskim; 4) przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzględniając twórczość
Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego; 5) rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględ-
nieniem własnego regionu.
20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń: 1) wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje; 2) wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i artykułów henry-
kowskich; 3) przedstawia zasady wolnej elekcji; 4) ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.; 5) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki
we własnym regionie.
21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Uczeń: 1) wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją; 2) wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie; 3) ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.; 4) wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospo-
litej w II połowie XVII w.
22. Formy państwa nowożytnego. Uczeń: 1) charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii absolutnej; 2) wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej; 3) porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej,
prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu); 4) wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy.
23. Europa w XVIII w. Uczeń: 1) wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce; 2) charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau; 3) porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.
24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. Uczeń: 1) przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich; 2) wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.; 3) charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego oraz
dostrzega przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich.
© Wydawnictwo Szkolne PWN 45
25. Bunt poddanych – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Uczeń: 1) przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość; 2) ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych; 3) wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja
amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.
26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. Uczeń: 1) przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej; 2) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu
Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja; 3) wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa; 4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady sztuki okresu kla-
sycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.
27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. Uczeń: 1) sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym
rozbiorze; 2) przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego; 3) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.
28. Rewolucja francuska. Uczeń: 1) wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki; 2) wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej; 3) opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.
29. Epoka napoleońska. Uczeń: 1) opisuje zmiany w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych i po-
litycznych; 2) wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje cechy
ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego; 3) ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona.
30. Europa po kongresie wiedeńskim. Uczeń: 1) przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając jego decyzje w sprawie pol-
skiej; 2) wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w I połowie XIX w.
31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń: 1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej; 2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowi-
ska naturalnego; 3) identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i spo-
łeczne ich zastosowania; 4) opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w. na podstawie źródeł pisanych,
ikonograficznych i statystycznych.
32. Europa i świat w XIX w. Uczeń: 1) opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych; 2) dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec; 3) wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europej-
skich w XIX w.; 4) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowa-
nych społeczności i państw.
33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. Uczeń: 1) wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeń-
skim; 2) charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego; 3) ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie.
34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 2) przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych;
© Wydawnictwo Szkolne PWN46
3) rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych; 4) charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji.
35. życie pod zaborami. Uczeń: 1) wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej; 2) charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec zaborców; 3) porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX w., uwzględniając możli-
wości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju narodowego; 4) przedstawia główne nurty życia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń: 1) przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalne-
go; 2) charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia politycznego; 3) przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe.
37. I wojna światowa i jej skutki. Uczeń: 1) wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi na przełomie
XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy; 2) charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem nowych środków tech-
nicznych.
38. Rewolucje rosyjskie. Uczeń: 1) wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.; 2) wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji; 3) opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy; 4) charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.
39. Sprawa polska w I wojnie światowej. Uczeń: 1) charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy zwolenników róż-
nych orientacji politycznych; 2) ocenia wysiłek zbrojny Polaków; 3) wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.
Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.ul. Świętojerska 5/7, 00-236 WarszawaWydanie IArkszy drukarskich 5,5Druk ukończono w lipcu 2009 r.Druk i oprawa: