nowa nasza planeta - PWN Wydawnictwo...

Nowanasza planeta

PROGRAM NAUCZANIA GEOGRAFII W GIMNAZJUM

Autor: Paweł Wład

Spis treści

PODSTAWA PROGRAMOWA (III etap edukacyjny)

Cele kształcenia – wymagania ogólne ........................................................................................................................................................ 3

Treści nauczania – wymagania szczagółowe .............................................................................................................................................. 3

PROGRAM NAUCZANIA

Wstęp ............................................................................................................................................................................................... 7

Część I. Założenia ogólne ................................................................................................................................................................. 8

1. CELE OGÓLNE ......................................................................................................................................................................................... 8

2. ZADANIA SZKOŁY................................................................................................................................................................................... 8

3. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW ......................................................................................................................................................................... 8

4. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW PROGRAMU ..................................................................................................................................... 15

5. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW ......................................................................................................................................... 16

6. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMU .................................................................................................................................................... 23

Część II. Realizacja programu ......................................................................................................................................................... 24

3

PODSTAWA PROGRAMOWA (III etap edukacyjny)

CELE KSZTAŁCENIA – WYMAGANIA OGÓLNE

I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geografi cznej.Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów, map, fotografi i, rysunków, wykresów, danych staty-

stycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania in-formacji geografi cznych.

II. Identyfi kowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geografi cznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zacho-

dzących w środowisku geografi cznym; identyfi kuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda – człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.

III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geografi cznych w praktyce.Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geografi czne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca;

stosuje wiadomości i umiejętności geografi czne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

IV. Kształtowanie postaw.Uczeń rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem; świadomość war-

tości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski; patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.

TREŚCI NAUCZANIA – WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE

1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń: 1) wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geografi cznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obli-

czenia odległości w terenie; 2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartografi cznych; 3) posługuje się w terenie planem, mapą topografi czną, turystyczną, samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfi kuje obiekty

geografi czne na mapie i w terenie); 4) identyfi kuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geografi czne na fotografi ach, zdjęciach lotniczych i satelitar-

nych oraz mapach topografi cznych; 5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geografi cznych; 6) określa położenie geografi czne oraz matematyczno-geografi czne punktów i obszarów na mapie; 7) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geografi czne na świecie i w Polsce (niziny,

wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.); 8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeografi cznych, tematycznych, turystycznych; 9) projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topografi cznych i samochodowych.

2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń: 1) podaje główne cechy kształtu i wymiary Ziemi; odczytuje współrzędne geografi czne na globusie; 2) posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego;

wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określa-nia różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi;

3) podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geografi cznych i porach roku;

4) podaje najważniejsze geografi czne następstwa ruchów Ziemi.

4

3. Wybrane zagadnienia geografi i fi zycznej. Uczeń: 1) charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat; 2) charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych

w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;

3) wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi;

4) podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi;

5) podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zja-wisk wulkanicznych i trzęsień ziemi;

6) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich;

7) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.

4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń: 1) charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Euro-

pie; opisuje podział administracyjny Polski; podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich stolice; 2) opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej Polski: powstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, za-

lewy mórz, zlodowacenia; wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi; 3) rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce; wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich

występowania; podaje przykłady wykorzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka; 4) podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami je kształtującymi; wyjaśnia mechanizm powstawania

wiatru halnego i bryzy morskiej; 5) wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzystając

z mapy, opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze.

5. Ludność Polski. Uczeń: 1) wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografi i: przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia;

2) odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje wielkość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski;

3) charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym re-gionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi;

4) wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym regionie; 5) podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym regionie; 6) analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny rozwoju

wielkich miast w Polsce.

6. Wybrane zagadnienia geografi i gospodarczej Polski. Uczeń: 1) wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkości i własności gospodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na

podstawie analizy map, wykresów, danych liczbowych; 2) podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu

bydła i trzody chlewnej w Polsce; 3) przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego;

4) wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie produkcji przemysłowej;

5) rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i we własnym regionie; 6) wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kultu-

rowego i Przyrodniczego Ludzkości; 7) opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce oraz wykazuje jej wpływ na

rozwój innych dziedzin działalności gospodarczej; 8) wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce; wymienia formy jego ochrony, proponuje kon-

kretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie.

5

7. Regiony geografi czne Polski. Uczeń: 1) wskazuje na mapie główne regiony geografi czne Polski; 2) charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geografi cznych Polski ze szczegól-

nym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych); 3) opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geografi cznych Polski oraz ich związek z wa-

runkami przyrodniczymi; 4) przedstawia np. w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne wybranego regionu geografi cznego ze szczególnym

uwzględnieniem jego walorów kulturowych; 5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeografi cznych i własnych obserwacji terenowych,

podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe; 6) przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza

Bałtyckiego oraz przyczyny degradacji jego wód.

8. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geografi czne, przemiany. Uczeń: 1) charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geografi cznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących

z Polską; wykazuje ich zróżnicowanie społeczne i gospodarcze; 2) wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec; 3) przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy; 4) wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodarcze Rosji; 5) przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz formy współpracy z krajem będącym najbliższym sąsia-

dem regionu, w którym uczeń mieszka.

9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń: 1) wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy; 2) określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeografi cznej i map tematycz-

nych; 3) opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy

oraz najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania; 4) wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej

a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego; 5) wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierun-

kiem i efektywnością produkcji rolnej; identyfi kuje cechy rolnictwa towarowego; 6) przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geografi cznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemy-

słu wybranego regionu (lub okręgu) przemysłowego w Europie Zachodniej; 7) przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego oraz znaczenie Paryża lub Londynu jako światowej metro-

polii; 8) wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich; 9) wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej a warunkami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śród-

ziemnomorskiej;10) prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, Internetu trasę wycieczki po Europie lub jej części.

10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń: 1) wykazuje, na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geografi cznych kontrastów; 2) przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie

cywilizacje; 3) analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach; wyjaśnia, na podstawie map tema-

tycznych, zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej;

4) wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego;

5) wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej; 6) opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii; 7) charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju

gospodarczego; wskazuje miejsca konfl iktów zbrojnych; 8) charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce; 9) wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi; uzasadnia

potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody;10) określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na

południe od Sahary;

6

11) wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej;12) identyfi kuje konfl ikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; okre-śla cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii;

13) wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego w najważniejszych regionach gospodarczych Sta-nów Zjednoczonych Ameryki Północnej; określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej;

14) przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego;15) przedstawia cechy położenia i środowiska geografi cznego Antarktyki i Arktyki; podaje główne cechy i przyczyny zmian w środo-

wisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych.

7

PROGRAM NAUCZANIA

WSTĘP

Program nauczania składa się z dwóch części: I Założenia ogólne i II Realizacja programu. W Części I opisane są cele ogólne, zada-nia szkoły, treść nauczania, osiągnięcia ogólne uczniów, przykłady zapisywania osiągnięć szczegółowych, procedury osiągania celów programu, kontrola i ocena osiągnięć uczniów oraz warunki realizacji programu. Część II zawiera propozycję realizacji celów programu z podziałem treści nauczania na moduły, działy i jednostki tematyczne (pojedyncze lekcje lub cykle lekcji).

8

CZĘŚĆ I. ZAŁOŻENIA OGÓLNE

1. CELE OGÓLNECelem programu jest wszechstronny rozwój osobowościowy i umysłowy uczniów gimnazjum, ze szczególnym uwzględnieniem: 1) rozwijania zainteresowania różnorodnymi zjawiskami przyrodniczymi, społecznymi, gospodarczymi, kulturowymi i politycznymi na

Ziemi, w poszczególnych częściach świata, krajach i regionach (zwłaszcza w Polsce i w regionie swojego zamieszkania); 2) zdobywania osiągnięć intelektualnych (wiadomości i umiejętności) z dziedziny nauk geografi cznych i pokrewnych, przydatnych

w dalszym kształceniu, pracy zawodowej i w życiu; 3) kształtowania postaw niezbędnych do aktywnej i harmonijnej działalności w środowisku przyrodniczym i społecznym, z poszano-

waniem praw przyrody oraz różnorodności społeczeństw, ich dorobku kulturowego, religii, obyczajów i systemów wartości.

2. ZADANIA SZKOŁYZadaniem szkoły jest stworzenie uczniom sprzyjających warunków do realizacji celów ogólnych programu, w szczególności poprzez: 1) zapewnienie dostępu do różnorodnych źródeł wiedzy geografi cznej; 2) umożliwienie przeprowadzenia obserwacji terenowych, zwłaszcza w obrębie regionu zamieszkania uczniów; 3) organizowanie aktywnego uczenia się, w tym stawianie uczniów w sytuacjach zadaniowych, inspirowanie ich do samodzielnych

poszukiwań i twórczego rozwiązywania problemów; 4) wspieranie zgodnej współpracy w zespole, tworzenie atmosfery wzajemnego szacunku, zrozumienia i zaufania przy jasno sprecy-

zowanych celach i zasadach postępowania; 5) zapewnienie warunków do posługiwania się technologią informacyjno-komunikacyjną w celu poszukiwania, gromadzenia, prze-

twarzania i prezentowania informacji geografi cznych; 6) promowanie systemu wartości zgodnego z ideą zrównoważonego rozwoju.

3. OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓWUczeń jest podmiotem, którego wspiera się w prawidłowym rozwoju, zgodnym z jego zainteresowaniami i potrzebami, ale niekolidu-

jącymi z wymaganiami życia społecznego. Realizacja programu polega zarówno na rozwijaniu u uczniów zainteresowań i kształtowaniu postaw, jak i zdobywaniu przez nich konkretnych osiągnięć intelektualnych. Jako osiągnięcie ucznia rozumie się zespół zintegrowanych wiadomości i umiejętności z określonej dziedziny wiedzy niezbędnych do wykonania konkretnego zadania. Osiągnięcie ucznia jest rezul-tatem procesu uczenia się, przebiegającego pod wpływem określonych wymagań programowych. Zapisy osiągnięć i wymagań progra-mowych są takie same, inny jest jednak punkt odniesienia: osiągnięcia zdobywa uczeń, starając się spełnić wymagania stawiane przez nauczyciela realizującego program nauczania. Zakres wymagań programowych jest równy oczekiwanym osiągnięciom ucznia, natomiast jest zazwyczaj większy od jego osiągnięć rzeczywistych, które badane są za pomocą narzędzi pomiaru dydaktycznego.

W programie rozróżnia się osiągnięcia ogólne i szczegółowe. Osiągnięcia ogólne uczeń zdobywa w trakcie realizacji całego programu, w wyniku wielokrotnych powtórzeń określonych czynności, natomiast osiągnięcia szczegółowe – w ramach konkretnej jednostki tema-tycznej (lekcji). Osiągnięcia ogólne nie odnoszą się do konkretnej treści programowej, są zdobywane na różnych lekcjach, za każdym razem w odmiennej sytuacji zadaniowej.

Zgodnie z założeniami programu, uczeń zdobył osiągnięcia ogólne, jeżeli potrafi : 1) orientować się na Ziemi za pomocą mapy oraz przyrządów pozwalających na lokalizację w przestrzeni; 2) korzystać z różnych źródeł informacji (w tym tekstów, danych statystycznych, rysunków, map, wykresów, fotografi i, w tym także

lotniczych i satelitarnych, prezentacji multimedialnych, fi lmów, animacji); 3) obserwować i wykonywać pomiary zjawisk przyrodniczych; 4) śledzić ze zrozumieniem procesy społeczne, ekonomiczne i polityczne na Ziemi; 5) selekcjonować, porównywać, porządkować i klasyfi kować informacje geografi czne według określonych kryteriów; 6) objaśniać zjawiska przyrodnicze, ekonomiczne i polityczne z użyciem terminologii geografi cznej; 7) wyjaśniać zależności między różnymi zjawiskami przyrodniczymi, społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi; 8) opisywać wybrane państwa i regiony jako całości, w tym Polskę i jej krainy geografi czne; 9) prezentować informacje geografi czne w sposób ustny, pisemny, grafi czny (w tym opracowywać zestawienia tabelaryczne, wy-

kresy, diagramy, rysunki, uzupełniać mapy konturowe, wykorzystywać technologie informacyjno-komunikacyjne do opracowywa-nia prezentacji multimedialnych);

10) przewidywać przebieg zdarzeń w procesach przyrodniczych, społecznych, ekonomicznych i politycznych;11) oceniać w kategoriach geografi cznych wydarzenia społeczne, gospodarcze i polityczne oraz działania własne;12) uzasadniać konieczność działań na rzecz ochrony zasobów przyrody oraz dorobku kulturowego społeczeństw, aktywnie włączać

się do tych działań;13) uzasadniać konieczność zrównoważonego rozwoju społeczeństwa i gospodarki;14) planować i projektować przedsięwzięcia z wykorzystaniem informacji geografi cznych;15) realizować zasady zdrowego stylu życia, w szczególności prawidłowego odżywiania się oraz aktywności fi zycznej i umysłowej;

9

16) poszukiwać sposobów rozwiązywania konfl iktów pojawiających się w życiu społecznym, gospodarczym, politycznym oraz między potrzebami społecznymi a koniecznością ochrony przyrody;

17) stosować wiedzę geografi czną w życiu.Osiągnięcia szczegółowe ucznia dotyczą konkretnego zagadnienia z treści programu, są rezultatem rozwiązywania określonych zadań

dydaktycznych. Osiągnięcia te formułuje się za pomocą czasowników operacyjnych, tzn. opisuje się czynność, jaką uczeń podejmuje, aby wykonać określone zadanie. Szczegółowe osiągnięcia uczniów stanowią dla nauczyciela wskazówkę co do tego, jakie zadania ucznio-wie powinni wykonywać na poszczególnych lekcjach, aby realizować cele programu. Pełny wykaz osiągnięć szczegółowych opracowuje nauczyciel samodzielnie w planie wynikowym, opisującym szczegółowy wynik, jaki powinien zostać osiągnięty w ramach określonych jednostek tematycznych (lekcyjnych). Plan wynikowy jest nauczycielską interpretacją i dostosowaniem programu do konkretnych warun-ków nauczania, na które składają się: zdolności i zainteresowania uczniów, specyfi czne warunki geografi czne – przyrodnicze, społeczne, gospodarcze w otoczeniu szkoły, liczba godzin lekcyjnych, dostępność środków dydaktycznych, potrzeby społeczności lokalnej, preferen-cje nauczyciela. W procesie nauczania nauczyciel kładzie największy nacisk na zdobywanie tych osiągnięć szczegółowych, które uważa za konieczne do zrealizowania celów ogólnych programu i wymagań podstawy programowej.

Osiągnięcia szczegółowe zapisane w planie wynikowym można podzielić według: 1) poziomów nauczania P, R, U (podstawowy, rozszerzający i uzupełniający); 2) kategorii celów nauczania A, B, C, D (zapamiętanie, zrozumienie oraz stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych i nietypo-

wych); 3) zagadnień treści nauczania, usystematyzowanych w postaci modułów, działów, jednostek tematycznych (rys. 1).

Rys. 1. Trójwymiarowa klasyfi kacja szczegółowych osiągnięć uczniów(poziom wykraczający oznacza te osiągnięcia ucznia, których nie obejmuje program nauczania)

3.1. CZASOWNIKI OPERACYJNECzasowniki operacyjne użyte do opisu osiągnięć uczniów precyzują zakres czynności, jakie uczeń powinien wykonać, aby wykazać się

tymi osiągnięciami. W ten sposób sformułowane opisy można łatwo przekształcić w formę poleceń (zadań) sprawdzających wiadomości i umiejętności składających się na określone osiągnięcia. Na przykład osiągnięcie: „uczeń charakteryzuje zróżnicowanie klimatu Polski” można przekształcić w polecenie: „scharakteryzuj zróżnicowanie klimatu Polski”. W tabeli 1 zestawiono objaśnienia najczęściej stosowa-nych czasowników operacyjnych z odpowiadającymi im przykładami zadań sprawdzających wiadomości i umiejętności ucznia.

10

Tabela 1. Czasowniki operacyjne i ich zastosowanie do sformułowania poleceń sprawdzających

Czasowniki opisujące osiągnięcia ucznia (czynności ucznia).

Uczeń:

Polecenia sprawdzające

osiągnięcia uczniaPrzykłady

• analizuje – wyodrębnia elementy z pewnej całości, wskazuje związki między nimi, wydobywa informacje podane w różnej formie (tekst źródłowy, rysunek, wykres, fotografi a, fi lm prezentacja multimedialna itp.), aby mogły być podstawą formułowania twierdzeń, wnioskowania, interpretacji

Zanalizuj… Uczeń analizuje wykres zmian tempera-tury powietrza i opadów w ciągu roku

• charakteryzuje – określa lub opisuje cechy wyróżniające, szczególne Scharakteryzuj… Uczeń charakteryzuje rolnictwo Sta-nów Zjednoczonych

• czyta – zamienia w myśli symbole na odpowiadające im informacje, nadaje symbolom określone znaczenie (czyta tekst, wykres, mapę itp.), jeżeli czyta ze zrozumieniem, przedstawia informacje w inny sposób, niż zostały podane

Przeczytaj… Uczeń czyta mapę topografi czną

• dokumentuje – zapisuje wyniki obserwacji, pomiarów, badań, do-świadczeń itp.

Udokumentuj, zapisz wyniki…

Uczeń dokumentuje wyniki obserwacji pogody

• formułuje – zwięźle wyraża określoną myśl, nadaje jej konkretną formę słowną, precyzuje, tworzy spójną logicznie wypowiedź

Sformułuj wniosek…Sformułuj problem…

Uczeń formułuje problem zaspokojenia wzrastających potrzeb żywnościowych ludności Afryki

• identyfi kuje – rozpoznaje, utożsamia, kojarzy ze sobą różne obiekty, nadaje pojedynczym symbolom określone znaczenie

Rozpoznaj… Identyfi kuje na mapie topografi cznej punkty wysokościowe

• interpretuje – przedstawia odczytane informacje w inny sposób, niż były podane

Zinterpretuj… Uczeń interpretuje piramidę płci i wieku ludności Polski

• klasyfi kuje – przyporządkowuje, zalicza, kwalifi kuje, przypisuje obiekty lub zjawiska do określonych kategorii według przyjętych kryteriów, umieszcza we właściwym miejscu

Sklasyfi kuj… Uczeń klasyfi kuje migracje ludności

• kreśli – rysuje wykres, diagram, wykonuje precyzyjny rysunek Sporządź rysunek, wykres…

Uczeń sporządza wykres liniowy zmian temperatury powietrza w ciągu doby

• konstruuje – tworzy, składa całość z poszczególnych elementów (np. model, wykres, precyzyjny rysunek)

Skonstruuj… Uczeń konstruuje przenośny gnomon

• lokalizuje na mapie – odnajduje na mapie, wskazuje położenie i granice zadanego obiektu

Zlokalizuj, znajdź… Uczeń lokalizuje na mapie swoje po-łożenie

• mierzy – posługuje się przyrządami pomiarowymi w celu zbadania określonych cech lub wyznaczenia położenia

Zmierz… Uczeń mierzy długość odcinka drogi na mapie

• oblicza – uzyskuje wynik, posługując się działaniami matematycznymi Oblicz… Uczeń oblicza średnią temperaturę powietrza w ciągu doby

• obserwuje – uważnie ogląda w sposób ukierunkowany, w określonym celu, dokonuje systematycznych spostrzeżeń zgodnie z określonymi procedurami

Zaobserwuj… Uczeń obserwuje zmiany długości i kierunku cienia gnomonu w ciągu dnia

• ocenia – nadaje określonym obiektom, cechom, zjawiskom pewne wartości według określonego kryterium, porównuje z innymi, określa jakość, używając przymiotników: sprzyjający, niesprzyjający, lepszy, gorszy, słabszy, silniejszy itp., wyraża opinie, osądza

Oceń… Uczeń ocenia przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w regionie swojego zamieszkania

• odczytuje z mapy (tabeli, schematu, wykresu, diagramu) – odnaj-duje określone symbole i przypisuje im odpowiednie znaczenie zgodnie z legendą mapy w celu zdobycia informacji na zadany temat

Odczytaj… Uczeń odczytuje z mapy wartości temperatury powietrza w styczniu

• odnajduje – odszukuje, zdobywa określone informacje lub przedmioty Znajdź… Uczeń odnajduje wśród danych staty-stycznych informację dotyczącą śred-niej gęstości zaludnienia Polski

• rozróżnia, odróżnia – wymienia różnice, rozpoznaje odmienności mię-dzy różnymi obiektami, zjawiskami

Odróżnij, wymieńróżnice…

Uczeń odróżnia parów od wąwozu

11

• określa – wyodrębnia cechy charakterystyczne, opisuje miejsce i gra-nice, precyzuje, wyznacza zakres pojęcia, defi niuje określony termin, konkretyzuje, przybliża

Określ… Uczeń określa współrzędne geografi cz-ne zadanego punktu

• opisuje – przedstawia szczegóły dotyczące wyglądu określonego obiektu lub przebiegu konkretnego zjawiska, niekoniecznie wyróżniając cechy szczególne

Opisz… Uczeń opisuje strukturę etniczną lud-ności Rosji

• planuje – określa zamierzenia, sposoby postępowania, przewiduje kolejne czynności do wykonania, opracowuje harmonogram przedsię-wzięcia

Zaplanuj… Uczeń planuje regularne obserwacje meteorologiczne w ciągu tygodnia

• podaje nazwy, liczby, wartości, cechy – odtwarza je z pamięci Podaj… Uczeń podaje długość równika ziem-skiego w kilometrach

• porównuje – wyciąga wnioski z zestawienia różnych wartości, cech itp., wymienia podobieństwa i różnice między zadanymi obiekta-mi, używając przymiotników, np.: większe, mniejsze, wyższe, niższe, lepsze, gorsze

Porównaj… Uczeń porównuje, korzystając z danych statystycznych, gęstość zaludnienia Francji z innymi krajami

• porządkuje – układa w kolejności zadane obiekty, cechy lub zjawiska według określonego kryterium, np. od największego do najmniejszego, od najwyższego do najniższego, od najbliższego do najdalszego

Uporządkuj… Uczeń porządkuje planety Układu Sło-necznego wg odległości od Słońca

• posługuje się mapą – używa mapę do wykonania określonych zadań, np. w celu uzyskania informacji, orientacji w terenie, zaplanowania działań

Posłuż się, użyj… Uczeń posługuje się mapą do zaplano-wania trasy podróży samochodem

• posługuje się przyrządami – używa je zgodnie z przeznaczeniem, w celu zbadania określonych cech obiektów lub zjawisk, przebiegu procesu itp.

Posłuż się, zastosuj… Uczeń posługuje się kompasem do wyznaczenia kierunku północnego w terenie

• posługuje się terminem – stosuje go we właściwej sytuacji, w odpo-wiednim miejscu, używa zgodnie z jego znaczeniem

Zastosuj… Uczeń posługuje się terminem przyrost naturalny, opisując rozwój demografi cz-ny Polski

• projektuje, opracowuje projekt – układa szczegółowy, spójny plan działań zmierzających do określonego celu, przedstawia precyzyjnie pomysł w postaci tekstowej lub grafi cznej

Zaprojektuj… Uczeń projektuje wycieczkę turystyczną

• przedstawia (prezentuje) – podaje informacje na zadany temat w określony sposób (słownie, pisemnie, grafi cznie), tłumaczy, wyjaśnia

Przedstaw, zaprezentuj… Uczeń przedstawia budowę wulkanu

• przeprowadza doświadczenie, eksperyment, próbę – wykonuje czynno-ści służące odtworzeniu zjawiska w sztucznych warunkach

Przeprowadź… Uczeń przeprowadza doświadczenie nad krystalizacją soli

• przewiduje, prognozuje – przedstawia dalszy tok zdarzeń na podsta-wie wniosków z dotychczasowego ich przebiegu, określa prawdopo-dobne sytuacje w przyszłości

Prognozuj… Uczeń prognozuje, korzystając z mapy synoptycznej, pogodę w ciągu najbliż-szej doby

• przyporządkowuje – przypisuje, dopasowuje do siebie różne obiekty lub cechy wg określonego kryterium

Przyporządkuj… Uczeń przyporządkowuje do siebie strefy glebowe, klimatyczne i roślinne

• rozpoznaje – kwalifi kuje na podstawie określonych cech do odpowied-niej grupy, stwierdza tożsamość, podaje prawidłową nazwę

Rozpoznaj… Uczeń rozpoznaje na mapie deltę rzeczną

• rozważa – zestawia ze sobą argumenty za i przeciw, wyciąga wnioski z tego zestawienia

Rozważ… Uczeń rozważa argumenty dotyczące budowy elektrowni jądrowej w Polsce

• sporządza – porządkuje i zestawia informacje wg określonej zasady, wykonuje listę, zestawienie, tabelę

Sporządź… Uczeń sporządza zestawienie ukazu-jące zależność średniej temperatury powietrza od szerokości geografi cznej

• szacuje – określa wartość przybliżoną, szacunkową Oszacuj… Uczeń szacuje prędkość przepływu rzeki

• uzasadnia – popiera dowodami, argumentami, wyjaśnia, dlaczego zjawisko przebiega w określony sposób, obiekty mają określone cechy, przekonuje o konieczności podejmowania określonych działań, przed-stawia związki przyczynowo-skutkowe

Uzasadnij… Uczeń uzasadnia konieczność segrega-cji odpadów

12

• wnioskuje – formułuje na podstawie zdobytych informacji nowe twier-dzenie (wniosek)

Wnioskuj, wyciągnij wnioski…

Uczeń wnioskuje z danych statystycz-nych o zmianie struktury zatrudnienia ludności Polski

• wskazuje na mapie – odnajduje na mapie odpowiedni symbol, rozpo-znaje jego znaczenie, podaje w miarę możliwości nazwę odpowiadają-cego mu obiektu

Wskaż… Uczeń wskazuje na mapie Polski miasta wojewódzkie

• wyjaśnia – tłumaczy, interpretuje, przedstawia w inny, bardziej zrozu-miały sposób

Wyjaśnij, wytłumacz… Uczeń wyjaśnia za pomocą rysunku powstawanie starorzecza

• wyjaśnia termin – objaśnia, formułuje jego defi nicję w taki sposób, aby była zrozumiała

Wyjaśnij… Uczeń wyjaśnia termin „zrównoważony rozwój”

• wykazuje – udowadnia, przekonuje, układa tok rozumowania w celu udowodnienia określonego twierdzenia

Wykaż, udowodnij… Uczeń wykazuje zależność między prądami morskimi a klimatem

• wymienia, wylicza – podaje fakty, nazwy, liczby, cechy, zjawiska spełniające określone kryterium wyboru w dowolnej kolejności, bez dodatkowego opisu, wyjaśnienia, komentarza

Wymień, wylicz… Uczeń wymienia główne surowce mineralne Brazylii

• wyróżnia – rozpoznaje określone obiekty spośród podanych Wyróżnij… Uczeń wyróżnia spośród zespołów miejskich konurbacje

• wyznacza – odnajduje wartość za pomocą określonej procedury Wyznacz… Uczeń wyznacza na podstawie danych astronomicznych współrzędne geogra-fi czne miejsca obserwacji

3.2. POZIOMY OSIĄGNIĘĆZgodnie z założeniem, że treść nauczania należy dostosować do indywidualnych możliwości i potrzeb ucznia, osiągnięcia podzielono

na trzy poziomy: podstawowy (P), rozszerzający (R), uzupełniający (U). • Poziom podstawowy (P), najniższy, obejmuje osiągnięcia najważniejsze, niezbędne w dalszym kształceniu, a jednocześnie naj-

prostsze i najłatwiejsze do zdobycia przez ucznia. • Poziom rozszerzający (R), wyższy od podstawowego, zawiera osiągnięcia trudniejsze, bardziej złożone i wymagające od ucznia

szerszej wiedzy i większej operatywności w jej stosowaniu, ale w zamian umożliwiające my pełniejszy rozwój intelektualny. • Poziom uzupełniający (U), najwyższy, jest przewidziany dla uczniów szczególnie zainteresowanych geografi ą, dla których osiągnię-

cia z poziomu podstawowego i rozszerzającego nie zaspokajają potrzeb i ambicji. Zawiera osiągnięcia najtrudniejsze, najbardziej złożone, wymagające najszerszej wiedzy i maksymalnej operatywności i samodzielności w jej stosowaniu.

Osiągnięć z poziomu rozszerzającego można oczekiwać dopiero od tych uczniów, którzy mają już większość osiągnięć podstawowych. Natomiast osiągnięcia z poziomu uzupełniającego można zaliczyć tym uczniom, którzy zdobyli już łącznie większość osiągnięć z poziomów niższych.

Przechodzenie z niższego poziomu osiągnięć uczniów do wyższego polega przede wszystkim na: 1) podnoszeniu sprawności w zdobywaniu, przetwarzaniu i w prezentacji informacji geografi cznej; 2) powiększaniu zasobu stosowanych terminów geografi cznych; 3) zwiększaniu różnorodności poznawanych zjawisk; 4) podwyższaniu stopnia złożoności zadań, podnoszeniu operatywności w ich rozwiązywaniu; 5) poszerzaniu wiadomości o aktualne wydarzenia natury geografi cznej na świecie, w Polsce i we własnym regionie; 6) zwiększaniu możliwości praktycznego zastosowania wiedzy geografi cznej.Przyporządkowanie szczegółowych osiągnięć uczniów do określonych poziomów określa nauczyciel w zależności od indywidualnych

predyspozycji uczniów, liczby godzin lekcyjnych, specyfi cznych warunków szkoły i innych czynników. Osiągnięcia z poziomu uzupełniają-cego, nadobowiązkowe, wykraczające poza potrzeby i możliwości większości uczniów, nie muszą być zdobywane w ramach obowiązu-jącego przydziału godzin lekcyjnych, lecz mogą być rezultatem samokształcenia lub pracy zespołowej na kółkach zainteresowań, często z wykorzystaniem różnych, pozapodręcznikowych źródeł informacji.

3.3. KATEGORIE OSIĄGNIĘĆNawiązując do hierarchicznej klasyfi kacji B. Niemierki, cele nauczania, sprecyzowane w programie jako osiągnięcia ucznia, podzielono

na cztery kategorie oznaczone literami A, B, C, D. Dwie pierwsze kategorie – A i B dotyczą wiadomości ucznia, pozostałe – C i D określa się jako umiejętności.

Kategoria A – zapamiętanie wiadomości, oznacza zdolność ucznia do odtworzenia informacji w takiej samej postaci, w jakiej była mu podana. Zapamiętanie może dotyczyć na przykład liczb, jednostek miar, dat, nazw, symboli, faktów, praw i teorii naukowych, metod i procedur postępowania, a także cech, położenia i uporządkowania obiektów.

13

Kategoria B – zrozumienie wiadomości, oznacza zdolność ucznia do przedstawienia informacji w innej formie, niż była mu podana. Zrozumienie może dotyczyć znaczenia tekstu, rysunku, wykresu, diagramu, fotografi i, fi lmu, a także terminów, charakteru zjawisk, relacji między obiektami lub zjawiskami (w tym zależności, podobieństw, różnic) itp.

Kategoria C – zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, oznacza zdolność ucznia do zastosowania informacji w celu osiąg-nięcia nowego, nieznanego wcześniej wyniku według znanej sobie procedury (drogi postępowania). Stosowanie wiadomości w sytua-cjach typowych może dotyczyć określania położenia i kierunków, obserwacji i pomiarów, obliczeń według wzoru, wykonywania rysunków, tworzenia zestawień tabelarycznych, konstruowania wykresów, diagramów, modeli.

Kategoria D – zastosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych), oznacza zdolność ucznia do zastosowania infor-macji w celu osiągnięcia nowego, nieznanego wcześniej wyniku według własnego pomysłu (samodzielnie opracowanej drogi postępowania). Stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych może dotyczyć samodzielnego przeprowadzenia analizy i syntezy informacji, wyciągania wniosków, odnajdywania zależności, podobieństw i różnic między obiektami bądź zjawiskami, opracowania klasyfi kacji obiektów lub zjawisk, znajdowania przyczyn, przewidywania skutków, przeprowadzenia dowodu, projektowania lub oceniania określonej działalności.

3.4. TREŚĆ NAUCZANIATreść nauczania tworzy zbiór zagadnień, które uczniowie podejmują w toku poszczególnych lekcji. Zagadnienia programowe łączą się

w jednostki tematyczne, które z kolei pogrupowane są w 10 działów i 3 moduły: Ziemia, Regiony świata, Polska. Poszczególne moduły mogą, lecz nie muszą, odpowiadać klasom, zależy to bowiem od liczby godzin lekcyjnych przydzielonych na nauczanie geografi i w konkret-nej klasie w ciągu roku oraz w okresie trzyletnim.

Program nauczania przewidziany jest do realizacji w ciągu co najmniej 120 godzin lekcyjnych (4 godziny tygodniowo w ciągu 3 lat). Aby dostosować program do różnych sekwencji godzin lekcyjnych, działy programowe wyrażają się liczbą podzielną na 15 (semestr przy jednej godzinie tygodniowo).

Tabela 2. Zestawienie godzin lekcyjnych według modułów i działów programu

Moduł lub dział programuLiczba godzin lekcyjnych

Oznaczenie Tytuł

Moduł I ZIEMIA 30

I Mapa 7

II Ziemia jako planeta 7

III Klimat Ziemi 5

IV Skorupa ziemska 9

V Środowisko przyrodnicze 2

Moduł II REGIONY ŚWIATA 30

VI Obszary polarne 2

VII Australia 1

VIII Nowy świat – Ameryka 3

IX Na Czarnym Lądzie 3

X Azja kontynentem kontrastów 7

XI W Europie 10

XII Sąsiedzi Polski 4

Moduł III POLSKA 60

XIII Środowisko przyrodnicze Polski 13

XIV Ludność Polski 9

XV Gospodarka Polski 18

XVI Regiony Polski 10

XVII Mój region 5

– Godziny do dyspozycji nauczyciela 5

EDUKACJA GEOGRAFICZNA – razem 120

14

Liczbę godzin lekcyjnych wyszczególnioną w tabeli 2 można zwiększyć co najmniej do 135. W takich warunkach można urozmaicić zestaw metod i form nauczania, zwłaszcza o te, które wyzwalają większą aktywność twórczą ucznia, choć pochłaniają więcej czasu. Dzięki dodatkowym godzinom niewątpliwie bogatszy mógłby być zestaw lekcji w terenie, na których doskonale można wyeksponować praktyczną stronę geografi i, lepiej wykorzystywać jej walory wychowawcze. Proponowany w programie zestaw metod i form nauczania oraz lekcji w terenie (rozdz. 4.2) odwołuje się w dużej mierze do poszerzonego zestawu godzin lekcyjnych.

3.5. PRZYKŁADY ZAPISYWANIA OSIĄGNIĘĆ SZCZEGÓŁOWYCHAby sformułować osiągnięcia szczegółowe z określonego zagadnienia programowego, należy dokładnie opisać: 1) czynność, którą uczeń wykonuje (według przykładów podanych w tabeli 1), 2) warunki wykonywania tej czynności (np. w terenie, posługując się mapą, za pomocą linijki, korzystając z danych statystycz-

nych), 3) ewentualnie sprawność i dokładność wykonywania (np. biegle, z dokładnością do 1 mm, z dokładnością do 1 stopnia).

Jako przykład opracowania planu wynikowego na podstawie zagadnień programowych posłuży jednostka tematyczna „Jak oriento-wać się w terenie?” z działu I oraz modułu I programu nauczania.

Temat: Jak orientować się w terenie? Czas: 2 godziny lekcyjne.Miejsce: 1 godzina w sali lekcyjnej, 1 godzina w terenie.Zagadnienia programowe: 1. Mapa, 2. Kierunki w terenie, 3. Horyzont i widnokrąg, 4. Punkty orientacyjne na sferze niebieskiej, 5. Znaki kartografi czne, 6. Identyfi kacja obiektów na mapie i w terenie, 7. Gnomon.

Tabela 3. Przykład zapisywania i klasyfi kacji osiągnięć szczegółowych

Kategorie osiągnięć

Poziomy osiągnięć

P – podstawowy (dla początkujących)

R – rozszerzający(dla zaawansowanych)

U – uzupełniający (dla chętnych)

A (zapamiętanie) Uczeń wymienia specyfi czne cechy mapy, wskazuje na rysunku horyzont, zenit, sklepienie niebieskie, sferę nie-bieską, wymienia zastosowania gno-monu

Uczeń wskazuje na rysunku kąt wy-sokości Słońca, wskazuje na rysun-ku widomą, dzienną drogę Słońca na sklepieniu niebieskim, w tym położenie Słońca podczas górowa-nia, wskazuje na rysunku położenie Gwiazdy Polarnej

Uczeń wskazuje na rysunku nadir, północny i południowy biegun nie-bieski, oś świata, południk miej-sca obserwacji

B (zrozumienie) Uczeń wyjaśnia termin kartografi a, prawidłowo posługuje się terminami: sklepienie niebieskie, sfera niebieska, zenit, horyzont, widnokrąg, wysokość Słońca, górowanie Słońca, wyjaśnia przyczynę oddalania się widnokręgu ze wzrostem wysokości punktu obserwa-cji, czyta znaki kartografi czne

Uczeń odróżnia horyzont od widno-kręgu, sklepienie niebieskie od sfery niebieskiej, prawidłowo posługuje się terminami: wysokość Słońca, gó-rowanie Słońca, wyjaśnia przyczyny zmian kierunku i długości cienia rzu-canego przez gnomon

Uczeń odróżnia zenit od nadiru, północny biegun niebieski od po-łudniowego, posługuje się ter-minami: oś świata i miejscowy południk

C (stosowanie typowe) Uczeń wyznacza kierunek północny za pomocą kompasu, wskazuje w terenie kierunki główne i pośrednie I rzędu z wybranych punktów, obserwuje zmiany kierunku i długości cienia rzu-canego przez gnomon, orientuje mapę, lokalizuje za pomocą mapy swoje po-łożenie, identyfi kuje za pomocą mapy obiekty geografi czne w terenie

Uczeń wyznacza kierunki geografi cz-ne za pomocą gnomonu, klasyfi kuje znaki kartografi czne, określa wza-jemne położenie obiektów na planie, mapie topografi cznej i w terenie

Uczeń odnajduje na nocnym nie-bie Gwiazdę Polarną, wyznacza kierunki za pomocą Słońca i ze-garka ze wskazówkami, wyznacza miejscowy południk za pomocą gnomonu, oblicza wysokość Słoń-ca nad horyzontem za pomocą gnomonu

D (stosowanie nietypowe) Uczeń szacuje, mierzy i porównuje ze sobą odległości z punktu obserwacji do różnych obiektów w terenie

Uczeń szacuje i porównuje ze sobą wysokości wybranych obiektów w terenie

Uczeń konstruuje przenośny gno-mon

Środki dydaktyczne: kompas, gnomon (stacjonarny lub przenośny), sznurek, tyczka, kroczek lub taśma miernicza, horyzontarium, plansza lub foliogram z rysunkiem układu współrzędnych horyzontalnych, plan lub mapa topografi czna najbliższej okolicy szkoły (miejsca obserwacji), zegarek ze wskazówkami.

Metody nauczania: operatywne (posługiwanie się mapą), instrukcja, obserwacja i pomiar, ewentualnie wykonywanie modelu.

15

4. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW PROGRAMU4.1. UWAGI O METODACH NAUCZANIA

Osiągnięcia ogólne uczniów dotyczą stosowania wiedzy geografi cznej w różnych sytuacjach. Uczniowie zyskują te osiągnięcia stop-niowo poprzez zdobywanie na kolejnych lekcjach osiągnięć szczegółowych. Podczas tego procesu uczniowie w miarę samodzielnie zdoby-wają wiadomości, przetwarzają je oraz wykorzystują do wykonywania określonych zadań typowych, a następnie problemowych.

Nauczyciel powinien do minimum ograniczyć metody podające, stosować zaś powszechnie metody wyzwalające aktywność twórczą uczniów (głównie metody praktyczne), pobudzające ich ciekawość (przede wszystkim metody poszukujące) oraz poruszające pozytywne emocje (w dużej mierze metody waloryzacyjne). Nauczyciel przede wszystkim organizuje pracę uczniów, stawia przed nimi zadania do wy-konania, wspiera samodzielne, aktywne i twórcze uczenie się, pomaga w rozstrzyganiu sporów, pilnuje, aby uczniowie dochodzili do po-prawnych rozwiązań, stoi na straży porządku i dyscypliny. Uczniowie mogą wykonywać zadania na lekcji indywidualnie lub zespołowo.

Rozwijanie umiejętności zdobywania informacji obejmuje następujące kategorie zadań: 1) poszukiwanie źródeł informacji, 2) poszukiwanie informacji, 3) gromadzenie informacji, 4) selekcja informacji, z uwzględnieniem jej aktualności, wiarygodności i przydatności.Kształtowanie umiejętności przetwarzania i stosowania informacji w różnych sytuacjach odbywa się w trakcie wykonywania zadań

obejmujących: 1) analizę i syntezę informacji, 2) dostrzeganie podobieństw i różnic między obiektami lub zjawiskami, 3) porządkowanie i klasyfi kację obiektów lub zjawisk, 4) odnajdywanie zależności między zjawiskami, 5) przewidywanie przebiegu zdarzeń, 6) ocenę zdarzeń z określonego punktu widzenia, 7) planowanie i projektowanie działań własnych z uwzględnieniem zdobytych informacji.Do najtrudniejszych i najbardziej złożonych zadań dla ucznia należą: przewidywanie przebiegu zdarzeń, a następnie ich ocena z okre-

ślonego punktu widzenia. Aby uczeń mógł w pełni samodzielnie zrealizować te zadania, powinien równomiernie rozwijać umiejętności o niższym stopniu złożoności. Dopiero zdobycie przez ucznia wszystkich osiągnięć otwiera mu drogę do racjonalnego i skutecznego plano-wania swoich działań. Umiejętność planowania (zawierająca w sobie przewidywanie zdarzeń i ocenę sytuacji) jest warunkiem uzyskania sukcesu życiowego ucznia.

Aby uczniowie zdobyli pełny zakres osiągnięć ogólnych, powinni: 1) wyszukiwać informacje z różnych źródeł (m.in. z atlasu, podręcznika, literatury popularnonaukowej, fi lmów, multimediów); 2) odczytywać informacje z map tematycznych, danych statystycznych, wykresów, diagramów, rysunków schematycznych, foto-

grafi i; 3) czytać mapę topografi czną, turystyczną i plan miasta, poruszać się przy ich pomocy w terenie; 4) wykonywać pomiary odległości i kierunków na mapie oraz w terenie; 5) zapoznawać się z prognozami pogody przedstawianymi w środkach masowego przekazu; 6) obserwować i wykonywać pomiary obiektów oraz zjawisk przyrodniczych, sporządzać na ich podstawie notatki; 7) poszukiwać, wybierać, przetwarzać i prezentować fragmenty literatury popularnonaukowej z zakresu geografi i; 8) na bieżąco śledzić wydarzenia na świecie, w Polsce i we własnym regionie za pośrednictwem prasy, radia, telewizji, w miarę

możliwości również Internetu; 9) wykonywać na podstawie obserwacji i pomiarów obiektów i zjawisk przyrodniczych proste rysunki, schematy, szkice, wykresy;10) wykonywać i analizować zestawienia tabelaryczne porządkujące i klasyfi kujące informacje geografi czne lub dane statystyczne,

wysnuwać na ich podstawie wnioski;11) prezentować wyniki analiz geografi cznych różnymi metodami grafi cznymi, w szczególności poprzez wykonywanie rysunków

i schematów, wykresów i diagramów, prezentacji multimedialnych, uzupełnianie map tematycznych, wysnuwać na ich podstawie wnioski;

12) wykonywać obliczenia matematyczne z wykorzystaniem wiedzy geografi cznej;13) planować podróż pociągiem lub autobusem za pomocą rozkładu jazdy;14) wytyczać trasę podróży za pomocą planu miasta, mapy turystycznej i samochodowej;15) planować wycieczki turystyczne za pomocą map i przewodników turystycznych;16) wykonywać krótkie opracowania charakteryzujące wybrane państwo lub region świata;17) wykonywać krótkie opracowania eksponujące specyfi kę i walory własnego regionu.

4.2. ZAJĘCIA W TERENIELiczbę, tematykę i miejsce zajęć terenowych określa nauczyciel w zależności od liczby godzin lekcyjnych oraz warunków wynikających

z położenia geografi cznego szkoły. Program przewiduje następującą tematykę zajęć terenowych:

16

1) orientacja w najbliższym terenie, w tym obserwacja zmian położenia Słońca i długości cienia gnomonu, określanie kierunków, mierzenie i szacowanie odległości z punktu obserwacji do różnych obiektów, posługiwanie się mapą topografi czną, turystyczną lub planem miejscowości;

2) obserwacje meteorologiczne, hydrologiczne, ewentualnie astronomiczne (zależnie od dostępności do stacji meteorologicznej, posterunku hydrologicznego, obserwatorium astronomicznego, planetarium);

3) zróżnicowanie form rzeźby terenu w obrębie miejscowości lub powiatu, w tym rozpoznawanie form rzeźby terenu, określanie ich genezy, procesów rzeźbotwórczych i ich wpływu na gospodarkę;

4) zróżnicowanie użytkowania ziemi w zależności od warunków środowiska przyrodniczego na przykładach w obrębie miejscowości, powiatu i województwa;

5) dziedzictwo kulturowe regionu (poznanie zabytków architektury, układów urbanistycznych, zbiorów muzealnych i artystycznych); 6) geografi czne uwarunkowania działalności gospodarczej (zajęcia w wybranym przedsiębiorstwie, np. w zakładzie przemysłowym

lub usługowym, gospodarstwie rolnym itp.), w tym analiza czynników lokalizacji przedsiębiorstwa, perspektyw rozwoju, powią-zań z innymi instytucjami, problemów zatrudnienia;

7) zagrożenia, ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego (np. zajęcia w oczyszczalni ścieków lub na wysypisku śmieci).

5. KONTROLA I OCENA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓWAby na bieżąco kontrolować realizację celów programu, należy systematycznie sprawdzać osiągnięcia uczniów. Rezultatem spraw-

dzania osiągnięć jest informacja zwrotna, które wiadomości i umiejętności przewidziane w programie nauczania są przez uczniów opa-nowane. Na podstawie tej informacji nauczyciel podejmuje działania dydaktyczne, dostosowując je do zmieniających się warunków, potrzeb i możliwości rozwojowych uczniów. Sprawdzanie osiągnięć jest również czynnikiem motywującym ucznia do systematycznej i efektywnej pracy, oddziałuje na niego wychowawczo, pomaga mu w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju, wskazując uzdolnienia i wykrywając trudności w nauce.

Sprawdzanie osiągnięć uczniów obejmuje: a) sprawdzanie pisemne, b) sprawdzanie ustne, c) sprawdzanie w sytuacjach praktycznych, d) obserwację ucznia pracującego w grupie, e) kontrolę zeszytów przedmiotowych.

5.1. UWAGI O SYSTEMIE OCENIANIASystem oceniania powinien uwzględniać podział osiągnięć uczniów na poziomy: P – podstawowy, R – rozszerzający, U – uzupełniający.

Podział ten ułatwia nauczycielowi opracowanie szczegółowych kryteriów wymagań na poszczególne oceny, zakładając, że poziom pod-stawowy odpowiada ocenom niskim, poziom rozszerzający – ocenom średnim i wysokim, poziom uzupełniający – ocenom najwyższym. Na przykład w tradycyjnym systemie stopni szkolnych, za osiągnięcia poziomu podstawowego przysługują uczniowi oceny dopuszczająca i dostateczna, osiągnięcia poziomu rozszerzającego dają prawo do oceny dobrej i bardzo dobrej, zaś osiągnięcia poziomu uzupełniającego nagradzane są najwyższą oceną – celującą. Do trójpoziomowego systemu osiągnięć dostosowane są zasady konstruowania sprawdzia-nów pisemnych i formułowania pytań do odpowiedzi ustnych.

Rys. 2. Hierarchizacja osiągnięć a systemy oceniania(poziom wykraczający oznacza osiągnięcia ucznia, których nie obejmuje program nauczania)

17

Osiągnięcia uczniów są dokumentowane w postaci ocen bieżących, które z kolei stanowią podstawę śródrocznej i końcoworocznej klasyfi kacji uczniów, przeprowadzonej zgodnie z zasadami zawartymi w systemie oceniania. Oceny klasyfi kacyjne powinny być wystawia-ne z uwzględnieniem następujących ogólnych kryteriów wymagań:

1. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:a) nie ma osiągnięć wystarczających do dalszego uczenia się geografi i;b) nie rozwiązuje najprostszych zadań, nawet przy pomocy innych uczniów lub nauczyciela;c) nie zachowuje minimalnej dokładności i staranności, koniecznej do poprawnego rozwiązywania zadania;d) nieprawidłowo stosuje terminy geografi czne wymienione w osiągnięciach z poziomu podstawowego.

2. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:a) ma część osiągnięć z poziomu podstawowego w zakresie wystarczającym do dalszego uczenia się geografi i;b) rozwiązuje proste zadania, korzystając z pomocy innych uczniów lub nauczyciela;c) zachowuje stosunkowo małą dokładność i staranność, jest ona jednak wystarczająca do poprawnego rozwiązywania zadania;d) prawidłowo stosuje niektóre terminy geografi czne wymienione w osiągnięciach z poziomu podstawowego.

3. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:a) ma większość osiągnięć z poziomu podstawowego;b) samodzielnie rozwiązuje proste zadania;c) zachowuje dokładność i staranność wystarczającą do poprawnego rozwiązywania zadania;d) prawidłowo stosuje większość terminów geografi cznych wymienionych w osiągnięciach z poziomu podstawowego.

4. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:a) ma większość osiągnięć z poziomu podstawowego oraz część osiągnięć z poziomu rozszerzającego;b) samodzielnie rozwiązuje zadania o średnim poziomie złożoności;c) zachowuje dokładność i staranność wystarczającą do poprawnego rozwiązywania zadania;d) wypowiada się pełnymi zdaniami;e) prawidłowo stosuje większość terminów geografi cznych wymienionych w osiągnięciach z poziomu podstawowego oraz niektó-

re z poziomu rozszerzającego.5. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

a) ma większość osiągnięć z poziomów: podstawowego i rozszerzającego;b) samodzielnie rozwiązuje zadania o wysokim stopniu złożoności;c) zachowuje wzorową dokładność i staranność w rozwiązywaniu zadań;d) wypowiada się pełnymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;e) bezbłędnie posługuje się nazewnictwem geografi cznym;f) prawidłowo stosuje terminy geografi czne wymienione w osiągnięciach z poziomów: podstawowego i rozszerzającego.

6. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:a) ma większość osiągnięć z poziomów: podstawowego i rozszerzającego oraz niektóre osiągnięcia z poziomu uzupełniającego;b) samodzielnie rozwiązuje zadania o najwyższym poziomie złożoności;c) zachowuje wzorową dokładność i staranność w rozwiązywaniu zadań;d) wypowiada się pełnymi zdaniami w sposób logiczny i spójny;e) bezbłędnie posługuje się nazewnictwem geografi cznym;f) prawidłowo stosuje terminy geografi czne wymienione w osiągnięciach z poziomów: podstawowego, rozszerzającego i uzupeł-

niającego.

5.2. PISEMNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆW celu pisemnego sprawdzenia osiągnięć uczniów nauczyciel przygotowuje odpowiednie zestawy zadań, zwane sprawdzianami.

Procedura i warunki przeprowadzania sprawdzianów powinny być zgodne ze szkolnym systemem oceniania. Sprawdziany takie obejmo-wać mogą różne zakresy treści nauczania, od pojedynczego zagadnienia do całego działu programu. Każde zadanie sprawdzianu powinno odnosić się do konkretnego osiągnięcia zapisanego w programie nauczania. Aby sprawdzian osiągnięć dostarczył dokładnych informacji o osiągnięciach ucznia, powinien zawierać zadania sprawdzające osiągnięcia z różnych kategorii, poziomów i zagadnień. Wskazane jest, aby choć w przybliżeniu zachować równowagę w liczebności zadań między poszczególnymi kategoriami A, B, C, D. Około połowy zadań należy przeznaczyć dla poziomu podstawowego, natomiast poziom najwyższy, uzupełniający nie powinien w zasadzie być reprezentowany liczniej niż 10% wszystkich zadań.

Rozwiązanie zadania wymaga wykonania pewnej liczby czynności, za których wykonanie uczniowie otrzymują punkty. W rezultacie zadania bardziej złożone, wymagające wykonania większej liczby czynności i zajmujące przez to uczniowi więcej czasu, mają większą wagę, czyli przypisana jest im większa liczba punktów. Po podsumowaniu punktów zdobytych przez ucznia, przelicza się je na oceny bie-żące zgodnie ze szkolnym systemem oceniania. Ocena zależy od sumy uzbieranych punktów, dlatego może się zdarzyć, że uczeń otrzymał wysoką ocenę nawet wtedy, gdy nie rozwiązał któregoś zadania z poziomu podstawowego, ale wykazał się umiejętnością rozwiązania zadań z wyższych poziomów. Przykład przeliczania punktów na oceny bieżące podano w tabeli 4.

18

Tabela 4. Propozycja przeliczania punktów uzyskanych za sprawdzian na oceny bieżące*

Odsetek punktów uzyskanych przez uczniaz ogólnej liczby punktów sprawdzianu

Ocena bieżąca

0 – 30,0 1 (niedostateczny)

30,1 – 50,0 2 (dopuszczający)

50,1 – 75,0 3 (dostateczny)

75,1 – 85,0 4 (dobry)

85,1 – 95,0 5 (bardzo dobry)

95,1 – 100,0 6 (celujący)

* Z zastosowaniem tradycyjnego systemu ocen bieżących od 1 (najniższa) do 6 (najwyższa).

Przykłady zadań do pisemnego sprawdzianu osiągnięć uczniów

Zadanie 1GRUPA A

Napisz, jakie kierunki wskazują na rysunku strzałki oznaczone literami:

A _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

B _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

C _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

D _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

E _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

GRUPA B

Napisz, jakie kierunki wskazują na rysunku strzałki oznaczone literami:

A _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

B _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

C _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

D _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

E _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

Odpowiedzi:GRUPA A: A – południe, B – południe, C – północ, D – zachód, E – wschód. GRUPA B: A – północ, B – północ, C – południe, D – wschód, E – zachód.

Punktacja: 1 pkt za 3 lub 4 prawidłowo odczytane kierunki, 2 pkt za 5 prawidłowo odczytanych kierunków.

19

Tabela 5. Analiza zadania 1

Zadanie

Rodzaj Otwarte

Forma Z luką

Typ Uzupełnianie

Treść podstawy programowej Ziemia jako środowisko życia…

Program nauczania

Dział I A. Orientacja na Ziemi

Jednostka tematyczna Matematyczne podstawy mapy

Zagadnienie Kierunki na mapach

Osiągnięcie ogólneUczeń potrafi : orientować się na Ziemi,korzystać z różnych źródeł informacji

Osiągnięcie szczegółoweUczeń odczytuje z siatki kartografi cznej główne kierunki

Poziom osiągnięć P

Kategoria celów nauczania C

Standard egzaminacyjny II 1.b.

Liczba punktów do zdobycia 2

Zadanie 2GRUPA A

Korzystając z map w atlasie geografi cznym, wymień trzy przyczyny dużej gęstości zaludnienia na Nizinie Gangesu.Miejsce na odpowiedzi:

1) – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

2) – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

3) – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

GRUPA B

Korzystając z map w atlasie geografi cznym, wymień trzy przyczyny małej gęstości zaludnienia na Wyżynie Tybetańskiej.Miejsce na odpowiedzi:

1) – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

2) – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

3) – _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

Odpowiedzi (przykłady):GRUPA A: 1) żyzne gleby, 2) sprzyjający klimat (ciepły i wilgotny, całoroczny okres wegetacyjny sprzyjający rolnictwu), 3) dostęp do

wody.GRUPA B: 1) duża wysokość nad poziomem morza (bariera ciśnieniowa), 2) niesprzyjający klimat (zimny i suchy, krótki okres wegeta-

cyjny niesprzyjający rolnictwu), 3) niedostępność terenu (otoczenie górami).

Punktacja:1 pkt za podanie dwóch przyczyn, 2 pkt za podanie trzech przyczyn.

20


Zadanie

Rodzaj Otwarte

Forma Krótka odpowiedź

Typ Wyliczanie

Treść podstawy programowej Interakcja Ziemia – człowiek

Program nauczania

Dział II A. Człowiek na Ziemi

Jednostka tematyczna Walory i bariery osadnicze na Ziemi

Zagadnienie Czynniki rozmieszczenia ludności

Osiągnięcie ogólneUczeń potrafi wyjaśniać zależności między róż-nymi zjawiskami przyrodniczymi, społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi

Osiągnięcie szczegółoweUczeń wymienia bariery i walory osadnicze określonych obszarów

Poziom osiągnięć R

Kategoria celów nauczania D

Standard egzaminacyjny III 1.b.


Zadanie 3GRUPA A

Napisz, jakim numerem oznaczonona mapie Polski najdalszy zasięg zlodowacenia krakowskiego.

GRUPA B

Napisz, jakim numerem oznaczono na mapie Polski najdalszy zasięg zlodowacenia bałtyckiego.

Odpowiedzi:GRUPA A: 1.GRUPA B: 4.

Punktacja: 1 pkt

21


Zadanie

Rodzaj Zamknięte

Forma Wielokrotnego wyboru

Typ Jedna odpowiedź prawdziwa

Treść podstawy programowejPotencjał naturalny, ludnościowy, gospodarczy i kulturo-wy Polski

Program nauczania

Dział III A. Środowisko przyrodnicze Polski

Jednostka tematyczna Wpływ lodowców na kształtowanie się krajobrazu Polski

ZagadnienieWielkie zlodowacenia w przeszłości geologicznej i ich zasięgi

Osiągnięcie ogólne Uczeń potrafi korzystać z różnych źródeł informacji

Osiągnięcie szczegółoweUczeń wskazuje na mapie geologicznej zasięgi zlodowa-ceń czwartorzędowych w Polsce

Poziom osiągnięć P

Kategoria celów nauczania B

Standard egzaminacyjny II 1.b., 2.e.


5.3. USTNE SPRAWDZANIE OSIĄGNIĘĆOsiągnięcia uczniów z poprzednich lekcji można sprawdzać i oceniać, wysłuchując ich odpowiedzi ustnych. Odpowiedzi te mogą być

poparte obliczeniami, rysunkami i schematami wykonywanymi na tablicy oraz powiązane z wykorzystaniem mapy bądź określonych przy-rządów. Pozwalają one nauczycielowi na ocenę sprawności językowej ucznia, znajomości terminów i nazw geografi cznych, umiejętności budowania wypowiedzi, zmierzającej do rozwiązania zadania lub sformułowania wniosku. Są również ważnym czynnikiem wychowaw-czym, stwarzając uczniom okazję do publicznego zaprezentowania swojej wiedzy i umiejętności. Ustne sprawdzanie osiągnięć powinno obejmować pytania kontrolne w miarę możliwości z różnych kategorii, poziomów i zagadnień.

Stosownie do jakości odpowiedzi ustnej uczniowi przyznaje się punkty:– (odpowiedź negatywna) – jeżeli uczeń nie udzielił prawidłowej odpowiedzi na zadane pytanie, nawet przy pomocy innych uczniów

lub nauczyciela, nie zachował minimalnej dokładności i staranności, niezbędnych do poprawnego rozwiązania zadania, niepra-widłowo stosował większość terminów i nazw geografi cznych, w szczególności tych, które są wymienione w programie wśród osiągnięć z poziomu podstawowego.

± (odpowiedź pozytywna, ale słaba) – jeżeli uczeń udzielił odpowiedzi niepełnej, wymagającej pomocy innych uczniów lub nauczy-ciela, zachował małą dokładność i staranność podczas rozwiązywania zadania, nieprawidłowo stosował niektóre terminy i nazwy geografi czne, jednak popełnione błędy nie przekreśliły prawidłowego toku rozumowania i możliwości uzyskania poprawnego roz-wiązania zadania.

+ (odpowiedź pozytywna, bez zastrzeżeń) – jeżeli uczeń wypowiedział się pełnymi zdaniami w sposób logiczny, spójny i wyczerpu-jący, zachował dokładność i staranność, niezbędne do poprawnego rozwiązania zadania, prawidłowo stosował większość termi-nów i nazw geografi cznych, przedstawił prawidłowy tok rozumowania, dochodząc do poprawnego rozwiązania zadania.

Aby czas na lekcji był racjonalnie wykorzystany na aktywną i twórczą pracę, uczniowie powinni mieć jak największą liczbę okazji do wypowiedzi. Z tego powodu zarówno pytania nauczyciela, jak i odpowiedzi pojedynczych uczniów nie powinny być zbyt długie, rozbu-dowane i przez to czasochłonne. Proponuje się zatem, aby podczas odpowiedzi ustnej, która podlega ocenie, uczeń odpowiadał na co najwyżej dwa lub trzy pytania zadane przez nauczyciela. Najpierw uczeń powinien odpowiadać na pytanie pierwsze, które dotyczy pozio-mu osiągnięć podstawowych. Jeżeli odpowiedź ucznia jest zadowalająca, odpowiada on na pytanie drugie, które odnosi się do poziomu osiągnięć rozszerzających. Po udzieleniu prawidłowych odpowiedzi na oba pytania może on uzyskać oceny: dobrą (4) lub bardzo dobrą (5) – zależnie od jakości wypowiedzi (tabela 8). Jeśli zaś odpowiedź ucznia na pierwsze pytanie jest niezadowalająca, zadaje mu się pytanie drugie, ale nadal z tego samego poziomu – podstawowego. Po udzieleniu odpowiedzi na drugie pytanie można uczniowi wystawić ocenę – zależnie od poziomu merytorycznego i sprawności komunikowania się – dopuszczającą (2) lub dostateczną (3). Należy oczywiście zaznaczyć, że uczeń, który nie udzielił poprawnej odpowiedzi na żadne pytanie – otrzymuje ocenę niedostateczną (1). Z kolei jeżeli uczeń udzielił odpowiedzi na oba pytania na wysokim poziomie merytorycznym i językowym, a zatem zasługuje na ocenę bardzo dobrą (5), moż-na za jego zgodą zadać mu trzecie pytanie, tym razem z poziomu uzupełniającego. Dopiero poprawna odpowiedź na to pytanie kwalifi kuje ucznia do otrzymania oceny celującej (tabela 8).

22

Tabela 8. Wieloetapowy system ustnej kontroli osiągnięć dostosowany do trójpoziomowego systemu oceniania uczniów

UczniowiePYTANIE I PYTANIE II PYTANIE III

Ocena*z poziomu P z poziomu P z poziomu R z poziomu U

A. Sowa +

Nie

zada

je s

ię p

ytań

+ + 6

B. Kot + + – 5

C. Szpak + +

Nie

zada

je s

ię p

ytań

5

D. Ryś + ± 4

E. Lis + – 3

F. Jaskółka ± +

Nie

zada

je s

ię p

ytań

3

G. Wilk ± ± 3

H. Jeleń ± – 2

I. Sokół – + 2

J. Dzik – ± 2

K. Miś – – 1

* Z zastosowaniem tradycyjnego systemu ocen bieżących od 1 (najniższa) do 6 (najwyższa).+ odpowiedź poprawna, ± odpowiedź poprawna, ale wymagająca uzupełnienia, – odpowiedź błędna

Korzystając z zapisów szczegółowych osiągnięć uczniów w programie nauczania, można łatwo sformułować pytania ustne lub ułożyć zadania pisemne do sprawdzianu osiągnięć. Przykłady zamiany zapisów osiągnięć programowych na formę polecenia podano w tabeli 1, rozdział 3.1. Nauczyciel może, ale nie musi uzupełnić treści tych poleceń o własne komentarze sugerujące treść odpowiedzi.

Oceniane mogą być również odpowiedzi dotyczące nowych zagadnień, poruszanych po raz pierwszy na bieżącej lekcji, jednak pod warunkiem że uczeń wcześniej zgłosi chęć zabrania głosu. Oceny tych odpowiedzi należy odróżnić od ocen osiągnięć uczniów, nadając im odrębny status, np. ocen aktywności uczniów.

5.4. SPRAWDZANIE ZADAŃ PRAKTYCZNYCHNiezależnie od wyników pisemnego i ustnego sprawdzania osiągnięć, nauczyciel powinien zadawać do wykonania, a następnie kon-

trolować prace praktyczne uczniów, do których należą: 1) opisy, rysunki, schematy, szkice, wykresy, tabele wykonane samodzielnie przez uczniów w wyniku obserwacji i pomiarów obiek-

tów oraz zjawisk przyrodniczych; 2) opisy, rysunki, schematy, szkice, wykresy, tabele wykonane samodzielnie przez uczniów na podstawie różnych źródeł informacji:

atlasu, podręcznika, literatury popularnonaukowej, fi lmów, multimediów; 3) plany podróży, w tym wycieczek turystycznych i przejazdów, odbywanych za pomocą różnych środków lokomocji, sporządzone na

podstawie map samochodowych, planów miast, rozkładów jazdy, map i przewodników turystycznych; 4) krótkie opracowania dotyczące wybranych wydarzeń na świecie, w Polsce i we własnym regionie, wykonane na podstawie

informacji z prasy, radia, telewizji, w miarę możliwości również Internetu; 5) krótkie opracowania charakteryzujące wybrane państwo lub region świata; 6) krótkie opracowania eksponujące specyfi kę i walory własnego regionu.Ocena tych prac odbywa się według następujących kryteriów: a) poprawność merytoryczna i językowa; b) zgodność treści z tematem, jej przejrzystość i porządek, z uwzględnieniem wstępu, rozwinięcia i zakończenia; c) dobór treści i materiału ilustracyjnego, umiejętność oceny wiarygodności i selekcji źródeł informacji; d) estetyka i staranność wykonania, czytelność i funkcjonalność rozwiązań grafi cznych; e) jakość bibliografi i, różnorodność wykorzystanych źródeł informacji, umiejętność powoływania się na literaturę źródłową.

5.5. OCENA WSPÓŁPRACY W ZESPOLEJedną z głównych cech oczekiwanych od ucznia gimnazjum jest umiejętność zgodnej współpracy w zespole. Sprawdzanie i bieżąca

ocena tej współpracy w warunkach szkolnych ma na celu wzmacnianie u uczniów zachowań pozytywnych z punktu widzenia funkcjono-wania grupy i eliminowanie działań destrukcyjnych.

23

Aby ocenić współpracę ucznia w grupie, nauczyciel powinien zaobserwować: a) w jakim stopniu jego zachowanie świadczy o odpowiedzialności za wykonanie zadania powierzonego grupie, w szczególności

czy podejmuje się pełnienia roli ustalonej przez grupę, czy realizuje zadania wynikające z roli prawidłowo i z korzyścią dla grupy; b) w jakim stopniu jego zachowanie świadczy o odpowiedzialności za funkcjonowanie grupy jako całości oraz za pełnienie ról

przez jej członków, w szczególności czy występuje z inicjatywą pomocy innym uczniom, czy akceptuje decyzje grupy i rozwiązuje konfl ikty.

Współpracę w grupie mogą oceniać: nauczyciel lub uczniowie (wzajemnie lub dokonując samooceny), uwzględniając wyżej wymie-nione kryteria oraz zasady przyjęte w szkolnym systemie oceniania.

5.6. OCENA ZESZYTÓW PRZEDMIOTOWYCHJednym z warunków zwiększenia trwałości efektów procesu uczenia się jest prowadzenie przez ucznia bieżących notatek w zeszycie

przedmiotowym lub regularne rozwiązywanie zadań w zeszycie ćwiczeń. W trosce o prawidłowość procesu uczenia się, a także z przy-czyn wychowawczych, nauczyciel powinien dokonywać kontroli i oceny jakości tych notatek. Oceny za prowadzenie zeszytu przedmioto-wego przyznaje się według następujących głównych kryteriów:

a) poprawność merytoryczna i językowa wykonanych zadań i notatek; b) systematyczność sporządzania notatek, wykonywania zadań, w tym również domowych; c) estetyka i staranność wykonania, czytelność i funkcjonalność rozwiązań grafi cznych.

6. WARUNKI REALIZACJI PROGRAMUProgram przewidziany jest do realizacji w gimnazjum dysponującym warunkami do przeprowadzenia lekcji geografi i, posiadającym

następujący minimalny zestaw środków dydaktycznych: a) mapy ścienne: mapy fi zyczne świata, poszczególnych kontynentów i Polski, mapy polityczne świata i poszczególnych kontynen-

tów, mapa administracyjna Polski, mapy tematyczne świata i Polski (geologia-tektonika, strefy klimatyczne świata, roślinność, gleby), mapy gospodarcze świata, poszczególnych kontynentów i Polski, mapa nieba;

b) mapy podręczne: turystyczne i topografi czne różnych regionów Polski, zwłaszcza najbliższej okolicy; c) mapy konturowe świata, poszczególnych kontynentów i Polski; d) aktualne publikacje statystyczne; e) tablice poglądowe i foliogramy przedstawiające wykresy, diagramy, schematy, rysunki, mapy o tematyce dostosowanej do treści

programu (w tym tabela stratygrafi czna), rzutnik do foliogramów; f) okazy naturalne: okazy skał (piasek, żwir, glina, ił, less, piaskowiec, zlepieniec, łupek, wapień, torf, gips, sól kamienna, granit,

bazalt, porfi r, gnejs, marmur, kwarcyt), minerałów (kalcyt, kwarc, skaleń, mika), surowców mineralnych (węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa), skamieniałości, okazy (lub ilustracje) roślin uprawnych z różnych stref klimatycznych, modele profi lów glebowych;

g) modele i przyrządy do demonstracji, np.: globus fi zyczny i indukcyjny, przystawki do globusów, horyzontarium, tellurium, modele poziomic, modele form tektonicznych (uskoków, fałdów);

h) przyrządy pomiarowe: kompas, gnomon, szkolny zestaw mierniczy (w tym zwłaszcza taśma miernicza), przyrządy do pomiaru elementów pogody – termometr, barometr lub aneroid, anemometr lub model wiatromierza, deszczomierz;

i) zestawy kolorowych fl amastrów, papier kolorowy, taśma samoprzylepna oraz arkusze papieru A1 do prezentacji wyników pracy w grupach;

j) zestawy fi lmów i animacji dydaktycznych oraz sprzęt umożliwiający ich wyświetlanie; k) zestawy fotografi i oraz rzutnik służący do ich wyświetlania na dużym ekranie.Warunkiem realizacji programu jest również dostęp uczniów do biblioteki, w której zasobach znajdują się: a) słowniki nazw i terminów geografi cznych, encyklopedie ogólne i geografi czne; b) mapy przeglądowe świata, kontynentów, krajów, atlasy geografi czne świata i Polski; c) prenumerowane na bieżąco czasopisma popularnonaukowe (zwłaszcza geografi czne), krajoznawcze i turystyczne; d) literatura popularnonaukowa z zakresu geografi i, poradniki, korepetytoria i zbiory zadań z geografi i; e) literatura podróżnicza, dokumentalna; f) albumy zawierające treści geografi czne.Uzupełnieniem zestawu środków dydaktycznych do nauczania geografi i powinien być komputer podłączony do Internetu oraz zestaw

encyklopedii multimedialnych.Ponadto uczeń powinien mieć do własnej dyspozycji: a) podręcznik do geografi i w gimnazjum o treści umożliwiającej realizację programu, b) zbiór zadań z geografi i dostosowany do treści podręcznika i programu nauczania, c) atlas geografi czny dla gimnazjum, d) zeszyt przedmiotowy i/lub zeszyt ćwiczeń, e) przyrządy do wykonywania rysunków i pomiarów na mapie: ołówek, zestaw kolorowych kredek (czerwona, pomarańczowa, żółta,

zielona, niebieska, fi oletowa), cyrkiel, kroczek, linijka, ekierka, kątomierz.

24

CZĘŚĆ II. REALIZACJA PROGRAMU

Tabela 9. Ramowy plan nauczania geografi i w gimnazjum – zagadnienia programowe w powiązaniu z podstawą programową, podzielone na moduły, działy i jednostki tematyczne

Moduł I

Dział I. Mapa

1) Jak orientować się w terenie?(2 godz.)

1. Mapa2. Kierunki w terenie3. Horyzont i widnokrąg4. Punkty orientacyjne na

sferze niebieskiej5. Znaki kartografi czne6. Identyfi kacja obiektów na

mapie i w terenie7. Gnomon

2. Orientacja w terenie.

Uczeń:3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą4) identyfi kuje na planie i mapie topografi cznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otocze-niu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topo-grafi cznej i w terenie

1. Mapa – umiejętności czytania, inter-pretacji i posługiwania się mapą.

Uczeń:3) posługuje się w terenie planem, mapą topografi czną, turystyczną, samochodo-wą (m.in. orientuje mapę oraz identyfi kuje obiekty geografi czne na mapie i w tere-nie)

2) Matematyczne podsta-wy mapy(1 godz.)

1. Pomiar i szacowanie odległo-ści w terenie

2. Pomiar długości na mapie3. Podziałka liniowa4. Skala mapy5. Obliczanie odległości w tere-

nie za pomocą skali mapy

5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porów-nuje odległość na mapie z odle-głością rzeczywistą w terenie6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie

1) wykazuje znaczenie skali mapy w przed-stawianiu różnych informacji geografi cz-nych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie

3) Jak przedstawiamy rzeź-bę terenu na mapach? (1 godz.)

1. Wysokość względna i bez-względna

2. Mapa poziomicowa3. Mapa hipsometryczna4. Identyfi kacja form rzeźby na

mapie poziomicowej

7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazu-je takie formy na mapie poziomi-cowej

4) Siatka geografi czna jako podstawa lokalizacji na Ziemi(1 godz.)

1. Globus2. Współrzędne geografi czne

punktów3. Współrzędne geografi czne

obszarów4. Kierunki na siatce kartogra-

fi cznej5. Rozciągłość geografi czna

12. Lądy i oceany.

Uczeń:1) wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne oraz loka-lizuje kontynenty, oceany i określa ich położenie względem równika i południka zerowego2) wskazuje na mapie świata: kon-tynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180°, bieguny

6) określa położenie geografi czne oraz ma-tematyczno-geografi czne punktów i obsza-rów na mapie

*Treści edukacji przyrodniczej niezbędne w zrozumieniu zagadnień gimnazjalnych.

Program nauczania(podział treści nauczania)

Związek z podstawą programową(treści nauczania – wymagania szczegółowe)

Jednostki tematyczne(lekcje lub ich grupy)

Zagadnienia(zakresy treści)

Szkoła podstawowa(przyroda)*

Gimnazjum(geografi a)

25

5) Jak korzystać z różnych rodzajów map?(1 godz.)

1. Metody prezentacji karto-grafi cznej

2. Poszukiwanie i odczytywanie informacji geografi cznych z map różnego typu

3. Analiza wykresów, diagra-mów, schematów

4. Konstruowanie wykresów i diagramów

2) odczytuje z map informacje przedsta-wione za pomocą różnych metod kartogra-fi cznych4) identyfi kuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geografi czne na fotografi ach, zdjęciach lotniczych i sa-telitarnych oraz mapach topografi cznych5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzy-skania określonych informacji geografi cz-nych8) analizuje i interpretuje treści map ogól-nogeografi cznych, tematycznych, tury-stycznych

6) Mapa podstawą orienta-cji przestrzeni(1 godz., lekcja podsumo-wująca)

1. Projektowanie podróży i wycieczek turystycznych za pomocą mapy

9) projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topogra-fi cznych i samochodowych

Dział II. Ziemia jako planeta

7) Ogólna budowa Ziemi (1 godz.)

1. Kształt i wymiary Ziemi2. Kontynenty i oceany3. Sfery powłoki ziemskiej4. Lokalizowanie różnych

obiektów geografi cznych na mapach

11. Ziemia we Wszechświecie.

Uczeń: 7) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geografi cz-ne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wy-spy, morza, państwa itp.); 1) opisuje kształt Ziemi z wykorzy-staniem jej modelu – globusa2) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je we-dług odległości od Słońca

2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa.

Uczeń: 1) podaje główne cechy kształtu i wymia-rów Ziemi; odczytuje współrzędne geogra-fi czne na globusie

8) Następstwa ruchu obro-towego Ziemi(2 godz.)

1. Ruch obrotowy2. Następstwa ruchu obroto-

wego3. Różnice czasu słonecznego4. Różnice czasów umownych

(strefowego i urzędowego)

2. Orientacja w terenie.

Uczeń:1) wyznacza kierunki na widnokrę-gu za pomocą kompasu, gnomonu2) obserwuje widomą wędrów-kę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku oraz wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia

2) posługuje się ze zrozumieniem pojęcia-mi: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obro-towego; wyjaśnia, dlaczego zostały wpro-wadzone strefy czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi

9) Następstwa ruchu obie-gowego Ziemi(2 godz.)

1. Ruch obiegowy2. Teoria heliocentryczna3. Kalendarz4. Zmiany oświetlenia Ziemi

przez Słońce w ciągu roku 5. Pory roku

11. Ziemia we Wszechświecie.

Uczeń:3) wyjaśnia założenia teorii helio-centrycznej Mikołaja Kopernika 6) prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi7) odnajduje zależność między ru-chem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy8) wykazuje zależność między ru-chem obiegowym Ziemi a zmiana-mi pór roku

3) podaje cechy ruchu obiegowego Zie-mi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geografi cznych i porach roku

26

10) Strefy oświetlenia Ziemi przez Słońce(1 godz., lekcja podsu-mowująca)

1. Strefy oświetlenia Ziemi przez Słońce

11) Następstwa ruchów Ziemi(1 godz., lekcja kontrol-no-oceniająca)

1. Następstwa ruchów Ziemi 4) podaje najważniejsze geografi czne na-stępstwa ruchów Ziemi

Dział III. Klimat Ziemi

12) Składniki pogody i klimatu(3 godz.)

1. Przyrządy meteorologiczne 2. Jednostki miary stosowane

w meteorologii 3. Składniki pogody i klimatu,

ich przestrzenne zróżnico-wanie i zmiany w czasie

4. Wartość średnia i amplitu-da temperatury powietrza

5. Wykresy zmian tempera-tury

6. Wiatry stałe i zmienne 7. Kierunki wiatrów w wyżu

i niżu atmosferycznym 8. Obieg wody w przyrodzie 9. Powstawanie chmur,

opadów i osadów atmosfe-rycznych

10. Masy powietrza i fronty atmosferyczne

11. Przewidywanie pogody

3. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie.

Uczeń: 2) obserwuje i nazywa zjawiska at-mosferyczne zachodzące w Polsce10) wykonuje i opisuje proste do-świadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycz-nego; buduje na podstawie in-strukcji prosty wiatromierz i wyko-rzystuje go w czasie prowadzenia obserwacji11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przy-rządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru tempe-ratury i opadów stosowane w me-teorologii12) obserwuje pogodę, mierzy tem-peraturę powietrza oraz określa kie-runek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między wy-sokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku

3. Wybrane zagadnienia geografi i fi zycz-nej.

Uczeń: 2) charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg tempe-ratury powietrza i opadów atmosferycz-nych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokoś-cią Słońca a temperaturą powietrza

13) Zróżnicowanie klimatu Ziemi(1 godz.)

1. Geografi czne czynniki kli-matu

2. Analiza i interpretacja map klimatycznych i klimatogra-mów

3. Strefy i typy klimatów na Ziemi

1) charakteryzuje wpływ głównych czynni-ków klimatotwórczych na klimat3) wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map tempera-tury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi4) podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi

14) Przegląd zjawisk atmo-sferycznych na Ziemi(1 godz., lekcja podsu-mowująca)







27

Dział IV. Skorupa ziemska

15) Następstwa ruchów płyt litosfery(2 godz.)

1. Budowa wnętrza Ziemi2. Tektonika płyt litosfery3. Ruchy górotwórcze i lądo-

twórcze4. Fałdy i uskoki5. Wulkanizm6. Trzęsienia ziemi

4. Najbliższa okolica.

Uczeń:13) rozpoznaje i nazywa skały ty-powe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charaktery-styczne dla okolicy

2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń:5) podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy pły-tową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi

16) Minerały i skały oraz ich wietrzenie(1 godz.)

1. Minerały i skały2. Powstawanie skał3. Surowce mineralne4. Wietrzenie skał i jego rodzaje

4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski.

Uczeń:3) rozpoznaje główne rodzaje skał wy-stępujących w jego regionie i w Polsce; wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania; podaje przykłady wy-korzystania skał w różnych dziedzinach życia człowieka

17) Rozwój rzeźby po-wierzchni Ziemi (4 godz.)

1. Czynniki i procesy rzeźbo-twórcze

2. Rozwój różnego typu form rzeźby: wydm, wąwozów, parowów, dolin rzecznych, wybrzeży stromych i pła-skich, doliny polodowcowej, moreny, rynny polodowco-wej, sandru, pradoliny

3. Rozwój zakola rzecznego4. Typy ujść rzecznych5. Typy wybrzeży morskich6. Lodowce i lądolody7. Zjawiska i formy krasowe


Uczeń:8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kieru-nek i szacuje prędkość przepły-wu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych

6) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbo-twórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich7) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czyn-ników rzeźbotwórczych

18) Przegląd procesów rzeźbotwórczych(2 godz., lekcja podsu-mowująca i kontrolno--oceniająca)

Dział V. Środowisko przyrodnicze Ziemi

19) Składniki i cechy środo-wiska przyrodniczego (1 godz.)

1. Proces glebotwórczy2. Profi l glebowy3. Strefowe i astrefowe zróż-

nicowanie roślinności, gleb i krajobrazu


Uczeń:1) rozpoznaje w terenie przyrod-nicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi2) wymienia i charakteryzuje czyn-niki warunkujące życie na lądzie14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i oży-wionych, wyjaśnia znaczenie or-ganizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby

4) wykazuje wpływ klimatu na zróżnico-wanie roślinności i gleb na Ziemi

28

20) Zróżnicowanie środo-wiska przyrodniczego Ziemi(1 godz., lekcja podsu-mowująca)

1. Współzależności między elementami środowiska przyrodniczego

2. Środowisko przyrodnicze jako źródło zasobów

3. Wpływ środowiska przyrod-niczego na życie i działalność społeczeństwa

Moduł II

Dział VI. Obszary polarne

21) Co dalej z Arktyką? (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Arktyki

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego

3. Warunki życia i gospodaro-wania w Arktyce

4. Zagrożenia środowiska przyrodniczego Arktyki

13. Krajobrazy świata.

Uczeń:1) charakteryzuje warunki klima-tyczne i przystosowanie do nich wybranych organizmów w nastę-pujących krajobrazach strefowych: las równikowy wilgotny, sawanna, pustynia gorąca, step, tajga, tun-dra, pustynia lodowa2) opisuje krajobrazy świata, w szczególności: las równikowy wilgotny, sawanna, pustynia go-rąca, step, tajga, tundra, pustynia lodowa, rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie3) rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów4) podaje przykłady współzależ-ności między składnikami krajo-brazu, zwłaszcza między klimatem (temperatura powietrza, opady at-mosferyczne) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt

10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka.

Uczeń:15) przedstawia cechy położenia i środo-wiska geografi cznego Antarktyki i Arktyki; podaje główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych

22) Wokół bieguna połu-dniowego – Antarktyka (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Antarktydy

2. Cechy klimatu3. Lądolód antarktyczny,

lodowce szelfowe i góry lodowe

4. Badania naukowe5. Zagrożenia przyrody An-

tarktyki

Dział VII. Australia

23) Podróż na „Antypody” (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Australii i Oceanii


3. Rdzenna ludność Australii4. Osadnictwo europejskie5. Wykorzystanie zasobów

przyrody 6. Osobliwości świata roślinne-

go i zwierzęcego

14) przedstawia, na podstawie map te-matycznych, główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego







29

Dział VIII. Nowy świat – Ameryka

24) Brazylia – czy nadal bogata w lasy?(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Ame-ryki Południowej i Brazylii

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Brazylii na tle Ameryki Południowej

3. Wykorzystanie zasobów przyrody

4. Degradacja lasów równiko-wych Amazonii

5. Rozmieszczenie ludności Brazylii

6. Żywiołowy rozwój wielkich miast Brazylii

12) identyfi kuje konfl ikt interesów pomię-dzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzysta-niem; określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii

25) Stany Zjednoczone potęgą współczesnego świata(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Ameryki Północnej i Stanów Zjednoczonych

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Stanów Zjednoczonych na tle Amery-ki Północnej

3. Regiony rolnicze Stanów Zjednoczonych

4. Rolnictwo intensywne i ekstensywne

5. Nowoczesny przemysł Sta-nów Zjednoczonych

6. Technopolie7. Stany Zjednoczone jako potę-

ga gospodarcza w świecie

13) wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przyrodniczego w najważniejszych regionach gospodar-czych Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej; określa rolę w gospodarce światowej

26) Ameryka mozaiką kulturową i etniczną (1 godz.)

1. Główne odmiany człowieka i ich mieszańcy

2. Migracje ludności3. Pochodzenie ludności Ame-

ryki4. Wielkie zespoły miejskie

(w tym megalopolis)

11) wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej

Dział IX. Na Czarnym Lądzie

27) Cechy środowiska przyrodniczego Afryki (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Afryki

2. Strefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego

3. Charakterystyczne gatunki roślin i zwierząt

4. Konsekwencje położenia Afryki po obu stronach równika

8) charakteryzuje na podstawie map tema-tycznych i wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce

28) Sahel – region pograni-cza pustyni(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Sahelu

2. Sezonowe i wieloletnie wahania opadów

3. Problemy gospodarki wodnej4. Cechy rolnictwa i gospodarki

pasterskiej5. Pustynnienie

9) wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami gospodarowa-nia człowieka a zasobami wodnymi; uza-sadnia potrzebę racjonalnego gospodaro-wania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody

30

29) Problemy współczesnej Afryki(1 godz.)

1. Przyrost liczby ludności Afry-ki i jego konsekwencje

2. Przyczyny niedożywienia i głodu

3. Choroby zakaźne4. Skutki kolonializmu5. Eksplozja demografi czna6. Niestabilność polityczna7. Konfl ikty zbrojne8. Przyczyny zubożenia społe-

czeństwa

10) określa związki pomiędzy problema-mi wyżywienia, występowaniem chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe od Sahary

Dział X. Azja kontynentem kontrastów

30) Przyrodnicze warunki działalności człowieka w Azji(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Azji2. Zróżnicowanie środowiska

przyrodniczego Azji3. Przykłady kontrastów przy-

rodniczych w Azji

1) wykazuje, na podstawie map tema-tycznych, że kontynent Azji jest obszarem wielkich geografi cznych kontrastów2) przedstawia, na podstawie map tema-tycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje

31) Chiny – „żółte” mocar-stwo współczesnego świata(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Chin2. Zróżnicowanie środowiska

przyrodniczego Chin3. Przyrost liczby ludności

i sposoby jej ograniczania4. Rozmieszczenie ludności5. Procesy urbanizacyjne6. Rozwój gospodarki rynkowej7. Cechy rolnictwa i przemysłu8. Rosnąca rola Chin w gospo-

darce światowej

3) analizuje wykresy i dane liczbowe doty-czące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach; wyjaśnia, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie rozmiesz-czenia ludności na obszarze Chin; podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospo-darce światowej

32) Japonia – kraj „ogniste-go pierścienia”(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Wysp Japońskich

2. Ochrona przed skutkami klęsk żywiołowych

3. Cechy gospodarki Japonii4. Wpływ obyczajów na rozwój

nowoczesnej gospodarki5. Wielkie miasta i okręgi prze-

mysłowe6. Cechy nowoczesnej komu-

nikacji

4) wykazuje znaczenie czynników społecz-no-kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego

33) Indie na drodze dyna-micznego rozwoju(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Indii2. Cechy środowiska przyrodni-

czego Indii3. Wpływ wierzeń religijnych

na rolnictwo i tradycje ży-wieniowe

4. Zielona rewolucja5. Problemy sanitarne6. Rozwój nowoczesnych dzie-

dzin produkcji

6) opisuje kontrasty społeczne i gospo-darcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii







31

34) Kraje Azji Południowo--Wschodniej(1 godz.)

1. Położenie geografi czne krajów Azji Południowo--Wschodniej

2. Cechy środowiska przyrod-niczego

3. Wykorzystanie zasobów przyrodniczych

4. Monsuny i ich wpływ na rolnictwo

5. Przyczyny szybkiego rozwo-ju gospodarczego krajów określanych jako „azjatyckie tygrysy”

5) wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami klima-tu monsunowego w Azji Południowo--Wschodniej

35) Bliski Wschód – „zapal-ny region świata”(1 godz.)

1. Położenie geografi czne regio-nu Bliskiego Wschodu

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego regionu Bliskiego Wschodu

3. Znaczenie ropy naftowej w rozwoju gospodarczym

4. Cechy kulturowe krajów Bliskiego Wschodu

5. Kontrasty w poziomie życia6. Główne ośrodki religijne7. Przykłady konfl iktów zbroj-

nych

7) charakteryzuje region Bliskiego Wscho-du pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu roz-woju gospodarczego; wskazuje miejsca konfl iktów zbrojnych

36) Warunki życia człowie-ka w Azji(1 godz., lekcja podsu-mowująca)

Dział XI. W Europie

37) Środowisko przyrodni-cze naszego kontynentu (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Europy

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Europy

3. Wykorzystanie zasobów przyrodniczych

4. Przekształcenie środowiska przyrodniczego przez czło-wieka

7. Krajobrazy Polski i Europy.

Uczeń:7) opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemno-morski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie

9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka.

Uczeń: 2) określa położenie Europy i główne ce-chy środowiska przyrodniczego na pod-stawie mapy ogólnogeografi cznej i map tematycznych

38) Zmiany na mapie poli-tycznej Europy(1 godz.)

1. Podział polityczny Europy2. Zmiany podziału polityczne-

go Europy na przełomie XX i XXI wieku

1) wykazuje się znajomością podziału poli-tycznego Europy

39) Europa „mozaiką” ras, języków i kultur (1 godz.)

1. Zróżnicowanie etniczne i religijne Europy

2. Zróżnicowanie gęstości zaludnienia

3. Aglomeracje miejskie4. Wpływ kultury na rozwój

gospodarki5. Konfl ikty etniczne i religijne6. Napływ imigrantów i jego

konsekwencje

3) opisuje, na podstawie map tematycz-nych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i kon-sekwencje tego zróżnicowania

32

40) Zróżnicowanie przyrod-nicze Europy Północnej (1 godz.)

1. Położenie geografi czne krajów Europy Północnej

2. Cechy środowiska przyrodni-czego Europy Północnej


4. Dominanty gospodarki Fin-landii, Norwegii, Szwecji, Danii i Islandii

4) wykazuje, na podstawie map tematycz-nych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Pół-nocnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego

41) Francja – kraj sera i wina oraz nowoczes-nego przemysłu(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Francji

2. Cechy środowiska przyrodni-czego Francji

3. Cechy francuskiego rolni-ctwa

4. Przetwórstwo rolno-spo-żywcze

5. Cechy nowoczesnego prze-mysłu i komunikacji

5) wykazuje, na przykładzie rolnictwa Fran-cji lub innego kraju europejskiego, związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kie-runkiem i efektywnością produkcji rolnej; identyfi kuje cechy rolnictwa towarowego

42) Z wizytą w Nadrenii Północnej – Westfalii (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Zagłębia Ruhry

2. Czynniki rozwoju i cechy największej konurbacji w Europie

3. Degradacja środowiska przyrodniczego i formy jego rekultywacji

4. Restrukturyzacja przemysłu

6) przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geografi cznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego regionu (lub okręgu) przemysłowego w Europie Zachodniej

43) Życie w wielkim mie-ście(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Paryża

2. Struktura zatrudnienia kraju o wysokim poziomie urba-nizacji

3. Funkcje wielkiego miasta4. Cechy nowoczesnej metro-

polii5. Styl życia ludności wielkich

miast6. Uciążliwości mieszkania

w wielkim mieści7. Walory turystyczne Paryża

7) przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego oraz zna-czenie Paryża lub Londynu jako światowej metropolii

44) Życie w „cieniu” naj-wyższych gór Europy (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Alp2. Cechy wysokogórskiej przy-

rody Alp3. Walory turystyczne4. Wykorzystanie gospodarcze

Alp5. Sposoby pokonywania

bariery górskiej przez szlaki komunikacyjne

6. Dominanty gospodarcze Szwajcarii

8) wykazuje wpływ gór na cechy środo-wiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich







33

45) Europa Śródziemnomor-ska ważnym regionem turystycznym(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Morza Śródziemnego

2. Cechy środowiska przyrod-niczego krajów śródziemno-morskich

3. Aktywność sejsmiczna i wulkaniczna

4. Charakterystyczne gatunki roślin

5. Walory turystyczne6. Zabytki starożytności

9) wykazuje związki między rozwojem tu-rystyki w Europie Południowej a warun-kami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej

46) Europa wspólnym kontynentem wielu narodów(1 godz., lekcja podsu-mowująca i kontrolno-oceniająca)

10) prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników i Internetu trasę wy-cieczki po Europie lub jej części

Dział XII. Sąsiedzi Polski

47) Niemcy potęgą go-spodarczą i polityczną współczesnego świata (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Niemiec


3. Wielkie miasta, ośrodki i okręgi przemysłowe

4. Cechy nowoczesnego prze-mysłu i komunikacji

5. Dominanty gospodarcze


Uczeń: 6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice

8. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geo-grafi czne, przemiany.

Uczeń:1) charakteryzuje i porównuje, na pod-stawie różnych źródeł informacji geogra-fi cznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską; wykazuje ich zróż-nicowanie społeczne i gospodarcze2) wyjaśnia przyczyny dynamicznego roz-woju gospodarczego Niemiec

48) Ukraina – sąsiad zza wschodniej granicy (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Ukrainy

2. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ukrainy


4. Wielkie miasta, ośrodki i okręgi przemysłowe

5. Przykłady degradacji środo-wiska

6. Cechy demografi czne lud-ności

3) przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy

49) Rosja – mocarstwo dwóch kontynentów (1 godz.)

1. Położenie geografi czne Rosji2. Zróżnicowanie środowiska

przyrodniczego3. Wykorzystanie bogatych

zasobów surowcowych4. Zróżnicowanie warunków

rozwoju rolnictwa5. Konsekwencje dawnego

ustroju socjalistycznego6. Zróżnicowanie etniczne

i religijne ludności

4) wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodar-cze Rosji

34

50) Z kim jeszcze sąsiaduje nasz kraj?(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Czech, Słowacji, Litwy i Białorusi

2. Porównanie środowiska przyrodniczego krajów sąsia-dujących z Polską

3. Cechy rolnictwa i przemysłu wybranego kraju sąsiadują-cego z Polską

4. Walory turystyczne krajów sąsiadujących z Polską

5) przedstawia główne cechy środowiskaprzyrodniczego, gospodarki oraz formy współ-pracy z krajem będącym najbliższym sąsia-dem regionu, w którym uczeń mieszka

Moduł III

Dział XIII. Polska

51) Położenie, terytorium i granice Polski(2 godz.)

1. Obszar, położenie i granice Polski

2. Podział administracyjny Polski

4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski.

Uczeń:1) charakteryzuje, na podstawie map róż-nej treści, położenie własnego regionu w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Europie; opisuje podział administracyj-ny Polski; podaje nazwy i wskazuje na ma-pie województwa oraz ich stolice

52) Obrazy z przeszłości geologicznej obszaru Polski(2 godz.)

1. Ruchy górotwórcze2. Powstawanie złóż węgla

kamiennego3. Wielkie zalewy morskie i ich

pozostałości4. Zlodowacenia i ich wpływ na środowisko przyrodnicze

2) opisuje najważniejsze wydarzenia (obra-zy) z przeszłości geologicznej Polski: po-wstanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz, zlodowacenia; wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geolo-gicznymi

53) Bogactwo form rzeźby powierzchni naszego kraju(1 godz.)

1. Stosunki wysokościowe terytorium Polski

2. Pasma ukształtowania po-wierzchni Polski

3. Pochodzenie rzeźby


Uczeń: 1) rozpoznaje na mapie hipsome-trycznej niziny, wyżyny i góry

54) Od czego zależy pogoda i klimat Polski?(2 godz.)

1. Cechy klimatu Polski2. Zróżnicowanie pogody3. Czynniki kształtujące klimat

Polski4. Wiatry zmienne (bryza, wiatr

fenowy)5. Termiczne pory roku i okres

wegetacyjny

4) podaje główne cechy klimatu Polski; wy-kazuje ich związek z czynnikami je kształ-tującymi; wyjaśnia mechanizm powstawa-nia wiatru halnego i bryzy morskiej







35

55) Środowisko przyrodni-cze Polski jako źródło zasobów (4 godz.)

1. Surowce mineralne Polski2. Sieć wodna3. Obszary nadmiaru i niedobo-

ru wody4. Sztuczne zbiorniki wodne5. Typy gleb Polski i ich przydat-

ność rolnicza6. Rozmieszczenie lasów7. Znaczenie lasów w przyro-

dzie i gospodarce8. Ochrona zasobów wodnych

i leśnych

5) wymienia główne rodzaje zasobów na-turalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzy-stając z mapy: opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze

56) Różnorodność krajobra-zów naturalnych Polski (2 godz., lekcja podsu-mowująca i kontrolno--oceniająca)

Dział XIV. Ludność Polski

57) Polacy jako jeden z narodów Europy(1 godz.)

1. Liczba ludności i gęstość zaludnienia Polski

2. Miejsce języka polskiego wśród języków Europy

3. Cechy religijne ludności Polski

4. Mniejszości etniczne i religijne

9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka.

Uczeń:3) opisuje, na podstawie map tematycz-nych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i kon-sekwencje tego zróżnicowania

58) Przemiany ludnościowe kształtujące obecny obraz Polski(3 godz.)

1. Składniki ruchu naturalnego ludności (urodzenia, zgony, przyrost naturalny)

2. Struktura płci i wieku lud-ności

3. Wzrost średniej długości życia

4. Zmiany przyrostu natural-nego

5. Migracje ludności Polskiej6. Przyczyny nierównomierne-

go rozmieszczenia ludności Polski

5. Ludność Polski.

Uczeń:1) wyjaśnia i poprawnie stosuje podsta-wowe pojęcia z zakresu demografi i: przy-rost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia2) odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz pira-midy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów, przyro-stu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje wiel-kość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski 3) charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie roz-mieszczenia ludności w Polsce i zamiesz-kiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi

59) Praca źródłem utrzyma-nia Polaków(1 godz.)

1. Zmiany struktury społeczno--zawodowej ludności

2. Bezrobocie3. Poziom wykształcenia lud-

ności4. Wymagania rynku pracy

4) wykazuje różnice w strukturze zatrud-nienia ludności w Polsce i we własnym regionie5) podaje główne, aktualne problemy ryn-ku pracy w Polsce i we własnym regionie

60) Rozwój sieci wsi i miast naszego kraju(2 godz.)

1. Miasta Polski2. Wielkie aglomeracje miejskie3. Czynniki rozwoju miast4. Migracje ludności do miast5. Skutki urbanizacji

6) analizuje, porównuje, ocenia rozmiesz-czenie i wielkość miast w Polsce i za-mieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczy-ny rozwoju wielkich miast w Polsce

36

61) Jacy są mieszkańcy Polski?(1 godz., lekcja podsu-mowująca)

Dział XV. Gospodarka Polski

62) Warunki rozwoju rolnic-twa w Polsce(2 godz.)

1. Przyrodnicze i pozaprzy-rodnicze warunki rozwoju rolnictwa

2. Porównanie struktury użyt-kowania ziemi, struktury własnościowej i obszarowej oraz mechanizacji i chemiza-cji rolnictwa z innymi krajami

3. Przykłady degradacji środo-wiska przyrodniczego spo-wodowanej przez rolnictwo

4. Przekształcenia własnościo-we w rolnictwie

6. Wybrane zagadnienia geografi i go-spodarczej Polski.

Uczeń:1) wyróżnia główne cechy struktury użyt-kowania ziemi, wielkości i własności go-spodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na podstawie analizy map, wy-kresów, danych liczbowych

63) Zróżnicowanie pro-dukcji rolnej w Polsce (1 godz.)

1. Struktura upraw i hodowli, przyczyny jej zróżnicowania

2. Warunki rozwoju rolnictwa ekologicznego

2) podaje przyczyny zróżnicowania w roz-mieszczeniu wybranych upraw (pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzody chlewnej w Polsce

64) Przemysł energetyczny podstawą gospodarki Polski(2 godz.)

1. Rozmieszczenie i wielkość złóż surowców energetycz-nych w Polsce

2. Struktura produkcji energii elektrycznej wg rodzajów elektrowni

3. Rozmieszczenie elektrowni cieplnych i wodnych

4. Czynniki ich lokalizacji5. Alternatywne źródła energii,

możliwości ich wykorzysta-nia w Polsce

6. Perspektywy rozwoju ener-getyki jądrowej

3) przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego

65) Rozwój polskiego prze-mysłu na tle Europy i świata(2 godz.)

1. Przekształcenia własnościo-we w przemyśle

2. Zmiany struktury produkcji3. Ośrodki i okręgi przemysło-

we, czynniki ich rozwoju4. Skutki koncentracji prze-

mysłu5. Warunki rozwoju przemysłu

wysokiej techniki

4) wyjaśnia przyczyny zmian zachodzą-cych w przemyśle w Polsce i we własnym regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijają-ce się obecnie w Polsce gałęzie produkcji przemysłowej







37

66) Dostęp do usług ele-mentem jakości życia (1 godz.)

1. Klasyfi kacja usług2. Zróżnicowanie dostępności

do usług3. Wpływ usług na warunki życia

4. Ośrodki usług specjalistycz-nych (miasta akademickie, ośrodki kultury, uzdrowiska, miejscowości turystyczne)

5. Przyczyny dynamicznego rozwoju usług

5) rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szyb-ki rozwój wybranych usług w Polsce i we własnym regionie

67) Zróżnicowanie syste-mów komunikacyjnych Polski(3 godz.)

1. Klasyfi kacja środków trans-portu i łączności, ich wady i zalety

2. Sieć drogowa i kolejowa naszego kraju

3. Porty morskie i lotnicze4. Transport rurociągowy5. Ocena jakości sieci komuni-

kacyjnej w Polsce6. Bariery rozwoju autostrad7. Drogi wodne śródlądowe

7) opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innych dziedzin działal-ności gospodarczej

68) Jak dbamy o przyrodę ojczystą?(2 godz.)

1. Formy ochrony przyrody w Polsce

2. Parki narodowe i ich walory przyrodnicze

3. Czynniki degradacji środowi-ska przyrodniczego naszego kraju

4. Skutki rabunkowej eksploa-tacji zasobów przyrody

4) wymienia formy ochrony przyro-dy stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy

8) wykazuje konieczność ochrony śro-dowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce; wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne działania na rzecz jego ochrony we własnym regionie

69) Czy Polska jest krajem turystycznym?(2 godz.)

1. Klasyfi kacja walorów tury-stycznych

2. Regiony i miejscowości turystyczne Polski

3. Najważniejsze walory tu-rystyczne, w tym obiekty wpisane na Listę Światowe-go Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości

4. Znaczenie turystyki w roz-woju kraju

5) wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym uwzględ-nieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska

6) wykazuje na przykładach walory tury-styczne Polski oraz opisuje obiekty znajdu-jące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości

70) Rozwój i warunki przy-rodnicze Morza Bałtyc-kiego(1 godz.)

1. Położenie geografi czne Morza Bałtyckiego

2. Cechy Morza Bałtyckiego w porównaniu z innymi akwenami

3. Zagrożenie środowiska przyrodniczego oraz formy ochrony Morza Bałtyckiego

6) przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospo-darcze Morza Bałtyckiego oraz przyczyny degradacji jego wód

71) Możliwości i bariery rozwoju gospodarczego Polski(2 godz., lekcja podsu-mowująca i kontrolno--oceniająca)

38

Dział XVI. Krainy Polski

72) Walory przyrodnicze i kulturowe regionów Polski(10 godz.)

Charakterystyka poszczegól-nych pasm krajobrazowych Polski, w tym:1. Położenie geografi czne2. Cechy środowiska przyrod-

niczego3. Zasoby przyrody4. Dominanty gospodarki

w powiązaniu z warunkami przyrodniczymi

5. Rozmieszczenie ludności6. Główne miasta 7. Walory turystyczne8. Ochrona przyrody

2) charakteryzuje wybrane krajo-brazy Polski: gór wysokich, wyży-ny wapiennej, nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemy-słowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie3) podaje przykłady zależności mię-dzy cechami krajobrazu a formami działalności człowieka

7. Regiony geografi czne Polski.

Uczeń: 1) wskazuje na mapie główne regiony geo-grafi czne Polski2) charakteryzuje, na podstawie map te-matycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geografi cznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych)3) opisuje, na podstawie map tematycz-nych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geografi cznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi4) przedstawia np. w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne wy-branego regionu geografi cznego ze szcze-gólnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeo-grafi cznych i własnych obserwacji tereno-wych, podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe

72a) Pobrzeża Morza Bał-tyckiego(1 godz.)

72b) Pojezierza Polskie(1 godz.)

72c) Niziny Środkowopol-skie(1 godz.)

72d) Wyżyny Polskie (1 godz.)

72e) Sudety(1 godz.)

72f) Kotliny Podkarpackie (1 godz.)

72g) Beskidy i Pogórze Karpackie (Karpaty Zewnętrzne)(1 godz.)

72h) Tatry i Podtatrze (1 godz.)

72i-j) Przegląd krain geo-grafi cznych Polski (2 godz., lekcja podsu-mowująca i kontrolno--oceniająca)

Dział. XVII. Mój region

73) Położenie i środowisko przyrodnicze woje-wództwa, w którym mieszkam(1 godz.)

1. Położenie geografi czne i zróż-nicowanie środowiska przy-rodniczego województwa

2) charakteryzuje wybrane krajo-brazy Polski: gór wysokich, wyży-ny wapiennej, nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, prze-mysłowy, rolniczy, oraz wskazuje je na mapie3) podaje przykłady zależności mię-dzy cechami krajobrazu a formami działalności człowieka

7. Regiony geografi czne Polski.

Uczeń: 1) wskazuje na mapie główne regiony geo-grafi czne Polski2) charakteryzuje, na podstawie map te-matycznych, środowisko przyrodnicze głównych regionów geografi cznych Polski ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych)3) opisuje, na podstawie map tematycz-nych, najważniejsze cechy gospodarki regionów geografi cznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi4) przedstawia np. w formie prezentacji multimedialnej walory turystyczne wy-branego regionu geografi cznego ze szcze-gólnym uwzględnieniem jego walorów kulturowych

74) Mieszkańcy mojego województwa(1 godz.)

2. Rozmieszczenie ludności i miast

3. Struktura demografi czna i społeczno-zawodowa ludności

75) Warunki rozwoju go-spodarki w moim woje-wództwie(1 godz.)

1. Przyrodnicze i pozaprzy-rodnicze czynniki rozwoju gospodarki

2. Specjalizacja produkcji prze-mysłowej i rolnej







39

76) Komunikacja i walory turystyczne mojego województwa(1 godz.)

1. Sieć transportowa2. Poziom usług łączności3. Walory turystyczne4. Infrastruktura turystyczna5. Ochrona przyrody

5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych, ogólnogeo-grafi cznych i własnych obserwacji tereno-wych, podróż wzdłuż wybranej trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe

77) Czym wyróżnia się powiat i gmina mojego zamieszkania(1 godz.)

1. Położenie geografi czne2. Cechy środowiska przyrod-

niczego3. Warunki i specjalizacja pro-

dukcji przemysłowej i rolnej4. Walory turystyczne5. Perspektywy rozwoju gospo-

darczego

Redaktorzy: Magdalena Fijałkowska-Kukulak, Ryszard Przybył

Redaktor techniczny: Elżbieta Czechak

Skład i łamanie: Michał Pilecki

Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.Warszawa – Łódź 2009

ISBN 978-83-262-0427-2

nowa nasza planeta - PWN Wydawnictwo...

Documents

Transcript of nowa nasza planeta - PWN Wydawnictwo...