AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

1

NNAUKA O AUKA O PPRZEDSIĘBIORSTWIERZEDSIĘBIORSTWIE

TEMAT: Istota funkcjonowania TEMAT: Istota funkcjonowania przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa

dr inż. Andrzej KIJdr inż. Andrzej KIJ

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

TEMATYKA WYKŁADUTEMATYKA WYKŁADU

Przedsiębiorstwo jako przedmiot naukowego poznania

Podstawy wykształcenia się nauki o przedsiębiorstwie na gruncie ekonomii

Przedsiębiorstwo a ewolucja nauk o zarządzaniu

Współczesne koncepcje zarządzania zmianami w przedsiębiorstwie

Tendencje i perspektywy rozwoju nauki o przedsiębiorstwie

2

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJPODSTAWY DEFINIOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWAPODSTAWY DEFINIOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWAInterdyscyplinarny charakter badanego obiektuInterdyscyplinarny charakter badanego obiektu

Przedsiębiorstwo to ZŁOŻONY UKŁAD, na którego funkcjonowanie wpływają różne rodzajowo czynniki

NAUKOWE POZNANIE PRZEDSIĘBIORSTWA - wymaga jego zbadania z różnych punktów widzenia uznanych za istotne

Niezbędne jest zatem konstruowanie stosownych MODELI PRZEDSIĘBIORSTWA - właściwych danej płaszczyźnie analizy

Poszczególne modele przedsiębiorstwa funkcjonują na gruncie różnych DYSCYPLIN NAUKOWYCH

8

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

DEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWADEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWAModele przedsiębiorstwa (I)Modele przedsiębiorstwa (I)

1. MODEL EKONOMICZNY (Teoria ekonomii)

przedsiębiorstwo to byt ekonomiczny opisywany w kategoriach efektywności użycia zasobów - różnicy między efektami i nakładami

różnice w podejściu do przedsiębiorstwa na gruncie poszczególnych kierunków i prądów w ekonomii - ekonomia klasyczna, ujęcie szumpeterowskie, (neo)instytucjonalne i in.

2. MODEL FINANSOWY(Analiza finansowa przedsiębiorstwa)

przedsiębiorstwo to system zasobów o określonej wartości, przekształcanych w strumienie finansowe

kapitał przedsiębiorstwa traktowany jest jako wartość, a nie jako zestaw materialnych czynników produkcji

cel firmy - maksymalizacja jej wartości w dłuższym okresie czasu

9

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJDEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWADEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWAModele przedsiębiorstwa (II)Modele przedsiębiorstwa (II)

3. MODEL PRODUKCYJNY -Technologiczny (Nauki techniczne)

przedsiębiorstwo to układ techniczny przetwarzający energię i materię w produkt o założonych parametrach użytkowych

przedsiębiorstwo nie wytwarza wartości dodanej lecz musi najpierw wyprodukować dobra lub usługi

4. MODEL ORGANIZACYJNY (Organizacja i zarządzanie)

przedsiębiorstwo to jednostka zorganizowana - szczególny przypadek instytucji podlegającej zasadom racjonalnej organizacji

występują PROCESY DECYZYJNE - kluczowa przesłanka uznania modelu organizacyjnego za wiodący w formułowaniu interdyscyplinarnych podstaw nauki o przedsiębiorstwie

10

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJDEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWADEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWAModele przedsiębiorstwa (III)Modele przedsiębiorstwa (III)

5. MODEL CYBERNETYCZNY (Cybernetyka, logistyka)

przedsiębiorstwo to układ złożony, podobny do żywego organizmu, kierujący się kryterium najdłuższego zachowania przy życiu

traktowane jako system względnie odosobniony w otoczeniu, posiadający szereg wewnętrznych, oddziaływujących na siebie podsystemów

6. MODEL SOCJOPSYCHOLOGICZNY - Behawioralny (Socjologia, psychologia)

przedsiębiorstwo to system społeczny - jednostki, grupy, ich zachowania, motywacje, wzajemne relacje itp.

głównym aktywem przedsiębiorstwa są LUDZIE

11

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJDEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWADEFINIOWANIE PRZEDSIĘBIORSTWAModele przedsiębiorstwa (IV)Modele przedsiębiorstwa (IV)

7. MODEL PRAWNY (Prawo cywilne, prawo handlowe)

przedsiębiorstwo to szczególny podmiot praw i obowiązków

forma i ustrój przedsiębiorstwa są zawsze określone w danym systemie prawnym

8. MODEL (ASPEKT) ETYCZNY (Etyka biznesu, socjologia kultury)

analiza zachowań w przedsiębiorstwie pod kątem obowiązujących w społeczeństwie norm moralnych i wzorców akceptowanych zachowań

12

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (I)ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (I)

Atrybuty przedsiębiorstwa to jego stałe specyficzne cechy odróżniające przedsiębiorstwo od innych jednostek

1. Przedsiębiorstwo jest powołane do prowadzenia działalności w sposób trwały (przez dłuższy czas)

2. Służy otoczeniu - dynamiczny, otwarty system, nastawiony na uczenie się

3. Wymienia produkty z otoczeniem w drodze transakcji kupna –sprzedaży

4. Posiada pochodzące od właściciela(i) zasoby kapitałowe (dobra materialne oraz wartości niematerialne i prawne), a także nazwę i reputację firmy (goodwill)

14

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (II)ATRYBUTY WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA (II)

5. Posiada samodzielność decyzyjną (zasada autonomii przedsiębiorstwa), prowadząc działalność w ramach obowiązujących norm prawnych

6. Koszty i podatki pokrywa uzyskiwanymi przychodami (zasada równowagi finansowej, samofinansowanie), wykazując stan majątkowy i wyniki finansowe w stosownych dokumentach (bilans, rachunek zysków i strat)

7. Dąży do uzyskania ze swej działalności określonych korzyści - maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału

8. Prowadzi działalność na swoje ryzyko - liczy się z możliwością strat

15

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJELEMENTY TYPOLOGII PRZEDSIĘBIORSTWELEMENTY TYPOLOGII PRZEDSIĘBIORSTWPodstawy wyodrębnienia (I)Podstawy wyodrębnienia (I)

Szeroki zestaw szczegółowych kryteriów klasyfikacji przedsiębiorstw – wielkość, zakres, przedmiot, rodzaj działalności, lokalizacja itp.

Formy prowadzenia działalności gospodarczej wynikają przede wszystkim z obowiązującego systemu prawnego

Formy te są swoistymi wzorcami prawno-organizacyjnymi określającymi w szczególności

- wymagania założycielskie- strukturę władzy- odpowiedzialność w przedsiębiorstwie

Wyższy stopień zróżnicowania form prawno-organizacyjnych (indywidualizacji rozwiązań) świadczy o elastyczności systemu i jego zorientowaniu na rozwój przedsiębiorstw

W formach prawno-organizacyjnych odzwierciedla się w szczególności WŁASNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA

16

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

ZARZĄDZANIE JAKO PROCES DECYZYJNYZARZĄDZANIE JAKO PROCES DECYZYJNY

Zestaw działań skierowanych na zasoby i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji (przedsiębiorstwa)

w sposób sprawny i skuteczny

26

PLANOWANIE ORGANIZOWANIE

PRZEWODZENIE(kierowanie ludźmi)

KONTROLOWANIE

NAKŁADY z otoczenia

zasoby ludzkiezasoby finansowezasoby fizyczne

zasobyinformacyjne

CELEosiągnięte

sprawnieskutecznie

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

PODSTAWY PODMIOTOWOŚCI WSPÓŁCZESNEGO PODSTAWY PODMIOTOWOŚCI WSPÓŁCZESNEGO PRZEDSIĘBIORSTWA W PROCESIE ZARZĄDZANIAPRZEDSIĘBIORSTWA W PROCESIE ZARZĄDZANIA

WYODRĘBNIENIE EKONOMICZNE◦ wyodrębnienie własnościowe◦ wyodrębnienie przedmiotowe i przestrzenne◦ wyodrębnienie rynkowe◦ wyodrębnienie finansowe

WYODRĘBNIENIE TECHNICZNO-ORGANIZACYJNE

WYODRĘBNIENIE SOCJOLOGICZNE (aspekt społeczny)

WYODRĘBNIENIE PRAWNE◦ aspekt rynkowy◦ aspekt organizacyjny

27

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJCYKL ŻYCIA PRZEDSIĘBIORSTWACYKL ŻYCIA PRZEDSIĘBIORSTWA (II) (II)Wzrost i rozwój a wielkość przedsiębiorstwaWzrost i rozwój a wielkość przedsiębiorstwa

29

WIE

LK

OŚ

Ć P

RZ

ED

SIĘ

BIO

RS

TW

A

Małe

Duże

ETAP ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA

Etap Etap Etap Etap

przedsiębiorcy wspólnoty formalizacji przekształcenia

Kreatywność

Wytyczenie kierunku

Potrzeba delegacji uprawnień i kontroli

Potrzeba przywództwa

Dodanie wewnętrznych systemów

Potrzeba walki z biurokracją

Rozwój pracy zespołowej

Potrzeba rewitalizacji

Nadanie kierunku, odrodzenie

Kontynuacja dojrzałości

Schyłek

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJPRODUKCJA-definicjaPRODUKCJA-definicja

Jest to użytkowanie różnego rodzaju surowców, materiałów, wyposażenia technicznego oraz usług dla wytwarzania produktów zaspakajających potrzeby i wymagania nabywców. [1]

Koncepcja produkcji (w orientacji przedsiębiorstwa na rynek) jest jedną z najstarszych. Według tej koncepcji konsumenci będą faworyzować te produkty, które są szeroko dostępne i mają niską cenę. Kierownicy organizacji zorientowanych na produkcję, koncentrują się na osiągnięciu wysokiej wydajności produkcji i szerokiej dystrybucji. [2]

[1] Tadeusz Sztucki, Encyklopedia marketingu, Agencja Wydawnicza „Placet”, Warszawa 1998

[2] Philip Kotler, Marketing, Warszawa, 1994

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

PRODUKCJA- filozofiaPRODUKCJA- filozofia

IN PUT OUT PUT

PROCESY ZASILANIA

PROCESY DYSTRYBUCJI

PROCESY

PRODUKCJI

PRODUKCJA- filozofia, procesyPRODUKCJA- filozofia, procesy

PROCES zestaw wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących

działań, które przekształcają wejście w wyjście

procesWEJŚCIE WYJŚCIE

działanie - operacja, podproces, transformacja;

wejście - stan początkowy, przedmiot transformacji;

wyjście - stan końcowy, skutek transformacji.

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJAKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

Produkcja – procesy (logistyczne)Produkcja – procesy (logistyczne)

Pojęcie procesu nie jest jednoznaczne. Inne znaczenia ma dla przedstawicieli

różnych dyscyplin naukowych

Cechą wspólną różnych interpretacji jest następstwo pewnych zdarzeń i do niego się odwołujemy przy formułowaniu definicji procesu

– procesu biznesowego

PROCES PROCES to sekwencja lub częściowoto sekwencja lub częściowouporządkowany zbiór powiązanych uporządkowany zbiór powiązanych ze sobą działań zintegrowanych przez:ze sobą działań zintegrowanych przez:• czas,czas,• koszty,koszty,• łączną ocenę wykonaniałączną ocenę wykonaniai realizowanych, aby osiągnąći realizowanych, aby osiągnąćokreślony cel organizacji.określony cel organizacji.

Q

P

Popyt rynkowy – agregacja krzywych popytu

D1 D2

p1

p2

q1 q2

Q

P

Popyt rynkowy – agregacja krzywych popytu

D1 D2

D1 +D2

p1

p2

q1 q2 q1+q2

Agregacja krzywych popytu: przykład

Mamy dwie liniowe krzywe popytu:

Zagregowana krzywa popytu wynosi:

q1(p) = 10-5p

q2(p) = 25-5p

Q= 25-5p dla p(2; 5>

35-10p dla p<0; 2>

Podaż rynkowa – agregacja krzywych podaży

Q

P S1 S2

p1

p2

Podaż rynkowa – agregacja krzywych podaży

Q

P S1 S2 S1 + S2

p1

p2

S2(p1)

D(p)

S(p)

q*

Równowaga rynkowa

Q

p*

PRównowaga:D(p*)=S(p*)

W równowadze ilość którą konsumenci chcą

kupić po danej cenie jest równa ilości, którą

producenci chcą, po

danej cenie, dostarczyć.

Odwrócone krzywe popytu i podaży

q*Q

p*

PRównowaga:

)()( 11 qSqD

)(1 qD

)(1 qS

Chociaż na rynku konkurencyjnym cena

rynkowa jest niezależna od działań każdego

pojedynczego podmiotu, to działania wszystkich

podmiotów razem określają cenę rynkową.

Przykład algebraiczny (1)

Przyjmijmy liniowe krzywe popytu i podaży:

D(p) = a – bp S(p) = c + dp

Jakie są optymalne p* i q*?

Przyrównujemy:

D(p) = a – bp = c + dp = S(p)

Otrzymujemy:

Ilość w stanie równowagi:

bd

cap

*

db

bcadbpapDq

**)(*

Przykład algebraiczny (2)

Cenę i ilość równowagi możemy także znaleźć wykorzystując funkcje odwrotne do funkcji popytu i podaży.

d

cqqPqS

b

qaqPqD

S

D

)()(

)()(

1

1

Przyrównujemy:

)()( qPd

cq

b

qaqP SD

Otrzymujemy:

db

bcadq

*

bd

cap

*

Cena powyżej ceny równowagi: nadwyżka podaży

D

S

p0

qSqD

Nadwyżka

p*

P

p0 > p*

q*

D

S

qSqD

Niedobór

Cena poniżej ceny równowagi: nadwyżka popytu

P

p2

q*

p2 < p*

p*

Wzrost podaży

S’S

D

p2

q2q*

P*

q1

Spadek ceny równowagiWzrost ilości

w równowadze

Wzrost popytu

D’S

D

q2

p2

q*

p*

q1

Wzrost ceny równowagi

Wzrost ilościw równowadze

D’S’S

p1

q1

D

p*

q*

Wzrost popytu i podaży

Kierunek zmian ceny

równowagi nie jest jednoznaczny

Wzrost ilościw równowadze

S’’

p2

q2

Gdy krzywa podaży jest sztywna (niezależna od ceny): podaż doskonale nieelastyczna.

Gdy krzywa podaży jest wyjątkowo wrażliwa na cenę (konkurencja doskonała w długim okresie): podaż

doskonale elastyczna.

Przypadki szczególne

Przypadek szczególny nr 1: sztywna podaż

DS

q*=c

p*

W równowadze Ilość jest określona przez podaż a cena

przez popyt

Przypadek szczególny nr 1: wzrost popytu

DS

D’

q*=c

p0

p1

Przypadek szczególny nr 1: wzrost podaży

DS S’

q0 q1

p0

p1

Przypadek szczególny nr 2: podaż doskonale elastyczna

D

S

q*

p*

W równowadze ilość jest

określona przez popyt a cena przez podaż.

Przypadek szczególny nr 2: wzrost popytu

D

S

q0

p*

D’

q1

Przypadek szczególny nr 2: wzrost podaży

D

S

q0

p0

q1

S’p1

W sytuacji gdy nie ma dyskryminacji, wszyscy konsumenci płacą jednakową cenę: p*, i jednocześnie wszyscy producenci otrzymują za swoje towary tą samą cenę: p*.

Nadwyżka konsumenta wskazuje na korzyść z konsumowania n jednostek dobra minus wydatki na to dobro. Jest to różnica pomiędzy maksymalną ceną jaką konsument jest skłonny zapłacić za daną jednostkę dobra a ceną faktyczną, tzn. zapłaconą.

Analogicznie, nadwyżka producenta jest różnicą pomiędzy minimalną sumą, za jaką producent jest skłonny sprzedać n jednostek a sumą faktyczną.

Nadwyżka producentów i konsumentów

Q

P

S

D

Nadwyżka konsumentów

Nadwyżka producentów

Nadwyżka konsumenta i producenta: doskonała konkurencja

Q*

P*

Suma nadwyżek konsumenta wyraża nadwyżkę konsumentów.

Suma nadwyżek producenta wyraża

nadwyżkę producentów.

78

Przedsiębiorstwo jest podstawowym podmiotem gospodarki rynkowej. Kreuje ono zarówno podaż jak i popyt (na czynniki produkcji, materiały maszyny, pracę).

Własność prywatna - konkretne osoby rozporządzają przedsiębiorstwami decydując o ich działaniu, mogąc je sprzedać, ponosząc odpowiedzialność za efekty pracy.

Własność kolektywna - oznacza przekazanie praw do dysponowania przedsiębiorstwem grupie osób gospodarujących wspólnie. W przypadku przedsiębiorstw państwowych grupą tą jest całe społeczeństwo, a reprezentantem administracja państwowa

79

Cele działalności Cele działalności przedsiębiorstwaprzedsiębiorstwa

Z ekonomicznego punktu widzenia celem działalności przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku.

Zysk jest to różnica utargu całkowitego i kosztu całkowitego.

Utarg całkowity jest to wartość dóbr sprzedanych przez przedsiębiorstwo w pewnym okresie.

Koszt całkowity jest to suma wartości czynników produkcji zużytych w analizowanym okresie.

Dywidenda - część zysku netto (po opodatkowaniu podatkiem dochodowym) spółki kapitałowej przeznaczona do podziału pomiędzy akcjonariuszy lub udziałowców.

W ustalaniu wielkości zysku wygospodarowanego w pewnym okresie pomagają dokumenty finansowe przedsiębiorstwa, z których najważniejsze to rachunek wyników (ang. net income statement) i bilans (ang. balance sheet).

Krzywa możliwości Krzywa możliwości produkcyjnychprodukcyjnychZbiór kombinacji różnych wielkości

produkcji dwóch dóbr, przy których przedsiębiorstwo lub kraj w pełni wykorzystuje posiadane zasoby

Krzywa możliwości Krzywa możliwości produkcyjnychprodukcyjnych

Dobro y

Dobro x

A

B

Czynniki przesuwające Czynniki przesuwające krzywą możliwości krzywą możliwości produkcyjnychprodukcyjnych

- Zmiana wielkości zasobów- Technologia- Specjalizacja pracy- Efekty skali- Handel (wymiana zasobów)

Kształty krzywej Kształty krzywej dochodowościdochodowości

2.1.y

x

A

B

y

x

A

B

Ilość jednego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby zwiększyć produkcje drugiego dobra rośnie wraz ze wzrostem produkcji

Ilość jednego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby zwiększyć produkcje drugiego dobra jest stała wraz ze wzrostem produkcji

84

Utargi Utargi

Utarg całkowity (ang. total revenue - TR) jest to iloczyn liczby sprzedanych jednostek dobra, Q, i ceny, P (TR=P*Q).

Popyt i utarg całkowity przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego

85

Jeśli warunkiem zwiększenia sprzedaży jest obniżenie ceny, rynek jest rynkiem konkurencji niedoskonałej. Od pewnej wielkości sprzedaży dalsze obniżanie ceny powoduje zmniejszenie utargu (rys. b).

Popyt i utarg całkowity przedsiębiorstwa na rynku konkurencji niedoskonałej

86

Koszty i funkcja produkcjiKoszty i funkcja produkcji

Koszt całkowity (ang. Total Cost-TC) jest to wartość zużytych czynników produkcji.

O poziomie kosztu całkowitego decyduje metoda produkcji i ceny czynników.

Metodę produkcji danej ilości dobra będziemy nazywali technicznie nieefektywną, jeśli wymaga ona zużycia większej ilości przynajmniej jednego czynnika produkcji i nie mniejszej ilości każdego innego czynnika, niż inne metody.

Funkcja produkcji przyporządkowuje technicznie efektywne metody wytwarzania poszczególnym wielkościom produkcji.

87

Przykład funkcji produkcjiPrzykład funkcji produkcji

NK – nakład kapitałuNP – nakład pracyKK- koszt kapitałuKP – Koszt pracyTC – Koszt całkowity

Na przykład, dla drugiej metody wytworzenia 15 jednostek dobra stosunek liczby zużytych jednostek kapitału i pracy wynosi 2:6 = 1/3, a dla metody pierwszej 4:4 = 1. Oznacza to, że metoda pierwsza jest trzy razy bardziej kapitałochłonna od drugiej

88

Koszt całkowity produkcjiKoszt całkowity produkcji

Punkty A, B, C odpowiadają ekonomicznie efektywnym metodom produkcji kolejno: 15,16 i 30 jednostek dobra.

89

Znając koszt całkowity produkcji różnych ilości produktu, możemy ustalić koszt krańcowy i koszt przeciętny odpowiadający kolejnym jednostkom produkcji.

Koszt krańcowy (ang. marginal cost - MC) jest to zmiana kosztu całkowitego, TC, spowodowana zwiększeniem się produkcji o jednostkę.

Koszt przeciętny (ang. average cost - AC) jest to część kosztu całkowitego, TC, przypadająca na jednostkę produktu.

90

Koszty stałe i zmienne w Koszty stałe i zmienne w krótkim okresiekrótkim okresie

Koszty stale się nie zmieniają, niezależnie od wielkości produkcji. Koszty zmienne są tym większe, im przedsiębiorstwo więcej wytwarza. Koszty stałe plus koszty zmienne równają się kosztom całkowitym

(FC+VC=TC) FC – ang. fixed costsVC – ang. variable costs

91

Prawo malejących Prawo malejących przychodówprzychodów

W krótkim okresie prawo malejących przychodów powoduje, że w miarę zwiększania nakładów zmiennego czynnika produkcji od pewnego momentu wielkość produkcji rośnie coraz wolniej.