Krzysztof BierwiaczonekTomasz Nawrocki

Instytut Socjologii Uniwersytet Śląski w Katowicach

Społeczne preferencje w użytkowaniu przestrzeni.

Parki i malle jako przestrzenie konsumpcji w miastach górnośląskich

KonferencjaOd miasta do metropolii – drogi rozwoju Europy

Katowice 18-19.11.2010

Podstawowe informacje o badaniach

• Przestrzeń publiczna miast śląskich. Przypadek Katowic i Gliwic – lata 2009-2010 (Krzysztof Bierwiaczonek, Barbara Lewicka, Tomasz Nawrocki, badania o charakterze jakościowym i ilościowym – n-500, badania finansowane z grantu MNiSW: N N116 230736)

• Społeczna percepcja przestrzeni publicznej Tychów – 2009 rok (Krzysztof Bierwiaczonek, Barbara Lewicka, Karolina Wojtasik, badania ilościowe, n-978. Badania zrealizowane na zlecenie Pracowni Planowania Przestrzennego i Architektury w Tychach)

Przestrzeń publiczna

użyteczna metafora, trudna do konceptualizacji

Przestrzeń publiczna inspiracje:

Sharon Zukin – koncepcja ram przestrzeni publicznej

Anna Giza-Poleszczuk, Mirosława Marody – przestrzeń publiczna jako element sfery publicznej

Lyn Lofland – odróżnienie public space od public realm

Koncepcja przestrzeni publicznej Sharon Zukin

Przestrzeń publiczna jest ściśle związana z miejską kulturą traktowaną jako podstawa gospodarki miasta

Kto zajmuje przestrzeń publiczną zależy zwykle od uzgodnienia trzech kwestii:

1.fizycznego bezpieczeństwa;2.kulturowej tożsamości;3.oraz istniejącej społeczności oraz zbiorowości

terytorialnej.

„Oprawa” przestrzeni publicznej Sharon Zukin

Przestrzeń publiczna

Lokalny-globalny wizerunek miasta

Publiczne-prywatne instytucje

Homogeniczność-zróżnicowanie

Tożsamość kulturowa

Bezpieczeństwo

Zbiorowość terytorialna

Społeczność

Interakcje społeczne Wyobrażenia przestrzeni

Anna Giza-Poleszczuk, Mirosława Marody

Przestrzeń publiczna: może pozwalać na upublicznianie i uwspólnianie uczuć, wiedzy oraz intencji działania jeżeli jest:

dostępna, zorganizowana i pozwala na czynienie czegoś wiadomym

innym uczestnikom

Public space vs public realm

Public realm = urban public space public space Przestrzeń publiczna (public realm) - jest złożona z tych

przestrzeni miejskich w których współobecne jednostki – użytkownicy przestrzeni - traktowane są jako nieznane lub znane jedynie kategorialnie (znane jako przedstawiciele jakiś kategorii społecznych). Przestrzeń publiczna jest formą przestrzeni społecznej odróżniającej się od przestrzeni prywatnej i jej pełnowymiarowe istnienie jest tym co wyróżnia miasto od innych form osadniczych (Lofland, The public realm. Exploring the city’s

quintessential social territory, London 2007, s. 9).

„Remember, if there are no people in the spaces, there can

be no realms” (Lyn Lofland, The public realm. Exploring the city’s quintessential social territory, London 2007, s. 150)

Deklarowana częstotliwość przebywania w wybranych przestrzeniach publicznych w Gliwicach, Katowicach i Tychach w % (pominięto braki odpowiedzi)

Miasto Miejsce Deklarowana częstotliwość przebywania w podanych miejscach

Co najmniej raz w

tygodniu

Co najmniej raz w miesiącu

Kilka razy w roku

Raz w roku lub rzadziej

W ogóle nie bywam

Gliw

ice (n-250)

Rynek 45,6 28,4 16,8 8,0 0,4

Ul. Zwycięstwa 56,4 25,2 12,4 4,8 0,4

C.H.Forum 18,8 42,8 19,2 5,2 13,2

Park Chopina 8,0 25,6 25,2 23,6 16,8

Katow

ice (n-250)

Rynek 44,4 30,4 18,0 6,8 0,4

Ul 3 Maja 47,6 27,6 17,6 6,8 0,4

C.H. SCC 16,4 32,4 22,8 11,2 16,4

Park Kościuszki 5,2 14,4 30,0 26,8 23,6

Tychy (n-984)

Rynek w Starych Tychach

31,0 26,9 27,9 13,4 ------

Ul. Grota Roweckiego 62,0 23,2 8,1 4,6 -------

C.H. City Point 28,9 32,8 14,7 14,8 -------

Park Miejski 21,1 22,9 30,1 22,4 -------

Deklarowany cel przebywania w wybranych miejscach (w%)Centra handlowe parki

Forum (n-186)

SCC (n-204) Chopina (Gliwice) (n-

182)

Kościuszki (Katowice)

(n-169)

Miejski (Tychy) (n-

782)

spacery

2,2 3,4 70,3 58 65,0

zakupy

96,2 93,6 0 0 0,6

Przebywanie w kawiarniach/restauracjach

1,1 8,8 0 1,2 0,1

Wyjście do kina 20,4 15,2 0 0 0

Spotkanie ze znajomymi

2,2 8,3 8,2 8,3 8,4

Aktywność sportowo-rekreacyjna

0 0,5 13,2 40,2 24,2

Przechodzę tamtędy

0,5 2,5 7,7 3,0 6,4

Udział w imprezach na wolnym powietrzu

-------- -------- 2,7 7,7 20,8

inne 4,3 9,8 15,9 1,8 3,5

Deklaracje respondentów pokazują jedynie część prawdy o celu przebywania w przestrzeni

Miejsce, w które udałby się Pan/ udałaby się Pani na weekendowy spacer ze znajomymi (w%)

Gliwice (n-250) Katowice (n-250)

Rynek 13,6 0,0

Główne ulice miasta

2,8 2,4

Centrum handlowe 2,8 2,4

Park 56,8 85,2

Gdzie indziej 16,4 7,2

W ogóle nie poszedłbym/poszła

bym na spacer

7,2 2,4

Brak odpowiedzi 0,4 0,4

Parki i ich mallowe imitacje „W przestrzeni miejskiej

elementy naturalne – drzewa, woda, zieleń – jest wysoko wartościowania przez użytkowników miejsc publicznych” (Carr i in)

Stąd też zieleń i fontanny także w centrach handlowych

Park jako przestrzeń egalitarna

Żeby w pełni korzystać z przestrzeni parku nie trzeba posiadać środków finansowych

Centra handlowe preferują konsumentów, a nie spacerowiczów

Dochód na osobę w rodzinie a ulubione miejsce spędzania czasu wolnego w Tychach

Dobra przestrzeń publiczna powinna być

• Estetyczna• Bezpieczna• Charakterystyczna (znacząca) • Przyciągająca (zachęcająca do interakcji)

• O egzemplifikację takich miejsc zapytano mieszkańców Katowic i Gliwic

4 x naj... W Gliwicach i KatowicachNajładniejsze Najbezpieczniejsze

Gliwice Katowice Gliwice Katowice

Rynek –37,6% Rondo i otoczenie -13,6%

Rynek – 36,8% Rynek – 18,4%

Park Chopina – 17,6%

Nie ma takich miejsc – 10,4%

Ul.Zwycięstwa – 11,6%

Nie ma takich miejsc – 10,4%

Stare Miasto – 7,6%

Ul. Mariacka – 6,8%

C.H.Forum – 6,4%

Ul.Stawowa – 6,4%

Centrum – 6,4%

4 x naj... W Gliwicach i KatowicachNajbardziej charakterystyczne Najbardziej przyciągające

Gliwice Katowice Gliwice Katowice

Rynek –52,2% Spodek – 48% Rynek – 47,6% C.H. Silesia City Center – 28,4%

Ul. Zwycięstwa – 14%

Rynek – 7,2% C.H.Forum – 15,2%

Ul. 3 Maja – 14,4%

Radiostacja – 11,6%

Dworzec kolejowy – 6,8%

Ul. Zwycięstwa– 6,8%

Spodek – 11,6%

Gliwickie naj... przestrzenie publiczne

Fot. Łukasz Malina; www.mmsilesia.pl

Katowickie naj... przestrzenie publiczne

Czy centra handlowe przejmują funkcje przestrzeni publicznych

śląskich miast?

Gliwice CH Forum

Katowice Silesia City Center

Pytamy mieszkańców wprost …SCC/Forum przejęło funkcje centrum miasta

Katowice Gliwice

Zdecydowanie się zgadzam 15,2% 8,8 %

Raczej się zgadzam 34,4% 15,2%

Raczej się nie zgadzam 20,0% 21,6%

Zdecydowanie się nie zgadzam 14,0% 35,6%

Nie mam zdania 16,4% 18,8%

Lubię przebywać w centrum miasta/w mallu….

Lubię przebywać w centrum miasta

Lubię przebywać w centrum handlowym

Katowice Gliwice Katowice/SCC Gliwice/Forum

Zdecydowanie się zgadzam

16,8 % 37,2 % 13,6 % 14,4 %

Raczej się zgadzam

30,4 % 38,4 % 26,0 % 27, 2%

Raczej się nie zgadzam

34,0 % 14,0 % 21,2 % 23,2 %

Zdecydowanie się nie zgadzam

14,4 % 8,0 % 26,4 % 22,4 %

Nie mam zdania

4,4% 2, 4 % 12,8 % 12,8 %

Centrum miasta/mall oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu

Centrum miasta oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu

Mall oferuje wiele interesujących sposobów spędzania wolnego czasu

Katowice Gliwice Katowice/SCC Gliwice/Forum

Zdecydowanie się zgadzam

6,4 % 14,0 % 10,0 % 10,0 %

Raczej się zgadzam

24,4 % 39,2 % 32,5% 25,6 %

Raczej się nie zgadzam

38,0 % 25,2 % 26,5 % 20,4 %

Zdecydowanie się nie zgadzam

23,2 % 11,6 % 17,7 % 23,2 %

Nie mam zdania

7,6 % 10,0 % 12,9 % 20,8 %

Brak odpowiedzi

0,4% 0,0% 0,4 % 0,0 %

Odsetek osób (spośród bywających w CH) zgadzających się i zdecydowanie zgadzających się ze stwierdzeniem:

Katowice Gliwice

Dużo osób przychodzi do CH spędzać tam czas wolny 88,1% 86,5%

Dużo osób przychodzi do CH pokazać swój styl bycia 66,6% 54,6%

Galerie handlowe to najlepsze miejsce do spędzania czasu w mieście

40,6% 13,4%

Galerie handlowe to najlepsze miejsce do spotkań ze znajomymi w moim mieście

14,1% 13,0%

Galerie handlowe są najatrakcyjniejszym miejscem w mieście

26,0 % 19,4 %

Galerie handlowe to najlepsze miejsce do robienia zakupów w moim mieście.

63,9 % 62,0 %

Czy w mieście powinno powstać więcej centrów handlowych?

Katowice Gliwice

Zdecydowanie się zgadzam 7,6 % 6,0 %

Raczej się zgadzam 4,0 % 10,4 %

Raczej się nie zgadzam 26,4 % 19,6 %

Zdecydowanie się nie zgadzam 56,4 % 50,4 %

Nie mam zdania 5,6 % 13,8 %

Miejski salon

Świat lansu, świat współczesnych flaneurówNie tylko dla młodych ludzi

Wnioskibadania pozwoliły na sformułowanie kilku

wniosków dotyczących sposobu postrzegania przestrzeni publicznych miast śląskich, które przedstawiliśmy

prezentując poszczególne partie wyników. Pozwalają też na sformułowanie kilku

wniosków ogólniejszych

próba uogólnienia:1/ w przestrzeni miast śląskich dostrzec można

typowe zjawiska, które zachodzą w przestrzeniach publicznych miast świata zachodniego (np. prywatyzacja, militaryzacja, hipermarketyzacja, rewitalizacja)

2/ skutki ich zależą od: strategii przyjętej przez władze lokalne (Rybnik –

Gliwice – Tychy - Katowice) oraz mechanizmów długiego trwania przestrzeni

publicznych (problemy Katowic)

3/centra handlowe (szczególnie te wyższych generacji) stają się ważną przestrzenią publiczną w sensie społecznym (public realm). Spełniają wiele (choć nie wszystkie) cechy przestrzeni publicznej: są bezpieczne, przyciągające, pozwalają na czynienie czegoś wiadomym innym uczestnikom i oferują wiele sposobów spędzania czasu wolnego

4/ przejmowanie funkcji centrum miasta przez centra handlowe wyższych generacji (tzw. malle) zależy od funkcjonowania przestrzeni publicznych w centrum miasta (Katowice vs. Gliwice)

5/parki to bardzo istotne przestrzenie publiczne komplementarne wobec centrów miast i centrów handlowych. Trzeba jednak wzmocnić ich funkcje związana z aktywnym zaangażowaniem.

6/ procesy prywatyzacji przestrzeni publicznych prowadzą do ich eksluzywności (wykluczania pewnych kategorii społecznych) - i utraty ich publicznego znaczenia

Dziękujemy za uwagę!krzysztof.bierwiaczonek@us.edu.pl

tomasz.nawrocki@us.edu.pl

Katowice – akcja „odpędzania deszczu” (maj 2010)