Uniwersytet ŚląskiWydział Prawa i Administracji

Socjologia

„Opracowanie zagadnień egzaminacyjnych”

Kamil Majewski

Katowice 2008

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Wykaz zagadnień egzaminacyjnych:

1. Definicja socjologii i jej przedmiot.

2. Podział socjologii (socjologia ogólna i szczegółowa).

3. Funkcje socjologii.

4. Tak zwana socjologia praktyczna.

5. Etapy rozwoju socjologii, podstawowe kierunki.

6. Pojęcie osobowości społecznej, elementy składowe.

7. Jaźń.

8. Rola społeczna.

9. Kształtowanie się więzi społecznej – ogólna charakterystyka.

10. Styczności.

11. Stosunki i zależności społeczne.

12. Instytucje społeczne.

13. Kontrola społeczna

14. Zbiór, kategoria społeczna, zbiorowości społeczne.

15. Rodzaje zbiorowości społecznych.

16. Grupa.

17. Typologie grup

18. Zbiorowości lokalne.

19. Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań.

20. Socjologiczna problematyka rodziny.

21. Pojęcie procesów społecznych, rodzaje.

22. Ruchliwość społeczna.

23. Konflikty społeczne.

24. Rozwój społeczny i jego czynniki.

25. Metodologiczna problematyka uprawiania socjologii.

26. Podstawowe zasady prowadzenia badań socjologicznych.

27. Ogólna charakterystyka technik badawczych stosowanych w socjologii.

28. Obserwacja.

29. Ankieta i wywiad.

30. Badanie materiałów urzędowych.

31. Badanie biograficzne.

32. Eksperyment w socjologii.

33. Badania sondażowe.

34. Statystyka w badaniach socjologicznych.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

1. DEFINICJA SOCJOLOGII I JEJ PRZEDMIOT

Socjologia - nauka o strukturze i prawach rozwoju społeczeństwa; jest nauką całościową, badającą prawa współzależności między różnymi dziedzinami życia społecznego i uogólniającą wszelkie aspekty wiedzy o społeczeństwie.

Jan Szczepański:

„socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.

Ludwik Gumplowicz:

„socjologia to nauka o grupach społecznych”.

Georg Simmel:

„nauka o stale powtarzających się formach życia społecznego”.

Zygmunt Bauman

„socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”.

Szkoła E. Durkheima

Socjologia jest nauką o faktach społecznych. Faktem społecznym jest wszelki sposób działania, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu zewnętrznego. Może to być np moralność, prawo, moda...

Przedmiotem socjologii są:

1. Społeczne uwarunkowania człowieka (jego cech, zachowań) cechy osobowości społecznej człowieka.2. Społeczne działania (oddziaływania) ludzi:

stosunki społeczne pomiędzy ludźmi stosunki społeczne pomiędzy grupami, zbiorowościami stosunki społeczne wewnątrz nich konflikty, walka, współpraca, współdziałanie

3. Rozwój współżycia społecznego - procesy społeczne4. Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne)5. Formy współżycia (struktura społeczna)

2. PODZIAŁ SOCJOLOGII (SOCJOLOGIA OGÓLNA I SZCZEGÓŁOWA)

Ogólna (teoretyczna)

Szczegółowa (empiryczna)

Dostarcza socjologii szczegółowej i naukom pokrewnym teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych.

Rozwija cztery podstawowe teorie:

1. struktur społecznych – uogólniając wyniki badań wskazuje ogólne zasady i prawidłowości budowy grup i innych zbiorowości oraz ich wzajemne powiązania.

Bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną. Ma powiązania z socjologią ogólną, weryfikuje jej założenia teoretyczne w badaniach praktycznych wzbogacając ogólną teorię socjologiczną poprzez wyprowadzenie uogólnień. Socjologia szczegółowa dzieli się na tzw. subdyscypliny odpowiadające wybranym segmentom rzeczywistości społecznej. Subdyscypliny zaczęły kształtować się w końcu XIX wieku. Obecnie w Polsce istnieje ponad 30 (m.in. socjologia pracy i

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

2. zmian społecznych – uogólnia wyniki badań

nad zjawiskami i procesami przemian zachodzących w różnych zbiorowościach, opisuje przebieg procesów i wskazuje prawidłowości tworzenia się i rozpadu grup.

3. zachowania społecznego zbiorowości 4. zachowania społecznego jednostki

przemysłu, miasta, wsi i rolnictwa).

3. SPOŁECZNE FUNKCJE SOCJOLOGII.

Podstawowe funkcje społeczne:

1. humanistyczno – poznawcza – realizowana przez wzbogacenie wiedzy społeczeństwie i człowieku jako istocie psychospołecznej.

2. inżynieryjno – organizatorską – przejawia się w praktycznych działaniach, opierających się na wiedzy socjologicznej, mających na celu intencjonalną modyfikację zachowań

jednostek i zbiorowości.

A. Malewski – rozwijał teorię zachowań społecznych na gruncie polskiej socjologii.

Funkcje socjologii wg koncepcji Malewskiego:

1. diagnostyczna – polega na dostarczaniu praktykom wiedzy o sytuacji, w obrębiektórej zamierzają działać.

Badacz dostarcza wiedzy celem:

usunięcie niepożądanego stanu rzeczy oceny skuteczności określonej akcji zebrania danych ogólnych

2. ideologiczna – uwidocznia się wpływem na cele stawianym przez działające jednostki

Środki realizacji funkcji:

wprowadzenie do prac naukowych norm i ocen oraz terminów zabarwionych emocjonalnie, które służą do opisu faktów bądź wyrażenia wobec nich postaw emocjonalnych.

Plastyczne i sugestywne opisy badanych faktów, zjawisk, postaci historycznych, instytucji bądź kategorii zawodowych.

Powtarzanie odpowiednich twierdzeń w celu wywołania poczucia zagrożenia, niepewności, zniechęcenia lub dodania otuchy.

3. Prewidystyczna (prognostyczna) – polega na wykazaniu, że określone warunki wywołują odpowiednie następstwa.

Istotą funkcji prewidystycznej jest znajomość praw warunkowych. Aby ją stosować należy formułować swe prawa jasno i jednoznacznie. Prawa sprzeczne z rzeczywistością należy doskonalić podobnie jak doskonalona jest rzeczywistość.

A. Podgórecki – zwolennik behawioralnego traktowania socjologii, akcentuję praktyczną rolę socjologii.

Funkcje socjologii wg A. Podgóreckiego:

1. diagnostyczna – badacz śledząc określone zjawisko i procesy społeczne stara się określić czasowo – przestrzenny zasięg ich występowania i ustalić rządzące nimi prawidłowości.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 4

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

2. apologetyczna – badacz zbierając dane celowo pomija niektóre, aby zgromadzić tylko te z nich, które mogą stanowić empiryczną podstawę do wychwalania określonych celów, sytuacji itp.

3. demaskatorska – polega na wykrywaniu i ukazywaniu zakonspirowanych cech lub aspektów badanej rzeczywistości oraz ustalaniu faktycznych motywacji ludzkiej aktywności lub jej braku. Demaskowanie działań pozornych i instrumentalnych sposobów traktowania wartości.

4. teoretyczna – polega na konstruowaniu koncepcji i modeli teoretycznych niezbędnych do uporządkowania i wzajemnego powiązania danych empirycznych oraz do wyjaśnienia opisywanych zależności występujących w wielokierunkowych układach życia społecznego.

5. socjotechniczna – badacz wykorzystuje teorie socjologiczne do formułowania zaleceń podsuwanych praktykom profesjonalnie zajmujących się kształtowaniem i modyfikacją postaw i zachowań.

4. SOCJOLOGIA PRAKTYCZNA

Socjologia praktyczna - to wiedza nienaukowa funkcjonująca w społeczeństwie, a dotycząca zagadnień tych kwestii, procesów, zjawisk, którymi socjologia jako nauka naukowo się zajmuje. czyli to taka wiedza (nienaukowa), którą ma każdy z nas (z różnych źródeł)

Błędy w stosowaniu socjologii praktycznej:

używanie języka potocznego w naukach społecznych, jest mało terminów specyficznych. rozumiemy co mówią, wiec mamy wyobrażenie, ze mamy wiedze na ten temat. jednak słowa w języku potocznym znaczą co innego niż w języku socjologii (tu np. słowo grupa)

przekonanie, ze jak się w czymś uczestniczy, to się na tym zna, a przynajmniej się orientuje

używanie różnych technik badawczych - dążenie do rozwiązywania własnych problemów - w nauce zaś dążenie do ustalenia pewnych prawidłowości i dopiero na ich podstawie szukanie rozwiązania problemów.

5. ETAPY ROZWOJU SOCJOLOGII, PODSTAWOWE KIERUNKI

Etapy kształtowania się socjologii:

przednaukowy ( inkubacyjny) – prapoczątki i formowanie się podstaw do uzyskania statusu dyscypliny naukowej.

naukowy – rozwój, cechujący się postępującą instytucjonalizacją i specjalizacją oraz kumulowaniem wiedzy teoretyczno – metodologicznej i empirycznej.

Źródła narodzin socjologii:

wiedza ludowa

refleksje mędrców

W 1837 r. szeroko pojmowana nauka o społeczeństwie zyskuje nazwę „socjologii”, kończąc etap źródłowy.

Myśl społeczna w starożytnej Grecji – zapoczątkowała kumulowanie wiedzy o społeczeństwie, państwie, prawie i moralności oraz innych instytucjach i zjawiskach stanowiących podstawy i treść życia społecznego - to działalność głównie:

Platona (427 – 347) – podejmuje problem relacji jednostka społeczeństwo oraz zjawisk integracji i dezintegracji społeczeństwa.

Idea „równości prawa”

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 5

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Prawo nie może uszczęśliwiać jakiejś części obywateli, powinno skłaniać wszystkich do działań dla wspólnego dobra.

Idea „chorego państwa” – wzbogaca teorię społeczeństwa

Idealne państwo jest podobne do jednego człowieka – gdy zostanie zraniony jeden organ cały organizm, jako wspólnota cielesna, cierpi chociaż zraniona jest tylko jego część. Każde państwo w rzeczywistości jest mniej lub bardziej chore, a państwo idealne to jedynie wzorzec. Główne źródło tej choroby to zróżnicowanie majątkowe społeczeństwa.

Człowiek to istota ze swojej natury społeczna.

Arystotelesa ( 384 – 322) – krytyczny kontynuator platońskiej teorii społeczeństwa.

Trójaspektowa teoria struktury społecznej

1. aspekt rodzinny – niesamowystarczalna jednostka potrzebuje żyć w rodzinie, ale te nie będąc samowystarczalną łączy się z innymi rodzinami w gminę, która nie czując się samowystarczalną integruję się z innymi gminami tworząc państwo, będące dopiero samowystarczalną całością społeczną, gwarantującą jednostce szczęśliwą egzystencję

2. aspekt klasowy – wyraża się podziałem społeczeństwa na zbiorowości, w których dominującą więzią jest identyczność funkcji, wynikających ze społecznego podziału pracy i wzajemnego świadczenia usług.

3. aspekt zamożności – ukazywał zbiorowości wyodrębnione na podstawie stopnia zamożności, pozwala podzielić ludzi na bogatych i biednych.

Stoików - szkoła filozoficzna założona w III w p.n.e. przez Zenona z Kition

Stoicka myśl społeczna – całkowite odejście od dawnej preferowanej problematyki społeczno – politycznej, której miejsce zajęła problematyka etyczna.

Myśl socjologiczna w chrześcijaństwie

św. Augustyn (354-430) - koncepcja społeczeństwa oparta na wartościach (doczesne i nadprzyrodzone).

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) – porządek ziemski jest przedłużeniem porządku niebiańskiego, a społeczeństwo mając układ hierarchiczny składa się z tych którzy się modlą, wojują i pracują.

Myśl socjologiczna w Odrodzeniu

Niccolo Machiavelli (1468-1527)

Świecka teoria państwa – celem wewnętrznym państwa jest dobrobyt obywateli, celem zewnętrznym ekspansja, narzędziem realizacji tych celów siła, ona też stanowi istotę prawa.

Św. Tomasz Morus (1478-1535) – główne tezy nowożytnego socjalizmu i komunizmu utopijnego Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) – „O poprawie Rzeczypospolitej”

Liberalny kierunek w teorii państwa - podstaw państwa należy poszukiwać, podobnie jak i towarzyszących mu instytucji, w zwyczajach i obyczajach, czyli w spontanicznie kształtujących się formach życia społecznego.

Postęp społeczny upatrywany w aktywności młodego pokolenia, które powinno być wychowywane w duchu tolerancji religijnej i szacunku do rozumowego (racjonalnego) poznawania rzeczywistości.

Prekursorzy socjologii:

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 6

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Giambattista Vico (1668-1744) – własna koncepcja rozwoju społecznego oparta na porównawczo – historycznych badaniach.

Claude Adrien Helwecjusz (1715-1771)

Człowiek ma nieograniczone szanse doskonalenia się i wszechstronnego rozwoju przez oświecenie i racjonalne wychowanie, jest on wytworem środowiska społecznego i częściowo własnej aktywności.

Głównym motywem aktywności jest osobisty interes i miłość samego siebie, zadaniem rządu i instytucji wychowawczych jest takie ukierunkowanie wszelkich oddziaływań na jednostkę, aby jej interesy i namiętności przynosiły korzyści jak największemu ogółowi obywateli – społeczeństwu.

Jean Antoine Nicolas Condorcet (1743-1794)

Teoria postępu społecznego – postęp jest wprowadzeniem przez ludzkość różnorodnych innowacji i rozwojem oświaty pozwalającej przezwyciężać hamujące go przesądy i rozwój różnych dziedzin życia człowieka i społeczeństwa.

Claude Henry Saint-Simon (1760-1825) – socjalista utopijny

Saintsimonowska koncepcja społeczeństwa – społeczeństwo składa się z różnych jednostek (części) przyczyniających się do jego funkcjonowania, byt i jakość społeczeństwa, w przeważającej mierze, zależą od spełniania ról (funkcji) powierzonych jednostkom.

Socjologowie francuscy:

AUGUST COMTE (1798-1857)

Wkład w powstanie socjologii:

Nadania nazwy

Societas (z łac.) – wspólnota, społeczeństwoLogos (z grec.) – wiedza, słowo, myśl, nauka

Określenia przedmiotu badań socjologii

Przedmiot badań socjologii to społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składającą się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami. Badaniem społeczeństwa zajmuje się rozwijana, w ramach socjologii, statyka społeczna i dynamika społeczna.

Zaoferowania specyficznych metod badawczych

Są nimi:

o Obserwacja czysta

o Eksperyment

o Metoda porównawcza

o Analiza historyczna – jako metoda i podstawa metodologiczna socjologii jako nauki i prawach struktury i rozwoju ludzkości.

FREDERIC LE PLAY (1806-1882) - zapoczątkował i prowadził badania nad sytuacją życiową klasy robotniczej. W badaniach posługiwał się obserwacją i wywiadami; opowiada się za determinizmem geograficznym.

VILFREDO PARETO (1848-1923) – Włoch z pochodzenia, prowadził badania i analizy socjologiczne

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 7

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Teoria krążenia elit – wyjaśnia nierówności społeczne

Decydujący wpływ na występowanie nierówności mają specyficzne zdolności, instynkty czy też uczucia zwane rezyduami, którymi co pewien czas obdarzani są reprezentanci innych klas społecznych. Natura wyposaża co pewien okres przedstawicieli nowej klasy w predyspozycje warunkujące dominowanie nad pozostałymi ludźmi, co w bardzo długiej perspektywie historycznej jest sprawiedliwe.

Proces dziejów jest ciągłą zmianą elit rządzących, przechodzących z klas niższych na pozycje władzy i znów spadających po obaleniu przez nowe elity. Zmiana elit rządzących stanowi efekt walki, w której zwycięża umiejąca skutecznie więzić, zabijać i prześladować swoich przeciwników, bo gdy ta elita na chwilę osłabnie w tym szlachetnym zapale, natychmiast obali ją inna grupa, która to potrafi robić lepiej.

EMIL DURKHEIM (1858-1917) – twórca socjologii uniwersyteckiej

Socjologia nie jest nauką o społeczeństwie lecz o faktach społecznych, a fakt społeczny to sposób działania zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu. Zapoczątkował i rozwinął teorię więzi społecznej oraz socjologiczną teorię rodziny, religii, dewiacji i patologii społecznej. Fakty i zjawiska społeczne postrzegał i opisywał na wzór zjawisk przyrodniczych.

Jest nazywany twórcą socjologii uniwersyteckiej – zorganizował pierwszą we Francji i jedną z nielicznych w świecie katedrę socjologii (co zapoczątkowało i zdynamizowało proces instytucjonalizacji socjologii) oraz rozpoczął w 1896 roku wydawać pierwsze we Francji i najwartościowsze na świecie, czasopismo socjologiczne – „Rocznik Socjologiczny”.

Twórca socjologizmu – jednostkowe zjawiska psychiczne są całkowicie wyznaczone przez społeczeństwo, w którym żyje dana jednostka, rzeczywistość psychiczna i świat materialny są wytworem rzeczywistości społecznej.

Socjologowie angielscy:

HERBERT SPENCER (1820-1903) – „Zasady socjologii” – trzytomowy pierwszy podręcznik socjologiczny, twórca ewolucjonizmu – całym bytem, a więc i społeczeństwem rządzi jedno powszechne prawo ewolucji.

CHARLES BOOTH (1840-1916) – prowadzi badania, których celem jest zdiagnozowanie sytuacji socjalno – bytowej mieszkańców Londynu, podstawowymi źródłami informacji jakimi się posługiwał były spisy ludności i zaprogramowane obserwacje, zapoczątkował kierunek ekologiczny ukazujący wpływ środowiska przyrodniczego na zjawiska i procesy społeczne.

Socjologowie niemieccy:

WILHELM DILTHEY (1833-1911) – badając zjawiska społeczne należy przede wszystkim starać się o ich właściwe zrozumienie, które polega na licznych operacjach myślowych pozwalających usytuować badany fakt w kontekście czy też ramach szerszej całości.

GEORG SIMMEL (1858-1918) – reprezentant kierunku formalnego

Kierunek formalny

Socjologia podobnie jak geometria, powinna badać formy życia społecznego nie interesując się wnikliwiej indywidualnymi właściwościami konkretnych zjawisk lub sytuacji społecznych. Konflikt jest zawsze układem sprzecznych interesów jednostek lub zbiorowości, niezależnie od tego, kto w nim bezpośrednio uczestniczy bądź jedynie pośrednio jest uwikłany. Każda grupa społeczna pod względem formalnym zawsze jest zbiorowością, w której występują stosunki podrzędności i nadrzędności, rywalizacja, naśladowanie, podział pracy itd. oraz cechuje ją konsolidacja i odcięcie się od elementów zewnętrznych czyli odrębność od innych skupień.

MAX WEBER (1864-1920)

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 8

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Przedmiotem badań socjologii są działania społeczne, działania (czynności) sensownie zorientowane na zachowania się innych osób. Działania społeczne jednostek stanowią podstawę społeczeństwa i stosunków społecznych.

Bez rozumienia sensu działań społecznych nie jest możliwa prawidłowa interpretacja wyników badań socjologicznych.

Dwojakie rozumienie subiektywnego sensu działań:

o Aktualne – racjonalne bądź irracjonalne

o Wyjaśniające (motywacyjne)

Idealny typ działania – wskazuje jak mogłoby być - występuje w dwóch odmianach (znaczeniach)

o Odnoszące się do działania społecznego – będąc myślowym obrazem ukazuje jak przebiegałoby pewne działanie, gdyby było zorientowane wyłącznie celowo i racjonalnie, nie zakłócone wzruszeniami i pomyłkami.

o Odnoszące się do „indywiduum historycznego” – oznacza kompleks cech charakterystycznych, będąc pewną konstrukcją historyczną, służącą socjologowi do porządkowania różnorodnych wytworów społecznych, stanowiących przedmiot penetracji badawczej.

Problematyka struktury społecznej - typ idealny społeczeństwa uwzględnia trzy wymiary:

o Klasowy (ekonomiczny)

o Stanowy (kulturowy)

o Polityczny (partyjny)

Partie – grupy celowe zapewniające swym członkom wpływ na władzę państwową.

Pojęcie biurokracji – posiada następujące cechy:

o Podporządkowanie zachowań się członków grupy bezosobowym przepisom

o Ścisły podział obowiązków i kompetencji zgodny z zasadą specjalizacji funkcji

o Hierarchiczny układ pozycji w obrębie organizacji

o Profesjonalizacja

o Dostępność stanowisk dla wszystkich posiadających odpowiednie kompetencje

o Wymienialność osób

Orientacje (kierunki) socjologiczne:

Neopozytywizm [Georg A. Lundberg] założenia:

o Zjawiska społeczne podlegają prawom przyrodniczym, które należy badać w aspekcie ogólnym i powtarzalnym

o Nie ma różnic między naukami humanistycznymi a pozostałymi, bowiem zjawiska społeczne należy badać przy użyciu tych samych dyrektyw, którymi dysponują nauki ścisłe

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 9

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

o Subiektywne aspekty zjawisk społecznych można badać tylko przez ich uzewnętrznioną manifestację w zachowaniach, które trzeba analizować z matematyczną ścisłością

o Zjawiska społeczne badacz powinien kwantyfikować

o Definicje pojęć, którymi socjolog się posługuje powinny być dokładnie zoperacjonalizowane

Behawioryzm [Paul F. Lazarsfeld] założenia:

o Przedmiotem socjologii jest badanie zachowań ludzkich, zachodzących w sytuacji społecznej mającej pluralistyczną strukturę

o Zachowania ludzkie można zrozumieć, jeśli znamy ich strukturę i obserwujemy je w warunkach naturalnych i eksperymentalnych

o O różnych zachowaniach najlepiej informuje postawa człowieka, czyli jego skłonność do reagowania na bodźce

o Socjologa interesują postawy zbiorowości, ich rozkład ilościowy i korelacje, przy czym wszystkie cechy analizowanych postaw i ich nosicieli należy skwantyfikować aby nadawały się do statystycznego ujmowania

o Socjolog badając zachowania, postawy zbiorowości nie musi badać wszystkich jej członków, wystarczy odpowiednia próbka reprezentatywna

Socjologia analityczna (humanistyczna) [F. Znaniecki] założenia

o Subiektywny aspekt zachowań, czyli rozumienie sensu jaki one mają dla badanych jednostek

o Zachowanie odbywa się w sytuacji społecznej, dlatego trzeba poznać jak badani definiują oraz jakimi normami się kierują

o Poznanie motywów zachowań ludzkich przez przyczynowe wyjaśnienie zjawisk społecznych

o Badanie postaw na podstawie udzielanych odpowiedzi jest zawodne, bo dotyczą one bardziej postaw ideacyjnych niż realistycznych

o Badanie postaw realistycznych zapewnia rozumienie respondentów lub osób objętych obserwacją przez wczucie się w ich sytuację i jej przeżycie, poznanie od środka struktury tych postaw, ale w tym celu należy stosować metodę dokumentów osobistych i obserwację uczestniczącą

Funkcjonalizm założenia:

o Kluczową kategorią analityczną jest system społeczny, stanowiący całość złożoną z wzajemnie powiązanych elementów współ przyczyniających się do utrzymania równowagi tego systemu

o System trwa o tyle o ile poszczególne jego części spełniają swoje funkcje

o Wszelkie elementy systemu mają też własne specyficzne potrzeby, które należy tak kształtować aby ich zaspokajanie nie naruszało standardów obowiązujących w danym systemie

o Kształtując potrzeby w trakcie socjalizacji należy różnicować wpajane wartości, aby możliwe spory odsetek członków pełnił rolę silnie umotywowaną

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

o Istotną funkcję w systemie pełnią instytucje kontroli, usuwające wartości i normy wywołujące napięcia

o Niezbędnym wymogiem systemu jest, by instytucje socjalizujące i kontrolujące prowadziły wspólnie do uwewnętrznienia, internalizacji wartości, których akceptacja jest niezbędna dla utrzymania systemu

Orientacja instytucjonalistyczna [K. Marks, M. Weber, C.W. Mills] założenia

o Zachowania społeczne są efektem oddziaływań na jednostkę przymusu i władzy oraz preferowanie w analizach socjologicznych historyzmu wraz z metodą historyczno – porównawczą i koncentrowanie się tym samym na mechanizmach dynamiki społecznej

o Przedmiotem badań socjologii powinny być przede wszystkim historycznie ukształtowane układy społeczne, ich struktura i zmiany oraz czynniki, które je wywołują

o Instytucjonalizacja układów społecznych

Interakcjonizm symboliczny – koncepcja świata społecznego bazująca na wzajemnym oddziaływaniu dwóch indywiduów ludzkich, zwanym interakcją będącą swoistą transmisją znaczeń, interakcja stanowi podstawowy element całości społecznej.

Występuje w dwóch wersjach:

o Teoria wymiany społecznej – pojmuje interakcję jako zachowanie społeczne ludzi w bezpośrednim kontakcie ze sobą nawzajem [George C. Homans]

o Dramaturgiczna koncepcja życia społecznego

Neoewolucjonizm – konieczność procesu rozwoju organizmu biologicznego i społecznego wynika z immanentnych ich właściwości, jakie im umożliwiają istnienie i ciągłość dziejową.

6. POJĘCIE OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ, elementy składowe

Osobowość człowieka jest zintegrowaną całością elementów biogenicznych, psychogenicznych i socjogenicznych.

Biologiczne podstawy i czynniki osobowości:

system nerwowysystem gruczołówprocesy przemiany materiiróżnice płciowe, cechy anatomiczne oraz procesy dojrzewania i rozwoju organizmu popędy i potrzeby

Psychogenne elementy osobowości:

pamięćuczuciacharakter, spostrzegawczość, inteligencjawolawyobraźnia

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Psychoanalityczna teoria osobowości - osobowość człowieka składa się z trzech pierwotnych dziedzin (układów):

„id” – ono – zespół nieuświadomionych instynktowych popędów stanowiący siły motoryczne osobowości

2. „ego” – jaźń – zorganizowany składnik osobowości obejmujący funkcje psychiczne (tj. postrzegania, uczenie się, pamięć); centralna część kontrolująca ślepe siły „id” i zaspokajająca je zgodnie z wymaganiami świata zewnętrznego.

3. „superego” – nadjaźń – składa się z zespołu cech moralnych i norm postępowania (ustala wzory moralne dla jaźni) oraz sumienia (kontroluje zgodność działań jaźni z wzorami).

Inne teorie osobowości:

Osobowość społeczna – zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

Składniki socjogeniczne osobowości:

1. kulturowy ideał osobowości – zależy od klas społecznych, kategorii wiekowych, zawodowych itd., zespół nakazów jakimi członek danej zbiorowości powinien się kierować aby zyskać uznanie i pozytywną ocenę (narzucany jednostkom w sposób ogólny).

2. role społeczne wykonywane w różnych zbiorowościach

3. jaźń subiektywna – wytworzone pod wpływem oddziaływania innych wyobrażenie o własnej osobie

4. jaźń odzwierciedlona – zespół wyobrażeń o sobie odtworzonych z wyobrażeń innych ludzi o nas samych.

Teoria osobowości podstawowej – (A. Kardiner) – typ osobowości reprezentatywnej (nie ideał osobowości!!!). Formułuje się głównie w dzieciństwie. Przez osobowość reprezentatywną można rozumieć:

osobowość występującą statystycznie najczęściej

zespół wspólnych cech typowych istniejących u dużej ilości jednostek mimo różnic w zachowaniu zewnętrznym

osobowość, która najbardziej wyraża istotne wartości danej kultury nawet jeżeli występuje wśród znacznej mniejszości

Integracja osobowości – oznacza brak konfliktów między poszczególnymi składnikami (elementami) składowymi osobowości (biogeniczne, psychogeniczne, socjogeniczne).

Normalna osobowość to:

osobowość przeciętna w statystycznym sensieosobowość przystosowana i zachowująca się w ramach ustalonych kryteriów społecznychosobowość zintegrowaną (j/w)

7. JAŹŃ

Jaźń – „wewnętrzna istota”, wewnętrzny obraz samego siebie.

Rodzaje jaźni:

1. pierwiastkowa najbardziej osobiste, wewnętrznie własny podgląd na siebie bez względu na toco sądzą o nas inni ludzie i jak nas traktują.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

2. fasadowa przejawia się w reklamowaniu własnej osoby np samochwalstwo, tytułomania

3. odzwierciedlona cudze spojrzenie na nas, zawiera elementy opisowe, które dotyczą wyobrażeń

jednostki o tym, co inni o niej sądzą.

4. zobiektywizowana jest sumą wiedzy mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w

procesie socjalizacji i dalszego rozwoju osobniczego.

8. ROLA SPOŁECZNA.

Rola społeczna to spójny system zachowań wynikających z przynależności jednostki do określonych grup i innych zbiorowości. Jest istotnym elementem osobowości. Pełnienie roli społecznej ujawnia typ i rzeczywistą osobowość danego człowieka. Na każdą rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności, a realizacja ich jest pełnieniem roli.

Zakres realizacji roli społecznej zależy od:

1. właściwości anatomiczno – psychicznych danej jednostki.

2. wzoru osobowego akceptowanego w zbiorowości/grupie.

3. sposobu zdefiniowania danej roli poprzez jednostkę i zbiorowość.

4. struktury i organizacji grupy oraz sankcji jakimi dysponuje wobec swoich członków.

Od jakości i zakresu realizacji ról zależy funkcjonowanie społeczeństwa.

9. KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIĘZI SPOŁECZNEJ – ogólna charakterystyka

Więź społeczna – zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju.

Więź społeczna składa się z wielu elementów, występuje we wszystkich zbiorowościach i kształtuje się stosunkowo powoli.

Elementy więzi społecznej:

1. styczności

przestrzenna

psychiczna

społeczna

2. wzajemne oddziaływania – układ systematycznych i trwałych działań co najmniej dwóch osobników/zbiorowości podejmowanych w celu wywołania reakcji

3. działania społeczne – zachowania będące intencjonalnym, sensownym zespołem czynności, podjęte dla osiągnięcia określonego celu i dobierające środki zapewniające osiągnięcie celu

4. stosunki społeczne

5. zależności społeczne

6. instytucje społeczne

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

7. kontrola społeczna

8. organizacja społeczna

10. STYCZNOŚCI

Styczności – tzw. bezpośrednie spotkania rozpoczynające powstawanie więzi międzyludzkiej.

Rodzaje styczności:

przestrzenna – jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni i uświadamiają sobie ich obecność, a rolę spoiwa odgrywa wspólnie użytkowana przestrzeń zbliżająca dotychczas obcych sobie ludzi wywołująca odpowiednie reakcje psychiczne

psychiczna (wraz z łącznością psychiczną) – jest efektem wzajemnego zainteresowania się pewnymi

cechami osób pozostających w styczności przestrzennej, pozwalającymi zaspokajać im różne potrzeby; powstała na gruncie styczności przestrzennej może przekształcić się w łączność psychiczną polegającej na wzajemnych zainteresowaniach kształtujących np. sympatię czy przyjaźń

społeczna – pewny układ składający się przynajmniej z dwóch osób oraz wartości materialnej lub duchowej, która jest przedmiotem tej styczności oraz czynności towarzyszących nabywaniu bądź zmianie danej wartości

Rodzaje styczności społecznych:

1. ze względu na czas i częstotliwość

trwałe przelotne

2. ze względu na potrzeby

prywatne publiczne

3. ze względu na przedmioty

osobowe rzeczowe

4. ze względu na formę przestrzenną

bezpośrednie pośrednie

11. STOSUNKI I ZALEŻNOŚCI SPOŁECZNE

Stosunki społeczne sygnalizują istnienie układu składającego się z:

1. przynajmniej dwóch partnerów, którymi są jednostki lub zbiorowości

2. łącznika czyli konkretnego przedmiotu materialnego bądź duchowego

3. sytuacji stanowiącej platformę danego stosunku

4. układu powinności i obowiązków pomiędzy partnerami

Stosunki społeczne powinny układać się symetrycznie. W każdym stosunku społecznym mamy do czynienia ze zjawiskiem zależności wynikającej ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie. Każdy stosunek społeczny

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

zawiera w sobie wiele różnorodnych zależności społecznych dlatego stosunku i zależności nie należy utożsamiać. Zależności społeczne wskazują, że osoba „B” zależy od osoby „A” ze względu na pewne przedmioty bądź możliwości działania, które są ważne dla „B” ale znajdują się w mocy „A”. Moc oznacza dysponowanie środkami zapewniającymi dominację poprzez nakłanianie do podporządkowania. Zależności ściśle się wiążą z koniecznością przewidywania skutków spowodowanych użyciem określonych środków.

Rodzaje zależności:

1. przyczynowe

2. strukturalne

3. funkcjonalne

12. INSTYTUCJE SPOŁECZNE

Pojęcie instytucji oznacza określone potrzeby, przydzielone im środki i unormowane czynności, jakie mają wykonywać w imieniu i na rzecz szerszej zbiorowości, które reprezentują lub której umożliwiają zaspokajanie potrzeb.

Instytucje społeczne to konsekwencje dłużej trwających stosunków społecznych. Stanowią kolejny komponent i etap rozwoju więzi, więc podtrzymują żywotność stosunków społecznych. Za sprawą instytucji życie społeczne przebiega w sposób zorganizowany, bowiem człowiek zaspokajając różnorodne potrzeby musi należeć i korzystać z najrozmaitszych instytucji. Sprawne funkcjonowanie wszelkich instytucji jest podstawowym warunkiem prawidłowego życia zbiorowości i jej rozwoju. Poszczególne instytucje powinny się uzupełniać i wspierać. Zwalczające się instytucje mogą spowodować samozniszczenie zbiorowości.

Warunki funkcjonowania instytucji społecznych:

1. wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności i funkcji aby nie wystąpiło zjawisko krzyżowania się kompetencji kilku instytucji, które załatwiają w różny sposób te same sprawy

2. racjonalna organizacja pracy wewnątrz instytucji

3. stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności, aby instytucja służyła, a nie szkodziła zbiorowości

4. uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji

5. bezkolizyjne włączenie się określonej instytucji w system już istniejących instytucji lokalnych, resortowych i innych

Podział instytucji:

1. formalne – prawnie utworzone, a przepisami dokładnie uregulowano ich działalność oraz ogólne zasady organizacyjne i powiązanie z innymi instytucjami.

2. nieformalne – nie mają prawnych podstaw, a ich funkcjonowanie regulują normy przyjęte zwyczajowo i dokładniej ustalane przez zbiorowość, w której się pojawiły, często uzupełniają bądź zastępują działalność instytucji formalnych.

Podział instytucji (ze względu na ich merytoryczne funkcje i rodzaj zaspokajanych potrzeb):

1. ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i organizacją pracy

2. polityczne – powiązane ze zdobywaniem i utrzymywaniem władzy (partie polityczne, ministerstwa, komitety partyjne itp.)

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

3. wychowawcze i kulturalne – zajmują się podtrzymywaniem, przekazywaniem i rozwijaniem dziedzictwa kulturowego, socjalizacją, wychowaniem i kształceniem młodego pokolenia (szkoły, teatry, muzea itp.)

4. socjalne – zajmują się opieką i wspomaganiem ludzi o ograniczonej sprawności oraz rozwiązywaniem określonych problemów społecznych

5. religijne – zajmują się organizacją stosunku człowieka wierzącego do sił transcendentalnych

Funkcje instytucji w życiu społecznym:

1. stwarzają członkom możliwość zaspokojenia ich potrzeb

2. regulują działania członków w ramach stosunków społecznych

3. zapewniają ciągłość życia społecznego

4. dokonują integracji dążeń, działań i stosunków jednostek oraz zapewniają wewnętrzną spójność zbiorowości

13. KONTROLA SPOŁECZNA

Kontrola społeczna to nie skodyfikowany system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości. Dotyczy głównie czynności i działań istotnych dla przebiegu życia społecznego. Kontrolą społeczną w różnym stopniu są objęci wszyscy jako członkowie grup, dzięki którym należą do społeczeństwa.

System kontroli społecznej składa się z następujących mechanizmów:

1. psychospołecznych – tzw. Samokontrola będąca swoistym oddźwiękiem kontrolowania zachowań innych osób, stanowi posłuszeństwo wobec zinterioryzowanych norm i wartości, nazywane niekiedy sumieniem bądź moralnym nakazem; bezpośrednio związany z moralnością człowieka, z poczuciem odpowiedzialności za własne działanie

2. materialno – społecznych – wszelkie działania dotyczące stosowania przymusu zewnętrznego przez pozostające w styczności przestrzennej jednostki, zbiorowości i instytucje; przejawia się dążeniem do uznania społecznego i poczucia bezpieczeństwa

Składniki kontroli społecznej:

Zwyczaj – to sposób zachowania się w określonej sytuacji, który nie wywołuje negatywnych reakcji otoczenia. Początkowo o charakterze indywidualnym, może jednak upowszechniać się obejmując zbiorowość terytorialną, przy czym każdy ma swobodę wyboru zwyczaju, co nie jest uwarunkowane wywoływaniem sankcji. Kwalifikuje się do psychospołecznego mechanizmu kontroli społecznej.

Obyczaj – sposób postępowania, który grupa poddaje ocenom moralnym w sensie etycznym i za naruszenie którego stosuje sankcje, jest on formą zmuszania jednostek do respektowania wartości grupowych. Naruszenie nie jest respektowane przez prawo ale obciążone sankcjami moralnymi. Kwalifikuje się do mechaniczno – społecznego mechanizmu kontroli społecznej.

Instrument kontroli społecznej:

Sankcje – pozytywne i negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych. Będąc instrumentem kontroli społecznej stanowią uzupełnienie obyczaju. Kierują zachowaniami , zwłaszcza postępowaniem.

Podział sankcji:

1. pozytywne i negatywne materialno – społeczny czynnik kontroli społecznej

2. formalne i nieformalne

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Klasyfikacja sankcji ze względu na treść i charakter:

1. prawne – system nagród i kar ujętych przepisami i regulaminami

2. etyczne – kwalifikują zachowania jako moralne (dobre) i amoralne (złe)

3. satyryczne – stosowane wobec jednostek których zachowanie uznano za śmieszne bądź komiczne

4. religijne – obejmują nagrody i kary przewidziane w wierzeniach religijnych

Skuteczność kontroli społecznej zależy od zsynchronizowania wszystkich odmian i form sankcji, które są możliwe do zastosowania.

14. ZBIÓR, KATEGORIA SPOŁECZNA, ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

Zbiór społeczny – ogół ludzi posiadających jakąś cechę wspólną wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ci ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy.

Kategoria społeczna – każdy zbiór wyróżniony na postawie posiadania określonej cechy; członkowie nie są połączeni żadną więzią wewnętrzną (np kategoria zawodowa, kategoria wieku).

Zborowość społeczna – skupisko ludzi w którym wytworzył się i utrzymuje (bez względu na czas jej trwania) dowolny rodzaj więzi społecznej (inaczej: każda kategoria społeczna która wytworzyła dowolny rodzaj więzi społecznej).

Grupa społeczna – pewna ilość osób (przynajmniej trzy) powiązana systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości (wywołujące poczucie wspólności i przynależności) i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności.

Krąg społeczny – zespół osób spotykający się stale i utrzymujący stałe styczności osobiste, nie posiadający wyraźnej zasady odrębności ani wykrystalizowanej organizacji wewnętrznej.

15. RODZAJE ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNYCH

Rodzaje zbiorowości społecznych:

1. Para – najmniej liczny rodzaj życia zbiorowego, obejmuje dwie osoby, powstają na gruncie styczności osobistych lub rzeczowych (zawsze bezpośrednie).

Rodzaje par:

Połączone więzią stosunków seksualnych i heteroseksualnych

Połączone więzią pokrewieństwa

Przyjacielskie

Połączone stosunkiem zwierzchnictwa

Połączone stosunkiem pomocy

Połączone stosunkiem wychowawczym

Wynikające z okoliczności przelotnych

2. krąg społeczny – luźne związki oparte na stycznościach, o bardzo słabej więzi instytucjonalnej, pozbawione trwałych stosunków miedzy członkami, posiadają ośrodek skupienia i indywidualność dominującą, główną funkcją kręgów jest wymiana poglądów, wiadomości oraz kształtowanie opinii, nie posiadają aparatu wykonawczego.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Rodzaje kręgów społecznych:

stycznościowe – pewna ilość osób spotyka się stale na gruncie styczności przestrzennej

koleżeńskie – stałe spotkania, liczne styczności, zwarta struktura, element kontroli, brak trwałej organizacji

przyjacielskie – systematyczne styczności, nie posiada więzi trwałej, brak wyraźnej zasady odrębności i trwałego systemu wartości

3. Grupa (pyt 16)

4. Rodzina (pyt 20)

5. Zbiorowości terytorialne (pyt 18)

6. zbiorowości wyróżnione na podstawie odrębnej kultury

Rodzaje:

klany – związki rodowe, stanowiące zaczątki instytucji politycznych i klany totemiczne mające charakter związków rodzinnych na podłożu religijnym; charakterystyczne dla społeczeństw pierwotnych.

Plemię – wyższa forma organizacji społecznej, obejmująca większą ilość rodów i klanów, wyodrębnia się na podstawie posiadania własnego języka, obyczaju, posiada odrębność, zarys formalnej organizacji wewnętrznej i ustroju gospodarczego.

Lud – zbiorowości zajmujące miejsce pomiędzy plemieniem a narodem.

Naród – występuje w dwóch znaczeniach:

o Europa zachodnia – lud który osiągnął wysoki poziom kultury i organizacji politycznej, stanowiąc społeczność o wspólnym języku i kulturze, skupioną podstawową więzią organizacji państwa

o Europa środkowa i wschodnia – społeczność ukształtowana przez wspólną kulturę, wzniesiona ponad poziom kultury ludowej, wytwarzająca własną sztukę, a ponadto połączona tradycją historii i wspólnego pochodzenia

Podstawy wyodrębnienia narodu:

Język, kultura Życie na własnym terytorium Układ gospodarczy Charakter narodowy

Doniosłość narodu polega na:

Bardzo trwałej postaci zbiorowości Wytwarzaniu trwałego dziedzictwa kulturalnego Wytwarzaniu silnego poczucia identyfikacji jednostek ze zbiorowościami Wytwarzaniu silnego poczucia solidarności miedzy członkami i antagonizmu

względem obcych

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

7. zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań (pyt 19)

16. GRUPA

Grupa społeczna – co najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających wspólne cele (zadania), niektóre wartości i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Cechy konstytuujące grupy:

1. przynajmniej trzech członków który mają określony rodzaj członkowstwa, odpowiedni wzór fizyczny i moralny oraz wynikającą z tego członkowstwa funkcję (rolę)

Członkostwo – wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy

Rodzaje członkostwa (przynależności):

realne – faktyczny i pełny udział członka w życiu grupy z którą jest związany subiektywnie i obiektywnie

ideologiczne – są spełnione jedynie niektóre rodzaje przynależności subiektywnej, a przynależności nie towarzyszy rzeczywisty udział w funkcjonowaniu.

Przynależność (członkostwo) do odpowiedniej grupy ustalamy na podstawie spełnianej w niej roli jednostki. Grupa precyzuje funkcje i zadania oraz wzory postępowania dla członków. Wyznacza wzór fizyczny (np strój) i moralny (np. zasady współżycia w grupie i na zewnątrz).

Funkcja to realizacja cząstki zadania grupy oraz okazywanie gotowości do jej podjęcia i obrona interesów grupy.

2. identyczność, którą zapewnia odrębność od innych grup i różnych zbiorowości

Zapewniają ją wartości materialne (majątek), duchowe (ideologia i zasady moralne) i symbole (odznaki, legitymacje). Zasada odrębności wyraża się w poczuciu solidarności i świadomości wspólnoty, która stanowi podstawę do pielęgnowania tradycji i zachowania ciągłości kulturowej.

3. posiadanie ośrodka skupienia

Materialne podstawy istnienia, wartości i idee. Stanowią podstawę mechanizmów instytucjonalnych zapewniających funkcjonowanie, wśród których są składniki i majątek umożliwiające działalność, sprawowanie władzy i wpływ na innej zbiorowości.

4. posiadanie zadań i celów

Ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska, które grupa jako całość chce osiągnąć lub wywołać.

Wola zbiorowa grupy – zjawisko będące syntezą dążeń członków realizujących zadanie zbiorowe, wzmaga solidarność, która wyraża się w identyfikacji poszczególnych członków z interesami całej grupy.

5. organizacja grupy utożsamiana ze strukturą w której istotne są takie jej składniki jak: pozycja, rola i władza.

Powiązanie członków systemem stosunków uregulowanych przez odpowiednie instytucje – tzw. organizacja grupy.

Elementy składowe organizacji:

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 1

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

instytucje stanowisko przywódcy (np. w formie kierownika) wzory działania formy kontroli

Struktura grupy – układ wszelkich elementów oraz zasady wzajemnego podporządkowania tych elementów.

Podział:

1. mikrostruktura – ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w całość zharmonizowaną – zasady wzajemnego przyporządkowania nie utrudniają funkcjonowania grupy, występuje w grupach małych

Mikrostrukturę wyznacza układ pozycji społecznych jej członków

2. makrostruktura – wszystkie wyróżnione elementy są uporządkowane i ułożone w spójny system zdolny do funkcjonowania i rozwoju, złożona budowa, obejmuje oprócz członków także małe i średnie grupy, odpowiednio rozbudowaną organizację oraz rozmaite składniki materialne oraz symbole i wartości, występuje w grupach dużych.

Podział struktur ze wzg. na genezę:

1. formalne – struktury grupowe wyznaczone przez dokumenty czyli nadane przez większą organizację

2. nieformalne – struktura tworzona w sposób spontaniczny przez samych członków

Wymiary struktury grupy społecznej (komponenty strukturalne grupy społecznej):

1. rola społeczna - względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających wg ustalonego wzoru, może się przejawiać współpracą lub współzawodnictwem (inaczej: zbiór praw i obowiązków, przywilejów i wymagań, które instytucjonalnie określają zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję – definicja w kategorii praw i obowiązków)

2. pozycja jednostki – zajmowana przez jednostkę w danej grupie, oznacza miejsce danej roli w grupie albo hierarchii ról

3. władza grupowa – wyraża się w kontroli jednego członka nad innymi bądź nawet na wymuszaniu zachowań uznanych za obowiązkowe lub pożądane z punktu widzenia danej grupy, jednostka sprawująca władzę dysponuje przywilejem rozporządzania środkami przemocy.

Definicja „władzy grupowej” S. Ossowskiego:

„Władza to możność podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których decyzja w taki czy inny sposób dotyczy. Jest to przywilej panowania nad wolą innego człowieka, przewaga decyzji.”

Zakres władzy:

wyznaczony osobowo – decyzje jednostki posiadającej władzę są skierowane do osób ze względu na pełnione role społeczne

wyznaczony streficznie – decyzje jednostki posiadającej władzę dotyczą wszystkich, którzy swoją aktywnością wchodzą w zakres spraw objętych władzą.

Podstawy sprawowania władzy:

przestrzeganie norm społecznych przez ludzi stanowiących strukturę władzy

władza oparta na wiedzy, którą posiada sprawujący władzę

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

dysponowanie nagrodami

władza oparta na karze

identyfikacja i lojalność osoby stojącej niżej w hierarchii wobec osoby stojącej wyżej

Techniki sprawowania władzy:

magiczne bądź religijne – odwołujące się do sił ponadludzkich

przeświadczenie obywateli o kompetencji władzy i pełnej kontroli nad nią

perswazja i przekonywanie za pomocą określonych argumentów

wychowanie i wpajanie podporządkowanym zasad ideologii, w imię której jest sprawowana władza

nadzieja nagrody za posłuszeństwo oraz zastraszenie i terror w przypadku nieposłuszeństwa

Prawidłowości rządzące sprawowaniem władzy w grupie:

tendencje do naśladowania postępowania tych członków którzy w hierarchii władzy znajdują się wyżej

osoby posiadające wyższą władzę w grupie inicjują zachowania, których celem jest kontrola zachowań innych.

Osoby zajmujące wyższą pozycję w hierarchii władzy wywierają wpływ na osoby stojące niżej

Osoby zajmujące wysokie pozycje w hierarchii władzy są bardziej związane z grupą

17. TYPOLOGIA GRUP

Podstawy klasyfikacji:

1. rodzaj struktury grupy

2. dominujący typ więzi

3. stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie

4. stopień trudności wejścia do grupy

Podział ze względu na strukturę:

małe – tworzą strukturę prostą (mikrostrukturę) której zasadniczymi elementami są poszczególni członkowie, połączeni więzią bazującą na styczności bezpośredniej, nie dzielą się na podgrupy

duże – tworzą złożoną strukturę (makrostrukturę), składają się z różnych podgrup, oparte na stycznościach pośrednich i uprzedmiotowionych.

Podział ze względu na rodzaj więzi:

pierwotne – więź oparta wyłącznie na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych

wtórne – więź oparta na interesach i wynikająca ze styczności rzeczowych

Podział ze względu na zadania, występujące instytucje i organizację grupy:

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

formalne – zwięzła organizacja, instytucje i ścisła kontrola wewnętrzna

nieformalne – spontaniczny i nieformalny charakter

Podział ze względu na stopień trudności wejścia do grupy (rekrutacja członków):

inkluzywne – łatwy sposób uzyskania członkostwa

ekskluzywne – charakter zamknięty, przyjmują tylko niektóre kategorie jednostek spełniające rygorystyczne warunki

Rodzaje grup społecznych nie zaliczone do żadnego z w/w podziałów:

terytorialne – wyodrębnione na podstawie przynależności do danego terytorium

powstałe na podstawie wspólnych wartości kulturowych – różnego rodzaju grupy etniczne

odniesienia – grupa do której jednostka należy bez względu na identyfikację czy jej brak z jej poglądami bądź grupa do której dana jednostka pragnie należeć lub nie ale porównuje z nią swoje poglądy lub styl życia

celowe – powstałe dla realizacji jednego celu lub określonej wiązki celów, więź wysoce sformalizowana ze względu na realizację celu, działania członków typowo służbowe.

o nacisku

o interesu

Warunek powstawania grupy celowej jest uświadomienie sobie przez pewną liczbę osób zbieżności lub identyczności niektórych potrzeb, stanowiących podstawę narodzin podobieństwa (potrzeby indywidualne) lub wspólnoty interesów potrzeby zbiorowe).

Czynniki grupotwórcze:

potrzeby jako podstawowy czynnik grupotwórczy – wymagania jednostki lub zbiorowości do podtrzymywania własnej równowagi i rozwoju, pobudzają do aktywności , przekształcają się w interesy

wspólne interesy - interes – pewne przedmioty lub stany rzeczy, których osiągnięcie jednostki i grupy uważają za pożądane lub konieczne, dlatego mobilizują swoją aktywność i pozostające w ich dyspozycji środki, „potrzeba wyższego rzędu”

wspólny cel – cel – konkretyzacja interesów, który wyznacza długotrwale działanie realizowane etapowo zbiorowo bądź indywidualnie

Cechy działania i więzi grupy celowej:

rozbudowany system zorganizowania

uczestnictwo o charakterze zobowiązania każdego członka do wypełniania swoich obowiązków wynikających z zasad organizacji

atmosfera impersonalizacji - załatwianie spraw w sposób sformalizowany, przejawiający się bezwzględnym przestrzeganiem przepisów regulujących zasady funkcjonowania określonej grupy celowej

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Imperatyw organizacyjny – tendencje umożliwiające wielkim grupom celowym osiąganie stawianych przed nimi merytorycznych zadań, jest charakterystyczny dla grup celowych ale występuje również w skali współczesnych społeczeństw, które charakteryzują się pewnymi cechami.

Tendencje te:

konsolidacja zrzeszeń podobnych

koordynacji i centralizacji działań

powstawania wyspecjalizowanych kierowników, ekspertów i organizatorów

tworzenie się zamkniętej grupy wysokiego kierownictwa, które po pewnym czasie odrywa się od mas członkowskich

18. ZBIOROWOŚCI LOKALNE

Zbiorowość terytorialna – zbiorowość, której członkowie połączeni są więzią wspólnych stosunków do terytorium, na którym żyją i więzią stosunków wynikających z faktu zamieszkania na wspólnym terytorium; są nimi: miasto, wieś, dzielnica miasta.

W zbiorowościach terytorialnych przejawiają się procesy ekologiczne – procesy zachodzące między jednostkami i grupami, wynikające z więzi ze środowiskiem geograficznym, a organizacja wewnętrzna przystosowuje się do warunków środowiska.

Typy zbiorowości lokalnych:

wieś

miasteczko rolniczo – handlowe lub rolniczo – przemysłowe

miasteczko i miasto wyspecjalizowane

miasto (w sensie wielkie miasto)

19. ZBIOROWOŚCI OPARTE NA PODOBIEŃSTWIE ZACHOWAŃ

Jest to szereg stosunkowo luźnych tworów społecznych, mogących rozwijać zdolność do działań, nie posiadających zinstytucjonalizowanej więzi wewnętrznej lecz wyodrębnionych podobieństwem zachowań ich członków.

Podział:

1. tłum – przelotne zgromadzenie większej ilości ludzi na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same bodźce w podobny lub identyczny sposób, nie posiada żadnych ustalonych norm organizacyjnych i zespołu norm moralnych,

tłum agresywny

linczujący terroryzujący walczący

tłum uciekający

panika ogarniająca grupę niezorganizowaną Panika w formie ucieczki zorganizowanej i sformalizowanej grupy

tłum nabywający

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

tłum ekspresywny (demonstrujący)

2. publiczność

audytorium (publiczność zebrana) – skupisko pewnej ilości ludzi żywiących podobne oczekiwanie przeżycia pewnych bodźców lub zainteresowanych tym samym, gotowych do reagowania w podobny sposób

zbiegowisko – zbiorowość zebrana przypadkowo

intencjonalna

o zbiorowość szukająca rozrywki – reakcyjna o zbiorowość szukająca informacji

nie zebrana – brak „zarażenia emocjonalnego”, brak procesu deindywidualizacji

20. SOCJOLOGICZNA PROBLEMATYKA RODZINY

Rodzina – podstawowa grupa społeczna – jest:

1. historycznie najstarszą formą życia społecznego występującą w różnych odmianach i kulturowych uwarunkowaniach

2. najpowszechniejszą grupą społeczną, której z reguły jest bądź był każdy człowiek

3. podstawą istnienia społeczeństwa, na co wskazują jej zadania i wypełniane funkcje

Cechy rodziny:

1. stanowi uznany społecznie typ trwałego obcowania płciowego

2. jest instytucjonalną formą małżeństwa

3. zawiera system nomenklatury określającej stosunki pokrewieństwa

4. jednostka gospodarcza, zapewniająca dzieciom wychowanie i utrzymanie

5. więź osobista, długotrwała, emocjonalna, bezpośrednie styczności, nieformalny charakter organizacji

6. wyróżnia się wspólnotą zamieszkania, własności materialnej i kultury duchowej oraz ciągłością biologiczną

7. nie jest podatna na rozbudowę i petryfikację form organizacyjnych

Analiza rodziny:

1. w ujęciu filogenetycznym – gatunkowa forma życia społecznego na określonym etapie dziejów ludzkich, analiza całościowa i historyczna.

2. w ujęciu ontogenetycznym – analiza dotycząca pojedynczej rodziny, jej określonych funkcji i zjawisk życia wewnątrzrodzinnego oraz jego zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań.

Cykle życia małżeńsko - rodzinnego:

1. narzeczeństwo – oficjalna umowa zobowiązująca w określonym czasie do zawarcia związku małżeńskiego, stanowi etap przygotowawczy do życia małżeńsko – rodzinnego

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

2. małżeństwo bezdzietne – nabywanie nowych wspólnych nawyków, budowanie sukcesu małżeńskiego, dostosowywanie się do nowych ról (małżonka, partnera, gospodarza domu itp.)

3. małżeństwo z dziećmi –tzw. rodzina pełna, składająca się ze stosunków wewnątrzrodzinnych oraz więzi rodzinnej

Stosunki wewnątrzrodzinne – obejmują wzajemne stosunki między rodzicami, stosunek rodziców do dzieci i stosunki między dziećmi.

Rodzaje więzi:

ekonomiczna – wspólna własność i środki utrzymania

społeczna – wiązka ról i pozycji społecznych

subiektywno – psychiczna – wypływająca z uczuć, wspólnego obcowania i więzi intelektualnej

prawno – formalna

więź seksualna – w przypadku małżonków

Pozycje społeczne członków rodziny:

władzy – wyznacza częstotliwość i ważność decyzji podejmowanych przez danego członka

autorytetu – stopień nie formalnego uznania, poważania

miłości i względów – określa intensywność uczuć jakimi jednostka jest obdarzona

4. rodzina z odchodzącymi dziećmi – dorastające dzieci odchodzą dążąc do samodzielności, co powoduje osłabienie więzi wewnątrzrodzinnych

5. małżeństwo odłączone od dzieci – ostatnie stadium rozpoczynające się odejściem ostatniego dziecka

Funkcje rodziny:

materialno – ekonomiczna – zaspokajanie materialnych potrzeb członków rodziny

opiekuńczo – zabezpieczająca – materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny w niezbędne do życia środki oraz wspomaganie i opieka nad tymi członkami którzy tego potrzebują

prokreacyjna – forma zaspokajania emocjonalno – rodzicielskich potrzeb współmałżonków i reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa.

seksualna – powszechnie akceptowalna forma współżycia płciowego

legalizacyjno – kontrolna – legalizacja niektórych typów zachowań człowieka i sprawowanie wzajemnej kontroli

socjalizacyjna – konsekwencja funkcji prokreacyjnej, jest realizowana dwupłaszczyznowo – przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych oraz wzajemne dostosowanie osobowości małżonków

klasowa – nadawanie dzieciom i nie pracującemu współmałżonkowi pozycji w strukturze klasowo – warstwowej i zawodowej danego społeczeństwa oraz socjalizacja potomstwa

kulturalna – zapoznawanie młodego pokolenia z kulturą danego społeczeństwa, wpajaniu odpowiednich norm i systemów wartości oraz przekazywanie dziedzictwa kulturowego

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

rekreacyjno – towarzyska – wypoczynek i nawiązywanie niezbędnych kontaktów towarzyskich

emocjonalno – ekspresyjna – zaspokojenie potrzeb emocjonalnych i wyrażanie swej osobowości

Struktura rodziny – określa ją: liczba i jakość członków rodziny, układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadcząca o większej lub mniejszej spójności rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dość ściśle z układem pozycji społecznych, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów. [Z. Tyszka]

Struktura rodziny – to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz których przebiega życie i zachowanie małżeńsko – rodzinne. [F. Adamski]

Wewnątrzrodzinne stosunki społeczne:

wzajemne stosunki między małżonkami jako rodzicami

Procesy przemian stosunków małżeńskich:

o maskulinizacja kobiety, wyrażająca się w podejmowaniu w rodzinie i poza nią tradycyjnie męskich ról społecznych

o feminizacji mężczyzny, który staje się coraz mniej „męski”, bo w życiu rodzinnym spełnia wiele kobiecych ról i prac dzieląc się ponadto z żona wewnątrzrodzinną władzą.

wzajemne stosunki miedzy małżonkami (rodzicami) a dziećmi

Powoli dziecko przestaje być głównie wartością instrumentalną i utylitarną, obecnie nie wzbogaca potencjału produkcyjnego rodziny, obciąża ją materialnie świadczeniami związanymi z kształceniem i zapewnieniem mu materialnych podstaw do założenia własnej rodziny – dziecko staje się celem i sensem rodzicielskiego życia.

wzajemne stosunki między dziećmi (w obrębie rodzeństwa)

Łączą się z problematyką pozycji dziecka w rodzinie.

Typologia rodzin:

1. ze wzg. na liczebność jej członków i organizację

mała (nuklearna) – składa się z małżonków i najwyżej dwojga dzieci

duża (poszerzona) – wielopokoleniowa, obejmuje co najmniej dwie rodziny nuklearne, na jej czele stoi „ojciec rodziny”

2. ze względu na główne źródło utrzymania i środowisko jej zamieszkania oraz styl życia rodzinnego

chłopska

robotnicza

inteligencka

rzemieślnicza

studentka

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

wiejska

małomiasteczkowa

wielkomiejska

Odpowiadają układowi klasowo – warstwowemu i środowiskowo – kulturowemu. Ułożona na ich podstawie klasyfikacja może, a czasem musi się nakładać np. rodzina wiejska jest typowo chłopska, inteligencka itd.

3. ze względu na cechy położenia klasowego i środowiskowego

heterogeniczne – mieszane, wywołane głównie różnorodnością źródeł ich utrzymania i podwójnym charakterem aktywności zawodowej głównego żywiciela rodziny i innych pracujących jej członków

Typologia małżeństw:

1. ze względu na liczbę partnerów

monogamiczne – dwójka partnerów

poligamiczne – więcej niż dwójka partnerów

o poligyniczne – związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami

o poliandrycznych – związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami

2. ze względu na zakres wyboru małżonka

endogamiczne – zawarte w obrębie własnej zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej

egzogamiczne – nie zawarte w obrębie własnej zbiorowości…

3. ze względu na hierarchię prestiżu i wewnątrzrodzinną władzę

matriarchalne – władzę sprawuje głównie matka i żona, ona najbardziej dba o zapewnienie materialnych podstaw niezbędnych dla funkcjonowania rodziny

patriarchalne – władzę sprawuje ojciec i mąż

Egalitarne – podział obowiązków i władzy między mężem i żoną jest równy

4. ze względu na dziedziczenie - nazwiska, prestiżu i majątku

patrylinearne – dziedziczenie po ojcu

matrylinearne – dziedziczenia po matce

5. ze względu na miejsce zamieszkania po ślubie

patrylokalne – zamieszkujące w domu męża

matrylokalne – zamieszkujące w domu rodzinnym matki

neolokalne – zamieszkujące w innym domu niż generacyjne małżonków

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Dezorganizacja rodziny – ograniczenie bądź zanik dotychczas wypełnianych funkcji i ról społecznych, zwłaszcza obowiązków małżonków wobec siebie i dzieci, a także dzieci wobec rodziców i ewentualnie między rodzeństwem.

Przyczyny dezorganizacji:

1. konflikty i kryzysy - burzą porządek i ład społeczny. Konflikt jest starciem wywołanym rozbieżnością postaw, celów lub samych tylko sposobów realizacji zadania, w takiej sytuacji jedna strona drugiej stara się narzucić własne postawy, sposoby działania albo też realizować swoje interesy kosztem drugiej strony.

2. napięcia - wywołują agresywność i prowadzą do kłótni, zaniedbywania obowiązków małżeńsko – rodzinnych, zdrady małżeńskie a nawet rozbicie rodziny.

3. konflikty międzypokoleniowe – między rodzicami a dziećmi, głównym źródłem jest rozbieżność międzypokoleniowych systemów wartości i różnice wzorów kulturowych. Prowadzą do represji oraz obustronnej nietolerancji.

4. kryzys rodziny – sytuacja, w której po zastosowaniu różnych środków nie może dana rodzina wypełniać swych elementarnych funkcji – nie mogą we wspólnocie domowo – rodzinnej być zaspokojone podstawowe potrzeby poszczególnych członków rodziny.

5. rozwód – forma rozbicia rodziny, prawne usankcjonowanie wcześniej zaistniałego zjawiska patologicznego jakim jest rozkład komórki społecznej, zwanej życiem małżeńsko – rodzinnym [M. Jarosz]

Częstotliwość rozwodów jest odwrotnie proporcjonalna do liczby dzieci w rodzinie – im mniej dzieci w rodzinie tym więcej notuje się rozwodów

Heterogeniczne pary pod względem wykształcenia, pochodzenia społecznego oraz postaw moralnych i religijnych są mniej trwałe niż pary pod tymi względami homogeniczne.

Żony pracujące zawodowo częściej wznoszą pozwy rozwodowe niż te pracujące w domu.

Małżeństwa z dzieckiem poczętym przed ślubem rozwodzą się częściej, niż małżeństwa mające dziecko poczęte po ślubie.

Najmniej trwałe są małżeństwa zawarte przed dwudziestym rokiem życia i to głównie ze względu na ciąże.

Zapobieganie dezorganizacji:

tolerancyjne i wyrozumiale manipulowanie biopsychicznymi impulsami dzieci oraz niestosowanie brutalnej represji

wczesne nawiązywanie z dziećmi koleżeńskich stosunków przy zachowaniu praw i obowiązków rodziców

wytwarzanie takich wzorów wypełniania wewnątrzrodzinnych ról, aby zapobiegały sytuacjom konfliktowym i napięciom

rozładowywanie napięć w fazie początkowej

21. POJĘCIE PROCESÓW SPOŁECZNYCH, RODZAJE

Proces społeczny – seria zjawisk, wzajemnych oddziaływań ludzi na siebie bądź serie zjawisk zachodzących w organizacji i strukturze grup zmieniające stosunki między ludźmi lub stosunki między elementami składowymi zbiorowości.

Warunki zaistnienia procesu:

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

1. zachowanie w czasie identyczności pozwalającej na wyodrębnienie spośród innych

2. zjawiska poprzedzające wyznaczają zjawiska po nich następujące

3. wywołanie jednorodnego stanu rzeczy

4. zachowanie ciągłości

Rodzaje procesów społecznych:

1. współzawodnictwo – polega na prześciganiu dążeń innych w celu szybszego dojścia do celu, powstaje na gruncie rozbieżności interesu, przekształca się w konflikt

2. konflikt – jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie bądź podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych albo identycznych; powstaje na podstawie antagonizmu

antagonizm – zespół postaw i ocen negatywnych, mogących prowadzić do działań zmierzających do wyeliminowania czy podporządkowania przeciwnika.

3. ruchliwość – zmieniające miejsce jednostek w przestrzeni lub strukturach społecznych

4. reorganizacja – proces nowego układania i integrowania systemu instytucji, wzorów zachowań i kryteriów ocen

5. dezorganizacja – zespół procesów społecznych powodujących, że w ramach pewnej zbiorowości zachowania odchylające się od normy i oceniane negatywnie przekraczają dopuszczalne optimum i zagrażają ustalonemu przebiegowi procesów życia zbiorowego

Dezorganizacja cechuję się występowaniem zjawiska:

alkoholizmu i narkomanii w sposób zagrażający funkcjonowaniu zbiorowości

wzmożonych zachowań seksualnych uznanych za niepożądane (zdrady, prostytucja, uwodzenie nieletnich)

podniesionej stopy przestępczości we wszystkich postaciach – zwiększają poczucie zagrożenia

zwiększonej ilości załamań nerwowych, chorób psychicznych, dezintegracji osobowości

Przyczyny dezorganizacji:

katastrofy żywiołowe

długotrwała wojna, kryzysy polityczne, rewolucje

radykalne zmiany w jednej dziedzinie kultury

masowe migracje

czynniki osobiste, choroby, upośledzenia itd.

6. przystosowanie – jednostka lub grupa znajduje się w nowej sytuacji środowiskowej

Etapy procesu przystosowania:

reorientacja psychologiczna

tolerancja

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 2

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

akomodacja

asymilacja

7. współpraca – polega na uzgodnionym wykonywaniu działań w celu osiągnięcia wspólnego celu.

Podział procesów społecznych ze wzg. na układ w którym zachodzą:

1. intrapersonalne – zachodzące w osobowości człowieka

2. zachodzące w stosunku/stosunkach między dwiema jednostkami

3. zachodzące w stosunku/stosunkach między jednostką i grupą

4. zmieniające organizację i strukturę wewnętrzną zbiorowości

5. zmieniające stosunki między dwiema zbiorowościami

6. zmieniające strukturę i organizację społeczeństwa globalnego

Klasyfikacja procesów społecznych wg Leopolda v. Wiese (ze wzg. na treść):

1. asocjatywne – procesy zbliżania (się ludzi do siebie)

zbliżenie

przystosowanie

zrównanie

zjednoczenie

2. rozłączania – procesy dzielące ludzi

współzawodnictwo

opozycja

konflikt

22. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

Ruchliwość – kategoria procesów życiowych zachodzących w zbiorowościach.

Rodzaje ruchliwości:

1. horyzontalna – obejmuje procesy przenoszenia się w przestrzeni geograficznej oraz z grupy do grupy bez zmiany pozycji społecznej.

2. wertykalna (pionowa) – polega na przechodzeniu w górę lub w dół po szczeblach zróżnicowania zhierarchizowania (awans lub degradacja).

Jednostkowa – przechodzenie określonych szczebli w dowolnym systemie zhierarchizowanym, które nazywa się karierą osobistą

Międzypokoleniowa – przechodzenie odbywa się pokoleniami, przy czym każde następne pokolenie zdobywa wyższą pozycję

Proces ruchliwości i dezorganizacji wywołują proces reorganizacji.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

23. KONFLIKTY SPOŁECZNE

Konflikt społeczny - proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami w wyniku sprzeczności interesów i powodujący wrogość między nimi, następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.

Źródła konfliktu:

biologiczne (darwinizm);

psychologiczne;

psychologii społecznej (tłum);

trudności adaptacyjne jednostek;

nierówności społeczne.

W grupach społecznych o silnych więziach wewnątrzgrupowych negatywne emocje jej członków są postrzegane jako zagrożenie dla struktury grupy i tłumione, co w chwili konfliktu objawia się jego niezwykłą gwałtownością, a w konsekwencji może prowadzić do zniszczenia struktury grupy.

W grupach społecznych o słabych więziach wewnątrzgrupowych konflikty są relatywnie częstym zjawiskiem i służą do rozładowania wszelkich napięć, co w istocie pozwala zająć się przyczynami powstawania konfliktów, a nie rozładowaniem nawarstwionych emocji, jak miało to miejsce w poprzednim przypadku.

Typologia:

Bezpośredni - ma miejsce między dwoma antagonistycznymi grupami bez pośrednictwa strony trzeciej

Pośredni - strona trzecia występuje, ale nie jest w niego zaangażowana.

Elementarny - występuje pojedynczo – bez nawarstwiania innych sytuacji konfliktowych

Jawny - jest uświadomiony przez strony, ukryty bywa wyparty do nieświadomości przez co jest trudniejszy do rozwiązania oraz powodować może negatywne objawy pośrednie w postaci nerwic czy frustracji.

Ideologiczny - ma swoje podłoże w wyznawanych wartościach, normach czy ideologiach.

Klasowy - wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych w sferze ekonomicznej, politycznej i ideologicznej

Kulturowy - ma miejsce wówczas gdy kontaktujący się ze sobą przedstawiciele różnych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości w związku z czym mają poczucie ich zagrożenia

Organizacyjny - powstaje pomiędzy stronami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji

Pokoleniowy - toczy się pomiędzy generacjami, najpowszechniejszy

Poznawczy - wynika z faktu że jednostki różnią się od siebie w ocenie otaczającej rzeczywistości i wyciągają z jej obserwacji odmienne wnioski.

Teoria konfliktu społecznego

Konflikt społeczny to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych, który prowadzi do procesu zmiany społecznej.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Twórcy teorii - Karol Marks, Georg Simmel, Lewis Alfred Coser, Ralf Dahrendorf - podstawowego źródła konfliktu upatrują w strukturze władzy.

Ujęcie procesów konfliktowych przez Karola Marksa

1. Konflikt interesów między zbiorowościami jest silniejszy wówczas, gdy zwiększają się nierówności w dostępie do dóbr.

2. Wraz ze wzrostem świadomości nierównego rozdziału dóbr zbiorowości podporządkowane będą wyraźniej kwestionowały taki porządek społeczny.

3. Wraz ze wzrostem polaryzacji społecznej zwiększa się siła konfliktu, który wybucha w wyniku istnienia nierówności.

4. Wraz ze wzrostem siły konfliktu następuje większa zmiana struktury społecznej w efekcie czego rzadkie dobra stają się dostępniejsze dla ogółu.

Ujęcie procesów konfliktowych przez Maxa Webera

1. Zbiorowości zdominowane prędzej będą wchodzić w konflikt ze zbiorowościami dominującymi, jeśli odmówią im legitymizacji władzy.

2. Prawdopodobieństwo konfliktu między zbiorowościami dominującymi i zdominowanymi jest większe wówczas, gdy na czele zbiorowości podporządkowanych staną przywódcy charyzmatyczni.

Ujęcie procesów konfliktowych przez Georga Simmla

1. Gwałtowność konfliktu wzrasta w sytuacji, gdy strony konfliktu są solidarne w działaniach konfliktowych wobec swoich przeciwników oraz ich członkowie postrzegają jako konflikt wartości, a więc konflikt dotyczący całej zbiorowości, a nie tylko własnych interesów.

2. Konflikt wywołuje następujące skutki dla stron w nim uczestniczących:

Ujednoznaczniają się granice grup

następuje zwiększenie stopnia centralizacji władzy

Zmniejsza się tolerancja wobec dewiacji wewnątrz zbiorowości.

Fazy konfliktów:

pojawienie się sprzecznych celów, interesów, dążeń, postaw powstanie napięcia społecznego, masowa frustracja, poczucie zagrożenia ostre podziały w wyniku sprzeczności, niechęć, wrogość, uprzedzenia, racjonalizacja sprzeczności,

czyli próba ich wyjaśnienia i uzasadnienia jedna ze stron podejmuje walkę; ukryta lub jawna agresja pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu, z powodu: zwycięstwa jednej ze stron, wyczerpania

wszystkich uczestników konfliktu, negocjacji i kompromisu pozostają uprzedzenia i urazy, które mogą prowadzić do nowych napięć

Sposoby rozwiązywania konfliktów:

negocjacje (rozmowy dobrowolnie podjęte prze strony konfliktu) mediacje (rozmowy prowadzone przez osobę trzecią) arbitraż (również udział osoby trzeciej, ale z zastosowaniem się do rozstrzygnięć arbitra) sąd głosowanie

24. ROZWÓJ SPOŁECZNY I JEGO CZYNNIKI

Terminologia:

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Zmiana społeczna – w systemie społecznym narastają nowe elementy albo zanikają dotychczasowe bądź między nimi pojawiają się nowe stosunki lub słabną istniejące.

Postęp społeczny – rozwój przybliżający dany system do ideału wymagający opisu i oceny wg odpowiednich kryteriów.

Regresja – zjawisko, w którym zmiany społeczne zmierzają w kierunku niekorzystnym.

Rozwój – proces, w którym zmiany w określonym systemie różnicują i wzbogacają jego elementy bądź zachodzące między nimi stosunki.

Marksistowska teoria rozwoju społecznego

Rozwój społeczny jest wieloetapowym procesem przemian zachodzących zgodnie z prawami procesu społecznego.

Marksistowska teoria wynika z założeń materializmu historycznego i obejmuje trzy procesy powstawania dialektycznych sprzeczności, które łącznie określają rozwój społeczny:

1. wzajemne oddziaływanie człowieka i przyrody w toku pracy

2. między nowymi siłami wytwórczymi, a starymi stosunkami produkcji

3. miedzy nowymi stosunkami produkcji jako bazę ekonomiczną, a star a nadbudową.

W poszczególnych formacjach społecznych procesy te specyficznie układają się w prawidłowości historyczne zwane prawami rozwoju społecznego. Teoria formacji społecznej – charakterystyczna właściwość marksistowskiej metodologii badania rozwoju społecznego, która składa się z bazy ekonomicznej i społeczno – politycznej nadbudowy.

Zasady teorii formacji społecznej:

1. typom bazy odpowiadają typy nadbudowy, a zmianie bazy towarzyszy zmiana nadbudowy

2. stosunki produkcji i formy organizacji pracy ludzkiej są warunkowane przez społeczno – materialne siły wytwórcze.

3. przechodzeniu od jednej do drugiej formacji ekonomiczno – społecznej towarzyszy skok rewolucyjny

4. burżuazyjne stosunki produkcji są ostatnią antagonistyczną formacją społecznego procesu produkcji.

5. kres kapitalizmowi kładzie nieuchronna rewolucja socjalistyczna.

Czynniki rozwoju społecznego:

1. innowacje naukowe i techniczne

2. dyfuzja – przenikanie kultur

Przenikanie rozwiązań z krajów cywilizacyjnie wysoko rozwiniętych do krajów o niskim poziomie rozwoju. Przybliża do siebie różnie zróżnicowane społeczeństwa.

3. ruchy społeczne

Zbiorowe dążenia i działania, spontaniczne bądź zorganizowane zmierzające do osiągnięcia nowego stanu rzeczy. Pojawia się w sytuacji masowego niezaspokojenia jakiś potrzeb.

Podział ruchów społecznych:

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

reformatorskie

Powstaje, gdy zbiorowość wyraża niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecznemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków masowego komunikowania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania (droga reform).

rewolucyjne

Dokonanie przy użyciu siły i w krótkim czasie gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wykluczając użycia przemocy i walki zbrojnej.

ekspresywne

Rozwija się w wyniku przekazu, a nie pod wpływem zorganizowanych grup czy społeczności. Jest formą wyrazu pewnych postaw i innych komponentów osobowości ludzkiej.

25. METODOLOGICZNA PROBLEMATYKA UPRAWIANIA SOCJOLOGII Trzy podstawowe style badań socjologicznych:

1. styl „miękki”

Bazuje na tradycyjnej metodzie antropologii społecznej, stosowanie tego stylu pozwala badaczowi poznać podejmowane problemy w wyniku swobodnej obserwacji, często uczestniczącej, a zaobserwowane fakty i zjawiska opisuje w luźnej formie

2. styl sondażowy

Za podstawowe narzędzie badawcze uznaje kwestionariusz, który może być stosowany jako: ankieta środowiskowa, audytoryjna, pocztowa bądź prasowa; podstawa przeprowadzenia różnych wywiadów i obserwacji, pozwala na zebranie danych nadających się do analizy statystycznej.

3. styl „twardy”

Opiera się na technikach badawczych, które umożliwiają zebranie materiału nadającego się do matematycznego opracowania, które są podstawą do konstruowania matematycznych modeli badanych sytuacji problemowych poddawanych weryfikacji, najczęściej eksperymentalnej.

Typy badań:

1. opisowe

Występuje gdy badacz chce uzyskać naukowo potwierdzone informacje o jakimś fakcie lub zjawisku społecznym.

2. wyjaśniające bądź teoretyczne

Występuje gdy badacz chce wiedzieć dlaczego potencjalne jednostki mają taki a nie inny pogląd na rolę i prace innej jednostki.

3. praktyczne

Stawia sobie wyraźne cele, głównie zebranie praktycznych danych, zwykle podejmowanych w celu dokonania konkretnych zmian i przekształceń w jakiejś dziedzinie.

Problematyka badań socjologicznych (wykład):

reprezentatywności – przeprowadzenie badań wg odpowiednich kryteriów (pewnych prawidłowości)

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

anonimowości – ma na celu wykluczenie drażliwości, które wywołują niektóre tematy bądź fakty czy zjawiska.

27. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TECHNIK BADAWCZYCH

METODA - Powtarzalny, skuteczny sposób rozwiązania jakiegoś problemu badawczego.

Rodzaje metod:

metoda badań terenowych

Polega ona na zbieraniu danych w ściśle określonym środowisku, na przykład w zakładzie pracy. W tym przypadku układ społeczny jest traktowany jako pewna całość, a przeprowadzający badania dąży do zanalizowania tej całości, zasad jej funkcjonowania oraz dynamiki. Badacz musi więc wejść w określone środowisko, zdobyć zaufanie jego członków oraz dążyć do akceptacji. Powinien wnikać nawet w najbardziej zróżnicowane kręgi tej zbiorowości jednak bez przesadnego spoufalania się

W tej metodzie stosowane są następujące typy badań:

o badania etnologiczne - charakterystyczne dla badaczy kultury; badacza interesuje specyfika i szczegółowość zjawisk i procesów zachodzących w zbiorowościach (nie interesuje go statystyka: jak często?, jak dużo?, ale samo zjawisko jako takie);

o badania socjologiczne – są to badania o charakterze jakościowym i ilościowym, typu etnologicznego ale są uzupełnione przez różnego rodzaju dokumenty, które osoba przeprowadzająca badania zdobędzie na temat procesu, czy określonej zbiorowości;

o badania socjopsychologiczne – są one nastawione na poznawanie świadomości ludzi tworzących daną zbiorowość.

metoda reprezentacyjna

Nazywana inaczej badaniami sondażowymi należy obecnie do najpopularniejszych w dzisiejszej socjologii. Umożliwia ona zdobycie wiedzy o stosunkowo dużej zbiorowości na podstawie zbadania jej reprezentantów. Przy stosowaniu tej metody należy wziąć pod uwagę, uzyskane wyniki mogą nie odpowiadać rzeczywistości, gdy odpowiedzi udzielone przez respondentów mogły by postawić ich w niekorzystnym świetle. Natomiast gdy badane są fakty bardziej neutralne, wówczas badania takie są wyjątkowo trafne.

metoda eksperymentalna

Polega na podjęciu pewnego zabiegu, który umożliwiłby badaczowi wykrycie pewnej zależności przyczynowej między dwoma zjawiskami (zmiennymi), czyli ustalenie powiązań przyczynowo-skutkowych, zachodzących w określonych układach stale i bez wyjątków. Eksperyment umożliwia sformułowanie praw przyczynowych. Jednak przeprowadzanie badań tą metodą w naukach społecznych jest praktycznie niemożliwe ze względu na zmienność, którą charakteryzują się ludzie oraz środowiska przez nich tworzone.

metoda socjometryczna

Polega na mierzeniu dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę np. załogę statku, rodzinę, grupę koleżeńską, klasy szkolne, zespoły współpracowników itd. Metoda ta pozwala ustalić deklarowane stosunki między członkami danej grupy (liczebnie niewielkiej), niektóre jej cechy np. spoistość, zwartość, integrację, popularność pewnych osób, stosunki sympatii i empatii. Wyniki badań socjometrycznych przedstawia się w postaci tzw. socjogramu. Badacz rozprowadza kwestionariusz i stosuje jednocześnie obserwację kontrolowaną, aby jednak można było uznać ją za konsekwentnie przeprowadzoną badacz winien mieć codzienne relacje z członkami grupy.

badanie danych historycznych.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

Stosowana aby poznać zjawiska, które miały miejsce dawniej. Badane materiały historyczne możemy podzielić na pierwotne i wtórne. Do materiałów pierwotnych zaliczamy dokumenty będące rejestrem faktów i wydarzeń, w których uczestniczyli ich bezpośredni świadkowie (protokoły, zeznania sądowe, listy, świadectwa urzędowe, kroniki, pamiętniki). Natomiast materiały wtórne to wszelkie opracowania dokonane na podstawie materiałów pierwotnych, monografie, omówienia. Konieczne jest sprawdzenie każdego zdobytego źródła informacji, szczególnie w przypadku, gdy korzysta się z materiałów wtórnych.

TECHNIKA - Szczegółowy sposób wykonywania danego rodzaju zadań badawczych (metod), sposób prowadzenia obserwacji, gromadzenia materiału itp.

Techniki badawcze:

obserwacja

o ujawnionao nieujawnionao uczestniczącao nie uczestnicząca

Możliwość krzyżowania między rodzajami obserwacji.

ankieta – prosta, szybka forma, istnienie problemu anonimowości, który wywołuje możliwość nieprawdziwości uzyskanych informacji

wywiad – zawiera założenia ankiety ale odbywa się w formie ustnej; technika dokładniejsza ale dużo bardziej czasochłonna, daje możliwość pogłębienia wcześniej zdobytych informacji

wywiad z ekspertami społecznymi – mogą nimi być członkowie badanych grup, instytucji itd.

statystyka – oparta na prawidłowościach matematycznych, może okazać się zawodna tj. błędnie ukazywać elementy składowe

badanie materiałów urzędowych – umożliwia uzyskanie informacji z lat ubiegłych, materiały urzędowe to wszelkiego rodzaju dokumenty, akta, harmonogramy itd., nie są tworzone w celu badań socjologicznych – w związku z czym istnieje możliwość pojawienia się problemu przekładu i interpretacji.

Polskie techniki badawcze:

użycie materiałów biograficznych – Florian Znaniecki

eksperyment – działanie polegające na kontroli pewnej ilości czynników, przy manipulacji innymi w celu zaobserwowania zmian zachodzących przy danym stanie rzeczy.

28. OBSERWACJA

Obserwacja to celowe, tzw. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie przedmiotu badań lub zjawiska. Zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania i interakcji symbolicznej w (prostych lub złożonych) sytuacjach społecznych bez względu na to czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla eksperymentalnych celów czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.

Przed obserwacją należy poznać zjawisko obserwowane.

Cechy obserwacji:

premedytacja - obserwacja jest prowadzona w celu rozwiązania ściśle określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo,

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

planowość - metoda jest stosowana według planu odpowiadającego celowi obserwacji,

celowość - uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk.

aktywność - obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, lecz dokonuje selekcji poszukując interesujących go cech obserwowalnego przedmiotu, wykorzystując posiadaną wiedzę i doświadczenie,

systematyczność - obserwacja powinna być przeprowadzana według określonego systemu, powinna trwać ciągle, pozwalając spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.

Rodzaje obserwacji:

1. ze względu na sposób prowadzenia obserwacji

Bezpośrednia - badający zbiera dane i ma możliwość sprawdzenia tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. wywiadu, eksperymentu; Obserwator sam osobiście dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów, obserwuje czynności, sam pisze sprawozdania.

Pośrednia - badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych, może być przydatny w innych naukach społecznych takich jak historia czy etnologia.

2. ze względu na sposoby zbierania materiałów

Kontrolowana - prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny i dokonywane jest w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących badacza zjawisk.

Niekontrolowana (nieskategoryzowana)- prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacją planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwy w konkretnym przypadku.

4. ze względu na jawność postępowania badawczego

Ujawniona - badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; istnieje możliwość nienaturalnego zachowania osób obserwowanych

Nieujawniona - obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań; nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowania.

4. ze względu na udział obserwatora w zjawisku obserwowanym

Uczestnicząca - odnosi się do takiej sytuacji badawczej, gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z je członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badanie zjawisk obserwowane są od wewnątrz życia grupowego.

Nieuczestnicząca - badacz pozostaje na zewnątrz zjawiska obserwowanego, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.

29. ANKIETA I WYWIAD

Badania ankietowe – przeprowadzane na zasadzie wywiadu pisemnego w, którym istotną rolę odgrywa ankieta. Stosuje się je w celu możliwie szybkiego przebadania dużej zbiorowości ludzi. Badania te są oszczędnością

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

czasu i środków, ponieważ nie potrzeba tu respondenta, który prowadzi badanie i zadaje pytania każdej osobie osobno lecz rozprowadza albo rozsyła odpowiednią ilość ankiet do badanych ludzi, które są wypełniane bez jego udziału. Rola badającego w tej metodzie ogranicza się jedynie do opracowania ankiety i wyboru osób, które zmierza przebadać.

Ankieta - charakter bezosobowy i anonimowy co pozwala na bardziej szczere odpowiedzi badającego, niż w wywiadach ustnych, treść powinna dotyczyć danego zagadnienia, pytania powinny być sformułowane w prosty sposób

Zasady formułowania pytań:

mają być rzeczowe, powinny być sformułowane na podstawie znajomości problemów, których dotyczą.

mają być tak sformułowane, aby można było udzielić na nie wiarygodnej odpowiedzi

muszą być tak sformułowane, aby uzyskać dane obiektywne, porównywalne i sprawdzalne.

powinny być stawiane w odpowiedniej kolejności co wpływa na jakość ankiety

Rodzaje ankiet:

środowiskowe - rozprowadzane przez ankietera w wybranym środowisku, np. wśród pracowników.

prasowe - załączone do gazet, czasopism osobno lub na ich łamach

pocztowe - respondent rozsyła ankiety na dane adresy poszczególnych osób wybranych do badania

jawne - to takie, które wskazują na osobę respondenta, np. imienne bądź mogą wskazywać na osobę ze względu na zawarte w nich pytania, np. pytania o zawód ojca, miejsce urodzenia itp.

anonimowe - nie są podpisywane jak i nie zawierają pytań, które mogłyby ujawnić osobę respondenta.

Wywiad - jest rozmową, w której biorą co najmniej dwie osoby, prowadzący wywiad (ankieter) i respondent (osoba, która będzie odpowiadała na pytania), polega na zadawaniu pytań i uzyskiwaniu od respondentów odpowiedzi, celem rozmowy jest uzyskanie określonych wcześniej istotnych dla badacza danych.

Rodzaje wywiadów:

ustne - rozmowa na interesujący badacza temat. pisemne - pytania i odpowiedzi zadawane w formie pisemnej

skategoryzowane - respondent ma rozmawiać na określony temat ściśle według wcześniej przygotowanego scenariusza

nie skategoryzowane - wywiad swobodny, respondent ma pełną inicjatywę co do prowadzenia rozmowy, może przestawiać pytania, kierując się jedynie celem badania.

jawne - badana osoba została dokładnie poinformowana o tym, że prowadzi się z nią wywiad, o celu badań i o roli jaką będzie odgrywał badany

ukryte - jakaś część wywiadu jest dla badanego ukryta, np. cel badań.

indywidualne - wywiad taki przeprowadzany tylko z jedną osobą.

zbiorowe - kiedy wywiad jest przeprowadzany więcej niż z jedną osobą.

panelowe - kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi w co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się w ciągu określonego czasu, bądź jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom w co najmniej dwóch spotkaniach.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

31. BADANIE BIOGRAFICZNE

Jednym z pomysłodawców użycia materiałów biograficznych w badaniach jest Florian Znaniecki.

Florian Witold Znaniecki (ur. 15 stycznia 1882 w Świątnikach, zm. 23 marca 1958 w Urbana-Champaign) – polski filozof i socjolog. Twórca polskiej socjologii akademickiej.

Jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych (biograficznych), takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych.

Postulaty:

Podejście subiektywne – spojrzenie socjologa na rzeczywistość "oczyma jej uczestników".

Podejście obiektywne – spojrzenie socjologa na rzeczywistość oczyma "absolutnego obserwatora"

Był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał "kulturalizmem". Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę "współczynnika humanistycznego", wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.

Przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił cztery układy zamknięte:

czyny społeczne – najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.

stosunki społeczne – aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.

grupy społeczne – czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.

osobowości społeczne – kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.

32. EKSPERYMENT W SOCJOLOGII

Eksperyment – działanie polegające na kontroli pewnej ilości czynników przy manipulacji innymi w celu zaobserwowania zmian zachodzących przy danym stanie rzeczy, pomaga sprawdzić reakcje badanej grupy ludzi na interesujące zjawiska.

Pozwala na prawie pełne kontrolowanie i kształtowanie uwarunkowań sytuacyjnych danego zjawiska lub procesu oraz sprawdzenie hipotez w sytuacjach, które są dla nich najbardziej istotne, czyli w sytuacjach ekstremalnych.

Eksperymenty ze względu na sposób przeprowadzania badań możemy podzielić na:

eksperymenty projektowane w terenie i eksperymenty laboratoryjne;

Eksperymenty projektowane w terenie- biorą w nich udział ludzie, którzy nie są wyobcowani ze swego środowiska w chwili eksperymentu

Eksperymenty laboratoryjne- do tego rodzaju eksperymentu bierze się grupę ludzi podzieloną sukcesywnie na eksperymentalną i kontrolną. Poprzez tworzenie określonych, sztucznie wywołanych sytuacji bada się reakcje tych ludzi, ich zachowanie zaistniałą sytuacją.

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 3

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

eksperymenty ex-post-facto i eksperymenty projekcyjne;

Eksperymenty ex-post-facto- bada określone zaszłe zdarzenie społeczne

Eksperymenty projekcyjne-bada wpływ nowych bodźców na badaną grupę ludzi

eksperymenty jednoczesne i eksperymenty sukcesywne

33. BADANIA SONDAŻOWE

Sondaż - polega na bezpośrednim kontakcie z osobami, których cechy bądź postawy są istotne z punktu widzenia problemu badawczego, umożliwia systematyczne zbieranie danych od członków pewnych zbiorowości.

Sondaże społeczne oparte na próbie losowej stały się najważniejszą pojedynczą techniką badań społecznych, używaną we wszystkich naukach społecznych, badania rynku i badań opinii. Sondaże są źródłem danych do opisu statystycznego społeczności krajowych, regionalnych i lokalnych.

Jedną z podstawowych zalet badań sondażowych jest ich przejrzystość i dostępność. Dostarczają informacji o osobach, pełnionych przez nie rolach, grupach społecznych, takich jak gospodarstwa domowe czy rodziny, organizacjach takich jak szkoły, zakłady pracy, czy przedsiębiorstwa.

Metoda sondażowa (zwana również Reprezentacyjna bądź Surveyowa).

Charakteryzuje się tym, iż pozwala na zdobycie wiedzy o dużej zbiorowości poprzez zbadanie jedynie jej reprezentacji, tzn. próby reprezentacyjnej. Badania te należą do najpowszechniej stosowanych we współczesnej socjologii. Pozwalają w stosunkowo krótkim czasie poznać dużą zbiorowość.

Typ badań sondażowych :

sondaże jednorazowe na próbie nie ważonej

sondaże jednorazowe na próbie ważonej

sondaże na próbach kontrastowych

sondaże powtarzane

34. STATYSTYKA W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH

Statystyka - nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim analizy danych opisujących zjawiska masowe. Jako technika badawcza w socjologii może okazać się zawodna błędnie ukazując elementy składowe.

B i b l i o g r a f i a :

„S o c j o l o g i a o g ó l n a , z a g a d n i e n i a p o d s t a w o w e ” – Stanisław Kosiński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, w y d a n i e p i e r w s z e , Warszawa 1987

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 4

U n i w e r s y t e t Ś l ą s k iW y d z i a ł P r a w a i A d m i n i s t r a c j i

„E l e m e n t a r n e p o j ę c i a s o c j o l o g i i ” – Jan Szczepański, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, w y d a n i e c z w a r t e , Warszawa 1966

Elementy wykładów dr Michała Kalitowskiego – prowadzone w semestrze letnim roku akademickiego 2007/2008 na Uniwersytecie Śląskim dla studentów wydziału P r a w a i A d m i n i s t r a c j i , kierunek „p r a w o ”, studia niestacjonarne (zaoczne)

To opracowanie zagadnień egzaminacyjnych napisałem na podstawie w/w pozycji oraz moich notatek z wykładów.

Wyrażam zgodę na jego rozpowszechnianie ale jedynie w formie nie odpłatnej.

Mam nadzieję że nie jednej osobie okaże się przydatne. Powodzenia na egzaminach!

Kamil Majewski

K a t o w i c e 2 0 0 8B y O z z Y 4