127

Sprawa C-177/88 z dnia 8 listopada 1990 r.

ELISABETH JOHANNA PACIFICA DEKKER v. STICHTING VORMINGSCENTRUM VOORJONG VOLWASSENEN (VJV-CENTRUM) PLUS

[ECR, 1990, I - 3941]

TRE�Æ: RÓWNE TRAKTOWANIE MʯCZYZN I KOBIET � ODMOWA ZATRUDNIENIA KOBIETYCIʯARNEJ (ART. 2 UST. 1 I ART. 3 UST. 1 DYREKTYWY RADY 76/207/EWG Z DNIA 9 LUTEGO1976 ROKU).

1. STAN FAKTYCZNY

W czerwcu 1981 roku pani Dekker stara³a siê o stanowisko instruktora w o�rodku szkoleniowym dla m³o-dych doros³ych, prowadzonym przez Stichting Vormingscentrum Voor Jong Volwassenen (VJV-Centrum) (dalejzwane �VJV�). W dniu 15 czerwca 1981 kobieta poinformowa³a komisjê zajmuj¹c¹ siê wnioskami o przyjêciedo pracy, ¿e jest w trzecim miesi¹cu ci¹¿y. Mimo to komisja przekaza³a jej nazwisko do zarz¹du VJV jakonajodpowiedniejszej kandydatki na to stanowisko. Jednak listem z dnia 10 lipca 1981 roku VJV poinformowa³opani¹ Dekker, ¿e pracy nie otrzyma. VJV wyja�nia³o, ¿e gdyby j¹ zatrudni³o, jego ubezpieczyciel, Risico SocialeVoorzienningen Bijzonder Onderwijs (dalej zwany �Risicofonds�), nie zwróci³by kosztów dziennych zasi³ków,które VJV musia³oby jej wyp³acaæ w okresie urlopu macierzyñskiego. W efekcie VJV nie by³oby w stanie, zewzglêdów finansowych, zatrudniæ zastêpstwa podczas urlopu pani Dekker i mia³oby niedostateczn¹ liczbê perso-nelu. Na mocy art. 6. Ziekengeldreglement (wewnêtrznych przepisów Risicofonds reguluj¹cych dzienne zasi³kichorobowe) zarz¹d Risicofonds by³ uprawniony do odmowy zwrotu jednemu ze swych cz³onków (pracodawcy)kosztów ca³o�ci lub czê�ci dziennych zasi³ków, w przypadku, gdy osoba ubezpieczona (pracownik) sta³aby siêniezdolna do wykonywania swoich obowi¹zków w ci¹gu sze�ciu miesiêcy od momentu rozpoczêcia ubezpie-czenia, je�li, w momencie wej�cia ubezpieczenia w ¿ycie, mo¿na siê by³o spodziewaæ ze wzglêdu na stan zdrowiadanej osoby, ¿e taka niezdolno�æ mo¿e w rzeczonym okresie zaistnieæ. W przeciwieñstwie do art. 44 ust. 1 lit. b)Ziektewet (holenderskiej ustawy o ubezpieczeniach zdrowotnych), która zawiera system ubezpieczeñ maj¹cyogólne zastosowanie do pracowników sektora prywatnego, przepisy Ziekengeldreglement, jedyne, jakie mia³yzastosowanie w przypadku pani Dekker, nie zawiera³y mo¿liwo�ci odst¹pienia w przypadku ci¹¿y od zasadypozwalaj¹cej na odmowê zwrotu kosztów dziennych zasi³ków w przypadku �chorób mo¿liwych do przewidze-nia�.

Arrondissementsrechtbank (s¹d rejonowy) Haarlem i Gerechtshof (okrêgowy s¹d apelacyjny) kolejno odrzu-ci³y wniosek pani Dekker o wydanie nakazu wyp³acenia przez VJV odszkodowania za straty finansowe, w zwi¹z-ku z czym odwo³a³a siê ona do Hoge Raad der Nederlanden (S¹du Najwy¿szego Holandii).

2. PYTANIA SKIEROWANE DO TRYBUNA£U

Decyzj¹ z dnia 24 czerwca 1988 Hoge Raad der Nederlanden skierowa³ dwa pytania do Trybuna³u z pro�b¹o wydanie orzeczenia wstêpnego w trybie art. 177. Traktatu ustanawiaj¹cego Europejsk¹ Wspólnotê Gospodar-cz¹:

1) Czy pracodawca narusza bezpo�rednio lub po�rednio zasadê równego traktowania, zawart¹ w art. 2 ust. 1 iart. 3 ust. 1 dyrektywy (dyrektywy Rady 76/207/EWG w sprawie realizacji zasady równego traktowaniamê¿czyzn i kobiet w zakresie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych i awansu oraz warunków pracy),je�li odmawia zawarcia umowy o pracê z kandydatk¹, któr¹ uwa¿a za odpowiedni¹, obawia siê jednak nega-tywnych dla siebie konsekwencji wynikaj¹cych z faktu, ¿e kandydatka w momencie starania siê o danestanowisko jest w ci¹¿y, w po³¹czeniu z wydanymi przez w³adze publiczne przepisami reguluj¹cymi kwestiêniezdolno�ci do pracy, na mocy których niezdolno�æ do pracy zwi¹zana z ci¹¿¹ lub porodem jest traktowanatak samo jak niezdolno�æ do pracy z powodu choroby?

2) Czy stanowi ró¿nicê fakt, i¿ nie by³o ¿adnych kandydatów-mê¿czyzn?3) Czy niezgodne z artyku³ami 2 i 3 jest, ¿e:

a) je�li zosta³o stwierdzone naruszenie zasady zapewniaj¹cej równe traktowanie odrzuconej kandydatki,konieczne jest stwierdzenie winy pracodawcy, zanim zostanie podtrzymana skarga, taka jak niniejsza,zwi¹zana z tym naruszeniem?

b) je�li zosta³o stwierdzone naruszenie zasady równego traktowania, pracodawca ze swej strony mo¿e siênadal powo³ywaæ na okoliczno�ci usprawiedliwiaj¹ce, nawet je�li nie ma zastosowania ¿aden z przy-

128

padków przewidzianych w art. 2 ust. 2 do art. 2 ust..4?4. Je�li wymagane mo¿e byæ uznanie winy, o której mowa w pyt. 3 lub mo¿na powo³aæ siê na okoliczno�ciusprawiedliwiaj¹ce, czy do uznania braku winy lub istnienia okoliczno�ci usprawiedliwiaj¹cych wystar-czy, i¿ pracodawca ponosi ryzyko, o którym jest mowa w opisie stanu faktycznego, czy te¿ artyku³y 2 i 3musz¹ byæ interpretowane w taki sposób, ¿e pracodawca musi ponie�æ ryzyko, chyba ¿e upewni³ siê ponadwszelk¹ w¹tpliwo�æ, i¿ zostanie udzielona odmowa zwrotu zasi³ków z powodu niezdolno�ci do pracy, albo¿e stanowisko to zostanie stracone i uczyni³ wszystko co w jego mocy, aby temu zapobiec?

3. ORZECZENIE TRYBUNA£U

W odpowiedzi na pierwsze pytanie Trybuna³ zauwa¿y³, ¿e tylko kobietom odmawia siê zatrudnienia z powoduci¹¿y, i ¿e z tej przyczyny odmowa zatrudnienia na tej podstawie stanowi bezpo�redni¹ dyskryminacjê ze wzglê-du na p³eæ. Odmowa zatrudnienia ze wzglêdu na konsekwencje finansowe nieobecno�ci spowodowanej ci¹¿¹powinna byæ, w zasadzie, uwa¿ana za odmowê z powodu ci¹¿y. Dyskryminacji takiej nie mo¿na usprawiedli-wiaæ, wskazuj¹c na straty finansowe, jakie poniós³by pracodawca zatrudniaj¹cy ciê¿arn¹ kobietê w okresie jejurlopu macierzyñskiego. Dlatego, stwierdzi³ Trybuna³, nie ma potrzeby zastanawiaæ siê, czy przepisy krajowe,takie jak wy¿ej wspomniane, wywiera³y tak siln¹ presjê na pracodawcê, i¿ sk³oni³y go odmowy zatrudnieniaciê¿arnej kobiety, prowadz¹c w te sposób do dyskryminacji w rozumieniu dyrektywy.

W odpowiedzi na drugie pytanie Trybuna³ stwierdzi³, ¿e je�li powodem odmowy zatrudnienia kobiety by³ajej ci¹¿a, oznacza to, ¿e decyzja by³a bezpo�rednio zwi¹zana z p³ci¹ kandydatki. W takich okoliczno�ciachbrak kandydatów-mê¿czyzn nie móg³by mieæ wp³ywu na odpowied� na pytanie pierwsze.

W odniesieniu do trzeciego pytania Trybuna³ zauwa¿y³, ¿e art. 2 ust. 2, art. 2 ust. 3 i art. 2 ust. 4 dyrektywyprzewiduj¹ wyj¹tki od zasady równego traktowania zawartej w art. 2 ust. 1, dyrektywa w ¿aden sposób nieuzale¿nia odpowiedzialno�ci osoby winnej dyskryminacji od dowiedzenia winy lub braku jakichkolwiekpodstaw zwalniaj¹cych z takiej odpowiedzialno�ci. Co wiêcej, stwierdzi³ Trybuna³, art. 6 dyrektywy uznajeistnienie praw ofiar dyskryminacji, których mo¿na dochodziæ w postêpowaniu s¹dowym. Chocia¿ pe³narealizacja dyrektywy nie wymaga ¿adnych konkretnych sankcji za bezprawn¹ dyskryminacjê, wymaga onajednak, aby sankcje te by³y tego rodzaju, by zapewnia³y faktyczn¹ i skuteczn¹ ochronê (patrz sprawa 14/83� von Colson). Powinny one, poza tym, mieæ rzeczywi�cie odstraszaj¹cy wp³yw na pracodawcê.

Wobec odpowiedzi na pytanie trzecie Trybuna³ zdecydowa³, ¿e nie ma potrzeby orzekania w kwestii pytaniaczwartego.

NA TEJ PODSTAWIE TRYBUNA£ ORZEK£, CO NASTÊPUJE:

2. Pracodawca bezpo�rednio narusza zasadê równego traktowania, zawart¹ w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1dyrektywy Rady 76/207/EWG w sprawie realizacji zasady równego traktowania mê¿czyzn i kobiet w zakre-sie dostêpu do zatrudnienia, szkoleñ zawodowych i awansów oraz warunków pracy, je�li odmawia zawarciaumowy o pracê z kandydatk¹, uwa¿an¹ przez siebie za odpowiedni¹ do zatrudnienia na danym stanowisku,ze wzglêdu na negatywne konsekwencje zatrudnienia ciê¿arnej kobiety, zwi¹zane z przepisami o niezdol-no�ci do pracy przyjêtymi przez w³adze publiczne, które ³¹cz¹ niezdolno�æ do pracy z powodu ci¹¿y iporodu z niezdolno�ci¹ do pracy z powodu choroby.3. Fakt, i¿ ¿aden mê¿czyzna nie stara³ siê o to stanowisko, nie zmienia odpowiedzi na pytanie pierwsze.Chocia¿ dyrektywa nr 76/207/EWG daje pañstwom cz³onkowskim, w zakresie kar za naruszenie zakazudyskryminacji, swobodê wyboru miêdzy ró¿nymi rozwi¹zaniami w³a�ciwymi dla osi¹gania jej celów, wy-maga ona jednak, by w przypadku pañstwa cz³onkowskiego, które opowiada siê za sankcj¹ stanowi¹c¹czê�æ przepisów o odpowiedzialno�ci cywilnej, wszelkie naruszenia zakazu dyskryminacji by³y same wsobie wystarczaj¹ce, aby uznaæ pe³n¹ odpowiedzialno�æ osoby winnej dyskryminacji, oraz by nie by³yuwzglêdniane ¿adne podstawy do wy³¹czenia przewidziane przez prawo krajowe.